MgE dossierrak26. zk., 2017ko uda

GURE GIZARTE ETA EKONOMIA EREDUARIBURUZ BERRIZ PENTSATZEN

AURKIBIDEA

AURKEZPENA: GURE GIZARTE ETA EKONOMIA EREDUARI BURUZ BERRIZ PENTSATZEN 4María Luisa Gil PaynoMugarik gabeko Ekonomialariak

KRISIAREN ERRAIAK ATERATZEA: ALTERNATIBAK SENTITZEA ETA PENTSATZEA 6Eduardo Gudynas(Centro Latinoamericano de Ecología Social-CLAES)

BOTEREAREN ANALISIA 2030 AGENDAN:GARAPENAREN PARADIGMA ALDATZEKO AUKERAK 11Pablo José Martínez Osés(Colectivo La Mundial)

PREKARIETATETIK ABIATUTA BURUJABETZAREN ZERUERTZAK ERAIKITZERA /ONGI BIZITZEA BIZIAREN IRAUNKORTASUNAREN IKUSPEGITIK 16Carmen CrespoEje de Precariedad y Economía Feminista

GERTATZEAR DAGOENA: KAPITALISMO (ARE) BASATIAGO BAT 21Gonzalo FernándezPaz con Dignidad-OMAL

KOLAPSO ZIBILIZATORIOKO GARAIETARAKO ESTRATEGIAK 26Luis GonzálezEcologistas en Acción

SENIDETASUNA: HAUSKORTASUNEN INDARRA 31Alicia GarcíaCarlos III Unibertsitatea

ERKIDEAK HIPOTESI POLITIKO GISA: IMAJINARIOA, GIZARTE UGALKETA ETA MUNIZIPALISMOA 35Ana MéndezArkitekto hirigilea

EKONOMIA POLITIKOA ETA ANIZTASUNA: IKERKETA ETA IRAKASKUNTZA EKONOMIA BIHURTZEA 39Laura de la VillaGenevako Unibertsitatea

Dosier honetako testuek egileen iritzia soilik adierazten dute, eta ez du zertan bat etorri horri buruz MgEk duen jarrera instituzionalarekin.

Laguntzailea:

Mugarik gabeko Ekonomialariak (MgE) GarapenerakoGobernuz Kanpoko Erakunde (GGKE) bat da, 1997anunibertsitate-esparruan sortua, eta gaur egun ekonomiabidezkoa, solidarioa eta iraunkorra eraiki nahi dutenpertsonek osatua; erakundearen lehentasunezko asmoapobrezia eta desberdintasunak desagerraraztea da.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundean uste dugugarapen-eredu berri bat behar dela, ekonomia gizakiarenzerbitzura jar dadin, eta ez, gaur egun gertatzen denbezala, milioika pertsona ekonomiaren zerbitzura egondaitezen.

Gure helburua da gizarte-arloan erantzukizuna hartukoduten herritarrak eraikitzen laguntzea, modu aktiboanjardun dezaten eta gizartea eraldatzeko premiarekikokonpromisoa har dezaten.

Erreferentziazko GKE bat izan nahi dugu bidezkoekonomiaren bilaketan, eta gizarte- eta ekonomia-eragileen artean elkarrizketa errazten eta sareko lanasustatzen lagundu. Izan ere, gizartearen parte-hartze zabalbaten bidez soilik lortu ahal izango dugu bidezko ekonomiabat.

Gure bazkideen aldizkako ekarpenei esker, iraupen luzekoproiektuak planifika eta gara ditzakegu, diru-laguntzenmende egon behar izan gabe.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundeko bazkideegin eta aldizka gurekin kolaboratu nahi baduzu, bete gurewebgunean eskuragarri dagoen formularioa:

www.ecosfron.orgEdo telefono honetan: 91 549 72 79

Gure dosierrek ekonomiari buruzko ikuspegi berriak ematen dizkizutela uste baduzu eta babesa eman nahi badiguzu,egin ekarpen bat:

Irabazi-asmorik gabeko erakundeei buruzko Espainiako legeriak zerga-arloko trataera onuragarriagoa ezartzen du pertsona fisikoek egindakodohaintzetarako, eta, hala, PEFZaren kuotan murrizketa bat lortzen da.

ARGITALPEN-KONTSEILUA

José Ángel Moreno – KoordinatzaileaLuis Enrique AlonsoMaría Eugenia CallejónMarta de la CuestaJosé Manuel García de la CruzJuan A. GimenoCarmen Valor

Ale honen koordinazioa:María Luisa Gil Payno(Mugarik gabeko Ekonomialariak)

MgE Dosierrak Mugarik gabekoEkonomialariak erakundearen hiruhileroko argitalpen digital bat da.

Maketazioa: LA FACTORÍA DE EDICIONES

Azaleko argazkia:© Mugarik gabeko Ekonomialariak

Mugarik gabeko ekonomilariakc/ Ronda, s/n Bolunta48005 • Bilbao • BizkaiaTel.: 94 415 34 39ecosfron.euskadi@ecosfron.org

MgE Dosierrak, Economistas sin Fronteras erakundeakegina (http://www.ecosfron.org/publicaciones/),Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Internazionala lizentzia batenpean banatzen da

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

Baimenduta dago lanaren kopiak egitea, osorik edopartzialki, bai eta haren jendaurreko jakinarazpenaere, betiere ez bada helburu komertzialarekin egiteneta jatorrizko lanaren egilea nor den aitortzen bada.Ez da baimentzen lan eratorririk sortzea.

4

Z ibilizazio-krisiko garai batean bizi gara. Eremusozioekonomikoan, gizartearen gehiengo handi

baten bizi-baldintzen hondatze orokorrari aurre eginbehar diogu. Ordezkaritza politikoaren krisi sakonbaten aurrean gaude, eta haren duela gutxiko adie-razpen batzuk eskuin-muturra, Trump boterera iristeaedo Brexita dira. Eta hori guztia jadanik saihetsezinaden kolapso ekologikoko testuinguru batean.

Testuinguru horretan, 2015eko irailean, Nazio Batue-tako estatu kideek 2030 Agenda onartu zuten, «Guremundua eraldatzea: 2030 Agenda Garapen Iraunko-rrerako» izenekoa, eta hurrengo hamarkadetan egungogarapenaren paradigman egin beharreko transforma-zioak bideratzea helburu duen akordio global bat da.Agenda horrek, aldi berean, transformazio horiek oz-topoak jartzen dizkieten mugak nabarmentzen ditu,sortu zenetik.

Krisi multidimentsional betean, eta 2007ko finantza-krisiaren hasiera ofizialetik hamar urte pasatu dire-nean, bereziki egokia da gure gizarte-ereduan bir-pentsatzea. Nahi dugun gizarte-ereduak behar dueneredu ekonomikoa nolakoa den ere zalantzan jartzendugu, eta horrek zientzia ekonomikoak izenekoaknola ikasten eta nola irakasten diren berriro pentsat-zera bultzatzen gaitu.

Gai horiei buruz hausnartu genuen Madrilen 2017komaiatzaren 5ean eta 6an IV Jornadas Otra economíaestá en marcha izeneko jardunaldietan; hain zuzenere, haietan parte hartu zuten txostengileek beraiekegindako dokumentu honetan agertzen dira.

Dossierra Eduardu Gudynas (Centro Latino Ameri-cano de Ecología Social, CLAES) jaunaren artikulubatekin hasten da, eta gaur egun onartzen dena bainosustrai sakonagoak dituen krisi multidimentsionalarenmuina argitzeko gakoak ematen ditu.

Egilearen ustez, krisiaren kausa sakonenak etengabekohazkunde ekonomikoan finkatutako eta baliabide na-turalen ustiapen masiboan oinarritutako garapen-ere-

duan daude. Egilearen ustez Latinoamerikako azkenhamarkadako gobernu progresisten esperientziek ereeredu hegemoniko horri erantzuten diote, eta horrekerakusten du «garapenaren bertsio posible guztiekinsaiakuntzak egin direla» eta harago joateko garaiadela. Eta sinesmenetan eta afektibitateetan oinarritu-tako garapenari buruzko ideia erabat errotuak. Ho-rregatik, artikuluaren amaieran dio, krisiaren edozeinalternatibak kontuan hartu behar dituela ideiak etaafektuak: «krisiaren alternatibak sentipentsatu eginbehar dira».

Colectivo La Mundial taldeko Pablo Martínez Osések,bigarren artikuluan, garapeneko nazioarteko agendaberriaren (2030 Agenda) aukerek garapen hegemoni-koa transformatzeko zabaltzen dituzten aukerei buruzhausnartzen du; egilearen ustez, garapen horrek funt-zionatzea ezinezkoa izango litzateke, munduko biz-tanleriaren zati handi baten konplizitatea edo onarpenaizan ezean. Garapenaren paradigma hori nagusi denagenda bat aurkezten ditu, baina, aldi berean, agortutadagoela adierazten du, eta hori frogatzeko, zenbaitauzi txertatzen ditu, botereek horren aurkako ahalegi-nak egin arren; adibidez, ingurumen-jasanezintasuna,desberdintasunaren hazkundea edo aberastasunarenkontzentrazioa. Artikuluaren amaieran adierazten duagenda politikoki interpretatu behar dela botere glo-balaren banaketa aldatzeko eta duen transformazio-ahalmena aprobetxatzeko.

Carmen Crespo Ordónezek ere krisia argitzeari etaburujabetzaren zeruertzak eraikitzeari buruz hitzegiten ditu, ikuspegi jakin batetik: biziaren iraun-kortasunaren ikuspegitik. Ikuspegi horrek biziarenerdigunean pertsonak eta natura jartzeko beharra al-darrikatzen du, merkatuak jarri beharrean, gauregungo sistemak egiten duen moduan. Alternatibakeraikitzeko, mundua kapitalismo heteropatriarkala-ren logikaren desberdina den logika baliatuz aztert-zeko aukera emango diguten pentsamendu-paradig-metara jo behar dela sinestuta, egileak «ongibizitzeari» eta burujabetzaren zeruertzei buruz haus-nartzen du.

AURKEZPENAGURE GIZARTE ETA EKONOMIA EREDUARI BURUZ BERRIZ PENTSATZEN

María Luisa Gil PaynoMugarik gabeko Ekonomialariak

5

Laugarren artikuluan, Observatorio de Multinaciona-les en América Latina (OMAL) erakundeko GonzaloFernández Ortiz de Záratek krisian dagoen proiektuzibilizatorio bat aurkezten digu, kolapso ekologikokotestuinguru batean ugaltzeko arazoak dituen sistemaekonomiko bat duena. Egilearen arabera, egoera ho-rrek kapitalismoaren bertsio berrien sorrera azaltzendu, are atzerakoiagoak, kapitalismo hegemonikoarekinlehian sartzen direnak, eta emaitzak XXI. mendekokapitalismoaren bertsio berria definituko du.

Dossierreko hurrengo artikulua Luis González Reye-sena (Ecologistas en Acción taldekoa) da, eta harenustez, gaur egungo larrialdi-egoera «pentsaezina bu-ruragarri bihurtzeko» aukera bat da. Beraz, erakundeberriak eta alternatiba berriak eraikitzeko unea da,beste logika batzuen arabera funtzionatuko dutenaketa bizipenak emango dizkigutenak; horiek, aldi be-rean, aldaketa pertsonalak eta sozialak eragin, etapertsonok bizi dugun zibilizazio-krisi eta kolapso eko-logikoko une honetan behar dugun segurtasunareneta itxaropenaren iturri izan behar dute.

Filosofiako irakasle Alicia García Ruizek (Carlos IIIUnibertsitatea) senidetasuna proposatzen digu, para-digma politiko ekonomiko bat, azken finean, gizarte-eredu bat eraikitzeko, homo economicus autonomoeta independentearen paradigmaren aurkakoa, biziarenzaurgarritasuna, erlazionalitatea, interdependentziaeta iraunkortasuna nabarmenduko dituena.

Gure gizarte-eredua birpentsatzeari buruzko azkenartikuluan, Ana Méndezek erkideei buruz hitz egitendigu, hipotesi politiko gisa; hau da, errealitatea trans-formatzeko eta bizitza politikoa demokratizatzeko be-netako esperientziak eraikitzeko, baliabideak kontro-latzeko eta birbanatzeko proposamen kolektibo bat,erakunde publikoekin batera artikulatua, erkide horien«sortzaile eta praktikante» diren aldetik. Egungo ego-eran errotutako proposamen bat, borroka kolektiboa-ren zeruertzak zabaltzen dituena, eta Ongizate Esta-tuaren kolapsoaren eta goraldian dauden egunerokobizitzaren merkantilizazio, pribatizazio eta finantza-rizazioari aurre egiteko artikulatua. Badira adibideakzenbait udalerritan.

Azkenik, Laura de la Villa Alemánek bere artikuluanlaburbildu du Ricardo Molerok, Mercedes de Luiseketa Laurak berak parte hartu zuten «Ekonomia bir-pentsatzeari» buruzko mahai-inguruan hitz egindakoa.Artikuluan, egileak ekonomia neoklasikoaren hege-monia salatzen du, Ekonomiaren ikerketa eta irakas-kuntza artikulatzen dituen printzipio bakarra delako,eta gaur ez bezala sozialki eta historikoki kokatutakoanalisi pluralista eta kritikoa garatzeko aukera emangoduen diziplinaren ikerketa- eta irakaskuntza- progra-men transformazioa aldarrikatzen du, bai eta aurreegin beharreko arazoi ekonomikoei buruzko eztabaidaserio eta sakon baten beharra ere, betiere gizartearenbenetako beharrak asetzeko helburuarekin. ■

6

O hikoa bihurtu da aurrekaririk gabeko krisi batenaurrean gaudela eta multidimentsionala dela ohar-

taraztea. Hain zuzen ere, krisi hau gizarte- eta ekono-mia-eremuetan adierazten da, dimentsio politikoanerrepikatzen da, eta horrekin guztiarekin batera, adie-razpen ekologiko global larriak ditu. Zalantzarik gabe,gai ekonomikoek dimentsio horiek guztiak zeharkatzendituzte, baina, aldi berean, multzo osoak problematikaberri bat adierazten du, tradizionalki erabili direnakbaino harago doazen alternatibak behar dituena.

Horren haritik, beste batzuen gainean sortutako krisihoni buruzko lehen hausnarketa batzuk agertzen diratestu honetan. Bereziki, problematika horri aurre egi-teko zenbait zailtasun adierazten dira, eta kausak be-netan aitortu ohi dena baino sakonagoak direla na-barmentzen da. Horregatik, alternatibek sustrai horieibegira ere egon behar dute.

Askotariko krisi bat

Krisi garaikideen alderdi asko ongi ezagutzen ditugu.Haien artean daude, esate baterako, zorrak, langabe-ziak edo lan-prekarietateak, soldata ziztrinak edo gi-zarte-estalduren galerak kolpatutako zenbait herrial-detan dituzten benetako arazo ekonomikoak.Lan-irtenbideak behera etortzeak, kontsumismoarenpresioak eta bizi-baldintza txarrek, aldi berean, bi-ziaren hondatzera bultzatzen dute, bereziki hiri han-dietan eta indarkeria-maila hazten doala.

Gainera, bistan dago ohiko alderdi politikoen sistemakere krisian daudela. Sintoma nabarmenenak leheniksozialistek eta ondoren sozialdemokratek hauteskun-deetan behea jotzea eta eskuin muturra haztea da.Aldi berean, zurrunbilo horretan «ezkerra» eta «es-kuina» kontzeptuei esleitzen zaizkien esanahiak erekrisian daude, eta ez dira gutxi idazkun horiek gauregun zentzurik ez dutela azpimarratzen dutenak. Ho-rrez gain, eztabaidak «populismo» eta antzeko etike-tetara desplazatzen dira. Azkenik, behin eta berrizagertzen da ustelkeriak eusten diola alderdien sare

politiko horri, eta horrela, herritarrek politikarekikoduten fedegabetasuna are gehiago handitzen da.

Ingurumenaren krisiak ere kontinente guztietan au-rrera egiten jarraitzen duela ere nabarmendu beha-rrekoa da, eta planeta-mailako eraginak handitzen aridira. Hori bistakoa da klima-aldaketa globalean, etaharen eraginak —eurien erregimenen aldaketak, esatebaterako— eskualde askotan jasaten dira. Horri bestealdaketa planetario batzuk gehitu behar zaizkio; adi-bidez, ozeanoen azidotzea eta itsasoetako plastikoarennanopartikulak ugaltzea. Kolapso ekologiko oroko-rreko garai baterantz goaz.

Krisiaren erraiak ateratzea

Gaur egun arte, krisi horiek nahikoa bereiz interpretatudira edo haien arteko lotura sinple batzuekin bainoez. Ekonomialari konbentzionalek ekoizpenari, zergei,lehiakortasunari eta antzeko gaiei erreparatzen diete;politologoek kontakizun ideologiko handien kolapsoaeta lider edo alderdi bakoitzarekiko hauteskunde-at-xikitzea aztertzen dute; eta horrela dimentsio bakoit-zean. Ingurumen-zientzialariak are urrunago daude,eta haiek ohartarazten digute, adibidez, behin eta be-rriz klima-aldaketa gure artean dagoela jadanik etaneurri zorrotzak berehala hartu behar direla.

Beraz, krisi horiei partzialki heltzen zaie, ia beti az-terketa-diziplinak berak mugatzen duela, eta sintomanabarienetatik harago joateko zailtasunekin. Besteikuspegi bat premiazkoa da, eta hemen krisi honen«erraiak ateratzean» oinarritutako bat proposatzen da.

Erraietatik ateratzea gai bati buruz ikertzea, eta harenalderdi zailenetan eta ezkutuenetan sakontzea da. Ikus-pegi hori hartuta, krisi garaikide honi buruzko zenbaithausnarketa eskain daitezke.

Hasteko, ekar dezagun gogora AEBko kolapso hipo-tekario eta finantzarioarekin hasi eta zenbait herrial-detara (batik bat, europarrak) kutsatu zen 2007-

KRISIAREN ERRAIAK ATERATZEA: ALTERNATIBAK SENTITZEA ETA PENTSATZEA

Eduardo GudynasCentro Latino Americano de Ecología Social, CLAES

7

2008ko krisi larrian, kapitalismoaren berehalako eror-keta baten aurrean geundela ulertu zuen ahotsik ezzela faltatu izan. Gaur egun, hamar urte geroago, he-rrialde askotan oraindik krisi haren eraginka jasatendituzte, baina planetaren ikuspegitik adierazi beharradago kapitalismoak abian jarraitzen duela. Aitortubehar da garapen kapitalistak askoz ere erresistente-agoak direla, eta krisia dela haien osagai bat.

Adibidez, merkataritza globalaren bolumenak ez diohazteari utzi 1990eko hamarkadazgeroztik, 2007-2008ko krisia pa-satu arren; eta garrantzitsuena daherrialdeek ez dutela MundukoMerkataritza Antolakundea uzteaeskatzen.

Era berean, adierazle agregatueierreparatuz, kontinente bakoitzekoBarne Produktu Gordinari esate-rako, 1990eko hamarkadaz geroz-tik nabarmen hazi direla ikustenda (Asian batik bat). Krisiak etahaien efektuak ez dira minimizatubehar, baina ohartarazi behar daglobaltzat jotzen direla herrialdeindustrializatuei eragiten dienean;eta hegoaldean gertatzen zirenean, aldiz, eskualde-kotzat jotzen ziren (adibidez, Mexikoko tekila efektuaedo Thailandiako erortzea). Nolabaiteko kultura-ha-rropuzkeria dago horiei ekitean.

Adierazle agregatu nazionalek zein globalek gordetzendituzten distortsioek kontuz jardutera behartzen dute.Baina, dena den, ohartarazten dute laurogeita hama-rreko hamarkadaz geroztik herrialde industrializatubatzuetan banantze bat dagoela CEOen, exekutiboeneta beste enpresa-alderdi batzuen irabazien eta langi-leen esku geratzen den aberastasunaren artean: lehenekgero eta diru-sarrera handiagoak lortzen dituzte, etabesteen soldatak berdin utzi edo murriztu egiten dira.Kapitalismoak aurrera jarraitzen du, baina fase berrihonetan ekonomiaren birbanaketarako mekanismoakgaltzen ari da pixkanaka, eta horrek aberastasunarenpilaketa handitzea ekarri du ia leku guztietan, eta ho-rren ondorioz, desberdintasuna ere hazi egin da.

Herritarren erreakzioak eta esperimentu aurrerakoiak

2007-2008ko krisi ekonomiko eta finantzarioak etaharen ondorioek mota guztietako eztabaidak piztu zi-

tuzten. Egun haietan Wall Streeteko hondamendiaizan zen, eta hilabete batzuk geroago, krisi ekonomikoeta politikoak kateatu ziren zenbait herrialdetan (Is-landian, Irlanda, Grezian, Espainian, etab.) eta adie-razpen berriak sortu ziren herritarren protestetan (Oc-cupy Wall Street Ameriketako Estatu Batuetan etaM-15 Espainiar estatuko zenbait hiritan, esate bate-rako). Bazirudien mundu berri baterako trantsizioaabian zegoela.

Baldintza horiek bereziki harriga-rriak izan ziren Hego Amerikan.Izan ere, urte haietan, kapitalismo-aren erdigunean krisi hura bizi zenartean, Hego Amerikako herrial-deetan bere burua ezkerrekotzatzuten gobernuak zeuden. Zerrendahorretan sartzen ziren Lula daSilva Brasilen, Rafael CorreaEkuadorren, Cristina Kirchner Ar-gentinan eta Hugo Chávez Vene-zuelan.

Hedapen handieneko unean, pro-gresismoa Hego Amerikako ha-mabi herrialdeetatik zazpitan pre-sente zegoen, eta 300 milioi

pertsona gobernatzen zituen. Horrek testuingurua be-reziki bikaina bihurtzen zuen: batetik, ezkerreko etaherritar gisa kalifikatutako gobernuak, eta bestetik,kapitalismo finantzarizatuaren erortzea. Erabat sal-buespenezko baldintzak ziren eta alternatiba berriakmiatzeko aukera asko ematen zituzten.

Baina ez zen horrelako ezer gertatu. Garapen-estra-tegiek berdin jarraitu zuten, funtsean. Hego Ameri-kako progresismoak krisi hura baliatu zuen are ge-hiago globalizatzeko, estatuaren beste presentzia bateta gizarte-laguntzako programak probatu zituen,baina lehengaien esportatzaile gisa zituen egitura eko-nomikoak indartu egin zituen. Esportazioen helmugasoilik aldatu zen; iraganean iparraldera bidaltzen zi-tuzten, eta orain, Txinara.

Herrialde industrializatuetako nahiz hegoaldeko he-rrialdeetako aldaketarekiko erresistentzia horrek, pro-gresismo horien baldintza hain aldekoetan gainera, era-kusten du garapenaren ideiak erabat errotuta daudela.

Hego Amerikako kasuak irakaspen asko ematen ditu,garapen-mota ugari probatu zituztelako, batzuek berenburua kapitalista gisa definitzen ez zutela gainera.

Hedapen handieneko unean,progresismoa Hego Amerikakohamabi herrialdeetatikzazpitan presente zegoen, eta300 milioi pertsonagobernatzen zituen. Horrektestuingurua bereziki bikainabihurtzen zuen: batetik,ezkerreko eta herritar gisakalifikatutako gobernuak, etabestetik, kapitalismofinantzarizatuaren erortzea.

