MgE Dosierrak25 zk., 2017ko udaberria

GENERO-IKUSPEGIA EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAN:

EKONOMIA FEMINISTAREN EKARPENAK

AURKIBIDEA

AURKEZPENA: GENERO-IKUSPEGIA EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAN:EKONOMIA FEMINISTAREN EKARPENAK 4María AtienzaREAS, Madril

MADRILGO EKONOMIA FEMINISTAREN SAREA, EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAREN BARNEANESKAKIZUN FEMINISTAK SENDOTZEAREN ESPERIENTZIA, ZEHATZA ETA KOKATUA, DEN ALDETIK 6Alicia RiusMadrilgo Ekonomia Feministaren Sarea

MUNDUKO EMAKUMEEN SAREAK EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAN EMAKUMEENAUTOMATIZAZIOA AHALBIDETZEKO TRESNAK ERAIKITZEN DITU 11Quartiers du Monde

KULTURARTEKO ZIRKUITU EKONOMIKO SOLIDARIOEN ETA EMAKUMEEN ESKUBIDEEKONOMIKOEN INGURUKO ELKARRIZKETA. LOJAKO KASUA 16Leticia UrretabizkaiaHegoa

EGUNEROKOTIK AUKERA BAT SORTZEN DENEAN 21Victoria VillanuevaManuela Ramos mugimendua

EMAKUME LANDATARRA: ROL BERRIAK ZUZENEAN MERKATURATZEKO PROZESU ALTERNATIBOETAN 26Rosa MurilloEkuadorreko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Mugimendua, MESSE

JAKINTZEI BURUZKO ELKARRIZKETAREN ESPERIENTZIA, EKONOMIA SOLIDARIOARENETA GENEROAREN IKUSPEGITIK 29Ela Pérez AlvaSan Marcoseko Unibertsitate Nazional Nagusia eta ESSren behatokia

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA ETA MASKULINITATEAK 34Jhonny JiménezEkuadorreko Unibertsitate Zentrala eta Ekuadorreko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Mugimendua,MESSE

GLOSARIOA: FUNTSEZKO KONTZEPTUAK 40

GEHIAGO JAKITEKO 41

Dosier honetako testuek egileen iritzia soilik adierazten dute, eta ez du zertan bat etorri horri buruz MgEk duen jarrera instituzionalarekin.

Laguntzailea:

Mugarik gabeko Ekonomialariak (MgE) GarapenerakoGobernuz Kanpoko Erakunde (GGKE) bat da, 1997anunibertsitate-esparruan sortua, eta gaur egun ekonomiabidezkoa, solidarioa eta iraunkorra eraiki nahi dutenpertsonek osatua; erakundearen lehentasunezko asmoapobrezia eta desberdintasunak desagerraraztea da.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundean uste dugugarapen-eredu berri bat behar dela, ekonomia gizakiarenzerbitzura jar dadin, eta ez, gaur egun gertatzen denbezala, milioika pertsona ekonomiaren zerbitzura egondaitezen.

Gure helburua da gizarte-arloan erantzukizuna hartukoduten herritarrak eraikitzen laguntzea, modu aktiboanjardun dezaten eta gizartea eraldatzeko premiarekikokonpromisoa har dezaten.

Erreferentziazko GKE bat izan nahi dugu bidezkoekonomiaren bilaketan, eta gizarte- eta ekonomia-eragileen artean elkarrizketa errazten eta sareko lanasustatzen lagundu. Izan ere, gizartearen parte-hartze zabalbaten bidez soilik lortu ahal izango dugu bidezko ekonomiabat.

Gure bazkideen aldizkako ekarpenei esker, iraupen luzekoproiektuak planifika eta gara ditzakegu, diru-laguntzenmende egon behar izan gabe.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundeko bazkideegin eta aldizka gurekin kolaboratu nahi baduzu, bete gurewebgunean eskuragarri dagoen formularioa:

www.ecosfron.orgEdo telefono honetan: 91 549 72 79

Gure dosierrek ekonomiari buruzko ikuspegi berriak ematen dizkizutela uste baduzu eta babesa eman nahi badiguzu,egin ekarpen bat:

Irabazi-asmorik gabeko erakundeei buruzko Espainiako legeriak zerga-arloko trataera onuragarriagoa ezartzen du pertsona fisikoek egindakodohaintzetarako, eta, hala, PEFZaren kuotan murrizketa bat lortzen da.

ARGITALPEN-KONTSEILUA

José Ángel Moreno – KoordinatzaileaLuis Enrique AlonsoMaría Eugenia CallejónMarta de la CuestaJosé Manuel García de la CruzJuan A. GimenoCarmen Valor

Ale honen koordinazioa:María Atienza (REAS, Madril)

MgE Dosierrak Mugarik gabekoEkonomialariak erakundearen hiruhileroko argitalpen digital bat da.

Maketazioa: LA FACTORÍA DE EDICIONES

Azalaren fotomuntaketa (ezkerretik eskuinera):© Quartiers Du Monde (emakume-taldea)© Primi Palacios, Madrilgo Ekonomia

Feministaren Sarea (zuri-beltzeko argazkia)© MESSE (Ekuadorreko emakumearen argazkia)

Mugarik gabeko ekonomilariakc/ Ronda, s/n Bolunta48005 • Bilbao • BizkaiaTel.: 94 415 34 39ecosfron.euskadi@ecosfron.org

MgE Dosierrak, Economistas sin Fronteras erakundeakegina (http://www.ecosfron.org/publicaciones/),Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Internazionala lizentzia batenpean banatzen da

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

Baimenduta dago lanaren kopiak egitea, osorik edopartzialki, bai eta haren jendaurreko jakinarazpenaere, betiere ez bada helburu komertzialarekin egiteneta jatorrizko lanaren egilea nor den aitortzen bada.Ez da baimentzen lan eratorririk sortzea.

4

E konomia Sozial eta Solidarioak, barnean hartzendituen hainbat ikuspegitatik, Europako esperient-

zietatik hasi eta Latinoamerikako askotariko joera au-tonomoetara, bereizgarri du zenbait elementu ardatzhartzea (solidaritatea, birbanaketa, iraunkortasuna),nagusi den sistema ekonomikoa zalantzan jartzen du-tenak; hain zuzen, sistema horrek, merkatuaren lege-aren babespean, bere eragile prototipikoa, Homo Eco-nomicus alegia, maskulinotzat jotzen denarekinlotutako balioez hornitu du: lehiakorra, berekoia etabere burua aski duena.

Bestalde, Ekonomia Feministak eskola neoklasikoarensuposizioei eta eztabaidatzeei buruzko oso ikuspegikritikoa hartu du, genero-zantzu handiak baitituzte,inpartzial eta aplikazio unibertsaleko gisa aurkeztenbadira ere. Joera horrek pertsonen bizi-kalitaterakoetxeek duten garrantzia azpimarratzen du, funtsezkoondasunen eta zerbitzuen (etxeko lanak eta zaintza-lanak) ekoizle diren aldetik; hala ere, modu sistema-tikoan ahaztu eta alboratu dira analisi ekonomikoe-tan.

Hori guztia kontuan hartuta, sistema sozial eta soli-dario alternatibo baten parametroak aintzat hartuta(tokiko) garapen-ekimenak eraikitzeko, funtsezkoada genero-ikuspegia txertatzea, eta, horretarako, ema-kumeak gizartean eta lurraldean duen rola aztertu be-har da, rol-desberdintasunak aitortu behar dira, etaedozein analisi-esparrutan (ekonomikoa, soziala, kul-turala eta ingurumen-arlokoa) desberdintasunezkoegoera batetik abiatzen direla onartu behar da.

Ez da kasualitatea hemen azaldu diren ikuspegien ar-tean, gure lurraldeko esperientziaz gain, Latinoame-rikako zenbait herrialdetakoak ere agertzea. Herrialdehorietako askotan hazkunde ekonomikoa gertatu badaere, zaintzen krisia gertatu da aldi berean, Espainiakosisteman gertatu den bezala. Sistema ekonomiko ne-oliberalak oinarrizko baliabideak eskuratzeko aukeraukatu die, modu sistematikoan, biztanleria-sektorezabalei, baliabide horiek ezinbesteko badituzte ereberen ugalketa biologiko nahiz sozialerako.

Globalizazio-prozesuak aurrera egin ahala, merkatulibrea erdigunean kokatu da, eta kapital-metaketabihurtu da azken helburua. Horren ondorioz, pertso-nak eta natura ustiapen-baliabide gisa baliatu dira.Eta horrek eragin du, hain zuzen ere, zaintzen krisia.Sistema hori iraultzeko, ezinbestekoa da teoria kriti-koak eraikitzea, bestelako postulatu batzuk garatuz,beste printzipio eta balio batzuetan oinarritutako hel-buruetarantz aurrera egiteko.

Ekonomia feministak (EF) eta ekonomia sozial etasolidarioak (ESS) biztanleria-sektore zabaletan ger-tatzen den ugalketa-krisiarekin lotutako alderdiak az-tertzen dituzte, bereziki emakumeen egoerari errepa-ratuz. Hainbat faktorek eragin dute ekonomia esanzaionaren eraikuntza hegemonikoan: patriarkatuak;ugalketaren ikuspegiaren naturalizatzeak, emakume-aren erantzukizun gisa ulertuta; eta ekoizpenaren etaugalketaren arteko banantzeak. Horrek guztiak egi-turazko bidegabekeria-prozesuak sortu ditu.

Premisa horiek abiapuntu hartuta, galdera hauek sort-zen dira: Ari al dira genero-ikuspegia txertatzen sis-tema ekonomiko sozial eta solidarioak? Zer rol daukaemakumeak eredu horien eraketan? Zer ekarpen egi-ten dio ekonomia feministak sistema berri horri? Norari dira aurrera eramaten? Eredu ekonomiko berri ho-rietan, emakumearen rol hirukoitza betikotu egiten alda? Zergatik da garrantzitsua genero-ikuspegiaz hitzegitea?

Dosier honetan, zazpi begirada eta esperientziaren bi-tartez, auzi horiei eta beste batzuei heldu nahi zaie,diziplinarteko ikuspegi batetik, gizarte zibileko era-kundeen, emakumeen mugimenduen eta akademiarenekarpenen bidez.

Lehen artikuluan —Madrilgo Ekonomia FeministarenSarea, ekonomia sozial eta solidarioaren barnean es-kakizun feministak sendotzearen esperientzia, zehatzaeta kokatua, den aldetik— Alicia Riusek (MadrilgoEkonomia Feministaren Sarea) ekonomia sozial etasolidarioak eskakizun feministei egin dakizkieken

AURKEZPENAGENERO-IKUSPEGIA EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAN: EKONOMIA FEMINISTAREN EKARPENAK

María Atienza de AndrésREAS, Madril

5

ekarpenei buruzko ibilbide labur bat egiten du, harenproposamenak kooperazioa baitu ardatz, eragile gisa,eta modu kolektiboan sustatutako ekintzailetzak da-kartzan aukerak nabarmentzen baititu.

Hurrengo ekarpenean, Quartiers Du Monde sareare-nean —Munduko Emakumeen Sareak ekonomia sozialeta solidarioan emakumeen automatizazioa ahalbi-detzeko tresnak eraikitzen ditu—, ekonomia sozialeta solidarioaren tresnetan genero-ikuspegia txertat-zearen gaia lantzen da, ikuspegi praktikotik: partai-detzazko Canvas baten eraikuntza, eta emakumeenaktibo eta pasibo indibidual nahiz kolektiboen eba-luazioa, Boliviako kasu zehatzaren bitartez.

Hurrengo ekarpenak, Leticia Urretabizkaiarenak (HE-GOA- Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari bu-ruzko Ikasketa Institutua) —Kulturarteko zirkuitu eko-nomiko solidarioen eta emakumeen eskubideekonomikoen inguruko elkarrizketa. Lojako Kasua—, Kulturarteko Zirkuitu Ekonomiko Solidarioen(KZES) zeregina azaltzen du, emakumeak ahaldunt-zeko estrategia kolektibo bat den aldetik, ibilbidepraktiko baten bidez: Lojako kasua (Ekuador).

Victoria Villanuevaren (Manuela Ramos mugimen-dua) artikuluan —Egunerokotik aukera bat sortzendenean—, emakumeak autonomia ekonomikoa bere-ganatzeko prozesuari buruzko ibilbide historiko bategiten da, eta azpimarratzen da zeinen garrantzitsuaizan den emakumea lan-arloan sartzea, bere eskubi-deak aitortze aldera, mugarri izan den gertaera batentestuinguruan: Perun Etxeko Lan ez OrdainduarenKontu Satelitea sortzea, 2011ko 29700 Legea onetsiostean.

Rosa Murilloren (MESSE-Ekuadorreko EkonomiaSozial eta Solidarioaren Mugimendua) artikuluan—Emakume landatarra: rol berriak zuzenean mer-

katuratzeko prozesu alternatiboetan—, landa-eremua-ren eta hiriaren artean giza harremanak eraikitzeariburuz hitz egiten da, bai eta emakumeek merkatu-ratze-eremuak, hala nola azoka solidarioak, sortzekoprozesuan duten rolaz ere, eta azaltzen da horrekberen rol berrietan ahalduntzea ahalbidetu diela ema-kumeei.

Hurrengo ekarpenean, Ela Pérezen (Peruko San Mar-coseko Unibertsitate Nazional Nagusia) testuan —Jakintzei buruzko elkarrizketaren esperientzia, eko-nomia solidarioaren eta generoaren ikuspegitik—jakintza humanistikoaren eta herri-jakintzaren artekoelkarrizketak sustatzeko beharrari buruz hausnartzenda, eta agerian jartzen da zer-nolako haustura dagoenunibertsitatearen eta gizartearen artean; aldi berean,emakumeen ahotsa ikusezin bihurtzen duen ikuspegiunibertsalari jabeltzeko beharraz ohartarazten da.

Dosierreko azken ekarpenak, Jhonny Jiménezen(Ekuadorreko Unibertsitate Nazionala eta Ekuado-rreko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Mugimen-dua-MESSE) artikuluak —Ekonomia sozial eta soli-darioa eta maskulinitateak—, maskulinitatetradizionalaren eraikuntza sozialari buruz hitz egitendu, bai eta maskulinitate berriei buruz ere, patriarkatuadeseraikitzeko prozesu baten parte diren aldetik, baieta ekonomia solidarioko erakundeen barnean ge-nero-berdintasuna sustatzeko tresnak diren aldetikere.

Dosier honetan aurkezten diren testuek norberarenikuspegiak eta kokatutako esperientziak oinarri hartutaeraikitako begirada bat eskaintzen dute. Azaldutakoikuspegien eta errealitateen aniztasunaren bidez,agerian jarri nahi izan da beharrezkoa dela begiradafeminista bat hartzea, eredu berri bat eraikitzeko,herri-jakintzetan, klasean, etnian eta lurraldean erro-tutako ekonomiak oinarri hartuta. ■

6

Krisi ekonomikoa sortzen den garaietan, oinarrizkoproduktuak garestitzen direnean eta bizia zuzenekomehatxuen pean dagoenean, zailtasunak gainditzekobide gisa eredu kooperatiboak eraikitzea ez da gauzaberria. Hori gertatu zen, hain zuzen ere, Ingalaterran,XIX. mendean; geroago, XX. mendean, Asian, Latinoa-merikan eta Afrikan, aldebiko erakundeek nahiz al-deaniztunek inposatutako egiturazko doikuntza-planenondorioz; eta berriro ari da gertatzen Europan, XXI.mendean, kapitalismoaren metaketa-sistemak sortu-tako krisiei erantzuteko bitarteko gisa.

Dena den, gizakien arteko elkartasunean eta lanki-detzan ikuspegi praktiko bat badagoen arren, zalant-zarik gabe (adibidez, lan-baldintzak okertzean eustekoaukera izatea, edota denen erabilerarako baliabideaksortzea eta kudeatzea), ekonomia sozial eta solida-rioaren barnean dagoen ikuspegi estrategikoa —es-kakizun feministei dagokienez bereziki— nabarmendunahi izan dugu batik bat (esaterako, lan-arloan sexuenaraberako banaketa oinarri duen paradigma aldatzeadu helburu ikuspegi horrek). Ekonomia sozial eta so-lidarioan, barne-antolaketa taldearen horizontalta-sunean oinarritzen da, prozesuak demokratikoak dira,eta aldarrikatzen dituen balioetako askok analisi fe-ministaren ildoari jarraitzen diote. Hala, ahalmenaizan dezake ez soilik norberaren konturako enpleguasortzeko eta hari eusteko, baizik eta modu kolektiboaneta irizpide feministak oinarri hartuta egiteko ere bai.

Ibilbide labur honetan, zehatz-mehatz kokatuko dituguekonomia sozial eta solidarioak izan ditzakeen po-tentzialtasunak, Madrilgo emakume kooperatibistabatzuen eskakizun feministei begira, eta haren helbu-ruak eta erronkak definitzeko lagungarria den espe-rientzia bat hartuko dugu ardatz: Madrilgo EkonomiaFeministaren Sarearena.

E redu neoliberala oinarri zuten politikak munduosoan inposatu nahian ari zirenean, 1980ko ha-

markadan —modu bereziki larrian garapen bideandauden herrialdeak esan izan zaien horietan—, ema-kumezko hainbat akademiko, garapeneko teknikari

eta militante feministak bat egin zuten, hari aurre egi-teko. Egiturazko doikuntza-planak esan zitzaienekerrenta baxuenak zituzten pertsonen bizi-baldintzakokertu zituzten; bereziki, emakumeenak, are gehiagobete behar izan baitzuten beren rol hirukoitza (ekoiz-penekoa, ugalketakoa eta komunitarioa), etxean langehiago eginez, bai eta kanpoan ere, jarduera komu-nitarioetan, gizarteari eusteko ahaleginean. Honetandatza biziraupenaren pribatizazioaren (Benería, 2008)fenomeno hori: familia-unitateen gain —zehazki,emakumeen gain— uztea lehen estatuek ematen zi-tuzten zaintza-zerbitzuen ardura.

Bi fronte horietan (sistema patriarkalaren eta kapita-listaren kontra)1 borrokatu beharraren garrantzia age-rian jarri zen krisiaren testuinguruan —eta krisi sis-temiko bat sortzen den bakoitzean gertatzen da—,beren egoera hobetzea lortu zuten emakumeek (lan-merkatuan sartzea, eta seme-alabak hazteko eta men-detasunerako laguntzak) berriro ere zaintzaile-rolabete behar izan zutenean, beren egoera soziala (sis-tema patriarkalaren barnean) oso gutxi aldatu delakoeta aldaketak ez direlako finkatu.

Fronte patriarkal-kapitalista bikoitz horren kontrakoborrokan, beharrezkoa da paradigma berri bat garatzea,bizitza bera, zentzu zabalean ulertuta, helburu izanik.Batetik, sistema patriarkalak sexuen araberako lan-banaketa zorrotza inposatzen du, emakumeei esleitzendie zaintza-lanen ardura, eta pobretzera eramaten ditu,ez soilik baliabide ekonomikoei dagokienez (lanaldia-ren murrizketa, emakumeen langabezia-tasa altuak,lanaldi bikoitzak eta hirukoitzak, eta abar), baizik etaberen denbora eta espazio propioak izateko aukeraukatzen dielako ere bai.

Gainera, patriarkatuak maskulinotzat jotzen denarekinlotutako orori ematen dio balioa, eta horren ondorioz,

MADRILGO EKONOMIA FEMINISTAREN SAREA, EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAREN BARNEAN ESKAKIZUNFEMINISTAK SENDOTZEAREN ESPERIENTZIA, ZEHATZA ETA KOKATUA, DEN ALDETIK

Alicia RiusMadrilgo Ekonomia Feministaren Sarea

1. Patriarkatuaren eta kapitalismoaren harremanari buruz, lanhauek kontsulta daitezke: Firestone, Shulamith (1976),Delphy, Christine (1970), Federici, Silvia (2010) eta PérezOrozco, Amaia (2014).

7

lan-sektore feminizatuetan prekarietatea oso handiada, eta ia ez dute lan-arloko bermerik (hori berezikiesanguratsua da etxeko lanetan aritzen diren emaku-meen kasuan, ez baitute lan-hitzarmen kolektiborik,ezta langabezia-prestaziorik eta abar ere. Sektore ho-rrek mugimendu feministaren babesa izan du, harenegoera agerian jartzen eta presio egiten jardun baitu,Espainiak LANEren 189. hitzarmena berrets dezan).

Bestalde, sistema kapitalista batez ere emakumeekegiten duten doako zaintza-lan horretaz baliatzen da,lan- eta merkatu-sistema jakin bat eraikitzeko, erre-ferentzia nagusitzat hartuta zaintza-lanen ardurarikez duten pertsonak, gizonak nagusiki, lan-merkatuantxertatzen direnak, beste pertsona batzuk zeregin ho-rietaz arduratzen diren bitartean. Hala, sistema kapi-talistaren langile-eredua sexuen araberako lan-bana-ketatik onura lortzen duen subjektua da. Beraz,sistema kapitalista eta patriarkala oso estu lotutadaude, zaintza-lanen ardura hartzeko moduak ekoiz-pen-eredua ere irauliko bailuke.

Ekintzailetzak dakarren aukera krisi-garaietan

Ekonomia feministaren eta ekonomia sozial eta soli-darioaren arteko harremana sendotu egin zen 1980kohamarkadatik aurrera. Krisi ekonomikoko testuingu-ruetan, langabezia hazten denean —bai laurogeikohamarkadan bai gaur egun—, ekintzailetza suspertuegiten da, eta hori baliatuta, ekonomia sozial eta soli-darioko enpresen sustapena ekoizpen-sistema eraldadezakeen bitarteko bihurtu da.

Haren enpresa-ereduan, lehiakortasuna jada ez da era-gilea, eta etekina ez da helburua. Aitzitik, eredu ho-rretan, kooperazioa, ekitatea eta elkartasuna dira oi-narriak, eta pertsonak ezartzen ditu erdigunean; etanor bere aldetik ekintzaile izateak dakarren arriskuindibidualaren ordez, enplegu kolektiboa eta, horrekinbatera, arriskuaren banaketa, sustatzen dira. Lanarenantolaketari dagokionez, egitura horizontala eta de-mokratikoa da, biltzar bidezkoa, eta kideen artekoberdintasuna bermatzen duena. Horrek erronka ga-rrantzitsua dakarkio nagusi den sistemari, eredu ka-pitalista eta patriarkala baititu oinarri, eta eredu horiek,hain zuzen ere, bazterketa, menderakuntza/sumisioharremanak eta indibidualtasunaren fantasia sustatzenbaitituzte (Hernando, 2012).

Gaur egun, Espainian bada haren jarduera arautzenduen lege bat: Ekonomia sozialari buruzko martxoa-

ren 29ko 5/2011 Legea.2 Lege horrek aurrerapausoaekarri du beste enpresa-eredu batzuk ageriko egitealdera, baina oraindik ez dago legezko aitortzarik,ekonomia sozialaren gidalerro diren printzipioak ja-sotzen dituenik; printzipio horiek REAS Sareen Sa-reak3 2011ko maiatzean onartutako Ekonomia Soli-darioaren Gutunean.4 jasota daude

Printzipio horietako bi, bereziki, feministen ekarpenezhornitu dira: lana eta ekitatea. Lanaren definizioan,ez da kontuan hartzen merkatuan diruaren truke egitendena soilik; ordaindu gabe egiten diren lan guztiakere barnean hartzen dira, horiei esker eusten baitzaiegizarteei. Definizio horren ildotik, lan guztiak balioetsibehar dira, baina ez soilik eta nagusiki ikuspegi mo-netaristatik, balioespen sozialaren eta, batez ere, bi-dezko banaketaren bitartez baizik. Horregatik, enpre-sen kontzientziazioa sustatu behar da, onar dezatenhaietatik kanpo egiten den lana, ugalketa alegia, biziaribizirik eusten diona, erraz eta arintasunez egin dadinahalbidetu behar dela, horretarako ordutegi eta neurriegokiak ezarriz.

Ekitate-printzipioari dagokionez, alderdi hauek jasot-zen dira gutun horretan: enpresen erabaki- eta ordez-karitza-organoetan ordezkaritzak parekotasunezkoaizan behar duela; soldatetan berdintasuna izan behardela; eta enpresen barruan denetariko lanek izan behardutela aitortza.

Arrazoi horiengatik, ekonomia sozial eta solidarioafeminismo antikapitalistak bere gain hartutako etasustatutako erronka izan da, emakumeek beren kon-turako enplegua sortzeko beharrari erantzuteko, iriz-pide egokiak oinarri hartuta, emakumeen egoera ho-betzeko nahiz ordezkaritza-sistemetan duten posiziokolektiboa eraldatzeko helburuarekin.

Esperientzia kokatua: Madrilgo Ekonomia FeministarenSarea

Azken hamarkadetan, feminismoen eta ekonomia so-lidarioaren artean behin eta berriz izan dira elkarriz-ketak, benetako ekitatea lortzeko bidean praktika oi-narri hartuta landutako proiektuak ebaluatze aldera.Elkarrizketa horien artean, nabarmentzekoa da Ma-

2. <https://www.boe.es/boe/dias/2011/03/30/pdfs/BOE-A-2011-5708.pdf>.

3. <http://www.economiasolidaria.org/>.4. <http://www.economiasolidaria.org/carta.php>.

8

nilan 2013ko azaroan izandako Ekonomia Sozial etaSolidarioaren Sustapenerako Nazioarteko Sarearen(ESSSNS) nazioarteko bilkura. Han, emakume-taldebatek ekonomia sozial eta solidarioan genero-ikus-pegia txertatzeko adierazpen bat landu zuen, eta osokobilkuran aurkeztu. Adierazpen horretan, azpimarratuzuten zeinen garrantzitsua den ikuspegi feministatxertatzea nahiz emakumeen eta gizonen arteko ber-dintasunari arreta handiagoa jartzea, ekonomia sozialeta solidarioaren prozesuetan nahiz garapenean.

Ikuspegi feminista ekonomia solidarioan benetan txer-tatzeko bitartekoak jartzearen garrantzia ikusirik, etahartako kide eta emakume gisa izandako esperientziaoinarri hartuta, 2014ko irailean lau erakunde mistoketa emakume-erakundek Madrilgo Ekonomia Femi-nistaren Sarea sortu genuen; gaur egun, hogei era-kunde eta profesional baino gehiago gara sare horre-tako kide. Funtsezkoa iruditzen zitzaigun enpreseiahotsa eta agerikotasuna ematea eta enpresek berenekimenak eta proposamenak sendotzea, aldi bereanhaien barnean rol sexistak erreproduzitzea eragotziz.

Beste kezka hau ere sortu zitzaigun: prekarietate-ego-eran bizi ziren emakumeek ekintzailetzako aholkula-ritza-zerbitzuetara jotzen zutela, gero eta gehiago, be-ren segurtasun material urria arriskuan jarriz. Horrenarrazoia zen besteren konturako lana lortzea gero etazailagoa zela, eta oso prekarioa zela. Hala, ekintzai-letzaren ideia behar gisa sortzen zen batez ere: diru-sarrerak lortzeko beharrari erantzuten zion, ez desirabati. Sarea emakume horiek ohartarazteko eta haieilaguntzeko ere sortu zen. Ekintzaile izatea erabakitzenbazuten zein ez, beharrezkoa zen emakume horiekinformazioa izatea, ohartzeko zer dakarren ekintzaileizateak emakume izanik. Izan ere, hala, lana eta bizitzapribatua uztartzea ez da errazagoa (uste hori oso za-baldua badago ere); beharrezkoa da ahalduntzea, ban-kuekin eta bezeroekin negoziatzeko; eta horrez gain,enpresen laguntza-sarea behar da.

Horregatik, abiapuntuko diagnostiko bat lantzea era-baki genuen, Sarea helburu horiei begira arreta ema-teko bidean jartzeko. Sarea 2014ko azaroan aurkeztuzen lehenengoz, Zaragozan izandako Ekonomia Sozialeta Solidarioaren Nazioarteko I. Biltzarrean.5 Han,tailer bat egin genuen, kontzeptu hau definitzeko: «bi-zitzea merezi duen bizitza» (Amaia Pérez Orozcoekonomialari feministak erabilitako terminoa balia-tuta).

Ideia zen behin bizitza hori definituta, zer bizitza mo-tatarantz jo nahi dugun zehaztuta, Sarea baliagarriizatea eta zubi-lanak egitea helburu horietako batzuklortzeko bidean. Behin ideia definituta, haren ezau-garriak zehazteko, hizkuntza informatikotik egokitu-tako bi termino baliatu genituen: aurrebaldintzak etapostbaldintzak.

Aurrebaldintzak terminoarekin honi egiten diogu erre-ferentzia: emakumeek behar dituzten gutxieneko bal-dintzak, beste gaitasun batzuk garatzeko bidean au-rrera egiteko, ekoizpen-proiektu baten bitartez.Esparru honetan, garapenaren ideiak bere baldintzakditu, helburu bat baita bere-berean, ez bitarteko bat.Horregatik, ezin daiteke edonola bideratu.

Postbaldintzek, berriz, honi egiten diote erreferentzia:espero daitekeena, ibilbidea behar bezala egin denean.Behin hasiera eta garapena ongi definituta, betetzeaespero dugun itzulera-balioak dira postbaldintzak.

Termino horiek lagungarri izan zitzaizkigun bizitzeamerezi duen bizitza ibilbide gisa ulertzeko, ikuspegiestatikotik urrunduz, eta ohartzeko badirela baldintzabatzuk hasieratik bete behar direnak (zuzenean lotutadaude oinarrizko premiekin), eta beste batzuk defini-tutako baldintzetan bideratutako garapenaren ondoriodirela (generoaren araberako interes estrategikoak).Bizitzea merezi duen bizitza kontzeptuak dena hartzendu, hasieratik amaierara, ez dago lotuta helburuarekinsoilik.

Aurrebaldintzak erabilgarriak izan zaizkigu, egoeraahulean dauden emakumeak ohartarazteko, uler de-zaten oso garrantzitsua dela babes-egoera bat izatea,alderdi ekonomikoan eta bizitzan oro har eusteko,ekoizpen-proiektua emaitzak ematen hasi bitartean.

Definizio hori landu ostean, elkarrizketa sakonak eginziren bost emakume feminista eta kooperatibistarekin;ekoizpen-sektoreetan txertatutako proiektuak zituzten,sektore maskulinizatuetan nahiz feminizatuetan. Haie-tan beteranoena zen emakumeak duela hogeita hamarurte hasi zuen bere ibilbidea, eta gaur egun presidenteada estatuko kooperatiba-konfederazio nagusietako ba-tean. Denbora gutxien zeramanak duela bost urteabiatu zuen bere jarduera. Elkarrizketa horietatik,Ekonomia Feministaren Sareak zer beharri erantzunbehar dien ondorioztatu genuen:

5. <http://economiameeting.net/es/>.

9

Soldatapeko lanari dagokionez, azaldutakolorpenak…

Ekonomia sozial eta solidarioaren esparruan sartutakobeste emakume batzuen errealitatera hurbiltzetik ate-ratako ondorioetako bat lan-sistemari buruzkoa da:izan ere, bide ematen du oinarrizko premiei erantzu-teko, soldata baten eta baliabide komunen kudeake-taren bidez, eta aldi berean beste emakume batzuenhobekuntzan laguntzen da, lan militantearen bidez.Emakumeek kontatutako esperientzien bitartez haienongizatearen berri jakin dugu, kanpotikako murriz-ketak egonik ere.

Enplegu-mota horren bidez bizitzako helburu batzuklortu izana ere azpimarratzen da: nahi duten horretanlan egitea eta iruditzen zaien bezala antolatzea, la-naldiak norberaren aukeren arabera diseinatzea, berenekintzen bidez justizia soziala lortzen laguntzea, etamodu kolektiboan eta demokratikoan lan egitea.

Lan kooperatiboaren bidez, kooperatiben arteko lan-sareak eratu dituzte, eta ekonomia sozial eta solida-rioaren esparruan sartutako beste emakume batzuenhobekuntzarako eskakizunak zehaztea lortu dute.Kontakizun horiek erakusten dute lana plazera oinarrihartuta bizi daitekeela, eta lana militantziatik banan-duta ez dagoen errealitate bat izatea lor daitekeela.

Eta erronkak…

Zehaztutako erronkak askotarikoak dira. Alde batetik,ekonomia sozial eta solidarioak estatuen eta erakun-deen laguntza behar du, hartan txertatutako proiektuaksendotzeko. Horrez gain, lan-sistema horrek ez dulortu bere baitan sexuen araberako banaketa gaindit-zea, ez eta horrek dakartzan arazoak ere.

Eremu mistoetan, oraindik ere zereginak sexuen ara-bera banatzen dira, emakumeen ekarpenak gutxiestendira eta ez zaie benetan erantzuten haien eskakizunei.Bestalde, zaintza-lana oraindik ere emakumeen ardurada batik bat, eta ez da ageriko egiten eta ez da or-daintzen. Izan ere, enpresek lana eta familia-bizitzauztartzeko neurriak hartzen badituzte ere, oraindikere emakumeak dira gehienbat horiek uztartzen di-tuztenak. Horrek ikusarazten digu lan-kategoria be-rriak sortzeko beharra dagoela, aspaldiko mugak gain-dituz, eta erantzun sortzaileak emanez.

Horrez gain, ikusarazten digu arazo sozialei ezinzaiela erantzun pribaturik eman, hala ez baitira egi-turazko akatsak konponduko. Etxeko lanei dagokie-nez, beharrezkoa da estatuaren, banakoen eta enpreseninplikazioa, oso errotuta dagoen hesi hori gaindit-zeko.

Iturria: erakundeak egina.

Aurrebaldintzak

Materialak

• Autonomia ekonomikoa• Ongi jatea• Premiak aseta izatea• Lanak ekarpena egitea• Lantokia hurbil izatea

• Beste emakume batzuekinharremanetan egotea

• Bidezkoa ikuspegi sozialetik• Etengabeko ikaskuntza eta

ezagutza• Helburuak izanik• Sarean

• Kontzientea• Gozagarria• Dibertigarria• Nire denbora kudeatzen dut

• Nahikoa baliabide materializatea, ez urritasuna

• Denbora izatea, ez presakaibiltzea

• Konfiantza, segurtasuna

Bizitzaren eraikuntzakolektiboa

Ekarpenak egiten dizkidanjendearekin

Beste emakume batzuenpremiei arreta jarriz

Zaintzak erdiguneandaudela: zaintzen duteta zaintzen naute

• Uztartzea edo bateratzeaalderdi guztietan

• Aitortzarekin• Ezagutza partekatuz

• Lasaia• Sarean txertatua• Deslokalizatua: nahi dudan

lekutik lan egin dezaket

Pertsonalak

Sozialak etaingurumen-arlokoak

Garapena Postbaldintzak

10

Halaber, pentsarazten digu elkarrekin gogoeta egitenjarraitu behar dugula, alderdi honi buruz: nola egingeure ikuspegi sozialetik emakume edo gizon gisamodu esanguratsuan definitzen gaituzten rolak, bar-neratutako mugak gainditze aldera, bai eta arauakhaustean nork bere buruari ezarritako zigorrak gain-ditze aldera ere.

Beharrezko babesari buruz…

Estatuaren betebeharra da, Espainiako Konstituzioanjasota dagoen moduan, pertsonen arteko benetakoberdintasuna eta parte-hartzea eragozten duten ozto-poak kentzea. Beraz, haren zeregina da helburu horilortze aldera gizartean zehaztutako beharrei erantzu-tea.

Emakume kooperatibisten bizitzari buruz egindakoazterlan soil horretatik ondorioztatu da beharrezkoadela begirada eta proposamen feministak txertatzea,estatuaren barnetik (femocracia deritzona), eta esta-tuak elkarrizketa izatea emakumeen oinarriko era-kundeekin, generoaren araberako interesak ez daitezenezerezean geratu interes orokorraren izenean.

Bizitza erdigunean jartzearen konplexutasunariburuz…

Sistema hegemonikoaren ordez ordena berri bat ezart-zea planteatzen dugunean, pertsonen bizitza erdigu-nean jarriz, hau da sortzen zaigun lehen zalantza:Nola egin? Ekonomia sozial eta solidarioa da, hainzuzen, ekoizpen-ehuna antolatzeko moduetako bat,irizpide etikoak oinarri hartuta, premia sozialei erant-zuteko.

Sistema hegemonikoa ez bezalako bizitza-hautabideeiburuzko proposamen horietatik ondoriozta daitekebizitza duin kontzeptua ez dela garrantzitsua helburugisa soilik, baizik eta baita prozesu gisa ere. Horrenlekukotza ematen dute elkarrizketatutako emakumeek;haien diskurtsoetan, plazeraren sentsazioa azaleratzenda, bai bizitzaren bai lanaren inguruan.

Eta horren amaierako gogoeta gisa, ordena berri ho-rren egituraketaren inguruko galdera hau egin daiteke:Ongizatea sortzen al dit lortu nahian nabilen bitar-tean?

Bibliografia

Arruzza, C. (2015). Las sin parte. Matrimonios y di-vorcios entre feminismo y marxismo. Bartzelona.Sylone.

Benería, L. (2008). «De la armonía a los conflictoscooperativos. La contribución de Amartya Sen ala Teoría de la unidad doméstica». Araucaria, Re-vista Iberoamericana de Filosofía, Política y Hu-manidades, 20, 15-34.

Carrasco, C. (1999). Mujeres y Economía, Nuevasperspectivas para viejos y nuevos problemas. Bart-zelona. Icaria.

Delphy, C. (1970). «L’ennemie principal». Partisans,azaroa.

El Salmón Contracorriente (2015, azaroa, 13). «De-claración Internacional: Por la perspectiva de Gé-nero en la Economía Social y Solidaria». [Blogarensarrera]. Hemendik berreskuratua: <http://www.elsalmoncontracorriente.es/?Por-la-perspectiva-de-Generoen-la>.

Federici, S. (2010). Calibán y la bruja. Madril. Trafi-cantes de Sueños.

Firestone, S. (1973). La dialéctica del sexo. Bartze-lona. Kairós.

Hernando, A. (2012). La fantasía de la individualidad,sobre la construcción sociohistórica del sujeto mo-derno. Madril. Katz.

Herrero, Y. (2013). «Miradas ecofeministas para tran-sitar a un mundo justo y sostenible». Revista deeconomía crítica, 16, 2013ko 2. sehilekoa, 278-307. Hemendik berreskuratua:<http://revistaeconomiacritica.org/sites/default/files/revistas/n16/09_YayoHerrero.pdf >.

Pérez Orozco, A. (2014). Subversión feminista de laeconomía: Aportes para un debate sobre el con-flicto capital-vida. (1. arg.). Madril. Traficantes desueños. ■

11

S enegalgo emakume-talde bat —Munduko Auzoakgazteen nazioarteko sareko gazteen ama, arreba

eta ahaideak— Dakarren bildu zen 2008ko ekainean,nazioarteko lehen biltzarrean, eta sareari laguntza es-katu zioten: «Geuk ere, emakumeok, zuena bezalakoespazio bat behar dugu»; hainbat kulturatako emaku-meekin biltzeko, askatasunez hitz egiteko, ikastekoeta sendotzeko aukera emango dien espazio bat. Ho-rrela hasi zen erronka: hego-hego-ipar sareko pro-grama baten bitartez, emakumeak biltzeko eta ahal-duntzeko espazio seguruak sortzea, emakumeentzateta emakumeekin.

Munduko Emakumeak programa abiatu zenetik, zen-bait joera eta eredu ekonomiko aztertu ziren, eta, az-kenean, ekonomia soziala eta solidarioa hautatu zen,Sareak zituen balio berak zituelako. Ia berehala, ikusizen beharrezkoa zela proposamen horretan genero-ikuspegia txertatzea. Izan ere, Sarearen helburua dapatriarkatuak emakumeei eta gizonei esleitutako rolakeraldatzea, bai eta sistema horrek ezarritako botere-harremanak ere; hau da, emakumeak eta haien lanabalioetsiko dituen joera ekonomiko bat garatzea.

Bolivian, El Altoko zenbait barrutitako lau talde, Gre-goria Apaza Emakumearen Sustapenerako Zentroa-rekin batera (CPMGA), Sareko kide egin ziren. 30urtetik 50era bitartean dituzten emakumeak dira, hez-kuntza-maila baxukoak: erdi-mailako batxilergoadute, edota ez dute amaitu, eta gehienek oinarrizkohezkuntzako bi edo hiru urte baino ez dituzte egin.Gehienak, gainera, ezkonduta daude, eta premia han-dia dute familiarentzat diru-sarrerak lortzeko.

Munduko Emakumeak programa ahalduntze ekono-mikoaren1 sailean txertatu zen. Gregoria Apaza jadaaritu zen esparru horretan lanean, ekonomia sozialeta solidarioko ekintzailetza kolektiboetan lagunduz

eta bidezko merkataritzako irizpideak oinarri hartutamerkaturatzeko prozesuak antolatuz. Testuinguru ho-rretan, «emakumeek diru-sarrerak eta ahalduntze eko-nomikoa lortzeko estrategia bat aurkitu zuten: ehun-gintza-sektorean ekoizpen-elkarteak eratzea».2

Programaren hasieran, emakumeen egoerari buruzkodiagnostiko bat landu zen, beren eskubideak erabilt-zeko eta ekoizpen-baliabideak lortzeko aukerak az-tertuz, prozesu parte-hartzaile baten bidez. Diagnos-tiko horretan sakontzeko, aurretiko azterlan bat baliatuzen; hartatik, elementu hauek jaso ziren:

• Sareko emakume gehienek ez zekiten beren esku-bideen berri, eta indarkeriazko egoerak jasaten zi-tuzten, baina ez zituzten halakotzat hartzen, eta,beraz, ez zituzten salatzen. «Emakumeek ez dituzteindarkeria-kasuak salatzen; txikitatik bikotearenmendeko izatearen jarrera hartzera bultzatzen di-tuzte; diotenez, ohikoa da baieztapen hau: ‘ema-kumeak dena jasan behar du, emazte on batek se-narra jasan behar du’».3

• Emakume guztiek zuten gutxi balioetsitako lana, age-riko egiten ez zena, prekarioa eta ordaindu gabea.

Emakumeen erronkak ekintzailetza-jardueretan

Emakumeen lana balioesten ez den lan gisa haute-maten da, bai gizartearen aldetik, bai emakumeen al-detik. Horren ondorioz, emakumeei zaila egiten zaieberen lan-indarraren benetako kostuaren iritzirakokalkulua egitea, beren ekintzailetza-jardueretan kon-tabilizatu ahal izateko. Diru-sarrerak lortzen dituzte-nean, familiari egin diezaioketen ekarpenean pent-satzen dute, bigarren mailako ekarpen gisa.

MUNDUKO EMAKUMEEN SAREAK EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAN EMAKUMEEN AUTOMATIZAZIOAAHALBIDETZEKO TRESNAK ERAIKITZEN DITU

Quartiers du Monde

1. CPMGAk beste 4 sektore ditu: Ahalduntze Ekonomikoa (Be-rrikuntza eta Baliabideen Kudeaketa), Ahalduntze Pertsonala(Herritar Ekintza), Exigibilitatea eta Intzidentzia, Komuni-kazioa: Pachamama irratia.

2. Txosten teknikoa, Munduko Emakumeak, El Alto, 2016,CPMGA.

3. El Altoko diagnostikoa, Munduko Emakumeak, 2009.

12

Gure proiektuari esker, dirua bil dezakegu, eta horrekaukera ematen digu etxeko gastuak ordaintzen lagunt-zeko.

(Meche, Amparampi taldeko emakumea,El Alto, Bolivia).

Jarduera horien bidez lortzen duten ahalduntzearenadierazle bat da emakumeek egiten duten lanaren aitortzaeskatzen dutela. Emakumeak hasi dira beren ekarpe-nez ohartzen, baina, aldi berean, aitortza hori beraeskatzen dute besteen aldetik ere. Aitortzaren eska-kizun hori emakume horien ekarpenaren ondorio da:beren lanaren auto-balioespenaren ekarpenaren4 on-dorio, hain zuzen.

Gregoria Apaza Emakumeen Sustapenerako Zentroa-ren ekintzari esker, Boliviako emakume-taldeek lan-merkatuan sartzeko eta kreditua lortzeko aukera dute.Aukera horiek eskura izanik, emakume horien etxeetaneztabaidak sortzen dira erabaki jakin batzuen inguruan,baina hori ez da oztopo oraindik ere baliabideen kon-trola gizonek izateko. Patriarkatuak hornitzailearenrola eman die gizonei, bai eta ekoizpenaren gainekoeskubidea eta kontrola ere, eta horrek berekin dakar,gainera, balioespen soziala.

Emakumeak patriarkatuan eraiki dira, eta botere etalidergo indibidualean oinarritutako harremanak garatudituzte beren taldeen barnean; eta horrek lehiakorta-suna sortu du beren artean. Egoera horretan, elementuhauek baliatzen dituzte: adina (zaharrena izateagatikpresidentea da, talde bateko emakumea), ikasketa-maila, familia-harremanak (lehenengo emaztea edoamaginarreba), komunitateko harremanak (elkartekoedo komunitateko presidentearen alaba), edota diru-sarreren maila taldearen barnean (bilerak presidenteaden emakumearen etxean egiten dira); eta, horrela,patriarkatuaren ereduak erreproduzitzen dituzte.

Berdintasuna eraikiz ekonomia sozial eta solidarioan

Ekonomia sozial eta solidarioak balio jakin batzukditu, hala nola iraunkortasuna eta justizia soziala,baina, hala ere, sektore horretan emakumeek gizonekbaino aukera gutxiago dute erantzukizun handiko pos-tuak eskuratzeko, eta lanaldi partzialeko enplegugehienak emakumeek dituzte. Soldatei dagokienez,gizonen eta emakumeen arteko desberdintasunak ez

dira sistema ekonomiko neoliberalean bezain handiak,baina, dena den, herrialde guztietan daudela egiaztatuda. Frantzian,5 esaterako, baliokideak diren postu etalan-baldintzetan egonik, gizonei eta emakumeei or-daintzen zaien kopuruan dagoen aldea, ESSn, % 13ingurukoa da. Desberdintasun hori handiagoa da ko-operatiben (% 15) eta mutuen (% 25) kasuan, eta mu-rrizteko joera du elkarteetan (% 6).

Alde horretatik, ESSren helburua ez da emakumeeneta gizonen artean dauden desberdintasunak deserai-kitzea, gobernatzean eta lanean dagoen sexuen ara-berako banaketa desagerraraztea baizik. Hori da, hainzuzen, patriarkatuaren mekanismo nagusia, gizonent-zat botere-harremanak ezartzen eta erreproduzitzenbaititu, eta emakumeentzat, mendekotasunezkoak.

Mekanismo horren bidez, Sarearen iparraldeko au-zoetan (Parisen eta Bruselan), emakume gehienak gi-zartean balioespen urria duten lanbide-mota batzuetanaritzen dira (ezaugarri femeninoekin, eta, beraz, na-turalekin, lotzen baitira), eta gutxi ordaindutako lanakdirenez, segregazio horizontala sustatzen da.6

Hortaz, zer aukera eta espazio daude ekonomia sozialeta solidarioan emakumeen gogoetarako, sustapenerakoeta sendotzerako? Zer neurritan hartzen dituzte gogoanenpresa sozial eta solidarioek emakumeek oro har aur-kitzen dituzten ozpotoak eta eragozpenak, enpresaksortzeko, kreditua eskuratzeko, prestakuntzarako etaegokitutako laguntzarako? Auzo pobreetan bizi direnemakumeek, edota landa-eremuetatik edo beste he-rrialde batzuetatik migratu dutenek, beste oztopo es-pezifiko batzuk ere badituzte, aipatutako horiez gain:ez dira oso gaituak, eta asko analfabetoak dira; batzuekmugikortasun-arazoak dituzte; zailtasun handiagoakdituzte finantzaketa eta kreditua lortzeko; eta premiazkobeharrak asetzeko zailtasunekin bizi dira une oro. Al-darrikatu diren ESSko lege gehienetan,7 ez da ezarriemakumeek enpresetan aurrera egiteko, sendotzekoeta erantzukizunezko postuak lortzeko mekanismorik.

Arrazoi horiengatik, Quartiers du Monde erakundeaketa Munduko Emakumeen Sareak genero-ikuspegia

4. Aurretiko azterlana eta partaidetzazkoa, Munduko Emaku-meak, F3E, 2011.

5. <http://www.cncres.org/accueil_cncres/observatoire_de_less>.6. Manon Désert, «Vers l’égalité femmes hommes dans l’ESS?

Luttes et engagements en faveur de l égalité des sexes dansle tiers-secteur en France», Working Paper bilduma, Solida-rité, 2014.

7. Frantziakoan izan ezik; han, erakunde feministek lobbyingaegin zuten, legean genero-ikuspegia txertatzeko. MundukoAuzoak erakundeak modu aktiboan parte hartu zuen.

13

txertatzen dute ESSn, eredu horren begirada, ekintzaeta emakumeen bizitzan duen eragina eraldatzeko,gizonen eta emakumeen arteko nahiz emakumeen ar-teko botere-harremanak zalantzan jarri eta aldatzeko,eta emakumeak beren ekintzailetzaren bidez sendot-zeko eta ahalduntzeko.

ESSren tresnetan genero-ikuspegia txertatzea

Helburu horiek lortze aldera, Munduko EmakumeenSareak, ESSn eta genero- nahiz lidergo-gaietan erre-ferentzia diren beste hiru kiderekin batera, bi alderditxertatu zituen ekintzailetza sozial eta solidarioak sort-zeko eta sendotzeko tresna eta etapetan: generoarenaraberako ikuspegiari buruzko eztabaidagaiak, eta li-dergo kolektibo, garden eta demokratikoen eraikuntza.

Tresna gehienek herri-heziketan dute jatorria, eta ema-kumeen eguneroko bizitzako esperientziak hartzendira abiapuntu, lana abiatzeko. Bideratzaile-lanak egi-ten dituzten emakumeek tokiko testuinguruetara ego-kitzen dituzte tresna horiek, modu kulturalean itzuliz,eta, horrela, taldearen errealitateei eta erronkei erant-zuten dien programa bat lantzen da. Sareko trukeeneta esperientzien itzulketen bidez, tresnak sistemati-zatzen dira, zenbait gidatan: Lidergo kolektiboa, ge-nero-ikuspegia kontuan hartuta, eta Ekintzailetza so-zial eta solidariorako laguntza, genero-ikuspegiakontuan hartuta.

Sareak bi tresna erabili ditu ESSra egokitutako enpresasortzeko, eta genero-ikuspegia txertatu die; artikuluhonetan azalduko ditugu:

• Aktiboen eta pasiboen ebaluazioa.• Canvas-a.

Nola ezagutu oinarriko lerroa eta nola neurtuaurrerapenak: emakumeen aktibo eta pasiboindibidual nahiz kolektiboen ebaluazioa

Enpresa guztiek egiten dute kapitalen ebaluazioa de-ritzona. Tresna horrek alderdi hauek ebaluatzen ditu:enpresen eta enpresaburuen finantza- eta antolaketa-gaitasunak, kredituaren eta beste finantzaketa-motabatzuen —kanpokoak zein barnekoak— eskuragarri-tasuna, lokalak, ekipamenduak eta abar.

MES sarearen proposamenean, emakumeen aktiboakez dira emakumeek dituzten baliabide materialak soi-

lik, ez dira ondasun ekonomikoak soilik, baizik etabaliabide ez-materialak ere bai, hala nola bizitzakoesperientzien bitartez lortu dituzten ezagutzak eta gai-tasunak. Esate baterako, emakume batek familiarenedo gurasoen laguntza badu, edota auzotarren batzarbatean parte hartzen badu, elementu horiek indarbihurtzen dira.

Aktibo horiek ez dira indibidualak nahitaez; kolekti-boak, soziokulturalak, zibilak edo politikoak ere izandaitezke. Hori gertatzen da lege batek emakumeenugalketa-eskubideak babesten edo zabaltzen ditue-nean, edota indarkeriaren aurka egiten duenean, edoprograma edo politika publiko batek emakumeek kre-ditua eskura dezaten sustatzen duenean. Kasu horie-tan, aktiboak emakumeen bitarteko bihurtzen dira,emakumeek bai baitakite haien berri, eskatu egitendituzte, eta beren intereserako baliatzen, proiektu jakinbat bideratzeko. Bestela esanda: aktiboak balia dai-tezkeen aukera bihurtzen dira.

Aitzitik, pasiboak oztopoak, eragozpenak, zorrak edoarrazoiren bat dela medio bete ez diren edo bertanbehera geratu diren konpromisoak dira. Pasiboek ema-kumeek beren jarduerak ahalik hobekien egin ditzateneragozten dute: esate baterako, emakume bat ez dalanera joaten janaria prestatuta utzi, etxea txukundueta haurrak eskolan utzi arte, baina azokara goiz iritsibehar du, eta ez du lortzen bere postua gordetzea.

Emakumeek arazoak dituzte senarraren baimena lort-zeko, etxetik kanpo lan egiteko. Baina lortzen dutenean,egoera asko aldatzen da…

(El Altoko diagnostikoa,Munduko Emakumeak, 2009).

Emakumeak indarkeria-motaren bat pairatzen badu,Boliviako taldeetako emakume askok bezala —gehie-nek diote beren bizitzako uneren batean pairatu dutelaindarkeria-motaren bat, batez ere bikotekidearekinbizitzen hasi eta lehen urteetan8—, arazoak izangoditu lanean: denbora gutxiago lan egiteko, sendatuegin behar duelako; ekoizpen-ahalmen txikiagoa; izua,etengabe; eta bere osotasun fisikoari eta autoestimuarieragiten dioten ondorioak.

Dena den, pasiboak ez dira negatiboak nahitaez. Bat-zuetan, garai batean egin ezin izan zena osatzea dagakoa: adibidez, irakurtzen ikastea; hau da, egoerabatzuk gerora alda daitezke.

8. El Altoko diagnostikoa, Munduko Emakumeak, 2009.

14

Nola funtzionatzen du?

Tresnak bost arlo hartzen ditu kontuan –aktibo sozialak, gizaaktiboak, antolaketa-aktiboak, finantza-aktiboak eta aktibomaterialak– eta emakume bakoitzari ebaluazio bat egitea pro-posatzen dio, 0tik 5era arteko eskala batean, irizpide batzukoinarri hartuta (5-10 irizpide).

Emakume bakoitzak bere batezbestekoa kalkulatu behar duaktibo bakoitzean. Eskema soil baten bidez, ikus daiteke zeindiren emakumearen indarrak edo aktiboak, eta mugak edopasiboak, aktiboetan oinarrituz sendotze-estrategia bat erai-kitzeko. «Emakumeen adimena eta ezagutzak, gaitasunak,abileziak eta konpetentziak balioestera bultzatzen du, haienbeldur, arazo, ahulezia edo erronketan arreta jarri beharrean».

Emakume guztien aktiboak oinarri hartuta, taldearen batez-bestekoak kalkulatzen dira, eta ahalduntze-estrategia bat di-seinatzen da. Taldea eratzen denean, ebaluazioa oinarrizkolerro gisa balia daiteke, eta gero aldizka berriro egin beharda, zer aurrerapen egin diren ikusteko eta estrategiak berriroebaluatzeko.

gutu zituzten, beharrezkoak direnak taldeko jardueraekonomikoetan osoki parte hartzeko eta talde dinamikobat eraikitzen hasteko oinarri sendoak izateko…

(Oumy, Pikineko bideratzailea,Munduko Emakumeen Foro Birtuala,

2013ko apirilak 19).

Partaidetzazko negozio-plan bat eraikitzea: Canvasa

Negozio-planaren etaparako, Canvas model business planderitzona egokitu zen. Ekintzailetzaren zeregina etaikuspegia aztertu zen, lortu beharreko egiturazko eral-daketekin lotuta. Zeregin eta ikuspegi horrek barneanhartzen du genero-berdintasuna, eta hori Canvasarengune bakoitzean txertatu behar da: ekintzailetzarenbarne-funtzionamenduan, antolaketan eta bezeroarekinezartzen den komunikazioan. Canvasa partaidetzazkotresna bat da, eta aukera ematen dio emakume ekint-zaileen taldeari beren ekimena elkarrekin eraikitzeko.

Bost etapa nagusi daude, eta garrantzitsua da ordenaegokian garatzea:

1).Zer. Ekimenaren edukia, ikuspegia (ekintzailetza-jardueraren izateko arrazoia), egitekoa (zer arazorierantzun nahi dion ekintzailetzak), kontzeptua(ekintzailetzaren ideia, balio-proposamen bat ema-ten diona), bezeroei eskaintzen diena eta ekintzai-letza-jardueran parte hartzen duten emakumeenganizan ditzakeen eraginak.

2).Norentzat. Bezeroei buruzko zehaztapenak garrant-zitsuak dira: jada erosten diguten bezeroak badi-tugun jakinaraztea, nor diren, zergatik erosten di-guten…; zer bezero-mota izan nahiko genukeen;nolakoa den bezeroekiko harremana (zuzenekoa,telefono bidezkoa, birtuala, Internet bidezkoa); etazein diren komunikazio-bitartekoak.

3).Nola. Nola antolatzen garen (jabetzaren egitura,emakumeen rola, emakumeen boterea eta lekuaekintzailetza-jardueretan); nola egiten diegun aurre,elkartasunez, taldeko emakume batzuek aurkitzendituzten oztopoei; zein diren funtsezko baliabideak(lantaldea, aretoak, materialak, funtsak); bazkideak(zer bazkide-mota izan nahi ditugun, ea bazkidehoriek ESSren ikuspegi bera duten genero-berdin-tasunari buruz) eta jarduera garrantzitsuak.

4).Zenbat. Kostuak, sarrerak, finantza-bideragarrita-suna.

Elementu horiek guztiak kontuan hartu beharrekoakdira emakumeen ekintzailetza-jardueretan laguntzean.Horretarako, oinarrizko tresnaren egokitzapen bategin zen, ebaluaziorako beste galdera batzuk txertatuz,ikusteko zer oztopo-motak eragozten dieten emaku-meei beren ekintzailetza-jarduerak sortzea, aurreraeramatea eta emaitza onak lortzea.

Esaterako, aktibo sozialak familiaren, lagunen eta ko-munitatearen babesa nahiz familia-bizitza eta lana uz-tartzean izandako arrakasta ebaluatzen ditu, besteakbeste. Giza aktiboak ebaluatzen du zenbateraino bizi di-ren indarkeriarik pairatu gabe eta zein den haien osa-sun-egoera. Eta aktibo materialak zaintza-baliabide pu-blikoen eskuragarritasuna ebaluatzen du (haurreskolak,ospitaleak, adinekoentzako zentroak eta eskolak).

Bi kasuetan, garrantzitsuena da emakumeak, erakun-deak, finantza-emaileak eta gainerako eragileak ohart-zea kontzeptu horiek finantza-sektoretik harago doa-zela, eta kontuan hartu beharrekoak direla,emakumeek dituzten oztopo espezifikoak, beren jar-duera ekonomikoak garatzea eragozten dietenak, al-datzeko.

…Oso tresna erabilgarria da (Aktiboen eta pasiboenebaluazioa), eta eskuragarria denentzat, bai bideratzai-leentzat, bai emakumeentzat. Ebaluazioaren bidez, ema-kume bakoitza bere indarrez eta mugez jabetu zen. Ho-rri esker, lehen kontuan hartzen ez zituzten edozuzeneko garrantzirik ematen ez zieten parametro sozialeta ekonomiko nahiz antolaketa-parametro batzuk eza-

15

5).Ebaluazioa. Ekintzailetza-jardueraren etapa guztiaketa zer neurritan indartu diren emakume ekintzai-leak. Fase honetan, berriro egin daiteke taldearenaktiboen eta pasiboen ebaluazioa.

Zein dira gure erronkak?Lanaren etapa honetan, eta Munduko EmakumeenSarea sendotzen ari den une honetan, bi erronka handiplanteatu dira:

Lehen erronka da nola antolatu tokiko merkatua entitateeta lurralde bakoitzean, Sareak la-gundutako emakumeen ekintzai-letza-jardueren balio-katea eraikiz,eta ekintzailetza sustatuz ekono-mia sozial eta solidarioaren sek-torearen barnean. Tokiko merka-tuaren antolaketak berekin dakarlurraldeko beste emakumeen el-karte eta talde batzuekin batera jar-dutea, ESS sustatzea, eta emaku-meen talde eta elkarteen arteanplataformak eta sareak antolatzea.Plataforma eta sare horiek emaku-meak indartzeko eta emakumeennahiz erakundeen arteko trukerakoguneak izan behar dute, eta aukeraeman behar dute emakumeen ego-eraz eta ekintzailetza-jardueretanaurkitzen dituzten oztopoez hitzegiteko eta eztabaidatzeko, genero-ikuspegia txertat-zeko helburuarekin.

Plataforma eta sare horiek emakumeak indartzeko etaemakumeen nahiz erakundeen arteko trukerako gu-neak izan behar dute, eta aukera eman behar dute

emakumeen egoeraz eta ekintzailetza-jardueretan aur-kitzen dituzten oztopoez hitz egiteko eta eztabaidat-zeko, genero-ikuspegia txertatzeko helburuarekin.

Bigarren erronka Munduko Emakumeen Sarearen Na-zioarteko Hirugarren Biltzarrean sortu zen, Bolivian,eta mundu osoari begira planteatutako erronka da.Biltzar horretan, askotariko esperientziak azaldu ziren,hainbat joera eta ikuspegi ekonomikotakoak: ekono-mia sozial eta solidarioa, ekonomia komunitarioa,ekonomia feminista… Joera guztien artean, azkenhorrek soilik egiten zituen proposamenak sistema pa-

triarkalean eraldaketa sakonak egi-teko; esaterako, sexuen araberakolan-banaketan, ekoizpenaren etaugalketaren arteko bereizketanahiz gizonen eta emakumeen ar-teko menderakuntza/mendekota-sun harremanak oinarri dituen me-kanismo bikoitz horretan.

Quartiers du Monde erakundea jo-era horretakoa da, eta helburu horilortu nahi du, ekonomia sozial etasolidarioan genero-ikuspegia txer-tatuz, ekonomiaren tresnetan se-xuen araberako lan-banaketarekinlotutako eztabaidagaiak integratuz,eta mundu osoan emakumeek egi-ten duten zaintza-lanaren balioes-pena bilatuz.

Beraz, Sarea osatzen dugunon erronka da kide direnerakundeek jarrera jakin bat hartzea, zenbait joera etaikuspegi ekonomikoren helburuekiko, jarrera komuneta partekatu bat eraikitzeko, Munduko EmakumeenSaretik abiatuta. ■

Plataforma eta sare horiekemakumeak indartzeko etaemakumeen nahizerakundeen arteko trukerakoguneak izan behar dute, etaaukera eman behar duteemakumeen egoeraz etaekintzailetza-jardueretanaurkitzen dituzten oztopoezhitz egiteko etaeztabaidatzeko, genero-ikuspegia txertatzekohelburuarekin.

16

Sarrera

Kulturarteko Zirkuitu Ekonomiko solidarioak (KZES)ekonomia-arlotik harago doazen harremanguneakdira; Ekonomia Sozial eta Solidarioaren (ESS) espe-rientziak elkarrekin lotzen dituzte, eta kontsumitzai-leekin partekatzen. ESSren produktuak eta zerbitzuaknahiz jakintzak, praktikak eta esperientziak artikulat-zeko eta trukatzeko guneak dira, eta arreta bereziaezartzen zaie alderdi jakin batzuei, hala nola elkarre-kiko harreman arduratsuei, zaintzari eta bizikidetzari.Zirkuitu hori hainbat tresnaren bidez gauzatzen da(webgunea, bilkurak, trukerako hitzarmenak, azokaketa abar); horien artean, azoka solidarioak nabarment-zen dira. Hori da Ekuadorreko Ekonomia Sozial etaSolidarioaren Mugimenduaren (MESSE) proposa-mena, merkatu neoliberalaren botereari aurre egitekopraktika alternatiboa den aldetik, eta ezaugarri be-reizgarriak ditu bai ikuspuntuetan, bai tresnetan, baiemaitzetan.

Gure esperientziaren eta ESSko mugimenduen dis-kurtsoaren arabera, emakumeek funtsezko rola duteKZESetan, eta horrek pentsaraz dezake emakumeakhartan artikulatzea haien ahalduntzea bideratzeko es-trategia bat izan litekeela. Ideia honek mugiarazi gin-tuen: Egia al da hori? ESSren praktikak eta artikulazioaeraginkorragoak al dira emakumeen ahalduntzeari be-gira praktika ekonomiko konbentzionalak baino? Etamugak izango balituzte, zer faktoretan eragin beharkolitzateke KZESen ahalmen eraldatzailea sustatzeko,emakumeei dagozkien egoera berezietan?

Galdera horiei erantzuteko, benetako bidaia bat abiatugenuen, eskubideei, printzipioei eta bizipenei buruzkoelkarrizketen bidez, batez ere emakumeen artean. Ar-tikulu honetan zertzelada batzuk baino ez ditugu ai-patuko, baina bidaia horren ibilbide teorikoa eta prak-tikoa liburu batean jaso da, xehetasunez, bihelbururekin: emakumeek ESSn duten rola agerianjartzea, bai eta beren eskubideak eta eskakizunak ere;eta parte-hartzaileei beren ekarpenak formatu esku-ragarri batean itzultzea, deseraikitzen eta eraikitzen

jarrai dezaten (Urretabizkaia eta Fernández-Villa,2015).

Ibilbide teorikoaren abiapuntua da emakumeen esku-bide ekonomikoak zer diren ulertzen saiatzea. Ho-rretarako, Eskubide Ekonomiko, Sozial eta KulturarenNazioarteko Ituneko (EESKNI) artikuluak aztertu di-tugu, ikuspegi feminista batetik. Azterketa aberasgarrihorretatik nabarmen daiteke EESKNIk neurri jakinbatzuk ezartzen dituela emakumeek etxetik kanpo lanordaindua izateko aukerak zabaltzeko. Baina ez dakaresparru pribatuaren eraketaren aldaketarik, ez eta ho-rrek dakarren generoaren araberako rol-banaketarenaldaketarik ere. Izan ere, familia heterosexuala duerreferente unibertsaltzat, eta hartan, emakumea men-pekotasun-egoeran dago, amaren rola baitu.

Bidaia horren ibilbide teorikoaren hurrengo urratsaizan da aztertzea zer neurritan izan daitezkeen KZESakgune egokiak, emakumeen eskubide ekonomikoakikuspegi feminista kontuan hartuta gauza daitezen.Horretarako, aztertu dugu zer neurritan datozen batKZESak bideratzen dituzten printzipioak eta EESKNInjasotako eskubide ekonomikoei egindako ekarpen fe-ministak, eta emaitza positiboa lortu dugu. ESSrenprintzipioak bateragarriak dira ekonomia feministarenhelburuekin eta proposamenekin,1 eta, era berean,KZESek bateragarriak dirudite eskubide ekonomikoenikuspegi feministarekin. Ibilbide teoriko horren labur-pena hurrengo orrialdeko laukian azaldu da.

Artikulu honetan ezin izango dugu azalpen horretaneta horren inguruko eztabaidan sakondu. Bidaia ho-rretako ibilbide praktikoaren ideia batzuk azaldukoditugu, jomuga hau abiapuntu hartuta: KZESek etaESSk, ekitate- eta justizia-irizpideei erantzuteaz gain,

KULTURARTEKO ZIRKUITU EKONOMIKO SOLIDARIOENETA EMAKUMEEN ESKUBIDE EKONOMIKOEN INGURUKO ELKARRIZKETA. LOJAKO KASUA

Leticia Urretabizkaia GilHEGOA

1. Dena den, ez daude beti modu esplizituan adierazita, alter-natibotzat jotzen diren teoria gehienekin gertatzen den bezala.Ahanztura hori ezin daiteke kasualitatea izan; agian, harenoinarrian ideia hau egon daiteke: genero-berdintasunaren al-deko borroka ez dela hain auzi garrantzitsua (Jubeto eta La-rrañaga, 2014).

17

bizitzaren iraunkortasuna bermatu beharrari ere erant-zutea.

Lana Lojan

Bidaia hori eragin duten kezkei erantzuteko xedez,gure begirada lurraldean bertan jarrita, Loja probint-zian aurrera eramaten ari ziren ekimenei buruzko go-goetari ekin genion. Loja Ekuadorreko mendikatearenhegoaldeko ertzean dago, 10.793 km2-ko azalera du,eta 448.966 biztanle. Ekimen horietako gehienak osolotuta daude nekazaritzarekin; zehazki, agroekologia-rekin. Izan ere, Lojako 16 kantoietatik 13 landatarrakdira. Bagenuen ekimen horri buruzko ezagutza zu-zena, 2011tik 2015era garatu ziren bi kooperazio-proiekturi esker. Proiektu horien helburua zen ESSkoesperientziak sustatzea, emakumeen eskubide ekono-mikoak aintzat hartuz eta lurraldeko eragileen jardunasendotuz, politika publikoei buruzko proposamenakeraikitzeko.2 Eta Lojako Probintzia Gobernuak berak

ere jakinarazi zigun hango emakumeen egoeraren be-rri, egiaztatu baitzuen «Lojako emakumeek duten lan-karga guztira gizonezkoena baino 20 ordu gehiagokoadela astean” eta «ia ez dela aitortzen emakumeek egi-ten duten ekarpena eta zaintza-lana, natura-baliabi-deak kontserbatzeko, eta ia ez direla balioesten ba-liabide horiek kudeatzeari eta erabiltzeari buruzdituzten ezagutzak» (Lojako Probintzia Gobernua,GPL, 2014).

Batetik, gogoeta-tailer bat antolatu genuen, Lojako11 erakundetan jarduten duten 23 emakumerekin.3

2. Propuestas económicas transformadoras en la región andina:Vinculaciones entre desarrollo económico local y economía

social y solidaria, Garapenerako Lankidetzaren EuskalAgentziak finantzatua; eta Fortalecimiento de actores y mo-vimiento de economía social y solidaria en la Región Surdel Ecuador proiektua, Gipuzkoako Foru Aldundiak finant-zatua.

3. Hau izen zen tailer horren izenburua: Experiencias de arti-culación al CESI y su incidencia en los Derechos Económicosde las mujeres. Lojan egin zen, 2014ko abenduaren 1ean eta2an. Erakunde hauek parte hartu zuten: Asociación de Api-cultores de San Pedro de Vilcabamba (AASPV), Cooperativade Ahorro y Crédito Las Lagunas (COAC Lagunas), Coordi-nadora Política de Mujeres del Ecuador (CPME Loja), Mo-

Iturria: erakundeak egina, EESKNIren edukiak oinarri hartuta; (Jubeto, Dema eta Larrañaga, 2010); eta (Jiménez, 2014).

1. taula: Gaingiroki: KZESen printzipioen eta emakumeen eskubide ekonomikoen arteko loturak

EESKNIko artikuluak Proposamen feminista: emakumeen eskubide ekonomikoak KZESen printzipioak

6. art. Lanerako eskubidea Etxeko lanak eta zaintza-lanak ekitatez banatzeaPertsonen arteko lotura

eta naturarekikoa

7.art. Ekitatean oinarritutako lan-baldintzaonuragarriak izateko eskubidea

Ahalduntze ekonomikoa.Baliabideen eta etekinen eskuragarritasuna eta kontrola

Birbanaketa

8. art. Sindikatu-erakundeetan biltzeko,antolatzeko eta parte hartzeko eskubidea

Ahalduntze politikoa.Antolaketa eta esparru publikoan jardutea

Elkartzea, antolatzea

9. art. Gizarte-segurantzaizateko eskubidea

Emakumeen autonomia ekonomikoa,eskubide indibidualen subjektu diren aldetik.

Prestazioak jasotzeko eskubidea,emakumeak familia-unitatearen mende jarri gabe

Autonomiareneraikuntza

10. art. Familien eta amen babesaFamilien eta amen babesa,

emakumeak amaren rolera mugatu gabeElkarrekikotasuna

11. art. Bizi-maila egokiaizateko eskubidea

Emakumeen parte-hartzea politika publikoen diseinuan eta kontrolean Osagarritasuna

Genero-ikuspegiaren zeharkakotzearen jarraipena,politika publikoetan –politika ekonomikoa barne–

Ekitatea

18

Hartan, KZESen oinarri teorikoak aurkeztu ziren, baieta emakumeen eskubide ekonomikoak ere. Zenbaiteztabaida-talde tartekatu ziren, parte-hartzaileek aztereta eztabaida zezaten zer neurritan zeuden lotuta azal-dutako kontzeptu horiek beren bizipenekin, eta zerinplikazio praktiko zituzten. Bestetik, bi inkesta egingenizkien 82 emakumeri: bata, emakumeen ahaldunt-zearen adierazleei buruzkoa; eta bestea, espezifikoa,diru-sarrerei buruzkoa. Jarraian, jakintzei buruzko el-karrizketa horien emaitzetako batzuk nabarmendukoditugu.

Jakintza-ekoizleek esandakoak

Kontuan hartuta inkestetako datuak eta talde fokalenemaitzak, gaingiroki esan dezakegu emakumeek KZE-Setan parte hartzea lagungarria izan dela beren esku-bide ekonomikoen erabileran aurrera egiteko, bai etaahalduntzean ere, arlo ekonomikoan, politikoan nahizpertsonalean. Hain zuzen, prozesu horietan parte hartuduten emakumeek diru-sarrera handiagoak ekartzendizkien ekoizpen-lana egiten dute; beren ahalmenekonomikoak, sozialak eta politikoak hobetzeko be-harrezko ezagutzak eta abileziak bereganatu dituzte;baliabideen eta etekinen eskuragarritasuna eta kon-trola areagotu dute, eta horrela, autonomia ekonomikohandiagoa lortu dute; eta antolatzeko eta politika pu-blikoen ezarpenean, kontrolean eta jarraipenean partehartzeko eskubidea baliatu dute. Horrez gain, kontuanhartuta aldaketa horiek nahiko azkar geratu direla,ondoriozta daiteke KZESen praktikak eraginkorra-goak direla emakumeen ahalduntzeari begira, praktikaekonomiko konbentzionalak baino.

Dena den, datu horiek ikuspegi feministatik aztertuta,ikusten dugu emakumeen bizitzan gertatutako alda-keta nabarmenenak lotuta daudela zuzenean KZESe-tan parte hartzearekin, ekoizpen-lanaren inguruan.Badira beste aldaketa batzuk ere, ez hain nabarmenak,kultura patriarkala zalantzan jartzen duten esparrue-tan; esaterako, zeregin berrien eta zaharren banaketaeta birbanaketa, eta horrek dakarren mugimendu-as-

katasuna. Horren adibide argiena ugalketa- etazaintza-lanekin loturikoa da, oraindik ere lortu gabekoerronka. Lan horiei esker, biziaren iraunkortasunabermatzen da, doan eta ageriko egin gabe. Horregatik,artikulu honetan bidaia horren emaitzetako batzuk la-burbilduko ditugu, alderdi hau aztertzeko: zer neu-rritan izan den lagungarria emakumeek KZESetanparte hartzea, etxeko lanak balioeste eta banatze al-dera, eta emakumeek biziaren iraunkortasunari begirafuntsezkoa den baliabide bat eskuratze eta kontrolatzealdera: denboraren baliabidea, nahikoa arreta emanez zaiona.

Alde batetik, ugalketa-lanari dagokionez, emakumeakjabetzen dira etxean egiten duten lanaz, eta uste duteKZESetako artikulazio-prozesuan aurrera egin delafamilietan lan hori balioesteko eta partekatzeko bi-dean, elkarrizketaren bidez eta arau berriak negozia-tuz. Horrek eragina izan du familiako harremanaknahiz emakumeen egoera hobetzeko. Agroekologiarenproposamen holistiko eta integralak ere eragina izanlezake etxeetako aldaketa horietan, berekin baitakarkontzientzien, harremanen eta lehentasunen aldaketa.Emakumeetako baten esaldi honek agerian jartzen dugizonen eta emakumeen inplikazioa etxean, elikaduranizandako aldaketaren bidez: «Elikaduran, gizonek etaemakumeek beren ontziak garbitzen dituzte, eta moduosasungarrian jaten ikasten dute». Horrek pentsaraztendigu ekoizpen-eredu agroekologikoaren garapena lo-tuta dagoela ugalketa-eredu erantzunkidearekin .

Bestetik, ez dirudi emakumeak ekoizpen-esparruangehiago inplikatzeak gizonak ugalketa-esparruan heinberean inplikatzea dakarrenik. Emakumeetako batekdioenez, «berdin lan egiten dugu gaitasun berekin,baina emakumeak oraindik ere ordu gehiagoz aritzengara etxeko lanetan, ordainketarik gabe». Hala, KZE-Setan artikulatuta, emakumeek oraindik lan jakin bat-zuk egiten dituzte, hala nola, «janaria prestatzea, gar-bitzea eta ama izatea» —orain «lan-baldintzahobeetan», berrikuntza teknologikoei esker, besteakbeste—, baina aldi berean beste zeregin batzuk hartudituzte beren gain, lehen egiten ez zituztenak. Orain,modu agroekologikoan ekoizteaz eta etxeko lanakegiteaz gain, produktuak eraldatzen eta prozesatzendituzte, azoketan parte hartzen dute, kontuak eta gas-tuak eramaten dituzte, ekintzailetza-jarduera ekono-mikoak zuzentzen dituzte eta zuzendaritza-karguakbetetzen dituzte erakundeetan. Dena den, kasu bat-zuetan ezin izan dira gainditu familiak eta/edo sena-rrek jarritako oztopoak emakumeek KZESetan partehartzeko, etxean egin beharreko derrigorrezko lana

vimiento de Economía Social y Solidaria de Ecuador (messeLoja), Núcleo Cafetalero de la Comuna Honor y Trabajo dePózul (NCCHTP), Red Agroecológica de Loja (RAL), UniónCantonal de Organizaciones Campesinas y Populares dePaltas (UCOCP), Unión Cantonal de Organizaciones Cam-pesinas y Populares de Espíndola (UCOCPE), Unión Popularde Mujeres de Loja (UPML), Unión Mixta Campesina dePuyango y Zapotillo (UMCAPZ) eta Unión Popular de Mu-jeres de Espíndola (UPME).

19

betetzeko denbora galtzen dutelako. Hortaz, esan dai-teke KZESak lagungarriak izan direla aurrez zeudengatazka batzuk arintzeko eta konponbideak bilatzeko,baina aldi berean beste gatazka batzuk sor ditzaketela,emakumeek etxea abandonatzen dutelako.

Hori dela-eta, emakumeei galdetzean ea KZESetanartikulatzeak aldaketak ekarri dizkien beren denbore-tan, jarrera kontrajarriak aurkitu ditugu. Emakumebatzuentzat, karga bat gehiago izan da, eta jada zituztenzereginekin bateratzeko zaila («Denbora gutxiago dau-kagu, etxean lan gehiago dago, baratzekoa, tailerreta-koa…»). Beste batzuek, berriz, uste dute prozesu ho-rretan beren denborak hobeto kudeatzen eta erabiltzenikasi dutela («Denbora gehiago daukagu beste gauzabatzuetarako, atseden hartzeko eta seme-alabekin ego-teko»). Alderdi horri buruz sortu-tako askotariko iritziek erakustendute oraindik bidea dagoela egi-teko gai horretan, eta aldakorradela emakumeen egoeraren ara-bera. Nolanahi ere, elkarri lagunt-zeko sareak ezinbesteko baliabidebihurtu dira erronka horiei aurreegiteko. Bada gertaera horren in-terpretazio politikoago bat ere:oraingoz emakumeen ardura deladenboraren pobreziari konponbi-dea ematea, eta egiteko hori ez du-tela beren gain hartzen ez familiek,ez komunitateak, ez erakundeeketa ez oro har gizarteak.

Hortaz, esan daiteke KZESek ze-regin berriak egiteko aukerak za-baltzen dizkiela emakumeei. Nolanahi ere, horrek ezdu esan nahi rol-banaketa tradizionala gainditu denik,emakumeetako batek dioen bezala: «Lanaren sexuenaraberako banaketak bere horretan dirau; hobekuntzakegin ditugu, baina erantzukizuna geurea da oraindikere». Gaur egungo egoeran, ekoizpen-lana beharrezkobitartekoa da emakumeen autonomia ekonomikoabermatzeko, baina horrek soilik ez ditu bermatzenemakumeek behar dituzten aldaketa guztiak. KZE-Setan artikulatzeak dakarren eragin nagusia harre-manen aldaketa da, bai erakundearen barnean nahizerakundeen artean, bai familiaren barnean nahiz pert-sonen artean. Dena den, aldaketa hori ez da errazlortzen, ez eta egun batetik bestera ere. Ekoizpen-eredua aldatzeak denbora eta konpromisoa eskatzendu, eta hori bera gertatzen da ugalketa-ereduaren al-daketarekin. Jarraian, horrekin lotuta bidaia honetan

sortu diren proposamenetako batzuk aurkeztuko di-tugu.

Erantzukizun hori hartzeak berekin dakar kultura- etajarrera-aldaketak lortu beharra. Etxeetan aldaketa ho-riek lortze aldera, estrategia batzuk baliagarriak izandirela dirudi: elkarrizketa; komunikazioa; arau berriaknegoziatzea, etxeko lanak banatzeko; eguneroko ze-reginak beste norbaiten esku uzten ikastea; eta, batezere, pazientzia handia.

Proposamenei buruzko elkarrizketa

KZESen ahalmen eraldatzailea sustatzeko, arreta be-rezia jarri beharko litzateke ugalketa-ereduan egin

beharrezko aldaketetan, besteekintza batzuen bidez (KZESenekiteko ahalmenetik harago),ekoizpen-ereduarekin lotutako al-daketekin batera aurrerantz egi-teko. Ikusi dugunez, ez da nahikoaemakumeen lanean eragitea. Ho-rrez gain, baterako erantzukizunhandiagoa behar da gizonen, era-kundeen eta gizartearen aldetik.Norabide horretan aurrera egiteko,baina, ez dira gizonak errudun jobehar. Gogoeta kolektibo bat beharda, harago iristeko, eta gizartearenugalketa-ereduak zalantzan jart-zeko. Honela dio emakumeetakobatek: «Ikusten ari garen erreali-tatearen errudunak ez dira gizonak.Gizonek horrela pentsa eta joka

dezaten, mendeetan zehar pairatu dute presioa. Gizo-nak manipulatu egin dira, kapitalismoa hedatzeko.Natura eta gizona maskulinizatu zituzten, emakume-aren gainetik […] Gizon asko ere erreprimitu egitenditu gizarte honek». Erantzukizun hori hartzeak be-rekin dakar kultura- eta jarrera-aldaketak lortu beha-rra. Etxeetan aldaketa horiek lortze aldera, estrategiabatzuk baliagarriak izan direla dirudi: elkarrizketa;komunikazioa; arau berriak negoziatzea, etxeko lanakbanatzeko; eguneroko zereginak beste norbaiten eskuuzten ikastea; eta, batez ere, pazientzia handia.

Baina emakume bakoitzak ia bakarrik estrategia ho-riek lantzeaz gain, bikotekidearekin edo familiarekin,beharrezkoa da estrategia kolektiboak ere lantzea etapraktikan jartzea, prozesu horien lagungarri. Alda-keta-prozesu horietan laguntzeko, ESSko erakundeek,

Erantzukizun hori hartzeakberekin dakar kultura- etajarrera-aldaketak lortubeharra. Etxeetan aldaketahoriek lortze aldera, estrategiabatzuk baliagarriak izan direladirudi: elkarrizketa;komunikazioa; arau berriaknegoziatzea, etxeko lanakbanatzeko; egunerokozereginak beste norbaitenesku uzten ikastea; eta, batezere, pazientzia handia.

20

bizitza alternatibo baten proposamenaren bultzatzailediren aldetik, gizonek eta emakumeek etxeko lanetaneta zaintza-lanetan duten erantzukizunari buruz sent-sibilizatzeko kanpainak susta ditzakete, batik bat era-kunde horietako kideen artean, horrela diskurtsoareneta praktikaren arteko koherentzia handiagoa lortzeko.Hauek dira Lojako erakundeek praktikan jarritako es-trategia batzuk: genero-ekitatearen arloko presta-kuntza; gizonak erakundeetan sartzea, emakumeakburu izanik; eta sozializaziorako eta ospakizunetarakoguneak sortzea, pentsatzeko, sentitzeko eta lanak ba-natzeko beste modu batzuk agerian jarriz. Horrela,erakundeetan eta komunitateetan lan-karga globalakbirbanatzeko moduak bila daitezke, eta elkarteetaneta komunitateetan oinarritutako irtenbideak sustatu;esate baterako, elkarri laguntzeko sareak.

Ildo horretatik, ESSko sareek eta mugimenduek kon-tuan hartu behar dituzte dimentsio ekonomikoa gain-ditzen duten KZESen alderdiak, eta beren ekimen etabilkuretan modu sistematikoan txertatu behar dituztezaintzarekin eta KZESen barneko bizikidetzarekinlortutako alderdiak, harremanetan oinarritutako gu-neak diren aldetik. Era berean, erakunde publikoekkontuan hartu behar dute denboraren pobrezia desa-gerrarazteak beren politiken helburu izan behar duela,beste mota batzuetako pobreziaren aurka borrokatzenden hein berean. Horretarako, emakumeen lan-kargamurrizteko neurri politiko eta sozial zehatzak hartubehar dira. Batetik, ekoizpen-lanen eta ugalketa-lanenerantzukizun sozialari buruz sentsibilizatu behar da,eta bestetik, bizitzako fase guztietan biztanleen zaint-zan laguntzeko baliabideak jarriko dituzten politikapublikoak sustatu behar dira. Horrela, eragile bakoit-zak —gizonak, emakumeak, komunitatea, gizartea,estatua— dagokion zaintza-lanaren zatia beteko luke,eta orain arte ia erabat emakumeen gain egon denlana birbanatuko litzateke.

Egoera horretan soilik beteko lukete KZESek SumakKawsay deritzona helburu duen ekonomia bat sustat-

zeko betekizuna: helburu horrek barnean hartzen duemakumeen, gizonen eta naturaren arteko oreka glo-bala, eta hori eraikitzeko, beharrezkoa da pertsonakahalduntzea, haien erakundeak sendotzea, loturak ar-tikulatzea, bizia zaintzen duten aukera alternatiboakpraktikan jartzea eta biztanleen eskakizunen zerbitzuraegongo diren politika publikoak garatzea.

Bibliografia

Gobierno Provincial de Loja (GPL). Agenda de igual-dad, no discriminación y buen vivir de las mujeresde la provincia de Loja. Hemendik berreskuratua:<http://www.prefecturaloja.gob.ec/documentos/cooperacion/agenda_de_igualdad.pdf >.

Jiménez, J. (2014). Ekuadorreko Ekonomia Sozial etaSolidarioaren Mugimendua (MESSE). Circuitoseconómicos solidarios interculturales. Hemendikberreskuratua: <http://www.economiasolidaria.org/files/CIRCUITOS_ECONOMICOS_SOLIDARIOS_INTERCULTURALES.pdf >.

Jubeto, Y., Dema, S. eta Larrañaga, M. (2010). Dere-chos económicos de las mujeres. Feminismoak Ga-rapenaren Agendan bilkurako oinarrizko doku-mentua. Hemendik berreskuratua: <http://www.feminismos.info/es/presentacion/>.

Jubeto, Y. eta Larrañaga, M. (2014).«La economíaserá solidaria si es feminista. Aportaciones de laEconomía Feminista a la construcción de una Eco-nomía Solidaria», in Jubeto, Y. eta beste batzuk:Sostenibilidad de la vida. Aportaciones desde laEconomía Solidaria, Feminista y Ecológica, (13-25 or.). Bilbo. Reas Euskadi. Hemendik berresku-ratua: <http://www.economiasolidaria.org/files/sostenibilidad_0.pdf >.

Urretabizkaia, L. eta Fernández-Villa, M. (2015). Cir-cuitos económicos solidarios interculturales y sucontribución a los derechos económicos de lasmujeres: el caso de Loja. Hemendik berreskuratua:<http://publ.hegoa.efaber.net/publications/356>. ■

21

Aurrekariak

Duela ia berrogei urte, Perun mugimendu feministarenetapa berri bat abiatu zen; askotariko begiradak, eki-menak eta ikuspegiak sortu ziren, eta areagotuz etazabalduz joan ziren, Latinoamerika osoko emakume-ekin bat eginez.

Manuela Ramos mugimenduak 1978tik parte hartuzuen mugimendu feministaren eraikuntza horretan,politika publikoak zalantzan jarriz, emakumeei bereneskubideak erabiltzea, beren gorputzei buruz eraba-kitzea eta bizitza politikoan parte hartzea eragoztenbaitzitzaien, eta aldatzeko proposamenak eginez, et-xeko lanaren balioespena eta enplegu osorako esku-bidearen aitortza lortze aldera, eta emakumearen kon-trako indarkeria-mota orori aurre egiteko. Geroztik,ekonomia eta ekonomia-arloak emakumeen bizitzanduen eragina ezinbestean kontuan hartu den alderdiada, estatuen politikek eta ekimen pribatuak adostutakoeta oro har eguneroko bizitzan onartutako kontzeptuei,ikuspegiei eta ekintzei aurre eginez.

Garapena, ongizatea, soldatak, giza kapitala eta eko-nomia-arloko beste hainbat kontzeptu berriro aztertuziren, modu kolektiboan, egoera sozial eta ekonomikodesberdineko emakumeen artean, ekonomiaren ikus-pegi teorikora gehiegi hurbildu gabe eta egunerokobizitzarekin kontrajarriz. 1980ko hamarkadaren ha-sieran, gainbalio kontzeptuari buruz hitz egiten hasiginen, eta 1972ko errolda baliatuta, Biztanleria Eko-nomikoki Aktiboa (BEA) aztertu genuen, bai eta ema-kumeen eta gizonen parte-hartzean zeuden aldeakere. Horrela, baliabide ekonomiko urriko emakume-ekin batera jardun zen, eta oinarrizko ikerketa-ele-mentuak baliatuta lortutako emaitzak errealitatekoegoerekin kontrajarri ziren.

Egoera hori egiaztatzea izan zen lehen urratsa baiez-tatzeko ekonomia ez dela adituen kontua soilik. Ait-zitik, berekin dakar eragile guztiek parte hartzea, halanola etxeek, erakundeek, enpresek eta gobernuek, etakontuan hartzea genero-desberdintasunak, bizilekua

eta adina, horrela emakumeek baliabide ekonomikoakeskura ditzaten ahalbidetzeko.

Analisi-ildo horrek berehala sortu zuen ekoizpen-la-nari eta ugalketa-lanari buruzko eztabaida, funtsezkoelementu gisa, eta hala adierazi zen 1983an Limanizandako Latinoamerikako eta Karibeko II. BilguneFeministan onartutako etxeko lanaren esanahiari bu-ruzko akordioan.

Manuela Ramos erakundearen lehen hamar urteetan,emakumeen eskubide ekonomikoekin dugun loturahasi zen. Emakumeekin izandako elkarrizketetan, zerjarduera egiten zituzten identifikatu zen, bai eta zerbeste jarduera egin zitzaketen ere, tailer espezifikoaksortzeko, beren eskakizunei erantzute aldera. Limakoemakumeek ehungintza-, jantzigintza- eta artisautza-jardueren alde egin zuten, janari-zerbitzuarekin batera.

Horrela, zenbait ekimen sortu ziren, denboran iraundutenak: 1986an, Mujeres Creativas Artisautza Taile-rra sortu zen, eta 1990ean, Manuela Ramos EmakumeArtisauaren Etxea. Azken hori erreferentzia bihurtuda gaur egun, eta produktuen esportaziorako —batikbat Punon egindakoak— salmenta-puntua da.

Prozesu horretan, ikusi zen emakumeek zailtasunakzituztela kapitala eskuratzeko, eta 1990ean proiektubat abiatu zen, emakumeei laguntza ekonomikoa ema-teko, Txandakako Funtsaren, Sargaien Bankuaren etaTresna Bankuaren bidez. Ildo horri jarraituz, 1992ankreditu indibidualak emateko esperientzia bat eginzen nazioarteko erakunde batekin.

Gaur egun atseginez ikus daiteke Punoko kitxua etaaimara emakumeek1 beren abileziak garatu dituztelaehungintzaren bitartez, eta aldi berean antolakuntzabat, autoestimua eta herritartasun bat eraikiz joan di-rela.

EGUNEROKOTIK AUKERA BAT SORTZEN DENEAN

Victoria VillanuevaManuela Ramos mugimendua

1. Kitxuak eta aimarak Hego Amerikako zenbait lurraldetanjatorria duten herriak dira.

22

Beraz, emakumeak ekonomian txertatu izanak bideeman du emakumearen eskubideak aitor daitezen,emakume izatearen adierazpena egin dadin, eta ema-kumeei herritar diren aldetik norberaren bizitza nahizkomunitatearena eraldatzeko erabakiak hartzeko ahal-mena onar diezaieten.

Hortaz, duela ia berrogei urte abiatu genuen eztabaidaez da agortu. Hain zuzen, dokumentu honetan, eremupublikoetan definitzen diren kontzeptuak, politikak etaekintzak —eskuarki emakume antolatuen ahotsa ent-zun gabe— berriro aztertzeko interesa adierazten da,harreman-modu harmoniatsuago batzuk sortze aldera.

Autonomia ekonomikorik gabe ez dago benetakoautonomiarik

Peru biodibertsitate handiko herrialdea da, eta ema-kumeek, migrazio-prozesuetan zehar, beren gain era-man dituzte su-egurra, batanak eta morteroak, etxekobaratzeak, eta oilasko, oilo eta kuie jostalariak,2 su-kaldean edo usaina zerion eta bero zegoen beste edo-zein espaziotan babesten zirenak.

Gure kulturen nahasketa eta konplexutasuna ehunenbidez ere iristen zen. Antzinako elementuetan inspi-ratutako ehunak ziren, landarediaren eta faunarenaniztasuna eta aberastasuna agerian jartzen zuten,edota Andeetako kulturen konstelazioak adieraztenzituzten. Gero, erabiltzeko edo trukerako pieza bihurt-zen ziren.

Denboraren joanean, emakumeen jakintza horiek egu-neroko zeregin bihurtu ziren, esparru pribatuan be-tiere, istorio anonimoen inguruan, emakumeen gi-zarte-baldintzek, eskualde bakoitzeko errealitateaketa gizarte-inguruneko presioak eratutako identitateeninguruan. Ikaskuntza horiek ez diren beren kabuziritsi, ezta emakumeen borondateagatik ere. Familia-tradizioari jarraitutasuna emateko ikasten ziren, baieta ahaideek eta lagunek neskengandik espero zutenarierantzuteko ere, gizonezko senideen bizitza ez beza-lako bat eraiki nahi baitzen haientzat.

Hasiera batean, ez zen aintzat hartzen emakumeenlan-indarraren balioa, ez eta nolatan eta noiz hasi

ziren ere gizakiaren biziraupenerako ezinbesteko direnjarduera horiek eta beste batzuk. Eta ez zen kontuanhartzen, eta, are gutxiago, ez zen auzi politikotzathartzen, desberdintasunezko lan-banaketa zentzugabehorretan emakumeen gain zama hori jarri izana.

Egoera horretan, zaila da jakitea ea eltzekari gozobat alaitasunez eta sormenez sortu ote zen, denborarenpresioaren edota elikagai-eskasiaren ondorio izan zen,edota jankideen eskakizuna izan zen. Oso gutxi dakiguplater bakoitzean erakusten den konplexutasunareneta aberastasunaren jatorriaz. Hala esan digute, esa-terako, juane deritzenak prestatzen dituzten emaku-meek; tamalaren antzeko opil ospetsu batzuk dira,Peruko oihanean asko jaten direnak, eta denek izendesberdinak dituzte. Aniztasun horretan, emakumeek,baina, desberdintasunak aipatu zituzten, tamal jakinbaten ezaugarri zehatzak azalduz: «juane-mota hauopari bat balitz bezala biltzen da, forma karratua ema-nez».

Halaber, harrituta utzi gaituzte erabiltzen duten hiz-kuntzarekin: denek modu beretsuan erabiltzen dute,eztabaidarik gabe, oinarrizko osagaien zehaztasunak(edo zehazgabetasunak) adierazteko, eta guztizko ba-lioa ematen dion desberdintasuna zertan datzan azalt-zeko. Honela esaten dute produktu bat seinalatzean:

Eman gatz-puntuaPipermin pixka batBota ura, behar adinaErantsi ají pixka bat

Emakume horiekin hitz egin genuenok zalantzak izangenitzakeen, baina berehala desagertu ziren hitz ba-koitzean jartzen zuten gogoberotasuna ikusirik, uler-taraziz «gauza berean gaudela, elkar ulertzen dugula».

Era berean, badirudi ehungintza ere betidanik egondela emakumeen munduan. Irudietan, Andeetakomendizerretan, lau mila metroko altitudean, ikustenditugu, eskuetan ardatza, ehungailua eta ehuntzekomakilatxoak dituztela. Berokia funtsezkoa da klimahotzetan, eta inguruko animaliak baliatzen dituzte,hala nola alpaka edo ardia, horrelakoak egiteko. Nes-kak oso gaztetatik ikus daitezke iruten, artaldea zaint-zen duten bitartean, abestuz, altitude handietan bizit-zearen egunerokotasun horretan. Ez da aintzat hartzenegunero animaliak zaintzezko eta hazteko egiten dutenlana, hotzari modu estoikoan aurre eginez, eta horrenostean datorrena: ilea moztea, eta artilea garbitzeaeta lehortzea, behar besteko kalitatea izan dezan, gero

2. Kuiea (edo akuria) karraskari-espezie hibrido bat da, caviageneroko zenbait espezie gurutzatuta lortua, Hego AmerikakoAndeetako eskualdean.

23

ehuntzeko. Artilea eraldatuz berokiak egiteko prozesuhori suaren inguruan ikasten da, emakumeen artean,kontuan hartuz egunez egun merkatuaren eskakizundiren ezaugarriak. Hori prozesu zaila da. Hala azaldudigu Punoko (Peru) Flora Gutiérrezek:

Nahiko zaila izan da eskatzen duten kalitatea lortzea.Ez da beti dena ongi ateratzen lehen aldian; bi edo hirualdiz ere askatu izan dugu, neurrietara iristeko, eskatzenduten kalitatea lortzeko.

Ikaskuntza horri eskainitako ordu luzeen berri ez da-kite jendartean, ez eta etxean zer baldintzatan aritzendiren ere: ehungintzaz gain, beste hainbat zeregin di-tuzte, atzeratu ezin direnak; eta, hala ere, hantxe daudemahai-zapi zuriak, ezin hobeto tolestuak, barruan du-ten hasitako ehuna babestuz.

Jarduera tradizional horien bidez, emakumeek erakutsizioten munduari ekoizpenaren eta garapenaren sus-tatzaile izan daitezkeela, eta badirela. Agerian jarrizuten ez dagoela gizakirik janari-plater bat eta estalt-zeko beroki bat behar ez duenik, eta hala ulertu zutenemakumeek artea, jarraitutasuna eta adorea jarri zio-ten.

Sukaldaritza eta ehungintza, emakumeen jardueraekonomikoetako bi soilik aipatuz, diru-sarrerak lort-zeko iturri bihurtu dira, bai eta herrialdean nahiz at-zerrian prestigioa lortzeko bitarteko ere, eta hainbatlekutan jaso dituzten aitortzak eta sariak. Egunerokobizitzako bi jarduera horietan, nekazaritza- eta abelt-zaintza-ekoizpenaren, artearen eta kulturaren, nutri-zio-osasunaren eta herrialdeko ekonomiaren elementunagusiak biltzen dira; etxeetako esparruan sortu ziren,eta gerora garapenaren euskarri bihurtu ziren. Diru-sarrerak lortzeko bitartekoak izateaz gain, baliagarriakizan ziren gure ekoizpen aberatsari —biodibertsita-tearen ikuspegitik— balioa emateko, bai eta gureidentitateak berreskuratzearen garrantzia azpimarrat-zeko ere.

Bidea nekeza izan da zinez, eta etxearen iluntasuneanegin da, hainbat zeregin bateratuz eta, ia beti, inolakoaitorpenik edo ordainketarik gabe, emakumeek eremupublikoan txertatzea lortu duten arte; batik bat, su-kaldaritzaren bidez, lehenago gizonezkoak nagusi ba-ziren ere, nabarmen. Horrela, merkatura iristea lortuzuten. Produktuak balioa irabazi zuen, agerikoa eginzen, eta aukera sortu zen zeregin horrek eta etxekoesparruko beste zeregin batzuek lekua izan zezatenherrialdeko aurrekontuan, satelite-kontu gisa.

Bestalde, garrantzitsua da azpimarratzea landa-ere-muan emakumeak funtsezko rola duela familia-ne-kazaritzan. Kalkuluen arabera, 700 mila emakumeekoizle daude, duela bi hamarkada zirenaren bikoitza.Baina landa-eremuan titulartasunerako dauden mugakdirela-eta, emakume gehienek ez dute aukerarik berensegurtasun juridikoa bermatzeko eta beren onibarretaneta herri-lurretan inbertitzeko. Gainera, emakume lan-datarrek heziketa-maila baxua dute, eta horrek zailduegiten die gaitasun eta laguntza teknikoa eskuragarriizatea, eta kredituak nahiz jabetza-tituluak lortzea.

Egoera hori aldatze aldera, Nazio Batuen erakundeak2011. urtea Familia-nekazaritzaren eta elikadura-se-gurtasunaren urtea izendatu zuen.

Satelite-kontuari eta 29700 Legeari buruz

Perun, munduko beste leku batzuetan bezala, etxekolana ez da ordaindu, eta ez zaio aitortzarik egin, horimugimendu feministak modu sistematikoan egindakoeskakizuna izan bada ere. Emakumeen eskakizuneierantzuteak berekin dakar esparru pribatuan egitenden lana, biztanleriaren oinarrizko beharrak asetzeko,aitortzea, funtsezkoa baita herrialdeko ekonomia bi-deratzeko, eta onartzea lotura estua dagoela etxekojarduera ez-ordainduen eta merkatu-jardueren artean.

1983an Liman izandako Latinoamerikako eta KaribekoII. Bilgune Feministan, uztailaren 22a Etxeko Lanareneguna izendatzea adostu zen, 1979tik indarrean zenEmakumearen aurkako diskriminazio-mota guztiakdesagerrarazteko Nazioarteko Konbentzioan (CE-DAW) egindako akordioen ildotik; bereziki, 1991ko17.zk.ko gomendio orokorrari jarraituz, beharrezkotzatjotzen baitu emakumearen etxeko lan ez-ordainduaneurtzea eta kuantifikatzea.

Urte batzuk geroago, Peruko estatuak, Estatistika etaInformatika Institutu Nazionalaren (INEI) bidez, etametodologia berezi bat abiapuntu hartuta, emakumeaknahiz gizonak etxean egiten duten lan-denbora zehaztuzuen. Metodologia hori aplikatu zen Denboraren Era-bilerari buruzko I. Inkesta Nazionalaren (ENUT 2010)interpretazioan. Inkesta horrek hamabi urtetik gorakogizonek eta emakumeek etxeko lanetan ematen dutenordu-kopurua neurtzen du, eta Perun egindako azter-lan garrantzitsuena da.

Geroago, 2011ko ekainean, 29700 Legea onartu zen:lege horrek agintzen zion botere betearazleari sortzeko

24

etxeko-lan ez ordainduaren satelite-kontu bat, KontuNazionalen barnean. Horren bidez, etxeko lanak or-dainduko balitz izango lukeen balioa definitu da.

Emaitzak berehala iritsi ziren, eta harridura eraginzuten. Datuek adierazi zuten emakumeek gizonekbaino bi heren gehiago lan egiten dutela etxean, etaemakume landatarrek astean 10,06 ordu gehiago lanegiten dutela hiriko emakumeek baino. Gizonekin al-deratuta, emakume landatarrek gi-zon landatarrek baino 26,58 ordugehiago lan egiten dute, eta hirikogizonek baino 32,40 ordu gehiago.

Halaber, ondorioztatu zen Perunlan ez-ordainduak duen balioa he-rrialdeak eraikuntzan, manufaktu-ran eta meatzaritzan ekoizten duenguztizkoaren ia parekoa dela; hauda, barne produktu gordinaren %25 inguru.

Azterlan horren bidez jakin da Pe-ruko etxeen % 25ean emakume batdela etxeko buru; hau da, berak hartzen duela beregain erabat familiaren zaintza, eta bere lana doan egi-ten duela, oporrik gabe eta inolako gizarte-prestaziorikjaso gabe.

Bestalde, etxeko lan ez-ordainduei arreta jartzeakbide eman du zaintzaren politika deritzona identifi-katzeko: hau da, egunero eta etengabe adin txikikoseme-alabak zaintzea, eta, horrez gain, adineko pert-sonak, osasun-egoera kaskarra dutenak eta nolabai-teko desgaitasuna dutenak; eta zeregin hori oso ga-rrantzitsua da.

Emaitza, beraz, oso garrantzitsua da, agerian jarribaitu zaintza funtsezko osagaia dela Peruko ekono-mian, eta hori onartzea mugarri izan da.

Ekonomia eta haren interpretazioak

Ekonomia gizarte-zientzia bat da, aztertzen duena gi-zarteek nola antolatzen dituzten baliabideak, biztan-leriaren eskakizunei, bai indibidualei, bai kolektiboei,erantzuteko. Duela gutxi, onartu da garrantzitsua delaaskotariko ahotsak entzutea eta eztabaidarako aukeraematea eraginpeko pertsona guztiei; muga batzuekin,dena den.

Hori izan da biztanleriaren erdiaren egoera, eskuarkiez baita ia kontuan hartzen definizio ekonomikoakzehazterakoan.

Azkenaldian, emakumeak gehiago hasi dira jardueraekonomikoetan, eta landa-eremuetan ere ekintzai-letza-jarduera ekonomikoak garatzea lortu dute. Edo-nola ere, gehienek sektore ez-formalean jarraitzendute. Horren arrazoia da informazioa ez dutela esku-

ragarri, hainbat arrazoirengatik:heziketa formalera iristeko ozto-poengatik, edota urruneko zonageografikoetan bizi direlako, ba-liabide gutxirekin eta estatuak iapresentziarik ez duen eremuetan.Gainera, biztanle batzuek bestehizkuntza eta ohitura batzuk di-tuzte, Peruko gizartean nagusi di-renak ez bezalakoak, eta horrekere eragiten du urruntasuna.

Nolanahi ere, emakumeek, bere-ziki Andeetako eta Amazoniakoemakume landatarrek, antzinako

jakintzak metatu dituzte, eta gaitasuna dute berenmundu pribatuan negoziatzeko eta hori esparru pu-blikora zabaltzeko.

Emakumeen artean aniztasun handia dagoen arren,badira antzekotasunak, gizartean duten kokapenagatiketa lurrarekin lotutako arazoengatik. Eta kontuan har-tuta eskubideak etengabe ukatu zaizkiela, boterea gi-zonen esku egon delako, kultura guztietako emaku-meek ezaugarri komun bat garatu dute: bizitzakoegoerak ezagutzeko eta bereizteko intuizioa garatudute, eta jarraitutasun-gaitasuna eraiki dute, egoerahorretan eusteko eta bidean aurkitzen dituzten ozto-poak gainditzeko.

Etxeko lanaren enigma

Peruko Estatistika eta Informatika Institutu Naziona-laren azterketaren bidez, etxeko lanaren balioa agerianjartzeko aukera sortu zen, baina zailtasunak sortuziren etxeko lan ez-ordainduaren balioa identifikat-zeko. Erronka horretarako, ezin ziren oinarri hartukontzeptu ekonomiko arruntak. Beharrezkoa zen bestemetodo batzuk sortzea, eguneroko errealitatera iris-teko, eta hiru bide hartu ziren kontuan, modu artiku-latuan balio horretara hurbiltzeko.

Azterlan horren bidez jakin daPeruko etxeen % 25eanemakume bat dela etxekoburu; hau da, berak hartzenduela bere gain erabatfamiliaren zaintza, eta berelana doan egiten duela,oporrik gabe eta inolakogizarte-prestaziorik jaso gabe.

25

Lehenik eta behin, kontuan hartu zen zer ordainsarijasotzen zuten gizonezko nahiz emakumezko etxekolangileek, eta ikusi zen sektore horretan, legeak ba-besten badu ere, ordainsaria txikiagoa dela eta es-kuarki modu ez-formalean lan egiten dela; eta horrekbabes-mekanismorik ez izatea dakar.

Bigarrenik, kontuan hartu ziren egiten dituzten jar-dueretan espezialistak direnak, eta maila horretan ba-lorazio altuagoa ematen zen, etxeko langileak jasotzenzuenaren oso bestelakoa.

Hirugarren bideari kategoria hibridoa esan zitzaion,eta, izenak berak adierazten duen bezala, etxeko la-naren konplexutasunaren adierazle da.

Dena den, estatuaren instantzia ofizial baten azterla-netik ondorioztatutako emaitza horiez gain, beharrez-koak dira haiekin bat datozen erantzunak ere: hau da,politika publiko egokiak, koherentziaz jokatuko du-tenak eskubideen ikuspegiarekiko —pertsona guztiekdute autonomia ekonomikorako eskubidea eta bal-dintza duinetan lan egitekoa— eta zaintzaren ikuspe-giarekiko —pertsona orok du eskubidea zain dezaten,eta besteak zaintzeko—. Zaintzaren politikaren espa-rruan, gaur egun Punoko Ordenantza eta Limako Al-katetzaren Ebazpena daude.

Gaur egun, ustezko modernitatea bizi dugu, baina es-kasian, biziraupenerako ondasunak landa-eremuakhornitzen baititu, baina aldi berean, landaguneei ezbaitzaie bizirik irautea lortzeko nahikoa arreta ematen;

eta egoera horretan, emakumeak funtsezko osagaiadira, bai familia-nekazaritzarako, bai biziaren iraun-kortasunerako.

Hain zuzen, badira ebidentzia publikoak eta nabar-menak, emakumeek ekonomiari egiten dioten ekar-pena, maila guztietan, agerian jartzen dutenak. Ikusida sukaldaritza, ehungintza eta etxeko beste jarduerabatzuk funtsezkoak direla pertsonak bizi ahal izatekoeta ikerketari ekarpenak egiteko, duintasunez lan egi-nez eta zoriontasunaren bila, orain arte frogatu denmoduan; eta hori guztia, ezagutza eta teknologia es-kuragarri izateko zailtasun handiak izan arren, hezi-keta formalerako sarbiderik izan ez dutelako, edotabizileku duten zona geografikoagatik eta hizkuntzanahiz ohitura desberdinak izateagatik.

Baina, oztopoak oztopo, emakumeek taldean aurreraegiteko bideak aurkitu dituzte, eta horrela, isolamen-dutik atera dira eta eguneroko bizitzako arazoak par-tekatzeko aukera izan dute. Erakundeetan, emaku-meek bidelagunak aurkitu dituzte, hesiak apurtzeko,gehiago jakiteko bideak zabaltzeko eta aukerak ba-liatzeko adorea izateko. Hala, ekoizpeneko, zerbit-zuetako eta merkataritzako hainbat esparrutan sartudira, beren inguruneak eta gaitasunek ahalbidetzenzietena bereganatuz. Adorea eta itxaropena erakutsidute, eta agerian jarri dute bizitzari buruz duten ikus-pegi holistikoa. ■

26

E kuadorreko biztanleria aniztasun etniko handikoada. Hamalau nazionalitate desberdinetako talde

indigenak daude,1 bai eta afro-ondorengoak, mesti-zoak, montubioak eta, neurri txikiagoan, beste etniabatzuetako biztanleak ere. Beraz, oso kultura-abe-rastasun handiko herrialdea da. Hamalau milioi biz-tanle2 baino gehiago ditu: haietatik % 49,7 emaku-meak dira, eta astean 70,39 lan-ordu egiten dituzte;horietatik % 31,49 ez zaizkie ordaintzen. Halaber,aniztasun geografiko handiko herrialdea da: mendi-lerroan, goi-mendiak daude, eta Chimborazo sumen-dia, 6.310 m dituena itsas mailatik gora; kostaldean,hondartzak daude; Amazoniako eremua; eta uhartedibat, Galapagoak, munduko leku miragarri nagusie-tako bat. Horri esker, oso herrialde aberatsa da ne-kazaritza- eta abeltzaintza-ekoizpenerako, eta aniz-tasun handikoa.

Ekuadorrek petrolio-ustiapenaren bidez lortzen ditubatik bat diru-sarrerak, eta, beraz, herrialdeko eko-nomia ahula da. Dena den, elikagai-aniztasun handiadago, eta horrek biztanleriaren elikadura-subiranota-suna bermatzen du. Hala ere, ez dago ekitaterik; batezere, landa-eremuetan. Izan ere, zailtasunak dituzteekoizpen-bitartekoak, hala nola lurra, ura eta kreditua,lortzeko, eta hori oztopo da nekazariek familia-neka-zaritza gara dezaten. Horren ondorioz, familia landa-tarrek askotariko jarduera osagarriak egin behar di-tuzte, nekazaritzaz gain, biziraupenerako.

Ekitaterik ezaren ondorioz, gizonezko gazte askoklanda-eremuetatik hirietara jo dute, beren eskulanahainbat lanetarako eskaintzeko: eraikuntza-lanetarako,nekazaritza-sektorean jornalari moduan aritzeko,edota kaleko langile gisa jarduteko. Esparru horietan,baina, ez dute inolako segurtasunik. Era berean, Eu-roparako eta Estatu Batuetarako emigrazioa ere fe-nomeno nabarmena izan da. Horrek askotariko arazo

sozialak sortu ditu familietan, haurrak hurbileko ki-deen zaintzapean geratzen baitira.

Testuinguru horretan eragin duen beste alderdi bat daekoizpen-bitartekoak eskuratzeko eta nekazarien fa-milia-nekazaritza babesteko borrokatzen ziren gizarte-erakundeak ahuldu egin direla. Horren ondorioz, sek-toreak balioa galdu du eta zatikatu egin da, etamerkatuan bitartekariak nagusitu dira, horiek bai, an-tolatuta baitaude. Horrez gain, azken urteetan, esta-tuaren politika publikoek esportaziorako nekazaritza-ekoizpena sustatu dute, eta horrek ekoizle handieisoilik egin die mesede; esate baterako, bananondoaeta palmondo afrikarra ekoizten dituztenei.

Imbabura, esperientziaren lurraldea

Artikulu honetan azaltzen den esperientzia Ekuado-rreko Iparraldeko mendilerroan kokatzen da, Imba-bura probintzian. Probintzia horrek 4.559 km2-ko aza-lera du, eta biztanleriaren % 87 landatarra da;biztanleak 400.350 dira guztira. Eskualde horretan,lanbide nagusia nekazaritza da (guztizkoaren % 28),eta, horren ostean, manufaktura eta merkataritza.

Bestalde, azpimarragarria da enplegu ez-formalakduen garrantzia. Izan ere, Imbaburan, biztanleria ak-tiboaren bi heren egoera horretan ari da lanean, etahorrek, noski, segurtasunik eza sortzen du baliabideekonomikoak eskuratzeko, bai eta oinarrizko zerbit-zuak erabiltzeko ere, hala nola osasun-zerbitzuak etagizarte-segurantza.

Hil arte lan egin behar da; gainerakoan, ez daukagu ezjatekorik, ez janztekorik»

(Imbaburako komunitate batekonekazari baten lekukotasuna)

Probintzian, ekoizle txiki eta ertainen esku daudenekoizpen-bitartekoak % 11,2 dira lurraren kasuan, eta% 28, uraren kasuan. Beraz, bitarteko gehienak lur-

EMAKUME LANDATARRA: ROL BERRIAK ZUZENEAN MERKATURATZEKO PROZESU ALTERNATIBOETAN

Rosa MurilloEkuadorreko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Mugimendua, MESSE

1. Nazionalitate bakoitzak bere ezaugarri bereizleak ditu: hiz-kuntza, janzkera, ohiturak, elikadura…

2. 2010eko Biztanleria eta Etxebizitza Zentsuko informazioa,Estatistika eta Zentsu Institutu Nazionalak (INEC) egina.

27

jabe handien, enpresen eta estatuaren esku daude. Es-perientziaren lurraldeko eremuak hondatzeko arris-kuan daude. Izan ere, nekazaritza-alorren muga goi-lurretara hedatzen ari da, eta horrek arriskuan jartzenditu paramoak. Eremu horietan ur-erreserbak daude,baina higadura-arazo handiak daude, eta lurzoruakoso emankortasun urrikoak dira.

Egoera horretan, emakumeen egoera latza da; batezere, emakume landatar indigenena. Izan ere, historianzehar bazterkeria pairatu dute, eta hori agerikoa dahezkuntza-arloan, biztanleria analfabetoaren hiru laur-den emakumeak baitira.

Oro har, emakume landatarrek lan-karga handia izatendute: etxeko lanak, seme-alaben zaintza eta heziketa,eta nekazaritza- eta abeltzaintza-jarduerak. Horrezgain, gehienetan, erabakiak hartzeko ardura dute,baina horrek ez du adierazten beren lanaren aitortzaizango dutenik komunitatearen aldetik.

2009tik aurrera, Imbaburako Iparraldeko mendilerro-aren eremuan, gizarte zibilak, gizarte-mugimendueneta beste erakunde batzuen laguntzaz, merkaturatze-ekimen berriak garatu ditu, emakumeek, batik batlandatarrek, rol berri bat izan dezaten familian etataldean. Horretan parte hartu dute Ekuadorreko Eko-nomia Sozial eta Solidarioaren Mugimenduak(MESSE),3 gobernuz kanpoko erakunde batzuek, etaindigenen nahiz eta afro-ondorengoen erakunde bat-zuek.4 Ekimen horietan parte hartu du Iparraldekomendilerroko kitxua nazionalitateko emakume lan-datarren % 80k; herri hauetakoak dira: Pueblo Nata-buela, Karanki, Kayampy, Pasto eta Otavalo.

Haien zeregin nagusia da antolakuntza-prozesuakeraikitzea, elikadura-subiranotasuna eta komunitate-arena sustatzeko, eta jakintzak gordetzeko, elkarriz-ketaren bidez eta elkarrengandik ikasiz. Besteakbeste, jakintza hauek sendotu nahi dira: norberarenhaziak edo jatorrizkoak erabiltzea eta iraunaraztea;landareak osasunerako eta animaliak elikatzeko era-biltzea; animaliak zein landareak zaintzeko praktikatradizionalak erabiltzea (hala nola ilargi-zikloak ba-liatzea, egiten den jarduera-motaren arabera); eta tru-kea sendotzea, beharrei erantzuteko mekanismo al-

ternatibo gisa, merkataritza-harreman monetizatuarenordez.

Azken hamarkadako prozesuek oso harreman urrunaksortu zituzten emakume ekoizleen eta kontsumitzai-leen artean, eta hori aldatze aldera, beste helburu hauere ezarri da: giza harreman solidarioak eraikitzealanda-eremuaren eta hiriaren artean. Horretarako, zen-bait proposamen jarri dira abian, salerosketa soilabaino harago doazenak: lursailak ikusteko birak kont-sumitzaileekin, kontsumo arduratsuari buruzko mint-zaldiak eta produktuen dastaketak. Eta hori guztia,azpimarratuz zeinen garrantzitsua den jakitea zeinden elikagaien jatorria, nork ekoizten dituzten, etanola.

Emakume landatarrek, eremu publikoak beren pro-duktuak merkaturatzeko erabiltzeko —beren eskubi-deak gauzatze aldera—, gatazka-egoerak bizi beharizan dituzte, bai esparru pribatuan, familian, bai kan-poan, nahiz eta badagoen hori bideratzeko esparrujuridiko bat, Konstituzioan eta Elikadura Subiranota-sunaren Lege Organikoan jasoa.

Barneko alderdiei dagokienez, emakumeak borrokasakona izan du banako den aldetik, ez dakielako nolamoldatu eremu ezezagun batean, hirietan alegia, etahaietako eragileekin. Horrez gain, emakumeari kezkasortzen zitzaion, pentsatuz asteroko irteerak komuni-tateari edo familiari laguntzeko modu bat ote ziren,edota «etxea eta seme-alabak bakarrik uztea» aban-donatze gisa hartuko ote zen. Emakumeen borrokarenbeste ardatz bat ekoizpen alternatibo, natural eta agro-ekologikoaren alde egitea izan da, gizakien eta pacha-mamaren5 bizitzarako eskubidea lehenetsiz, monola-borantzan eta agrokimikoen erabileran oinarritutakoereduaren ordez. Eredu hori gizonek zuzentzen dutebatez ere, iraultza berdearen sistemako merkatu kon-bentzionalen eskakizunekin bat.

Kanpoko alderdiei dagokienez, erronka nagusia izanda truke solidarioak edo azokak egiteko gune seguruaketa duinak bilatzea, bai eta kontsumitzaileengankonfiantza sortzea ere, produktuak eros ditzaten. Es-parru horretan, lan handiena zuzendari-talde batekegin zuen —% 95 emakumeak ziren—. Auzoetakobileretan parte hartu zuten, agintarien aldetik hainbatumiliazio pairatu zuten —esaterako, «nekazariek hi-

3. <http://www.messe.ec/>.4. Ekuadorreko Iparraldeko Mendilerroko Kitxua Herrien Fe-

derazioa (FICI), Montufarreko Nekazari Komunen Kontsei-lua (CCM) eta Imbaburako Komunitate eta Erakunde BeltzenFederazioa (FECONIC).

5. Pachamama hitzak «ama lurra» esan nahi du, aimara eta kit-xua herri indigenen hizkuntzetan.

28

rien apaindura hondatzen dute» eta halako esaldiakesaten zituztenean—, liskarrak izan zituzten udalt-zainekin, egun eta ordu luzeak itxaron behar izan zi-tuzten agintariekin biltzeko, eta abar. Lan hori ezi-nezkoa izango zen erakundeek parte hartu ez baluteeta buru zirenek irmotasunez ekin ez baliote, komu-nitateetako gizon nahiz emakume ekoizleentzat hau-tabide bat bilatzeko.

Gaur egun, produktuak merkaturatzeko zenbait gunesortu dira, hala nola azokak eta salmenta-puntuak,eta horrek rol berri horietan ahalduntzea ahalbidetudie emakumeei. Horri esker, emakumeen praktikaketa jakintzak ezagutarazi dira, giza harremanak ga-ratu dira ekoizleen eta kontsumitzaileen artean nahizzenbait eremutako ekoizleen artean, eta diru-sarreraklortu dituzte ($280 hilean batez beste) beren pro-duktuak salduz. Lehenago, merkatu konbentzionalekbalioa galarazten zieten produktu horiei. Gainera,familien integrazio handiagoa sortu da ekoizpen-eta merkaturatze-jardueretan, senarrek eta seme-ala-bek lagundu egin baitiete prozesu horietan Beraz,ikaskuntza horretan garrantzitsuena izan da ema-kume horien praktikak, kultura eta identitatea age-riko egin direla, belaunaldiz belaunaldi ekonomiasolidarioaren inguruko balioak eta printzipioak gordebaitituzte.

Gune horietan, balio hauek dira nagusi: elkartasuna,elkarrekikotasuna, konpromisoa, eta ama lurrarekikonahiz kontsumitzaileekiko errespetua; eta zintzota-suna, ekoizteko moduari, prezioari eta pisu zehatzariburuzko adierazpenak egitean.

Horrek guztiak emakumeen autonomia eta autoesti-mua sustatu ditu, eta prozesu horietan ahalduntzeaahalbidetu du, baina emakume landatarraren lan-kargahanditu egin da. Izan ere, familian, etxaldean eta ko-munitatean duten lanaz gain, merkatuarekin loturakezartzeko gaitasunak garatu behar dituzte, eta besterol batzuk betetzera atera. Emakumeak merkatu al-ternatiboetan sartzean, lan-orduen kopurua hazi eginzen, 8 ordu gehiago astean, emakumeek produktuakprestatu behar baitituzte saltzeko (garbitu, sorta txi-

kietan lotu, material egokietan jarri). Merkatu kon-bentzionalean, aldiz, ez da horrela, uzta landu etabildu soilik egiten baita.

Hori guztia kontuan hartuta, beharrezkoa da, besteakbeste, politika publikoek ekoizpen garbia eta agroe-kologikoa sustatzea eta babestea, familia-nekazaritzarilaguntzea, lurra birbanatzea, merkatu alternatiboeta-rako sarbidea ahalbidetzea eta ekonomia solidariokosektoreen ekimenetan laguntzea. Ekuadorreko Kons-tituzioan eta indarrean dauden legeetan azpimarratzendenez, erakundeen prozesuak errespetatu behar dira,instantzia laguntzaileen rolak zehaztuz.

Horrez gain, kontuan hartuta nekazaritzaren femini-zazioa, politika publiko bereizleak sortu behar diraekoizle-talde horri laguntzeko. Benetako ekintzak sus-tatu behar dira; esaterako, hauek: ekoizpen- eta mer-katuratze-tresnetan berrikuntzak egitea, haien erabi-lerarako egokituz; zenbait lurraldetako emakumelandatarren artean jakintzei buruzko elkarrizketa sus-tatzea; zaintzaren ekonomian laguntzea, emakumeekerraztasuna izan dezaten prestakuntza jasotzeko; kutxasolidarioak sortzen laguntzea, kredituak emateko;ekoizleen eta kontsumitzaileen artean jakintzei bu-ruzko elkarrizketa sustatzea, trukeen bidez; biziareneta elikagaien iraunkortasunerako lagungarriak direnpraktikak ageriko egitea; eta merkaturatzeko guneduinak eta egokiak sortzea, ekoizleentzat nahiz kont-sumitzaileentzat.

Ez dugu nahi antolatutako hainbat sektoreren ahaleginhandia ezerezean geratzea. Hortaz, baieztatzen dugulanda-eremuko familiak omentzeko modu onena delalurra landuz duintasunez bizitzeko aukera izan dezatenahalbidetzea, horretarako lurra, ura, merkatuak etakreditua izan ditzaten ziurtatuz. Horrelako politikeksoilik berma dezakete epe luzean herriek elikadura-subiranotasuna izatea eta duintasunez bizitzea, zerekoizten duten eta zerez elikatzen diren jakinik. Bes-tela, herrialdeak kanpoko ekoizpenaren mende bizibeharko luke, eta haziak eta jakintzak desagertuegingo lirateke, lurraldetik ateratzera behartzen duensistema batek eraginda. ■

29

Nork bere buruarekiko nahiz besteekiko maitasunaketa konpromisoak bizitza ona birsortzen du, allin kau-say, sumaq kausay… deritzona alegia, ongi bizitzea ezbaita gauzak edukitzea, maitasuna eta konfiantza- nahizelkarrekikotasun-harremanak eraikitzea baizik, osasu-naren bidez, antolaketaren bidez, hezkuntzaren bidezeta bizitzako edozein esparruren bidez, alderdi tekni-koenetik hasi eta etxetiarreneraino.

Rita Carrillo Montenegro(hezitzailea)

B adira talde txikitan, leku txiki askotan, sortutakoeta birsortutako jakintzak, zenbait antzinatasun-

mailatakoak, eta merkatu kapitalista hegemonikoarenarrazionaltasunetik harago doazen ekonomietan ga-ratuak; haietako asko, emakumeek hasi, elikatu etairaunarazi dituztenak. Erregistroak, ordea, urriak dira;ahozko memoriak gehiago, idatziak baino, eta haie-tako asko onartu ez direnak eta ageriko egin ez dire-nak. Lurralde guztietan daude, baina eskuarki ez diraoso ezagunak, ez eta balioetsiak ere, gizartean; etaare gutxiago, unibertsitate-esparruan.

Haustura handia dago unibertsitatearen eta gizartearenartean. Prestakuntza horretan, ikasleak beren komu-nitateetatik eta jatorritik aldentzen dira, eta, areago,berariaz kontrajartzen dira familietatik jaso eta ekarridituzten jakintzak eta unibertsitatearen barneko ko-munitate zientifikoarenak. Horrela, hierarkiak ezartzendira, kanpoko eredu eta estereotipoetan oinarrituak,eta ikasleek jaio ziren lekuarekiko lotura galtzen duteeta deserrotzea pairatzen dute; horrenbestez, mende-kotasun kultural, zientifiko eta teknologikoaren me-kanismoak birsortzen dira. Elementu-multzo hori zu-zenean kontrajartzen zaio Latinoamerikako gizarteetangero eta gehiago egiten den eskakizunari, beren kul-tura-tradizioak eta jakintzak balioets daitezen.

Izan ere, unibertsitateak —Latinoamerikakoak bere-ziki— izaera monokulturala du, helburu baitu, gehie-netan, menderakuntza-eredu moderno kolonial euro-zentrikoa birsortzea, eta tentsio handiak eragiten ditubertako gizarteekin, heterogeneoak baitira egitura-nahiz kultura-alderdietan.2

Boaventura de Sousa Santosek proposatutako «jakint-zen ekologiaren» printzipioari jarraituz, «elkarrizketaksustatu beharko lirateke unibertsitateak ekoizten duenjakintza zientifiko eta humanistikoaren eta gizartekobestelako jakintzen artean: jakintza legoak, herri-ja-kintzak, tradizionalak, hirikoak, landakoak, nekaza-rienak, probintzietakoak eta mendebaldekoak ez direnkulturenak (afrikar edo asiar jatorriko indigenak etaabar)» (Germaná, 2013, 17. or.).

San Marcoseko Unibertsitate Nazional Nagusiko(UNMSM) Gizarte Zientzien Fakultateko (FCCSS)Ekonomia Sozial, Solidario eta Herrikoiaren Minte-giko (SESSP) esperientzia izango dugu ardatz gogo-etarako. Ikerketa-talde bat da, 2012an sortua, irakas-leen motibazioei eta hautu indibidualei esker3

—ikerketan eta esku-hartzeetan jardun dute denekekonomia sozialaren, solidarioaren, herrikoiaren, etakomunitarioaren esparruan, bai eta zaintzaren eko-nomiaren alorrean eta abarretan ere—, eta haren bi-dez, jakintzei buruzko elkarrizketaren prozesua ins-tituzionalizatu egin da, gogoeta eta ekintzaakademikorako bitarteko den aldetik, irakasleen, ikas-

JAKINTZEI BURUZKO ELKARRIZKETAREN ESPERIENTZIA, EKONOMIA SOLIDARIOARENETA GENEROAREN IKUSPEGITIK

Ela Pérez Alva1

San Marcoseko Unibertsitate Nazional Nagusia eta ESSren behatokia

1. Herri-hezitzailea eta aktibista feminista autonomoa. GizarteLaneko Sail Akademikoko irakasle-ikertzailea, eta Limako(Peru) San Marcoseko Unibertsitate Nazional Nagusiko Gi-zarte Zientzien Fakultateko Ekonomia Sozial, Solidario etaHerrikoiaren Mintegiko ikerketa-taldeko kidea.

2. Tentsio horiek gure esperientzia historiko sakonenaren ezau-garri izan dira, kultura lehengoratzeko joeren eta errepresio-/birxurgapen-joeren arteko gatazkaren parte baitira, Quija-noren (1997) ustez, gure identitate-arazoen oinarrian dagoengatazka delako, eta, horrez gain, gure historia osoa zehar-katzen duelako, Amerikaren eraketaren hasieratik, subjekti-bitatearen etengabeko tentsio gisa, imajinarioaren nolakota-suna eta ezagutza lortzeko eta ekoizteko moduak auzi irekiaeta gatazkatsua baitira.

3. Luis Montoya eta César Germaná hasieratik izan genituenbidelagun, gure zereginak, sareak eta desberdintasunak batuz,bai eta, batez ere, gure jarraitutasuna, hautuak eta haztenikusten gaituen unibertsitate honekiko maitasuna ere.

30

leen nahiz gizarte-erakunde eta -mugimenduetako or-dezkarien parte-hartzearekin.4

UNMSM5 Amerikako unibertsitate publiko zaharrenada. Lima hirian (Peru) sortu zen, 1551ko maiatzaren12an; beraz, Peruko Estatuko Konstituzioa baino as-koz lehenago, azken hori 1821eko uztailaren 28ansortu baitzen. Eta denbora horretan, hainbat eragilerenarteko elkargune zaharrak nahiz berriak sortu dira,eta prozesu eta joera jakin batzuk, askotan unibertsi-tatez kanpo edo haratago idatzitako gidoien bidez,tokian errotutako egituretan oinarrituz, bai eta he-rrialdeko testuinguruan nahiz testuinguru globaleanere. Eta, aldi berean, eztabaidarako eta interesak kon-trajartzeko gune ere izan da.

Hurrengo orrialdeetan, garai honetan ezinbesteko di-tugun gogoetak, zalantzak, kritikak eta proposamenakpartekatuko ditugu.

Hasteko, azpimarratu nahi dugu Mintegia sortzen hasizenetik elkarrizketak izan zirela beste fakultate bat-zuetako irakasle eta ikasleekin, bai eta, batez ere, gi-zarte-erakunde eta —mugimenduekin ere, koordinat-zen hasteko helburuarekin, horrela loturak etakonfiantza-harremanak sortze aldera, gizon eta ema-kume aliatu bezala lan egiteko. Hori ez zen errazaizan, bi aldeetatik ikasi eta desikasi beharra baitze-goen, distantziak murrizteko. Unibertsitate gisa: egiaakademikoa zalantzan jartzea; entzuteko gaitasunalantzea, irekitasunez entzuteko; mitoak, aurreiritziak,usteak eta suposizioak zalantzan jartzea; eta bideanagertuz joan ziren beste hainbat muga. Erakunde gisa:pentsatzea lor daitekeela elkarrizketa sustatzen duenunibertsitate bat, ikasgeletatik aterata; eta prest egoteaharen jakintzak, askotariko praktiken bidez sortuak,partekatzeko. Prozesu horretan, emakumeen ahotsalehenetsi dugu, esperientzia horretako parte-hartzaile

diren aldetik, hainbat rol, ekintza, kargu, batzorde etaabarren bitartez.

Horregatik, garrantzitsua izan zen Gizarte Kontseilua-ren sorrera.6 Haren sorrera-dokumentua ospakizun pu-bliko batean sinatu zen, 2014ko martxoan. Erakundehauek osatu zuten: Nekazaritza Konfederazio Nazionala(CNA); Peruko Nekazarien Konfederazioa (CCP), Pe-ruko Bidezko Merkataritzako Ekoizle Txikien Koor-dinakunde Nazionala (CNCJ-Peru); Peruko ArtisauenEskualdearteko Zentrala (CIAP); Emakume Nekazari,Artisau, Indigena, Natibo eta Soldatapekoen FederazioNazionala (FENMUCARINAP); Peruko EkonomiaSolidarioaren Sarea Taldea (GRESP); eta Genero etaEkonomia Taldea. Urtebete geroago, 2015ean, PerukoKafe eta Kakao Zentrala sartu zen Kontseiluan; eta2016. urtearen bukaeran, beste bi erakundek eskatuzuten sartzeko: San Hilarión aurrezki- eta kreditu-ko-operatibak —Peruko handienetako bat da—, etaEkoizle Ekologikoen Elkarte Nazionalak (ANPE).

Ordutik gaur egunera arte, harreman sakona eta estuaizan da erakunde horiekin, eta hainbat jarduera garatudira: besteak beste, lanbide aurreko praktikak; iker-keta-txostenak lantzea; ekintzak; tesiak; plan estrate-gikoen diseinua; garapen-proiektuen formulazioa;ikus-entzunezkoak egitea; unibertsitatez kanpoko jar-duerak eta gizarte-proiekziokoak; unibertsitatean bo-luntariotza-lanak antolatzea; eta azokak. Uste duguesperientzia horren esparruan sustatzen ari garen jar-duerak baliagarriak izan daitezkeela harreman desko-lonizatuak eraikitzeko, eta gainera, memoriaren be-rreskuraketari eta buruzagien eta unibertsitatekogazteen artean sortzen diren harremanei «genero-ikus-pegiaz begiratzeari» arreta berezia jartzen diotela.

Unibertsitatearen eta gizartearen arteko hesi horri bu-ruzko gogoeta ez da berria Latinoamerikan. Corag-giok7 planteamendu neoliberalaren ekonomizismo-

4. Paradoxikoa dena da unibertsitatearen erakunde-krisia gertatuzenean garatu zela. Krisi hori zenbait mailatan zeuden ga-tazkek eta indar-korrelazioek eragindako tentsioengatik sortuzen, eta asko larriagotu zen 2010etik 2011ra bitartean; bere-ziki, Gizarte Zientzien Fakultatean, ez baitzuen aukeratutakodekanorik eta bost arduradun izan baitzituen (2010-2016).Duela gutxi, 2016an, aukeratu eta onartu da agintari bat,2020ra arte.

5. 20 fakultate ditu, graduko 62 karrera profesional, 28 dokto-retza eta 96 irakasle-ikasketa, diplomez eta bigarren espe-zializazioez gain. Errektoreen Batzar Nazionalak emandakoinformazioaren arabera (2011) graduko 28.645 ikasle ditu,eta urtero 53.108 hautagai lehiatzen dira batez beste lehia-ketan ateratzen dituen 5.781 plaza hutsak betetzeko.

6. Mintegiko Gizarte Kontseilua eta ESSHren behatokia honeladefinitzen da: «unibertsitatearen eta gizarte-erakunde eta -mugimenduen arteko elkarrizketa, artikulazioa eta lankidetzaerrazteko eta aholku emateko funtzioa duen kide anitzekoorgano bat».

7. Lehenago ere izan ziren ahaleginak unibertsitateen, langileeneta kooperatiben erlazioa lantzeko; hots, Pastorek (2010)ekonomia sozial tradizionala edo historikoa deritzona: pres-takuntza-programak abiatzea; unibertsitate-hedapenerako es-perientziak; eta kooperatibei, langileen parte-hartzeari etalangileen autokudeaketari buruzko ikerketak. Beste kasu ai-pagarri batzuk herri-unibertsitateak dira (Mexiko, PuertoRico, Argentina, Guatemala, etab.).

31

utilitarismoa kritikatu zuen, eta unibertsitatearen etagizartearekin eta ekonomiarekin dituen harremanenirakurketa alternatibo bat egin zuen, eta, hala, etorki-zunari begira erronka berrien aukera zabaldu zuen.Bat dator, gainera, tesi honekin: beharrezkoa delaunibertsitateak garapenaren eta modernizazioaren pa-radigma birsortzeari eta hari eusteari uztea, eta bideematea boterearen eta jakintzaren deskolonialtasunari,bai eta proposamen deskolonizatzaileei ere; esaterako,Ongi Bizitzeari (Buen Vivir)8 (Co-raggio, 2002). Eta adierazten dubertan «Beharrezkoa dela subjektukolektibo komunitarioak eta sozia-lak egotea, beren prestakuntza-rako, ezagutzarako eta zerbitzue-tarako beharrak azal ditzaten,harreman dialogiko instituzionali-zatu batean, baina berrikuntzaraeta ikaskuntzara irekia (…)» (Co-raggio, 2014, 5. or.).

Hierarkien ezarpena gainditzeaetengabeko kezka da, eta Minte-giak ematen duen urrats bakoit-zean eta garatzen dituen jardueraguztietan hartzen da kontuan. Gi-zarte Kontseilua, bere-berean,etengabeko ebaluaziorako meka-nismo bat da, eta parekotasunezkoharremanak sendotzeko eta asimetriak identifikatzekoeta ez birsortzeko erronka du jomugan. Xedea ez daasmo onen adierazpen bat izatea, benetako praktikabat baizik, gizarte-bizitzaz elikatzen dena, eta, beraz,zalantzan jartzen ditu eremu publikoko eta egunerokobizitzako botere-harremanak. Horrez gain, ahaleginhoriek, hein handi batean, harreman-mota desberdinbat garatzeko proposamen etikoak eta borondatea erejartzen dituzte agerian, eta horiek ezinbesteko osa-gaiak dira Ongi Bizitzearen9 alde egiten duen gizarte-prozesu historiko orotan.

Bestalde, Mintegiak helburu du unibertsitate-komu-nitatean baldintza eta sentsibilizazio egokiak lortzea,harreman dialogiko instituzionalizatu horiek ehunt-zeko, berrikuntzarantz eta ikaskuntzarantz bideratuz,eta kanon epistemologiko eurozentrikoa gaindituz.

Abiapuntua ekonomia sozial, solidario eta herrikoiareneragile gisa jokatzen duten pertsonen bizitzako espe-rientziak dira, beren dinamismo bizien eta berezien bi-

tartez beren ibilbideak eraikiz ha-rremanetarako aukerak zabaltzenbaitituzte, zenbait esparrutan: ant-zinako arbasoekiko lotura; estatua-rekiko tentsioa eta hartan eragitea,estatuak merkatu kapitalista neoli-beralaren alde egiten baitu argi etagarbi, eta beren izana ukatzen; eli-kadura-segurtasuna eta -subirano-tasuna; garapenaren eta ongi bizit-zearen arteko kontraesanak;zaintzaren ekonomiak, emakumeengain daudenak; eta abar. Eta denekezaugarri berdin bat dute: biziareniraunkortasunaren alde egitea.

Partekatu nahi dugun beste alderdibat da garrantzia ematea ikerketaabiatzeko ikuspuntuari, ikertzailegaren aldetik prozesuan edo dina-

mikan eta erakundeetan dugun rolari, bai eta sortuta-koaren erabilerari eta praktikan izango dituen ondo-rioei ere. Alderdi horiek guztiak lantzeko, ez danahikoa teoriak eta ikerketek horri buruz ondoriozta-tutakoa aztertzea. Hori bezain garrantzitsua eta pre-miazkoa da aztertzea ea epe laburrean, ertainean edoluzean lagungarria izango den, bai erakundeetan baiunibertsitatean, praktika sozialerako, ekintzarako etajardunbiderako gidalerroak finkatze aldera.

Jarrera bat hartzeko, zer ikertu eta ikerketari nolaheldu erabakitze aldera, beharrezkoa da, besteak beste,diziplinarteko elkarrizketa bat abiatzea, zeharkako-tasun-ikuspegiak hartzea, hala nola ikuspuntu femi-nista oinarri duen genero-teoria, herritarren eskubi-deak erreibindikatzea eta gauzatzea, eta kulturartekoeta belaunaldiarteko prozesuak baliatzea. Esaterako,ezin izango litzateke ikerketa egin emakumeen bo-rroken historiaren hainbat alderdi kontuan hartu gabe:

8. Germanák (2013) hiru printzipio aipatzen ditu: (1) jakintzarenegitura eurozentrikoen hegemonia gainditzea; (2) egitura ins-tituzional diziplinarioak gainditzea; eta (3) jakintza akade-mikoaren eta boterearen kolonialtasunak azpiratutako gi-zarte-taldeen jakintzen arteko elkarrizketa (13. or.).

9. Ongi Bizitzea —Buen Vivir edo Bien Vivir, Quijanoren (2011)arabera— Latinoamerikako indigenen mugimendu berriarenproposamen bat da, eta benetako egite historiko bat izateko,ezinbestean izan behar du gizarte demokratiko bateko ekoiz-pen eta ugalketa demokratikora bideratutako praktika sozialenmultzo bat, izate sozialaren beste modu bat, bere helburuhistoriko zentzudun bereziarekin, boterearen kolonialtasun

Jarrera bat hartzeko, zer ikertueta ikerketari nola helduerabakitze aldera, beharrezkoada, besteak beste,diziplinarteko elkarrizketa batabiatzea, zeharkakotasun-ikuspegiak hartzea, hala nolaikuspuntu feminista oinarriduen genero-teoria,herritarren eskubideakerreibindikatzea etagauzatzea, eta kulturarteko etabelaunaldiarteko prozesuakbaliatzea.

globalaren eta kolonialtasun/modernitate eurozentrikoarenalternatiba erradikal gisa, boterearen des/kolonialtasun gisa.

32

erabakiak hartzeko ahalmenaren eskakizuna, bizitzapertsonalean, sozialean eta politikoan eragiteko; etaemakumeek, subjektu sozial femeninoa diren aldetik,beren identitateak eraikitzeko egindako ahalegina, oz-topo guztiei kontra eginez, eta gizartearen aldetik es-leitutako eta sistema menderatzaile batek inposatutakorolari edo eginkizunari aurre eginez.

Uste dugu beharrezkoa dela erakundeek pertsonakerdigunetzat hartuta lan egitea, ekonomia solidarioa-ren premisari jarraituz (aurpegia, historia eta identi-tatea duena, eta tokian-tokian eta komunitatean erro-tua), bai eta ikuspegi etikoaaintzat hartzea ere, ikerketa-jar-dun orotan. Horretarako, eza-gutza akademikoa herri-jakintza-rekin uztartu behar da, etaarrazionala dena, subjektibitate-ekin; zalantzan jarri behar dasubjektu/objektu dikotomia, etadiziplinarteko harremanak nahizdiziplinaz haraindikoak arretat-suak eta errespetuzkoak izan dai-tezen sustatu behar da. Eta, batezere, kontuan hartu behar da zer-tarako ikertzen dugun; ziur gaudeerakundeek eta erakundeei eskersendotutako ekintza bat sustat-zeko egiten dugula.

Hirugarren alderdia memoria be-rreskuratzea da, erakundeekin el-karrizketak eginez, horren bidezpertsonen, familien eta emaku-mezko ekoizle txikien bizitzakohistoriak eta ebidentziak jaso bai-taitezke, bai eta asoziatibitatea-renak, kooperatibismoarenak etakolektibitatearenak ere. Beraz, lurraldeetan garatutakoharremanetan sortutako ikaskuntzei, balioei, printzi-pioei, formei eta mekanismoei buruz ari gara. Orainarte, Mintegiak landutako ikus-entzunezko materia-letan hainbat alderdi azaldu dira: zenbait lurraldetakotestuingurua eta esperientzien konplexutasuna, ara-zoak, ahaleginak, erronkak, gatazkak eta etorkizunaribegira ezarritako eginkizunak; nekazaritza- eta arti-sautza-ekoizpenaren nahiz ondasun eta zerbitzuenekoizpenaren egunerokotasuna; estatuaren presentziaeskasa edo hutsala; errituak, urteurrenak, inauteriaketa konpaitasuna; eta abar. Horren guztiaren berri uni-bertsitate-komunitatean hedatzen da, bai eta jendau-rrean ere, sare sozialen eta behatokiaren webgunearen

bitartez.10 De Sousak dioenez (2001), bizi-denboraeta ekoizpen-lanaren denbora gero eta gehiago na-hasten badira, ekoizpeneko gizarte-harremanak gi-zarte-menderakuntzarako eta -hierarkizaziorako es-parru ezin hobea bihurtzen dira. Horrela, nolabaitekohuts sinbolikoa sortzen da, eta huts hori bi harreman-motaren bidez betetzen da: ugalketa sozialeko gi-zarte-harremanen bidez (familian eta eremu publiko-etan), eta ekoizpeneko gizarte-harremanen bidez(ekoizpen-lanaren prozesuan). Gainbalioa mota as-kotakoa izan daiteke: sexuala, etnikoa, erlijiosoa, be-launaldiari dagokiona, politikoa edota kulturala; eta

gizartearen kontsumo-ohituran(ez kontsumitzeko ekintzan) agerdaiteke.

Azkenik, egiteko moduei errepa-ratu nahi diegu (metodologiak,teknikak eta tresnak), presta-kuntza-, sustapen- eta zabal-kuntza-prozesuetan, ikerketan,sistematizazioan eta abarretan.Bereziki nabarmendu nahi ditugugure zentzumen guztiak baliatzendituztenak; partaidetzarekin lotu-tako alderdiei eta boterearen ana-lisiari arreta jartzen diotenak; etamemoria eta dokumentu idatziakberreskuratzeari eta hitz egiten ezdutenen ahotsari bide ematen dio-tenak. Beharrezkotzat jotzen di-tugu artearekin lotutako metodo-logiak (antzerkia, ipuinak,bideoak, pintura, musika, libu-ruxka irudiztatuak, horma-iru-diak, robot-erretratuak, mapa kul-turalak eta beste hainbat, jadabadirenak nahiz geuk sortu eta

birsortu ditzakegunak), betiere aintzat hartzen dituz-tenak berezitasunak, kulturartekotasuna eta anizta-suna. Azken finean, horrek dakarrena da ez aplikatzeaaplikatze hutsagatik. Irmotasuna eta ikuspegi kritikoabehar dira haiek erabiltzean, bai eta argitasuna ere,erabilera bilatu nahi dugunari egokitzean, eta, batezere, zorroztasuna, haietatik abiatuta jakintza gisaekoizten denari emandako tratamenduan. Une oro,hainbat arrisku ditugu: zehaztasunik gabe aritzea,kontrako efektuak eragitea, sinpletasuna edota funt-satu gabe arrazoitzea.

10. <http://economiassolidarias.unmsm.edu.pe/>.

Azkenik, egiteko modueierreparatu nahi diegu(metodologiak, teknikak etatresnak), prestakuntza-,sustapen- eta zabalkuntza-prozesuetan, ikerketan,sistematizazioan etaabarretan. Berezikinabarmendu nahi ditugu gurezentzumen guztiak baliatzendituztenak; partaidetzarekinlotutako alderdiei etaboterearen analisiari arretajartzen diotenak; eta memoriaeta dokumentu idatziakberreskuratzeari eta hitzegiten ez dutenen ahotsaribide ematen diotenak.

33

Uste dugu estandarizazioa eragiten duten boterea, za-palkuntzak eta hierarkiak ardatz dituen herri-heziketaberbideratu behar dela, subjektu sentipentsalariakerreibindikatuz, bestelako ezagutza batzuen jabe bai-tira, askotarikoak, eta balioetsi beharrekoak.

Eta hori guztia, geure ikuspegitik edo antzekoetatik,helburu izanik unibertsitate publikoan jakintza des-kolonizatzaileei buruzko elkarrizketak garatzea; sub-jektu bakarraren ikuspegi homogeneizatzailea gain-ditzea, unibertsaltzat jotzen den arrazionaltasunarenildoarekin bat baitator, eta ahotsa ukatzen baitie gut-xien hitz egiten dutenei —emakumeak, gehienetan—; eta subjektu sozial, ekonomiko eta politikoei arretajartzea, eguneroko bizitzan, ordena ekonomiko glo-balizatu berrian, akademian eta esparru publikoan.

Bibliografia

Coraggio, J. (2002). Universidad y desarrollo local.Hemendik berreskuratua:<http://www.coraggioeconomia.org/jlc/archivos%20

para%20descargar/uniydesa.pdf >.Coraggio, J. (2014). La Economía Social y Solidaria:

El papel de las universidades. Ekonomia Sozial,Solidario eta Herrikoiaren Mintegiak antolatutakoUnibertsitate publikoa eta ekonomia solidarioakmintegian aurkeztutako txostena. Gizarte ZientzienFakultatea, San Marcoseko Unibertsitate Nazional

Nagusia, eta Euskal Herriko Unibertsitateko Hegoainstitutua. Lima, abenduak 9.

De Sousa, B. (2001). Los Nuevos Movimientos So-ciales. Hemendik berreskuratua: <http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/osal/osal5/debates.pdf>.

Germaná, C. (2013). Iniciativas universitarias parala economía social y solidaria en el Perú. (EuskalHerriko Unibertsitateak-Hegoak eta San Andrés-CIDES Unibertsitate Nagusiak antolatutako min-tegi honetan aurkeztutako txostena: Eskubide eko-nomikoak eta ekonomia sozial eta solidarioarenpolitika publikoak: unibertsitatearen erronkak,suma qamaña helburu hartuta. La Paz, urtarrilaren17tik 19ra).

Montoya, L. (2016). «Buen vivir, economías solidariasy universidades públicas en Perú». Cooperativismoy Desarrollo aldizkaria, 24, (109). Hemendik be-rreskuratua: <https://revistas.ucc.edu.co/index.php/co/article/view/1506/1621>.

Pastore, R. (2010). «Un panorama del resurgimientode la economía social y solidaria en Argentina».Revista de Ciencias Sociales, 2, (18). Buenos Aires:Quilmeseko Unibertsitate Nazionala.

Quijano, A. (1997). «Colonialidad del poder, culturay conocimiento en América Latina». Anuario Ma-riateguiano, 9. Lima. Amauta.

Quijano, A. (2011). «¿Sistemas alternativos de pro-ducción?» in Santos, B. (koord.): Producir paravivir. Los caminos de la producción no capitalista.Mexiko. Fondo de Cultura Económica. ■

34

Aurrekariak

Esan ohi da ekonomia solidarioak emakume-aurpegiaduela. Dena den, emakumeak eredu horretan txertatuizanak aukera eman badie ere gaitasunak garatzekoeta beren eskubideak erreibindikatzeko, ekonomia so-lidarioak oraindik ere erronka garrantzitsua du ema-kumeen lan-kargari eta genero-indarkeriari konpon-bidea emateko bidean. Genero-asimetriak aldatzekoproposamen eta tresnetako batek ekonomia solida-rioaren mugimenduaren gogoetetan du jatorria, baieta gizonek genero-berdintasunerako egindako ekar-penetan ere.

Ekonomia solidarioa eta ekonomia feminista

Ekonomia hitzak grezierako bi hitz hauetan du jato-rria: Oikos (etxea) eta nomia (kudeaketa). Zentzu ho-rretan, ekonomia etxearen kudeaketa da; bestelaesanda, etxearen zaintza. Definizio substantibista ho-rretan, lurra pertsonen zaintza behar duen izakin bi-ziduntzat hartzen da, bizia birsortuko dela ziurtat-zeko.

Horren kontrako ikuspegia du teoria neoklasikoak,antropozentrikoa baita, eta lurra ustiatzeko baliabi-detzat baitu, inbaditzeko eremutzat, eta kapitala sis-tema ekonomiko eta soziala antolatzen duen katego-riatzat hartzen du, merkatu autorregulatu aske batean.Gainera, eredu neoklasiko utilitaristak irabaziak ma-ximizatzea du helburu, eta gizakia homo economicusgisa definitzen du: hau da, kontsumitzaile eta ekoizleden aldetik, ahalik eta errentagarritasun handiena bi-latzen du erabakiak hartzean, kontuan hartu gabe zereragin dituzten bere ekintzek gizartean nahiz inguru-menean.

Ikuspegi horrek sexuen araberako lan-banaketa sen-dotzen du, ekoizpen-jardueraren eta ugalketa-jardue-raren artekoa, alegia. Lehenengoa merkatuan trukadaitezkeen —hau da, kanbio-balioa duten— ondasuneta zerbitzuen ekoizpenarekin lotuta dago, eta jarduerahorretan gizonak aritzen dira. Ugalketa-jarduera, be-rriz, emakumeei dagokie, eta erabilera-balioa bainoez du. Ekonomia kapitalista batean, merkaturatzen ezdenak ez du baliorik, eta, beraz, maila baxuago bate-kotzat jotzen da, Nobrek dioenez: (2015), «Sexuenaraberako lan-banaketa emakumeen menderakuntza-ren oinarria da, eta banantze bidez antolatzen da: ze-regin eta funtzio batzuk maskulinotzat jotzen dira,eta beste batzuk femeninotzat; eta banantze hori hie-rarkikoa da, maskulinotzat jotzen diren zereginek etafuntzioek balio handiagoa baitute gizarte kapitalistaeta patriarkalean» (7. or.).

Ekonomista feministak, aldiz, ekonomiaren kontzeptusubstantibista du abiapuntu. Paradigma berri horretan,ekoizpeneko gizarte-harreman berriak sustatzen dira,bai eta ekoizpen-indarrak biziaren zerbitzuan jartzeaere. Carrascok (2006) hau adierazi du horri buruz,Bosch eta Picchio aipatuz: «(…) egitura hori gaindit-zeko beharra planteatzen da, modu bakarra baita ana-lisi sozioekonomikorako paradigma berri egokiagobatzuk eraikitzeko, ugalketa sozialean eta biziareniraunkortasunean parte hartzen duten askotariko jar-duerak integratuz. Azken ideia hori, biziaren iraun-kortasunari erreferentzia egiten diona, gizadiaren etanaturaren arteko nahiz emakumezko eta gizonezkogizakien arteko harreman dinamiko eta harmonikogisa ulertzen da (….)» (23. or.).

Ildo horri jarraituz, sistema ekonomikoak, ekoizpen-eta eraldaketa-sistemak, eta trukea, kontsumoa etakontsumo ondokoa bideratzeko gizarte-harremanekekonomia solidarioaren printzipioak izan behar dituzteoinarri: arrazionaltasuna, elkarrekikotasuna, osaga-rritasuna, lotura, demokrazia eta justizia (MESSE,2016).

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA ETA MASKULINITATEAK

Jhonny Jiménez1

Ekuadorreko Unibertsitate Zentrala eta Ekuadorreko Ekonomia Sozialeta Solidarioaren Mugimendua, MESSE

1. Ekuadorreko Ekonomia Sozial eta Solidarioko Mugimendukokidea, Ekuadorreko Unibertsitate Zentraleko Gizarte Lanakarrerako irakaslea.

35

Esparru horretan, Ekuadorreko Ekonomia Sozial etaSolidarioaren Mugimenduak (MESSE) eta ekonomiasolidarioko beste gizarte-erakunde batzuek kulturar-teko zirkuitu ekonomiko solidarioak (KZES) eraikit-zea planteatzen dute: hau da, askotariko praktika so-lidarioak artikulatzeko eta lotzeko moduak, gizakienoinarrizko beharrak asetzeko. Silvak (2012) honeladefinitzen ditu: «ekonomia solidarioaren irizpideetaraatxikitako unitate sozio-ekonomikoen multzo bat, zen-bait agregazio-mailatan era daitezkeenak, eta loturakonplexuak dituztenak lurraldeko gizarte-, kultura-eta politika-sarearekin (…)» (48. or.).

KZESek, beraz, gizarte-harremanak jartzen dituzteekoizpen-, eraldatze-, truke- eta kontsumo-prozesuenerdigunean, eta hori da, hain zuzen, genero-harrema-nen ardatz nagusietako bat; harreman horiek berdin-tasunean eta errespetuan oinarritu behar dute.

Emakumeen mugimenduaren borrokan, aurrerapenhandiak egin dira eskubideak erreibindikatzeko etaesparru publikoan kokatzeko. Gaur egun, emakumegehiago ari dira enplegu formaletan, haien soldatakgizonezkoenak baino txikiagoak badira ere. Emakumegehiago dira kargu publikoak dituztenak, hezkuntza-sistemetan txertatu direnak, edota herritarrek aukera-tutako postuetan jarduten dutenak. Lorpen horiek eginbadira ere, emakumeek oraindik ere erronka handiakdituzte, gizonekiko berdintasunezko baldintzak lort-zeko.

Bestalde, aurrerapen horiek esparru publikoan egindira, baina erronkarik handiena esparru pribatukoa da.Izan ere, gaur egun, emakume askok, oso lanaldi lu-zeen ostean, etxera iritsi eta lanean jarraitu behar dute,ugalketa-zereginetan, eta horrek beren lanaldia area-gotzea dakar. Gizonek, aldiz, lanetik itzultzean, ez di-tuzte beti ugalketarekin lotutako rol horiek betetzen.

Arazoa ez da emakumeek ekoizpenarekin lotutakorolak hartzea, gizonek ez dutela lortzen ugalketarekinlotutako rolak beren gain hartzea baizik. Maskulinitatehegemonikoaren karga dela-eta, ugalketa-jarduerak,historian zehar emakumeek egin dituztenak, behera-goko maila batekotzat jotzen dira, emakumeen zeregingisa hartzen dira, eta, ikuspegi horretatik, gizonek ezlukete loturarik izan behar esparru horrekin.

Maskulinitate hegemonikoa onartzeak, zalantzarikgabe, onurak dakarzkie gizonei, eta desabantailakemakumeei, baina baditu ondorioak gizonengan ere.

(Kaufman, 1994). Maskulinitate hegemonikoa onart-zeak badu muga hau ere: gizonek bere buruari gal-detzea zer adierazten duen gaur egun gizon izateak,eta zer inplikazio dituen sistema kapitalista, haienerrealizazioa eragozten duena, eraldatzeak.

Maskulinitate hegemonikoa

Generoa eraikuntza soziala, kulturala eta historikoada, bai eta lurralde-eraikuntza ere; hau da, eraikuntzamaskulinoa eta femeninoa ez da naturala, ezta biolo-gikoa ere; aitzitik, denborarekin aldatzen da. Masku-linitatearen eraikuntza ere patriarkatuaren eraikuntza-prozesuaren parte da. Gizarte-antolaketako sistemahorrek emakumeen gainetik jartzen ditu gizonak; hauda, gizonak menderatzailearen posizioan jartzen ditu,eta emakumeak, mendekoaren posizioan (Connel,1995).

Hegemonia bat eraikitzeko, beharrezkoa da botere-harreman asimetrikoak ezartzea, eta horrek pribile-gio-egoeran daudenei egiten die mesede (Gramsci,2005; Foucault, 1984). Sistema patriarkal eta matxis-tak botere-harreman horiek sustatzen ditu, gizonarionura dakarkiotenak, emakumeei eskubideak ukatzendizkien bitartean.

Maskulinitate tradizionalaren gizarte-eraikuntza pa-triarkatu kapitalistaren eraikuntzarekin batera joanda, eta maskulinitatearen arketipoak azpimarratu ditu:hornitzailea, maitale ona, babeslea, buruaskia… Ho-rrek maskulinitate hegemonikoa eta matxismoa sen-dotzen ditu.Agindu horiek, baina, zalantzan jartzenari dira —ezin da gizon izateko modu tradizionaleanjokatzen jarraitu—; batetik, emakumeek beren esku-bideak aitor daitezen eta bizitzeko beste modu batzukaldarrikatuz egindako borroketan aurrerapenak lortudirelako; eta bestetik, sistema kapitalistan bertan ger-tatu diren aldaketengatik.

Maskulinitate hegemonikoa ez da uniformea; testuin-guruen araberakoa da. Hala, ez dira berdinak gizonbeltzak, nekazari indigenak eta gazteak: nork bereburua gizon gisa onartzeak berezitasunak ditu. Con-nelek dioenez, eraikuntza horiei ez zaie erreparatubehar genero-kategoriatik soilik, baizik eta baita klase-eta etnia-ikuspegitik ere (Connel, 1995). Intersekzio-nalitate hori kontuan hartu behar da ekonomia soli-darioak sustatzen dituen Familia Nekazarien Batasu-netan parte hartzen duten gizonez ari garenean.

36

Bestalde, maskulinitatearen eraikuntza ez da egitengizonen arabera soilik, beste kategoriekiko erlazioanbaizik: hau da, maskulinitate-feminitatearekiko erla-zioan, eta heterosexualitate-homosexualitatearekikoerlazioan. Maskulinitate hegemonikoaren ikuspegitik,erlazio binario horietako bat menpekotasun-egoerangeratzen da (Connel, 1995). Erlazio hori, gainera, al-dakorra da, bereziki ekonomia solidarioko esperient-zietan, emakumeek gaitasunak sortzen baitituzte, be-ren diru-sarrerak baitituzte, gizarte-sarea sendotzenbaitute, eta beren eskubideen jakitun baitira.

Maskulinitate berri bat eraikitzeko, zalantzan jarribehar da gizon izateko modu tradizional hori, baina,horrez gain, berriro pentsatu behar da maskulino iza-teak zer esan nahi duen. Prozesu hori eraikitzen ariden bide bat da, eta hautabideak bilatzeko berriropentsatu behar da rol maskulinoetan, ez baitaude lotutaekoizpen-rolekin soilik, bereziki ugalketa-rolekin bai-zik, zuzenean bizitzaren zaintzarekin lotuta daudene-kin, alegia.

Maskulinitatea eta ekonomia solidarioa

Hasteko, aipatu beharra dago ekonomia solidariokoesperientziek emakume-aurpegia dutela, praktika so-lidarioetan parte hartzen dutenen % 80 emakumeakbaitira. Parte-hartze horrek emakumeen bizi-baldint-zak hobetu ditu, eta diru-sarrerak areagotzea eta au-tonomia handiagoa izatea ahalbidetu die. Horrez gain,lotura sozialak sendotzea ekarri du, haien parte-hart-zea eta integrazioa sustatuz.

Maria naiz, eta sendabelarrak ekoizten dituen emaku-meen erakunde bateko kide naiz. Goizeko bostetan has-ten naiz nire zereginekin; gosaria prestatzen dut, seme-alabentzat eta senarrarentzat, eta gero landareakzaintzen ditut eta animaliei jaten ematen diet. Goizeko9etan, elkartera joaten naiz lanera, landareak lehortzeraeta bilgarrietan biltzera. 12etan etxera itzultzen naiz,seme-alabei bazkaria ematera. Arratsaldean elkarteanlan egiten dut berriro, bostak arte. Gero, etxean, afariaprestatzen dut. Zazpietan afaltzen dute, eta horren os-tean, arropak prestatzen ditut, eta sukaldean lan batzukegiten ditut, hurrengo eguneko bazkaria prest uzteko.Gaueko 10etan oheratzen naiz, gutxi gorabehera.

La Esperanzako Azoka Agroekologikokoburuzagi baten lekukotasuna

Lekukotasun hori ekonomia solidarioarekin lotutakoemakume gehienen egoeraren adierazle da. Lanaldiluzeak eta etxeko indarkeria haien eguneroko bizit-zaren parte dira. Ekonomia solidarioaren unitateetan,bai eta praktiketan ere, genero-asimetriak aurki dai-tezke, eta, zenbaitetan, indarkeriazko egoerak nahizekitaterik eza eragiten dituzte. Alde horretatik, eko-nomia solidarioaren erronka handietako bat da era-kundeetan nahiz familia-unitate ekonomikoetan ger-tatzen diren genero-asimetriak desagerraraztea.

Emakumeek ekoizpen-lanak egin behar dituzte, halanola azoka solidarioetan saltzea edo nekazaritza-jar-duerak, baina, horrez gain, ugalketarekin lotutako ze-reginak ere bai; esaterako, seme-alabak eta gaixoakzaintzea. Horrela, emakumeek lan-karga hirukoitzadute beren gain: lehena, ugalketa-lanekin loturikoa;bigarrena, ekoizpen-lanekin loturikoa; eta hirugarrena,erakundeetako eta komunitateetako parte-hartzearekinloturikoa. Landa-eremuetan bereziki, ez dutenez uraeskuragarri izaten, eta ez dagoenez errepiderik, eztahozte-sistemarik ere, emakumeek gizonek baino den-bora gutxiago dute atseden hartzeko eta aisialdirako.Horri denbora-pobrezia esan dakioke (Cabrera etaEscobar, 2014).

Mujeres y Hombres del Ecuador en cifras III txoste-naren arabera2 — Ekuadorreko Estatistika InstitutuNazionalaren (INEC)3 estatistika-datuak oinarri har-tuta eta beste informazio-iturri batzuk erabiliz eginzen—, emakumeen asteko lan-karga gizonezkoenabaino handiagoa da. Hiriguneetan, hau da erlazioa:75 ordu emakumeek eta 62 gizonek. Landa-eremue-tan, arazoa sakonagoa da, erlazioa 82 ordu / 60 ordubaita: hau da, emakumeek 22 lan-ordu gehiago egitendituzte.

Eta arazoa larriagoa da ekonomia solidarioko eta ant-zeko partaidetzazko prozesuetan sartuta dauden ema-kumeen kasuan, bileretan, gaitze-tailerretan eta prozesuekonomikoekin lotutako beste jarduera batzuetan aritubehar baitute, eta horrek akidura fisikoa eta psikologi-koa eragiten die emakume askori. Egoera horrek ema-kume batzuek jarduera horiek uztea ekarri du, sena-rraren presioengatik, etxea ez zaintzea egozten baitiete.

Beste arazo bat familia-unitateetan gertatzen den ge-nero-indarkeria da. INECen arabera, 2011n familia-

2. <http://www.flacsoandes.edu.ec/libros/133602-opac>.3. <http://www.ecuadorencifras.gob.ec/institucional/home/>.

37

harremanei eta genero-indarkeriari buruz egindakoinkestatik ondorioztatzen da Ekuadorreko emakumeen% 60,6k indarkeria-motaren bat pairatu duela, etaemakumeen % 48,7k indarkeria pairatu duela bikote-kidearen aldetik. Egoera are larriagoa da etnia jakinbatzuen kasuan: emakume indigenen eta afro-ondo-rengoen % 67,8k eta % 66,7k, hurrenez hurren, in-darkeria pairatu du.

Egoera hori ohikoa da, eta hori bera gertatzen da an-tolaketa-prozesuetan ere. Erakundea emakumeen ahal-duntzea eta eskubideen aldeko borroka sustatzeko es-pazio bat bada ere, ekonomia solidarioaren barnekoerakundeen erronka ere bada hori.

Emakumeen lan-karga hirukoitz horren irtenbidea ezda emakumeak antolaketa-prozesuetatik ateratzea,lan-orduak murrizteko, gizonek zaintzaren ekonomie-tan parte hartzea baizik, ekoizpen-rolak eta ugalketa-rolak beren gain hartuz, genero-berdintasuneko pro-zesuak sortzeko, lehenik eta behin familia-unitateekonomikoetan, eta gero, praktika solidarioetan.

Gizon batzuek adierazi dute orain emazteei laguntzendietela, erratza pasatzen edo ontziak garbitzen, etaseme-alabak eskolara eramaten. Emakumeei zeregi-netan laguntzearen ikuspegi hori, baina, okerra da.Kontua da baterako erantzukizuna hartzea, bizitzakougalketa-zereginetan.

Gizon batzuk beldur dira etxeko zereginak beren gainhartzeko, uste dutelako mandarinak 4 edo menpekoak

izatea egotziko dietela, eta rol femeninoekin lotukodituztela, ez delako «ekoizpen-lana», edota «emaku-meen gauzak direlako». Halaber, uste zabaldua dapentsatzea ugalketa-lanak emakumeek egiten dituz-tela, indar fisiko gutxiago eskatzen dutelako, bai etadenbora gutxiago ere. Ekoizpen-lanak, aldiz, gizonekegiten dituzte, haiek baitira «etxera dirua ekartzendutenak»; hau da, gizonek hartzen dute hornitzaile-rola.

Ekonomia solidarioko erakundeekin lotutako ema-kume gehienak autoestimu- eta balioespen-prozesuaksortuz joan dira, beren autonomia sustatu dute, bereneskubideen jakitun dira eta diru-sarrerak hobetu di-tuzte. Gizonek, aldiz, ez dute ahalduntzeko prozesusozialik sortzen; gizon izateko modu tradizionalarenarabera pentsatzen eta jokatzen jarraitzen dute, eta,horrenbestez, ekonomia solidarioetan gizonak gizon-rol nagusitik baztertuta sentitzen dira. Horrela, auto-esklusio-prozesuak sortu dira, baina inklusiokoak erebai. Hain zuzen, gaur egun, mugimenduaren barnekogizon batzuek prozesu sozial eta asoziatiboetan sartzeaerabaki dute; dena den, oraindik gutxiengoa dira.

Ez dagoenez gizon izateko modu berriei buruzko pro-posamenik, maskulinitate tradizionala zalantzan jart-zen bada ere, ez dago maskulinitateei buruzko gogoetabat, eta, egoera, horretan, larrialdi emozionalak sort-zen dira eta, zenbaitetan, gainezka egiten dute, delaalkoholaren eraginez, dela indarkeriagatik, eta, inoiz,suizidioak ere gertatzen dira.

Maskulinitate berriek genero-berdintasuna sustatzekoeta gizonen eta emakumeen arteko harremanak al-datzeko tresna izan behar dute, eta beste generoekinharremanak izateko moduak aldatzekoak ere bai. Gi-

4. Mandarina terminoa hizkuntza ez-formalean erabiltzen daEkuadorren, hau adierazteko: emakumearen mende dagoeneta hark esandako guztia egiten duen gizona.

Iturria: INEC-Familia-harremanei eta emakumeen kontrako genero-indarkeriari buruzko Inkesta Nazionala, 2011*. Fisikoa, psikologikoa, sexuala, ondarearekin loturikoa

Genero-indarkeria motaren bat* bizi izan duten emakumeak, edozein pertsonak edozein eremutan eraginda, autoidentifikazio etnikoaren arabera

Autoidentifikazio Indarkeria pairatu Ikertutako emakumeak Indarkeria pairatuetnikoa duten emakumeak guztira duten emakumeen %

Indigena 265.104 390.886 %67,8

Afroekuadortarra 248.248 372.360 %66,7

Montubia 230.003 365.659 %62,9

Mestizoa 2.320.311 3.925.643 %59,1

Zuria 186.725 312.520 %59,7

Beste bat 9.949 13.189 %75,4

Guztira 3.260.340 5.380.256 %60,6

38

zon berri bat izatea zer den ez dago definituta orain-dik; eraiki beharreko prozesu bat da.

Bada alderdi bat bereziki garrantzitsua dena, ekono-mia feministaren planteamenduetatik sortua: zaintza-ren ekonomien garrantzia. Ekonomiaren ikuspegisubstantibista abiapuntu hartuta, OIKONOMIA bi-ziaren zaintzarekin lotutako zient-zia bat da, eta esparru horretan,gizonak —patriarkatuaren erake-tako prozesu sozial eta kulturalen-gatik— ugalketa-roletatik urrundudira.

Lan-hipotesi gisa maskulinitateberrien eraikuntza hartuta, beha-rrezkoa da gizonak zaintzaren eko-nomietan parte hartzea; hau da,ugalketa-rolak beren gain hartzea:natura, seme-alabak eta beharraduten pertsonak zaintzea, alegia.

Gizonen sentsibilizaziorako etakontzientziaziorako, beharrezkoakdira prozesu objektiboak eta sub-jektiboak. Aintzat hartuta gizakia-ren alderdi ontologikoa, ekoizpen-alderdia eta ugalketa-alderdiaprozesu bakar baten parte dira,ezin dira banandu; beraz, prozesuintegral bat behar da, subjektu so-lidarioagoak eta gizatiarragoak eraikitzeko. Prozesusozial horretan aurkituko ditugu gizonok gizon izateakzer adierazten duen pentsatzeko eta ideia hori berre-raikitzeko irtenbideak.

Ekonomia solidarioak bere egiten ditu ekonomia fe-ministaren planteamenduak. Haren proposamen na-gusietako bat da sexuen araberako lan-banaketa de-sagerraraztea, neurri berean balioestea ekoizpen-lanaeta ugalketa-lana, eta balioespen bera izatea erabile-rako eta trukerako ondasunek; eta, horrez gain, beha-rrezkotzat jotzen du biziaren zaintza sustatzea.

Kontzientziazio prozesuek, bake-aren kulturaren proposamenari ja-rraituz, sentitzea, pentsatzea etaekitea eskatzen dute (Serpaj,2002); hau da, emozio, beldur etaezinegonetatik abiatu behar da,gero analisi-prozesuak sortzeko.Sentitzea eta pentsatzea abiapuntuhartuta, errealitatearekiko ikuspegikritikoa izan behar dugu, eta gi-zarte-asimetriak sortzen dituztenerrealitateak aldatu.

Halaber, sentsibilizazioak besteprozesu hau ere eskatzen du: sub-jektu sozial gisa eraikitzeko pro-zesua; hau da, gizakia subjektugisa eraikitzea eta gainerako pert-sonak ere hala tratatzea. Subjektusoziala eraikitzeko prozesuak bes-tea behar du, harreman gizatiarra-goak eta solidarioagoak sustat-zeko: «bestea badago soilik hazten

naiz», «bestetasuna»,5 Helio Gallardok adieraztenduen moduan. Eta autoestimua lortzeak berekin dakar«besteekin eta besteentzat maitatzea»; hau da, inorkez du bere burua maite bakarrik; eraikuntza sozialekoprozesu bat da, eta besteren zerbitzura dago.

5. Kontzeptu horri buruz —bestetasunaren feminismoa—gehiago jakiteko, esteka honetara jo daiteke:<http://www.heliogallardo-americalatina.info/index.php?option=com_content&view=article&id=40:el-fundamento-social-de-la-esperanza&catid=9&Itemid=104&showall=&limitstart=2>.

Gizonen sentsibilizaziorako etakontzientziaziorako,beharrezkoak dira prozesuobjektiboak eta subjektiboak.Aintzat hartuta gizakiarenalderdi ontologikoa, ekoizpen-alderdia eta ugalketa-alderdiaprozesu bakar baten partedira, ezin dira banandu; beraz,prozesu integral bat behar da,subjektu solidarioagoak etagizatiarragoak eraikitzeko.Prozesu sozial horretanaurkituko ditugu gizonok gizonizateak zer adierazten duenpentsatzeko eta ideia horiberreraikitzeko irtenbideak.

Bibliografia

Cabrera, M. eta Escobar, L. (2014). «Equidad de gé-nero y economía social y solidaria: Aportes de laeconomía feminista». in Y. Jubeto, L. Guridi etaM. Fernández-Villa (arg.), Diálogos sobre Econo-mía Social y Solidaria en el Ecuador (211. or.)Bilbao. Hegoa.

Carrasco, C. (2006). La economía feminista: unaapuesta por otra economía. Hemendik berreskura-tua: <http://obela.org/system/files/CarrascoC.pdf >.

Connel, R.W. (1995). La organización social de lamasculinidad. Hemendik berreskuratua:<http://higualitaris.grunyi.net/wordpress/wpcontent/uploads/organizacion-social-masculinidad-connell.pdf >.

Consejo Nacional por la Igualdad de Género (2014).Agenda Nacional de las Mujeres por la Igualdadde Género 2014-2017. Quito. Senplades.

Duarte, C. (2016). Género, generaciones y derechos:nuevos enfoques del trabajo con jóvenes. La Paz.CARE.

El Comercio egunkaria. (2013ko azaroak 10). «Sui-cidios son cuarta causa de muerte». El Comercio.

Ferreira, C., García, K., Macías, L., Pérez, A., etaTomsich, C. (2014). Mujeres y hombres del Ecua-dor en cifras III. Hemendik berreskuratua:<http://www.ecuadorencifras.gob.ec/wp-content/descargas/Libros/Socioeconomico/Mujeres_y_Hombres_del_Ecuador_en_Cifras_III.pdf >.

Foucault, M. (1984). Cómo se ejerce el poder. Unparcours philosophique. Hemendik berreskuratua:<http://www.unizar.es/deproyecto/programas/docusocjur/FoucaultPoder.pdf >.

Gramsci, A. (2005). Manual del sacristán. Mexiko.Trotta.

Kaufman, M. (1994ko urriak 12). Los hombres, el fe-minismo y las experiencias contradictorias del po-der entre hombres. Hemendik berreskuratua:<http://www.michaelkaufman.com/wp-content/uploads/2008/12/los-hombres-el-feminismo-y-las-experiences-contradictorias-del-poder-entre-los-hombres.pdf >.

Messe (2016). La Agenda Política de la EconomíaSolidaria. Hemendik berreskuratua:<http://biblioteca.hegoa.ehu.es/system/ebooks/20273/original/Agenda_Pol_tica_MESSE.pdf?1482924168>.

Moore, R. eta Gillete, D. (1999). La nueva masculi-nidad: rey, guerrero, mago y amante. Bartzelona.Paidós.

Nobre, M. (2015). Economía solidaria y economíafeminista: elementos para una agenda. Bilbo.REAS Euskadi.

Serpaj, Ekuador. (2002). Educadores por la paz: guíapara facilitadores: módulo de especialización. He-mendik berreskuratua:<http://www.serpaj.org.ec/attachments/093_modulo%20especializacion.pdf >.

Silva, G. (2012). Circuitos económicos solidarios ypuesta en valor del patrimonio cultural. Hemendikberreskuratua:<http://dspace.ups.edu.ec/bitstream/123456789/10823/1/Circuitos%20economicos%20solidarios%20y%20puesta%20en%20valor%20del%20patrimonio.pdf >. ■

39

40

• CEDAW: Emakumearen aurkako diskriminazio-motaguztiak desagerrarazteko Nazioarteko Konbentzioa(CEDAW, ingelesezko siglekin). Nazio Batuek1979an sinatutako Nazioarteko Hitzarmen bat da,Emakumeen Magna Cartatzat hartzen dena. Gauregun, munduko 189 herrialdek berretsi dute.<https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-8&chapter=4&clang=_en>.

• LANEren 189. Hitzarmena. Lanaren Nazioarteko Era-kundearen (LANE) 2011ko Etxeko langileentzakolan duinari buruzko Hitzarmenari egiten dio erre-ferentzia; 2013ko irailaren 5ean sartu zen inda-rrean. <http://www.ilo.org/dyn/normlex/es/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:2551460>.

• Egiturazko doikuntza-planak. Austeritatean eta ekono-miaren liberalizazioan oinarritutako politika eko-nomikoko neurrien multzoa, helburu duena finantza-saneamendua eta etorkizunari begira hazkundeekonomikoa lortzea. Eskuarki, Egiturazko Doi-kuntza Programa (EDP) Nazioarteko Diru Funtsak(NDF) eta/edo Munduko Bankuak herrialde bati ja-rritako baldintza da, finantza-laguntza emateko, na-zioarteko ordainketen arazo larri bati aurre egiteko.Errezeta bakar bat bezalakoa da, balio unibertsalaizateko asmoa duena, eta herrialde guztiei aplikatzenzaiena, herrialde bakoitzaren egoera berezia edozeindelarik ere. Programa horretan, Hegoaldeko etaEkialdeko 90 herrialde sartu dira XX. mendeko azkenbi hamarkadetan; horrek agerian jartzen du pro-grama horren garrantzia. EDPak 1980ko hamarka-daren hasieran sortu ziren, Bretton Woodseko era-kundeek Hirugarren Mundua zeritzonarenkanpo-zorraren krisiari emandako erantzun gisa.Berehala sortu ziren ahots kritikoak, eta EDPakabian jartzeak zekartzan eragin ekonomiko eta soziallarriak salatu zituzten. Dena den, urte asko igaroziren kontuan hartu ziren arte, garai hartako pent-samendu bakar neoliberalaren hegemonia zela-eta.<http://www.dicc.hegoa.ehu.es/listar/mostrar/178>.

• Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen NazioartekoItuna (EESKNI). Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kul-turalen Nazioarteko Ituna (ICESCR, ingelesezkosiglekin) alde anitzeko itun orokor bat da, eskubideekonomikoak, sozialak eta kulturalak onartzen di-tuena, eta haiek babesteko eta bermatzeko meka-nismoak ezartzen dituena. Nazio Batzuen BatzarNagusiak onetsi zuen, 1966ko abenduaren 16ko2200A (XXI) Ebazpenaren bidez, eta 1976ko ur-tarrilaren 3an sartu zen indarrean. Aldeek konpro-misoa hartu zuten pertsonen eskubide ekonomiko,sozial eta kulturalak aitor daitezen lan egiteko, bar-nean hartuta lan-eskubideak eta osasunerako, hez-kuntzarako eta bizi-maila egoki baterako eskubi-deak.<http://www.ohchr.org/SP/ProfessionalInterest/Pages/CESCR.aspx>.

• Sumak Kwasay. Sumak Kawsay nozioa (edo SumaQamaña, aimara hizkuntzan) kontinenteko mugi-mendu indigenen diskurtso politikoaren eta haienproiektu politiko eta historikoaren parte da; batezere, Ekuador eta Boliviako mugimendu indigenena.Nozio hori Ongi Bizitzea itzuli izan da, baina esa-nahiari erreparatuta, egokiagoa litzateke Beteta-sunez Bizitzea esamoldea. Kontzeptu hori herri in-digenen antzinako bizipenen berrespenetik hartueta birsortu da, bai eta haien sozialitatea eta natu-rarekiko harremana eraikitzeko modutik ere. Gaihorri buruz, ikusi MgE Dosierrak lanaren 23. zen-bakia.

• Iraultza Berdea. Iraultza Berdea deritzo, nazioartean,1940tik 1970era gertatutako nekazaritza ekoizpe-naren hazkunde handiari. Iraultza hori NormanBorlaug estatubatuarrak abiatu zuen. Zenbait urtez,arto-, arroz- eta gari-landareen gurutzaketa selek-tiboak egin zituen, Mexikon, Pakistanen eta Indian,landare produktiboenak lortzeko. Geroago, frogatuzen landare horiek ongarri, pestizida eta ur askobehar dutela. Gainera, nekazarien artean aldaerahorien erabilera orokortzearen ondorioz, aldaeratradizionala desagertuz joan da, eta hala, biodi-bertsitatearen galera gertatu da.

GLOSARIOA

HEGOAHegoa, Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari buruzkoIkasketa Institutua, Euskal Herriko Unibertsitatearen insti-tutu misto bat da, unibertsitate horrek eta Hegoa Elkarteaksortua, 1987an. Unibertsitateko institutu eta elkarte zibilden aldetik, giza garapenaren eta nazioarteko lankidetzarensustapenean lan egiten du, hainbat esparrutan: ikerketaeta analisia; informazio- eta dokumentazio-baliabideak;graduondoko irakaskuntza eta unibertsitate-prestakunt-zako beste irakaskuntza-programa batzuk, garapenareneta lankidetzaren arlokoak; lankidetzaren gizarte-ehunasendotzeko gaitasunak sortzea; aholkularitza teknikoa,zenbait erakunde eta instituzio publikori; eta lankidetza-programak eta -proiektuak.

Informazio gehiago:<http://www.hegoa.ehu.es/>

Quartiers du Monde (Munduko Auzoak)Quartiers du Monde (QDM) nazioarteko elkartasunerakoFrantziako GKE bat da, 2003an sortua. Hego-hego-ipar bisare koordinatzen ditu (Munduko Emakumeen Sarea etaGazteen Sarea). Sare horretako kide dira Iparraldeko etaMendebaldeko Afrikako, Latinoamerikako eta Europakogazteen eta emakumeen zenbait gizarte-erakunde. QDMerakundeak Hegoko nahiz Iparreko gizarte-erakundeengaitasunak sendotzen ditu, gazteen zein emakumeen ahal-duntze soziopolitikoan eta ekonomikoan laguntzeko, auzoherrikoietan, zenbait esparrutan: herritarren parte-hartzea,genero-harremanak, ekonomia sozial eta solidarioa, landuina eta indarkeria-mota guztien aurkako borroka. Mun-duko Auzoak erakundeak, izenak berak adierazten duenmoduan, hiriguneetako eta hirien periferiako auzo herri-koetan jarduten du.1 Eremu horiek ezaugarri hauek dituzte:biztanleek beren eskubideak erabiltzeko aukerarik ez iza-tea; azpiegiturarik eta hiri-ekipamendurik ez izatea (Eu-ropako auzoetan izan ezik); hiriko indarkeria-indize altuak

Dosier honetan parte hartu duten erakundeei buruz. (altuagoak Latinoamerikan); kontserbadurismoa genero-harremanetan; eremu publikoaren okupazio handia gizo-nen eskutik; eta biztanleen autorregulazio soziala. Auzoherrikoak mikrolurraldeak dira, eta haietan, gazteek berenburua eraikitzen dute eta beren ametsak ehuntzen dituzte,gizarteak espero duen gizon- eta emakume-motak bihurt-zeko. Testuinguru horretan, Munduko Emakumeen Sareakgenero-ikuspegia txertatuz jarduten du, eta zalantzan jart-zen ditu botere- eta menderakuntza-harremanak, ekono-mia sozial eta solidarioaren (ESS) esparruan. Hala, ema-kume-taldeen ahalduntze sozial eta solidarioetan laguntzendu; tokiko sareak antolatzen ditu; emakumeen lidergo ko-lektiboak, demokratikoak eta gardenak sendotzen ditu be-ren taldeetan, botere-harremanak eraldatzeko helburua-rekin; emakumeak indarkeriaren aurkako borrokarenesparruan ahalduntzen ditu; eta gizonen inplikazioa erai-kitzen du, berdintasunaren alorrean esku har dezaten.Munduko Emakumeen Sareak 18 emakume-talderi la-guntzen die, ahalduntze sozioekonomikoko eta politikokoprozesuetan. Sareak 8 gizarte-erakunde ditu, Afrikan (Mali,Maroko eta Senegal), Latinoamerikan (Bolivia eta Kolonbia)eta Europan (Frantzia, eta noizbehinkako ekintzak Belgikan)jarduten dutenak.

Informazio gehiago:<http://www.quartiersdumonde.org><https://www.linkedin.com/company/quartiers-du-monde><https://www.facebook.com/quartiersdumonde1/>

Ekuadorreko Ekonomia Sozial eta SolidarioarenMugimendua (MESSE)Ekuadorreko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Mugimen-dua herrialdeko gizarte-talde bat da, eta hainbat esparrutanjarduten du: eragileen ekimenak artikulatzen eta parte-katzen ditu, eta ekonomia solidarioko praktika eta espe-rientzien bidez sendotzen, betiere natura zein gizakiaerrespetatuz; ikaskuntza komunitarioaren bidez elkarriz-ketak, ezagutzak eta jakintzak sustatzen, balioesten etaeraikitzen ditu; eta tokian-tokian, herrialdean, eskualdeannahiz nazioartean gizartea eraldatzeko proposamenaksortzen, hedatzen eta kokatzen ditu, elkartasunean oina-rritutako ekonomiaren ildotik, bizitza ospatuz eta SumakKawsay (Ongi Bizitzea) lortzeko helburuarekin.

Informazio gehiago: <http://www.messe.ec/>

GEHIAGO JAKITEKO

41

1. Hiriguneetako eta hirien periferiako auzo herrikoiak izateak adie-razten du zailtasunak dituztela zerbitzuak eskuratzeko, garraio-politika publikorik ez dagoelako, eta, batzuetan, prekarietatea pai-ratzen dutela etxebizitza lortzeko, jabetza-titulurik ez dutelako.Halaber, adierazten du komunitatearen mobilizazio handia dagoela,estatuaren esku-hartzerik eza konpentsatzeko.

Ekonomia Feministaren SareaMadrilgo Ekonomia Feministaren Sarea 2014ko iraileansortu zen, ikuspegi feminista ekonomia solidarioan modueraginkorrean txerta dadin sustatzeko xedez. Sarea 2014koazaroan aurkeztu zen ofizialki, Zaragozan izandako Eko-nomia Sozial eta Solidarioaren Nazioarteko I. Biltzarrean .Gaur egun, hogei erakunde eta talde baino gehiago dirasare horretako kide.

Informazio gehiago:<http://redeconomiafeminista.net/>

San Marcoseko Unibertsitate Nazional NagusikoEkonomia Sozial, Solidario eta Herrikoiaren Mintegiaan Marcoseko Unibertsitate Nazional Nagusiko GizarteZientzien Fakultateko Ekonomia Sozial, Solidario eta He-rrikoiaren Mintegia gogoeta eta ekintza akademikorakoinstantzia iraunkor bat da. Soziologiako Eskola AkademikoProfesionaleko Aholku Batzordeak sortu zuen; 2014ko api-rilaren 10eko Dekanotzaren Nº 0318-D-FCCSS-2014 Ebaz-penaren bidez onartu zen, eta 2014ko abuztuaren 06koErrektoretzaren N.º 03998-R-14 Ebazpenaren bidez be-rretsi. Mintegiak helburu hauek ditu: ekonomia sozial, so-lidario eta herrikoiaren arazoari buruzko gogoeta egitea

eta ezagutzak sortzea; ekonomia sozial, solidarioa eta he-rrikoia sustatze aldera esku hartzeko prozesuekin lotutakotresna teorikoak nahiz metodologikoak erabiltzeko pres-takuntza ematea eta trebatzea; eta tokiko kudeaketa oinarriduten esperientziak sustatzea eta sendotzea, erakundesozial, kultural eta ekonomikoek nahiz erakunde publikoeta pribatuek ekonomia sozial, solidario eta herrikoian oi-narritutako eraikuntza-prozesuak bidera ditzaten.

Informazio gehiago:<http://economiassolidarias.unmsm.edu.pe/?q=inicio>

Manuela Ramos mugimenduaManuela Ramos mugimendua erakunde feminista batda, berdintasunean, demokrazian eta iraunkortasuneanoinarritutako gizarte bat eraikitzeko konpromisoagatikaitortua, eta aniztasunaren errespetua eta balioespenanahiz emakumeek beren eskubideak modu autonomoanerabiltzea sustatzen duena. Haren eginkizun nagusia dabotere-harremanak eraldatzen laguntzea eta diskrimi-nazio-mota guztiak desagerraraztea, emakumeen herri-tartasun osoa sustatuz eta praktika politiko feministasendotuz.

Informazio gehiago: <http://www.manuela.org.pe/>

GEHIAGO JAKITEKO

42

MgE DOSIERRAK

1. dosierra: «Nuevos tiempos para la cooperación internacional para el desarrollo», 2011ko apirila.

2. dosierra: «¿Cambiar el mundo desde el consumo?»,2011ko uztaila.

3. dosierra: «Sombras en las microfinanzas», 2011ko urria.

4. dosierra: «La RSE ante la crisis», 2012ko urtarrila.

5. dosierra: «La cooperación al desarrollo en tiempos de crisis.Nuevos actores, nuevos objetivos», 2012ko apirila.

6. dosierra: «Crisis, indignación ciudadana y movimientos sociales», 2012ko uztaila.

7. dosierra: «¿Otra política económica es posible?», 2012ko urria.

8. dosierra: «Banca ética ¿es posible?», 2013ko urtarrila.

9. dosierra: «Desigualdad y ruptura de la cohesión social», 2013ko apirila.

10. dosierra: «Seguridad alimentaria: Derecho y necesidad», 2013ko uztaila.

11. dosierra: «La agenda de desarrollo post-2015:¿Más de lo mismo o el principio de la transición?», 2013ko urria.

12. dosierra: «Economía en colaboración», 2014ko urtarrila.

13. dosierra: «Otra economía está en marcha», 2014ko udaberria.

14. dosierra: «RSC: Para superar la retórica», 2014ko uda.

15. dosierra: «La enseñanza de la economía», 2014ko udazkena.

16. dosierra: «El procomún y los bienes comunes», 2015eko negua.

17. dosierra: «Financiación del desarrollo y Agenda Post-2015», 2015eko udaberria.

18. dosierra: «II Jornadas Otra Economía está en marcha», 2015eko uda.

19. dosierra: «Las exclusiones sociales», 2015eko udazkena.

20. dosierra: «Fiscalidad: eficiencia y equidad», 2016ko negua.

21. dosierra: «Recordando a José Luis Sampedro», 2016ko udaberria.

22. dosierra: «Otra economia está en marcha III», 2016ko uda.

23. dosierra: «El buen vivir como paradigma societal alternativo», 2016ko udazkena.

24. dosierra: «La energía. Retos y problemas», 2017ko negua.

http://ecosfron.org/publicaciones/

MgE Dosierrak25 zk., 2017ko udaberria

Mugarik gabeko ekonomilariakc/ Ronda, s/n Bolunta48005 • Bilbao • BizkaiaTel.: 94 415 34 39ecosfron.euskadi@ecosfron.org