Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

25
Gorputza erabili sentimenduak adierazteko Gorputz Hizkuntza Marta Muriel eta Eneritz Otegui UPV-EHU

Transcript of Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Page 1: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Gorputza erabili sentimenduak adierazteko Gorputz Hizkuntza

Marta Muriel eta Eneritz Otegui UPV-EHU

Page 2: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Sarrera

Gorputz hizkuntza lantzeko, gorputz adierazpenaren barnean dagoen gorputza

adierazteko eta komunikazio tresna bezala gaiaren barruan, gorputza erabili

sentimenduak adierazteko atalean zentratuko gara gure lanean. Gai hau

aukeratzeko ez genuen zalantzarik izan, garrantzitsua iruditzen zaigulako

sentimenduak adierazten jakitea, are gehiago Haur Hezkuntzako lehenengo

etapan. Etapa honetan umeak beraien gorputza ezagutzen hasten direlako eta

behin ezagututa beraien sentimenduak azaleratzea errazagoa egingo zaielako.

Gure lan honetan hasierako zatian gorputz adierazpena zer den edota zer

definizio eman dizkioten autore ezberdinak azalduko ditugu eta gure gaiarekiko

dagoen informazioa baita ere. Aurrerago Hezkuntza Curriculumarekin

erlazionatuko dugu, bertan gure gaiarekiko zein lotura duen azalduz eta

aurrerago egingo ditugun jarduerekin kontuan izango ditugun zenbait eduki eta

kontzeptu.

Zer da gorputz adierazpena?

Gorputz adierazpena zer den azaltzea zaila da, izan ere, historian zehar

definizio ugari eman dira eta autore bakoitzak modu batean azaldu du hau.

Jarraian autore hauetako batzuen definizio edo azalpenak landuko ditugu.

Maria Teresa Vizcarra (2011, 20-21 orri.) bere liburuan gorputz adierazpena

honela ulertu daitekeela dio: “Gorputz adierazpena, mugimenduaren bidez nork

bere sentimenduak azalarazteko hezkuntza artistikoarekin lotu daitekeen

diziplina da. Diziplina honek mugimendua eta sentimenduak oinarrizko

tresnatzat hartuz helburu adierazkor, komunikatibo eta estetikoak biltzen ditu”.

Arguedasek (2011) ere, gorputz adierazpena diziplina bat dela dio, eta

Vizcarraren ideiekin bat egiten du, gorputz adierazpenak gizakioi gure emozio,

sentimendu eta ezagutzak adierazteko aukera ematen digula esanez. Baina

diziplinaren ideia hau Motosek ere azaldu zuen, 1983. urtean, esanez gorputz

adierazpenak mugimendu eta pentsamenduaren diziplinak bateratzen dituela.

Mugimenduak, berriz, akto, estatu edo sentimendu bat irudikatzeko jomuga

Page 3: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

dute. Hau da, pertsona baten barnealdea adieraztea dute helburu. Motosek

gorputz adierazpena gorputzaren lengoaia dela dio eta honen bitartez

pertsonak beraien barneko mundua ezagutzera ematen dutela. Beraien

sentsazio, emozio edo ideiak besteei komunikatzeko modua da. (Motos 1983 in

Ruano 2004)

Beste autore batzuek diziplina ordez beste terminologia bat erabiltzen dute

gorputz adierazpena definitzerako garaian. Santiagok (1985) gorputz

adierazpena gorputzaren manifestaziotzat hartzen du, gizakia hemen eta orain

denaz eta besteekin eta munduarekin duen erlazioaren bitartez garatzen dela

dio. Bara (1975), Birdwhistell (1979), Stokoe (1978) eta Harf-ek (1996), aldiz,

gorputz adierazpena pertsona den bezalakoa ezagutzera ematen duen

mintzaira moduko bat dela diote. (Bara, Bridwhistell, Stokoe eta Harf in Ruano

2004)

Ideia honekin bat dator Echeverría (2013, 7. orr.), honek dio gorputz

adierazpena dantza libre kontzeptutik eratorria dela, hau da, metodologia hau

mugimendua modu pertsonal batean gauzatzean oinarritzen dela, sormenari

garrantzia ematen diolarik. Gorputzaren mugimenduen osagarriak aztertuz

lengoaia bat dela alegia. Hortaz, gorputz adierazpenak lengoaia baten funtzioa

hartzen du. Mugimendu propioen bidez (hiztegia), hauek ondo ordenatuta,

forma eta eduki baten transmisioa lortu ahal izateko. Beste hainbat lengoaia

artistikok bezala (pintura, eskultura..) ideiak, emozioak eta sentsazio

pertsonalak transmititzeko helburuak izango ditu.

Emozioak gorputz adierazpenaren bidez

lantzeko proposamena. 10. horrialdetik hartutako grafikoa

Page 4: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Gorputz adierazpenak duen helburua azaltzerako garaian ere, autore

ezberdinak helburu ezberdinak aipatzen dituzte. Esate baterako, Consuelo

Arguedasek (2004) dio gorputz adierazpenak gizakiari prozesu kreatiboa eta

komunikazioa erraztea duela helburu eta hau gorputza ezagutzaren,

espazioaren eta objektuen maneiu eta autokonfiantzaren sendotzearen bitartez

lortzen dela. Aymerichek (1977) in Ruano (2004, 121 orr.), ordea, gorputz

adierazpena oreka fisiko eta psikiko bat lortzeko funtsezko bitartekaria dela dio.

Gorputza besteekin eta munduarekin irudikatzeko balio gehien duen erreminta

dela azaltzen du. Eta Learretak (2000) in Ruano (2004, 14 orr.) gorputz

adierazpena garatuz, gizabanakoaren bizipenak, sentsazioak, beldurrak, lotsak,

desioak eta errefusak azalarazten direla esaten du. Gorputz adierazpenak

gizabanakoaren dimentsio motorra mugiarazten duelako erlazio sozio-

afektiborantz hain zuzen.

