GIZAKIA : BERE SORRERA

ETA KARIOTIPOA

Sl l / 'h lARY: come t h o u n a n d y m a g o , L t ¿t nupponed t h d b e c a u e 066 n chhomonome

XhamLoccLtcoiz phenomenum a young monhey ulno h 0 4 ~ itrcth o i d y 4 7 chnomc~oomu iu-

t e a d 48 nn t h c 4u.t od t h e L t i b e hnd.Sorne ot; t h d monkeq'n dencendnttL4,beccc~coe

0 6 6 UendeR'n Loton,wene bohn u)Ltl? 46 c h h o r n o n o m e ~ ; t h u e t n o t u n a i u e m t h e o n i g i n o6 rc nau b i o L o g i c d grioup: a h e V o m i i ú d n ~ . A n d nome Eeiu npec iun ,Vomo .3a)r>.iern mo-

dem rnaiz umong Rhern,i~irin d d u e d 6hom t h o s e ?on¿vúdne.

B I L A K A E R A R E N HISTORIA,GIZA-HISTORIAREN A N T Z E R A , B E R E Z , E Z DA E R R E P I K A T Z E N E T A

I T Z U L E Z I N E Z K O A D A .

T . D o b z h a n s k y

G E R T A E R A H A N D I A K I N O L A K O I N T E N T Z I O R I K GABE J A Z O T Z E N D 1 R A ; K A S U A L I T A T E A K O K E R

ONAK E G I T E N D I T U .

, . . . . . . . . MUNDUKO G E R T A E R A G A R R A N T Z I T S I l A K EZ D I R A B E R E N A H I Z E R A G T T E N ; J A Z O

E G I T E N D I R A .

G e o r g e C . L i c h t e n b e r g

Jean de Grouchy,genetikari

frantses jakictsua, bere "DE LA NATSSANCE DES FSPECFS" liburuan

Darwin-en teoria jarraituz eta

ikerketa kromosomikotan oinarrL

turik,espezien eta bereziki ai-

zonaren jatorria azaltzen saia

tzen da.

Bizitza gure planetan duela

3.500 bat milioi urte hasi zela

pentsatzcn da;lurra qaztea zen

Lehen atriosfera urez,metanoz eta

amoniakoz osatua bide zeqoen,

gaurregun gure sistema planetarL

oan kanpoko planetek duten atmos

fera berbera hain zuzen.

Flementu hauekin,eta eguzkiko

izpi, ultramoreek hornitutako ener

giarekin,lurraren beroaz(toki. ar-

kotan lurra sumendizkoa izaLiik) , edo lurrazaleko isotopoen erradio

aktibitateaz,qero eta konplexua-

goak ziren m3lekula organikoak

sortu ziren:proteinak,eta azido

nukleikoak,azken hauek bere ingu-

ruan zegoen materiaren bizkarre-

tik beraien antzeko beste batzu

sortzeko gai zirenak.Momentu ba-

tean,azido nukleik0,proteina eta

beste konposatu batzu burbuil a;

tzeko b3tetan pilatu ziren,zei-

nak mintz batez bildua izan ze-

nean lehen zelula sortu bait zuen

íalsa urdin edo bakterio baten

antzeko zerbait).

Lehen atmosfera,hidi-ogenotan

aberatsa (elementu hau nahitaezkoa

izanik qorputz orqanikoen sinte-

sirako)milioika urtera büruan bi

lakatuz joan zen.Irradiazio ultra

moreek,fotodisoziazio eta foto si^ tesizko fenomenoek eta bizitzak

barak,atmosfera hau apurka apurka

oxigenotan aberats zen beste ba-

tean aldarazi zuten:gaurreguneko-

aren antzek~a~zeinetan onar bait

daitekeMa priorl" Siyitzaren kre-

azioa ez dela posible.

Lehendabiziko izaki zelulaba-

karrek eta bere ondorengoiek bila-

katu behar izan zuten,insurugiro-

ko egoera berrietara moldatuz,era

aero eta konplexuaqotan eqituratuz,

espezie berriak ikaragarriro azal-

duz (animaliak zein landareak) , qi- zakia izanik katea hauetariko ba-

ten azken katemaila.

