Gui a de Practicas Hidrologicas

818
Organización Meteorológica Mundial OMM–N° 168 ADQUISICIÓN Y PROCESO DE DATOS, ANÁLISIS, PREDICCIÓN Y OTRAS APLICACIONES GUÍA DE PRÁCTICAS HIDROLÓGICAS

Transcript of Gui a de Practicas Hidrologicas

  • GUIDEYDROLOGICAL

    PRACTICES

    WMO-No. 168

    O r g a n i z a c i n M e t e o r o l g i c a M u n d i a l

    OMMN 168

    ADQUISICIN Y PROCESO DE DATOS,ANLISIS, PREDICCIN

    Y OTRAS APLICACIONES

    GUADE

    PRCTICAS HIDROLGICAS

  • O r g a n i z a c i n M e t e o r o l g i c a M u n d i a l

    OMMN 168

    ADQUISICIN Y PROCESO DE DATOS,ANLISIS, PREDICCIN Y

    OTRAS APLICACIONES

    GUADE

    PRCTICAS HIDROLGICAS

    Qu i n t a e d i c i n1994

  • 1994, Organizacin Meteorolgica Mundial

    ISBN 92-63-30168-9

    NOTA

    Las denominaciones empleadas en esta publicacin y la forma en que apare-cen presentados los datos que contiene no implican, de parte de la Secretarade la Organizacin Meteorolgica Mundial, juicio alguno sobre la condicinjurdica de ninguno de los pases, territorios, ciudades o zonas citados o de susautoridades, ni respecto de la demarcacin de sus fronteras o lmites.

  • PginaPrefacio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxxiPARTE A GENERALIDADES

    CAPTULO 1 INTRODUCCIN A LA GUA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1 Alcance de la Gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2 Plan y contenido de la Gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3 Referencias cruzadas entre la Gua y el

    Manual de Referencia del HOMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3CAPTULO 2 ACTIVIDADES DE LA OMM RELACIONADAS

    CON EL AGUA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52.1.1 Objetivos y alcances de las actividades relacionadas con el agua . . . . . 62.1.2 Organizacin del programa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92.1.3 Aplicacin del programa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102.1.4 Desarrollo de los recursos humanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112.1.5 Cooperacin Tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112.2 Bases de datos internacionales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122.2.1 Servicio de referencias e informacin sobre

    datos hidrolgicos (INFOHYDRO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122.2.2 Centro Mundial de Datos de Escorrenta (CMDE). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132.2.3 Servicio mundial de referencias e informacin

    sobre datos climticos (INFOCLIMA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142.3 Sistema de Hidrologa Operativa para Fines Mltiples (HOMS). . . . . . 152.3.1 Estructura del HOMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.3.2 Organizacin y funcionamiento del HOMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.4 Formacin en hidrologa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

    CAPTULO 3 SERVICIOS HIDRLOGICOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253.1 Funciones de los Servicios Hidrolgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253.1.1 Usos de la informacin hidrolgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253.1.2 Funciones y responsabilidades de un Servicio Hidrolgico . . . . . . . . . . 263.1.3 Tipos de datos requeridos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

    NDICE

  • 3.1.4 Prediccin de fenmenos extremos en tiempo real . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303.2 Organizacin de los Servicios Hidrolgicos y Meteorolgicos . . . . . . 31Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

    CAPTULO 4 NORMAS Y REGLAS HIDROLGICAS . . . . . . . . . . . . . . 354.1 Unidades y smbolos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354.2 Prcticas y procedimientos recomendados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354.3 Exactitud de las mediciones hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504.3.1 Principios bsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504.3.2 Definiciones de los trminos relacionados con la exactitud . . . . . . . . . . 514.3.3 Tipos de error . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544.3.4 Fuentes de errores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554.3.5 Errores de medicin secundarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564.3.6 Caracterizacin de los instrumentos y mtodos de observacin . . . . . . 574.3.7 Exactitud recomendada en las mediciones hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . 584.4 Claves hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594.4.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594.4.2 Claves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594.4.3 Identificacin de estaciones de observacin hidrolgica . . . . . . . . . . . . . 604.4.4 Claves BUFR y GRIB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

    CAPTULO 5 ORGANIZACIONES INTERNACIONALES QUE REALIZAN ACTIVIDADES EN MATERIA DE HIDROLOGA Y RECURSOS HDRICOS . . . . . . . . . 63

    5.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635.2 Organizaciones Intergubernamentales (OIG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635.3 Naturaleza y coordinacin de las actividades de las organizaciones

    de las Naciones Unidas en el desarrollo de los recursos hdricos . . . . . 635.4 Organizacin de la cooperacin en el sistema de las