8

Haien artean daude, besteak beste, Brasileko «Novodesenvolmimentismo» aldaera (Lula da Silvaren etaLangileen Alderdiaren administrazioaren pean), «nac& pop» (nazionala eta herrikoia) posturak Kirchnerpresidenteen Argentinan, baina baita ere «XXI. men-deko sozializmoak» ere Ekuadorren (Rafael Correaeta haren «iraultza herritarra»), Bolivian (Evo Mora-lesen eskutik) eta Venezuelan (Hugo Chávez eta Ni-colás Maduro eta haien «iraultza bolibartarra»).

Badira desberdintasunak estilo horien artean; adibidez,Estatuaren zeregina desberdina da edo gizarte-lagunt-zako programak aplikatzeko oinarriak desberdinakdira. Baina badaude antzekotasunak ere funtsezko al-derdietan; esate baterako, baliabide naturalen jabetzemasiboan oinarritutako estrategia errepikatzea, glo-balki ustiatzeko. Politika kontserbadoreetatik zein«XXI. mendeko sozialismoaren» progresismotik,erauzketan bat egin zuten guztiek, garapenari buruzkooinarrizko ideiak partekatzen.

Beste modu batera esanda, badira desberdintasun po-litikoak, baina garapena erabiltzeko modura mugatzendira, naturaz nola jabetu eta gizartearen gaineko kon-trolak nola justifikatu behar dituzten. Garapenari bu-ruzko aditzeak kapitalismoaren edo sozialismoarendefinizioak baino lehenagokoak dira, teorian zeinpraktikan. Txinak jarraitutako bideak bereizketa horiziurtatzen du; izan ere, alde batetik, Alderdi Komu-nistak gidatzen du eta ekonomia marxistarekiko fedeaerrepikatzen du, eta bestetik, garapena aurrerapenmateriala denaren ideiarekin bat dator, eta hori kapi-talistatzat jotzen dute guztiek.

Horri esker esan daiteke krisiaren erraietan hazkundeekonomikora, esportazioetara, inbertsioak sartzera,dirua egiteko gizarte-laguntzan eta kontsumo herri-koian sartzera bideratutako jarreren oinarrizko nukleobat dago, besteak beste. Aurrerapenaren ideia aurre-rakada material gisa, non landa atzean utzi (atzerape-naren adibidea izango litzateke) eta industrializazio-rantz, zerbitzuetarantz eta kontsumorantz joan beharden. Beste modu batean esanda: modernizazioa.

Krisia krisiaren interpretazioan

Horrelako ariketak krisi garaikide anitzari aplika die-zazkiokegu. Krisiak ukatzen dituen jendea ugari ba-dago ere, askok onartzen dute, nork bere analisi-ere-mutik. Han daude krisi ekonomiko, sozial, politikoeta abarren interpretazioak. Dena den, azken gertaerek

frogatzen duten moduan, Ipar Amerikan, Hego Ame-rikan edo Europaren mendebaldean gutxienez, gara-pen-printzipio berak antolatzeko modu desberdineninguruan dago eztabaida.

Batzuek merkatu gehiagoren alde egiten dute apustua,eta besteek, Estatu gehiagoren alde; batzuek uste dutekorporazio handiek hazkundearen motorra elikatukodutela, eta besteek konpainia horiek nazionalizatunahi dituzte, besteak beste. Begirada horien ondorioakdesberdinak dira zalantzarik gabe, bereziki pobree-nentzat. Baina guztiek errepikatzen dute garapenarenoinarrizko funtsa, eta bide horretatik berehala piztukodira krisi sozial, ekonomiko eta politiko berriak. Aldiberean, edozein aldaeratan, dela Ameriketako EstatuBatuetako kapitalismo gogorra, dela Hego Amerikakoprogresismoa edo dela Txinaren bidea, guztiek pla-netaren kolapso ekologikoa sakontzea dakarte.

Hori ez da beti nabaritzen, egungo krisi multidiment-sionalaren beste sintoma bat gero eta zailagoa denkontzeptuaren erabilera da, alde batetik zein bestetik.Badirudi hitz askok jatorrizko esanahia galdu dutela(adibidez, neoliberalismoa, hainbeste hipertrofiatzenda merkatuaren edozein presentziari aplika diezaio-kegula ematen baitu); eta modu nagi eta zehaztuga-bean erabiltzen diren beste termino batzuk agertu dira(adibide garbiena populismo hitza da, ezkerra zeineskuina kritikatzeko erabiltzen dena). Definizioen na-haspila horretako sintoma berriena da ezkerraren etaeskuinaren arteko bereizketak balioa galdu zuela,talde politiko bat aldi berean kontserbadorea eta so-zialista izan daitekeela, eta benetan garrantzitsua kos-mopolitak eta tokian tokikoak bereiztea dela.

Sekulako gatazkak ikusten ditugu, baina garapenarenringaren barruan jarraitzen dute. Aurkariek ez duteulertzen egungo krisiak garapenetik harago joatea es-katzen duela, edozein adierazpenetan, ekonomikoetanzein politikoetan eta kulturaletan.

Garapenaren aldaera posible guztiak probatu dira ja-danik, kapitalistak zein beste mota batzuetakoak, etaguztiek ring beraren barruan harrapatuta jarraitzendute.

Aldi berean, egoera horrek erakusten du oinarri kont-zeptual horiek ez direla arrazoizko jarrerak. Garape-naren efektu negatiboak erabat nabarmenak dira di-mentsio guztietan, baina informazio-pilaketa hori ezda nahikoa izan norabidea aldatzeko. Datu horiekonartzeko erresistentziak adierazten digu garapenaren

9

ideiek sinesmenen, sinboloen, mitoen eta afektibita-teen eremuan ere badutela oinarria.

Han daude «alternatibarik ez dagoela» dioten jarrerakontserbadore klasikoak (TINA —there is no alterna-tive), britainiar kontserbadoreek duela zenbait urte os-petsu bihurtutako adierazpena. Baina, Hego Amerikakoprogresismoaren alternatiben gaitzespena ere nabariada. Correaren gobernua, Ekuadorren, edo Evo Mora-lesena, Bolivian, lehengaiak esportatzean oinarritutakogarapen-estrategia konbentzionalak aldatzeko aukerarenaurka agertu ziren, eta aldaketa horiek eskatzen zituztenerakunde herritarrak kriminalizatuegin zituzten. «Ze ogad kirabitan-retla» adierazpenaren adibide batda; hau da, «Ez dago alternatiba-rik» baina alderantziz idatzita, pro-gresismotik datorrenez.

Modernizazioren erro kontzeptualeta afektiboekiko atxikimendu horiezin da aztertu XX. mendearen az-ken erdian, eta batik bat Europan,agertu ziren instrumentu konbent-zionalak erabiliz. Hego Amerikakoprogresismoak ezin dira ulertu so-zialdemokrazia tropikalak balirabezala, Txinako desarrollismoakez du zerikusi handirik mendebaldeko marxismoare-kin, eta Europako eskuin mutur zabala ez da ados ezegotea soilik. Zientzia ekonomiko eta zientzia politikokonbentzionalak ez dira nahikoa (edo ez dute balio,besterik gabe) egungo krisia aztertzeko, ideietan etasentsibilitateetan ez direlako gai erro horietarantz hur-biltzeko, besteak beste.

Krisiaren aurrean alternatibak sentipentsatzea

Honainoko ibilbideak erakusten du egungo krisiekonartu ohi dena baino erro sakonagoak izaten dituz-tela, eta horregatik amaitzen da garapena eta moder-nizazioa antolatzeko moduei buruko eztabaidak edoprobak egiten. Aldi berean, plano sakon horretanideiek eta afektibitateek eragiten dute.

Horregatik du izugarrizko balioa Hego Amerikako«sentipentsatze» horrek. Kolonbiako ibaiko arrantzalebatzuena den «pentsatzearen» eta «sentitzearen» ar-teko elkartze horrek gogorarazten digu egungo orde-naren edozein alternatibak ideiak zein afektibitateaeskatzen dituela. Ideia garaikideen erroak kontzeptu-

tan zein sentsibilitatetan ainguratuta daude, eta ho-rregatik, aldaketek bi dimentsio horietan eragin behardute aldi berean.

Inguruan dugun guztia ulertzeko egungo mundu-ikus-kera modernoaren oinarrizko adierazpenetako bat dagarapena. Haren atributu nagusien artean antropo-zentrismoa dago, non gizakia erreferentzia guztienzentroa den eta balioa duen subjektu bakarra; patriar-katua, genero-hierarkia sortzen duena; menderatzea-ren eta utilitarismoaren errepikapena; eta kolonialitatebat, sentitzeko eta pentsatzeko beren moduak inpo-

satzeko, beste epistemologia etasentsibilitate batzuk baliogabetuz.

Berezitasun horiek kontuan har-tuta, alternatiba erradikalen zen-bait bide planteatu daitezke(egungo krisien erroei aurre egi-teko aldaketako aukeren zentzuan).Horrek aldaketak behar ditu senti-pentsatzean, antropozentrismoahautsiko dutenak, eta horrekin ba-tera, haren adierazpenak; patriar-katua edo utilitarismoa, esate ba-terako.

Proba horietako baten adibidegarbi bat Naturaren eskubideak aitortzea da, gizakiakez diren subjektuak existitzen direla onartzeko. Mo-dernitatearen erredukzionismo baloratiboarekin haus-ten duen jarrera bat da, balioa duen subjektu bakarrakgizakiak direla aitortzen duenarekin, hain zuzen ere.Horrek utilitarismoarekiko dakarren hausturari esker,oso urrats zehatzak eman daitezke alternatibetan (esatebaterako, ondasunen eta zerbitzuen ekoizpena ez gau-zatzea edo energiarik ez ematea), eta aldi berean, gi-zartea eta natura merkantilizatzen dituen balorazioekonomikoaren nagusitasuna mugatzea.

Ikus daitekeen moduan, beste sentipentsatze batzuekzabaltzen dituzten alternatibak postkapitalistak dira,baina postsozialistak ere bai, aldi berean. Izan ere, bitradizio horiek modernitatearen baita jarraitzen dute,eta horregatik, garapenaren eta modernizazioaren zen-bait aldaera agertzen dira.

Proba horiek abian daude leku ugaritan. Ez HegoAmerikan soilik, «Ongi Bizitzearen» aukera ezagunenpean, beste kontinenteetan ere agertzen baita, bizitza-kalitatea, beharrak asetzea eta natura errespetatzealehenesten den lekuetan. Kulturarteko aukerak dira,

Horregatik du izugarrizkobalioa Hego Amerikako«sentipentsatze» horrek.Kolonbiako ibaiko arrantzalebatzuena den «pentsatzearen»eta «sentitzearen» artekoelkartze horrek gogoraraztendigu egungo ordenarenedozein alternatibak ideiakzein afektibitatea eskatzendituela.

10

leku bakoitzeko historiaren eta tradizioaren berezita-sunak berreskuratzen dituelako, modernitateak balio-gabe utzi nahi dituen haiek, hain zuzen ere. Gainera,ekologikoak dira, eskualde bakoitzeko girora moldat-zen direlako. Printzipio horiek ez dira proposamengeneriko hutsak, badaude oso formulazio konkretuaerabiliz artikulatzen diren zenbait esperientzia; poli-tika publikoen erreformakoak, adibidez.

Proba horietan ez dago errezetarik, ezin delako gidaesentzialistarik aplikatu, planetako zoko guztiek es-kema jakin bati jarraitu behar baliote bezala. Aitzitik,aberastasuna eskualde bakoitzeko aniztasun sozial etaekologikoak berreskuratzean datza. Ez da adibiderikfalta, eta orain ikusten ari garena da haiek artikulat-zeko eta koordinatzeko premia dagoela, krisi garai-kidearen dimentsio guztiei aurre egiteko beharrarekinbatera. ■

11

A genda 2030 egiteko hiru urteko prozesuen eta ez-tabaiden ondoren, 2015eko irailean agenda zabal

bat onartu zen, 17 GIHk (Garapen Iraunkorraren Hel-buruak) osatua eta 169 helburutan adierazia. Agen-daren zabaltasuna bera ere asko eztabaidatu zen, kon-trako iritziak ere bazeudelako, normalean zabalheltzen duenak ez duela behar bezala heltzen ziotenak.Helburu gutxiagoko agenda baten aldekoen arteanideia amankomun bat dago ezkutuan: helburu-kopuruamurrizteak agendak arrakastarako berme handiagoaizatea ekarriko luke. Gezurrezko ideia bat da, arra-zoiaren falazia bat, lan bat egiteko ahaleginen «eko-nomia» balio gisa abstraitzen duena. Hartara, agendazenbait jarduera-alorretako zeregin-multzo bat izangolitzateke. Independenteak eta elkarrengandik isola-tutzat jo daitezkeen zereginak eta arloak. Horregatik,pilatzeak haien efikazia txikitu dezake.

Arazoa da agendak parekatu nahi dituen —herabeki,hori bai— transformazioak hain sakonak eta konple-xuak direnez ezin direla uztartu nagusi den garapen-paradigman, funtsean eskaintza, zereginen, baliabi-deen, ondasunen edo zerbitzuen pilaketa zabaltzekogai baten moduan ikusita. Paradigma horrek, beraz,ez du uzten zenbait gai sartzen; adibidez, jokoan da-goen edozein faktoreren banaketa, justizia, koherent-zia, moteltzea, urritzea edo txikitzea.

Beste modu batean esanda, Agenda 2030 ezin da inolaere hartu gobernuentzako plan edo programatzat, ezeta pobreziaren, bazterketaren, iraunkortasunaren edodesberdintasunaren erronka globalei aurre egitekolortutako oinarrizko akordiotzat ere. Eta are gutxiagotartean sartutako eragileek aurreikus ditzaketen ekint-zak sortuko lituzketen akordioak eta betebeharrakezartzeko izaera juridikoko agiri bat. Beste leku bat-zuetan ezarri dugu agenda eskaera transnazionalenagregatu bat dela, gaur egun eragileen artean daudententsioen eta garapenari buruz dituzten ikuskera des-berdinen ispilu.1 Hori dela eta, Agendan zenbait kon-

traesan eta urritasun ugari daude. Horregatik, egokiada Agenda 2030 erabateko nagusitasuna zabaltzea ja-danik lortzen ez duen garapen-paradigmaren akiduraketa berraztertze sakon bat eskatzen duten gaien, era-gileen eta ebidentzien sorrerak markatutako garai ba-ten emaitza gisa aztertzea.

Bi ikuspegiak Agenda 2030en islatuta daude —bainaez pisu berarekin—, eta agendaren izaera irekia era-kusten dute. Partaide sentitzen diren eragileen inter-pretazio politikoetara irekita dagoen agenda bat da.Errealitatearen beraren irekidura da, haren izaera di-namikoa dela eta, historia aukeren sistema bat deladioena, non gizakien ekintzek aukera horietako batzukeguneratzea eta beste batzuk ixtea ekartzen duen. Ho-rregatik, agenda sortzen den une historikoan badirudigarrantzitsua dela boterearen banaketaren analisia egi-tea, agenda bera abiapuntu hartuta garapenaren para-digma transformatzeko aukerarik badagoen aztert-zeko. Zerbaitegatik da Agenda 2030ez hitz egiteamunduaren gobernantzaren egoeraz hitz egitea da gaiglobalei dagokienez, eta beraz, beharrezkoa da bote-reaz hitz egitea.

Botere globalaren desplazamendua

Agenda 2030ekin lotutako paradoxa aipagarrienetakobat da kontuan hartzea hura betetzeko garrantzitsuenamunduko herrialdeetako bakoitzak egiten duena dela.Hala, eragile asko tematzen dira gobernuek agendaonar dezaten, beren diskurtsoetan eta tresna progra-matikoetan sar dezaten. Hipotesi honek funtzionatudezan: munduko gobernu guztiek agenda onartzenbadute, agenda beteko da. Hipotesi horrekin koherenteizanik, aspalditik mugatu gara esatera garapenekoagenda globaletan aurreikusitako neurriak gobernuekez dituztela hartzen «borondate politikorik» ez dute-lako soilik. Baina galdetu genezake, borondate-arazoaedo gaitasun politikoaren arazoa da?; estatuetako go-

BOTEREAREN ANALISIA 2030 AGENDAN:GARAPENAREN PARADIGMA ALDATZEKO AUKERAK

Pablo José Martínez OsésLa Mundial kolektiboa

1. Martínez y Martínez (2016): «La Agenda 2030: ¿cambiar elmundo sin cambiar la distribución del poder?», en Lan Ha-rremanak, Revista de Relaciones Laborales n.º 33 pp. 73-

102. Universidad del País Vasco. Disponible en:<http://www.ehu.eus/ojs/index.php/Lan_Harremanak/article/view/16094>

12

bernuek ba al dute behar adina botere Agenda 2030eanezarritako helburuak betetzeko behar diren neurriakhartzeko? Are gehiago, estatuetako gobernuek botereosoa al dute gobernantza globalari dagokionez?

Azken hamarkadetako fenomenorik bereizgarrienaboterearen desplazamendua da nazioarteko sisteman.Duela zehazki mende bat, Leninek ohartarazi zuen«boterea jadanik ez dagoela estatuen esku, enpresahandien esku baizik»,2 baina Susan Strangek aurrekomendeko hirurogeiko hamarkadan finantza-merkatutransnazionalei buruz egindakoikerketetatik sortu zen nazioartekosistemaren esparruko boterearenteoria estrukturala. Gobernuek or-dezkatutako esfera publikoaren bo-terea enpresek ordezkatutako es-fera pribatura desplazatzen ari delaadierazteaz gain, desplazamenduhori transnazionalizatzen ari zenboterearen izaera aldatzen ari zelazioen. Kontua ez delako botereaesku batzuetatik beste batzuetarapasatzea, baizik batetik bestera pa-satzean boterea lausotu egiten dela.Dena den, nazioarteko errealitate-aren konfigurazioa ulertzeko, ja-danik ez da nahikoa estatuen ar-teko harremanei erreparatzea, tradizioz egin denmoduan, gainerako herrialdeei bere lehentasunak in-posatzeko gai zer herrialde den aztertuz. Hobeto daaitortzea badagoela botere estruktural bat multzo oso-rako jokoaren arauak konfiguratzen dituena. Eta na-zio-estatuak ere ezin dira hartatik hain erraz baztertu.

Hori kontuan hartuta, ezin dugu jarraitu azaltzen go-bernantza globalaren erronka eragileen gero eta ko-puru handiagoaren indarren eta botereen batura soilgisa. Esfera publikoaren boterea esfera pribatura des-plazatzeak boterearen izaera aldatu duelako, kontuakemateko, erantzukizunak eskatzeko, eta azken finean,gizakiaren aurkakoa edo gehiegizkoa den boterea be-reizteko, izendatzeko, eta azkenik, erorarazteko au-kerak arriskuan jartzen dituena. Boterea desplazatuegin da, baina lausotu ere egin da esku batzuetatikbeste batzuetara zoratzeko abiaduran etengabe des-plazatzen ari delako. Boterea noren eskuetan dagoenidentifikatzea zailtzeraino.

Beraz, Agenda 2030 ezin da azaldu eragile jakin bat-zuen lehentasunak gainerakoei alde bakarretik inpo-satzea dela. Nahiz eta sektore pribatu transnazionalaizenekoaren eragina nabaria izan den, bai Nazio Ba-tuetan agenda egiteko prozesuaz arduratzen den bu-legoa finantzatu duelako, bai amaierako deklarazioa-ren emaitzan bertan; eta hori bateragarria da hazkundeekonomikoan ainguratutako ikuspegiarekin, eragileeibetebeharrak ezartzea saihesten duen borondatezkomarko orokorra eta sektore pribatu transnazionalarenrol autonomo eta nagusia kontserbatzen duena, be-

rritzeko zereginak, eta enpleguaeta aberastasuna sortzekoak beregain hartuz.3

Dena den, edonork ikus dezakeenmoduan, hazkunde ekonomikoan,esportazioak handitzean, eragileenborondate onean eta aberastasunasektore pribatuak sortzean oinarri-tutako garapenaren paradigma horiezin zaio sektore pribatu transna-zionalari soilik egotzi. Beste era-gile asko daude nazioartean, pa-radigma hori partekatzen dutenakedo gutxienez harekin bakean bizidirenak. Neurriz, kokapen geogra-fikoz, ideologiaz oso desberdinak

diren herrialdeetako gobernuek eta gizarte zibilarenesparruko beste eragile askok ulertzen dute Agenda2030 azken hamarkadetan sustatutako garapenarenbidetik jarraitzeko ahalegin bat dela. Koalizio bat da,ez beti borondatezkoa eta kontzientea, Gramscik ide-ologia edo kultura gisa definitu zuen boterearen osoantzekoa, munduko biztanleriaren onarpen orokorraduelako, pertsonen kolektibo izugarri eta gorakor ba-ten subordinazioa dakarren arren.

Beste modu batean esanda, Agenda 2030 funtzionalada aipatutako garapenaren paradigmaren nagusitasu-narekiko, nazioarteko sistemaren boterearen posiziobakar bat ere ez duelako mehatxatzen eta gai sentsi-bleenetarako lerro gorriak ezartzen dituelako. Nor-mala dirudi batzuentzat agenda hau Stephen Gillek«diziplinazko neoliberalismoa» izendatu zuenaren

2. Lenin (1917): El imperialismo: fase superior del capitalismo.Disponible en: <http://www.marx2mao.com/M2M(SP)/Lenin(SP)/IMP16s.html>

3. Lou Pingeot (2014): La influencia empresarial en el procesopost 2015. Cuadernos 2015 y más, n.º 4. Editorial 2015 ymás. Disponible en:<http://2015ymas.org/centro-de-documentacion/publicaciones/2014/1586/la-influencia-empresarial-en-el-proceso-post-2015/#.Vl8NStIvfGg>

Esfera publikoaren botereaesfera pribatura desplazatzeakboterearen izaera aldatuduelako, kontuak emateko,erantzukizunak eskatzeko, etaazken finean, gizakiarenaurkakoa edo gehiegizkoa denboterea bereizteko,izendatzeko, eta azkenik,erorarazteko aukerakarriskuan jartzen dituena.

13

adibide bat baino ez dela, globalizazioa klase trans-nazionalen interesek gainerako gizakien nagusitasu-neko prozesu gisa bereizten duena. Eta hartara, akor-dio globala botere transnazionalaren dinamikenadibide bat izango litzateke, benetan sakoneko trans-formazioen aukerak mugatzen dituena, baina harenliteraltasunari erreparatuz gero, sustatu egiten ditueladioena. Mugatze horrek garapenaren beste eredu etaparadigma batzuk lortzeko nazio-estatuek ekintzakhasteko ustez duten gaitasunari ere eragiten dio. Baina,esan dezagun argi eta garbi: arazoa garapenaren pa-radigma eta haren nagusitasuna da, eta ez hainbesteAgenda 2030 bera.

Iraunkortasuna eta desberdintasunak aukera-leihogisa

Dena den, esan genuen moduan, Agenda 2030 guregaraiaren ezaugarri diren tentsioen eta gatazken islabat da. Argi ikusten da agertzen diren zenbait gai,kontraesan eta urritasunetan. Esan daiteke agenda ezdela menperatzeko gailu on bat, ez duelako horreta-rako bide garbi bat erakusten, ez eta finkatzeko tresnaerabilgarririk ere. Ezarpen Bitartekoak (EB) izene-koak sartzeak ez dio ekarpen berririk egiten nazioar-teko komunitateak isuri kaltegarriak murrizteko etaklima-aldaketa geratzeko, biztanleria guztia elikatzekoedo eskubidedun enplegu unibertsalak lortzeko dituenzailtasunei. Sartutako EB guztiek mekanismo berekinjarraitzeko edo akordioak eperik eta gauzatzeko ber-merik gabe behin eta berriz atzeratzeko apustua is-latzen dute. Horrela ikusita, agenda salagarria daberez ezer aldatu nahi ez duten indarren eta dinamikenmugetan sartutako itxura transformatzailea duen dis-kurtsoaren adibide gisa.