Material hereditarioaren eze-

gonk~rtasunak~bere etengabeko al-

dakortasunak,bizitza-mota berriak

aqertzea posible egin du,hau da,

espezie berriak.Heredentzi mate-

rialaren egonkortasuna bere heri-

otz-kondena 1itzateke.Eboluzioa

posibletu duen geneetako hereden-

tzi material honek beti sorde du

funtsezko eqitraberbera,espazioan

zein c?enboran.Azido desoxirriton~

kleikoa,kode qenetikoa eta protei - I

nak sintetizatzeko beharrezko ma-

kineria(az.ribonukleikoa,erribg

sornak)berdinak dira qaurrequne-

ko bakterioetan eta Kanbriko-ko

bere ait2indarietan;berdinak d l

ra bai bakterioetan eta bai qi-

zakian.

Eboluzio-bidean material aenL

koaren ezgon!cortasun honek bñdi-

tu zenbait kasutan,ondorio kal-

tegarriak:geneen aldaketa edo m;

tazioak,edota uqal-zeluletan krg

mosomen kopuru edo eaituraren al

daketek zera sortzen dute:malfo~

matutako izakiak edo eritasun he

reditarioak daramatzatenak.Alda-

keta hauek zelula somatikoen maL

lan gertatzen direnean,zelula

anormalak sortzen dituzte,norma-

lean, hil eta inolako ondorengorik

gabe kanporatzen direnak.Baina

zenbait kasutan ez dira hiltzen,

eta zelula-multzo berri bat sor-

tzen da,klonia berri bat,ehun

eta orqanoak inbaditu eta sunts'

tzeko qai dena:zelula kantzeriyg

noa .

- 1 N B E R T S I O T N R E R T S I O

P A R A Z E N T R I K O A P E R I Z E N T R I K C

Espeziea da eboluzioaren oi-

narria:beraien artean ugalkorrak,

baina taldetik kanpo ugaldu nahi

badute antzuak diren indibiduo-

-multzoa bezala defini daiteke

espeziea.Salbuespen qisa hibrido-

ak s~rtditzakete~hauek antzuak

izanik.Beste modu batera esateko

espezie bakoitza lanaa baten ba-

rruan sartua dagoleta lanqa ho-

nek isolatzen du,ondoko beste es-

peziekin uqaltzen uzten ez dio-

1arik.Espezie berriak,rnilaka ur-

teren huruan egin diren saio as-

koren ondorio dira,gutxi izanik

saio hauetan arrakasta lortu du-

tenak.

Espezie berriak sortzeko ebo-

luzioan garrantzi gehien duten

mekanismoak,honoko hauek dira:mg

tazio aenikoak, inbertsio perizen

triko eta parazentrikoa,translo-

kaz ioal:, eta kromosoma-kopuruaren

aldaketak.Ikus 1-irudia.

U T F 4 N S L O K A Z I O HOMOLOGO

IA OREKATUA

l . I r u d i a -131-

Genea,azido desoxirribonuklei

kloaren molekula-zati batez osa-

tua dago,bera izanik proteinen

sintesiaren erantzulea.

D MUTAZIOA,genearen eaituraren

aldaketa bat da.

- INBERTSIO PAF?AZENTRIKOP,krono-

soma baten beso beraren barrg

an geneen ezarreraren aldake-

ta,zentromeroa ukitzen ez de-

larik.

- INBERTSIO PERIZENTRIKOA, kromo-

soma zatiak beso batetik bestg

ra aldatzen dira,eta hortaz,

zentromeroaren posizioa ere al

datzen da.

- T~NCLOKAZIOA,kromocoma baten

beso bat,edo zati bat,pare be-

reko edota pare desberdineko

beste kromosoma batekin elkar-

tzen da.Lehenenqoa transloka-

zio homologoa izanqo da,biga-

rrena heterologoa.

Translokazio orekatu baten

kromosoma batetan falta den ma-

sa genikoa beste kromosoma bate

tan atxekitu dateta masa qeniko-

ak lehengoan jarraitzen du.Tran5

lokazioa desorekatua bada,kromo-

soma batek gehiegizko masa.geni-

koa du,beste kromosoma batetako

beso bat atxeki zaiolako,beste

kromosoma guztiak normalak iza-

-132-

Zelulen kromosoma-kopurua di-

ploidea da,2N,espezie bereko in-

dibiduo guztien zelula orotan,

gameto arra eta emea ez ezik:

hauen kromosoma-kopurua erdia da,

hau da, N.Gameto hauek elkartze-

an ziqotoa sortzen da,2N-ko hor-

nidura kromosomikoarekin.