    Naciones Unidas a nivel mundial, regional y sectorial . . . . . . . . . . . . . . . 765.5 Organizaciones No Gubernamentales (ONG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765.6 Cooperacin institucional en cuencas fluviales

    y lacustres internacionales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

    PARTE B INSTRUMENTOS HIDROLGICOS Y MTODOSDE OBSERVACIN Y DE ESTIMACIN

    CAPTULO 6 RESUMEN DE LOS INSTRUMENTOS HIDROLGICOS Y MTODOS DE OBSERVACIN 87

    6.1 El ciclo hidrolgico como materia de observacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . 876.2 Tcnicas emergentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

    NDICEiv

    Pgina

  • 6.2.1 Teledeteccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906.2.2 Microelectrnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906.2.3 Microprocesadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 916.2.4 Registradores automticos de varios parmetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

    CAPTULO 7 MEDICIN DE LAS PRECIPITACIONES . . . . . . . . . . . . . 957.1 Condiciones generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957.2 Emplazamiento del pluvimetro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957.3 Pluvimetros no registradores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 987.3.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 987.3.2 Pluvimetros normalizados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 987.3.3 Pluvimetros totalizadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997.3.4 Mtodos de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997.3.5 Error y exactitud de las lecturas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1007.3.6 Correccin de errores sistemticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017.4 Aparatos registradores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1057.4.1 Pluvigrafo de pesada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1057.4.2 Pluvigrafo de flotador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1077.4.3 Pluvigrafo de cangilones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1087.4.4 Registradores de intensidad de las lluvias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097.4.5 Mtodos de registro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097.5 Nevadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097.5.1 Espesor de la nevada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097.5.2 Equivalente de una nevada en agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1107.6 Medicin de la precipitacin por radar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1117.6.1 Uso del radar en hidrologa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1117.6.2 Ecuacin radar precipitaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1117.6.3 Factores que afectan a las mediciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127.6.3.1 Tipo de precipitaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127.6.3.2 Anchura del haz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127.6.3.3 Refraccin del haz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1137.6.3.4 Atenuacin atmosfrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1137.6.3.5 Atenuacin por la distancia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147.6.4 Mtodos y procedimientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147.6.4.1 Mtodos fotogrficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147.6.4.2 Tcnicas manuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1157.6.4.3 Tcnicas automticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1167.6.5 Radar Doppler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1167.7 Observaciones por satlite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1177.8 Roco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

    NDICE v

    Pgina

  • 7.9 Muestreos para controlar la calidad de las precipitaciones . . . . . . . . . . . 1197.9.1 Colectores de muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1207.9.1.1 Colectores de lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1207.9.1.2 Colectores de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1207.9.1.3 Recoleccin de deposicin seca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

    CAPTULO 8 CAPA DE NIEVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1238.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1238.2 Rutas nivomtricas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1238.2.1 Puntos de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1248.2.2 Equipo extractor de muestras de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1258.2.3 Procedimientos para tomar muestras de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1278.2.4 Exactitud de las mediciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1288.3 Profundidad y extensin de la capa de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1288.3.1 Mediciones con estacas graduadas para medir la nieve . . . . . . . . . . . . . . 1288.3.2 Medicin con un muestreador de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1298.3.3 Medicin por mtodos fotogramtricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1298.4 Nivmetros de istopos radiactivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1308.4.1 Nivmetros de istopos radiactivos verticales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1308.4.2 Nivmetros de istopos radiactivos horizontales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1318.5 Almohadas de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1318.6 Radiacin gamma natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1328.6.1 Medicin area de la capa de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1328.6.2 Medicin sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1338.7 Medicin del equivalente en agua de la nieve

    utilizando la radiacin csmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

    CAPTULO 9 EVAPORACIN Y EVAPOTRANSPIRACIN . . . . . . . . 1359.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1359.2 Tanque de evaporacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1359.3 Evapormetros y lismetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1379.4 Evaporacin de la nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1389.5 Mtodos indirectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1399.5.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1399.5.2 Radiacin solar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1399.5.3 Radiacin de onda larga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1399.5.4 Temperatura del aire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1409.5.5 Temperatura de la superficie del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1409.5.6 Humedad o presin de vapor del aire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1419.5.7 Viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

    NDICEvi

    Pgina

  • 9.5.8 Dispositivos de integracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

    CAPTULO 10 NIVELES DE ROS, LAGOS Y EMBALSES . . . . . . . . . . 14310.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14310.2 Instrumentos para medir el nivel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14310.2.1 Limnmetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14310.2.2 Limngrafos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14410.3 Procedimientos para medir el nivel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14510.3.1 Establecimiento del cero del limnmetro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14510.3.2 Limngrafos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14510.3.3 Funcionamiento de los limngrafos en invierno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14510.4 Frecuencia de las mediciones del nivel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