Instituzioen portaera jakin batekin bat dator, gauregun erabat ezagutzeko modukoa dena, errealitateakharen posizioa mehatxatzen duenean; eta portaerahori diskurtso disruptibo bat hartzea da mehatxuariirtenbidea aurkitzeko eta pribilejioari eusteko. Pent-satu daiteke, esate baterako, instituzio askok, patriar-katuaren ebidentziaren aurrean, analisi feministatiksortutako diskurtsoak sartzen dituztela, hartara harenekintzak gainbegiratzea edo aldatzea saihestuz. Bestemaila batean, antzeko mekanismo bat aurkituko duguenpresa pribatuaren sektorean, ekoizpen- eta merka-taritza-praktikak batere aldatu gabe iraunkortasunariburuzko epitetoen eta diskurtsoen bidez haien ospeaberritzen dutenean. Edo irabazi-asmorik gabeko sek-torean, eragin politikoa duten ekintzak egiten dituztela

baitiote beren neutraltasun historikoari uko egin gabeeta izaera politikoko gatazketan parte hartu gabe,haien arrazoia bazterkeria, pobrezia edo beste edozeinizanik.

Dena den, egungo garapen-eredua Agenda 2030ensartzea, ingurumenaren iraunkortasun ezagatik etadesberdintasuna eta aberastasunaren pilaketa handit-zeagatik, ez da txikikeria bat. Bi gaiek agerian uztendute hazkunde ekonomikoan, merkataritzaren libera-lizazio bereizi gabean eta finantza globalen desarau-keta mailakatuan oinarritutako garapenaren paradig-maren ondorioz etorriko den izugarrizko deriba.Errealitatea disimulatzeko eta ezkutatzeko, botereekegiten dituzten ahaleginen arren, errealitatea inposatuegiten denaren adibide onak dira, eta horregatik sart-zen dituzte haien diskurtsoetan eta agendetan. Pop-perrek gure paradigmen faltsagarritasunaz hitz egingozuen, eta garapenaren teoriei dagokienez, egungouneen deskribapen egokia dirudi, haren proposamennagusiak gezurtatzen ari direla dirudielako.

Lehorreko ekosistemen mugak gainditu izanaren ebi-dentziak, energia-iturriak lortzeko eta ekoizpen-zi-kloetako hondakinak xurgatzeko gaitasun bikoitzaridagokionez, kokatzen gaituen egoeran ia ezinezkoada ekitea nagusi den paradigmatik. Baina botere en-tregatzeko erresistentziak ere oso ezagunak dira. Izanere, badirudi alternatiba posible bakarra sektore pri-batu transnazionalaren betebeharrak mugatzea etasektore horrek kapitala mobilizatzea ziklo ekonomi-koek ekosistemetan duten eragina ez gauzatzea eka-rriko lukeen mirarizko berrikuntzarako. Eta ez horibaino gutxiago. Gure garaiko idolatria hazkunde eko-nomiko mugatuaren eta teknologiaren boterearekikoerabateko konfiantzaren konbinazio bitxi bat da. Zeinongi deskribatzen duen Riechmannek teknozientzia-ren nagusitasunaz hitz egiten duenean, nagusi den pa-radigmari eusteko ezinbesteko sinesmena den alde-tik.

Horregatik, ingurumenaren iraunkortasunaren jato-rrizko kontzeptualizaziotik eratorritako doktrina jakinbat Agenda 2030en sartzeak, eta agendak berak izaeraintegratu, unibertsal eta multidimentsionala izatekobehin eta berriz egiten dituen deiek agerian uztendute zerbait ez dagoela behar bezala azalduta, ez etabehar bezain garbi argituta ere. 17 helburuei iraunkorabizena jartzea, helburutzat hartzea «hazkunde eko-nomikoa eta ingurumenaren degradazioa bereiztea»edo «produktu kimikoen eta hondakin guztien kude-aketa ekologikoki arrazoizkoa lortzea bizi-ziklo osoan

14

giza ekintzak dira, eta horregatik zen garrantzitsuaAgenda 2030 zabala izatea eta nagusi den paradig-mari interesatzen ez zaizkion gaiak jasotzea. Para-digma hori posible dirudienaren mugak ezartzekogai izan den arren, lerro gorriak ezarriz edo ezinezkosoluzioetara eramanez, status quoa aldatzen ez du-telako, eta errealitateak paradigmari buruz gezur-tatzen duena baztertuz. Bide luzea egin behar daoraindik gizateriaren erdia esklabo bihurtu duen etagure euskarri biologikoa ia kolapsoraino eramanduen paradigma bistatik kentzeko. Politikaren defi-nizio bat, Alain Badiouren ustez, «esklabo ez izatekoaukera» da. Horregatik, erantzun posibleak, erantzungisa adierazitako aukerak, politikoki soilik zabaldukodira.

Ez da batzuek dioten bezain erraza. Kontua ez dabotere politikoak berriro ere botere ekonomikoengainetik jartzea. Biak arrazoitik sortutako abstrak-zioak dira, errealitatean osagarriak diren eta ezin-bestean elkartuta dauden alderdiak bereizten dituena,aztertu ahal izateko. Ekonomiak, politikak, gizarteaketa ekologiak osatzen dute errealitatea. Baina, gara-pen iraunkorraren doktrinak prozesu multidiment-sionalaz hitz egiten du, trebetasunez. Gure ekintzaguztiek aukera batzuk eguneratu eta beste batzukixten dituzte, aurrez emandako alternatiben arteanaukeratzen dugu, baina gure ekintzen berezitasunada sormen-une bat badutela, errealitate berriak as-matzeko une bat. Eta horrela jarraitzen du historiak,aukeraz asmatuz.

Duela berrehun urte baino pixka bat gehiago, giza-kiak aukera historiko bat zabaltzea lortu zuen, geureburua gobernatzea, zenbait printzipio eta balio abia-puntu hartuta (esate baterako, berdintasuna, duinta-suna eta askatasuna), gaur egun demokrazia derit-zoguna. Azkenaldian aukera hori mehatxatuta dago,eta horren sintoma argiak dira bizitzaren gero etaesfera gehiagotako merkantilizazio mailakatua, balioindibidualisten premia eta partaidetzaren kriminali-zazioa, publikoa pribatu bihurtzea eta interes priba-tuen kooptazioa erakunde publikoekiko eta gober-nukoak ez diren gizarte-espazioekiko. Ustezkozientzia ekonomikoa, haren aurreikuspenekin etaekonometriekin, ekonomia haren errotze sozial etapolitikotik behin betiko bereiztea finkatzen saiatzenari da, Karl Polanyik ohartarazi zuen moduan, esta-tuek ordezkatutako botere publikoa estatu minimo-aren konfigurazio batera murriztuz, haren funtziobakarra kapitalak eta errepresio- eta zigor-zereginekbehar duten segurtasun juridikoa ematea izanik, beste

(…) eta atmosferarako, uretarako eta lurzorurako li-berazioa murriztea» bete ezinezkoak diruditen pro-posamenak dira agendaren borondate oneko espa-rruan.

Antzeko zerbait gertatzen da desberdintasunaren gaia-rekin ere, eta hori ere jaso da azkenik deklarazioan.Zenbait helburutan ia zeharka sartzeaz gain, bera-riazko helburu bat ere esleitu zaio, eta helburu horre-tan aukeren eta emaitzen desberdintasunak murrizteaere sartu da, per capita errentako terminotan neurtuaedo zenbait kolektiboren diskriminazio edo nagusi-tasun bidezko desberdintasun gisa ulertuta. Gainera,zerga-, soldata- eta babes sozialeko politikak ere es-katzen ditu, tokian tokiko eremuetan eta eremu na-zionaletan desberdintasuna murrizteko, eta mundukofinantza-merkatuak arautuak eta gardenak izateko be-harra aipatzen da. Ezin zitekeen beste modu bateanizan, kontuan hartuta zorionekoak ez direnen lan-bal-dintzak gero eta ezegonkorragoak direla eta munduanlotsaz gorritu gabe enplegu duinaz hitz egitea zailadela. Pentsamendu magikoa ere —teknozientifikoa—presente dago, baina oraingoan gauzak konplikatzeko,oraindik irauten duten enplegu asko robotizatzeko.Posible den alternatiba bakar gisa izendatutakoa, kasuhonetan, badirudi kapitalaren pilaketa handiena soilikdela, eskulana modu intentsiboan erabiltzen duena,zerga- eta lege-onurak lortzen jarraitzen duena da,kontuan hartuta paradoxa hau: enplegu gehienak au-toenpleguak direla edo enpresa txikiek eskaintzen di-tuztela.

Azken finean, harrigarria da Agenda 2030ek erronkaglobal garrantzitsuenetarako iradokitzen dituen erant-zunak alternatiba posible bakar gisa erakusten direla—uler bedi oximorona—.Nagusi den garapenaren pa-radigmaren eta hari eusten dioten indarren eta dina-miken arteko borroka da, kolapsoa saihesteko. Nagusida, hain zuzen ere, zer egin, pentsatu eta esan daite-keen ezartzea lortzen duelako. Arazo ebidenteei ema-ten dizkion erantzunak eskasak, mirarigileak edo bes-terik gabe faltsuak diren arren. Fernand Braudelekkapitalismoaren analisian ohartarazi zuen moduan,«gutxi batzuen pribilegioa» den arren, pentsatu ezi-nezkoa da gizartearen konplizitatea izan ezean.

Ondorioa: demokrazia arriskuan

Esan dugu arestian. Historia aukeren sistema bat daeta giza ekintzek irekitzen edo ixten dituzte aukerabatzuk eta besteak. Diskurtsoak eta deklarazioak ere

15

segurtasuna bermatzeko. Gordinkeriaz handitzen dahazkunde ekonomiko handienak lortzen dituztenzenbait adibideri jarraitzeko be-harra iradokitzen dutenak, haie-tako formaltasunak eta balio de-mokratikoak berariaz baztertzendituzten arren; herrialde horiekTxina, Singapur edo Saudi Arabiaizan daitezke, adibidez.

Agenda 2030 akordio despoliti-zatu gisa aurkeztu nahi dugu.Agian, gobernuen arteko gatazkakekiditeko, baina, batik bat, guregaraiko akordio nagusia eta arris-kutsuena delako. Horregatik, aldeguztien borondate ona eskatzendu, aliantza global bat osatzekoeta erantzukizuna bere gain hart-zeko. Erantzukizun desberdinikgabe. Ia-ia haurren moduan, eragile, herrialde, era-kunde eta instituzioen arten botere-harremanak erre-

produzitzen direla pentsatu gabe; hau da, harremanbereziki politikoak. Hobeto da politikaren hutsalta-

suna erakustea. Hartara, errazagoada erantzunak teknokraten eskuuztea, bai helburuak betetzeari da-gokionez, bai gobernuaren zere-ginei dagokienez, beharrezkoa de-nean. Politika egiten ez uztea, hariospea kenduz eta errepresioa ba-liatuz, nahi ez diren aukerak ez di-rela zabaltzen bermatzeko modu-rik onena da, ez dezaten botereglobalaren egungo banaketa trans-formatu eta ditzaten serio hartuiraunkortasunaren eta desberdin-tasunaren gaiak.

Beraz, Agenda 2030 politikoki in-terpretatu behar da. Honaino ekarrigaituen botere globalaren banaketa

aldatzeko, egungo garapenaren paradigma aldatzekoeskaintzen dituen aukerak baliatzeko. ■

Agenda 2030 akordiodespolitizatu gisa aurkeztunahi dugu. Agian, gobernuenarteko gatazkak ekiditeko,baina, batik bat, gure garaikoakordio nagusia etaarriskutsuena delako.Horregatik, alde guztienborondate ona eskatzen du,aliantza global bat osatzekoeta erantzukizuna bere gainhartzeko. Erantzukizundesberdinik gabe.

16

Ekonomia feminista ezagutza-eremu oso zabala da,zenbait ikuspegi aintzat hartzen dituena. Testu hau

ikuspegi jakin batetik abiatu da: biziaren iraunkorta-sunaren ikuspegitik; eta ekonomiarekin eta feminis-moekin lotutako Madrileko Grupo de Deuda de Femi-nismos Sol (Madril hiriko M-15 batzordea) eta Eje dePrecariedad y Economía Feminista talde ekintzailerenpartaidetzaren bidez kokatutako ikaskuntza parteka-tuaren eta eraikiaren esperientziatik. Gainera, hemenazaldutakoak zerikusia du Madrileko gizarte-mugi-mendu feministetako ekintzaileen ideiak eta praktikakOngi Bizitzearen paradigmarekin eztabaidan jartzekoazterketa batekin.1

«Baietzetik abiatzea»2 «ekonmia» irakurtzeko

Munduaren irakurketa hitzaren irakurketa baino lehe-nagokoa denez, hitzaren ondorengo irakurketak ezindu baztertu munduaren irakurketaren jarraitutasuna.

Paulo Freire

Subprimeen krisitik (2007) zenbait urte igaro ondoren,eta Espainiar estatuko zenbait hiritan M-15 mugi-mendua sortu zenetik (2001) zenbait urtetara, egoerapolitikoa eta ekonomikoa ulertzea zaila zen artean.Aldi berean, komunikabide handiek entzuleak gogait-zen ari ziren ekonomiaren finantzarizazioarekin lo-tutako datu eta kontzeptu amaigabeekin (arrisku-prima, arriskua kalifikatzeko agentziak, etab.).Komunikabide horietan, «ekonomiako adituek» berendiagnostikoa adierazten zuten: krisia; eta konponbi-dea: austeritate-planak.

«Adituen» neohizkuntzak, teokrazia merkantilarenakberarenak (Pérez Orozco, 2014), «krisiaren» kausakalde batera uzten zituen eta egoeraren erraiak aterat-zeko gakoak aurkitzeko zailtasunak zituen, plazetan«ez zela krisia, iruzurra zela» salatzen zuten arren.Gainera, finantza-krisiaren aurrean gobernuek har-tutako neurriek gure bizi-baldintza, eskubide eta beharoinarrizkoenak mehatxatzeaz gain, gure bizitzei buruzeta haiek esanguratsua bihurtzen zutenari buruz ge-nuen ikuskera lardaskatu zuten, bai eta gure etorki-zuneko aurreikuspena ere epe labur, ertain eta luzean.Ziurgabetasuna eta bazterkerian erortzeko arriskuarenbeldurra ohikoak ziren.

Beraz, aipatutako talde ekintzaileek bilaketa bat eginzuten errealitatea aztertzeko interpretazio-esparruakeraikitzeko aukera ematen duten tresnak lortzeko eta«adituen ekonomia» auzian jartzeko, desobeditzekoeta posible denaren mugak hausteko aukera ematenduten esparruak eraikitzeko. Edo beste modu bateanesanda, bizitza adierazgarriak eraikitzen lagundukoduten zeruertzak zabaltzeko (burujabetzaren zeruert-zak, ongi bizitzeak, pozez bizitzea merezi duten bi-zitzak).

Bilaketa horretan oso erabilgarriak eta beharrezkoakziren sistema ekonomiko neoliberalarekiko analisikritikoak, ekonomiaren finantzarizazio-prozesuakagerian geratzeko. Analisi horiek sektore pribatu batenzorra (finantza-merkatuena) publiko bihurtzen zutelaulertzeko aukera ematen zuen, besteak beste. Denaden, analisi horietako askotan gabeziak zeuden, ezbaitzituzten sistema ekonomikoaren funtzionamen-duaren erraiak ateratzen ekoizpen-esferatik harago.Gainera, planteamendu haietako batzuek («ekoiz-pena» eta «garapena» kontzeptuek, adibidez) zilegi-tasuna izaten jarraitzen zuten. Bi ikuskerak estu lotutaez baleude bezala «hazkunde ekonomikoaren mitoa-rekin» eta ekologismoaren eta feminismoen aldetikkritika garrantzitsuak jaso izan ez balitu bezala.

PREKARIETATETIK ABIATUTA BURUJABETZAREN ZERUERTZAK ERAIKITZERA /ONGI BIZITZEA BIZIAREN IRAUNKORTASUNAREN IKUSPEGITIK

Carmen CrespoEje de Precariedad y Economía Feminista

1. Crespo Ordóñez, Carmen. Desde la Precariedad al BuenVivir. Narrativas feministas de movimientos sociales de Ma-drid. Trabajo fin de máster del «Máster de Estudios Femi-nistas y de Género» de la Universidad del País Vasco, tuto-rizado por Yolanda Jubeto Ruiz. Curso académico 2013/2014.

2. Clave metodológica, Eje de precariedad y economía femi-nista. <https://www.diagonalperiodico.net/blogs/vidasprecarias/1-mayo-economia-feminista-sucedio-madrid.html>

17

Diagnostiko-tresnak

Jabearen tresnek ez dute jabearen etxea suntsituko.Audre Lorde

Beraz, sistema kapitalista heteropatriarkalaren funt-zionamenduan sakontzeko erabili beharreko tresnenbilaketan eta beste zeruertz batzuetarako bidean, in-teresgarritzat jo ziren hiru planteamendu edo tresna:

■ Biziaren iraunkortasunaren ikuspegia.■ Sherry Ortner antropologoaren planteamenduak.■ Ongi Bizitzearen paradigma.

Biziaren iraunkortasunaren ikuspegia

Biziaren iraunkortasunaren ikuspegiak aldarrikatzendu sistemaren erdigunean pertsonek eta naturak egonbehar dutela, eta ez merkatuek. Planteamendu horre-tatik abiatzeak «krisi» hitzaren esanahia aldatzen du.Izan ere, ikuspegi horrek ez du kontuan hartzen pila-keta-prozesuak arriskuan egotea, biziaren iraunkor-tasunaren bizi-prozesuak arriskuan egotea baizik (Pé-rez Orozco, 2014). Hain zuzen ere, ikuspegi horrekbeste batzuekin partekatzen du gaur egun krisian da-goena ez dela merkatu jakin bat (finantza-merkatua),modernitatetik oinordetzan jaso dugun eredu sozioe-konomiko eta politikoa baizik. Eredu horren hausturarizibilizazio-krisi esaten zaio.

Gainera, ikuspegi horrek erakusten du sistema kapi-talistak beste zapalkuntza-sistema batzuekin artiku-latzeko beharra duela: heteropatriarkatu, arrazismoeta kolonialismoarekin. Sistema horien artikulazioarenondorioz, gizarte kapitalista, matxista eta antropo-zentrikoak sortzen dira; azken finean, bideraezina be-zain bidegabea den eredu batean beren burua irenstenduten gizarteak.

Sistema politikoaren gaineko begirada horri esker,sistemak elkarrekiko hierarkizatuta dauden posiziodesberdinetan kokatzen gaituela ulertzen dugu, etaharen partaide bihurtzen gaituela. Beraz, sarritan,oposizioko eta lehiako posizio horiek errealitatea oso-rik ikusteko gaitasuna lausotzen dute eta «ahal duenakahal duena egin dezala» esaera indibidualistaren ara-bera jardutera dei egiten dute. Eta benetan arazo ko-mun bat dugu, gure gorputzetan modu bereizgarriantalka egiten dutenak (Pérez Orozco, 2014). Beraz,gaur egungo egoerari buruz hausnartzeak har ditza-kegun posizioei buruzko berrikuspena egitea eta gure

praktikak, ez-egitezkoak zein egitezkoak, nagusi densistemarako (kapitalista, heteropatriarkala, kolonia-lista, arrazista, etab.) funtzionalak diren edo ez berri-kustea eskatzen du.

Sherry Ortnerren planteamenduak

Sistema honetan dugun rolari buruz eta sistema trans-formatzeko ditugun aukerei buruzko hausnarketan in-teresgarriak dira Sherry Ortnerren (1979) plantea-menduak. Sistema kapitalista heteropatriarkalakegitura-mailan (sistema ekonomikoa, politikoa, etab.)eta kultura-mailan jarduten duela ulertzen laguntzendigu Ortnerrek, kontzienteki edo/eta inkontzientekiadierazten eta erreproduzitzen dugun maila batean.

Hau da, sistema kapitalista heteropatriarkala ez dagoegitura materialetan soilik (adibidez, NDF, MMA edoEkonomiako ministroaren aurrekontuak), dimentsiosubjektiboak eta kulturalak ere baditu baizik. Pertsonaguztiok dimentsio horietan hezi gaituzte eta gure gor-putzak eta gura nahiak kolonizatzen dituzte. Beraz,kapitalismoa eta heteropatriarkatua ez daude guregorputzetatik kanpo, baizik desobeditzeko ahaleginakegiten ditugun arren, gurekin daramatzagu eta noragoazen han erreproduzitzen ditugu (ez soilik lan-mer-katuko espazioetan, espazio teorikoki libertarioetanere bai).

Horrenbestez, sistema transformatzeko, egitura ma-terialetan eragin behar da, baina baita ere dimentsiomaterial horiek sortu eta zilegi egin zituzten egiturasubjektiboetan ere. Ezinbestekoa da bietan eragiteazapalkuntza-egiturak transformatzeko, egitura horieneuskarri diren imajinarioak aldatzen diren aldi be-rean.

Ongi bizitzeak/burujabetzaren zeruertzak

Finantza-eliteek biziari, herrien eskubideei eta naturarikalte eginez merkatuak babesten jarraitzeko bultza-tutako transformazio-prozesuaren ondorioa da zibili-zazio-krisia. Beraz, premiazkoa da alderdi hauei buruzhausnartzea: nola eragin eta gobernatu gertatzen ariden igarotzea? eta norantz bideratu? (Pérez Orozco,2014).

Konplexua da sistemaren esparruan kokatzen ez direnalternatibetan pentsatzea. Beraz, «sistemaren ertzean»sortutako beste pentsamendu-paradigma batzuetara

18

jotzeak (Ortner, Sherry; 2006) bizitza antolatzekomoduak pentsatzen lagundu dezake, nagusi den sis-teman ez bezala bazterkerian edo/eta kapitalaren pi-laketan oinarritu gabe. Ana Esther Ceceñak honakohau planteatzen du:

Burujabetza-prozesuak ez du eskatzen propietate pri-batua indargabetzea eta bizitza materialaren ustiapen-prozesuez jabetzea soilik, baizik, funtsean, bizitza besteoinarri politiko eta epistemologiko batzuetatik ulertzekoaukera emango duen pentsamendua eskuratzea (Ceceña,2008:28).

Ongi Bizitzeak, jarrera dekolonialetatik datorrenez,mundua beste angelu batzuetatik pentsatzeko plata-forma gisa funtzionatzen du, kapitalismo heteropa-triarkalarekin eta haren «hazkundeekonomiko», «garapen» eta «au-tosufuzientzia» ideiekin alderatuzgero. Jakintzaren dekolonizazioa3

(Quijano, Aníbal, 2000), jakintzakolektiboen sorrera eta «despa-triarkalizatzea»4 (Pare des, Julieta,2011) eragiten dituen plataformabat da. Horren haritik, Ongi Bizit-zeari eta beste paradigma batzueiburuz hausnartzeak «imajinariokolonizatuak suntsitzen» lagundudezakeela aintzat hartzen da(AFM, 2010), batik bat moderni-tatearekin eta Hego Amerikako he-rrialde batzuetan Ongi Bizitzea instituzionalizatu iza-narekin kritikoen den aldearentzat.