Maria del Mar Cañete Pullidok (2009) idatzitako artikuluan, gorputzak

erabiltzen dituen zeinu sistemak orokorrean keinuak eta mugimenduak izaten

direla dio. Hori dela eta, aurpegiko mimikek eta keinuek sentimenduen

adierazpenean eta komunikazioan paper garrantzitsua hartzen dute eta

haurrek hauek zuzentasunez komunikatzeko ezinbestekoa da hau gelan

lantzea. Arguedasek (2011) ere erreferentzia egiten dio ideia honi eta berak,

gorputz adierazpenaren bidez gizakiok, espontaneoki gure gorputzaren nahi

eta desirak adierazteko aukera izaten dugula aipatzen du.

Maria Teresa Vizcarrak (2011) bere liburuan Sierraren (1996) ideia hau

azpimarratzen du; “Gorputz-adierazpena da gorputza erabiltzea, barneratzea,

bilatzea eta onartzea, gorputza erabiltzen baita emozioak, ideiak,

pentsamenduak, sentipenak, sentimenduak eta bizipenak adierazteko,

sormena gauza guztien aurretik jarrita”. Ideia honek garbi erakusten ditu orain

azaldutako ideia guztiak modu batean elkarrekin loturik daudela, izan

ere, gorputz adierazpenaren bidez haurrek beraien nahi eta sentimenduak

adierazteko aukera dutela azpimarratzen da. Hau dela eta, gorputz

adierazpena Haur Hezkuntzako haurrekin lantzea ezinbestekoa da.

Page 5: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Horren ildotik, gorputz adierazpena hezkuntza sistemara igarotzean, ikasleak

bere gorputzaren kontzientzia hartzea du helburu. Baita bere espresio,

sormenezko eta komunikazioko posibilitateaz kontzientzia hartzea ere. Hau

dela eta, sentitzen duen gorputza aurkitzen saiatu behar gara, kontzientziatik at

dagoen gorputza, buruz ikasi duen gorputzetik kanpo alegia. Gorputz

adierazpenaren oinarria gorputza da eta honen hasiera eta bukaera gure

bizipen emozionalak osatzen dituzte. (Ruano, 2004)

Maria Teresa Vizcarraren (2007) iritziz, Haur Hezkuntzan, haurrek

burutzen dituzten mugimenduak eta keinuak ezinbestekoak dira gauzak

adierazteko, gorputza arakatuz eta mugitzeko aukerak eta mugak aztertuz

antzezpena, imitazioa, mugimendu sortzaileak... sortzen baitira. Honetaz gain,

gorputz-adierazpena konpetentzia motorra hobetzeko ere erabili daiteke, hala

nola, oreka, koordinazioa edota lateralitatea. Lehenengo 5-6 urtetan umeak

oinarrizko mugimenduak eskuratzen ditu, aldez aurretik ohiturazko trebetasun

eta abileziak eskuratu dituelarik (4 urte arte).

Bestalde, Wickstromen esanetan (1990), honako hauek dira oinarrizko

mugimenduak: korrika egitea, salto egitea, jaurtitzea, mugikariak hartzea,

jaurtitzea oinarekin kolpatuz, jaurtitzea objektu edo inplementu batekin

kolpatuz. Esan beharra dago, Haur Hezkuntzan ezin dela imitazioaren bidez

hobetu, esperimentazioa ezinbestekoa baita; elementu desberdinekin jolastuz,

gauza desberdinak ukituz, eraikiz zein deseginez, esaterako. Hortaz, Haur

Hezkuntzan esperimentazio hori burutzera animatu beharko genituzke haurrak.

Gorputza adierazteko eta komunikatzeko tresna. Gorputza erabili sentimenduak adierazteko

Guri egokitu zaigun gaia gorputzaren bitartez sentimenduak adieraztea da. Hau

gorputz adierazpenaren barne atal moduan kokatuko genuke, izan ere, gorputz

adierazpena lantzeko oinarrizko erreminta norberaren gorputza da eta bestetik,

sentimenduak adierazten ikastea oinarrizkoa da ez-hitzezko komunikazio egoki

bat izateko. Hau zuzen burutzeko, lehenik eta behin, haurrak norbere gorputza

ezagutzea funtsezkoa da.

Page 6: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Cardonak (2012) dio gorputza haurraren komunikazio tresnatzat uler

daitekeela, bere inguruarekin elkarrekintzan jarduteko modua, eta bere

sentimendu, sentsazio, ideiak... azaleratuko dituena. Hizkuntza oso bat osatzen

du, eta gorputzaren bidez pertsona bakoitza emozio, sentsazio, sentimendu eta

pentsamenduak adierazi ditzake in Onintze Azpeitia (2015, 45 orr.) .Barneko

eta kanpoko munduarekin harremanetan jarri behar dugu, besteekin

komunikatu behar dugu, eta keinuaren erabilera menderatzea ezinbesteko

bihur daiteke horrelako kasuetan. Hitzezko mintzaira garrantzitsua bada ere,

gorputz-hizkuntzak garrantzia izugarria hartzen du. Interesgarria da keinua eta

adierazpena aztertzea, eta horren inguruan ikertzea adierazpide berriak bilatuz,

pertsonen arteko komunikazioa eta ulermena hobetu ahal izateko (Vizcarra eta

Murua, 2014).

Gainera, Mar Montavezek (2012) bere doktore tesian dio, ordea, “emozio

desberdinak, gorputzak dituen egoera desberdinekin lotuta egoten direla.

Fisiologikoki gorputz atal hauekin daude lotuta normalean: Gihar lauetan, bihotz

taupadetan eta hormonen jariaketan; Gorputzeko fluidoen konposaketa

kimikoan; Hezurretako giharren ekintzen aldaketetan. Beraz, atal hauek

erantzuteko aukera emango digute, beharrezko egokitzapena lortzeko. Egoera

berdin batek eragin desberdina sortzen du pertsona bakoitzarengan.” Onintze

Azpeitiak (2015, 76 orr.)