    CAPTULO 11 MEDICIONES DEL CAUDAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14711.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14711.2 Medicin con molinete hidromtrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14711.2.1 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14811.2.2 Medicin de la seccin transversal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14811.2.3 Medicin de la velocidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15011.2.3.1 Instrumentos para la medicin de la velocidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15011.2.3.2 Medicin de la velocidad usando el molinete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15011.2.3.3 Determinacin de la velocidad media en la vertical . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15111.2.4 Clculo del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15311.2.5 Medicin del caudal bajo una capa de hielo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15411.2.5.1 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15411.2.5.2 Equipo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15411.2.5.3 Medicin del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15511.2.5.4 Clculo del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15611.2.6 Exactitud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15611.3 Medicin del caudal por el mtodo del flotador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15611.3.1 Seleccin de secciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15611.3.2 Flotadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15711.3.3 Procedimientos de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15711.3.4 Clculo de la velocidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15711.3.5 Clculo del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15811.4 Medicin del caudal por el mtodo de dilucin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15811.4.1 Condiciones generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15811.4.2 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15911.4.3 Trazadores y equipo de deteccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15911.4.4 Clculo del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

    NDICE vii

    Pgina

  • 11.5 Medicin del nivel correspondiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16111.6 Clculo del caudal por mtodos indirectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16111.6.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16111.6.2 Inspeccin sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16211.6.3 Medicin por la pendiente del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16211.6.4 Medicin del caudal a travs de alcantarillas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16211.6.5 Medicin del caudal por contraccin del ancho

    de la corriente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16211.6.6 Medicin del caudal sobre presas y terraplenes

    de autopistas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16311.7 Medicin del caudal en condiciones difciles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16311.7.1 Cauces inestables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16311.7.2 Ros de montaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16411.7.3 Medicin de caudales inestables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16511.7.3.1 Medicin del caudal durante las crecidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16511.7.3.2 Medicin del caudal en tramos con mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16611.7.4 Crecimiento de la maleza en el lecho del ro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16911.8 Mtodos no tradicionales de medicin del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16911.8.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16911.8.2 Mtodo del bote mvil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17011.8.3 Mtodo ultrasnico (acstico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17011.8.4 Mtodo electromagntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

    CAPTULO 12 ESTACIONES DE AFORO DE CAUDALES . . . . . . . . . . 17512.1 Objetivo de las estaciones de aforo de caudales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17512.2 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17512.3 Controles de la relacin nivel-caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17612.4 Estructuras de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17712.4.1 Campo de aplicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17712.4.2 Seleccin de la estructura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17812.4.3 Medicin del nivel del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17812.4.4 Funcionamiento de las estructuras de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17912.5 Relacin nivel-caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17912.5.1 Estabilidad de la relacin nivel-caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17912.5.2 Frecuencia en la medicin del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

    CAPTULO 13 CAUDAL DE SEDIMENTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18313.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18313.2 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18313.3 Medicin del caudal de sedimentos en suspensin . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

    NDICEviii

    Pgina

  • 13.3.1 Muestreadores y aforadores in situ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18313.3.2 Mtodos de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18413.3.3 Determinacin de la concentracin de sedimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18513.3.4 Clculo del caudal de sedimentos en suspensin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18613.3.5 Registro continuo del caudal de sedimentos

    en suspensin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18613.4 Medicin del caudal de arrastre de fondo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18713.4.1 Instrumentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18713.4.2 Mtodo de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18813.4.3 Clculo del caudal de material de fondo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18913.4.4 Registro continuo del caudal de arrastre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

    CAPTULO 14 HIELO EN ROS, LAGOS Y EMBALSES . . . . . . . . . . . . . 19114.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19114.2 Elementos del rgimen de hielos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19114.3 Mtodos de observacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19114.4 poca y frecuencia de las observaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19214.5 Exactitud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

    CAPTULO 15 MEDICIN DE LA HUMEDAD DEL SUELO . . . . . . . . 19515.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19515.2 Mtodo gravimtrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19515.2.1 Recoleccin de muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19615.2.2 Descripcin de los instrumentos de muestreo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19715.2.2.1 Barreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19715.2.2.2 Tubo sacamuestras o portatestigos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19715.2.3 Procedimiento de laboratorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19815.3 Mtodo de resistencia elctrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19815.4 Mtodo neutrnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19915.4.1 Instrumentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19915.4.2 Tubos de acceso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19915.4.3 Calibracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20015.4.4 Mediciones y exactitud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20015.5 Atenuacin de rayos gamma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20115.6 Mtodos dielctricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20115.6.1 Reflectometra en el dominio temporal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20215.6.2 Mtodo de capacitancia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20315.7 Teledeteccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20315.8 Mtodo tensiomtrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

    NDICE ix

    Pgina

  • CAPTULO 16 AGUAS SUBTERRNEAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20716.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20716.2 Instalacin de pozos de observacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20816.3 Prueba de pozos de observacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21416.4 Sellado y relleno de pozos abandonados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21616.5 Instrumentos y mtodos de observacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21716.5.1 Instrumentos manuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21716.5.2 Instrumentos automticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21916.5.3 Extractores de muestras para pozos que no se bombean . . . . . . . . . . . . . 22316.5.4 Sensores de salinidad y temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22316.6 Control de la calidad de las aguas subterrneas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