Ongi Bizitzea gizakiaren naturarekin harmonian bi-zitzea proposatzen duen mundu-ikuskera bat da, etaez kapitalaren pilaketaren inguruan oinarritua, eta be-raz, biziaren iraunkortasunaren ikuspegia duten al-derdi komunak ditu. Kontzeptu multidimentsional batdenez, pluralean adieraztea komeni da (ongi bizit-zeak). Eraikitzen ari den kontzeptu bat da eta testuin-guru edo/eta errealitate bakoitzera egokitu daiteke.Gainera, paradigma horren puntu garrantzitsu bat dabatzuen ongi bizitzeak ezin duela oinarritu besteengaizki bizitzean (Gudynas, Eduardo, y Acosta, Al-

berto, 2011). Eta horrek ipar globaleko bizitzeko es-tiloak eta moduak interpelatzen ditu.

Gainera, Ongi Bizitzeak, modernitatearekin kritikoenden bertsioan, Atlantikoaren bi aldeetako gizarte-mu-gimenduen elementu komunak ditu. Esate baterako,desarrollismoa, eta ekologismoaren eta feminismoenkritikak eta ekarpenak. Hala, Ongi Bizitzeak eta pla-netako gizarte-mugimendu ugariren aldarrikapeneketa borrokek elementu komunak dituzte, bai eta Ma-drileko M-15 mugimenduak ere.

Ongi bizitzeak / burujabetzaren zeruertzakeraikitzeko hausnarketak eta proposamenak

Diskurtsoak vs. PraktikakOngi Bizitzearen diskurtso bat edoimajinarioa ez da nahikoa ongi bi-zitzeak/burujabetzaren zeruertzakeraikitzeko eta sistemaren egituraktransformatzeko. Horren adibide daEkuadorren gertatu den, zenbait ur-teko herritarren iraultzaren ondo-ren, oso egoera kontraesankorrakbizi izan baitituzte. Alde batetik,kapitalismoak modernizazio-pro-zesu bat izan du, legearen esparruanMeatzaritzako Legean ikus daite-keena eta erauzketaren lerroa aldatuez duena. Eta, bestetik, Ongi Bizit-

zea agertzen da diskurtso-mailan, herrialdeko konsti-tuzioa egituratzen duena, baina edukia aldatu beharrean,«kapitalaren pilaketa posible egiten duen makillajea»bihurtu da (Flores, 2015) eta ez du aldaketa estruktu-ralik erraztu. Bien bitartean, Ongi Bizitzea burujabet-zaren zeruertz gisa sustatu, herritarren iraultza sustatueta Rafael Correa boterean jarri zuten gizarte-mugi-menduak «edukirik gabeko gizarte-diskurtsoa den erre-sistentziaren legatu guztiaz gabetu dituzte» (Flores,2015).

Beraz, Ongi Bizitzearen diskurtsoak modu interesa-tuan erabili da «makillaje» gisa (Flores, 2015) etadiskurtso konstituzionalarekin batera ez da aldaketarikegin egitura sozioekonomikoetan, baizik praktikansistema kapitalista antropozentrikoaren moderniza-zio-prozesuan sakondu da.

Ongi Bizitzea maila konstituzionalean eta gizarte-mugimenduak tartean sartuta egiteko ahaleginakeginda ere, Ongi Bizitzea abian jartzea, neurri handi

3. En referencia a «la colonialidad del saber» de Aníbal Quijano.(Quijano, Aníbal, 2000).

4. Despatriarcalizar: Julieta Paredes define este término como«una acción, una actividad que pone fin a una estructura so-cial jerárquica: detiene y extingue la subordinación, discri-minación y exclusión, prácticas y simbólicas, de las mujerespor los hombres» (Gargallo, Francesca; 2012:184-185).

Prozesuek badute garrantzia:emaitza onena prozesu on bateta haren praktikak dira, ezemaitza. Ongi bizitzeak edoburujabetzaren zeruertzakeraikitzeak zentzua izateko,eraikuntzan pertsonek hartubehar dute parte, eta horrekfokua praktiketan jartzeadakar.

19

batean, hura bultzatzen duten praktiken mende dago-ela ikusten dugu. Eta hori aldarrikatzen dute ongi bi-zitzeen edukiei buruzko errezeta bat emateari bainoburujabetzaren zeruertzak edo ongi bizitzeak eraikit-zeari garrantzi handiagoa ematen dioten eta gehiagoazpimarratzen duten ekintzaileek. Madrileko M-15mugimendutik abiatuta piztu ziren aktibismo-formaberrien ezaugarriekin oso lotuta daude.

Subjektu iraultzailea eraikitzea vs. antolaketa politikoarenforma berriakSilvia López Gilek planteatzen duen moduan (2011),antolaketa politikoaren modu berrietan izan diren al-daketen ondorioz, jadanik ez dago hartan borrokakosubjektu bakar bat eta borrokaren edukia ez da ga-rrantzitsua a priori, baizik espazio komun bat sortzekoaukera da garrantzitsua, hortik abiatuta Ongi Bizitzea/ burujabetzaren zeruertzak edukiz betetzea.

Ez dago borrokako subjektu bakar bat, ez dago aurrezdefinitzen duen eduki ideologiko bat, ez eta egiturafinko bat ere. Hori guztia asmatzeko dago prozesubakoitzaren baitan. Existitzen dena eten bat da, krisibat, egonezin bat, formarik eta izenik gabeko sentsaziojakin bat, «hau ez doala» adierazten duena (LópezGil, 2011, 309).

Hori Madrileko M-15 mugimenduarekin egiazta de-zakegu, hasieran ez zuelako diskurtsorik edo edukirik,militantzia klasikoetan gertatzen den moduan. Elkar-gune bat baizik, «guztiena durundatu arazten zuena»(López Gil, Silvia, 2011).

Ongi bizitzeak / burujabetzaren zeruertzak eraikitzekoproposatutako hiru gako (Eje de Precariedad y Economía)

Ekintzaileentzat, ongi bizitzeak eraikitzeko giltzarriaongi bizitzeak bultzatzen dituzten prozesuetan etametodologietan dago. Segidan, Eje de Precaried yEconomíaren hiru gako metodologiko proposatzenditugu, hemen eta orain ongi bizitzeak eraikitzeko bi-dearen zirriborroa egiteko lagungarriak izan daitez-keenak.

Baietzetik abiatzea: bizi-esperientzia transformazio-prozesuen bultzatzaile gisa. Krisi-egoera eta enple-guaren ezegonkortasuna esperimentatzea imajinarioaktransformatzen lagunduko duen bultzagarri gisa (lankolektibo batekin egiten bada).

Nor geratzen da kanpoan?: gure praktikek edo/etaprozesuek bazterkeria sortzen duten eta sistema ka-

pitalista heteropatriarkalaren dimentsio materialak etasubjektiboak desmuntatzen/indartzen dituzten aztert-zen fokua jartzea.

Prozesuek badute garrantzia: emaitza onena prozesuon bat eta haren praktikak dira, ez emaitza. Ongi bi-zitzeak edo burujabetzaren zeruertzak eraikitzeakzentzua izateko, eraikuntzan pertsonek hartu behardute parte, eta horrek fokua praktiketan jartzea da-kar.

Erreferentzia bibliografikoak

AFM Articulación Feminista del Marcosur. (2010).Miradas de mujeres sobre el Buen Vivir. DiálogosComplejos. Paraguai.

Ceceña, Ana Esther (2008). «De saberes y emanci-paciones», en Ceceña, Ana Esther (coord.): De lossaberes de la emancipación y de la dominación,Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales(CLACSO). Eskuragarri hemen:<http://biblioteca.clacso.edu.ar/ar/libros/grupos/cecen/03cece.pdf>

Comisión Feminismos Sol. (2013/09/09). «Desobe-decer la deuda». Diagonal <https://www.diagonalperiodico.net/la-plaza/19636-desobedecer-la-deuda.html>

Crespo Ordóñez, Carmen. Desde la Precariedad alBuen Vivir. Narrativas feministas de movimientossociales de Madrid. Euskal Herriko Unibertsitateko«Ikasketa Feministak eta Generokoak masterraren»amaierako lana, Yolanda Jubeto Ruizen tutoretza-pean. 2013/2014 ikasturtea

Eje de Precariedad y Economía Feminista.<https://www.diagonalperiodico.net/blogs/vidasprecarias/1mayoeconomiafeministasucediomadrid.html>

Flores, Judith. (2015eko maiatzaren 9a). «Políticas alservicio de la vida» hitzaldia. Seminarioan: «Hacianuevas instituciones democráticas. De la crisis alasalto institucional». Madril. Fundación de los Co-munes. Espacio Intermediae (Matadero-Madrid).

Gargallo Celenti, Francesca. (2012). Feminismosdesde Abya Yala. Ideas y proposiciones de las mu-jeres de 607pueblos en nuestra América. Bogota:desde abajo.

Grupo Deuda. Feminismos Sol. (2013). Dosier Deuda.Eskuragarri hemen:<https://madrid.tomalaplaza.net/files/2013/06/Dosier-Difusi%C3%B3n-Taller-Deuda-FemSol.pdf>

20

Gudynas, Eduardo eta Acosta, Alberto. (2011). «La re-novación de la crítica al desarrollo y el buen vivircomo alternativa». Utopía y praxis latinoameri-cana, 16 (53), 7183.

López Gil, Silvia (2011). Nuevos feminismos sentidoscomunes en la dispersión. Madril: Traficantes desueños.

Ortner, Sherry Beth. (2006). Anthropology and socialtheory: Culture, power, and the acting subject.Duke University Press.

Ortner, Sherry Beth (1979) ¿Es la mujer con respectoal hombre lo que la naturaleza con respecto a lacultura? In O. Harris eta K. Young. Antropología yfeminismo, Bartzelona. Anagrama, 109.-131. or.

Paredes, Julieta. (2011). Una sociedad en estado ycon estado despatriarcalizador. Programa de lasNaciones Unidas para el Desarrollo/Proyecto de

Fortalecimiento Democrático/Fundación Bolivianapara la Democracia Multipartidaria, Cochabamba,2011ko abendua, 5. or. 16tik.

Pérez Orozco, Amaia (2012). «Crisis multidimensio-nal y sostenibilidad de la vida». InvestigacionesFeministas, 2, 29-53.

Pérez Orozco, A. (2014). Subversión feminista de laeconomía. Aportes para un debate sobre el con-flicto capital-vida. Espainia: Traficantes de sue-ños.

Quijano, Aníbal. «Colonialidad del poder, eurocen-trismo y América Latina». Liburu honetan: La co-lonialidad del saber: eurocentrismo y ciencias so-ciales. Perspectivas Latinoamericanas. EdgardoLander (comp.) CLACSO, Consejo Latinoameri-cano de Ciencias Sociales, Buenos Aires, Argen-tina. 2000ko uztaila, 246. or. ■

21

K apitalismoaren inguruan eraikitako proiektu zibi-lizatorioaren krisi sakonak agerian uzten du siste-

mak gero eta zailtasun handiagoak dituela autoerre-produzitzeko, biziaren aurkako ofentsiba ari delagaratzen eta haren iraunkortasuna arriskuan jartzenduela. Kapitala-bizia gatazka horretatik abiatuta, uga-ritzen ari dira biziaren erreprodukzio zabalduaren al-deko burujabetzaren agendak eta une kritiko honetankapitalismoa salbatu eta birdefinitzeko helburua dutenagendak, nahiz eta gizarte-amildegira eta kolapso eko-logikora eramango gaituen. Zorigaiztoko amaiera horiez izateko, kapitalaren aldeko apustu horiek eta haienetorkizuneko aukera ezagutu behar dira, aurrea hart-zeko eta baliogabetzeko, logika alternatiboak erabi-liz.

Hori da, hain zuzen ere, artikulu honen helburua:gaur egun hazkunde mugagabearen balio zibilizatoriohegemonikoen, merkatuen nagusitasunaren, kapita-laren erreprodukzio zabalduaren eta klaseko, generokoeta arraza/etniako asimetriak areagotzearen aldekoapustua zer proposamenek osatzen duten jakitea. Ho-rren haritik, alde batetik, ustezko ikuspegi aurrerakoibatetik merkatu unibertsal autorregulatu baten alde-koak direnen, eta bestetik, eskualdeetako blokeen ar-teko gerra ekonomikoa eta geopolitikoaren premisarenpean kapital nazionalen ahalik irabazi handienarenaldekoak direnen arteko gaur egungo norgehiagokanabarmendu behar da.

Ezarriko den agenda bata ala bestea izan —edo biensintesia izateko aukera asko ditu—, badirudi ereduglobalaren bertsio are antidemokratiko, baztertzaileeta biolentoagoa finkatuko dela. Artikuluaren amaie-ran, enpresa transnazional handien inguruan ehundu-tako botere korporatiboak protagonismo handia hart-zen duen modernitate kapitalistaren proiektuzibilizatorio zaharraren bertsio berria definitzen dutengakoak, gure ustez, zein izan behar duten adierazikodugu.

Kapitala-bizia gatazka areagotu egin da, bainakapitalen arteko borroka ere bai

Ziurgabetasun sistemiko handiko une batean gaude,eta horren jatorria indarrean dagoen sistemak kon-pondu ezin dituen bi korapilo handitan dago funtsean.

Batetik, kapitalismoak muga nabarmenak ditu pro-duktibitate, errentagarritasun, inbertsio, enplegu etakontsumoak osatutako zirkulu bertutetsu bat sortukoduen hazkunde ekonomikoko zabalpen-fase berri batiekiteko. Horri dagokionez, ELGEk berak ekonomiaglobalaren jarduera ahula iragartzen du 2060. urteraarte,1 eta horrek sistema finantzarizatu, gainkonplexueta erregulatu gabeak sortutako soberakin izugarriarenfluxua erreproduzitzea gero eta zailagoa denaren ideiaindartzen du, austeritateko eta desberdintasun estruk-tural handiak dituen esparru batean, gainera. Testuin-guru horretan, aurrez aipatutako zirkulu bertutetsuabultzatzeko ahalmena izango duen iraultza teknolo-giko bat abian jartzeko gai ez den sistema baten kon-traesanak argiago ikusten dira. Zentzu horretan, apus-tua automatizazioaren eta robotikaren aldekoa bada,ehun ekonomiko globalaren produktibitatean eraginorokor bat izango duen inolako segurtasunik ez dago.Gainera, zalantzan jartzen da prozesu horretan en-pleguen saldo hipotetikoa negatiboa edo positiboaizango litzatekeen, eta enplegua sortu baino galdukoez ote zen, UNCTADek adierazi zuen moduan.2 Denadela, muga sakonak dituen testuinguru batean kapi-talismoa bere burua berriro asmatzeko gai den edoez eztabaidatik harago, zorrotz esan dezakegu zailta-sun handiei aurre egin behar diela epe labur, ertaineta luzean, eta horrek ezegonkortasun handiko ha-markadetara garamatzala.

GERTATZEAR DAGOENA: KAPITALISMO (ARE) BASATIAGO BAT

Gonzalo FernándezPaz con Dignidad-OMAL

1. OCDE (2014): «Policy challenges for the next 50 years»,OECC Economic Policy Papers, n.º 9, disponible en:<http://www.oecd-ilibrary.org/economics/policy-challenges-for-the-next-50-years_5jz18gs5fckf-en>

2. UNCTAD (2016), «Robots and industrialization in develo-ping countries», Policy Brief n.º 50, disponible en:<http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/presspb2016d6_en.pdf>

22

Baina, bestetik, sistema ekonomikoak erreproduzit-zeko duen arazoaz gain, ziurgabetasuna sortzen duenbigarren elementu bat ere badago, gertatzear dagoenkolapso ekologiko erabat larria. Tanurok dioenez,3

klima-aldaketak eta bigarren mundu-gerraz geroztikgarapenaren patroia osatu duten hiru energia-iturrifosilen, petrolioaren, gasaren eta ikatzaren, agortzeakeragindako hondamendi isila da. Petrolioa jadanikiritsi da tontorrera, eta ikatza eta gasa hurrengo ha-markadetan iritsiko dira, eta ezin dira baliabide be-rriztagarriez edo ez-berriztagarriez ordezkatu —pe-trolioa, batik bat—, garraiatzeko, biltegiratzeko,erabilera ugaritarako eta dentsitate energetiko pare-gabeko baliabideak direlako. Beraz, gure gizarte glo-balak operatzeko erabiltzen duen oinarrizko materialamurriztu egingo da seguru, eta horren ondorioz, ekoiz-pen, kontsumo eta antolaketa sozialaren formula he-gemonikoak sakonki transformatu beharko dira.

Bi prozesuak lotuta —kapitalismoaren mugak eta ko-lapso ekologikoa—, gaur egungo unearen larritasunaargi eta garbi adierazten da, lehen prozesuaren gain-ditze hipotetikoak hondamendi ekologikoa areagotukolukeelako, eta bigarrenari zehatz-mehatz aurre egi-teko, kapitalak eta merkatuek balio nagusiak izateariutzi beharko liokete, eta beraz, kapitalismoaren ingu-ruan artikulatutako eredu zibilizatorioa erabat gain-ditu. Zorua mugitzen ari zaigu guztioi, eta nahi etanahi ez, aldaketa handiak etorriko dira, zentzu bateanedo bestean. Beraz, fase historiko bereziki kritiko ba-tean gaude, kapitalaren krisiak eta kapitalak biziarekinberarekin duen gatazkak markatua, agenden eta sub-jektuen liskarra gogortzea dakarrena. Eta ez gara hitzegiten ari bizia defendatzen dutenen eta kapitalak ga-ramatzan atakaren arteko konfrontazioa soilik, baizikstatus quo kapitalista, baina orain arte nagusiak izandiren parametroen bestelakoak dituena, defendatzendutenena ere bai.

Horren haritik, bertsio kapitalista erreakzionario garbibat sortu da, Trump buru duena, baina beste fenomenobatzuk ere hor sartzen dira; adibidez, Europako eskuinmuturraren gorakada, Brexita edo Putin. Gaurkota-suneko proposamen politiko berri hori erreproduzitzenari da kapitalaren gaur arteko agenda hegemonikoarendeslegitimazio gero eta handiagoaren aurrean, kapi-talismo unibertsalista deritzogunean. Horren euska-

rriak oinarrizko bi zutabe izan dira: lehenik, merkatubakar, global eta autorregulatu baten aldeko apustua—edo gutxienez kapital desberdinen arteko itunakeginez elkarrekin lankidetzan jarduten duten blokeekonomiko handiek osatua, alde anitzeko tratatueneta akordioen bidez—, mundu-mailako merkataritzaeta segurtasuna bermatzeko; bigarrenik, demokraziaformalean, giza eskubideen errespetuan, eta anizta-sunaren eta kultura-aniztasunean oinarritutako gober-nantza politikoko eredu bat, horretarako sortutakoalde anitzeko egitura baten gainean eraikia. Proiekziounibertsaleko merkatu hori bermatzeko, merkatarit-zako eta inbertsioko tratatu eta akordio globalen etaeskualdekoen aldeko apustua egiten da nagusiki. Ho-riek gobernantza korporatibo berri bat osatu nahidute, eskualdeen arteko konbergentzia arautzailekoegitura berriak instituzionalizatzeko —gizartearen etaingurumenaren babesa azpitik harmonitzatzeko—, etaarbitraje pribatuko auzitegietan sostengatuko den lexmercatoria 4 bat ezar dezan, non korporazioek era-kunde publikoak salatzeko gaitasuna izango dutenhaiek korporazioen etekinak mehatxatzen badituzte.

Aurrez adierazi dugun moduan, proiektu hori ospeagaltzen ari da gaur egun, gero eta gehiago, eta kapita-lismo unibertsalistaren balio sendoa —merkatu auto-rregulatua— bigarrenarekin —demokrazia eta esku-bideak— bateraezina dela bistan geratu da; erretorikahutsa da, botere legegilearen eta judizialaren aurkakoeraso horrek erakusten duen moduan. Hala, kapitalarennagusitasuna egiaztatzen da, maskara demokratiko etainklusiborik gabe, herritarren gehiengo handiak lan-gabeziara, ezegonkortasunera, bazterkeriara, eta azkenfinean, menderatze-formula ugari eta denetarikoetarakondenatzen dituena. Beraz, erretorika-proiektu uni-bertsalista, aurrerakoi eta bakezaleak, merkatu globalautorregulatu baten eraketatik abiatuta gainerako al-dagai sozial, politiko eta kulturalen dimentsio ekono-mikoa erauzteko nahian, langile-klase zabal eta anitzaesplotatzen eta bitarteko demokratiko minimoak moz-ten amaitzen du merkatu horren aldarean. Karl Po-lanyik, duela zortzi hamarkada egin zuen zentzuzkoanalisian, ohartarazi zuen erauzteko saiakera horietaz,XX. mendearen lehen erdia hondatu zuten mundu-ge-rren eta faxismoen sorrerak urre-patroian eta kapita-laren bultzada unibertsalistan kokatuz.5

3. Tanuro (2015), «Enfrentar la urgencia ecológica», Inprecorn.º 619-620, disponible en: <http://www.inprecor.fr/article-CLIMAT-Face%20%C3%A0%20l’urgence%20%C3%A9cologique?id=1795>

4. Hernández, Juan, y Ramiro, Pedro (2015): Contra la lexmercatoria. Propuestas y alternativas para desmantelar elpoder de las empresas transnacionales, Icaria, Barcelona.

5. Polanyi, K., (1944), La gran transformación, Siglo XXI,México.

23

Baina kapitalismo unibertsalistaren deslegitimaziohori, arestian adierazi dugun bezala, ez da agerikoabiziaren defentsako burujabetzako proposamenetarakosoilik. Status quoa berriro definitzearen aldekoentzatere agerikoa da. Horiek adierazi zuten, batetik, ereduunibertsalista horrek kapitalaren eta lanaren artekokontsentsuak edo itun nazionalak hautsi ditu, OngizateEstatuaren formulazioak betez —batik bat Ipar Glo-balean, han baimendu zirelako, eta nolabaiteko egon-kortasun sozial eta politikoa ekarri dutelako—, glo-balizazio neoliberalarekin lotutako deslokalizazioen,tertziarizazioaren, barne-desinbertsioen, langabeziareneta ezezgonkortasunaren logikei inolako alternatibarikeman gabe. Eta, bestetik, uste dute subiranotasun na-zionala organo supraestatalen esku uzteak, akordioeta tratatu globaletan eta eskualdekoetan bezala, ezduela uzten politika autonomoak garatzen eta kapitalpropioen gaitasun ekonomikoak mugatzen dituela,kanpokoekin prisma aldeaniztun batetik itunak egiterabehartzen duelako, eta horrela, ezinbestean botereagalduz guztientzat nahikoa ez dagoen une batean.

Beraz, kapital guztiek ez dituzte itxaropen positiboakkapitalismo unibertsalistaren ereduan, ez eta hura sus-tengatzeko aukera emango duen behar adinako eus-karri politikorik eta sozialik ere. Horregatik, haietakobatzuk —batik bat jatorria Ipar Globalean dutenak,eta beraz, negoziazio-botere bikaina dutenak— berentarta zatia handitzeko apustua egiten dute, besteenekinalderatuz, unibertsalismotik gerra ekonomikora pa-satuz horrela. Kontakizun bat eta agenda bat bultzat-zeko aukera planteatzen da, kapital nazionalak de-fendatuko dituena kapital orokorrarekiko; apustuglobalaren kostua mugatuko duena erretorika aldea-niztunean; oinarri politikoan, kapital nazionalaz gain,inbertsioa eta enplegua berreskuratu nahi dituen etaglobalizaziotik etekina atera duen eliteek mespretxatuduen langile-klasearen zati bat integratuko duena; etaazkenik, elite horien imajinario liberal eta progresistarierretorikoki bada ere aurre egin diezaiola, eztabaidapolitikoa pobreen arteko bestearen aurkako gerrankokatuz, migrazioan bideratuta bereziki, globaliza-zioarekin eta haren eraginekin zuzenean lotuta dagoenfenomenoa den aldetik.

