Gorputza eta zentzumenak(24. - 25. or.) Ikusmena(26. or.) Ukimena(27. or.) Usaimena(28. or.) Dastamena (29. or.) Entzumena(30. or.) Zaindu zentzumenak (31. or.) Munduan zehar(32. or.) Baietz erronka gainditu!(33. or.) Amaitzeko(34. - 35. or.)

• Igarkizun baten ebazpena. P• Pentsamendu-errutinaren erabilera: 10 bider 2. P • Ikusmena, eta haren organoa identifikatzea. K• Sentipenak ikusmenaren bidez identifikatzea. P • Ukimena, eta haren organoa identifikatzea. K• Sentipenak ukimenaren bidez identifikatzea. P • Usaimena, eta haren organoa identifikatzea. K• Sentipenak usaimenaren bidez identifikatzea. P • Dastamena, eta haren organoa identifikatzea. K• Sentipenak dastamenaren bidez identifikatzea. P • Entzumena, eta haren organoa identifikatzea. K• Sentipenak entzumenaren bidez identifikatzea. P • Bost zentzumenen organoak zaintzeko ohiturak. B

• Zentzumenen arteko erlazioa ogia egiteko prozesuan. P

• Ataza integratuaren ebazpena: Zentzumenak gidari. P

Praktikan jarri• Unitatean landutako edukiak gaitasunak baliatuz aplikatzea.

Ekin• Eguneroko arazo baten ebazpena, norberaren ideiak praktikan jarriz.

Hausnartu• Norberaren ikaskuntzari buruzko hausnarketa.

EbaluazioaEbaluaziorako baliabideak (MO): Unitatearen ebaluazio-errubrika 00. or.; Unitatea-ren ebaluazio-fitxa 00. or.; Trebetasun orokorren errubrikak 00.-00. or.; Edukiak bar-neratu diren behatzeko taula 00. or.

Guztiontzako eskola• Curriculum-egokitzapena (MO):

oinarrizkoa 00 – 00. or., sakontzekoa 00. or.

• Garaiz detektatzeko (POD) 40. or

Askotariko adimenak• Jarduerak (IL): Intrapertsonala

27. or.; Musikala 30. or.; Linguistikoa 27. or.; Naturalista 31. or.

• Jarduerak (POD) 42., 43. eta 44. or.

360º-ko ikaskuntza• Munduan zehar (IL)

32. or.

Metodologia interaktiboak• Aplikatu metodologia

kooperatiboa: 33. or. (IL) eta 40. or. (POD).

Ekimena• Ekin (IL) 35. or.

Gaitasunak• Praktikan jarri gaitasunak (IL) 34.-

35. or. • Gaitasunen fitxak (MO) 00. or.• Gaitasunak lantzeko jarduerak

(POD) 42., 43. eta 44. or.

Pentsaketan• Pentsamendu-errutina: Hamar

bider bi (IL): 25. or.

Sormena• Ataza integratua (IL) 33. or.

IKT baliabideak• ADIrako baliabide digitalak: liburu

digital interkatiboa, jarduera osagarriak, etab.

• Ikasgelarako baliabide digitalak.

2Gorputza

eta zentzumenak

Ikasgelan talentua sustatzeko baliabideak

IL Ikaslearen liburua. MO Material osagarria. POD Programazioa eta orientabide didaktikoak.

EDUKIAK

38

1. Bost zentzumenak identifikatzea, eta zentzumen bakoitzaren organoak kokatzea, nork bere gorputza hobeto ezagutzeko. (Matematikarako gaitasuna eta zientzia eta teknologiarako oinarrizko gaitasuna / Adimen naturalista)

2. Sentipenak bizitzea eta identifikatzea bost zentzumenen bidez, inguruneko informazioa lortzeko. (Matematikarako gaitasuna eta zientzia eta teknologiarako oinarrizko gaitasuna / Adimen naturalista)

3. Nork bere sentsazioak koherentziaz eta lexiko egokiaz adieraztea. (Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna / Adimen linguistikoa)

Helburuak gaitasunen eta askotariko adimenen arabera

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

• Zentzumenak identifikatzea, eta haien organo na-gusiak ezagutzea.

• Zentzumenen bidez jasotzen diren sentipenak identifikatzea.

• Bizi-ohitura osasungarriak zentzumen-organoen funtzionamendu egokiarekin lotzea.

• Proiektu bat egitea, eta ahoz nahiz idatziz aurkez-tea ondorioak.

ESTANDARRAK

• Zentzumen-organoak identifikatzen eta kokatzen ditu.

• Berak bizi dituen sentipenak identifikatzen ditu, eta enpatikoa da gaine-rakoen sentipenekiko.

• Higiene- eta garbiketa-jokabideak ditu, baita zentzumenak zaintzeko beste jokabide batzuk ere.

• Zenbait estrategia erabiltzen ditu ikasten ikasteko; esaterako, galderak egitea informazioa lortzeko, eta azalpenak eskatzea.

39

2. unitatea Gorputza eta zentzumenakM

otib

atze

koG

arai

z de

tekt

atze

ko

Unitateko edukien inguruan sor daitezkeen zailtasunak prebenitzeko eta aurrea hartzeko, proposamen hauek erabil daitezke.

– Zentzumenak ingurukoa jasotzeko bitartekotzat zer garrantzitsuak diren jabetzeko, eta dagokion organoare-kin lotzeko:

• Zentzumen-asalduraren bat dutenen lekuan jartzea (ikasgelak halakorik duen ikasleren edo ezagunen baten lekuan). Zentzumenen bat izan gabe ingurukoa nola jasoko luketen imajinatzea. Zentzumen-asalduraren bat (itsumena, anosmia...) dutenei enpatia adieraztea.

• Curriculum-egokitzapena (oinarrizkoa): zentzumen-organoak lantzeko fitxako proposamena (9. or.) eta zentzumen bakoitzaren garrantziaz eta funtzionaltasunaz jabetzeko fitxako proposamena (10. eta 11. or.).

– Zentzumen-organoak nola zaindu jakiteko, eta ekintza horren garrantzia ulertzeko.

• Lan kooperatiboa. Oinarrizko curriculum-egokitzapeneko fitxa (9. or.) 4 kideko taldeetan egitea proposa-tu. Taldeko kide bakoitzak azaldu behar du zein den aukera zuzena, eta zergatik. Ondoren, talde handian bateratu.

– Talde-laneko eta lan kooperatiboko teknikak lantzeko.

• Hitzen jokoa: zentzumen bakoitzari buruzko zenbait hitz giltzarri idatz ditzake irakasleak. Taldeka, esaldi bat osatu behar du kideetako bakoitzak hitz horiekin, eta, ondoren, taldekideei erakutsi, zuzentzeko, za-baltzeko, ñabarduraren bat gehitzeko... Talde bakoitzak zentzumenetako bakoitzari buruzko hitz-multzo bat aukeratuko du. Taldeek esaldi guztiak prest dituztenean, bateratu egin behar dituzte. Bateratze hori landutako gaiaren sintesia izango da.

• Unitatearen izenburua irakurri, eta irudia aztertu. Galdera batzuk egin; adibidez: Zer ukitzen ari da irudiko haurra? Zure ustez, nolakoa da: gogorra ala biguna? Zer usain izango du? Zer zapore izango du: gozoa ala gazia? Egingo du soinurik murtxikatzean? Badakizu zer elikagai den? Nola jakin dezakezu gaileta dela? Ikusten duzunari (ikusmena), ukitzen duzunari (ukimena), usaintzen duzunari (usaimena), dastatzen duzunari (dastamena), eta entzuten duzunari (entzumena) buruz hitz egin duzu. Helburua da egitura bati jarraitu gabe unitateko edukiari (zentzumenei) buruzko informazioa jada badutela jabetzea. Pentsamendu-errutina atalean (41. or.), zentzumenei buruzko aurretiazko ezagutzetan sakonduko dute. Haurrak izan dezakeen erantzunarekin ere lotu irudia. Gozokiak gustatzen bazaizkio, pozik egongo da; pisua kontrolatu behar badu, triste egongo da, ezingo duelako jan gaileta, etab. Erantzunak unearen araberakoak direla aipatu: ez da gauza bera gaileta baten usaina goseak gaudenean jasotzea ala beteta edo gaixorik gaudenean, etab.

• Edukiek balio garrantzitsua emateko zer funtzionaltasun duten adierazi. Unitateko helburuak nabarmendu, haietaz jabetu daitezen ikasleak. Halaber, unitatean zer aurkitzea espero duten galdetu, eta jaso ditzakegun gauzen adibideak emateko eta zer zentzumenen bidez jasotzen ditugun zehazteko eskatu.

• Norberaren ikaskuntza-prozesuaren protagonista norbera izango dela adierazi, eta jarrera proaktiboa izan behar dutela.

• Igarkizuna! entzungaia entzun, eta, talde handian, erantzuna proposatu.

Orrialdea:24

40

Errutina hau unitateari ekin aurretik egitea proposatzen dugu. Ondoren, 25. orrialdeko 1. jarduera egin, ikas-leek nahierara erantzun diezaioten galderari: Zer dakizu zentzumenei buruz?

– Horma-irudi bat egitea komeni da, ikasleek irudian ikusi dituzten elementu guztiak jasotzeko, eta denbora batez utzi ikasgelan, unitate didaktikoa lantzen den bitartean aipatu ahal izateko.

– Lan hori egiteko hartzen den denbora eraginkorra izan dadin, eta ikasleen ekarpenak errepikatu ez daitezen, praktikoa izan daiteke ikaskideek lehenago aipatu dituztenak eta zerrendan jasota ez daudenak soilik aipatzea.

– Irudiaren aurkezpen-denbora haren konplexutasunera eta taldearen ezaugarrietara molda daiteke.

“10 bider 2” pentsamendu-errutina objektu edo irudi bat arretaz aztertzen laguntzeko erabiltzen da. 10 elementu aztertu ondoren, lehen deskribapenak zabaltzera animatzen dira, askotan bistakoak edo arruntegiak direnak. Bigarren azterketa hori, ezinbestean, lehena baino askoz sakonagoa da.

Hala, ikasleek zentzumenei buruz zer aurretiazko ezagutza dituzten identifikatuko dugu, eta horrek ezagutzen ez duten hori gehiago azpimarratzen lagunduko ditu.

– 1. urratsa: Ikasleei eskatu arretaz aztertzeko unitateko sarrerako irudia 30 eta 60 segundo artean.

– 2. urratsa: Denbora bat eman irudia aurrean izan gabe ikusi dituzten 10 elementu jasotzeko.

– 3. urratsa: Irudia berriro beste 30 edo 60 segundo artean aztertzeko eskatu.

– 4. urratsa: Zer elementu berri ikusi dituzten ozen esateko eskatu.

– 5. urratsa: Ikasgelan ikusteko moduko lekuren batean jarri lehen eta bigarren aldietan ikusi dituzten elemen-tuen zerrenda.

41

Pentsaketan: 10 bider 2. Zer dakizu zentzumenei buruz?

Nola dinamizatu ikasgela

2. unitatea

Gomendioak

Orientabide didaktikoak

Orrialdea:25

Ikusmena / Ukimena

Nola dinamizatu ikasgela

01. Erantzun orientagarria. Zaporea: gusta­tzen zait. Ukitzean, honela sentitzen dut: gogorra. Hozka egitean, hau entzuten da: Crunch! Kolorea: kolore asko. Usaina: gus­tatzen zait.

02. Sagarra. Gorria eta horia. Handia. Prozedu­

ra: erantzuna.03. Prozedura: erantzuna. Arrabola: gogorra.

Tenperatura: berdea (arrunta). 04. Erantzun orientagarria. Triangelu­forma, bi­

ribila, hotza, gozoa, atsegina, txokolatea...

Erantzunak

2. unitateaOrrialdeak: 26 eta 27

42

G

▪Zortzi objektu jarri mahai gainean, eta bistan utzi 60 segundoz.▪Objektu bat ezkutatu, ikasleek zer objektu ezkutatu den ikusi gabe.▪Talde handian igarri zer objektu falta den.

O

Hasierako motibazioa

Talde handian hitz egin ikasgelan jasotzen ditugun sentipenei buruz. Zenbait objektu aukeratu (arka­tza, borragomak, argizariak…), eta usaina, kolorea, ukimena identifikatu. Janari gustukoenak gogora ekarri. Ikasleak animatu haien usain eta zaporeak deskribatzera.Informazio hori guztia nola jaso duten laburbiltzen saiatu. Ikusmena, ukimena, usaimena, dastamena eta entzumena zentzumenetara bideratu.Ikasleei proposatu ikusmenaren bidez jaso ditzaketen gauzei buruz hitz egitea, eta adibideak ematea: formak (laukizuzena, zirkulua…), koloreak, tamainak, etab.Ukimenaren bidez gauzak jasotzeko moduari buruz hitz egin: gogorrak, leunak, latzak... izan dai­tezke. Objektu batzuk sartu poltsa opaku batean, ikasleek ikusi gabe, eta, txandaka, deskribatzeko eta zer den igartzen saiatzeko eskatu.

Jarduera osagarria

Bost zentzumenekin deskribatu fruituak

Fruituak ekarri ikasgelara. Bost zentzumenak erabiliz aztertu, eta deskribatu; ondoren, talde handian bateratu:

▪Ikusmena: Zer kolore du? Zer forma?...▪Entzumena: Zer entzuten da hautsi edo murtxikatzean?...▪Usaimena: Zer usain du?...▪Dastamena: Zer zapore du?...▪Ukimena: Leuna da? Zimurtsua da?...

Gaitasunak lantzeko jarduera

Erantzunak

Usaimena / Dastamena

Nola dinamizatu ikasgela

05. Erantzun irekia.06. Prozedura: erantzuna.07. Zaborra: usain txarra. Ura: usainik ez. Lo-

reak: usain ona. Xaboia: usain ona.08. Zaporea: gozoa.

09. Prozedura: erantzuna. Mikatza: intxaurra, luzokerra. Garratza: limoia. Gozoa: izozkia, kiwia, azukrea. Gazia: salamia, gatza.

10. Erantzun irekia.

2. unitateaOrrialdeak: 28 eta 29

43

G

▪Elikagaien zerrenda osatu talde handian, eta lau zutabeko taula batean sailkatu, zaporearen arabera: mikatza, garratza, gozoa edo gazia.

▪Talde bakoitzean zenbat elikagai dauden zenbatu. Talde bakoitzeko elikagai-kopuruaren arabera multzokatu, handienetik txikienera. Gehien zer elikagai ezagutzen dituzten aztertu: gozoak, gaziak...

Hasierako motibazioa

Usainei buruz hitz egiteko, usaina duten gauzak eta usainik ez dutenak ozen esateko eskatu. Usaina dutenen artean, usain atsegina eta desatsegina dutenak sailkatzera animatu. Hortik abiatuta, usain atseginak eta desatseginak gustatzen zaizkien eta gustatzen ez zaizkien janariekin lotu, zaporeetan sakontzeko. Gehien zapore gozoa ala gazia gustatzen zaien ikertu. Beraien ustez, beste mota bateko zaporerik baden esateko eskatu, eta, erantzuna baiezkoa bada, adibideren bat emateko.

Gaitasunak lantzeko jarduera

AA Askotariko adimenak lantzeko jarduera

Ikaskideen sentipenak ulertzea (Interpertsonala)

▪Usaina duten produktuak ekarri ikasgelara: ziapea, kafea, banana, mendazko txikleak, ozpina, kolonia, gazta, etab. Begiak estali ikasleei, zer den igartzeko. Usain bakoitzak zer gogorarazten dien galdetu, eta atsegina ala desatsegina iruditzen zaien. Usainak oso modu pertsonalean iden-tifikatzen direla ohartarazi, norberaren oroitzapen eta bizipenekin oso lotuta.

Erantzunak

Entzumena / Zaindu zentzumenak

Nola dinamizatu ikasgela

11. Prozedura: erantzuna.

12. Prozedura: erantzuna.

13. Ozena: langilea, motorra, sirena. Ahula: txoria, txirula.

14. Ikusmena: eguzkitako betaurrekoak, okulista­renera joan. Ukimena: krema eman, eskuak garbitu. Usaimena: perfumea bota, zintz egin. Dastamena: tenperatura egokia duen janaria jan, hotzak garbitu. Entzumena: belarriak esku­oihalaz lehortu, oftalmologoarenera joan.

2. unitateaOrrialdeak:30 eta 31

44

G

▪Musika­tresnak egitea proposatu; adibidez, dunbala detergente­kutxa bat erabiliz; txindatak bi kazola­tapaz; marakak jogurtaren ontzi txiki itxiekin, barruan dilista gordinak sartuta, eta abar.

▪Musika­tresnak jo, eta soinuak sailkatu: ozenak ala ahulak, atseginak ala desatseginak.

AA Askotariko adimenak lantzeko jarduera

Musika egin (Musikala / Zinestesikoa eta gorputzarena)

▪Gaitasunak lantzeko aurreko jardueran egindako musika­tresnak baliatuz, taldeetan banatu ikas­leak, eta musika­tresna bat eman kide bakoitzari.

▪Melodia bat asmatu behar du talde bakoitzak, eta jo; sentipenak igorri behar dituzte: poza, tristu­ra, nagikeria, eta abar.

Hasierako motibazioa

Isilik egoteko eskatu ikasleei, jasotzen dutena ziur asko isiltasuna ez dela izango jabetzeko. Soinuak identifikatzera animatu: autoen klaxonak, txorien kantuak, urratsak… Soinu atseginak (musika) eta desatseginak (zarata) daudela ohartarazi.Zaratari buruz hitz eginez, zentzumenak zaintzeko beharrari buruz hitz egin daiteke, kalte egiten baitio zaratak entzumenari, baita jendearen emozioei ere. Ingurukoa zentzumenen bidez jasotzen dugunez, zentzumenak zaindu egin behar direla gogorarazi. Zentzumen bakoitzerako egokiak eta kaltegarriak diren ekintzen adibideak eman.

Gaitasunak lantzeko jarduera

Erantzunak

Orientabide didaktikoakZentzumen guztiak erabiliko dira jarduera erreal batean. Ogia egiteak zentzumen guztiak erabiltzeko aukera ematen du.Jarduera egin aurretik, bideo hau ikus daiteke; ogia egiteko prozesuari jarraitu ahal izango dio ikasleak.

Bideoa ikusi bitartean, prozesuaren faseak azaldu ditzake irakasleak, eta ikasleen parte hartzea bila-tu, galderak eginez; adibidez, zer zentzumenek parte hartzen duten, sukaldariak zer sentipen jasoko ote dituen, zer usain sortzen ote diren, zer soinu egiten duen labetik atera berri den ogiak, ongi egina badago…Ikasleei galdetu, halaber, inoiz egin duten etxean edo lantegiren batean ogia beraiek ala senideek. Hala bada, esperientziaren berri emateko eskatu: masa koipetsua zen, hotza zegoen, usain ona zuen, eta abar.

GomendioakAhal izanez gero, eskolako sukaldera joan ikasleekin. Taldeak osatu, eta helduen begiradapean, ogia presta dezatela.Ikasgelara itzuli ondoren, horma-irudi batean jaso zer zentzumen erabili dituzten, eta zer sentipen jaso dituzten zentzumen bakoitzarekin.

Okinak. Orea. Labean. Ogitartekoa.

2. unitateaOrrialdea:

32

45

http://www.youtube.com/watch?v=pTssF7FKzSI

Munduan zehar

Nola dinamizatu ikasgela

Ata

za in

tegr

atua

Zentzumenak gidari

Deskribapena

Ataza honen bidez, hau egin dezake ikasleak:

– Zentzumenetako bakoitzak errealitatea jasotzeko orduan garrantzi bera ez duela jabetu.

– Zentzumenek, nahiz haien asaldurek, errealitatea jasotzeko orduan zer eragin izan dezaketen ikasi.

– Egindako esperimentuetako sentipenei eta bizipenei buruzko sentimenduak adierazi.

– Talde txikietan lan egin, hitz-txandak errespetatuz eta gainerakoen iritziak aintzat hartuz.

– Egindako lana laburbiltzeko eta ondorioak ateratzeko gai izan.

Horretarako, zentzumenetako bakoitzarekin (bakar batekin) bi zuku-edontzi aztertzea proposatuko zaie, zehazteko zein den limoi-zukua, eta zein, laranja-zukua.

Prozesua

Zentzumen bakoitza aztertzean (dastamena, ukimena, entzumena, usaimena eta ikusmena), ikaslearen liburuan proposatzen den jarduera egin.

1. Lan-taldeak antolatu. Jarduera egiten hasi aurretik, taldeetan banatu ikasleak, eta zentzumen bat eman talde bakoitzari (1.etik 5.era).

2. Materiala prestatu. Talde bakoitzak jarduera egiteko behar den materiala banatu behar du kideen artean. Taldeetako bakoitzak eman zaion zentzumena soilik erabiltzen duela bermatu (adibidez, ikusmena erabili behar ez duen taldeko kideek begiak estaliak izan behar dituzte).

3. Jarduera egin. Jarduera egitean, taldeko kide guztiek parte hartu behar dutela izan behar da kontuan, hitz-txandak errespetatuz, eta kide bakoitzaren lanarekiko interesa eta errespetua izan behar dira.

4. Zentzumen bakoitzaren taula egokia egin, ikasleek behatutako informazioa jasoz.

Horma-irudia egitea

Zentzumen bakoitzari buruzko jarduerak amaitzean, talde bakoitzean aipatu zer sentipen izan dituzten, erra-za izan den zentzumen horrekin esperimentuaren helburua zehaztea (alegia, limoi- ala laranja-zukua zen), zer zentzumenekin zen errazena (edo zeinekin, batekin baino gehiagorekin izan bada)…

Informazio horrekin, horma-irudia egin, ikasleen artean adostuz zer zentzumenek laguntzen du(t)en zukuak bereizten.

46

Praktikan jarriBi jardueretan, eguneroko bizitzako egoeretan erabili ahal izango du ikasleak zentzumenei buruz ikasi duena.

Lehen jarduerak, gainera, gosaritan zer hartzen duten ohartaraziko die, eta, hala, askotarikoak eta osa-sungarriak diren aztertu. Horretaz gain, jendeak jasotzen duenari buruzko eztabaida ere sor daiteke, ez baitugu beti kolore edo usain bera jasotzen, ez baitzaizkigu gauza berak gustatzen... Hortik abiatuta, iritzi guztiek merezi duten errespetuari buruz eztabaidatu daiteke.

EkinAnderren arazoari buruz hausnartu behar dute ikasle guztiek, eta haren lekuan jarri. Itsua da Ander, eta ez du ikusten.

Irakasleak proposa dezake begiak ixteko, eta Anderrek ikasgela eta ikaskideak ikusmenaren zentzumenik gabe nola jasotzen dituen imajinatzeko.

Jarraian, Anderri ikasgelan integratzen eta “ikasgela ikusten” lagunduko dioten ideiak eman behar di-tuzte. Deskribatu egin diezaiokete, beste zentzumen batzuk erabiltzea sustatu (ukimena eta entzumena, adibidez), etab.

Talde handian aztertu zein den irtenbide onena, ala zein diren. Hala, ikasleak jabetuko dira problemek ez dutela irtenbide bakarra, edo oso irtenbide originala aurkitu dutela.

Lagungarria izan daiteke, jarduera egin bitartean, Braille sistemari buruzko fitxa: Curriculum-egokitzapena (zabaltzeko), 33. or. (MO).

HausnartuAtal horretako galderari erantzun banaka. Ondoren, talde handian, zailtasunen bat eragin duten atalak ulertzen laguntzeko ideiak eman.

47

Amaitzeko

Nola dinamizatu ikasgela

2. unitateaOrrialdeak:38 eta 39

Erantzunak

01. Erantzun irekia. 02. Soinua egiten du: txilibitua, atso-miztoa. Gazia da: urdaia, gatza. Usaina du: kolonia, laranja. Triangelu-forma du: bide-seinalea. Biguna da: hartza.

47