    CAPTULO 17 CALIDAD DEL AGUA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22717.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22717.2 Mtodos de muestreo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22717.2.1 Tipos de muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22717.2.1.1 Muestras tomadas al azar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22717.2.1.2 Muestras compuestas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22817.2.2 Recoleccin de una muestra representativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22817.2.3 Tcnicas y equipos de muestreo sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22817.2.3.1 Muestreadores de gancho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22817.2.3.2 Muestreadores de oxgeno disuelto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23217.2.3.3 Muestreadores automticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23217.2.3.4 Procedimientos de muestreo segn la ubicacin de

    la estacin y la temporada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23317.3 Preparacin de los trabajos sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23417.3.1 Preparacin general . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23417.3.2 Seleccin de los volmenes de las muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23417.3.3 Lista de control previa al trabajo sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23417.4 Procedimientos de conservacin y filtracin sobre el terreno . . . . . . . . 23517.4.1 Filtracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23517.4.2 Tcnicas de conservacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23617.4.2.1 Contenedores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23617.4.2.2 Adicin de conservantes qumicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23717.4.2.3 Congelacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23717.4.2.4 Refrigeracin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23717.4.2.5 Aspectos prcticos de la conservacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23717.5 Mediciones sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23817.5.1 Control automtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23817.5.2 Parmetros medidos sobre el terreno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23817.5.2.1 Medicin del pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

    NDICEx

    Pgina

  • 17.5.2.2 Medicin de la conductividad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24017.5.2.3 Medicin del oxgeno disuelto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24017.5.2.4 Medicin de la temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24217.5.2.5 Medicin de la turbiedad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24217.5.2.6 Medicin del color . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24317.5.2.7 Medicin de la transparencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24317.5.2.8 Resumen general de los procedimientos sobre el terreno . . . . . . . . . . . . 24417.6 Medicin de la radioactividad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24417.6.1 Fuentes de radioactividad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24417.6.2 Recoleccin y conservacin de muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24517.7 Muestreo para anlisis biolgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24517.7.1 Anlisis microbiolgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24517.7.2 Organismos multicelulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24817.8 Demanda bioqumica de oxgeno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25017.8.1 Mtodos de medicin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25017.8.2 Exactitud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

    CAPTULO 18 CONSIDERACIONES DE SEGURIDAD . . . . . . . . . . . . . . 25318.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25318.2 Seguridad en estaciones registradoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25318.2.1 Acceso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25318.2.2 Plataformas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25318.2.3 Pozos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25318.3 Precauciones cuando se trabaja desde puentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25418.3.1 Riesgos debidos al trfico de vehculos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25418.3.2 Riesgos debidos al equipo suspendido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25418.4 Precauciones durante el vadeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.2 Evaluacin de la situacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.3 Uso de chalecos salvavidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.4 Lneas de seguridad y lneas indicadoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.5 Tcnica de vadeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25518.4.6 En caso de accidente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25618.4.7 Responsabilidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25618.5 Precauciones cuando se trabaja desde embarcaciones . . . . . . . . . . . . . . . 25618.5.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25618.5.2 Chalecos salvavidas y equipo de seguridad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25618.5.3 Uso de cables de maniobra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25718.5.4 Uso de botes neumticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25718.6 Precauciones cuando se utiliza un telefrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25818.7 Precauciones cuando se manejan equipos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

    NDICE xi

    Pgina

  • 18.7.1 Inspeccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25818.7.2 Sierra de cadenas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25818.7.3 Equipo elctrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25918.7.4 Herramientas mecnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25918.7.5 Ropa protectora y equipo de seguridad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25918.7.6 Productos radioactivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25918.7.7 Precauciones en el monitoreo de aguas subterrneas . . . . . . . . . . . . . . . . 26018.8 Precauciones cuando se manejan productos qumicos . . . . . . . . . . . . . . . 26018.9 Precauciones especiales en condiciones de mucho fro . . . . . . . . . . . . . . 26118.9.1 Hipotermia (exposicin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26118.9.2 Congelacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26218.9.3 Trabajo sobre lagos y cursos de agua cubiertos de hielo . . . . . . . . . . . . . 26218.9.4 Trabajo en zonas montaosas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26318.9.5 Supervivencia en aguas heladas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26318.10 Precauciones especiales en condiciones de mucho calor . . . . . . . . . . . . . 26418.10.1 Insolacin (hipotermia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26418.10.2 Quemaduras de sol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26418.11 Viaje y transporte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26418.11.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26418.11.2 Helicpteros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26518.11.3 Vehculos de motor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26518.12 Caja de herramientas y raciones de supervivencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26518.13 Otros riesgos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