Kapitalismoaren bi bertsio horietatik —unibertsalistaedo gerra ekonomikoa— ez dakigu zein aterako dennagusi gertatzear dagoen eztabaidan. Dena dela,apustu unibertsalistaren deslegitimazioak, alde batetik,eta azken hamarkadetan antolatutako eredua eta glo-balizazioa zalantzan jartzen duten eskuineko joerapopulistako proposamenei kapitalak ezartzen dizkion

muga estuek, bestetik, pentsarazten digute seguruenikagenda hegemonikoa bien hibrido bat izango dela,eta eredu kapitalista are basatiagoa, diktatorialagoa,baztertzaileagoa eta bortitzagoa osatuko duela. Ikusdezagun zein izan daitezkeen ezaugarri nagusiak.

Datorkigun kapitalismoaren aukerak

Sistemaren erreprodukzioaren krisiaren testuingurubatean, pentsa daiteke sintesi-agenda zaurituta dagoenlehoi baten erantzunaren antzekoa izango dela. Beraz,odola darien arrakalak gero eta hobeto ikusten direnarren, erabat arriskutsua izaten jarraitzen du eta giza-teria eta planeta bera amildegitik botatzeko adinaindar pilatzen du. Lehoi zaurituak, egoera horretan,,demokraziari, eskubideei eta inklusibitateari buruzkoerretorika minimizatzen du ——, eta jarrera hartu etafundamentalismoak, bazterkeriak eta asimetriak jus-tifikatzen ditu, sakrifazio hori egiteko beharrezko es-kaintza gisa. Premisa horren pean, hurrengo hamar-kadetan, kapitalismoaren bertsio berri hori osatukoluketen gako batzuk, gure ustez, zein izan daitezkeenazalduko dugu labur-labur:6

1. Botere korporatiboa, bizia merkantilizatzeko azkenerasoaren protagonista. Gaur egun arte, enpresahandiek ez dute inoiz globalizazio neoliberaleanadina indar metatu, haien botere ekonomikoarenzerbitzurako agenda bat eta egitura kultural eta po-litiko bat konfiguratuz —gaur egun, munduko 100entitate handienetatik 69 enpresak dira eta 31 soilikdira Estatuak7—. Botere itzel horrek prozesu poli-tiko guztietako premisa bihurtzen ditu, kapitalaetengabe ugaltzeko apustuaren protagonista etaonuradun nagusi. Horretarako, krisiari erantzuteko,bizimodu eta sektore guztiak behin betiko mer-kantilizatzearen aldeko apustuan sakondu nahidute, kontratazio publikoan, zerbitzuetan, nekaza-ritzako ekonomietan eta abarretan eraginez bere-ziki, gure gorputz prekarioak —batik bat emaku-meenak— haien estrategiaren lurreratzeko pistabihurtuz. Hartara, botere korporatiboak —enpre-setara beraietara zabaltzen dena, Estatuen eta era-kunde konplize aldeaniztunen sare zabal bat osa-

6. Fernández, Gonzalo (2016): Alternativas para desmantelarel poder corporativo. Hegoa, Bilbao. Disponible en:<http://omal.info/spip.php?article8246>

7. Datos del Informe 10 biggest corporations make more moneythan most countries in the world combined, publicado enseptiembre de 2016 por Global Justice Now.

24

tuz— gure bizitzaren espektro osoa barne hartzekoahaleginak egiten ditu, eta gizarte enpresarial, pri-batizatu, zentralizatu eta kontzentratua botere ter-minotan —nekazaritzako industriako sei enpresahandik berriki egindako fusioak frogatzen duenmoduan8—.

2. Lex mercatoria demokrazia estuasunean jartzenduen gobernantza korporatiboaren oinarri gisa.Botere korporatiboak, nazioar-teko eskubideen eta subirano-tasun nazionalaren eta herrita-rraren esparruaren gaineankokatutako lex mercatoria batinposatuz, inbertsioaren etamerkataritzaren segurtasunarendefentsan, transmititzen du bi-zia merkantilizatzeko asmoa.Tratatuen bolada berria (TTIP,TISA, CETA, etab.) logika ho-rretan kokatzen da, eta institu-zioek merkataritzaren eta in-bertsioaren oztopoak arautzekoduten gaitasunaren aurkakoeraso gisa ulertu behar da; zentzu horretan, go-bernantza korporatiboko eredu berri bat posizio-natzen du, konbergentzia erregulatzailea eta arbi-traje pribatuko auzitegiak oinarri hartuta osatutakoinstituzionalitatea sortzen duena, arestian aipatudugun moduan. Hartara, demokrazia —lehendikere minimoa— oztopo bat da, behin betiko erasoajasotzen du eta enpresa handientzako inpunitatea-ren arkitektura bat ezartzen da, kapitalismo uni-bertsalista eta gerra ekonomikoa elkartzen dituena,akordioak nork eta nola negoziatzen dituzten soilikjartzen dutelako zalantzan biek, ez haien existentziaez eta edukia ere.

3. Tentsio geopolitikoa, baliabide urriek handitzendutena. Krisi kapitalistak eta tarta ekonomikoahanditzen ez denaren sentsazioak —eta gainera,termino energetikotan agortu ere bai— hegemonenlekua hartzeko blokeen arteko konfrontazioa are-agotzea elikatzen dute, bai eta biziaren funtsezkobaliabide eskasak eskuratzeko ere. Badirudi blokeekonomikoen eta haien kapitalen arteko gatazka

gogortu egingo dela, enpresa handiak buru direla(AEB, EB eta Txina), eta aurrez sumatu ezinezkoondorioak izango dituela, bai eta termino milita-rretan ere. Aldi berean, egoera klimatikoak etaenergetikoak sortutako gatazkak ere areagotuegingo dira, eta gerta daiteke baliabide urri horiek—energia, ura, lurra, etab.— pilatzea, bertsio be-rriztagarriak barne, kapitalismo berdearen aterki-pean.

4. Ekonomia estrukturalki gain-konplexu, finantzarizatu eta espe-kulatibo bat. Hedatze-uhin luzebatean oinarritutako hazkundeekonomiko orokortuaren aukeraeskasak ikusita, kapitala finantzenbidetik ugaltzeko egungo bilake-tari eustea edo hartan sakontzeaoso probablea da. Hala, produkti-bitatearen eta irabazi-tasaren go-rakada orokortuak lortzeko aukeraematen duten oinarriak finkatzenez diren artean, zor publikoareneta pribatuaren gai erabakigarriak

alderdi bereziki garrantzitsua izaten jarraituko du,eta finantzarizazioaren ezaugarriak eredu ekono-mikoaren multzora eramaten jarraituko dira. Beraz,epe laburreko ikuspegia, gobernatzeko ezintasuna,irabazia eta espekulazioa agertokia definituko du-ten kontzeptuak izango dira etorkizun hurbileanere, eta seguruenik ezegonkortasun estrukturalaeta asimetria sozialak handitzea eragingo dute.2008ko krisiaren ondoren Obamak ezarritako fi-nantza-kontrol txikiak indargabetzeko Trumpekegindako apustuak eta TISAren negoziazioen edu-kiak badirudi ugariak direla zentzu horretan.

5. Gizarte-eredu global bat, baztertzaileagoa eta bor-titzagoa, argi eta garbi. Krisi-une batean, biziarenaldeko apustua egin beharrean kapitalaren aldekoapustua egitearen korolarioa klasearekiko, gene-roarekiko eta arraza/etniarekiko proiektu zibiliza-torioaren jatorri baztertzailean sakontzea da. Har-tara, kapitalismo heteropatriarkal eta kolonialakerretorika guztia atzean uzten du pixkanaka, etafaxismo sozialaren logikak erakusten ditu, botere-erlazio erabat desberdinen arteko erregimen batezartzen duena, alderik sendoenari biziaren gai-neko beto-boterea eta alde ahulenaren euskarriaemanez. Badirudi herritarren eskubideek eta ber-

Krisi kapitalistak eta tartaekonomikoa handitzen ezdenaren sentsazioak —etagainera, termino energetikotanagortu ere bai— hegemonenlekua hartzeko blokeen artekokonfrontazioa areagotzeaelikatzen dute, bai eta biziarenfuntsezko baliabide eskasakeskuratzeko ere.

8. ETC Group (2016): Campo Jurásico. Syngenta, DuPont,Monsanto: la guerra de los dinosaurios del agronegocio.Disponible en:<http://etcgroup.org/sites/www.etcgroup.org/files/files/etc_breakbad_esp_v5-final_may11-2016.pdf>

25

dintasunak balioa galduko dutela, eta agenda na-gusiak sorrera baztertzaile eta bortitzaren gordin-tasun osoa eskainiko digula,pobreen arteko gerrari arnasaemanez —botere korporatibo-aren erantzukizuna ezkutat-zeko— eta mota guztietako in-darkeria matxista, gorrotozkoa,enpresariala eta geopolitikoaaskatuz.

Badirudi hori izango dela XXI. men-deko kapitalismoaren profila, krisisistemiko eta zibilizatorioaren tes-tuinguru batean: sua egur gehiagobotata itzali nahi duela dirudieneredu piromano bat, demokraziareneta biziaren iraunkortasunarenaurka jarduten duen botere korpo-ratibo batek zuzenduta, kapitalaren

fluxuari eusten ahalegintzeko, bazterkeria eta indarkeriaareagotzeko zalantzarik egin gabe.

Beraz, biziaren eta ondasun erki-dearen defentsan aurrera egin nahiduen edozein agenda alternatibo-ren lehentasun estrategikoak dirahonako hauek: botere korporati-boa suntsitzea, tratatu global etaeskualdeko berriak geldiaraziz;lurralde eta ondasun erkideak de-fendatzea, publikoak zein komu-nitatearenak; finantza-sistemaerregulatu gabe eta gainkonplexuadesmuntatzea; mota guztietakobazterkeria eta bortizkeriari aurreegitea; eta demokraziaren buruizatea, funtsezko balioa den alde-tik, besteak beste. ■

Badirudi herritarreneskubideek eta berdintasunakbalioa galduko dutela, etaagenda nagusiak sorrerabaztertzaile eta bortitzarengordintasun osoa eskainikodigula, pobreen arteko gerrariarnasa emanez —boterekorporatiboaren erantzukizunaezkutatzeko— eta motaguztietako indarkeria matxista,gorrotozkoa, enpresariala etageopolitikoa askatuz.

26

T amaina handiko aldaketa zibilizatorio bateko lehenetapetan gaude. Oinarrizko bi ezaugarri energiaren

eta material eskuragarriaren murrizketa dira. Horreksinplifikazio sozial handiagoa dakar (pertsona, inter-konexio eta gizarte-espezializazio gutxiago). Prozesuhorretan, kapitalismo globalaren porrota, baliabideakkontrolatzeko gatazken igoera eta Estatuaren birkon-figurazio sendo bat, jarduteko gaitasuna gutxituz, in-formazioaren funtsezko galera, demografiaren behe-rakada edo gizartearen «birlandaratzea» (exodoalanda-eremura eta hirien barruan elikagaiak ekoiztekoapustu sendo bat) biziko ditugu. Kolapso hori saihet-sezina da, baina ez dut justifikatuko,2 baizik hartatikabiatuko naiz zenbait hausnarketa estrategikori eki-teko.

Zibilizazio industriaren kolapsoa saihetsezina izateakez du esan nahi etorkizuna idatzita dagoenik. Ditugunaukera fisikoen eremuaren barruan (materia eta ener-gia eskuragarriaren araberakoa), ekosistemak eta gi-zakion gizarteak zer abiaduratan, zer sakontasunezeta nola birkonfiguratzen diren, hemen eta orain egitendugunaren mende egongo da neurri handi batean. Aregehiago, kolapsoak aukera berriak eskainiko ditu gi-zarte justuago, solidarioago, eta halabeharrez, iraun-korragoak artikulatzeko. Zenbat eta gizarte- eta in-gurumen-hondatze txikiagoa sortu, orduan eta gehiagoizango dira aukera horiek. Hau da, «zenbat eta oke-rrago, okerrago».

Erabat birkonfiguratzen ari den mundu batean, gi-zarte-mugimendu gisa aldaketa horretan eragitekogaitasuna seguruenik handiagoa izango da hamarkadaaskotan izan duguna baino. Horrek ez du esan nahiez dugunik astirik trantsizio ordenatu bat egiteko, hi-rurogeita hamarreko hamarkadan pasatu zen aukerabat baita. Agertokia ur-amiletako jaitsiera baten mo-dukoa izan daiteke, norabidea kontrolatu ezinik (zi-

bilizazio industrialaren kolapsoa) eta aukera txalupakeraiki eta bazterra ez jotzea izanik. Txalupa horiekalternatiboak izango dira, instituzio berriak. Agertokierabat jariakor eta kontrolaezin horretan, ezarri be-harreko politikak erlazio sozial eta ekonomikoarenarau berriak jartzearen logikari jarraituko dio gehiagoplanifikazio errealeko saiakera bati baino, ezinezkoaizango delako.

Larrialdi-egoera

«Larrialdi-egoerako» neurriak abian jarri behar di-tugu. Hori instituzioei, gorputz sozialaren osotasunari,eta, jakina, gizarte-mugimenduei aplikatu behar diegu.«Larrialdi-egoera» horrek Iraultza Industrialaz ge-roztiko gehiengozko gizarte-lehentasunak irauli beharlituzke. Ez da gizakion bizi-kalitatea hobetzeko bo-rrokak ekosistema orekatuen kontserbazioaren aurre-tik jartzeko unea. Ingurumen-gaiak eztabaidaren mui-nean jartzeko garaia da, haien mendekoa izangodelako biztanle gehienen biziraupena. Beraz, nagu-sitzat hartu beharreko lau erronka daude:

■ Energia berriztagarrietan oinarritutako eredu ba-teranzko trantsizio energetikoa. Eredu hori tekno-logia altuetan (gaur egungoen modukoak) oinarri-tutako berriztagarrien lehen fase (labur) bat izandaiteke, baina epe ertainean berriztagarri sinplea-goetara eboluzionatu beharko du. Horrek esan nahidu gizarteak askoz kontsumo txikiagokoak etafluxu naturalen mendekoagoak izango direla.3

■ Erauzketaren ekonomiatik ekoizpenaren ekono-miara pasatzea. Hau da, lurzorutik material ez-be-rriztagarriak erauztean oinarritutako ekonomia ba-tetik gainerako ekosistemekin integratuz zikloakixteko aukera ematen duen beste batera. Horrekesan nahi du metabolismoak industrialetik neka-

KOLAPSO ZIBILIZATORIOKO GARAIETARAKO ESTRATEGIAK1

Luis GonzálezEcologistas en Acción

1. Artículo publicado previamente en Viento Sur, n.º 151.2. Lo hemos hecho en Fernández Durán, R.; González Reyes,

L. (2014): En la espiral de la energía. Libros en Acción yBaladre. Madrid.

3. Las renovables, por múltiples razones que argumentamos enEn la espiral de la energía, proporcionan menos energía quelos combustibles fósiles. Además, el futuro pasará por for-matos tecnológicos más sencillos.

27

zaritzakora eboluzionatu beharko duela. Halaber,ziklo horiek ixteko ahalegin handiak egin beharkodirela.4

■ Klima-aldaketaren berrelikadura positiboen begiz-tei aktibatzen ez uztea. Hau da, klimak gaur egungooreka baino 46ºC handiagoa litzatekeen oreka berribaterantz eboluzionatzeko prozesuak abian ez dai-tezela jar lortzea, gizakiok egingo genukeena kon-tuan hartu gabe.5

■ Biodibertsitatearen galera etaekosistemen oreka geldiaraztea,eta hartara, funtzio ekosistemi-koen galera ere bai, haienmende gaudelako.

Baina ingurumen-gaiak eztabai-daren muinean jartzeak ez du esannahi gizarte-gaiak ahaztu behardirenik. Hori gertatuko balitz, sor-tuko liratekeen gizarteek izaeraekoautoritarioa edo ekofaxistaizango lukete. Erronka horiei au-rre egiten diegun aldi berean, abe-rastasuna eta boterea birbanatu be-har dira. Are gehiago, gizartebidezko eta demokratikorik gabeez da gizarte iraunkorrik egongo,gizakien arteko menderatzea etagainerako izaki bizidunekikomenderatzea elkarrekin lotutadaudelako.

Adibide bat ematearren, ez da me-atzetako lanpostuen alde borrokaegiteko unea, berriztagarritan sendo inbertitzeko uneabaizik; ez da sistema agroindustrialeko soldatak ho-betzea lortzeko unea, agroekologia sendo baten aldekoapustua egitekoa baizik; ez da garraioak eta komuni-kazioan inbertitzeko unea, tokiko autonomian inber-titzekoa baizik; ez da lurralde gehiago urbanizagarrigisa birkalifikatu behar, baizik metropoliak desmun-tatzen hasi.

«Larrialdi-egoera» bat bizi dugunaren ikuskera so-zialak eta instituzionalak egin dezake gauzagarria

pentsaezina dena. Hori da indar kolektiboak garrantziaduen horretan bideratzeko gai den bakarra. Badiraikuskera horren indarra erakusten duten aurrekari his-torikoak. Esate baterako, Erresuma Batuan eta AEBnhorixe gertatu zen II. Mundu Gerran, eta pertsonekkontsumoa borondatez murriztu zuten, hiri-baratzeakegin zituzten eta energia-iturri alternatiboen aldekoapustua egin zuten. Oro har, gizarteek eta instituzioekzentzu berean lan egin zuten (pena da zentzu belikoan

egin izana). Baina ikuskera horre-tatik urrun gaude. Nola izan dai-teke?

Ekintzen bidezko sentsibilizazioa

«Larrialdi-egoera» (bertsio leunakizan arren) hau ulertzeko ahaleginaizan da ekologismoaren lanaren ar-datz nagusietako bat. Gure porrothistorikoa onartu behar dugula ustedut. Ez dugu lortu kolapso zibili-zatorioa eta ekosistemikoa ekidi-tea. Beraz, sentsibilizazioa «ekint-zen bidez» iritsiko da seguruenik;hau da, sozioekonomiaren eta eko-nomiaren hondamena gero eta na-bariagoa den heinean. Agian, hain-beste ahalegin eskatu digunsentsibilizazio-lan hori egitekounea ez da hau.

«Ekintzen bidezko sentsibiliza-zioa» ez da berri on bat, etsipena

sortuko duelako, eta etsipena oso lagun txarra da bu-rujabetzako aldaketa sozialetarako. Adibidez, «ahalduenak ahal duena egin dezala» bultzatu dezake, etahori erabat desegokia litzateke, konponbideak kolek-tiboa izan behar duelako ezinbestean. Ezin da duin-tasunez bizirik iraun banaka edo oso talde txikitan(familiak). Etsipenaren aurrean, funtsezkoa izangoda biztanleriari segurtasuna izaten laguntzea. Hiruelementuk lagundu dezakete helburu hori lortzen.

Lehenik, gertatzen dena ezin badugu kontrolatu, se-guruago sentituko gara ulertzen badugu behintzat.Beraz, krisi sistemikoaren esparru esplikatibo holis-tikoak eraikitzen dituzten pertsonei laguntzea funt-sezkoa da. Gertatzen ari denaren analisia eta azalpenaekintza intelektual bat baino gehiago da, segurtasun-mekanismo bat da.

4. En realidad, estos dos primeros desafíos son transiciones in-evitables que van a suceder en el colapso que estamos vi-viendo.

5. Algunos de estos bucles serían la liberación del metano con-tenido en el suelo helado (permafrost) y los lechos oceánicosy el deshielo de amplias regiones blancas.

«Larrialdi-egoera» bat bizidugunaren ikuskera sozialaketa instituzionalak egin dezakegauzagarria pentsaezina dena.Hori da indar kolektiboakgarrantzia duen horretanbideratzeko gai den bakarra.Badira ikuskera horren indarraerakusten duten aurrekarihistorikoak. Esate baterako,Erresuma Batuan eta AEBnhorixe gertatu zen II. MunduGerran, eta pertsonekkontsumoa borondatezmurriztu zuten, hiri-baratzeakegin zituzten eta energia-iturrialternatiboen aldeko apustuaegin zuten.

28

Bigarren ideia da pertika gisa erabiliko ditugun emo-zioak behar ditugula, etsipenaren gainetik jauzi egi-teko. Funtsezko bat itxaropena da. Hori izan zen, hainzuzen, «sí se puede» eta «otro mundo es posible» le-loen arrakasta, neoliberalismoaren «no hay alterna-tiva» leloaren zama baztertzeko gai izan zirelako. It-xaropena ez da ezerezaren gainean eraikitzen,arrazoiak behar ditu, haien gainean sustengatzeko.Eta badaude. Adibidez, krisiek, minaz gain, itxaropenaere ekartzen dute. Katarsi azkar,pertsonal eta soziala eragiten dute.Urrun, besteren eta konplikatuikusten diren prozesuak bat-bateanulertzen eta sentitzen dira. Alda-ketak zentzua hartzen du. Gainera,funtzionatzeko modu zaharrekfuntzionatzeari eta sinesgarri iza-teari utz diezaietela eragiten dutekrisiek, eta beste modu batzueiematen dizkiete aukerak. Horri ge-hitu behar zaio gizateriak etorki-zunean izango duen formatu so-zialaren dimentsioa murritzagoaizango dela, eta txikia potentzialkidemokratikoagoa da. Gauza beraesan daiteke energia eskuragarrigutxiago duten eta berriztagarrie-tan oinarrituta dauden gizarteeiburuz. Bai eta teknologia sinplea-goa eta sarbide unibertsalekoa dutenei buruz ere.

Baina, segurtasun handiena ematen diguna bizitzaduina izateko moduak dira. Beraz, gero eta baliabidegutxiago dituen Estatu batek gizarte-zerbitzuei ahaldeneraino eustea funtsezkoa da. Baina, horren gainetik,Estatuak eta merkatuak oinarrizko zerbitzu horiekemateko gero eta gaitasun gutxiago izango duten hei-nean, ezinbestekoa izango da instituzio berriak, alter-natibak, sortzea. Sistema bat hondatzen denean, zerbaitberria eraikitzea giltzarria da.

Kolapsoaren agertokian ekonomia eta gizartebideragarriak eraikitzea

Lehen auzia da etortzeko dauden agertokietan gi-zarte-mugimenduek sortutako instituzio ez-estatal be-rriengandik eta Estatutik zer espero dezakegun. Ins-tituzio estatalen zeregina erraztea edo, gutxienez,egiten uztea izango litzateke proposamena, eta be-rriena, berriz, egitea. Ikus dezagun zergatik.

Kontua ez da gure balioak aldatu, eta hortik abiatuta,gure ekintzak aldatzen ditugula. Sistemak alderantzizfuntzionatzen du. Praktikak aldatzen ditugu eta guremunduaren ikuskera horretara egokitzen dugu. Ho-rrela, balio kolektiboak saritzen dituzten bizitza-tes-tuinguru berriak sortzea ez da kolapso zibilizatorioa-ren erdian izate duin bat izateko baldintza bat soilik,baizik pertsonak aldatzeko funtsezko elementua da.Partaidetza zuzenik gabe, gizarte-harremaneko modu

berririk bizi gabe, ez da gizarte-aldaketarik egongo. Aldaketa sa-konak ez dira goitik etorriko (po-litika estatalen bidez), gizarteakbere burua antolatzetik sortukodira.6 Gizarteak dira aldaketen mo-torrak, eta gaur egungo institu-zioak katalizatzaileak izan dai-tezke.