Bestalde, Echeverríak (2013) dio, mugimenduak adierazpen esanahia izan

dezan lehenik eta behin gorputza osatzen duten elementu desberdinei

erreparatu behar diegula, hots, gorputzaren ezaguerari, gorputzaren irudiari,

gorputz segmentuei, ardatzei, planoei, posturari… Gorputzaren eta gorputz

segmentuen ezaguerak mugitzeko kapazitatea eta parte hartzen duten

segmentuen ezagutza eskatzen du.Gorputzaren kontzientzia eta gorputzaren

mugimendu posible eta segmentuak ezagutzeak berebiziko garrantzia dauka

gorputz adierazpenean.

Page 7: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Hau dela eta, Motosek (1983) gorputzaren segmentuak honela sailkatzen ditu:

Burua: Burua

Besoa: Besoa + eskua

Hanka: Hanka + oina

Bularraldea: Bularra + lepoa + burua

Soina: Gerria + bularra + lepoa + burua

Gorputz-enborra: Aldaka + gerria + bularra + lepoa + burua

Autore honentzat (Motos (1983) in Echeverría (2013, 14. orr.), unitate hauetako

bakoitzak adierazkorra da modu independentean eta honek eskaintzen dizkigun

aukera eta konbinazio infinituekiko kontziente izan behar gara. Honela gorputza

atalen konbinaketa horien bidez mugimendu simetriko edo asimetrikoak egiteko

gai izango gara modu natural batean. Segmentu bakoitzak adierazpen

gaitasuna duenez, bakoitzak adierazpen balio propio bat izango du. Enborrak

indarra adierazten du, aurpegiak emozioak, eskuek ekintza eta sentimenduak

eta hankek mugitzeko formaren jarrera.

Hortaz, Haur Hezkuntzan sentimenduei eta adimen emozionalari erreparatzea

funtsezkoa da. Adimen emozionala definitzeko Purificacion Cruzen (2014)

artikuluan Daniel Góleman- enek (1996) aipatzen du, sentimenduekin

harremanetan jartzeko gaitasuna izango litzatekeela eta hauetaz aprobetxatzen

garela bakoitzaren jarrera gidatzeko eta sentimenduak era egokian erabiltzeko.

Begoña Ibarrola (2009), in Purificacion Cruzen (2014) Adimen emozionalarekin

lantzeko gaitasunak ondorengoak direla dio:

Emozioen berezko ezagutza (auto-kontzientzia)

Emozioak erregulatzeko gaitasuna (auto-kontrola)

Bakoitzaren burua motibatzeko gaitasuna (auto-motibazioa)

Besteen emozioak ezagutzeko gaitasuna (enpatia)

Erlazioak kontrolatzeko gaitasuna (trebezia soziala)

Page 8: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Hau guztia dela eta, sentimenduak gorputzaren bidez lantzea funtsezkoa da

Haur Hezkuntzan. Hau burutzeko, simulazio edo fikziozko jolasak burutu

daitezke adibidez. Izan ere, hauen bidez emozioak adierazten dira. Cruz-ek

(2014) gaitasun emozionala jolas dramatikoarekin erlazionatzen du ere.

Dramatizazioa tresna bezala erabiltzen du gorputzaren mugimenduentzat,

keinuentzat, hitzentzat, ... Antzerkia umearengan, bereziki jolas dramatikoa,

umearen energia emozionala, seguritatea eta duen kreatibitatea adieraztea du

funtsa. Modu horretan dituen zailtasunen edo arazoen aurrean komunikatzea

lortzen baitu. Sentimenduak adierazteaz gain (positiboak nahiz negatiboak),

sentimendu desatsegin horiek sorrarazten dituzten egoeren aurrean irtenbideak

aurki daitezke. Lankidetza-jolas irudimentsua sustatuz, emozionalitate positiboa

indartzen dugu.

Bestalde, haurrak txikiak direnez sentimenduen hiztegi bat egitea

gomendagarria izan daiteke ere. Nola sentitzen garen deskribatzen duten

hitzak oso tresna indartsuak baitira; “gertatzen dena” kontatzeko eta gauzak

geure barruan gordetzeak eragiten duen tentsioa baretzeko aukera ematen

digute. Beren sentimenduak adierazteko hitzik ez duten pertsonak sarritan

zapuztuta sentitzen dira; emozioak ezkutatu egiten dituzte edo modu

desegokian azaleratzen dituzte, indarkeria erabiliz adibidez. Honekin batera,

sentimenduak kontrolik gabe beste pertsona batengan hustea ez dagoela ongi

irakatsiko beharko zaie haurrei. Emozioak errespetuz adierazi behar dira, eta

besteei gauza bera egiten utzi behar diete.

Gure gaian gehiago zentratuz, gorputzaren bidez (gorputz-atalen, aurpegiaren,

jarreren… bidez) emozioak eta afektuak adierazten dira. Izan ere, hitzen bidez

sentimenduak ezin dira gorputzaren bidez bezain ongi eta garbi adierazi. Hau

dela eta, lan honetan jarduera ezberdinak proposatuko ditugu gorputzaren

bitartez haurrek sentimenduak lan ditzaten.

Page 9: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Nola erlazionatu gure curriculumarekin

Oinarrizko Hezkuntza Curriculuma arautzen duen 237/2015 Dekretuan oinarritu

gara curriculumaren lotura lantzeko. Haur Hezkuntzako etapa 0-6 urte bitartean

gauzatzen den arren, bi zikloetan banatzen da: lehenengo zikloa (0-3) eta

bigarren zikloa(3-6). Gure ariketak lehenengo zikloko ikasleei bideratuta

egongo dira, gorputza adierazteko tresna izanik gai orokorra eta gorputza

erabili sentimenduak adierazteko izango da bereziki gure atala, beti ere haur

hezkuntzako curriculumeko, konpetentzia, helburu eta edukietan oinarrituta.