    PARTE C RECOLECCIN, PROCESO Y DIFUSIN DEDATOS HIDROLGICOS

    CAPTULO 19 PAPEL DE LOS DATOS HIDROLGICOS ENSISTEMAS DE INFORMACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

    19.1 Sistemas de informacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26719.2 Tcnica informtica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26919.3 Personal y formacin profesional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

    CAPTULO 20 DISEO Y EVALUACIN DE REDES HIDROLGICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

    20.1 Conceptos generales sobre el diseo de redes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27320.1.1 Definicin de diseo de red . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27420.1.2 Mtodos de substitucin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27620.1.3 La red bsica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27620.1.3.1 La red mnima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

    NDICExii

    Pgina

  • 20.1.3.2 Expansin de la base de informacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27720.1.4 Diseo de redes integradas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27820.1.4.1 Estaciones para fines operativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27920.1.4.2 Estaciones de referencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28020.1.4.3 Cuencas representativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28020.1.5 Anlisis de una red . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28020.2 Densidad de estaciones para una red mnima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28220.2.1 Densidades mnimas para estaciones climatolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . 28420.2.1.1 Estaciones pluviomtricas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28420.2.1.2 Estudio nivomtrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28620.2.1.3 Estaciones de evaporacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28620.2.2 Densidades mnimas para estaciones hidromtricas . . . . . . . . . . . . . . . . . 28720.2.2.1 Estaciones de flujo fluvial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28720.2.2.2 Nivel de ros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28920.2.2.3 Nivel de lagos y embalses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28920.2.2.4 Caudal de sedimentos y sedimentacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28920.2.2.5 Estaciones de medicin de la calidad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29020.2.2.6 Temperatura del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29120.2.2.7 Capa de hielo en ros y lagos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29120.3 Observaciones del agua subterrnea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29220.4 Requisitos especficos para controlar la calidad del agua . . . . . . . . . . . . 29420.4.1 Parmetros de calidad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29420.4.2 Calidad del agua superficial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29620.4.3 Calidad de las precipitaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30020.4.4 Calidad de los sedimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30120.4.5 Calidad del agua subterrnea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

    CAPTULO 21 RECOLECCIN DE DATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30521.1 Seleccin del sitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30521.2 Identificacin de la estacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30521.2.1 Identificacin de los sitios de recoleccin de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30521.2.2 Informacin descriptiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30921.2.2.1 Descripcin de una estacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30921.2.2.2 Croquis detallado de la ubicacin de la estacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31221.2.2.3 Mapa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31221.2.2.4 Coordenadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31321.2.2.5 Descripcin narrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31421.3 Frecuencia y programa de visitas a una estacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31421.3.1 Estaciones manuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31421.3.2 Estaciones registradoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31521.4 Mantenimiento de los sitios de recoleccin de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

    NDICE xiii

    Pgina

  • 21.5 Observaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31721.5.1 Estaciones manuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31721.5.2 Estaciones registradoras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31921.5.3 Informes en tiempo real . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32021.5.4 Instrucciones adicionales para los observadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32021.6 Sistemas de transmisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32121.6.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32121.6.2 Lneas de transmisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32221.6.3 Criterios de seleccin de los sistemas de transmisin . . . . . . . . . . . . . . . . 32321.7 Control de la calidad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32421.7.1 Identificacin de la estacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32421.7.2 Hojas de terreno para el monitoreo de la calidad del agua . . . . . . . . . . . . 32421.7.3 Transporte de las muestras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32421.7.4 Verificacin de calidad in situ de los datos sobre la calidad del agua . . . 32521.8 Recoleccin de datos especiales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32821.8.1 Requerimientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32821.8.2 Estudio de chubascos por medio de diversos recipientes . . . . . . . . . . . . . 32821.8.3 Datos suministrados por radares meteorolgicos y por satlites . . . . . . 32821.8.4 Niveles y caudales extremos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

    CAPTULO 22 CONTROL DE DATOS Y CODIFICACIN . . . . . . . . . . 33122.1 Control de calidad y deteccin de errores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33122.1.1 Inspeccin de las estaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33122.1.2 Control preliminar de los datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33222.1.3 Deteccin del error . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33322.1.4 Resultados del control de calidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33522.2 Procedimientos de validacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33522.2.1 Procedimientos generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33622.2.2 Tcnicas combinadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33722.2.3 Procedimientos especficos de validacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33922.2.3.1 Datos climatolgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34122.2.3.2 Datos de precipitacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34222.2.3.3 Datos de hielo y nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34222.2.3.4 Datos de niveles del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34322.2.3.5 Datos de aforos de ro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34422.2.3.6 Datos de calidad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34522.2.3.7 Datos de sedimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34722.2.4 Datos faltantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34722.3 Codificacin de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34722.3.1 Cdigos de ubicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35022.3.2 Cdigos para las variables (parmetros) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

    NDICExiv

    Pgina

  • 22.3.3 Cdigos de calificacin de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35122.3.4 Cdigos de datos faltantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35122.3.5 Cdigos de transmisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

    CAPTULO 23 PROCESO PRIMARIO DE DATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35923.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35923.2 Entrada de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36023.2.1 Uso del teclado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36023.2.2 Proceso de grficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36323.2.3 Estaciones manuales que utilizan la telemetra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36423.2.4 Estaciones automatizadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36523.2.4.1 Banda de papel y registradores de cassette . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36623.2.4.2 Memorias de estado slido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36823.3 Procedimientos de proceso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36823.3.1 Procedimientos generales del proceso primario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36823.3.2 Procedimientos especficos del proceso primario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37223.3.2.1 Datos climatolgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37223.3.2.2 Observaciones de la evaporacin y de la evapotranspiracin . . . . . . . . 37323.3.2.3 Datos de precipitacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37323.3.2.4 Datos de caudales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37423.3.2.5 Datos sobre la calidad del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

    CAPTULO 24 ALMACENAMIENTO Y RECUPERACINDE DATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

    24.1 Almacenamiento de datos originales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38124.2 Gestin y almacenamiento de datos procesados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38124.2.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38124.2.2 Control del flujo de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38324.2.3 Procedimientos de actualizacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38324.2.4 Compresin y exactitud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38524.2.5 Organizacin de los archivos fsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38724.2.6 Organizacin de los archivos lgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38824.2.7 Extraccin de datos de una sola variable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39024.2.8 Almacenamiento de datos en lnea y fuera de lnea . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39124.3 Recuperacin de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

    CAPTULO 25 DIFUSIN DE DATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39725.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39725.2 Catlogos de informacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

    NDICE xv

    Pgina

  • 25.3 Informes de resumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40025.4 Publicacin de los datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40325.4.1 Objetivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40325.4.2 Frecuencia de las publicaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40425.4.3 Contenido y formato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40425.5 Soportes magnticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40725.5.1 Cintas magnticas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40825.5.2 Discos magnticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40925.5.3 Discos pticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40925.6 Formatos de intercambio de datos en tiempo real . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410

    PARTE D ANLISIS HIDROLGICOCAPTULO 26 INTRODUCCIN AL ANLISIS HIDROLGICO ..... 41126.1 Mtodos de anlisis utilizados en hidrologa ........................................ 41126.2 Propsito de la Parte D ........................................................................... 412

    CAPTULO 27 ANLISIS DE FRECUENCIAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41327.1 Uso del anlisis de frecuencias en hidrologa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41327.2 Series estadsticas y peridos de retorno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41327.3 Enfoque matemtico para el anlisis de frecuencias . . . . . . . . . . . . . . . . . 41527.3.1 Distribuciones de probabilidades usadas en hidrologa . . . . . . . . . . . . . . 41527.3.2 Estimacin de parmetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41627.3.3 Homogeneidad de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

    CAPTULO 28 FRECUENCIA E INTENSIDADDE LA LLUVIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

    28.1 Frecuencia de la lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41928.1.1 Lluvia puntual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41928.1.1.1 Ajuste de datos para intervalos de observacin fijos . . . . . . . . . . . . . . . . . 41928.1.1.2 Estimacin indirecta de datos de frecuencia

    de lluvia puntual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42028.1.1.3 Lluvias mximas observadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42328.1.2 Nivel de lluvia en una regin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42528.1.3 Mapas generalizados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42528.1.4 Sequa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42628.2 Intensidad de la lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42628.2.1 Lluvia puntual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42628.2.2 Lluvia en una regin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

    NDICExvi

    Pgina

  • CAPTULO 29 ANLISIS DE LA LLUVIA DEUNA TORMENTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

    29.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43129.2 Curvas de valores acumulados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43129.3 Anlisis de alturasuperficieduracin de la lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43229.4 Precipitacin Mxima Probable (PMP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43229.4.1 Mtodos para calcular la PMP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43329.4.2 Estimaciones preliminares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43529.4.3 Seleccin de la duracin de la lluvia de diseo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43529.4.4 Seleccin de subcuencas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43629.4.5 Transposicin de tormentas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43629.4.6 Seleccin y anlisis de las tormentas principales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43729.4.7 Maximizacin de las tormentas seleccionadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43729.4.8 Orientacin de los modelos de lluvia de tormenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43829.4.9 Uniformidad regional de las estimaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43829.4.10 Estimaciones en ausencia de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441

    CAPTULO 30 INTERPRETACIN DE LOS DATOSDE PRECIPITACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

    30.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44330.2 Ajuste de los datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44330.2.1 Perodo bsico normalizado de observaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44430.2.2 Anlisis mediante la curva de doble acumulacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44530.2.3 Estimacin de datos faltantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44630.3 Distribucin espacial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44630.3.1 Representacin en mapas de isoyetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44630.3.2 Evaluacin de los efectos fisiogrficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44730.4 Clculo de la precipitacin media de una zona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44830.4.1 Media aritmtica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44830.4.2 Mtodo de los polgonos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44930.4.3 Mtodo de isoyetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45030.4.4 Mtodo del porcentaje del valor normal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45030.4.5 Mtodo hipsomtrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

    CAPTULO 31 ANLISIS DEL ESCURRIMIENTO DELA FUSIN DE NIEVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453

    31.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45331.2 Teora de la fusin de la nieve en un punto determinado . . . . . . . . . . . . . 45331.3 Estimacin del derretimiento de la nieve

    en una cuenca en ausencia de lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

    NDICE xvii

    Pgina

  • 31.4 Estimacin del derretimiento de la nieve en una cuenca con lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

    31.5 Estimacin del escurrimiento debido al deshielo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46131.6 Evaporacin a partir de una capa de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46331.7 Mximos probables de precipitacin y derretimiento de nieve . . . . . . . 46431.7.1 Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46431.7.2 Acumulacin mxima probable de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46431.7.3 Estimacin del derretimiento de nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46531.8 Escurrimiento de un deshielo de perodo corto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46631.8.1 Regiones planas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46631.8.2 Terreno montaoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

    CAPTULO 32 EVALUACIN DE DATOS DE FLUJO FLUVIAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

    32.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46732.2 Ajuste de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46732.3 Distribucin espacial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46832.3.1 Mapas de la escorrenta anual media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46832.3.2 Escurrimiento medio a partir de datos de precipitacin

    y de temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46932.3.3 Correlacin entre estaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47232.3.4 Longitud efectiva de un registro extendido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

    CAPTULO 33 RELACIONES LLUVIA ESCURRIMIENTO . . . . . . . 47533.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47533.2 Volmenes de escurrimiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47533.2.1 ndice de precipitacin anterior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47533.2.2 Caudal de base inicial como ndice del volumen

    de escurrimiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47833.2.3 Tcnicas de evaluacin de la humedad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47933.3 Distribucin de un escurrimiento en el tiempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48033.3.1 Hidrograma unitario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48033.3.1.1 Construccin del hidrograma unitario a partir de registros

    de escurrimientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48133.3.1.2 Deduccin por mtodos sintticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48433.3.1.3 Conversin de la duracin de un hidrograma unitario . . . . . . . . . . . . . . . 48533.3.2 Mtodo de las isocronas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48633.4 Modelos distribuidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

    NDICExviii

    Pgina

  • CAPTULO 34 TRNSITO DE AVENIDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48934.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48934.2 Mtodos hidrodinmicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48934.2.1 Mtodo completo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48934.2.2 Difusin y trnsito cinemtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49234.3 Mtodos hidrolgicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49334.4 Trnsito de avenidas en embalses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

    CAPTULO 35 ANLISIS DE ESTIAJES Y SEQUAS . . . . . . . . . . . . . . . . 49735.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49735.2 Curvas de duracin de caudales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49735.3 Frecuencia de caudales bajos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49935.4 Anlisis estadstico de sequas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50035.5 Anlisis de la curva de recesin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503

    CAPTULO 36 FRECUENCIA DE CRECIDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50536.1 Anlisis de los datos recopilados en las estaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50536.1.1 Caudal mximo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50536.1.2 Anlisis estadstico de hidrogramas de crecidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50636.2 Regionalizacin de caudales de crecidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50736.2.1 Mtodo de crecida ndice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50736.2.2 Mtodos basados en la regresin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510

    CAPTULO 37 ESTIMACIN DE LA EVAPORACIN EN LAGOSY EMBALSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

    37.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51337.2 Mtodo del balance hdrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51337.2.1 Caudales afluente y efluente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51437.2.2 Precipitacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51437.2.3 Infiltracin neta y almacenamiento en las orillas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51437.2.4 Variacin del volumen almacenado en el embalse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51437.3 Mtodo del balance energtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51437.3.1 Radiacin de onda larga reflejada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51637.3.2 Radiacin emitida por el embalse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51637.3.3 Variacin de la energa almacenada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51637.3.4 Energa utilizada para la evaporacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51737.3.5 Energa transmitida por conveccin a la masa de agua

    o por sta como calor sensible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51737.3.6 Energa transmitida por adveccin por el agua evaporada . . . . . . . . . . . 518

    NDICE xix

    Pgina

  • 37.3.7 Intercambio de energa entre el agua del embalse y el fondo . . . . . . . . . 51837.3.8 Evaporacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51837.4 Mtodos aerodinmicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52037.4.1 Valor del coeficiente N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52137.4.2 Viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52237.4.3 Temperatura en la superficie del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52237.4.4 Humedad o presin del vapor de agua en el aire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52237.4.5 Mtodo de correlacin turbulenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52337.5 Combinacin de las ecuaciones del mtodo aerodinmico

    y las del balance energtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52337.6 Extrapolacin a partir de mediciones de tanques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

    CAPTULO 38 ESTIMACIN DE LA EVAPOTRANSPIRACINEN UNA CUENCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532

    38.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53238.2 Evapotranspiracin potencial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53238.3 Evapotranspiracin real . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53238.4 Mtodo del balance hdrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53438.4.1 Precipitacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53438.4.2 Escurrimiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53438.4.3 Variacin del almacenamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53438.4.4 Infiltracin profunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53538.5 Mtodo del balance energtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53538.6 Mtodo aerodinmico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53538.7 Mtodo de Penman-Monteith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53638.8 Mtodo de Priestley-Taylor (de radiacin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53638.9 Mtodo complementario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537

    CAPTULO 39 MODELIZACIN DE SISTEMAS HIDROLGICOS 53939.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53939.2 Modelos de caja negra (enfoque sistemtico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54039.3 Modelos conceptuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54239.3.1 Modelo del Centro Hidrometeorolgico de la ex URSS . . . . . . . . . . . . . 54239.3.2 Modelo Sacramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54439.3.3 Modelo tanque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54739.3.4 Seleccin de modelos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54839.4 Modelos hidrodinmicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55039.5 Evaluacin de parmetros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55239.6 Simulacin estocstica de series hidrolgicas de tiempo . . . . . . . . . . . . . 55339.6.1 Modelos markovianos lag-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554

    NDICExx

    Pgina

  • 39.6.2 Modelos autoregresivos de media mvil (ARMA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55539.6.3 Modelos fraccionales gaussianos de ruido y de proceso

    de lnea quebrada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55639.7 Modelizacin de la calidad de agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55639.7.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55639.7.2 Tipos de modelos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55739.7.3 Modelos del transporte de contaminantes en un ro . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55839.7.4 Aplicaciones y ejemplos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55839.8 Seleccin de modelos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560

    CAPTULO 40 MEDICIN DE LAS CARACTERSTICASFISIOGRFICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565

    40.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56540.2 Sistemas de referencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56540.3 Mediciones puntuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56640.4 Problemas lineales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56640.4.1 Corriente de agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56740.4.2 Red de drenaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56740.4.3 Perfil de la corriente de agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56940.4.4 La red de drenaje o hidrogrfica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57040.4.5 Seccin transversal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57040.4.6 Caractersticas fsicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57140.5 Mediciones de superficie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57140.5.1 La cuenca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57140.5.2 La malla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57740.6 Mediciones volumtricas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57740.6.1 Mtodos batimtricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57740.6.2 Mtodos topogrficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57840.7 Sistemas de informacin geogrfica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579

    PARTE E PREDICCIN HIDROLGICACAPTULO 41 INTRODUCCIN A LA PREDICCIN

    HIDROLGICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58141.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58141.2 Caractersticas de las predicciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58141.3 Efectividad de las predicciones hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58341.3.1 Exactitud y oportunidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58441.3.2 Costo y beneficio de las predicciones hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58541.4 Servicio de prediccin hidrolgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588

    NDICE xxi

    Pgina

  • 41.4.1 Organizacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58841.4.2 Actividades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59041.5 Difusin de predicciones y avisos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590

    CAPTULO 42 DATOS NECESARIOS PARA LA PREDICCINHIDROLGICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593

    42.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59342.2 Datos para desarrollar los procedimientos de prediccin . . . . . . . . . . . . . 59342.2.1 Variables hidrolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59442.2.2 Caractersticas de la cuenca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59442.2.3 Caractersticas del ro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59442.3 Datos requeridos en la preparacin de una prediccin . . . . . . . . . . . . . . . 59542.3.1 Lluvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59542.3.2 Nieve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59542.3.3 Niveles y caudales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59642.3.4 Otras necesidades de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59642.4 Uso de predicciones meteorolgicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59642.5 Precisin de las observaciones y frecuencia de las mediciones . . . . . . . 59742.6 Adquisicin de datos con fines operativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59742.6.1 Redes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59742.6.2 Teledeteccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60042.6.2.1 Radar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60042.6.2.2 Mtodos basados en Satlites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60142.6.2.3 Deteccin con aeronaves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60342.6.3 Sistemas de comunicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60342.6.3.1 Satlites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60542.6.3.2 Impulso meterico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605Referencias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606

    CAPTULO 43 MTODOS DE PREDICCIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60743.1 Generalidades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60743.2 Correlacin y regresin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60843.3 ndice de humedad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60943.4 Prediccin del nivel de cresta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61043.5 Prediccin de flujo basada en el volumen almacenado . . . . . . . . . . . . . . . 61243.6 Prediccin de decrecida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61343.7 Modelos conceptuales de flujo fluvial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61343.8 Trnsito de avenidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61443.9 Anlisis de series cronolgicas . . . . . . . . . . . . . . .