Bigarren arrazoia da instituzio be-rriak, alternatiboak, sortzearen lo-gika eta ditugunetatik abiatutaeraikitzearen logika desberdinakdirela. Estatu baten kudeaketakgehiengoak sortzea behar du, etaberaz, gizarte-gorputz homogeneosamarrak behar ditu. Horri kon-trajarrita, instituzioak sortzea izandaiteke estatuzentrikoa ez den zer-

bait. Ez dute gizarte-gorputzaren osotasuna konbent-zitu beharrik, ez dute hegemonia bat eraiki behar;besterik gabe, nahikoa indar badute autonomiatikabiatuta funtzionatu dezakete, gizartea antolatzekobeste modu batzuekiko elkarbizitza errazagoa izanik.Beraz, hobeto egokitu daitezke azkar aldatzen deneta planifikatzea ia ezinezkoa izango den mundu ba-tean. Jakina, horrek muga garbiak ditu aurrez ezagutugabeko botere-desberdintasuneko eta klima-aldaketaketa beste elementu batzuek markatutako ingurunebatean, mundu osoan. Horrela, zapatismoak zentzuahartzen du, autonomia ekonomikoa, hezkuntza-au-tonomia, politikoa edo osasun-autonomia eraikitzenduelako zapatistak ez diren beste komunitate batzue-kiko. Igarobidean dauden hiriak Atlantikoaren alde

6. Esto no quiere decir que los Estados no puedan crear nuevoscontextos, que pueden, sino que los cambios personales ysociales que así se generan son más reducidos y menos pro-fundos. Al obligar a las personas a actuar de una determinadamanera sin dejarles elegir, pierden muchas posibilidades deque los cambios tengan sentido, que es lo que genera lasmutaciones reales.

Beraz, gero eta baliabidegutxiago dituen Estatu batekgizarte-zerbitzuei ahaldeneraino eustea funtsezkoada. Baina, horren gainetik,Estatuak eta merkatuakoinarrizko zerbitzu horiekemateko gero eta gaitasungutxiago izango dutenheinean, ezinbestekoa izangoda instituzio berriak,alternatibak, sortzea. Sistemabat hondatzen denean, zerbaitberria eraikitzea giltzarria da.

29

honetako ekimen bat dira, antzeko logika batzuk di-tuztenak.

Instituzio berri horiek sortzea premiazkoa bada, zerbehar da hori lortzeko? Lehenengo baldintza alterna-tibak autonomoak izatea da, horrela bakarrik iraungobaitute. Horretarako, lan-mundua funtsezkoa da, ka-pitalismoan salarizazioak pertsona asko lotzea lortuduelako. Ekologismoaren ikuspegitik enpleguen galera(edo sorrera, kasuaren arabera) jasatea bada argudionagusia, oso erreala delako da. Nekazarien mugimen-duetatik ikas dezakegu, erresistentziarako gaitasunhandiagoa izan dutelako, lurra eta tresnak beren eskuizan dituztenean enpleguarekiko autonomia handiagoaizan dutelako, besteak beste. Prisma horretatik, koo-peratibismo berriak zeregin nagusia du (seguruenikpraktika batzuk benetan antikapitalistak diren edo ezgehiago pentsatu behar duen arren).

Alternatibei buruzko beste hausnarketa bat da, alda-keta handien garaian zer eboluzio egon daitekeen ezdakigunean, estrategia bat dibertsitatea maximizatzeadela (naturak segurtasuna lortzeko egiten duen gauzabera). Alternatiba desberdin asko sortzea, baten batekarrakasta izateko aukera gehiago izateko.

Eskala-jauziak egitea ere beharrezkoa da, tradizionalkiEstatuak egin izan badu ere. Kontsumo-taldeak osointeresgarriak dira, baina ez dute kolektibitate handiakhornitzeko edo talde handientzako otorduak prestat-zeko balio. Eskala-jauzi horiek, zenbait eremutan ger-tatu direnak, esperientzia txikiak batuz egin daitezke,aldaketa kualitatibo horietarako beharrezkoa den masakritikoa eskuratzeko. Konfiantza sortzen duten me-kanismoak sortu beharko dituzte, etiketa ekosozialaketa auditoretzak kasu; aurrezki kolektiboan kantitategarrantzitsuak biltzeko gai izatea; eskalako ekonomiaksortzea, txikiak izan arren; edo gizarte-txanponak ar-tikulatzea. Maila ertaineko eremuetan ere, gutxienez,erabaki kolektiboak hartu beharko dituzte; aukera au-toritarioek bizkor konpontzen dute hori. Gainera, gi-zarte-erlazioak desmerkantilizatu egin beharko dira,negoziazio kolektiboari esker, zerbitzu-publikoak(neurri batean) merkatutik ateratzea eta soldatari bu-ruzko negoziazioa ere (partzialki) marketinetik kanpouztea lortu zuen langile-mugimenduaren adibidearijarraituz

Baina, kolapsoa ez da bat-bateko gertaera bat, prozesubat baizik, eta beraz, alternatibak eraikitzeko testuin-guruak erraztu behar dira, gertatu daitezen.

Gizarte- eta ingurumen-hondamena geldiaraztea

Esan dugun moduan, gizartearen ikuspegitik, «zenbateta okerrago, okerrago». Horrek XX. mendekoak zirenbaina XXI. mendekoak izango ez diren gaietan jarduteaeskatzen du. Adibide bat ematearren, seguruenik urtebatzuk barru ez du zentzurik izango merkataritza as-keari buruzko tratatuen aurka borroka egiteak, besteakbeste, garraioa garestia delako eta horrek truku labu-rrean zirkuitulaburra egingo duelako. Baina, gauregun ezinbestekoa da gizarte- eta ingurumen-honda-mena geldiarazteko. Hau da, aurreko mendeko kan-paina tipiko askorekin jarraitu beharko dugu.

Baina, gure begiradek XXI. mendekoak izan behardute, areagotzen ari den kolapso batenak. Horren on-dorio bat da kanpainek aipatutako sistema sozioeko-nomiko berriak sortzeko premia izan behar luketela.Beste bat da denbora gure alde dagoela, seguruenik.XX. mendean, asko luzatzen ziren borrokek higadurasendoa eragiten zuten, eta batzuetan, porrota zekarrenelementu nagusia zen. Baina, XXI. mendean, zenbateta gehiago luzatzen diren «XX. mendeko» borrokak,aukera gehiago izango dira irabazteko, proiektuekgero eta zentzu gutxiago izango dutelako kapitalismoglobalaren hondamenaren testuinguru batean.

Hasierara itzuliz, «zenbat eta okerrago, okerrago»?

Zalantzan jar daiteke testuaren hasierako suposizioa,ez dagoelako hain garbi kolapso azkar eta goiztiarra7

ez den desiragarriena ikuspegi makro batetik. Horieta «zenbat eta okerrago, hobeto» antzekoak izangolirateke. Kolapso azkar eta goiztiar bati esker, eko-sistemak gutxiago hondatuko lirateke. Hori berezikibistakoa da klima-aldaketan. Orain daukagu berreli-kadura positiboko begiztak izugarri ez igotzeko au-keraren bat, eta hori gerta dadin, berotegi-efektukogasen emisioen murrizketa oso sendoa eta azeleratuaezinbestekoa da. Kolapso azkar eta goiztiar horri es-ker, izaki bizidun guztien bizi-testuinguruak gauregungoen antzekoak izango lirateke. Sufrimendu han-diago litzateke epe laburrean, baina, ikuspegi historikobatetik, biosferaren baldintzak hobetu egingo lirateke.Benetan, maila ekosistemikoan lortuko liratekeen

7. De Castro, C. (2015): «En defensa de un colapso de nuestracivilización rápido y temprano».<http://www.15-15-15.org/webzine/2015/04/26/en-defensa-de-un-colapso-de-nuestra-civilizacion-rapido-y-temprano/>

30

emaitzak lehen aipatutako «larrialdi-egoera» abianjarriz gero lortuko liratekeen emaitzen antzekoakizango lirateke.8

Baina, baliokidetasun hori maila ekosistemikoan soilikizango litzateke, gizarte-mailan ez. Kolapso azkar etagoiztiar batek gizarte-sufrimenduaren maila handitukoluke eta sortuko liratekeen ordena berriak autorita-rismotan edo faxismotan oinarrituta egotea.

Gauzak horrela ikusita, bi aukera horietako bat ereez da desiragarria gizakiaren ikuspegitik (baina, gai-nerako izaki bizidunentzat bai, kolapso azkar eta goiz-tiarra «nahiago» dutelako argi eta garbi). Horregatik,are garrantzitsuagoa da «larrialdi-egoera» benetakoaizatea eta horrekin lotutako politikak abian jartzekoaukera izan dezagula. ■

8. Solo más o menos, pues, por ejemplo, los agro-sistemas sedesestabilizarían sin la intervención humana. Para ellos, uncolapso más ordenado sería preferible.

31

S enidetasuna da, agian, Frantziako Iraultzako ahaz-tutako alderdia XX. mendeko eta mende honetako

eztabaida politikoko beste bi zutabeekin alderatuta:askatasuna eta berdintasuna. Dena den, igarotzen arigaren une historiko honetan ere, aurkitu beharrekobalio handia da. Gaur egun ditugun erronkei aurreegiteko gizarte-eredua birpentsatzeko, aurreko men-deetako burujabetza-mugimendu haien oinarrizkoideia berriz sustatu behar da. Senidetasunaren itzule-rak, dena den, berariazko eduki politiko batekin bateraetorri behar du, hauteskunde-kanpainetako apaingarriteoriko huts bat edo sindikatuetako mezu elektroni-koen agurreko epiteto eder bat baino zerbait gehiagoizan dadin. Konstelazioa historikoki senidetasunariburuzkoak izan diren esperientziaz betetzen dutengiza errealitateak (adibidez, zainketa, afektuak, elka-rrekikotasuna eta zaurgarritasuna) eskubide osoz sartubehar dira egungo hausnarketa politiko-ekonomikoe-tan, eta beraz, instituzioetan isla izan behar dute.

Bizitza politikoa suntsitzeko kapitalismoaren egungofase gero eta latz eta gordinago honetan, erronka pre-miazkoenetako bat, seguruenik, esperientzia horieidimentsio publikoa eta aitortza politikoa ematea da;beste era batera esanda, haragitzea. Zergatik? Anai-arreben arteko ethos horren zabaltze praktikoa delako,itxuraz, hiritartasun osoa edo aktiboa berma dezakeenbakarra gero eta hondatuago dauden demokrazien es-parruan, eta ez mugatzea, sarritan gertatzen den mo-duan, eskubideen aitortza abstraktu eta pasibo batera,egunez egun urratsen direnak ekonomia- eta lan-ha-rremanetan. Senidetasunezko gizarte bat erlazionali-tatez eta errespetuz jositako gizarte bat da, atzeanzein geratzen diren dakien gizarte bat, gizartearenmina jasotzen duen eta hura konpontzeko baliabideeraginkorrak jartzen dituena.

Horren ildotik, azken urteetan, «zaurgarritasun» kont-zeptuak gero eta garrantzi handiagoa du eztabaidaetikoan eta politikoan. Kasu askotan, ideia horrekinbatera zainketak, erkideak, interdependentziak etabeste ideia batzuek osatzen duten egitura kontzeptualbat agertzen da. Senidetasunezko ikuspegi batetik,

beharrezkoa da berariaz konektatzea iraunkortasuna-ren ideiarekin. Arrazoia da, gaur egun, zaurgarritasu-naren eta iraunkortasunaren arteko konexioa modubereziki gaiztoan egiten dela: ongizate publikoko sis-temen funtzionamendua programatzean, iraunkortasunekonomikoari buruzko kalkuluetan lehentasunezkotzathartzen ez diren gizakiak sistematikoki eta estruktu-ralki kaltetzen dituzte.

Beraz, galdetu beharreko lehen gauza da iraunkorta-sunaren zer ideiari buruzkoak diren kalkulu horiek.«Iraunkortasun» hitza, beste termino asko bezala,sistematikoki bahitua izan denez, izaera ekonomikokologika bat adierazten amaitzeko, planteatzen dena daberriro eskuratu behar dela, interes ekonomikoari lo-tutako ekintza baten arrazionaltasunetik kendu etaikuspegi erlazional zabalago batean birkokatzeko.Horrek ez du esan nahi zainketekin lotutako jarduereneragin ekonomikoari garrantzirik kendu behar zaio-nik, egoera horren bidegabekeria agerian utzi behardela baizik, paradoxa harrigarri batekin topo egitendugulako: praktiken multzo bat, zainketak, eraginekonomiko oso adierazgarria dutenak, ezkutatu etagutxietsi egiten dira, ekoizpen-jarduera nagusiakizango ez balira bezala, eta kalte hori justifikatzeko,izaera ekonomizistako iraunkortasunaren ideia baterabiltzen dute, hain zuzen ere. Mota horretako zain-keten erabiltzaileei eta emaileei laguntza publikohandiagoa ematea ekonomia nazionalak bere gainhartu ezin duen gehiegizko gastu bat dela argudiatzendute; beste modu batean esanda, ez direla «iraunko-rrak».

Beharrezkoa da bi kontzeptu horiek, zaurgarritasunaeta iraunkortasuna, beste modu batean birkonektatzea,iraunkortasuna efizientzia ekonomikoko irizpide hutsbihurtu duen interesaren logikatik atera eta dohainarenlogikan sartzeko; eta ohartarazi beharra dago horreknolabait adierazten duela jarduera horiek karitateareneremuan kokatzea dakarrela. Iraunkortasunaren ideiaelkarrekiko euskarri, erlazionalitate edo koinplikaziogisa berriz sustatzea lortu nahi da, Kantek edozeingizaki tresnen menpe jartzea berariaz debekatzen duen

SENIDETASUNA: HAUSKORTASUNEN INDARRA

Alicia GarcíaCarlos III Unibertsitatea

32

moralaren izaera gorena «errespetua» dela adierazteanzuen ikuspegitik urrun ez dagoena.

Zaurgarritasunaren dimentsioak eta ondorioak azpi-marratzea funtsezko laguntza izan daiteke ildo ho-rretan. «Zaurgarriak» garela baldintza unibertsal gisaadierazteak guztiongan funtsezko hauskortasun batonartzea dakar, oinarriak gure arteko dependentziandituena eta belaunaldien barnean eta belaunaldien ar-tean gertatzen dena. Onarpen hori beren nahiko sin-plea den egiaztapen batetik dator: gizaki bakar batekere ez du aski bere buruarekin. Guztiok izan gara etaizango gara, salbuespenik gabe, menpekoak, haurt-zarotik zahartzarora bitartean, eta ez ez-gai bihurtzengaituen ondoezen bat dutenak soilik. Hala ere, esku-bideen eta aberastasun sozialen banaketaren ikuspegiestandarrean, ekoizteko adinean eta sasoi betean dau-den subjektuak soilik hartzen dira kontuan. Ikuspegisinplifikatzaile horrek gizakiaren bizitzako mobiola-ren ezaugarria den benetako mugimendua izoztenduen fotograma batek bezala jarduten du. Zaurgarri-tasunarekin lotutako erronken konstelazioa ez da bes-teen arazoa, besterik gabe, mendekotasunaren zorit-xarra egokitu zaienena. Guztiok gara edo izango garazaurgarritasunaren ikuspegiarekin lotutako egoerensubjektuak, potentzialak edo benetakoak.

Ikuspegi horretan sartzen dira zainketaren praktikak,eta arreta gorakor hori ekintzailearen irudiaren arra-kastak eta merkatuen erabateko desarauketak marka-tutako laurogeiko hamarkadako oinarri neoliberalarenaurkako erreakzio gisa sortu zen historikoki. Jakinadenez, indartsuenaren legea eta moldatuenarena go-ratzen ziren garai hartan. Gaur egun, paradigma horienondorioz izandako eragin kaltegarriak ikusita, zain-ketari buruzko hausnarketek auzian jartzen dituzteaurretiko oinarri batzuk, indarrean jarraitzeaz gain,hurrengo hamarkadetako diseinu instituzionalaren le-rro gidariak osatzen dituztenak. Horien kritikari le-henbailehen ekin behar zaio. Badirudi, bide horretatikjarraituz gero, etorkizun hurbil batean, Estatu sozia-lean biztanleriaren pobretzearen eta zahartzearen on-dorioz sortuko diren zaurgarritasun-modu berriei aurreegin beharko zaiela, eta horrez gain, horretaz ardura-tuko den gizarte-ehuna kolpatuta egongo dela. Egoerahoriek ez dira berriak, ez dira inoiz desagertu: besterikgabe, nagusi ziren paradigma politikoek ez zituztennabaritu.

Zainketaren praktikak gero eta garrantzitsuagoakizango dira, guztion potentzialki zaurgarriak garelako,eta demografiak eta desberdintasuna zabaltzeak plan-

teatzen dituzten erronkak sekulakoak direlako. Halaere, instituzioen erantzun ohikoena, erreprodukziosozialaren dinamika sakonetan duen funtsezko zere-ginean, jarduera horiek gutxiestea, eta behar bezalaez ordaintzea eta ez antolatzea izan da. Datorrena areokerrago izan daiteke: tradizionalki familiaren eremuikusezinean sartuta, feminizazioan, eta afektibotasu-naren borondate onaren bidez justifikatuta, orain, gai-nera, darwinismo soziala jasan beharko dute, ahalduenak ahal duena egin dezala edo/eta gertukoek edonorberak behar dituen zainketak ordaindu ditzala.

Beraz, gure elkarbizitza zuzentzen duten ontologiaren,moralaren eta politikaren aurretiko oinarri ugari sa-konki berrikusi behar dira. Neurri handi batean, guregizarteek ez dute oraindik gure zaurgarritasuna moduhorretan nabaritzeko hizkuntza eta kontzeptu egokirik,ulergarritasun-taula berri bat adierazteko aukeraemango dutenak, beharrezkoa baita erronka horrierantzuteko politika eraginkorrak artikulatzeko,egungo egoera gatazkatsu eta bidegabe honetara ekarrigaituzten premisa eta sozializazio-modalitateen ordezbeste batzuk hartuta.

Azken finean, behartuta gaude lotura sozialaren gaiaberriro formulatu dadin eskatzera eta proposatzera,gizakiok izaki erlazionalak izatearen azken ondorioakere kontuan hartu behar dituena, eta bereziki harengorpuztasunaren ikuspegitik; izan ere, ez da kasuali-tatea orain arte ikusezina izan den dimentsio hori gauregun aberastasuna lotsagabeki desjabetzeko eta in-darkeriaren forma muturrekoenak eta funsgabeak ga-ratzeko agertoki giltzarria izatea. Birplanteamenduerradikal horietatik abiatuta soilik sustatu ahal izangoda pertsonak babesteko politika publikoen artikula-zioa, berdintasun konplexu eta erreal baten zeruert-zean, hari buruz eskubide batzuk abstraktuan formu-latzeaz gain, esparru arauemaileak diseina daitezen,gaitasun errealak eta egunerokoak kontuan hartzendituztenak, horiek gauzatzeko.

Badirudi argi eta garbi dagoela aurreko guztiak, azkenfinean, gizakiaren ikuskera desberdin bat eskatzen-duela. Gure erlazionalitateak ez du elkarren onurakooperatiboaren zeruertzean elkarren menpekoak iza-tea soilik hartzen bere baitan. Etekinean oinarritutakoekonomia klasikoaren mugak lehertzen ditu, ekono-mia eremu etiko batean sarrarazteko, dohainaren lo-gikan, erantzukizun eta zor kalkulaezinen ideiarekinlotutako logikan, definizioz ontologikoa delako; hauda, aurretikoa eta heterogeneoa magnitudearekiko,kalkulagarritasunarekiko berarekiko. Hortik abiatuta,

33

gaur egungo egoeran egin behar dugun galdera itxurazhain burugabe bezain beharrezko bat hau da: zenbatbalio du bizitza batek?

Errepikatu dezagun beste behin: gure erlazionalitate-aren funtsezko ezaugarriak eta haiekin lotutako bete-behar etikoak ez dira elkarrekin kontrastean agertzenbatez besteko egoera estatistikoetan, parametrorik ezdagoen egoeretan baizik, hain zuzen ere; hau da, bal-dintza edo potentzialtasun horiekfalta diren edo huts egiten dutenegoeretan agertzen dira. Zaurga-rritasun horren alde adierazgarrie-nean menpekotasun handiek plan-teatzen duten arazoa agertzen da,ez diotelako autonomiaren ere-duari ez eta elkarrekikotasunarenparadigmari ere erantzuten. Izakibaten bizitza erabat beste batzuenesku dagoen giza egoera horrenaurrean, gure tradizio politikoannagusi izan diren arrazionaltasunaeta autonomia oso urriak dira ha-sieratik. Beraz, gizakien elkartze-aren zergatien eta modalitateen be-rri ematen ahalegintzen denkontratu-eredua, homo economicusautonomo eta independentearenberaren paradigma edo dualtasunpribatu/publikoa ere zalantzan jart-zen dira erabat ikuspegi horreta-tik.

Gaur egun egin beharreko birplan-teamendu nagusia da bizitzek pre-zio bat duten une batera nola iritsi garen, eta, JudithButlerrek dioen moduan, nola dauden ezer balio ezduten bizitzak. Berriro ere, zenbat balio du bizitzabatek?

Bizitzak prezioa duenean, probableena da azkeneanbatere baliorik ez izatea. Bizitza batzuk hain zaurga-rriak dira, bizitzeko hain zailak, haien esplotazioaeta, are gehiago, haien desagerpena oharkabean pa-satzen baitira. Beste modu batean esanda, bizitza iku-sezinak dira. Badira bizitza gisa aitortzen ez diren —edo inoiz aitortzen ez diren— bizitzak, eta egoeralarri horren aurrean, ez du inork erantzuten, gizarte-aren arduragabekeria orokorreko esparru batean.

Bizitzaren balioaren arazoa garai bateko funtsezkozeruertz bihurtzea harrigarria da eta bizitza hain modu

ikaragarrian zalantzan jartzen den errealitatea zer mo-tatakoa den galdetzera behartzen gaitu beste ezerbaino lehen. Nola iritsi gara bizitzaren balioaz gal-detzeko muturrera? Judith Butlerrek Gerra-esparruak:malkoz bustitako bizitzak lanean adierazten duen mo-duan, errealitatearen eta gizakiaren ulermen ontolo-giko berri bat artikulatzeko zeregin atzeraezina dau-kagu, gaur egun errealitatearen ikuskera lantzekoerabiltzen dugun esparrua bera ere zalantzan jartzen

duena. Une historiko honetan izakiguztien bizi-ezegonkortasun oro-kortua da bizi dugun ontologiabera zalantzan jartzeko aukeraematen duen oinarria. Hasiera ba-tean, arraroa dirudi ontologia kont-zeptua koordenatu historiko jakinbatzuekin lotuta kokatzea, bainaButlerrek berak azaldu zuen mo-duan, gaur egun zerbait edo nor-bait zergatik zehazten den izatedungisa zer mekanismoren bidez iden-tifikatzen den, izate hori antolat-zen eta interpretatzen duten araueneta instituzio sozial eta politikoenbitartez. Gure historia kolektiboa-ren une honetan, bizitza ekoizpenekonomikoko erregimen batera bi-daltzeaz gain, izate-ekoizpenekoerregimenera ere bidaltzen da, etahorren mende dago norbait nor-baiten moduan hartzea eta ez zer-baiten moduan; eragiketa horrekbotere bat eta indarkeriarako au-kera harrigarriak erakusten ditu.Pertzepziozko esparru horiek pa-

rentesi artean jar daitezke eta jarri behar dira, haieneragin suntsitzaileez ohartzeko.