Gure lanaren oinarrizko zehar-konpetentzietatik ondorengoetan oinarritu gara:

1. Hitzez, hitzik gabe eta modu digitalean komunikatzeko konpetentzia.

2. Ikasten eta pentsatzen ikasteko konpetentzia.

3. Elkarbizitzarako konpetentzia.

4. Ekimenerako eta ekiteko espiriturako konpetentzia.

5. Izaten ikasteko konpetentzia.

Curriculumaren antolamenduak arautzen duenaren inguruan haurrak bere

lehengo etapan bizitzen dituzten egoerarekin erlazionatzen dute hezkuntza-

planteamendua bi esperientzia-eremuetan banatzen ditu. Batetik, Nortasunaren

eraikuntza eta ingurune fisiko eta sozialaren ezagutza eta bestetik,

Nortasunaren eraikuntza eta komunikazioa eta adierazpena.

Nortasunaren eraikuntza eta ingurune fisiko eta sozialaren ezagutzaren

eremuak honakoa hartzen du barne: Norberaren gorputza ezagutzea da,

haurrarentzat, pertsona den aldetik bere burua ezagutzeko lehen erreferentea,

baita «ni» nozioa eta bere buruaren gaineko irudia osatzekoa ere.

Eta Nortasunaren eraikuntza eta komunikazioa eta adierazpenak honakoa:

Norberaren baitako eta kanpoko munduaren arteko lotura egiten dute

hizkuntzek; izan ere, haien bidez, errealitatea adierazten dugu, portaerak

erregulatzen ditugu, hartu-emanak izaten ditugu eta, besteak beste,

pentsamenduak, sentimenduak eta bizipenak adierazten ditugu.

Page 10: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Norberaren baitako eta kanpoko munduaren arteko lotura egiten dute

hizkuntzek; izan ere, haien bidez, errealitatea adierazten dugu, portaerak

erregulatzen ditugu, hartu-emanak izaten ditugu eta, besteak beste,

pentsamenduak, sentimenduak eta bizipenak adierazten ditugu.

Honako esperientzia-eremuen barruan oinarrizko diziplina-konpetentzia

espezifiko hauek landuko dituzte haurrek bereziki gure lanaren

planteamenduaren arabera:

1. Hizkuntza- eta literatura-komunikaziorako konpetentzia:

Sentimenduak eta emozioak adierazi eta bizipenak izan ahala, pertsonek gero

eta gehiago ezagutzen dute beraien burua. Adierazpen eta bizipen horien bidez

harreman eta lotura eraikitzaileak ezartzen dira beste pertsona batzuekin eta

ingurunearekin, entzuteko, azalpenak emateko eta elkarrizketan aritzeko

ahalmenak lantzen dira, eta komunikazio-trukerako arau eta gizarte-ohiturak

betetzen ikasten da.

2. Gizarterako eta herritartasunerako konpetentzia:

Haurrak gizarte-errealitatea ulertzeko bidea urratzen dute familian eta eskolan

prestutasunez, errespetuz, elkarlanean eta ekimenez parte hartzen dutenean,

genero-diskriminaziorik gabe.

Honako jardun hauek landu behar dira bizikidetzarako trebetasun sozialak

eskuratzeko gizarte plural eta demokratikoetan: norberaren inguruko esparru

guztietan gogoz eta arduraz parte hartzea, jokabide egokiak eta desegokiak

bereiztea, gatazkak bide baketsuetatik konpontzea, norberaren iritziak adierazi

eta defendatzea, eta gainerako pertsonen iritziak errespetatzea.

3. Konpetentzia motorra.

Haurrak, jarduera motor kontzientearen bidez, bere nortasun propioa eraikitzen

du, bere gorputza ezagutzen du eta hura adierazpen-bitarteko moduan

Page 11: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

erabiltzen, gorputz-egitura osatzen du, denbora-errealitatea bizi du, eta kanpo-

munduaz eta gainerako pertsonekin harmonian konpartitu behar duen

espazioaz jabetzen da.

Kanpo-munduan «den bezala» adierazteko aukera ematen dio gorputz-

adierazpenak haurrari, eta horretarako, keinuak, aurpegierak, mugimenduak,

gorputz-jarrerak, ukimena eta antzeko baliabideak erabiltzen ditu. Baliabide

horien bidez, ideiak eta emozioak adierazten ditu, eta egokitasunez

interpretatzen eta balioesten ditu gainerako pertsonen adierazpenak.

Haur Hezkuntzako lehen zikloan (0-3 urte), gorputza da mundua arakatzeko eta

esperientziak izateko abiapuntua. Adin horietan eratzen dira errealitatea

ulertzeko oinarriak, eta eratze-prozesu horretan, espazioak, denborak,

kausalitateak, erritmo biologikoek, plazerak, minak eta beste aldagai ugarik

osatutako erreferentzia-esparrua eraikitzen da. Prozesu horretan, bere

nortasun soziala deskubritzen du haurrak, eta komunikaziorako modu

askotarikoak lantzen ditu.

Lehenengo esperientzia eremuko helburuetatik gure gaiarekiko egokienak

iruditu zaizkigunak hauek dira:

1) Ohartzea norbera pertsona berezia dela eta nork bere buruaren

gaineko irudi orekatu eta positiboa osatzea, norberaren nortasuna

eraikitzeko.

2) Gorputza kontrolatzeko bidea urratzea, zentzumen-pertzepzioa

lantzea eta testuinguruaren ezaugarrietara doitzea mugimenduaren

tonua, oreka eta koordinazioa, ekintzetan dituen ahalmenak eta mugak

deskubritzeko.

3) Ongizate emozionalari eta fisikoari dagozkion jarrerak lantzea (erritmo

biologikoak, mugimenduak, jolasa, arakatze-jarduna, elikadura,

garbitasuna eta segurtasuna erregulatzea), segurtasun afektiboa finkatu

eta eguneroko bizitzako egoerez gozatzeko.

Page 12: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Edukiei dagokionez, gorputza eta emozioak autoerregulatzea izango da ildo

nagusia. Eta lehenengo zikloari dagokionez, gure praktikak ziklo horretara

zuzenduta egongo direlako:

1. Arian-arian, norberaren gorputza eta nortasuna eraikitzea eta onartzea.

2. Norberaren eta gainerako pertsonen sentimenduak, emozioak, oinarrizko

beharrizanak eta interesak adieraztea, identifikatzea eta erregulatzen

hastea. Laguntza onartzea eta, arian-arian, hura bilatzea.