Kromosoma hauek hikoteka orde-

naturik daude zatiketa zelularra

ren fase rnitotiko eta meiotikoan.

Zelula. somatiko baten argazkiari,

meiosj fasean,KARIOTIPOA deritzo.

Monosomian,bikoteetako baten

kromosoma bat falta da:kariotipo-

ak kromosoma bat gutxiago du.Es-

kuarki monosomiak ez dira aurre-

ra ateratzen,ez dira bideragarri-

ak,TURNFR-en sindromea izanik sa l

buespen hat(ernakumeezk0etan ager

tzen d.en eritasun bat da,X kromo-

soma sexual baten falta hain zu-

zen) .

Trisomian,gehieqizko kromoso-

ma bat daqo;hau zenbait eritasu-

netan aqertzen da,ezagunena pon-

qolismoa izanik,Down-en sindro-

mea: 2l.bikotean hiru kromosoma

daude .

Hornidura kromosomikoa 3 N , 4 N ,

. . . . denean(baina beti hiru edo handiagoa den N.ren multiplo bat),

POLIPLOIDIA deritzo.Poliploidia

da hain zuzen landareetan espe-

zie berrien agerpen azkarra da-

karrena,poliploideak dira,seku-

oia zuhaitza,garia,oloa,kafe-

-landarea,kotoi-landarea,azukre

-kainabera eta beste landare as

ko.Giza-espeziean jaioberri ba-

kan batzu soilik deskribatu di-

ra,poliploidia zutenak,baina be

rehala hil izan dira.

Betikortzen diren bizitza-mg

ta berriak sortzen dituzten al-

daketa hauen ondorioa hauxe da:

porrota eta normalak ez diren

izakien sortzea.Fenomeno honi,

gizakiei aplikatzen zaienean,

Askatasuna deritzo.

Neo-Darwinismoaren ildotik , espezie berrien agerpena,hau da,

eboluzioa,mutazioetan oinarri-

tzen da.Vutazio hauek onuraga->

rriak,kalteqarriak edo neutroak

izan daitezke.Mutazio berrien

mailaz mailako pilaketak,inguru-

giroaren aldaketak eta isolamen-

du qeografikoak argitz,en diite es pezie berrien agerpena,prozesu

hau modu oso geldian azaltzen de 1arik.Gaurregun zera pentsatzen

da,mutazio geniko hauek ez dire-

la nahikoa espezie berri bat sor

tzeko beharrezko den LANGA SEXUAL

bat eratzeko.Azkarrago jokatuko

duen prozesu bortitzago bat be-

har da:translokazioak eta inber-

tsio perizentrikoak bide dira

eboluzioaren eraqileak.

Gizakiari aagozkiolarik,bada-

ltiqu Priwtcen orcienako eta Homi-

nidoen familiako animalia bat de-

la. rri~inn han? ia.k (txinpantzea,

gorila eta 0ranqutana)ere prima-

teak dira,baina Ponaidoen famili-

akoak.Bai qizona eta bai tsimino

handiak superfamilia berekoak di-

ra,Ho~inojdeak Gizakia,beste prl

mateen kateatik duela 20 bat mi-

lioi urte(Miozen0an)bereizi zela

pentsatzen da.

Une hartan,primate baten uual-

-zelulen meiosian aqertutako anof

malitate batek izaki herri bat

sorterazi zuen :Gizakia ,bere kario-

tipoan o 6 kromosoma zituen prima-

tea,txinpantzeak,qorilak eta ora-

qutanak dituzten 48-en ordez.

~ e a n de Grouchy eta Catherine

Turleau-k hau explikatu nahi dute

qizakiaren eta tximino handien ka-

riotipoak ikertu eta konparatuz,

eta zera ikusten dute:kromosoma-

-kopuruaren gutxitzeagatik eta

zenbait inbertsio perizentrikoga-

tik bereizten direla.Gainera,alda

keta kromosomikoen kopuru txiki

honetaz bal iaturik kariotipo bate- ' ' -1.33-

tik bestera pasatzea posible de

la frogatzen dute.

Gizakiaren eta txinpantzearen

kromosomak banan bana behatuz,zg

ra dakusate:l.krornosoma berdina

da bietan,gizakiaren kromosomak

beso luzean duen zatitxo hetero-

kromatiko batean soilik bereiziz.

Gizakiaren 2.kromosomak ez du k i

dekorik txinpantzearenetan,baina

honengan badira bi kromosoma a k ~

zentriko(hau da,zentromero dista1

bat dutenak)gizakiaren 2.kromoso-

maren beso luze eta laburrari ze-

hazki dagozkienak.Gizakia eta t x i ~

pantzearen aitzindari zen prima-

te baten 2. eta 3.kromosomen el-

'kartze bat(tranc1nkazio bat)gerta-

tu da.

Gizakien patologian ugari di-

ra ikusten diren translokazioak,

batez ere zentromero mailan egi-

ten direnak,gero maila honetan

bertan ematen delarik 1otura.Gizñ

Filum-aren eboluzioan lotura hau

kromosoma bien beso laburren mu-

turren artean eqin da.Ondorio be-

zala azaltzen den kromosoma dizen

trikoa da,bi zentromer0kin:hala

ere,hauetako batek berehala gal-

tien du bere eginkizuna,kromoso-

man orbain bat utziz.Honek bere

oroitzapena du gaur egun ere,eta

ezagutzen dira pertsonak12.kromo-

sornan(eta galdutako zentromero-

ari legokion toki zehatzean hain

zuzen)zati hauskor bat dutenak.

3.kromosomak itxuraz berdinak

dira;4,5,9,12,17 eta 18.kromoso-

mak inbertsio perizentrikoetan

soilik bereizten dira.Gainontze-

koak itxuraz berdin-berdinak di-

ra.

X kromosoma oso egonkorra izan

da bilakabidean,oso antzekoak iza

nik qizakiarenqandik arras urrun-

duak dauden ecpezietankere bai.

Y kromosoma ere egonkorra da,

txikia eta tamaina desberdinekoa

(semita,arabiar eta japoniarretan

luzeaqoa).Farnili adierazle bikai-

na izan daiteke,baina hala ere

oraindik ez dago aitatasun-testL

gantza bezala onarturik.

Kromosoma bakoitzaren eboluzio-

-zuhaitza eraikitzea posible izan

da eta horrela,baita hiru tximino

handien aitzindariaren kariotipo

osoa ere,orangutanena izanik ai-

tzindari honekin antzik gehien

duena .

Segura~ki~material genikoaren

2% baino qutxiagok bereizten du

espezie bat beste batengandik eta,

jo daiteke inbertsio perizentri-

ko bat era iraunkor batean 2 edo

3 milioi urtetik behin finkatu

3ela.

Inbertsio perizentriko eta e'

kartze hauek desoreka kromosomi-

koaren eragileak dira.Ezagunak

dira giza-espeziean eta sarritan

aurkitzen dira ume anormalen gu-

rasoetan eta haurgaltze errepi-

katuak ukan dituzten bikote an-

tzuetan (edo antzu gisakoetan) .

Inbertsio hauetarako hetero-

zigotiko diren qametoak sortzen

dicen unean,kromocomak bikoteka

batzen direnean eta kromatida--

tiak elkarraldaLzen, CROFSING-OVER

prozesuaz,bi qaveto desberdin

eratzen dira,zeinetan gene batzuk

falta eta beste batzuk errepika-

tuak dauden.Gameto hauen ernalkun

tzatik sor daitezkeen izakiak anor

malak izanqo dira,edota haurgal-

tzeak bezala kanporatuakiazken ba tez,emankortasuna gutxitzen duten

faktoreak dira.

r Horrela ikusirik,eboluzioa pro

zesu paradoxiko bat bezala ager-

tzen zaigu,bere aurretik faboraga-

rriak ez diren aldaketa krornosoml

koak bait daude.Honen explikazioa

erraza da,zera onartuz:

1.- Aldaketa kromosomikoak egoe-

ra heteroziqotikoan soilik

dira ez faboragarriak.

2.- Esoera homozigotikoan ez da

horrelako desorekarik exis-

titzen-Gameto hauen kromoso-

mek,bere diferentziazioagatik

ezinqo dute datozen espezie-

ko gametoekin parekatu;ugal-

-1anqa bat sortu da,zeinak

talde berri bat,Pomini?oen

familia,sor dezakeen.

Beharrezkoa da,eta horrela gez

tatu bide da,homoziqotizazioa az -

karra izatea,eta hau eboluzioan

odolkidetasunak duen paper qarran

tzitsuaaatik ulertzen da.Guraso-

-semeen eta anai-arreben arteko

harremanek posible eqin dute den-

boraren poderioz hasiera batetan

heterozigotikoak izan ziren alda-

ketak egoera homozigotikora pasa-

tzea.Hiru belaunaldi nahikoak izan

bide dira.

Txinpantzeak(eta beste tximi-

noak ere)erkideqo txikietan bizi

dira,ar meneratzaile baten ingu-

ruan eta pentsa daiteke intzestua

beti egon dela presente bere bi-

zitza sozialean.

Vendel-en Leqeak aplikatuz,

errazki(teorian behintzat)uler

-135-

daiteke bere kariotipoan 48 krg

mosoma dituen primate bat nola

izan daitekeen 46 kromosoma ditiiz-

ten beste prinate batzuen iturbu-

ru.

Onar dezagun,une batean txin-

pantze-familia batean eta zatike-

ta meiotiko anormal baten ondo-

rioz txinpantze bat jaio dela 47

kromosoma dituen kariotipo trang

lokatu orekatuarekin.Tximino nog

mal bat da,bere masa genikoa be-

re qurasoena.ren baliokidea da,

zeren eta itxuraz falta zaion kro.

mosoma beste bati atxekia bait

dago.Bere espermatozoideek batzul

23 eta besteek 24 kromosoma di-

tuzte.

Espezie bereko eme batekin gu-

rutzatzen denean(ikus 2.irudia) eta Mendel-en legeei jarraiki,b-

launaldi berrian eta portzentaia

GAMETO NORMALA

ZELULA

GONIALA

MONOSOMIA T R I S O M I A ERAMALE LETALA P ART Z 1 ALA OREKATUA NORMALA

mugatuetan,zera ikus dezakequ :

zigoto ez-bideraqarriak,48 kromo

somako tximino normalak,A7 kromo

somako aitaren translokazio ber-

dina duten tximino normalak,eta

48 kromosomako translokazio deso

rekatua duten tximino anormalak

(eqiazki,beste batekin elkartua

dagoen aehieqizko kromosoma bat

bait dute) .

J.Lejeunek,bilakaeran Adan

eta Eba-ren teoria eqitxuratzen

duen beste mekanismo bat pentsa

tu du.Translokazioa duen tximi-

no-espermatozoir?e batek,espezie

bereko eme normal bat ernaltzen

du,eta sorkundearen fruitua haur

dunaldi bikoitz monoziqoitkoa da

(eta hau benetan gertatzen da q l

za-espeziean).Jarrai dezagun au-

rrera,eta pentsa dezagun Y kromg

sometako bat galdu eqiten dela , desagertu,biki baten lehendabizi

ko zatiketa zelularretako batetan.

Haurdunaldiaren bukaeran biki bi

jaioko dira,aitaren kariotipo

translokatua dutenak.Bietako bat

arra izango da,X eta Y kromosovg

kin eta bestea er.ea,X$romosoma

bakarrarekin.Azken kariotipo hau,

emakumezko antzuengan aurkitzen

da ,TURNER-en Sindromean. Mahiz eta

badiren animalia-espezieak zei-

netan kromosoma sexual bakarreko

emeak ez diren antzua.k(arratoia

adibidez) qogorra da primate-ene

hone~(X kromosoma bakarra duenak)

eholuzioan paper bat jokatu due-

ln pentsatzea.Biki hauei,monozi-

qoto heterokariotipoak deritze.

Posible da oraindik hiruqarren

hipotesi bat ere pents?.tzea:bi

hun dituen arraultze baten ernal-

kuntza bikoitza,bi esrermatozoide

ri esker,bata X kro~oroma eta be?

tea Y kromosoma duena.Garai berean

asa~zen neiosia bitartean,translo-

kazio bat determinatzen duen is-

tripu k.ronosomiko bat qertatzen

baldin hada,zera aurkituko dugu:

emankor eta aipatutako translokn

zio horreta.rako homozigotikoa den

bikotea .

3 kasu hauetako edozeinetan,

primateen tribuan aipatutako trsns - lokazio hori duten ar eta eme osa

suntsu eta emankorrak aurkituko

ditugu.

Txirnino hauek (aita-alaba ,edo

anai-arreba izan daitezke,bikiak

ala ez) qurutzatzen badira,eta

berriro ere Flendel-en Legeei ja-

rraiki,hurrenqo belaunaldian,on-

doko tximinoak ikus ditzakequ

(ikus 3.irudia) :

HETEROZIGO

HUTSIK GERATU DIREN KOADROAK

BIDERAGARRIAK EZ DIREN KONBI- NAZIOEI DAGOZKIE

1 A

3 . Irudia

48 kromosomakin,bere aitonen

antzera;beste batzu 47 kromosg

ma eta gurasoek bezala translg

kazio 0rekatuarekin;beste batzu

46 kromosomako kariotipoa dute-

nak,bere ?-raso eta aitonen ba-

lickidea den masa qenikoa dute-

nak baina eqituraz desberdinak;

eta azkenik bideraqa-~riak ez d i

ren beste asko.Egitura berri hg

nek bere aurrekoen espezierako

ugal-langa bat eratuko du.Hau

da espezie berri baten sorrera,

Hominidoen familia.

-138-

Teoria honek (Neo-Darwinismoa-

ren alderantziz) onartzen du ec-

pezie bat toki bakar batean eta

bikote bakar batenqandik sortzen

dela,zeren eta aldaketa kromoso-

miko hauek toki,denbora,eta iza-

ki desberdinetan batera qertatzez

onartzen zaila bait da.

Geroaoo,mutazio geniko anitz,

inquruqiroaren aldaketa,isola~e~

dua eta denborak,talde berrien

aserpena ruaatu ahal izan dute:

aeneroak,espezieak eta arrazak ,

Elhuyar ,8,2,1982

zeinek hibridatzean noizbait hi- Eboluzioari jarraituz,familia

brido ernankorrak sortu ahal izan honen barruan izaki berriak ager-

dituzten. tu dira,bata bestearen ondotik:

AUSTRALOPITEZIDO PRIMITIBOAK

? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AIJSTRALOPITHECUS AFAT(1ANII.S

t 1.700.000 urte . . . . . . . . HOt-'O HAFILIS

Java-ko Gizakia : Pite .sntropoa

500.000 urte : Sinantropoa . . . . . . . .

Alger ia-ko " : Atlantropoa : Hopo Heidelbergensis

? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HOMO S. NEANDERTHALENSIS

Eboluzioa,milioika urteren bg ruan gertatu da,eta denbora horre

tan katemaila asko -eboluzio ho-

rren lekuko zirenak- ,desaqertu

egin dira,qaldu,ez da beraien fg silik aurkitzen.

Bestalde,posible da fenorneno

haiietan lehenauo paper bat joka-

tu zuten mekanismoek gaur egun

eraginik ez izatea.

, Zenbait autorek bereizten di-

tu mikroeboluzioa(espezie berrien

agerpenaren erantzulea),eta ma-

kroeboluzioa(zeinak,aintzina,so~

tuko lituzkeen gaur egun ezagu-

tzen ditugun enborrak).

Bizitza,hasieratik desagertze-

ko arrisk~an~bilakatu beharrean

aurkitu zen,bera sortu zuen ingu-

rugiro aldakorrari aurre egiteko.

Bizitza zorroztu egin zen halabe-

ha.rrez,eta bere ordaina eskatu

zuen.

Bizitza-forma berriak lortze-

ko hainbat saiok porrot eqin z:i-

ten.Hiru milioi urteren buruan,

eholuzioak qordetako aldaketa

kromosomiko bakoitzagatik,aberra

zio kromosomiko eta mutazio kal-

tegarrien kopuru handi bat sortu

zen,eta etengabe sortzen ari da

giza-populazioan.Bere gain gera-

tzen da berezko haurgaltze,eta r

-139-

sortzetiko eritasun eta malfor-

mazio zati handi baten erantzukL

znna.Eboluzioari,biziari,zor dio

gun ordainaren zati bat besterik

ez da.

Ordain honen beste zati bat

minbizia da.Materia1 hereditarioa

gurasoengandik semeetara bertika'

ki barreiatzen bada uqal-zelulen

bitartez,horizontalki ere trans-

mititzen da zelula bat zatitzen

den bakoitzean-Gametogenesiaren

mornentuan jazotzen diren istri-

puak maiztasun handiaqoz jazotzen

dira mitosian.Istripu hauek dira

zelula anormalen erantzuleak eta

noizik behin beren qisara eta

helburu bakar batekin(bere jato-

rria den organismoaren suntsitzea)

bilakatzen diren zeliila-klonia

ten aitzindariak ere bai:KANTZERc

GENRSIA da, hain zuzen.

Ezerk ez digu pentsarazi be-

har eboluzioa bukatu denik.Gi.22

naren aqerpenak,bere psikisno

oso garatuarekin,aldaketa sakon

bat suposatzen du eboluzio hone-

tan.Giza-espeziearen arrakasta

bioloaikoak lurreko populazioa-

ren zifrak aidatu egin ditu.Eb2

luzioa,orain arte naturaren jo-

koak soilik eragiten zuena,giza

kiare~ esku ari da qoratzen.Hain

zuzen,gizakiak eboluzioa yidatu

nahi du, beste espezien garapena

edo eboluzioa kontrolatuz.

b Bestalde,gizakia bere ebolu-

zio propioa ere kontrolatzen saL

atzen da.Eboluzioa,horrela,ez

da jadanik indar bioloqikoen on-

dorio soila,faktore bioloqiko

eta sozialen elkarrekintzarena

baizik.

* R I B O S O M A : Zelulako pikort batzu dira ribosomak.Proteinaz eta R N A z konposatu- rik daude,eta proteinak sortzea dute beren egitekoa.

* M I O Z E N O A : Aro Tertziarioko denboraldi bat da.Berari dagozkion tximino antro- pomorfoen fosilak aurkitu dira.

>': M I T O S I A : Zelvla somatikoetan gertatzen den zelulg-zstiketa mota bat.Bere on-

dorena zelula-amaren kromosoma-kopuru berdina duten bi zelula berri

dira.

* M E I O S I A : :

* HIBRIDOA: B i m o t a , e s p e z i e e d o g e n e r o d e s b e r d i n g u r u t z a t z e t i k s o r t u t a k o a n i m a l i a r i e d o l a n d a r e a r i e s a t e n z a i o .

* HOMOZIGOTOA: Krornosoma homologotako b a k o i t z e a n k a r a k t e r e j a k i n b a t i d a g o z k i o n i n d i b i d u o b a t e n b i g e n e e k o n d o r i o b e r d i n - b e r d i n a e m a t e n d u t e n e a n , h o -

m o z i g - t o d e i t z e n d a i n d i b i d u o h o r i .

* HETEROZIGOTOA: I n d i 5 i d u o b a t i b u r u z s s a t e n d a h e t e r o z i g t m d e l a , i n d i b i d u o h o r r e k d i t u e n b i g e n e a k k a r a k t e r e j a k i n b a t i d a g o z k i o n a k i z a n , e t a z e l u l a d i -

p l o i d z e t n n b i krornosoma h o m o l o g o e t a k o b a k o i t z e a n o n d o r i o d e s b e r d i n a k

e m a t e n d i t u z t e n e a n .

* KARI0TIPOA:Kromosomen i r u d i mikrofotografikoa,beraiek z a t i k e t a z e l u l a r r e a a i k - g a r r i e g i t e n d i r e n e k o unean e g i n a .

* ZENTROKEROA: K o l o r e g u t x i a g o duen kromosornasen z a t i e s t u a g o a , n o n l o ~ z e n dire11 kromosomen i z p i a k m i t o s i b i t a r t e a n .

* KROMOSOMAREN BESOAK: Z e n t r o r n e r o t i k a b i a t u z b i b e s o k o n t s i d e r a d a i t e z k e . B i b e s o h a u e k b e r d i n a k i z a n d a i t e z k e ( k r o m o s o n a m e t a z e n t r i k o a ) , e d n t a d e s b e r d i -

c a k , b a t a l u z e á e t a b e s t e a l a b u r r a ( k r o r n o s o , n a a k r o z e n t r i k o a ) .

* HAPLOIDEA: H o r n i d u r a kromosomiko "n" b a k a r r a b e s t e r i k e z d u t e n z e l u l a e t a , b a t e z e r e , g a r n e t o a k .

* DIPLOIDEA: Z e l u l a so rna t ikoen h o r n i d u r a k romosomikoa , 2n

* ZIGOTOA: Obulu e r n a l a u a

BIBLIOGRAFIA

. - DE LA NAISSANCE DEL ESPECES a u x a b e r r a t i o n s d e l a v i e . J e a n d e G r o u c h y , E d i t i o n s R o b e r t L a f f o n t , P a r i s 1 . 9 7 8

- GENETICA Y EL ORIGEN DE LAS ESPECIES.T.Dobzhans;