Kanten arabera errespetua xedezko baldintza absolutugisa eta inoiz ez tresna gisa esleitzen zaio gizakiari,kapitalismo berantiarraren arrazionaltasun ekonomi-koa debeku horren inbertsio osatuen da: gizakien gai-tasunen hautematea antolatzen du jaiotzen direnetik.Gizakiaren mobilizazio osoa, izate-maila eta gaitasunguztietan (korporalak, afektiboak, kognitiboak) gauregun, besteak beste, inoiz entzun gabeko «giza balia-bideak» adierazpena erabiltzea posible egin duen egi-tura da. Gizakiaren erlazionalitatearen forma guztiakerlazio ekonomiko bihurtzen dira, adierazpen ekono-mikoan abstraituta, absolutu bihurtuta, banakoarenideiarekin egin den bezala. Gizakia baliabide, gizakapital, bihurtzea azken urratsa da biziari buruzko

Gaur egun egin beharrekobirplanteamendu nagusia dabizitzek prezio bat duten unebatera nola iritsi garen, eta,Judith Butlerrek dioenmoduan, nola dauden ezerbalio ez duten bizitzak. Berriroere, zenbat balio du bizitzabatek? Bizitzak prezioaduenean, probableena daazkenean batere baliorik ezizatea. Bizitza batzuk hainzaurgarriak dira, bizitzeko hainzailak, haien esplotazioa eta,are gehiago, haiendesagerpena oharkabeanpasatzen baitira. Beste modubatean esanda, bizitzaikusezinak dira.

34

politika-mota izugarri bat ezartzeko: biopolitika. Ager-toki horretan, XX. mendea indarkeria-forma ezezagu-nak eta muturrekoak handituz joan denaren lekukoizan da.

Gure erlazionalitate osagarriarenpertzepzioa gure garaiko zeruert-zetik halabeharrez desagertzekobidean dagoen mundu batean soi-lik da posible horrelako indarke-ria-maila bat; zeruertz hori berebidean zapaltzen dituen bizitzeiarretarik jarri gabe mekanikoki zu-zentzen duen objektibitate abstrak-tuaren eta besteen («beste» gisaere ulertzen ez dituztenak; objektu,zifra edo baliabide gisa, baizik)bizitzaren eta heriotzaren gainetikberen burua jaun absolututzat du-ten gehiegizko subjektibitateen ar-tean kokatzen da. Mutur horrenadibide bat da pertsona ugarirent-zat hil ala biziko sendagai batenprezioa %5.000 igo izanaz Insta-gramen harropoztu zen farma-ziako CEO haren portaera.

«Bizitza zaurgarria» mundu garaikidean zehar eten-gabe hedatzen ari den kategoria bat da, ez askotarikomendekotasun-mailen bidez soilik, baizik «eskubi-deak izateko eskubiderik» ere ez dutenek ere bai;

esate baterako, herritartasuna justifikatzera mugatu-tako herritarren erregimen batean, agiririk gabekomigratzaileak edo mugak atxilotzen dituztenak, na-zioarteko eskubideak ezarritako bermeak errespetatu

gabe. Zaurgarritasuna atsedenikgabe ari da hazten gure gizartee-tako barneko eta kanpoko mugenbarruan eta kanpoan. Gaur egungoabagune historikoan, giza existent-ziaren maila guztietan ezegonkor-tasun- eta ziurgabetasun-egoerakugaltzen ari diren une honetan, in-oiz baino beharrezkoagoa da bir-planteatzea bizitza horien partai-detza gaitasun politikoarenadierazpena batzuetan ezinezkoaden sistema politiko batzuetan,premiaz ikusarazi behar direnmenderatze- edo/eta baztertze-ego-erak daudelako.

Agian, gaur egun ezinezkoa da es-tatuek iraganean heriotzak eragitekoizan zuten gaitasuna erabiltzea,baina erabat posiblea da hiltzen uz-tea, bizitza jakin batzuk, besteakbaino zaurgarriagoak direnak, bizi

ezinezkoak eta bideragarriak bihurtuz. Hannah ArendtekGu, errefuxiatuak saiakeran adierazi zuen moduan: «Gi-zartea ohartu da odol-tantarik isuri gabe pertsona askohil ditzakeen gizarte-arma diskriminazioa dela». ■

Gaur egungo abagunehistorikoan, giza existentziarenmaila guztietanezegonkortasun- etaziurgabetasun-egoerakugaltzen ari diren unehonetan, inoiz bainobeharrezkoagoa dabirplanteatzea bizitza horienpartaidetza gaitasunpolitikoaren adierazpenabatzuetan ezinezkoa densistema politiko batzuetan,premiaz ikusarazi behar direnmenderatze- edo/etabaztertze-egoerak daudelako.

35

A zken urteotan, espazio publikoan ekintzak deitueta antolatu dituzten gizarte-eragileen eta mugi-

menduen bolada bat izan dugu (esate baterako, arabiarudaberria, M-15 Espainian edo 2011ko Occupy mu-gimendua, Nuit Debut Frantzian 2016an edo duelahilabete batzuetako manifestazioak Errumanian), oi-narrizko ondasunen azpiegituren pribatizazioaren aur-kako kanpainak eta esperientziak egin ditugu: urarena(adibidez, Acqua bene Comuni erreferenduma Italian2011n), energiarena (kooperatiba elektrikoen espe-rientzia Alemanian), etxebizitzarena (Espainiako Pla-taforma de Afectados por la Hipoteca edo LondresekoHousing Network erradikala) edo hiriko espazio pu-blikoaren defentsa (Right to the City Zagreben edoNevadi Beograd Belgraden); eta tokiko gobernuaklortu dituzten herritarren mugimenduek bultzatutakohauteskunde-proposamenak artikulatzen ere jardundugu, Grenoblen, A Coruñan, Madrilen edo Bartze-lonan, besteak beste.

Plataforma eta mugimendu horiek eskakizun hauekpartekatzen dituzte: esfera politikoaren benetako de-mokratizazioa, prozedurak, informazio-prozesuak etagobernuak eskatutako erabakiak irekitzea eta haiensarbidea erraztea, eta kolektiboki sortutako baliabi-deen gianean herritarrek kontrol handiagoa egitea,tradizionaldi instituzio publikoek kudeatu izan dituz-tenak; adibidez, osasuna, hezkuntza, etxebizitza, es-pazio publikoa, hiriko azpiegiturak, etab. Baliabidehoriek, kasu askotan, desjabetu, pribatizatu eta hesituegin dituzte, Ongizate Estatua suntsituz gizarte-ugal-ketaren gaitasun materiala eta immateriala erasoz,ezagutza, lankidetza-erlazioak, afektuak eta sortze-prozesuak sortzeko gaitasun kolektiboaz jabetuz, etabiziari eusteko beharrezkoak diren zainketa-lanak etadenetariko zereginak gizarte-gorputzean (berezikiemakumeak) kanporatuz.

Erkideek hipotesi politiko gisa duten garrantzia, hots,ekintza kolektiboko proposamen gisa, instituzioakirekitzeko prozesuak definitzen eta abian jartzen la-guntzen duten kontakizun, tresna eta gobernantza-eredu berriak pentsatzeko, errealitatea transformat-

zeko helburuarekin, mugimendu horiek erantzundakokrisi politiko, ekonomiko, ekologiko eta sozialarenfuntsezko hiru alderdirekin dute zerikusia.

Alde batetik, kapitalismo finantzari transnazionalarengabetzearen modalitatearekin lotuta dago; hau da, es-kuragarri dauden baliabideen banaketarekin. Bestetik,gizarte-antolaketako egitura posibleei buruzko arras-toak ematen dizkigu, nola bizi nahi dugun eta nolaantolatu elkarrekin, ekintzailetzako norbanakoarengaitasunaren kontakizun neoliberalari aurre egiteko,bai eta erantzukizunen segmentazioari ere; azken ho-rren adibidea da Margaret Thatcherrek 80ko hamar-kadako azken urteetan adierazi zuena: «Ez dago gi-zartea bezalako ezer. Banakoak daude, gizonak etaemakumeak, eta familiak daude. Eta ez dago ezer egindezakeen gobernurik, ez bada jendearen bitartez; etajendeak bere burua zaindu behar du lehenik eta behin».Azkenik, guztien artean sortutako aberastasunarengaur egungo kudeaketa kolektiboak eta modu praktikoeta eraginkorrean sistema kapitalistaren aurka eta gi-zarte-erlazioen ikuskera erabat indibidualistaren aurkadauden antolamendu-kodeek, baliabideek eta komu-nitateek aukera ematen dute borrokako zeruertzakeraikitzeko, eta kapitalismoak marrazten duen etorki-zun sumatu ezin, aldaezin eta suntsitzailearen mendekologika postpolitikoari erantzuten dioten ekimenen bi-dez eta haietatik harago kontakizun kolektibo bat ar-tikulatzeko eta sortzeko arrastoak ematen dizkigute.

Midnight notes amerikar kolektiboko Peter Linebaugh,Silvia Federici eta George Caffentzisek adierazi zutenmoduan «erkideek hiru alderdi dituzte: bat etimolo-gikoa, komunitate edo komunismo hitzen erro beraduena; kapitalak guztiok aberastasunez eta espaziozdesjabetzeko erabiltzen dituen modu ugariei aurreegiteko nahi politikoen adierazpena ere bada; eta az-kenik, munduko leku askotako lankidetzako modubat da. 80ko hamarkadaren amaieran, eraso neolibe-rala hasi zenean, neoliberalismoaren ideia totalizat-zailearen eta ‘alternatibarik ez dagoela’ dioen pila-keta-ekonomia kapitalistaren alternatiba aurkeztekogai den kontzeptu gisa sortu ziren erkideak, eta aldi

ERKIDEAK HIPOTESI POLITIKO GISA: IMAJINARIOA, GIZARTE UGALKETA ETA MUNIZIPALISMOA

Ana MéndezArkitekto hirigilea

36

berean, sakabanatutako eta sarritan zokoratutako bo-rroken artean harremanak ezartzeko, haiei aurre egi-teko gai den imajinario bat sortuz».

Imajinario hori 1990ean argitaratutako bi lan desber-din eta osagarritan argi eta garbi azaldutako bi lerroreninguruan sortu zen. Alde batetik, Cambridge Univer-sity Pressek Ondasun erkideen gobernua argitaratuzuen, Elinor Ostrom andrearen Ekonomiako NobelSariaren erreferentziazko lana, Workshop in PoliticalTheory and Policy Analysis delakoaren esparruanegindako ikerketak eta ondare erkideko baliabideeninguruko antolaketa kolektiboko moduen analisia is-latzen dituena eta ekonomia instituzional berriarenbaitan kokatzen dena.

Urte berean argitaratu zuten Midnight Notes aldizkariautoeditatuaren zenbakia ere, «itxitura berriei» buruz-koa. Aldizkariaren artikuluetan, gaihauek lantzen dira: munduak orain-dik geratzen diren baliabide komu-nalen etengabeko jabetzea, zor na-zionala eta pertsonala ekoiztekomekanismoa, lan-merkatua ezegon-kortzea eta haren mugikortasun be-hartua, erregimen sozialisten kolap-soa, krisi ekologikoaren alderdiak(kutsadura, basamortutzea, ozono-geruza txikitzea, etab.) eta nola ar-tikulatzen diren NDFren politikenaurkako borroka eta mobilizazioe-tan, Asia, Afrika eta Hego Ameri-kako lurrez berriro jabetzea, mun-duko zenbait tokitako (Europa etaIpar Amerika barne) giza pobrezia, eta bizia finantza-rizatzeko estrategiekiko erresistentzia globala.

Bi testu horiek Nabiscoren tabakoaren eta elikagaienkonglomeratu industriala KKR-k, egungo mundukohirugarren inbertsio-funts garrantzitsuenak, erosi etaurtebetera argitaratu ziren. Eragiketa enblematikoaizan zen Wall Steetentzat, ordura arte konpainia batekegin zuen hirugarrenek finantzatutako erosketa (in-gelesez, LBO) handiena, EEP areriotsuen bidezko ge-rra konplikatu batean, best-sellerra eta ondoren filmaizan zen Barbarians at the Gate lanean deskribatzendena. Eragiketa horrek munduan erabat zabaldu denpraktika baten garapena eta gorakada erakutsi zituen,eta hogeita hamar urte geroago, 2009an, kalkulatuzuten Erresuma Batuko sektore pribatuko lan-mer-katuaren %20k inbertsio-funts pribatuen finantza-era-giketetan parte hartu zuela.

Itxitura berri horiek kapitalismo transnazionalaren pi-laketa primitiboaren ziklo berriaren oinarria dira etaOngizate Estatuaren eredu hauskorraren krisia eta ka-pitala-lana itun hauskorraren krisia ere erakusten ditu.Kapitalismo antolatuaren itun bat, Estatua kapitalarenantolatzaile eta gizarte-ugalketaren berme bihurtzenduena, zerbitzu publikoen horniduraren bidez (hez-kuntza, osasuna, etxebizitza, ekipamenduak, etab.).Bretton Woodsen ereduaren krisiaren ondoren, eragileberrien sorrerak (borroka feministak, kolonialismoostekoak, genero-borrokak, eskubide zibilenak) era-gina izan zuen harresiaren erorketaz geroztik eta erasoneoliberalaren eraginez krisian zegoen eredu bat eze-gonkortzen.

Silvia Federicik Calibán eta sorgina liburuan azalduzuen moduan, kapitalismoak ekoizpena ekonomiatik,ugalketa esfera pribatutik eta Ongizate Estatua kapi-

tal-lanetik bereizi zuen moduan,ugalketa ere bereizi egin zuen, etakrisiaren ondoren, pribatizazioareneta finantzarizazioaren eskuetangeratu zen. Nabarmentzeko modu-koa da Ongizate Estatuaren insti-tuzioen garapena lanari lotutakolangileen borroken ondoriotzathartzen dela. Alemanian sortu ze-nean, XIX. mendearen amaieran,lehen langileen elkarteek beraiekkudeatzen (eta finantzatzen) zutengizarte-ugalketaren gaitasunarenautonomia galtzea ekarri zuen, etaharen kontrola Estatuaren esku ge-ratu zen. Antzeko zerbait gertatu

zen Holandan, 1960ko hamarkadan, pilarizazio-ereduadesegin zutenean.

Baliabide erkideak ekintza kolektiboaren bidez ku-deatzeko moduen interesak Ongizate Estatuaren ko-lapsoa eta austeritate-politikak ekarri dituen gizarte-ugalketaren gaitasuna kentzeko kontzientziarekindurundi egiten du. Eta halako mailara iritsi da, Euro-pako Kontseiluak ere «Demokrazia eta legearen in-perioari» buruzko ikerketa-proiektuaren deialdian hauaitortu baitzuen: «ez da zalantzan jarri politika etainstituzio jakin batzuen legezkotasuna soilik, baizik(politikako) agendan herri-subiranotasuna nora bide-ratuta eta nola gauzatzen den ere sartu da».

Gobernu-egituren deslegitimazioa aurrera zihoan hei-nean, esparru akademikoan, eta gizarte-, politika- etakultura-ekoizpenetan, «hiriko erkideak» izendatu di-

Bretton Woodsen ereduarenkrisiaren ondoren, eragileberrien sorrerak (borrokafeministak, kolonialismoostekoak, genero-borrokak,eskubide zibilenak) eraginaizan zuen harresiarenerorketaz geroztik eta erasoneoliberalaren eraginez krisianzegoen eredu batezegonkortzen.

37

tugun praktika-mota jakin batekiko interesa handituegin zen, bai eta tresna gisa eta instituzio publikoeneguneroko bizitzako kolapsoari, merkantilizazioari,pribatizazioari eta finantzarizazioari aurre egiteko du-ten potentziala ere.

Erkide horien analisia prozeduren transposizio hut-setik harago doa, direla tradizionalki modu kolekti-boan kudeatutako eta «natural» izendatutako baliabi-deetan oinarritua edo «artifizial» izendatutakoproduktu berri eta erlazio digitalak, eta baliabide «ma-terialen» eta «immaterialen» ustezko dikotomia horialde batera utzita, hiriko tarteko esferari eta batera-egitearen ezaugarri diren komunitateak, baliabideaketa kudeaketa-moduak ekoizteko etengabeko proze-suei ekiten die.

Pilaketaren/boterearen sakabanaketa dinamikei etabaliabideak eskuratzeko eta erabakiak hartzeko in-klusio-/kanporatze-prozesuei dagokienez, baterako-bilakabide bat publikoaren eta erkidearen arteko tei-lakatzeak eta marruskadura-puntuak erakusteko gaida. Erlazio gatazkatsu horrek, alde batetik, onartzendu erkideak pribatua/merkatua eta publikoa/estatalabinomioen aurka daudela, jabetza-egiturei dagokienezeta kapitala pilatzeko mekanismoen zeregin funtzio-nalari dagokionez. Bestetik, instituzio publikoen erai-kuntza sinbolikoak eta errealak erkideen ezaugarri(gutxi) batzuk mantendu eta berregin dituela erakustendu, eta gizarte-erakunde askok, berriz, publikoa-es-tatala logikak imitatzen (halabeharrez) eta errepro-duzitzen dituzten instituzionalizazio-moduak egin di-tuzte. Muga lauso horien baitan, erkideen eztabaidapolitikoak publikoa ondasun erkidearen isla eta bermegisa adierazteko gaiari aurre egiten dio, egitura insti-tuzional nazionalak erkide gisa ulertzearen ezintasu-nari, haren dinamika hierarkiko, segmentatzaile etabikoei, eta gizarte-gaietan Big Society batek propo-satutako kanporatzeari ihes egiten dion bilakabide-erkide bat garatzeari; izan ere, zainketa kolektiboarenerantzukizuna komunitateetara desplazatuko luke, ho-rri eusteko guztion artean sortutako baliabiderik emangabe.

Hiriko erkide gehienek autonomia-espazioak garat-zeko aukera ikusi dute eta, instituzio publikoekin no-labaiteko interakzio-maila izanda, partaidetza-espa-zioekiko gatazka- eta tentsio-mailak, denborarenkudeaketa, beharrak eta aukerak aztertu dituzte, etainstituzioen publikoaren bilakabide-erkidea erkideenekoizle eta praktikatzaile potentzial gisa ulertzeak au-kera ematen digula negoziazio- eta gatazka-elementu

berriak identifikatzeko, eta protokoloen ezarpena,barne-antolakuntza eta esfera sozio-erkideak publiko-instituzionalarekin artikulatzeko elementuak aztert-zeko.

Horrek esan nahi du tresna instituzionalak barrutiktransformatu behar direla, antolakuntzako aldaketakidentifikatu behar direla eta ontologiaren baitan ka-tegoria berriak ezarri behar direla, instituzioa erre-alitateari gero eta gutxiago egokitzen zaion esparruadministratibo zurrunarekin erlazionatuz. Artikula-zio publiko-erkide hori zenbait formatutan irudikadaiteke, erlazio-motaren arabera, ekoizpen erkideazer motatakoa den eta instituzioarekiko modu inde-pendentean ekoizten den, harekin artikulatuta edobere gaitasunetik abiatuta ekoizten den kontuan har-tuta.

Lehen kasuan, Estatu-nazioko instituzio publikoenfuntzioak autokudeaketako espazio horien autonomiabermatu beharko luke, haren logikak, ebaluazio-iriz-pideak edo balidatze-prozedurak aplikatzeko ahale-ginik egin gabe. Bigarren kasuan, entitate autonomoeneta egitura instituzionalen arteko lankidetza eta koor-dinazioari eusteko egiturak hornitu beharko lirateke.Eusteko egitura horiek espazio fisikoak, finantza-ba-liabideak, egitura normatiboak, komunikazio-espa-rruak eta abar izan daitezke. Baina, baita ere hiri-eki-pamenduak irekitzea, instituzionaltasun hibridoasortzea edo autoantolatzeko modu jakin batzuei eus-teko bermea. Azkenik, publikoaren bilakabide erki-deak erkideen printzipioak ekintza instituzional bi-hurtu behar ditu: unibertsaltasuna (hirian bizi direnpertsona guztiek baliabide publikoak, zerbitzuak etatokiko gobernuak sortutako programak eskuragarriizango dituzte), demokrazia (prozesu instituzionalakirekitzea eskatzen duen demokrazia aktibo bat) etabesterenezintasuna (pribatizatu ezina). Zenbait uda-lerritako adibide batzuetan agertzen dira printzipiohoriek, eta jadanik abian daude zenbait tokitan. Adi-bidez, Napolesen, hiriko erkide gisa okupatutako gi-zarte-zentroak onartu dituzte; A Coruñan, auzoka etabarrutika antolatutako partaidetza-prozesu bat eginzuten; Madrilen, erabakiak kolektiboki hartzeko pro-zesuak egin zituzten. Adibide horiek baliabide fisiko,administratibo eta politikoen aukera-eremua erakutsizuten, eta «bilakabide erkidea. Tokiko instituzioakerkide sortzaile gisa Europan» gaiari buruzko saioanaurkeztuko dute, Selfgobernance, cooperation and in-situtional change izenburupean, International Asso-ciation for the Study of the Commons erakundeakuztailean egingo duen biurteko konferentzian.

38

Napolesen, 2011n, Hiriko karta aldatu zuten, hirikohelburu eta balio funtsezkoetan «ondasun erkide» ize-neko legezko kategoria sartzeko, 3.2 artikuluan jasotadagoena: «Napoleseko Udalak, etorkizuneko belau-naldiak babesteko asmoz, ondasun erkideak funtzio-nalak direla onartzen du pertsonek beren testuinguruekologikoan oinarrizko eskubideak baliatzeko etahaiez gozatzeko erabateko aukeraematen du udalerriari dagozkioneskumenei dagokienez». 2012tik2016ra bitartean, Gobernu Batzor-dearen akordio batzuek «erabilerazibikoa eta hiritarra» onartu zuten,gizarte-praktiketatik sortu eta era-bilerarik ez zuten edo utzita zeu-den eta herritarrek jabetza erkidegisa ulertzen zituzten ondasun pu-blikoen kudeaketa zuzenerakotresna moduan teorizatu zuten.

A Coruñan, barruti administrati-boak berriro antolatzeak hiriarendibertsitatea bereizten duen mapabat marrazteko aukera eman zuen,zerbitzu, demografia, orografia etahirigintza kontuan hartuta, eta era-bakiak hartzeko, baliabideak ba-natzeko eta abarrerako sarbideaizateko legezkotasun eta berdinta-sun bera onartu zuen. Gainera,muga bakar eta osagarri bat sartu zuten: erkidearen(edo erkideen) barruti bat, eskala dela eta barruti jakinbatekoak ez diren hiriko piezak bere baitan hartzendituena, hiriko kudeaketaren erantzukizun kolektiboaeskatzen duten espazioak (hondartza, mendiak eta

parkeak) eta jabetza publikoak (kaia, esate baterako)identifikatuz.