Bigarren esperientzia eremuko helburuetatik gure gaiarekiko egokiena iruditu

zaiguna hau da:

1. Norberak zer emozio eta sentimendu dituen ezagutzea eta horiez

jabetzea, horiek guztiak komunikazio-asmoz adierazteko eta, arian-arian,

gainerako pertsonenak aintzat hartzeko.

Edukiei dagokienez, aurreko esperientzia eremuan bezala, gorputza eta

emozioak autoerregulatzea izango da ildo nagusia. Eta edukiak:

1.multzoa:

1. Ahozko hizkuntza ulertu eta adierazteko urratsak ematea arian-arian,

beharrizanak eta emozioak komunikatzeko, izandako bizipenak

gogoratzeko eta norberaren portaera erregulatzeko.

2. Hizkuntzaz kanpoko zeinuak (intonazioa, keinuak, aurpegierak)

ezagutzea eta arian-arian erabiltzea, komunikazio-xedearen esanahia

indartzeko.

2.multzoa:

1. Norberaren gorputzak dituen komunikazio-ahalmenak arakatzea,

deskubritzea eta erabiltzea, adierazpen-baliabide izateko: mugimendua,

negarra, irribarrea, oihua, tonua, adierazkortasuna, keinua.

2. Dramatizazio eta imitazioko jolasetan, dantzetan eta gorputz-

adierazpena darabilten bestelako jolas-jardueretan parte hartzeko

interesa izatea.

Page 13: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Gure ustez, funtsezkoa da elkarrekiko konfiantza eta onarpeneko harremanak

ezartzea familien eta eskolaren artean, hezkuntzarekiko erantzukizunak

partekatu eta haurraren oinarrizko beharrizan hauek asetzeko.

Atal praktikoa

Gure atal praktiko honi dagokionez, lan guzti honen zehar hitz egiten egon

garen gaia landuko dugu, hau da, Gorputza erabili sentimenduak adierazteko.

Atal teorikoan aipatu bezala, hitzezko mintzaira garrantzitsua bada ere,

gorputz-hizkuntzak garrantzia izugarria hartzen du. Interesgarria da keinua eta

adierazpena aztertzea, eta horren inguruan ikertzea adierazpide berriak bilatuz,

pertsonen arteko komunikazioa eta ulermena hobetu ahal izateko (Vizcarra eta

Murua, 2014).

Hau dela eta, gure jardueretan besteekin komunikatzea izango da ildo

nagusietako bat. Baina, komunikatzeko modua ez-hitzezko hizkuntzan

oinarrituko da. Izan ere, Cardonak (2012) dioen bezala, gorputza haurraren

komunikazio tresnatzat uler daiteke, bere inguruarekin elkarrekintzan jarduteko

modua, eta bere sentimendu, sentsazio, ideiak... azaleratuko dituelako honen

bitartez. Hizkuntza oso bat osatzen du, eta gorputzaren bidez pertsona bakoitza

emozio, sentsazio, sentimendu eta pentsamenduak adierazi ditzake in Onintze

Azpeitia (2015, 45 orr.).

Jarduerak Haur Hezkuntzako 2.ziklora bideratuta egongo dira. Praktiketan

izango ditugun ikasleak ziklo horretakoak izango direlako, egokia iruditu zaigu

horrela egitea. Gainera, esan beharra dago Lehen Hezkuntza ikasitako ikasleak

garela eta gure lehenengo esperientzia izango dela adin horretako haurrekin.

Aurkeztuko ditugun jarduerak hiru saioko luzeera izango dute, saio bakoitzak

45 minutukoa dela kontuan hartuz.

Lehendabiziko saioan garrantzia emango diogu haurrak norberaren gorputza

ezagutzeari, Maria Teresa Vizcarrak (2011) bere liburuan Sierraren (1996) ideia

Page 14: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

hau azpimarratzen du lehenago aipatu bezala; “Gorputz-adierazpena da

gorputza erabiltzea, barneratzea, bilatzea eta onartzea, gorputza erabiltzen

baita emozioak, ideiak, pentsamenduak, sentipenak, sentimenduak eta

bizipenak adierazteko, sormena gauza guztien aurretik jarrita”.

Beste bi saioetan berriz, emozioen munduan murgilduko gara, jolasen bidez

gure sentimenduak ezagutzeko baita ere besteekin partekatzeko.

EMOZIOEN MUSEOA

HELBURUAK

● Behaketa gaitasuna garatzea eta ez hitzezkohizkuntzarekiko

errespetua, bai propioa, baita gelakideena ere.

● Alfabeto komunikatiboa hobetzea, honen elementuak ezagutuz.

● Egoera bakoitzean adierazten den ez-hitzezko mezua baloratzen

ikastea.

● Gelakideekin lan taldean lan egitea ikastea.

MATERIALA

Emozio ezberdinak agertzen diren txarteltxoak. Haurrak irakurtzen ez

dakitenez, txarteltxoan aurpegi baten marrazkia edo argazkia agertuko da

emozio bat adieraziz(tritura, poztasuna, beldurra, haserrea…).

ANTOLAKETA

Gelakideak bi talde handietan banatu

ESPAZIOA

Gela, gimnasio edo patioan, ikasleak

sakabanatuta egongo dira espazio osoan

zehar.

Page 15: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

GARAPENA

Lehenengo taldeko ikasleak gelatik ibiliko dira emozio bat adierazten duen

txarteltxo bat eskuan dutelarik. Beste taldekoek, ordea, gelatik ibiliko dira ere,

baina nahi duten emozioa adieraziz. Txartela duten ikasleak adi egon beharko

dira eta norbaitek beraien txartelan agertzen den emoozioa adierazten ari bada,

pertsona horrengana joan eta erakutsi txartela ea asmatu duen jakiteko.

Asmatu badu, ikasleak egiten ari zen emozioa aldatu beharko du. Irakasleak

esaten duenean rol aldaketa emango da, hau da, txarteltxoak zituzten ikasleak

emozioak adieraziko dituzte eta emozioak adierazten ari ziren ikasleak txartelak

izango dituzte.

AURPEGIAREKIN JOLASTUZ

HELBURUAK

● Behaketa gaitasuna garatzea eta ez hitzezko lengoaiarekiko errespetua,

bai propioa, baita gelakideena ere.

● Alfabeto komunikatiboa hobetzea, honen elementuak ezagutuz.

● Egoera bakoitzean adierazten den ez-hitzezko mezua baloratzen

ikastea.

MATERIALA

Ispilua

ANTOLAKETA

Banaka, ispiluari begira

ESPAZIOA

Gimnasioan, ispiluaren aurrean kokatuz.

GARAPENA

Irakasleak esaten dituen emozio ezberdinak adiierazi ispilura begira. Jarraian,

irakasleak argibide zehatzagoak emango ditu, hots, emozioak adierazi beharko

dituzte baina aurpegiko atal bat bakarrik erabiliz. Esate baterako, poza adierazi

Page 16: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

ezpainekin edo harridura bekainekin. Gero, irakasleak gorputz atal bat

mugitzeko esango die eta irakasleak beraien aurpegia ispiluan begiratuz zein

emozio adierazten ari diren jakin beharko dute. Hala nola, bekain bat altxatuz

zein amozio adierazi daitekeen (maltzurkeria, harridura, haserrea…) edo

hortzak indarrez estutuz (haserrea, amorrua…)

NOLA SENTITZEN DIRA ANIMALIAK?

HELBURUAK

● Sentimendu bat adierazteko gaitasuna garatzea..

● Besteek adierazten dituzten keinuen ulermena garatzea.

● Taldeka lan egiten ikastea.

MATERIALA

Ez da materialik erabiltzen

ANTOLAKETA

4 ikasleetako taldeetan banatuko dira

ESPAZIOA

Gela, gimnasio edo patioan, ikasleak

sakabanatuta egongo dira espazio osoan

zehar.

GARAPENA

Irakasleak talde bakoitzari zein animali diren esango die eta baita hau nola

sentitzen den ere. Adibidez, lehoiak triste daude, tximuek pozik edo txakurrek

hotza dute. Talde bakoitzak, irakasleak esandakoa irudikatu beharko du eta

beste taldeak talde batek irudikatzen ari den animalia eta sentimendua asmatu

beharko du.

Page 17: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

ZER NAIZ NI?

HELBURUAK

● Sentimendu bat adierazteko gaitasuna garatzea..

● Besteek adierazten dituzten keinuen ulermena garatzea.

● Besteek erabiltzen dituzten ez-hitzezko komunikazioa ulertzea eta

errepetatzea.

MATERIALA

Emozioen eta animalien txarteltxoak.

ANTOLAKETA

Ikasleak gelan zehar banatuko dira eta

bakoitzak bi txarteltxo izango ditu. Bat

animali batena eta bestea emozio bat

adierazten duena.

ESPAZIOA

Gela, gimnasio edo patioan, ikasleak

sakabanatuta egongo dira espazio osoan zehar.

GARAPENA

Ikasle bakoitzari bi txartel (animalia eta emozioa) itsatsiko zaizkio gorputzean,

baina bera hauek ikusteko gai ezingo da izan. Ondoren, ikasleak espazioa

zehar kokatuko dira eta gelakideak dituen emozio eta animalia adierazi beharko

dute, gelakide horrek zein animali eta sentimendu dituen asmatu arte. Modu

honetan, ikasle bakoitzak ze animali den jakingo du eta animali hori nola

sentitzen den ere. Esate baterako, tigre bat haserre dagoela adierazteko,

haurra tigrearen modura mugitu beharko dau lau anketan eta aurpegiarekin

haserre dagoela irudikatu beharko du.

Page 18: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

ALDERANTZIZKO MUNDUA

HELBURUAK

Adierazkortasuna garatzea

Gorputz eskemaren egitura barneratzea

MATERIALAK

Ez da materialik erabiltzen

ESPAZIOA

Gela, patio edo gimnasioan sakabanatua

bakoitzak nahi duen espazioa betez.

GARAPENA

Gelan azti bat egongo da, azti horrek botere magikoak izango ditu eta bere

eskuarekin ukitzen duen pertsona bakoitza esaten duen kontrakoa egin

beharko du beti.

Aztiak agindu ezberdinak ematen joango da eta beste guztiak esaten duenaren

kontrakoa egin beharko dute:

- Eserita geratuko gara, zutik geratuko gara, etzan egingo gara,

barre egingo dugu, triste egongo gara, guztiak eskua emango

dugu, salto egingo dugu, poliki ibiliko gara, korrika egingo dugu,

eskuineko besoa altxatuko dugu …

KONTRAKO SENTIMENDUAK

HELBURUAK

● Sentimenduak adieraztea

● Sentimenduen antonimoa ikastea

MATERIALAK

Ez da materialik behar.

Page 19: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

ESPAZIOA

Gela edo daukagun espazio oso erabili

sakabanatuta.

GARAPENA

Bikoteka jarriko gara gelaren espazio guztiak betez. Bikoteko batek sentimendu

bat adierazten saiatu beharko da gorputzarekin eta aurpegiko espresioarekin

baino hitzik erabili gabe. Besteak sentimendua zein den konturatzen denean,

sentimendu horren kontrakoa egin beharko du, hitzik erabili gabe, gorputzarekin

soilik.

EMOZIOAK AZALERATZEN

HELBURUAK

● Sentimenduak identifikatzea eta bereiztea

● Sentimenduak adieraztea

● Talde lanean lan egiten ikastea

MATERIALAK

Eskura daukagun edozein materiala erabilgarria izango da, eta musika

ezberdinak hautatu egin behar ditu irakasleak.

ESPAZIOA

Gimnasioan edo psikomotrizitate gela egitea

izango litzateke egokiena, eta taldetan

sakabanatuta.

GARAPENA

Taldeetan banatu egin behar dira, eta irakasleak talde bakoitzari musika

ezberdin bat emango dio. Talde bakoitzak musika horrek sentiarazten dion

sentimendua adierazteko eszena edo egoera ezberdinak antzeztu beharko

dituzte beste gelakideen aurrean.

Page 20: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Aurkezpena

Sarrera: Gure esku-hartzea egiterakoan, garrantzitsua iruditzen zitzaigun

aurretik sentimenduak pixka bat lantzea, behintzat hauen inguruko nozioak izan

zitzaten. Bi ikastetxetan gu iritsi baina lehenago ez zuten emozioen inguruan

ezer landu, beraz Prakticum IIIaren esku-hartzea emozioak lantzeko

aprobetxatu genuen. Bideoan ikusi ahalko da aurretik emozioak lantzeko

egindako zenbait ariketa, eta horrela gorputz adierazpeneko ariketak kontestu

baten barruan kokatu genituen. Hala nola, esku-hartzea ipuin batekin hasiko

zen, koloretako munstroa hain zuzen ere. Liburuarekin kontestuan sartu ziren

eta sentimenduetaz jabetzen hasiko ziren. Ondoren emoziometro bat egin

genuen, pintza batzuen bidez egunero nola sentitzen ziren adierazi behar zuten

zegokion argazkian kokatuz. Gainera, jarduera hauek borobiltzeko asmoz,

aurpegi bat egin genuen eskulan modura, honekin jolas zezaten eta

sentimenduak lantzeko.

Sentimenduen garrantzia: Bestalde, sentimenduak eta emozioak gaiak Haur

Hezkuntzan lantzea funtsezkoa iruditzen zaigu, adin tarte honetan haurrak

sentitzen dutena adierazteko zailtasunak izan ditzaketelako. Hau dela eta,

proposatutako jardueren bitartez hitzezko eta ez-hitzezko komunikazioan

sentimendu ezberdinak nola adierazi ikasiko dute. Bestalde, adimen

emozionala garatzea oinarrizkoa da eta hau egiteko, sentimenduak landu behar

dira bai gelan baita psikomotrizitate gelan ere.

Egoeraren deskribapena: Gure egoera zein izan den jakin dezazuen, Jarduerak

3 urteko umeekin burutu ditugu biak. Batek, Tolosako Hirukide ikastetxean eta

besteak, Urretxu-Zumarragako ikastolan. Ikastetxeko psikomotrizitate gelan,

patioan eta ohiko gelan burutu ditugu ariketak, aukera geneukan momentua

aprobetxatuz hauek praktikan jartzeko. Hirukideren kasuan, psikomotrizitatea

astean bitan joaten ziren ordu eta erdiz, gainera ingelesez eta Urretxu-

Zumarragako ikastolan astean behin eta bi orduz joaten ziren.

Page 21: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Jardueren moldaketak: Eskolan egunerokotasunean gertatutako hainbat egoera

direla eta, saio oso bat egiteko aukerarik ez genuen izan. Beraz,

psikomotrizitate saio bateko zati bat erabili genuen jarduera batzuk burutzeko

eta besteak gela edo jolastokian jarri genituen praktikan ikasleekin. Hau

horrela, jarduerak momentuan moldatu behar izan genituen, baina jarduera

bakoitzak dituen helburuak betetzen saiatu ginen. Honetaz gain, ikasleak txikiak

direnez batzuetan lotsatu edo sentimendua nola adierazi ez zekiten, hau

saihesteko jarduera bera egun ezberdinetan landu beharko genuela

ondorioztatu dugu. Modu honetan, ikasleak praktika hartuko zuten jarduera

hauek burutzen eta sentimendu ezberdinak lantzeko aukera izango genuen.

Bideoa

Bakoitzaren esperientzia:

E:Urretxu-Zumarragako ikastolan espero nuena baino gusturago egon naiz.

Gainera Haur Hezkuntzako nire praktika bakarrak izan dira, nahiz eta hiru

urteko haurrekin lehenengo kontaktua ez izan. Nire gelan 16 ikasle eta tutorea

zeuden, nirekin nahiko esku zabala izan da gainera. Esku-hartzea

burutzerakoan momentu askotan bakarrik egon nintzen gelan eta pixka bat

zaila izan zait azalpena ematea eta argazkiak ateratzea. Bestetik, ez nuen izan

gustatuko litzaidaken denbora nahikoa izan, nahiz eta ikasleak burututako

jarduerak egiterakoan oso ondo pasa. Gainera gabonak eta ondorengo asteak,

ikasle asko gaixo egon dira eta jarduerak guztiek egiteko aukera ez dute izan.

M: Hirukiden praktikak oso gustura egin ditut eta ikasle taldea 19 haurrez

osaturikoa zen. Tutorearekin oso gustura egon nintzen, baina azkeneko bi

asteetan, hau da, gabonak eta gero, ordezko batekin egon nintzen. Ordezko

honek, nik esku-hartzea burutzen nuen bitartean ez zidan ezer ez lagundu eta

jarduera hauek egiteko psikomotrizitate saio osoa ez zidan utzi. Beraz, ez nuen

jarduera guztiak burutzeko aukera izan. Bestalde, egun horretan zazpi ikasle

bakarrik etorri ziren gelara besteak gaixo zeudelako. Etorri zirenak, ordea, oso

gustura burutu zituzten ariketa hauek. Jarduerak burutzen ari ginen bitartean

Page 22: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

argazki batzuk atera nituen, ikasleak asko lotsatzen ziren argazkiak ateratzen

ari nintzela ohartzen zirenean. Amaitzeko, ikaslek gehien ezagutzen zituzten

sentimenduak poztasuna eta tristura ziren. Hortaz, hauek adierazteko orduan

zailtasunik ez zutela nabaritu nuen, baina beste batzuk adierazteko zailtasunak

nabariagoak egin zitzaizkidan. Amaitzeko, ikasle pare bat esku-hartzea amaitu

ondoren lotsatuta edo harrituta zeudela esan zidaten, sentimenduak ulertu

zituztela adieraziz. Honek asko poztu ninduen, ikusi nuelako jardueren bitartez

sentimendu berri batzuen kontzeptuak eta adierazpena barneratu zutela.

Hobetzeko proposamenak: Hasieran aipatu dugun bezala, garrantzitsua

iruditzen zaigu nahikoa denboraz sentimenduen gaia lantzea. Bestela umeek

ez dituzte emozioak guztiz barneratzen eta gorputz adierazpeneko ariketak

egiterakoan, zenbait gauza kolokan gelditu daitezke. Gainera, lehen aipatu

bezala, denbora falta dela eta, jarduera batzuk momentuan moldatu egin behar

izan genituen. Gustatuko litzaiguke jarduera hauek egun ezberdinetan

burutzea, errepikatuz, ikasleak hauetara ohitzeko. Modu honetan, adibide eta

sentimendu gehiago izango genituela pentsatzen dugulako.

Aurkezpenaren ondorengo hausnarketa

Aurkezpena egiten hasi aurretik urduritasun pixka bat sentitu dugu biok, izan

ere, gela guztirako hitz egin behar dugunean pixka bat urduri jartzen gara

denok. Hala ere, minutura ia urduritasun horretaz ahaztu gara eta aurkezpena

ahal den hoberen egiten saiatu gara. Modu lasai batean hitz eginez eta ahal

ziren azalpen onenak ematen saiatuz.

Gelakideak adi egon dira hitz egiten ari ginen bitartean eta gure azalpenak

ematean hauek guri begira zeuden. Aurkezpen amaieran ez dute galderarik

egin beraien zalantzak argitzeko, baina aurkezpena egin eta gero hurbil eserita

zeudenak aurkezpena gustukoa izan dutela esan digute. Klasea amaitzean,

berriz, praktikaldian bizitakoaz pixka bat hitz egin dugu beste ikasle batzuekin.

Bestalde, gure akats nabariena aurkezpenean praktikaldian burututako

jarduerez azalpen sakonago bat eman behar genuela izan da. Hau da,

Page 23: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

aurkezpena burutzerako garaian guk bizitako esperientziari eta ikasleek

izandako jarrerari garrantzi gehiago eman diogu egin ditugun jarduerei baino.

Hau dela eta, jarduerak bideo motz batez aurkeztu ditugu. Aurkezpena berriz

ere egin beharko bagenu, jarduerei garrantzi gehiago emango genien eta bideo

jarri aurretik horri buruzko azalpen sakon bat eman.

Amaitzeko, gustura egon gara bion artean lan hau burutzen eta praktikaldian

egindako jarduerak eta erantzunak oso interesgarriak izan dira. Ikasleak

gustura hartu zituzten jarduerak eta horiek lantzean lortu nahi genituen

helburuak lortu genituela esango genuke.

Page 24: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Bibliografia

Arguedas. C. (2011). La expresión corporal y la transversalidad como un eje

metodológico construido a partir de la expresión artística. Revista Educación,

28(1), 123-131.

Azpeitia Ruiz, O. (2015). Gorputz adierazpena eta emozioak lantzen ikerkuntza-

ekintzaren bidez: irakasle talde baten ibilbidea. (Tesi doktorala). Donostia:

Euskal Herriko Unibertsitatea

Campos Mesa, M. C., Castañeda Vázquez, C. eta Garrido Guzmán, M. E.

(2011). Una experiencia educativa: El trabajo de las emociones y sentimientos

a traves del aprendizaje cooperativo. Revista Pedagogica de Educacion Fisica,

23, 31-36. Kontsultatua 2016ko irailaren 26a, in

https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3815374

Cañete Pullido, M. del Mar. (2009). La expresión corporal en la etapa de

infantil. El gesto y el movimiento. La expresión corporal como ayuda en la

construcción de la identidad y autonomía personal. Juego simbólico y juego

dramático. Las actividades dramáticas.

Cruz Cruz, P. (2014): Creatividad e Inteligencia Emocional. (Cómo desarrollar

la competencia emocional, en Educación Infantil, a través de la expresión

lingüística y corporal). Historia y Comunicación Social. 19.107-118.

DOKUMENTU OFIZIALAK: 237/2015 DEKRETUA. Eusko Jaurlaritza. Haur

Hezkuntzako Curriculuma zehaztu eta Euskal Autonomian ezartzekoa. EHAA,

9.zenbakia. 2016ko urtarrilaren 15a, ostirala.

Echeverría Aranaz, Nizeyimana Francisco. (2013). Emozioak gorputz

adierazpenaren bidez lantzeko proposamena. Nafarroa: Nafarroako

Unibertsitate Publikoa.

Page 25: Gorputza erabili sentimenduak adierazteko eneritz otegi eta marta muriel ok

Learreta, B., Ruano, K. eta Sierra M. A., (2006). Didáctica de la expresión

corporal. Talleres monográficos. INDE. 201-202

Lago, T. (2011-2012). La expresión corporal en educación infantil. Diseño y

elaboración de una unidad didáctica.(Tesi doktorala). Universidad de Valladolid

Montavez Martin, M. (2012). La expresion corporal en la realidad educativa.

Descripcion y analisis de su enseñanza como punto de referencia para la

mejora de la calidad docente en los centros publicos de educacion primaria de

la ciudad de Cordoba. (Tesi doktorala). Cordoba: Universidad de Cordoba

Ruano Arriagada, K. (2004). La influencia de la expresion corporal sobre las

emociones: Un estudio esperimental. (Tesi doktorala). Madrid: Universidad

politecnica de Madrid.

Vizcarra Morales, M. T. (2007). Garapen psikomotorra Haur Hezkuntzan (0 -6

urte)

Vizcarra Morales Mª Teresa (2011): Gorputz Adierazpena Lehen Hezkuntzan.

EHU, Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetza. 169. Orrialdea.

https://addi.ehu.es/bitstream/10810/9170/1/testu%20osoa%20bizkarra.pdf

Berreskuratua: 2016-09-26