Madrilen, ParticipaLAB izenekoak partaidetza-tek-nologiei buruzko teknologien elkarlaneko ikerketa,eztabaidako tresnak eta erabakiak hartzekoak ditu ar-datz partaidetza demokratikoko prozesu berrietan, eta

hiriko zenbait prozesutan agertudira: herritarren proposamenei au-rrekontuak esleitzeko, espazio pu-bliko berrien garapen-parametroakzehazteko edo ekipamendu berriakdiseinatzeko. Erabakiak hartzearendesplazamendu bat da, konpro-miso politiko gisa onartua, eta or-dezkaritzako demokraziaren logi-karekin zerikusirik ez duena.

Azken finean, erkideen hipotesipolitikoari esker, Marina Garcésfilosofoak dioen moduan, aurretiksomatu ezin den, aldaezina deneta gure ekintzen eta haien eragi-nen arteko erantzukizuneko etaoihartzuneko erlazioak ezartzekoaukera emango duten loturak be-rriro ezarri behar zaizkion etorki-zunaren hil osteko baldintzarekinzerikusirik ez duten antolatzekoformak proposa ditzakegu. Hipo-

tesi horrek ez du ezer nostalgikotik edo utopikotik,baizik gaur egungo egoeran dago errotuta, egungomodu ekonomiko, politiko eta sozialen analisian,eta etortzeko dagoen munduaren eraikuntzan proiek-tatzen da. ■

Azken finean, erkideenhipotesi politikoari esker,Marina Garcés filosofoakdioen moduan, aurretiksomatu ezin den, aldaezinaden eta gure ekintzen etahaien eraginen artekoerantzukizuneko etaoihartzuneko erlazioakezartzeko aukera emangoduten loturak berriro ezarribehar zaizkion etorkizunarenhil osteko baldintzarekinzerikusirik ez dutenantolatzeko formak proposaditzakegu.

39

Ekonomialariak krisian

2008ko azaroan, Ingalaterrako Erreginak, LondonSchool of Economicsen antolatutako ekitaldi batean,bertan bildutako ekonomialariei galdetu zien zergatikez zuten etortzen ikusi AEBko subprimeen krisia.2

Krisiaren garapenak eta ezarritako politikek argi etagarbi erakutsi dute txarrena iristeko zegoela eta azkenhamarkadaren ezaugarria banku-krisi baten ondorioadela esatea motz geratzea den arren, galdera horrekarazoaren muinera jotzen du beti, eta beraz, abiapuntuegokia da gure diziplinaren egoerari buruz eta aurreanditugun erronkei buruz hausnartzeko.

Bertan zeuden batzuek egun batzuk geroago emanzioten erantzunak pertsona bikain askoren imajinaziokolektiboaren akats bat diagnostikatzen zuen. Auto-kritikako ariketa horrek erakusten du zer ikuskeraduten ekonomialariek beren buruaz: ekonomiakoideiak, beste edozein produktu bezala, akatsak dituenmerkatu baten emaitzak dira; adibidez, taldeko por-taera. Hala ere, ekonomialari horiek lotsatiagoakziren funtsezko arazoa bereizteko orduan; eta egiazez zuten etortzen ikusi: nagusi den teoria konbent-zionalean, definizioz, hondamen bat kanpotik soiliketor daiteke (edo, ekonomialarien jargoian esaten denmoduan: kanpoko shock baten ondorioa da). Fi-nantza-sistemaren desarauketak eta gainbegiratze fal-tak zorraren pilaketaren eta iruzurren bolada bat eka-rriko zutela kontzeptualki posible ziren gauzen artekoeremuan ere ez zegoen.

Guri dagokigunez, teoria konbentzionalak bere oso-tasunean definitzen du printzipio metodologikoenmultzo jakin bat erabili beharra: mikrofunts neokla-

sikoak.3 Horiei esker, edozein fenomeno ekonomiko-ren analisia arrazionaltasun instrumentala duten ba-nakoek beren lehentasunak optimizatzen dituztenoreka-egoerara murrizten da. Ahalik eta mundu sin-pleena hartzen da abiapuntutzat, uharte bakarti bat;han Robinson Crusoek eta Ostiralak bananak eta ko-koak dituzte hasiera batean, beren lehentasunen ara-bera trukatzen dituzte (trukea) eta amaieran duten ba-nanen eta kokoen kantitatea gehiago asetzen ditu(baliagarritasun material gisa ulertuta), bestea kaltetugabe (Paretoren oreka efizientea).

Hain sinplea den gauza hori eredu ekonomiko guztieneta bakoitzaren bihotzean dago; gainerakoak agrega-zioak eta zailtasunak dira. Adibidez, ekoizpenarekinbatera lan-merkatua (non banakoak aisialdia edo en-plegua aukeratzen duen) eta kapital-merkatua (nonbanakoak oraina edo etorkizuna aukeratzen duen)sartzen dira; Eta, guztia agregatuz gero, oreka oroko-rra dugu: ekonomiaren portaera bere osotasunean(hazkunde ekonomikoa). Mundu honetan, krisi eko-nomiko bat azaldu daitekeenaren mugetatik kanpodago: kanpoko perturbazio batek —adibidez, gerrabatek, petrolioaren prezioaren igoerak, aldaketa tek-nologiko batek edo politika ekonomiko txar batek—oreka bere lekutik atera dezake, baina merkatua au-torregulatu eta oreka-egoerara itzuliko da.

Esaten ari garena da diziplina hizkuntza bera hitz egi-ten zuten lagun arteko eztabaida batean sartu zela,portaera horiek matematikoki nola modelizatu behardiren jakiteko, batik bat, eta, aldiz, mundu modernokogarapenek planteatzen zituzten arriskuei eta erronkeiburuz ez zuten ezer esan; hau da, ez zituzten aipatu,esate baterako, globalizazioa, finantzarizazioa, Txi-naren gorakadaren ondorioz nazioarteko harremanetanizandako aldaketak, petrolio-erreserben agortzea edogero eta handiagoak diren desberdintasunak. Enpiri-

EKONOMIA POLITIKOA ETA ANIZTASUNA: IKERKETA ETA IRAKASKUNTZA EKONOMIA BIHURTZEA1

Laura de la VillaGenevako Unibertsitatea

1. Este artículo es un resumen de la mesa redonda en la queparticiparon Ricardo Molero, Mercedes de Luis y Laura dela Villa en el 4.º encuentro «Otra Economía Está en Marcha»,organizado por Economistas Sin Fronteras.

2. <http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/theroyalfamily/3386353/The-Queen-asks-why-no-one-saw-the-credit-crunch-coming.html>

3. Arnsperger, Christian, y Varoufakis, Yanis (2006): «What IsNeoclassical Economics? The Three Axioms Responsiblefor Its Theoretical Oeuvre, Practical Irrelevance and, Thus,Discursive Power», Panoeconomicus, 1, pp. 5-18.

40

koki ebidentea den ekoizpena erabat ekonometriareneremura alboratuta geratu den diziplinako arlo bat da.Sarritan, aurkitzen duguna ez da izaten ebidentzia es-tatistikoaren ariketa bat baino, hari eutsiko dion teo-riarik gabe (esate baterako, zor publikoaren ratioakedo inflazio-helburuak). Bestalde, ebidentzia enpiri-koaren zati handi batek eredu teorikoen emaitzak«frogatzen» ditu, teorien artean fenomeno bat azalt-zeko gai den konpetentziarik egon gabe.

Dena dela, ez da bidezkoa esatea krisia hasi aurretikourteetan ekonomialarien eliteen artean desadostasunikez zegoenik. Paul Krugmanek, artikulu batean,4 bimultzotan sailkatu zituen ekonomialariak: ur gezakoaketa ur gazikoak. Oinarrian, eredu analitikoei akatsaketa marruskadurak eransteak eragin du diferentziahori (urari gatz pixka bat botatzeak). Ur gaziko eko-nomialariek akatsak (adibidez, informazio asimetri-koa, taldeko portaera, kanpo-efektuak edo prezioenzurruntasunak) periferiatik zentrora eramateko apus-tua egiten zuten. Horrek, funtsean, gobernuaren ze-regina aldatzea eragiten duen arren; izan ere, ur gazikoekonomialari batek, Krugmanek berak edo Stiglitzekbezala, istripuak gertatu egiten direla dio eta marrus-kadura horiek justifikatu daitezkeela, gobernuaren ja-rrera aktiboagoa bada egoera konpontzeko. Horrela,ur gezako ekonomialariak isilik zeuden artean, ur ga-zikoak nabarmendu egin ziren krisiaren ondoren,azaldu zituzten istripuak ustekabekoak —eta beraz,ezin zuten jatorria azaldu— izan ziren arren, eta mer-katuaren azken egoera oreka-egoera normalera itzult-zeko doitze bat izan zen, oinarri-oinarrian.

Krugmanek ia-ia aintzat hartu ez zuena izan zen urgeza/gazia ez dikotomiatik kanpoko ekonomialaribatzuk ikusi zutela zer zetorren. Beste behin ere, ezzen onartu laneko ereduek (gatz gehiagorekin edogutxiagorekin) ezin dituztela krisiaren jatorriak etagarapena azaldu. Hain zuzen, bizi garen munduangertatzen dena ez dago ereduetan definituta, eta be-raz, tresna analitiko desberdinak dituzten (ez-)eko-nomialariek soilik ikus zezaketen zer zetorren. Ho-rien adibide dira Hyman Minskyren inbertsioarenteoria finantzarioan oinarritutako ezegonkortasunfinantzarioko ereduekin lan egiten duten ekonomia-lari guztiak, edo Winnie Godleyk iradokitako sektoreekonomikoen finantza-balantzeen dinamika ezegon-korrari erreparatzen ziotenak.

Prozesu ekonomikoen nagusitasun historiko etasoziala berreskuratzea

Bizitza aztertzea, baldintza nabarmenenak asteroidebatenak balira bezala, abstrakzio-ariketa interesgarriaizan daiteke, baina nekez emango du erantzun ga-rrantzitsurik, Lurreko bizia aztertzeko. Abstrakzioaeta sinplifikazioa ezinbestekoak dira edozein teoriaeraikitzeko, baina teoriak gure mundua osatzen dutenmurrizketa instituzional guztiak eremu analitikotikezabatzen dituenean, nekez azalduko du sistema eko-nomiko baten alderdi garrantzitsuren bat.

Beste modu batean esanda, ez al litzateke interesga-rriagoa izango XVII. eta XVIII. mendeetako ekonomiakoikasleentzat erabateko transformazioan zegoen uhartehabitatu bateko, Ingalaterrako, fenomeno ekonomi-koak aztertzea isla bakarti bat aztertu ordez? Ingala-terra hartan gogor ari ziren borrokan lurraren jabetzakomunala defendatzeko pribatizazioaren aurka, lehe-nago lurretik bizi ziren familiek eskulanari ekin beharizan zioten diru-sarrerak osatzeko, gobernuak indus-tria babesten zuen kanpoko lehiatik, elite ekonomi-koek eremu kolonialak erabiltzen zituzten hornitzekoeta kapitala pilatzeko, aldaketa teknologikoa zuraagortzeak ekarri zuen eta ikatza lausotu egin zen ener-gia-iturri gisa.

Ingalaterrako ekonomia isla bakartikoa baino garrant-zitsuagoa dela aipatuko ez bagenu ere, ez al genukeabiapuntutzat hartu behar Robinson Crusoe Ingalate-rra hartako gizarte-erlazioen ondorioa dela, Ostiralaez bezala?

Robinson Crusoe Ostiralarekin harremanetan jarrizen negozio-gizon ingeles eta zuriaren jatorrizko kul-turarekin uhartea bere jabetzatzat hartuta eta «zibili-zatzeko» asmoarekin. Azken batean, bananen eta ko-koen merkatu hari ez al zion eragiten Robinsonekerrifle bat eta Ostiralak aizto bat edukitzeak?

Ekonomia konbentzionalak alfonbraren azpian ezku-tatu izan ditu bere adierazpenak egiteko erabiltzenzituzten instituzioetan, eta aldi berean, instituzio ho-riek diferentzia kultural, geografiko, historikoek eta,azken finean, botereak markatutako gizarte-erlazioakdefinitzen zituzten. Erlazio sozial eta historiko horiekdira prozesu ekonomikoak ulertzeko oinarria. Gurediziplinaren funtsezko arazoa da prozesu ekonomi-koen historiatik eta gizartetik kanpoko ikuskera bateninguruan eraiki dela, eta beraz, diziplina gure gizar-teak ulertzeko garrantzitsua izateko, transformazioko

4. <http://www.nytimes.com/2009/09/06/magazine/06Economic-t.html>

edozein proposamenek bi dimentsio horiek ardatzgisa hartu behar ditu.

Transformazio-proposamen bat

Edozein diziplinatako irakaskuntzaren eta ikerkunt-zaren dimentsioak modu intrintsekoan erlazionatutadaude. Ekonomiaren ikerketako printzipio neoklasi-koen monopolioak oraindik ere irauten du eta geletanere ugaldu egiten da. Horregatik, ezin dugu Ekono-miaren irakaskuntzaren transformazio bat ulertu iker-ketaren transformazioa bera birplanteatu gabe. Esan-dakoaren arabera, gure proposamenak bi zutabe ditu:

■ Bata, gure diziplinaren «benetako» definizio bat,Karl Polanyi-k garatua5 Lionel Robbinsek enunt-ziatutako definizio «formalari» kontrajartzenzaiona. Azken hori, «Ekonomiaren hastapenak»ikastaro bateko lehen eskolan irakasten den mo-duan, Ekonomia baliabide urriak helburu alterna-tiboen artean esleitzeko prozesua aztertzen duenzientzia dela ulertzen da. Aitzitik, benetako ikus-keraren arabera, Ekonomia gizarteek beren beharmaterialak zenbait ekoizpen-prozesuren (edotransformazioaren) bidez eta ondasunen (eta zer-bitzuen) zenbait banaketa-motaren bidez antolat-zeko modua aztertzen duen diziplina da. Benetakoikuskera horrek eskola neoklasikoak egindakoEkonomiaren murrizketa sortu duen eta azterketahonen gaia den «ageriko ez egite» ugariak gain-ditzeko aukera ematen du: ugalketa-lana agerikoez egitea eta jarduera ekonomikoak haiek egitekotestuinguru fisiko-naturaletatik bereiztea; sistemakapitalistaren dinamika ezegonkorra ez ulertzea;finantza-sistemaren nagusitasuna, estatuaren etaerakundeen zeregina merkatuaren funtzionamen-duan eta nazioarteko erlazio ekonomikoen hierar-kia zer diren ez jakitea.

■ Bi, diziplinaren funtzio nagusia asebetetze horilortzeko modurik onenari buruzko eztabaida pu-blikoan laguntzea dela onartzea. Ustezko lege eko-nomiko unibertsal guztiak ezagutzeko alferrikakohelburuaren aurrean, ekonomialariaren ogibideanfuntzio giltzarria kulturalki, geografikoki eta his-torikoki kokatutako ezagutza garatzea da, gizarte

partikular bakoitzak dituen arazo ekonomikoakkonpontzeko aukera emango duena. Beraz, azkenfuntzioak eztabaida publikoan laguntzearekin duzerikusi handiagoa, haren definizioa inperfektuadela eta, ekarpen zientifikoarekin baino.

Bietatik abiatuta, sozialki eta historikoki kokatutakoeta zeharkako izaera duen analisi-mota bat garatzeaaldarrikatzen dugu, errealitate ekonomikoa osatzenduten dimentsioetako bakoitzaren ulermena, pentsa-mendu ekonomikoaren eskolen aztergaia bera dena,elkarrekin erlazionatuta egin dadin. Beraz, arazo eko-nomikoei ekiteko hausnarketa aipagarriak emango di-tuen ikerketako eta irakaskuntzako programa bat egi-teko, Ekonomia neoklasikoa programa horienartikulatzailea izatea inpugnatu egin behar da.

Pentsamendu ekonomikoaren, historia ekonomikoa-ren, korronte alternatiboaren, beste diziplina batzuenedo beste hausnarketa metodologiko batzuen (batzukaipatzeagatik) bilakaeratik eratorritako ikuspegiak ez-tabaidan sartzea aukerak zabaltzea da, seguruenikikasleek ikasketak egiten dituzten artean izan ditza-keten bakarrak. Dena den, korronte desberdinen arteanelkarrizketak sortzen eta partzelazioa hausten gutxilaguntzen du.

Beraz, gai horri buruzko gure hausnarketa nagusiaikerketaren eta irakaskuntzaren artikulazioa bera ze-harkakoa bihurtzea da: Ekonomia Politikoaren galderahandiei buruzko eztabaidan oinarritzea; horrek teoriaalternatiboei buruzko elkarrekin erlazionatutako ez-tabaidei eta politika ekonomikoko gaietan dagozkiengomendioei ekitea dakar. Galderek gidatutako egiturahorrek edukia alderdi hauetan finkatzeko aukera za-baltzen du:

● Dagokion fenomeno ekonomikoaren gaur egungopresentzia identifikatzea eta historikoki kokatzea(Zer garrantzi du eta izan du arazo ekonomiko ho-rrek?).

● Fenomenoa interpretatzea, eztabaidan oinarritutaeta zenbait hurbilketa teoriko kontrajarriz (Zer diopentsamenduaren eskola bakoitzak horri buruz?).

● Eztabaida teorikoak eta politika ekonomikoko gaie-tako gomendioak beren testuinguru historikoan(politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalean) ko-katzea (), eta paralelotasunak eta alderaketak egitea(Zergatik sortu da eztabaida hori eta zer ekarpenegiten diegu gaur egungo gaiei?).

● Beste diziplina batzuetako ekarpenak sartzea etagure eremuan ohikoak ez diren analisi-teknikak

41

5. Ver su libro Comercio y mercado en los imperios antiguos(Labor, 1976) y la recopilación de textos de El sustento delhombre (Capitán Swing, 2008).

42

azaltzea ikasleei (artxibategiko lana, elkarrizketak,eztabaida-taldeak, inkestak, testu-analisia…).

Ondorioak

Panorama ez da pozgarria: Ekonomian karrera aka-demikoa garatzen saiatu den orok badaki status quoakugalketa-mekanismo indartsuak dituela, bai aldizkariakademikoen rakingetan, bai ikerketa-proiektuen etairakasleak aukeratzeko ebaluazio-irizpideetan. Gai-nera, ikasketa-planak aldatzeak gaur egun sailen bai-tan kargu garrantzitsuak dituztenen ibilbide intelek-tuala eta profesionala mehatxatzen du.

Dena dela, krisi ekonomiko eta politikoak aprobet-xatzeko moduko aukera berriak zabaltzen ditu: po-litika erregresiboak bultzatu dituztenen ospea galt-zeagatik edo gaur egun arte ahaztuta egon direngaiek (desberdintasunak, adibidez) sortzen duten in-teresagatik. Azken urteetan, ikasleen mugimenduakberriz agertu direla ikusi dugu, ikasketa-planen al-daketak direla-eta, eta nazioartean bultzada sendoajasota International Students Initiative for Pluralism

in Economics aliantaren bitartez edo Rethinking Eco-nomics erakundeen sarearen bitartez. Aldi berean,herri mailan problematika horrekiko sentikorrak di-ren ekimenak ugaldu egin direla ikusi dugu. kolek-tibo unibertsitarioetatik (Ekonomia Alternatiboa edoPostcrash Barcelona, adibidez), unibertsitatez kan-poko erakundeetara arte (Mugarik gabeko Ekono-mialariak, adibidez),6 bai eta blogen, telebista-pro-gramen, dokumentalen, ekitaldien eta abarrenparrastada bat ere.

Joan Robinsonek zioen moduan,7 «arazo ekonomi-koen erantzunak galdera politikoak dira funtsean».Eta krisiak, zalantzarik gabe, mahai gainean jarri dituberriro ere galdera politiko horiek, eta haiei ihes egi-teko saiakerek gero eta arrakasta gutxiago dute. Beraz,korrontearen kontra joateko testuinguru zail batean—baina, aldi berean, eragiteko aukera ematen dutenarrailak dituena—, garrantzia duen gaia da, terminopraktikotan, mahai gainean dugula Ekonomiaren iker-ketako eta irakaskuntzako zeharkako programa batenprintzipioak nola garatu dela, arazo ekonomikoak gi-zartearen beharretara hurbiltzeko eta eztabaida pu-blikoan laguntzeko. ■

6. Que ha dedicado a estas cuestiones el n.º 15 (otoño de 2014)de Dossieres EsF, con el título de «La enseñanza de la Eco-nomía».

7. J. Robinson (1981: p. vi), citado en:<http://www.concertedaction.com/2014/01/30/joan-robinson-on-economists/>

MgE DOSSIERRAK

1. dosierra: «Garai berriak garapenaren nazioarteko lankidetzarako», 2011ko apirila.

2. dosierra: «Mundua kontsumotik aldatzea»,2011ko uztaila.

3. dosierra: «Itzalak mikrofinantzetan», 2011ko urria.

4. dosierra: «EGE krisiaren aurrean», 2012ko urtarrila.

5. dosierra: «Garapenerako lankidetza krisi-garaian. Eragile berriak, helburu berriak», 2012ko apirila.

6. dosierra: «Krisia, herritarren haserrea eta gizarte-mugimenduak», 2012ko uztaila.

7. dosierra: «Beste politika ekonomiko bat posible al da», 2012ko urria.

8. dosierra: «Banku etikoa posible al da?», 2013ko urtarrila.

9. dosierra: «Desberdintasuna eta gizarte-kohesioaren haustura», 2013ko apirila.

10. dosierra: «Elikagaien segurtasuna: Eskubidea eta beharra», 2013ko uztaila.

11. dosierra: «2015 ondoko garapen-agenda: Lehengo bidetik edo trantsizioaren hasiera?», 2013ko urria.

12. dosierra: «Ekonomia lankidetzan», 2014ko urtarrila.

13. dosierra: «Beste ekonomia bat abian dago», 2014ko udaberria.

14. dosierra: «GEK: Erretorika gainditzeko», 2014ko uda.

15. dosierra: «Ekonomiaren irakaskuntza», 2014ko udazkena.

16. dosierra: «Prokomuna eta ondasun erkideak», 2015eko negua.

17. dosierra: «Garapenaren finantziazioa eta 2015 ondoko Agenda», 2015eko udaberria.

18. dosierra: «II. Beste ekonomia bat abian dago jardunaldiak», 2015eko uda.

19. dosierra: «Gizarte-bazterketak», 2015eko udazkena.

20. dosierra: «Zerga-sistema: efizientzia eta ekitatea», 2016ko negua.

21. dosierra: «José Luis Sampedro gogoan», 2016ko udaberria.

22. dosierra: «III. Beste ekonomia bat abian dago jardunaldiak», 2016ko uda.

23. dosierra: «Ongi bizitzea, gizartearen paradigma alternatibo gisa», 2016ko udazkena.

24. dosierra: «Energia. Erronkak eta arazoak», 2017ko negua.

25. dosierra: «Genero-ikuspegia ekonomia sozial eta solidarioan:ekonomia feministaren ekarpenak», 2017ko udaberria.

http://ecosfron.org/publicaciones/

44

MgE dossierrak26. zk., 2017ko uda

Mugarik gabeko ekonomilariakc/ Ronda, s/n Bolunta48005 • Bilbao • BizkaiaTel.: 94 415 34 39ecosfron.euskadi@ecosfron.org

Argitalpen honek Agencia Española deCooperación Internacional para el Desarrollo

(AECID) erakundearen laguntza finantzarioa jasodu 2014/PRYC/007006 proiektuaren kontura,«Ciudadanía global más allá del 2015: jovenesen la construcción de la agenda post 2015 y enel año europeo del desarrollo». Argitalpenarenedukia egileen erantzukizunesklusiboa da eta ez dunahitaez AECIDen iritzia islatubehar.

Argitalpenean lagundu duten erakundeak: