Gaztelugatxeko doniene aldeko babestutako biotopoa. IN ...

Liburu honek Eusko Jaurlaritzako Kultura SaiLiburu honek Eusko Jaurlaritzako Kultura Sai--laren laguntza jaso du.laren laguntza jaso du.

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK DEFENDATZEKO ELKARGOAArgitaratzailea: ADEVE

Kolaboratzaileak: Amaia Santana, Alicia Herrero, Arantza Gómez, Garazi Hoyos,Kepa Murua Diseiñua: Cristina Ruiz Urionabarrenetxea.

Lehen argitaldia: 2006ko iraila ISBN: 84-96522-42-3 Legezko gordailua: BI-2471-06

GAZTELUGATXEKO GAZTELUGATXEKO DONIENE ALDEKO DONIENE ALDEKO

BIOTOPO BABESTUA BIOTOPO BABESTUA A.D.E.V.E.

Egilea:Egilea: Fernando Pedro PérezFernando Pedro Pérez

GAZTELUGATXEKO DONIENE ALDEKO BIOTOPO BABESTUA

2 FLORA ETA FAUNA

Gaztelugatxeko Doniene aldeko BiotopoBabestua" izena ematean naturgune

babestutzat jo izan du. (irailaren 15eko229/1996 Dekretua).Babestutako naturguneak, alderdiaren baz-terrik esanguratsuena eta ezagunena denGaztelugatxeko kareharrizko harkaitz gai-nean dagoen Doniene baselizatik hartu duizena. Antzinako gotorleku baten gaineaneraikita dagoen baseliza honek X. mendeanomen du jatorria. Bizkaiko Lehen jauna izanzen Iñigo López Jaunak Hueskako SanJuan de la peña monasterioari oparitu zion1553 urtean.Naturgune babestu honen ageriko ezauga-rririk ikusgarriena Naturaren indarrekmilioika urtetan zehar eginiko lanaren

ondorioz bertako lurrak hartu duen itxuraberezia dugu. Hala ere, ardura handiagozbertaratzen bagara, landareei eta animalieidagokienean gaztelugatxeko alde hauEuskal Herrian dugun itsasbazterrik inte-resgarrienetarikoa dela ikusi ahal izangodugu. Horrela harkaitz artean zehar ibiltze-an, itsasoko urek gazteez beteriko girohorretan bizitzera egokitu diren hainbat etahainbat landare ikusi ahal izango ditugu,eta arreta handiagoz begiraturik, udabe-rrian habiak egiten dituzten hegaztiakedota itsaso zabalean migrari diren zeta-zeoak ikusteko aukera izango dugu bertan.Horretaz gainera itsas hondoek hainbatanimalia eta landare mota ezberdin babes-ten dute, eurok jagotea delarik naturgunebabestua izendatzean gogoan hartutakohelbururik nagusienetarikoa.

3GAZTELUGATXEKO DONIENE ALDEKO BIOTOPO BABESTUA

Euskal Autonomia Erkidegoak kostaldeanduen eremu interesgarrienetariko bat daMatxitxako eta Bakioren arteko eremua.Hainbat eratakoak dira baloreak, bainanabarmen jartzekotan harkaitzak nabar-mendu behar dira, ia-ia bertikalak dira etapaisaia-multzo bikaina osatzen dute. Horienerdigunean Gaztelugatxe tomboloa eta Ake-txe harritzarra topa daitezke.Kostaleko errepideak arearen zatirik han-dienaren hegoaldeko muga erartzen du.Matxitxakon Urdaibaiko Biosferaren Erre-serbaraino doa, puntu hori aipatutako Erre-serba garrantzitsuaren iparmendebaldekomuga baita.Babespeko biotopoaren izena GaztelugatxeSan Juan izango da. Interes historiko naba-ria du, aspaldi-aspaldiko erritu eta sinisme-nekin lotuta dago eta, ikuspegi zoragarriakdituenez, hainbat jende bertaratu ohi da.

Berezitasun geologikoak

Gure kostaldeko lekurik berezienetakoa da.Oso har oso "zuzena" da eta akzidente gutxiditu. Tarte honetan bi akzidente daude, kara-rrizko arrezife masiboz osatuak: penintsula txikibat, Gaztelugatxe, eta irlatxo bat, Aketx. Gazte-lugatxek alderik luzeenean (hegomenebalde-iparrekialde) 370 metro inguruko luzera du etaAketxek 300 bat metrokoa (iparralde-hegoal-de). Gehienezko altuerak 80 metro baino zer-txobait gehiago du.Gaztelugatxeko gailurean San Juan ermitakokatzen da. Bertara kostatik oinez heltzen da,zubi baten eta eskalinata baten bitartez.Material geologikoak karezkoak dira mende-baldean, adibidez, Gaztelugatxe, Akatx etaArtatia Puntan. Ekialdean silizeozkoak dira etamargo-buztin flisch bat osatzen dute.Lehen aipatutako ubstratu geologikoaz gain,

BEREZITASUN GEOLOGIKOAK

4 FLORA ETA FAUNA

arean beste material batzuk ere badira: Behekretazikoko kararri/argilolitak eta kuartzareni-ta/argilolitak, eta Koaternarioko mendi-hega-letako higakinak.Asko ibili gabe, itsaso modelatzailearen era-ginaren ondoriozko hainbat forma ezberdinikus daiteke material geologikoen arabera,adibidez, harritzarrak banaka-banaka, laba-rrak, tonoloak, ubideak, kobazuloak, e.a.

Lurzoruaren erabilera nagusiak

Zonan ezarritako baserri bakanen dagoenekoaipatutako nekazaritza-, abeltzaintza- etabasoaprobetxamenduaz gain, arearen ihar-duera turistikoa nabaria da. Zenbait guneta-rako sarbide erraza (Gaztelugatxeko gailurre-an dagoen San Juan ermitara edo Matxitxa-koko farora doana barne), errepidearenertzean dagoen aparkalelua eta begiratokia,etab. kontuan hartura, Bizkaiko kostaldean

paisajeaz gozatu nahi duen edo bertan ordubatzuk eman eta ibilaldiak egiteko asmoaduen turistarentzat aparteko geralekua suer-tatzen da.Gaztelugatze aldea babestutako biotopotzatdeklaratu ziren irailaren 15eko 229/1998dekretuaren bidez.

Babespeko biotopoak hartzen duen lurrraldea

Honako hauek hartzen ditu babespeko bioto-poak: harkaitzak; irlak; Eketxe harritzarra;Gaztelugatxeko tonboloa; itxasertzeko laba-rrak; hondartzak; Centella ubidea; BizkaikoForu Aldundiarena den mendiaren ekialdea-ren eta Centella ubidearen artean dagoenitxas-lur eremua (Itxasertzei buruzko 22/1988Legeko lehenengo idazpuruan xedatzendenaren arabera); itxas eta itxasazpiko ere-mua.

INGURU FISIKOA

6 FLORA ETA FAUNA

KLIMALurraren klima-aniztasuna bi faktorerenmenpe dago: Latitudea (geografi kokape-na), tenperaturarengan eragina izanik, etakontinenteen kokapena (orografia), genera-lean, bigarren mailako hainbat faktore (hai-zea, etabar) kontuan hartu behar badiraere, barnealdea kostaldea baino lehorragoaizanik.Inguru zehatz baten klimaren karakteriza-zioa urtearen zeharreko tenperatura etaprezipitazioen aldakortasunaren araberafinkatzen da. Honela, “makroklima” edo“erregio-klima” deitzen dugu geografi alder-di zabal bati dagokion klimari eta “mesokli-ma”, batez ere, erliebearen (zaugarri topo-klimatikoak) ondorioz, makroklimarenganaldaketak sortzen dituen klima lokalari.

Gaztelugatxeren klima, bere kokapen geo-grafikoarengatik, iparraldeko hemisferioaneta Bizkaiko Golkoaren hegoekialdeko erpi-nean, baldintzatuta dago.Köppenenn sailkapen orokorraren arabera,Gaztelugatxeko klima epela (bataz bestekourteko tenperatura 14 ºC takoa da), hezea1.687 milimetrotako urteko prezipitazioa)eta urtesasoi lehorrarik gabekoa izangolitzateke.

PlubiositateaUrte osoaren zehar era homogeneoz bana-tutako prezipitazio ugari jasaten da Gaztelu-gatzen. Ez dago hilabete lehorrarik eta euri-teen gailurra uazkena-neguan ematen da.Iberiar penintsulako iparra eta ipar-mende-baldea, Europa osoko ingururik euritsuene-takoa da. Honen barruan, zenbat eta ekial-

7

derago, orduan eta prezipitazioahandiagoa da.Arrazoiak, Mediterraneo mende-baldeko arroaren zurgapen ahal-menan eta euskal mendilerroenmendebalde-ekialdea kokapene-an bilatu behar dira honen ondo-rioz, eusko kostaldea penintsula-ko tokirik euritsuena (urteko1.500 milimetro baino gehiagodelarik).Bestaldetik, Bizkaiko golkoan“itsas uren urtesasoiko geldiketa”dela eta, itsas uraren tenperaturaGalizako kostaldearena bainozenbait gradu handiagoa izan ohida eta horregatik, uda bukaeraneta udazkenaren hasieran bataz-besteko prezipitazio-maila altuaematen da.


HISTORIA GEOLOGIKOA

8 FLORA ETA FAUNA

Era Paleozoika, periodo Devoniarra(Orain dela 380 milioi urte): Paleozoi-

koari dagokion material edo azaleramen-duen eskasiak, oso zaila egiten du, oroge-nia hertziniarraren aurreko Euskal Herria-ren geologi paisaia nolako izango zenantzematea. Hala ere, historia geologikoa-ren adituen ustez, paleozoiko goiztiarrarenzehar, Euskal Herri osoak, sakontasun txi-kiko itsaso baten azpian garatzen ari zensedimentazio-arro bat osatzen zuen. Arrohonetan, batzuk besteen gainean horizon-talki metatzen ziren arbel beltz eta koartzi-ta azoikoen sedimentazio aktiboa ematenzen.Era Paleozoikoa, periodo Karboniferoberantiarra (orain dela 300 milioi urte):Deboniar garaiko materialak tolestuak etaaltxatuak izan ziren orogenia hertziniarra-

ren ondorioz, Euskal Herriaren lehorrekolehenengo lurrak urgaindurik (bortziriakedo Aldudeko mendikateak).Era Paleozoikoa, periodo Permiarra(orain dela 290 milioi urte): Mantoarenalde sakonetatik magma granitikoarenintrusioa gertatu zen.Era berean, transizio permotriasikoa (perio-do premiarra eta triasikoaren artean), ibaimodelatzea (malda handien ondoriozkoibaiek sorturiko erliebearen higadura)azkartu egin zen eta honen ondorioz itsa-sadarretan deltak eratu zituzten materialen(harkoskoak eta hondarrak) arrastrea ger-tatu zen. Material hauek sortu zituztenberanduago Triasiko goiztiarraren harearrigorriak eta konglomeratuak, tonalitategorrixkak baldintza klimatiko erdi idorretangertatu zela adieratzen duelarik.


Era Mesozoikoa, periodo Kretazeo goiztiarra(orain dela 120 milioi urte): Periodo Triasiko,Jurasiko eta Kretazeoaren zehar, itsas trans-gresio eta erregresioez lagunduriko, kantauriarro sedimentarioaren zenbait hondoraketaeta altxaketa eman ziren.Bizkaiko Golkoa deritzon itsas azpila lurrazale-ko hiru plakak talka egitean sortu zen: duela115-75 milioi urte inguru, haietako bi plakek(Afrikakoa eta Europakoa) beste txikiago bate-kin (iberiarra), egin zuten topo. Tolestean,lehenagoko bi blokeren arteko angelua (Gali-zia eta britainiaren artekoa) estuagotu zuten,eta erdian Euskal Herrian geratu zen, arteanitsas hondoko zati bat bera ere. Dena den,dinamika ez da gelditu: prozesu geologikobaten ondorio den aldetik, poliki baina etenga-be Galizia eta Britania aldentzen doaz elka-

rrengandik, plaka iberiarraren birak bultzatuta.Birak Cap Bretoneko arroila du hasiera-puntu-tzat, eta angelua gero eta irekiagoa da iparre-ko eta hegoko ezponden artean (angeluarenaldeen artean, bestela esanda). Cap Bretone-ko arroila Frantzian hasten da, izen berekoherritik Km batzuetara, eta Bizkaiko Golkokolautada abisalean amaitzen da, ur azaletik 3500 bat metro beherago; erdibituta du plataformakontinentala: iparrean Akitaniakoa dago, etahegoan Bizkaiko Itsasokoa, askoz estuagoa.Gaur egungo erliebea, behe-kretazeoan hasieta burutu izan diren prozesu ezberdinek oso-tzen dute. Aro hartan alde honek Iberia etaEuropako plaken artean kokatutako itsaspekoarro handi bat egiten zuen. Arro honetan pilatuziren hainbat material, geroago plaka biak bategitearen ondorioz itxura aldatu eta gorantz

HISTORIA GEOLOGIKOA

10 FLORA ETA FAUNA

atera zirela. Euskalerri-Kantauriko Mendika-tea sortuz, bertoko iparraldeko erliebeetankokatua dugularik babestutako alderdi hau.Orain dela 108 milioi urte inguru, alde hauorganismo ezberdinek (koralek eta abarrek)osotutako arrezife-tontorrak zituen kareha-rrizko plataformak zeuden itsaspeko arroa-ren atala zen.Iberiako eta Europako plaken arteko banake-ta-ahalegien ondorioz plataforma honenhaustura ekarri zuten failak sortu ziren. Sor-turiko erliebeak higadura handiagoa zuenalde garai bat eta higaduraren ondoriozkomaterialen pilaketa jaso zuen alde sakon bateratu zituen. Failen funtzionamenduak sortu-tako lurrikarek harako materialak lokatz-oldeeta kareharrizko bloke gisa (lokatzeko kola-dak eta bretxak) tokiz mugitzea eta finkota-sun txikiagoa zuten gaien tolestaketa (slump)ekarri zuten.

Itsasoko arro osoa pixkanaka-pixkanakaitsaspeko korronteek ekarritako jalkinez betezen, Flysch Beltza deituriko ehundaka metro-ko lodiera zuten hareharri eta lutitazko geru-zaren azpian estalita geratu arte. Era Mesozoikoa, periodo Kretazeo beran-tiarra (orain dela 80 milioi urte): Ezengon-kortasun tektonikoa ezaugarri duen faseberria. Arro sedimentarioaren hondoraketaeta urgaineratutako lurraldeen altxaketarenjarraipenak higadura prozesuak azkartuzituen: Altxatu berriko erliebeak arrorainodesmontatuak eta garraiatuak izan ziren,flych moduan metatu ziren buztinezko (hare-arriak eta karearriak) sedimentu ugari jasozirelarik.Era Zenozoikoa, periodo Tertziarioa,Epoka Paleozenoa-Eozeno goiztiarra(orain dela 55 milioi urte): Hasiera batean,


tertziarioa kretazeoaren jarraipena zen etahorregatik kontinenteko higadura fenome-noak eta itsasoango sedimentazioa jarraituzuten. Eozeno goiztiarraren zehar, ordea,plataforma kontinentalean metaturiko mate-rialen pisu handia zela eta, grabitazio eze-gorkotasunak, gertatu ziren eta materialhauek, uhertasun korronte modura, itsaskanoietatik itsas hondora erori ziren, karea-rri eta harearrizko flycha sorturik.Era Zenozoikoa, periodo Tertziarioa,Epoka Eozeno berantiarra (orain dela 35milioi urte): Alpetar orogenia gertatu zen.Arro Eusko-Kantauriarrean metaturiko sedi-mentuak Iberiar eta Europear plaken arteankonprimatuak izaterakoan tolestu eta altxa-tu ziren.Tertziarioan gertutako mugimendu orogeni-

koek halako materialek gorantz egin etaurpetik ateratzea bultzatu zuten. Horrekberaien higadura erraztu, eta Flysch geru-zek gaur egun hego-sortalderantz duteninklinazioa hartzea ekarri zuen. Hurbilagokogaraietan higadura diferentzialak, gauregun daukan itxura emateraino eratu duteinguru hori. Itsasoko plataforma oso-osoanestaltzen zuten Flysch-eko hareharriek etalutitek higadura handia jasan dute, higadu-raren aurkako erresistentzia handiagoazuten materialek, esaterako, Aketxeko irlaeta Gaztelugatzeko harkaitzak osotzenduten arrezife-kareharriek, iraun dutenbitartean. Epoka Oligozenoa-Pliozenoa (orain dela5 milioi urte): Erliebe gaur egun aurkitzendugunarekiko oso antzekoa zen.

HISTORIA GEOLOGIKOA

12 FLORA ETA FAUNA

Era kuaternarioa (orain dela 1,6 milioiurte): Kuaternarioaren zehar ez dira gertae-ra geologiko aipagarririk gertatu bai, ordea,klima-aldaketa garrantzitsuak. Garai osohotz eta epelen alternantziak, Iparreko latitu-deetan ura izotza modura metatzea (glazia-zio-garaiak) eta gero beroketaren ondorioz,(glaziazio arteko garaiak) izitz masa ahuekatzera egitea eragiten du. Fenomeno hauekkostalerroarengan eragin handia dute: itsa-soaren maila aldakorra da, erregresioak (uraizotz modura metatzen da eta itsasoa aurre-

ra egiten da), txandakatzen direlarikAzken 700.000 mila urtetan, zortzi klima ziklooso gertatu dira eta gaur egun ziklo berribaten garai epelean gaude. Azken klima-zikloa Würm izenez ezaguna da eta oraindela 125.000 mila urte hasi zen itsas mailaoraingoa baino 5 edo 10 metro gorago zego-elarik. Orduz geroztik, orain dela 18.000 milaurtetan gailurra jo zuen glaziazio-garaia hasizen. Oduan glaziarretan metatutako izotzaoraingoa baino 50.000.000 km3tan handia-goa zen. Honek itsas mailaren 120 metro

inguruko beherape-na ekarri zuen,kosta lerroa Matxi-txako lurmuturrabaino 8-10 kilome-tro aurrerago egon-go zelarik. Würmglaziazio-garaieranbukaera orain dela10.000 urte gertatuzen eta harez gerolurrak oraingo mailalortu arte beroketaprozesu bat ezagu-tu du. Prozesu hauorain dela 5.000urte amaitu zen etaorduan finkatu zenoraingo erliebea.Gaur egun, ibai-higadura ez da osogarrantzitsua baiordea, tirainarenaeta horregatikkosta-lerroa atzera-tzen jarraitzen du.

BIZKAIKO GOLKOAREN EZAUGARRIAK

FLORA ETA FAUNA

Bizkaiko golkoaren barruan sartzen daAtlantikoko ipar-ekialdeko zatia. Irla Bri-

tainiarren hegoaldearen. Azoreen ekialdea-ren -Iberiar penintsularen iparraldeko kostal-dera arte- eta Atlantikoko fatxada frantsesa-ren artean dago zati hori. Euskal kostalderakobaronen eta Aturriren bokalearen arteandago, eta 200 km-ko luzera du, estuarioakere barne direla.Bizkaiko golkoan, Kantauri Itsasoko barneal-

dean hain zuzen, Mexikoko Golkoko ur bero-ak biltzen dira, azaleko korronte atlantikobatek ekarriak. Hori dela -eta eremu horreta-ko tenperaturak latitudeari dagokion bainoberoxeagoak izaten dira. Hortixe “mediterra-nizazio” edo “hegoaldetze” deitutako efektua:Galiziako uretan dauden ur hotzeko hainbatalga eta animalia ez dira hemen ageri, baiordea Mediterraneoko ur beroagoetan ohiko-ak diren beste espezie batzuk.

Konplexutasun geolo-giko handia du, hain-bat gertaer direlamedio. Itxuraldatzetektoniko handiakjasan ditu, eta ondokobazterrenhigadurakiseimentuen ekarpenhandia jaso du.Euskal kostaldekoplataforma kontinen-tala oso estua da (7-20 km). Estaldurasedimentaria osomurriztua da (edo esdado) plataformarenzati handienean. 200m-ko sakoneratikaurrera, % 10-30 mal-darekin eta zeiharki,urpeko arroilek zehar-katuta, ezponda has-ten da. Arrail horietatikgarrantzitsuena CapBretonekoa da.Kostaldea substratuarrokatsuz osatuta

14


dago batik bat. Eremu babesgabeak eta erdi-babesgabeak ditu, batik bat, kostaldeak, ipa-rralderantz eta ipar-mendebalderantz (haizenagusien norabidea) duen oriantazioagatikhala nola, labarrak eta eremu arrokatsuak(energia handiko eremuak, haizeak eta ola-tuek indarrez astintzen baitituzte). Babesgutxiko eremuak dira, eta, olatuek aurrera egi-teko oztoporik aurkitzen ez dutenez, denbora-letan hainbat metrotako altuera hartzen dute.Tartean badaude hondartza hareatsuko siste-ma batzuk, haizearen eta olatuen indarretikbabestuago dauden lekuetan.Euskal kostaldeko hondoak jatorri arrokatsuadu eremu gutxi batzuetan jatoria sedimenta-rioa izan arren. Sedimentu lohitsuak hareazkosedimentuekin lotuta egon ohi dira, eta harealohitsuak eta lohi hareatsuak osatzen dituzte,

ohi hutsuak plataforma kontinentaletik kanpo-alderantz ohikoagoak izan arren. Kanpoaldeanurpeko arroilak amaitzen dira, korronteak ahu-lagoak dira eta olatuek ez duten eragin handi-rik hondoan.Sedimentu hareatsuak adabakitan agertzendira, jarraitasunik gabe, etengune batimetrikougari baitaude. Kontzentrazio nagusiak badie-tan eta itsasadarretan daude. Legar-sedimen-tuak eremu arrokatsuekin lotuta egoten dira.Golkoaren hegoaldean itsasoratzen direnibaiek ekialdean itsasoratzen direnek bainoaskoz ere emari txikiagoa dute. Arroiletangarraiatutako sediementuak ekartzen dituzteibaiek, eta horiek sortzen dituzten hondoakhareatsuak, lohitsuak, legardunak, harri-kos-kordunak eta abar izan daitezke.


16 FLORA ETA FAUNA

Plataforma estua izateak ondorio garrantzi-tsuak dauzka itsas bizitzarako, eremu horre-tan elkartzen baitira produkzioa suspertzekobehar adina argi eta mantenugai. Prozesubiologikoen funtsezko zati bat gertatzen dahor, eta, ondorioz, plataforma murriztuak bio-masa gutxiago du.Bestalde, ekosisteman haziko diren organis-mo-motak ere baldintzen ditu substratuak.Ezaugarri fisikoek (gogortasuna, trinkotasu-na, iragazkortasuna, granulometria, etab)nabarmen baldintzatzen dute organismoekduten lehentasuna bizitzeko ingurunea auke-ratzean. Lurrari lotuta bizi direnak (algak,zizare tubikolak, etab.), nagusiki substratuggorretan egoten dira, eta lurpean bizi dire-nek (zizareak, moluskuak, ikaraioak, etab.),berriz, substratu hareatsuak edo lohitsuak

bilatzen dituzte. Beste organismo batzuekberen gorputzaren forma eta kolorearen antzhandiena duten substratuak aukeratzendituzte kamuflatzeko (arrain, zapalak, kabra-rokak, etab). Azkenik, substratuaren araberaberen itxura aldatzeko gaitasuna duten orga-nismoak ere badaude (adibidez, txokoa).Hidrodinamismo edo uraren mugimenduaolatuek (haizeak eraginak), mareek (Eguz-kiaren Lurraren eta Ilargiaren arteko erakar-pen-indarrek eraginak) eta korronteek (bes-teak beste, atmosferaren eta ozeanoarenarteko bero-diferentziak, mareek, haizeak,olatuek eta Lurraren errotazioak eraginak)osatzen dute. Funtsezko fenomenioak diraprozesu biologiko eta fisiko-kimikoentzat.Horien artean aipa ditzakegu mantenugaienzirkulazioa, berro-trukea, oxigenoaren difu-sioa, arrautza eta larben barreiatzea, plank-


tonearen garraioa, etab.Bizkaiko golkoaren konfigurazio geografikoak,eremu horretako haize nagusiek Atlantikokoipar-ekialdean duen kokatua egoteak, olatuennorabidea gehienetan ipar-mendebaldekoaizatea eragiten dute. Hegoalderako eta ekial-derako olaturik, berriz ia ez da egoten. Olatuenbanaketa fronteen eta depresioen urte-sasoikoformazioarekin lotuta dago. Hala, uda-garaian(apiriletik irailera) kasuen ia %75ean metro batbaino txikiagoko olatuak egoten dira (itsasobarea, kizkurra edo itsaskirria); neguan 8urritikmartxora), olatuen %75 baino gehiago metrobatetik gorakoak izaten dira .Haizearen energiaren zati handi bat itsasoratransferitzen da. Horrela sortzen dira “haizea-olatuak”. Bertako haizeak sortutako olatuei“haize-itsasoa” deitzen zaie. Olatu horiek

mugitu egiten dira, kostaraino iritsi arte. Ibilbi-de horretan berrantolatze-prozesuak jasatendituzte. Egindako distantzia nahikoa bada,“hondoko itsasoa” deritzona bihurtzen dira.Bizkaiko golkoko marea egun erdikoa da, hauda, 24 orduko epean bi itsasgora eta bi itsas-behera izaten dira. Marea-uhina mendebalde-tik sartu eta ekialderantz zabaltzen da. Halamareen bitartea pixka bat handitzen da golko-an sartu ahala. Marea-maila 1,5m-koa damarea hiletan, eta 4 m-koa gutxi gorabehera,marea bizietan. Hilean zehar, marearen altue-ra aldatu egiten da. Ilargi batearen eta ilargiberriaren zikloetan, marea biziko denboraldiaksortzen dira; ilgorra eta ilbeherako zikloetan,marea ilas.Itsasoaren maila -arearen eraginez- igo eta jai-


18 FLORA ETA FAUNA

tsi egiten denez, marearteko zabalguneetan,itsiletan eta urmaeletan kondizio aldakorreta-ra egokitutako organismoak aurkitu ditugu.Itsasgoran, urak estalitako azalerako tenpe-ratuta gutxi-asko konstante mantentzen da,ez dago deshidrataziorik eta oxigenoarenedukia ez da aldatzen. Aldiz itsasbeheran,

marearteko azalera agerian gelditzen da,aire-tenperaturaren aldaketen eta eguzki-erradiazioaren eraginpean. Erradiazio horrekberehala bero ditzake arrokak eta harea.Egun beroetan, urmael batzuk isolatuta geldidaitezke itsasbeheran, eta, Lurruntzea delamedio, ura galdu. Ondorioz, gazitasuna han-

ditu egiten da.Euria eginezgero, gazitasunamurriztu egitenda. Istiletakouretan gordeta-ko oxigeno-edu-kiari ere eragitendiote tenperatu-ra-aldaketek.Bizkaiko golko-ko korronteenegitura orokorraez da beharadina azertu, etaaldaketa-zikloaknahiko zehaztu-gabeak dira.Azaleko bikorronte-egoerahartu ohi dirakontuan: negu-koa (horreenmugimendu oro-korra Kantaurikomendebaldetikekialderakoa daeta Frantziakokostaren orien-tazioaren ondo-rioz iparralde-rantz biratzen


da); eta udakoa (aldakorragoa da, ekialderakoedomendebalderako korronteekin, haizenagusien arabera).Hainbat faktorek (mareak, olatuak, etab) sorditzakete korronteak, hainbat eratakoak:marea-korronteak (itsasoaren maila igotzeaeta jaistea, hondo-motak eta geografiak era-ginda), itzulera-korronteak (kostako zati bate-an olatuek duteen altuera-ezberdintasunenondorioz), itsasbazterreko jotoa (kostarekikokorronte paraleloa, olatuek kostan zeiharkaeragiten dutenean) eta arrasate-korronteak(azalean sortutako korronteak haizearen era-ginez).Euskal kostaldean, bainulariek eta itsasbazte-rraren gainerako erabiltzaileek, nagusiki, bikorronte-mota hartu behar dituzte kontuan:

batetik, marea-korronteak, estuario, badia etairtenguneetan indar handiagoa dutenak . Bes-tetik, hondartza irekietan, batik bat, itzulera-korronte oso indartsuak aurkitu ditugu, eta,olatu oso biziak dabiltzanean, ertz arrokatsue-tatik hurbil.Marea-korronteak, haizeak eta zirkulazio oze-anikoak eragindako korronteak elkarekintzanaritzen dira, eta uren zirkulazio-sistema kon-plexua sortzen dute.Bizkaiko golkoko ur-masak Atlantiko ipar-ekial-dekokoen antzekoak dira. Ur-masa horiek,nagusiki, Ipar Atlantikoko Ur Nagusiaren,Mediterraneoko Uraren eta Ipar Atlantiko UrSakonaren bidez osatuta daude. Azken horiLabrador Itsasoko Ur-masen, Norvegiako Itsa-soko Ur-masen eta Hondo Atlantikoko Ur-


20 FLORA ETA FAUNA

masen nahasketa da. Ur sakon horiek sako-nera handieneko eremuak hartzen dituzte.Hori dela eta, zona abisalean eta urpekoarroiletan bakarrik aurkituko ditugu.Udazkenean eta neguan, neguso nahaske-tageruza sortzen da, ezaugarri homogeneo-ak dituena tenperatura, gazitasuna eta abarridagokienez. Nahasketa-geruza hori azalekourak hozteagatik -geruzak ur horiek lodiagobihurtzen ditu eta hondoratzeko joera izatendute eta neguan turbulentzia areagotzeaga-tik (haizea eta olatuak) sortzen da, turbulen-tzia horrek nahasketa eta homogeneizatzeabultzatzen baititu.Udaberrian, tenperatura igo, eta batzuetan,turbulentzia eta hondoratzea murrizteagatik,urzutabea egonkortu egiten da lehen metro-etan, eta, ondorioz, estratifikazioa sortzenda. Horrek, argi-orduak gehitzearekin batera,

alga mikroskopikoen, eta, beraz, gainerakoelika-katearen ugaltzea eragiten du, arrai-nengana eta beste harrapari handi batzuen-gana iritsi arte. Gainera, garai horretan, ondooxigenatutako eta mantenugaietan abera-tsak diren ur sakonen azaleratze-fenomeno-ak (“upwelling”) gertatzen dira. Fitoplankto-naren udaberriko neurriz gaindiko areago-tzea eragiten dute horiek.Udan, estratifikazioa nabariagoa denez, pro-zesu biologikoak moteldu egiten dira mante-nugaiak agortu egiten baitira eta ur-sakone-tatik ekarpenik ez baita izaten, termolina(azalaren eta hondoaren arteko tenperatura-diferentzia eguzki-berotzearen ondorioz)hesi fisiko gisa aritzen delako hondoaren etaazalaren arteko trukean.Estratifikazio horrek planktonaren migraziobertikalean, espezie batzuk erruten dutensakoneran eta, oro har, espezieeen banake-


tan ere eragiten du, haiek beren fisiologiarenaraberako kondizio egokiak bilatzen baitituzte.Laburbilduz, ur-masaren hondoratze eta aza-leratze-fenomenoek modulatutako ur-zutabe-aren estratifikazio eta homogeneizatze-sekuentzia gisa laburbil daiteke urteko zikloa.Euskal Kostaldean, urak apiriletik azarorabitartean berotzen dira; ondorioz, hurbilekobeste eremu geografiko batzuetakoa (Bretai-nia edo Galizia) baino handiagoa da tenpera-tura. Diferentzia hori areagotu egiten da Bre-tainian, klima askoz ere hotzagoa eta euri-tsuagoa baita, eta ur hotza eramaten dutenibai emaritsu gehiago baitaude. Galizian, urozeanikoen eta azaleratzeen eraginak urarentenperatura baxuagoa izatea eragiten du.Horreek guztiak eragin nabarmena du biodi-

bertsitatean: hala, adibidez, nabarmena daalga arre batzuen (laminarialak, fukalak...)gabezia eta ur epelberoko alga gorrien nagu-sitasuna euskal kostaldean. Ondorioz, alga-komunitatei lotutako fauna ornogabea hego-aldeagokoa da.Baina itsas ingurunezko bizitza gehien baldin-tzatzen duten faktoreak argia eta mantenu-gaiak dira. Mantenugai garrantzitsuenak kar-bonoa, fosforoa eta nitrogenoa dira. Horiekoinarri dituztela, materia organikoa sintetizadezakete algek, argiaren energia erabiliz. Fito-planktona eta alga zelulanitzak, berriz, anima-lia belarjaleen elikagai dira. Sakontasuna han-ditzean eta argia gutxitzean, biomasa murriztuegiten da; horregatik, itsas bizitzaren % 80 -utxi gorabehera- ur-zutabearen lehen geruze-


22 FLORA ETA FAUNA

tan kontzentratzen da.Bizkaiko golkoan, ur-geruzaren lehen metro-etan argia xurgatu egiten da ibaiaren ekarpe-netik datorren materia organiko eta ez-orga-niko eseki ugari egoteagatik, hondoarensedimentu mehea berriro esekitzen delakoeta bizitza mikroskopiko ugaria dagoelako.Mantenugaien kontzentrazioa handitzeakedo eutrofizazioaak urak aberasten ditu; halaere, gehiegizko ekarpenak aldaketa handiakeragiten ditu komunitateen osaeran. Adibi-dez, jarduera biologikokooxidazio-prozesuinplizituak reagotu egiten dira. Disolbatutakooxigenoaren kontzentrazioa murriztu egitendu horrek. Egoera hori muturrera eramanezgero, komunitate horretako organismoenheriotza eragin dezake.Bestalde, materia esekiak areagotu egiten

du eguzki-erradiazioaren bero-xurgapena;ondorioz, tenperatura igo egiten da, eta oxi-geno kontzentrazioa murriztu, ur hotzeanhobeto disolbatzen baita oxigenoa.Oro har, xurgatzen diren lehen uhin-luzerakgorriari dagozkionak dira; ondoren, berdea-renak; azkenik, urdinarenak. Horregatik,sakonera jakin batean urpean igeri egiten arigarela ebaki bat egiten badugu, odola urdinikusten dugu. Bai arrainek, bai ornogabeeksakonerara eta dagoen argira egokitutakokolorazioa dute.Alga gorriak nagusi diren hondoetako arro-ketako arrain eta ornogabe batzuek koloregorrixka eduki ohi dute. Dena den, sakoneratxikiko uretan kolore gorria zerrenda edoorban gisa agertzen da, arretan eta estaltze-garaian batik bat. Arrain pelagikoek, berriz,


sabelalde zurixka edo zilar kolorekoa eta biz-kar iluna edukitzen dute. Hala.Goitik nahiz behetik begiratuta,ur-zutabearen kolorearekinnahasten dire.Gaueko eta eguneko zikloek ereerritmo jakin bat ezartzen duteespezieen ohituretan. Hala,gaueko ohiturak dituzten espe-zieak, egunez atsedenean ego-ten dira eta gauez aktibatzendira. Argia egotearekin edo ezegotearekin zerikusia duen bestefenomeno bat zooplanktonareneguneroko migrazio bertikala da.Gauez, organismo horiek azale-ko geruzarantz joaten dira elika-

tzera.

GATELUGATXEKO SAN JUAN BASELIZA

24 FLORA ETA FAUNA

Gaztelugatxeko San Juan baseliza erdi-puntuko bi arkutako zubiaz lehorrare-

kin loturiko Bizkaiko Itsasoaren gainekoharkaitzaren tontorrean dago. Herri konta-keten arabera, lekua San Joan Bataiatzaile-ak berak bisitatu zuen: Bermeoko portuanlehorreratu zen eta, hiru erraldoi-urrats egi-nik, baselizara iritsi zen, bideko hainbat

puntutan bere oinatzak utzita: BermeokoSan Juan arkuan, Araneko Itsasalde base-rriaren ondoan, Burgoako gainean, etabaselizarako sarbideko azken mailan.Baseliza hau egun planta angeluzuzenekoeraikina da, honakook dituena: abside poli-gonala, horma-bularrez indartutako harri-hormak, buruan izan ezik bi isurialde dituen

gainaldea, korapilatsua-goa, eta hegoaldekoataria. Oinetan harlan-duzko kanpai-hormadago, kanpairako baobakarrekoa. Berarengoialdean gurutzeadago. Beronen pean zir-kuluerdi koskaduneansartutako San JuanLepogabetuaren erlie-bea dago, eta beheragosarbide nagusia.Barrualdean jagondadaude San Juanen, SanPedroren, San Pablo-ren, San Antonioren,Andre Mariaren eta Kar-mengo Birjinaren iru-diak. Baina herri debo-zioan sakonki errotutadaudelako deigarrienakdira hondoratzekozorian dauden untziakirudikaturik dituztenkoadroak eta exvoto-enmodura zintzilikaturikountzien maketak.Horrek erakusten zue-nez, eskerrak ematenzituzten santuarenbabesa bilatzera joaten

GATELUGATXEKO SAN JUAN BASELIZA

26 FLORA ETA FAUNA

ziren fidelek. Horrela, itsasoaren egoerakarriskua adierazten zuenean, Bermeokoitsasturiek eta arrantzaleek santutegia bisi-tatzeko promesa egiten zuten. Familiekondorengorik izan ezin zutenean, emaku-meak Santa Anaren irudiaren oinetara joa-ten ziren seme edo alabaren arropak eseki-tzera (irudi hori egun Bermeoko Santa Eufe-mia elizan kontserbatuta dago). Burukomina ezin jasanezkoa zenean, edo loak har-tzea ezinezkoa zenean, gaixoek baselizabisitatzen zuten, eta bertan hormari atxikita-ko kanpaiari eragiten zioten eta otoitz egitenzuten. Tradizioen jatorria ezezaguna zaigu,baita baselizarena ere. Egungo eraikina1886ko berrikuntzaren ondoriozkoa da:orientazioz ere aldatu egin zen, presbiterioaMendebaldera jarri baitzen. Baina obretan

beste zenbait material aurkitu ziren, hareniragana ikustea ahalbidetu digutenak. Ira-gan hori hobeto ezagutu ahalko da, arkeo-logi ikerketarik eginez gero. Horrela, zenbaittxanpon aurkitu ziren. Beraietarik bat Fer-nando III.aren garaietan (1217-1252) eginazen. Era berean, harrizko zenbait hilobimonolitiko aurkitu ziren, gainalde primati-kozkoak, Elorrioko Argiñetakoen antzekoak,IX eta XII. mende bitartekoak. Hilerria zego-en oso leku ailegagaitz eta biztanguneetatikurrunduetan. Izan ere, lehengo elizarekinbatera, inguruko biztanleen Erdi Aroko lehe-nengo garaietako ekonomi eta erlijio bizitza-ren erreferente antolatzaile garrantzitsuada. Gero ere, tenplua Bakioko San Pelaioparrokiaren menpeko baseliza huts bihurtuondoren ere, erreferentzi lekua izaten iraun


zuen. Ildo horretatik, egun oraindik joatendira dagoeneko abandonaturik dauden antzi-nako bideetan zehar erromesaldian Arrieta-ko, Meñakako, Bakioko eta Bermeoko auzo-tarrak. Elizate eta hiribilduok Sollube men-diaren hegaletan zehar sakabanatuta daude.Erdi Aroan haitzeko elizak hainbestekogarrantzia izan zuen, ezen Aragoako Haitze-ko San Juan monasterio urrunaren interesapiztu baitzuen. 1053an haren jabeak zirenIñigo Lopez Bizkaiko kondeak eta Toda bero-nen emazteak Zianno monjeari laga zioten,haiek hildakoan aragoar abadiari emateko-tan. Baina ez dakigu kondearen aginduabete zen. Izan ere, mende bat geroago,1162an, berriz antzinako kondearen ondo-rengo baten eskutan zegoen: Lope Diaz de

Haro I.aren eskuetan. Beronek Mahatsondo-ko Andre Mariaren premontretar ordenaridohaintzan eman zion. XV. mendearenhasieratik 1612ra arte, Errege patronatukoaizan zen eskuordeturik, Bakioko San Pelaioeliza hurbilari loturik. Hamarrenen onuradunAbendañotar familia zen. Hark erlijio-egite-koa izan zuen, baita, inoizka, gotorleku-fun-tzioak ere, beraren izenak adierazten duenbezala. 1334an, Juan Nuñez Lara Bizkaikojaunaren aldeko zenbait jauntxok Gaztelakoerregea zen Alfontso XI.a lurraldean sartzea-ren kontra jardun zuten gotorlekuetakoa izanzen. Ez zen hura izan baselizak jasan zueneraso bakarra: baselizari 1596an Drakeitsaslapurraren untziek eraso zioten; eta1782an, ingeles kortsarioek.

LEGENDAK

28 FLORA ETA FAUNA

Gaztelugatxeko San Juan edo DonieneEuskal Herriko itsas santutegirik garra-

tzitsuena da. Mendeetan zehar Bizkaiko biz-tanleen peregrinazio tokia izan da, gehien batinguruko herriko arrantzaleena.Gaztelugatxeko Doniene ugartea, gizonakegindako istmo bategatik lurrera jositadago. Tontorrean ermitzea dauka eta berta-ra heltzeko 231 eskailara igon behar dira.Ugartearen tontorrera heltzea oso behar-gintsua da, baina bertatik ikusiko dogun pai-saiagatik, Euskal Herriko ederrentarikoa,merezi dau.

LEGENDAK

Doniene Batalatzailea, Bermeoko portuanlurreratu ondoren, hiru pasua emanez Gaz-telugatxera heldu omen zala. Oinotzakbidean zehar aurkituko doguz: Lehengoa,San Juan Portallen bigarrena: Arene auzo-an, eta hirugarrena, Gaztelugatxeko tonto-rrean, azkenengo eskilaran

SAN JUAN LEPAMOZTUARI KULTOA

Eleiza katolikoak San Juanen jaiotza ekai-naren 24ean ospatzen du, udako solztizioa-


ren egun berean eta, antzinako ohitura paga-noak jarraituz, su handi eta erritual akuatiko-begetalez lagunduta. Honela urteko egunikluzeena ozpatzen da.Juan Bataiatzailea Herodes-en aginduzdekapitatu zuten, eta bere burua, bandejabatetan jarri ondoren, Herodiadesen alabarieman zioten. Tradizioak San Juanen herio-tza Jesusena baino urte bat lehenago jasozela dio, bere martirioa abuztuaren 29anopatuz. Legenda santu batek dioenez, Hero-desek, Bataiatzailaren berpiztuerari bildurzion burua eta gorpua batera lurperatuakbaldin baziren, horregatik gorpua Manque-ronte-n eta burua Jerusalem-en, jauregierrealaren harresien azpian, lurperatzekoagindua eman zuen.

Erdi Aroko kronika miraritsuen arabera,burua, gorabehera askoren ondoren Akitania-raino heldu zen. Bataiatzailearen buruarenaurkespena Saint-Jean-d’Angély-n herrianegin zen, La Rochelle-tik kilometro batzueta-ra, Frantziako errege Roberto Jainkozalea,Nafarroako errege Santxo Handia eta bestenoble eta apezpikuen aurrean, 1010. urtean.Urte horretatik aurrera Bataiatzailearenburuari kultua zabalduz joan zen, nafartarerregearen laguntzaz. Honek, 1025.eanerreinua eklesiastikoki berrantolatu zuenean,Pirinioetan, Jaka inguruko ermitainu gunezahar baten gainean, San Juan de la Peñamonastegia sortu zuen.

FUNDAZIOA

30 FLORA ETA FAUNA

FUNDAZIOA

Hogeitabost urte beranduago, hau da1053. urtean, Bizkaiko jaunak Piriniota-

ko monastegi famatuari tenplu hau eskeinizion. Tenplua jatorrizko dokumentuan Sanc-ti Johannis de Castiello izendapenarekinagertzen da, “in territorio de Bakio eta aliaparte de Bermeio” kokatuta.Ondorengo dokumentuetan, batez ere1066an, 1071 eta mende bat geroagokoan,1162an, Premonstratense ordenari eskein-tzen zaionean, Sanctus lohannes de Pennadeitzen zaio. Izen honek, San Juan de la

Peña, mendeetan zehar iraundu duenak,Pirinioetako monastegiaren ondorengo batdela pentsa erazten dit, kosta bizkaitarrarentoki malkartsuenean, aurretiko gaztelubaten gainean eraikia.Fundazio honekin, Gaztelugatxera eramanzen Bataiatzailearen buru-erlikiaren bat,oraindik jaiegun garratzitsuetasn musuemateko luzatzen zaigun erlikiarioan gorde-rik. Tenpluaren imajina ohoratuena bandejabaten gainean agertzen den San Juanenburuarena da.San Juan de Gaztelugatxe izena dokumen-


tuetan ez da agertzen XIX. mende arte, denaden, herriak lehenagotik erabiliko zuen zihuraski.Gaztelugatx izenak interpretazio ezberdinakizan ditu:-Gaztelu-gatx: “gaztelu zaila”.

-Gaztelu-aitz: “gazteluaren haitza”.-Castel-ugatx: latin iturridun lehen elementubatek, castellum-gaztelu, eta ugatx hitzakosaturik.Doniene beste izendapen herrikoia da, ziu-rrenez Done-Iohannes (San Juan) arkaikoa-ren kontrakzioa izango da.

HISTORIA

32 FLORA ETA FAUNA

Monastegi” edo Erdi Aroko eleiza izate-tik komentu premonstratense bat iza-

tera pasatu zen XII. mendean.Fraileek 1330. urtean komentua utzi etadokumentazio gutzia, santutegiaren erlikiaketa bitxiak Salamanca-ra eraman zituzten.Gaztelako hiriburuan dokumentu zaharhoriek aurkitzen saiatu naiz, Gaztelugatxinguruko ezer ere gelditzen ez dela konpro-batuz. Hala ere, dokumentazio parte batMadrilgo Artxibategi Historiko Nazionalerapasa ahal izan da.Autore batzuk suposatzen dute SantoDomingo de la Calzada-k, Santiagoko bide-ari estu lotutakoa, tenplu hau bisitatu zuela.Ondorioz, izan daiteke Compostelarako

peregrinazioekin zerikusia izatea.1334.ean Alfonso XI.a errege gaztelarrakBizkaiko Jaurerria Juan Nuñez de Lara jau-nari kentzen saiatu zen. Jaunak Gazteluga-txeko haitzan egin zuen defentsa-indarra,bertan inguratuta egonik ekaina eta uztailanzehar. Azkenik, errege gaztelarrak, aurka-koak garaitu ezin zituela konturatuz, armis-tizio bat sinatu eta bere tropak erretiratuzituen.XV. mendean, bestalde, Izaroko komentufrantzizkarrak herritarren debozio erkartzendu, irlak garratzia hartzen zuen einean Gaz-telugatxeko Doniene bigarren mailara pasa-tuz. Mende amaieran Almikeko eleizari etageroago San Pelayoko parrokiari lotuaagertzen da, gaur egun bezala.


Erdi Aroaren amaieratik, hara joaten zirenperegrinoak onartzeko asmoaz, hamabi ohezituen hospizio edo ostatu bat zegoen eleizaondoan. Bertan, urte guztian zehar ermitai-nu- sakristan bat bizi izaten zen, berandua-go mayordomo-guardiana izendatua, ten-plua eta ostatua zaintzeaz aparte, errome-sen beharrizan guztiei aurre egiteko prestzegoena.1596.ean, Bermeo eta Izaro atakatu zuen flo-tatxo franko-ingeleseko soldadu batzuk SanJuanera igo ziren. Hauek bitxiak lapurtu,bataiatzailearen imajina bota eta ermitainuahaitzetatik behera jaurtiki zuten, itsasorainozatika eroriz. Ondorengo atake piratek, 1782.ekoa adibidez, botin urria ere eskuratu zuten.

XIX. mendean egoera tamalgarria zen,1808an botatzen saiatu zirelarik. Dena den,azkenik ez zuten 1886. urteraino beherabota, antzinako eraikina apurtuz eta gauregungo eleiza eraikiz, balore artistiko eta his-toriko gutxikoa bada ere. Harrizko hilobiak,txanponak, hezur-aztarnak, kanoibalak etalurzoruan agertu ziren beste resto arkeologi-ko interesante guztiak itsasora jaurtiki zituz-ten arduradunek. Ondoren euren sinadurakutzi zizkiguten tenpluaren kanpoko fatxadandauden lapidetan grabatuz.XX. mendean zehar berrikuntza eta manteni-mentu obra ugari egin izan dira bai eleizan,bai erromesen etxean, eskilaretan eta irlarensarbidean ere, gehienbat klimatologiazko bal-dintza gogorrak santutegian kalte handiakegiten dituztelako urtero.

ERROMERIAK

34 FLORA ETA FAUNA

Udaro, eskualde guztietako herrietatikSan Juanera hurbiltzen dira milaka per-

tsona, giro lasaitsu eta alai batean ezarriri-ko erritualak betez. Antzina oinez etortzenbaziren ere, gaur egun kotxez etortzen dragehienak Olbizarreta edo bide berriaren

hasieraraino. Leku hauetatik harkaitzarenoinariano heltzen dira oinez, ondoren zubiazeharkatu eta eskilaratatik goraino igoz.Ermitara heldu eta gero, ohitura da kanpaiahamahiru bider jarraian jotzea. Ondorioz,

kanpai-sokaren azpianegun guztian zeharetengabe jotzen dihar-duten peregrino multzoizugarriak bilduz. Erro-mes askok mezaentzun eta gero, herriraitzuli baino lehen, eliz-pean saltzen direnDoniene eskapulario-ak, baita betikob erros-kilak, lurran daudenerosletokietan, erostendituzte, peregrinazio-seinale argiekin itzuliz.San Juan egunean erebidean bildutako loraketa bedarrak etxeraeramaten ziren.Ekainak 24an egitenden erromeri famatue-nera joaten direngehienak bermeotarrakizaten dira, barrukalde-ko herrietatik ere hain-bat etorri arren. Goiz-goizetik hasi eta milakapertsona pasatzen daordurik ordura ematendiren mezetatik, lehenagoizaldeko sei t’erdie-tan dutela. Ohitura izanda Olbizarretan eguer-


dikoa jan eta Bakiora jeistea. Arratsaldeerdian Bermeora itzultzen da, Arenen geldiu-ne bat eginez. Amaiera Bermeo herrian jaigi-roan berandu arte.Uztailaren 31an ere beste erromeria bategoten da. Oraingo honetan Arrietatik atera-tzen da goizaldean Ama Birjinaren irudi batprozesioan eramanez. Oinez Sollubeko biz-kar-hezurratik ibili ondoren San Pelayokoeleizara heltzen da, eta hemendik San Jua-nera jeitsi.Abuztuaren 29an santuaren martirioa gogo-ratzen da. Eneperiko jaia Bakiotarrek ospa-tzen dute, santutegira talde handitan joanez.Data hau ere Bermeoko Udaletxeak tenplua-ri bisita egin eta azken urtean jasotakoberrien Akta egiteko aukeratua da, era hone-

tan irlaren jabetza baieztatuz.RITUALAK

Burukomiña kentzeko, ermitzeko kanpalajotzen da. gaur egun batzuk, hamairu bidarjarraian jotzen dabe eta era berean eskariaegiten dabe.Aurdin Gelditzeko arazoak daukien emaku-meak, Santa Anaren oinetan ume opariak ipi-niko dabez aurdun gelditu.Arrain Kosterako Bedeinkapena. Gazteluga-tzen aurrean egiten da. Fraile edo abadeakontzia bedeinkatzeko, ur bedeinkatua isurizeta gurutzeak eginez, batez guztiak zeharka-tuko dauz, gero sartagin batean bedarrakberotuko dira eta itxasora botako dira, sarta-gin eta guztiz, jarraian hiru buelta emangodira ontziak sorte ona euki dezan.

ARRANTZAREN ALDEKO ERRITUALAK

36 FLORA ETA FAUNA

Uda hasieran edo udazkenean, atunarenkostararen hasiera eta amaierarekin

batera, itsasontzietako neskatilak eta arran-tzaleen senideen taldeak San Juanera joa-ten dira arrantza on baten eske.Bermeoko itsasontzi berrien bedeinkazio

edo bautisue ere Gaztelugatxen aurreanegiten da. Fraile edo abadeak untziabedeinkatzeko bazter guztiak zeharkatzenditu, ur bedeinkatua isuriz e ta beragazgurutzeak eginez toki guztietan. Ospakizunerlijiosoa bukatzean, itsasontziak hiru zirku-lo ematen ditu itsasoan eta ondoren, gaur

egun nahiko isilean,errito magikoa egitenda: sartagin baten gai-nean San Juan kargillieipintzen da, sua ematenzaio eta sartagina, lore-sorta eta guzti, kareletikitsasora botatzen da.Batzuk, jarraian, txan-poiak itsasora bota egi-ten dituzte itsasontziaksorte ona euki dezan.Herritar medikuntza

Santutegioa, betidanik,lehen mailako sineski-zun medikuntza zen-trua izan dugu: Bertara,arimak garbitzeko joa-teaz aparte, gorputza-ren gaitzak osatzekoere joaten zen jendea.Seme-alaba bako ema-kumeak santutegikoSanta Anarengana joa-ten ziren umeen erropaedo gauza bategaz.Bere bitartez lortutakoumeak “benturara”bataiatzen ziren bertan,aita-amabitxiak izaznik


santutegi bidean aurkitzen zituzten lehengizon-emakumeak.Amets-geixotasunak sufritzen zituztenumeek-sonanbulismoa, amets-gaiztoak, gau-beldurrak- hiru barikutan jarraian eramatenzituzten Donienera, errosario bat errezatu etalimosna bat eskeiniz. Urte batean San Juaneguna barikua tokatuko balitz, hori izangolitzateke egun egokiena hiru bidaien serieahasteko. Era berean, ohean txisa egitenduten umeak ere -gau enuresisa- maila hone-tan sartzen dira, baina arruntagoa izan daSan Pelayoko elizara eramatea.Buruko-min ugariak dituztenak, kanpaia hirubiderrez jotzen zuten, azpian kokaturik, esku-rago zegoenean. Era berean, ermitan burua-rekin zerikusirik zeukan zerbait uzten zen,adibidez, gizonek txapela eta emakumeek

urkila edo burukorrotz bat.Tartar egiten zutenek San Juani, ukubilangorde zezaketen txanpoiak eskeintzen zio-ten. Maskurrak zituztenek, berriz, euren oinakermitarako bidean zehar dauden San Juanenoinotzatan sartzen zituzten.Era guztietako promesak eta eskakizunakere egiten direla gehitu behar da, pertsona-lak, familiarrak, ikasketenak, laguntzak, itsa-sontzietarako, enpresentzako, negozioak,gizartearen aldekoak, eta abar. Aipamenberezia merezi dute arimieri buruzko sines-kerak, hau da, euren bizitzan santutegirajoateko promesa egin dutenak, bete gabeutzi eta heriotzaren ondoren, senide edolagunen baten beharra dutenak euren ordezbete eta Gaztelugatxeko San Juanerainolagundu ditzaten.

SAN JUAN PORTALEETA

38 FLORA ETA FAUNA

SAN JUAN PORTALEETA

Doniene eta Bermeo herria lotzen duenzilbor-heztea harresiaren aintzinako

portalean hasten da, San Juan Portalebezala ezaguna. Hemendik hasten daArene auzotik Burgoa mendiraino igo eta

ondoren, San Pelayotik Gastelugatxekooineraino jeisten zen kaltzada.San Juan Portalen azpian, oraindik, oin itxu-rako zulo bat duen harri bat daukagu, SanJuanek berak utzi zuen oinotza egindakoaherriko jendearen ustez. Santuak, Bermeo-

ko portuan lurreratuondoren, hiru pausuemanez iritsi omenzen Gaztelugatxera,lau oin-aztarna utziz:San Juanek leelau-leelau imin zauenkaderie Morondo,arkupien. Gero imiñzauen kaderie Are-nen, itxurri zelandauen Salomenekobeko partien, an lee-lengo kaderie. Biga-rrena Martin Koixone-ko mendijjen, an Lan-datxuen, Landakobeko partien, da iruga-rrena San Juanen.Zelako oñek okinsauen San Juanek!.L a r o g e h i g a r r e nhamarkadan, Burgokokaltzada galdu ondo-ren, oin-aztarna batjarri genuen egungobidearen ondoan,gu tx i -gora -beheraMatxitxako lurmuturrapasata, santutegialehenengoz ikustenden tokian. Burgoaka,


santutegian bertan ipini zan eta kolan, SanJuanen hiru pauso eta lau oinotzak mantenduegin dira.

SANTUTEGIAREN ONDAMENA 1978.EAN

Gaztelugatxeko eleizak izan duen azkengertakizun penagarriena 1978.eko urria-ren 10ean eginiko erretea izan da. Sakri-legioaren egileek santuaren burua haitze-tatik behera bota zuten, egun batzuk gero-ago bertan aurkituaz.Egun horretatik aurrera talde handi batek,gehiengoa bermeotarrak, “Doniene Berre-raikiaren Aldeko Komisioa / Comision Pro-Reconstrucción de San Juan” taldea sortuzuten.Ehundaka boluntariok lagundurik, ermita-

ko eskonbroak kendu, materialeak igo, diruabildu eta, bi urte baino gutxiagoko epean,santutegia berregitea lortu zuten, 1980. urte-ko ekainaren 24an inauguratuz.

BIZIA GAZTELUGATXEN - EKOSISTEMAK-

40 FLORA ETA FAUNA

ITSASLABARRAK

Gaztelugatxeko itsaslabarreta hurbiltzea etahauen egitura geologikoak eta komunitatebiologikoak begiratzen gelditzea, Lurrarenazala moldeatzen duten indarrak ezagutzeneta leku babesgabeenetan garatzeko biziakduen ahalmen itzela ulertzen lagundukodigun lehenaldirako bidai interesgarria egiteada.

Nekaezineko tirainak eta, neurri txikiagoan,beste zenbait faktorek eragiten duten higa-duraren ondorioz, etengabe aldatzen ariitsaslabarretan, biologi eboluzioaren milioikaurtetan zehar garaturiko moldaera morfologi-ko eta fisiologikoei esker ingurune hauetannagusi diren bizi baldintza gogorrei aurre egi-teko gai diren zenbait animalia eta landarekheuren bizilekua aurkitu dute.

Orokorrean, itsaslaba-rrak ongi bereiztutakobi aldetan bana daitez-ke: ald batetik, labarrenoinarria dugu eta bes-tetik, labar harritsuenhormak. Alde hauetakobakoitzean nagusidiren ingurumena-bal-dintzak desberdinakdira eta horregatik,bizi-baldintza gogorre-taan bizirik irautekoduten ahalmena guz-tien ezaugarria badaere, alde bakoitzeanaurkitzen ditugun lan-dare eta animaliakomunitateak ere, des-berdinak dira.Itsaslabarren oinarria

Itsaslabarren oinarria-ren aurka tirainak era-giten duen etangabekohigaduraren ondorioz,denborarekin harri-hor-mak erori egiten dira


eta itsaslabarra itsasoarekiko atzera egiten du.Itsaslabarren atzerakada hau dela eta, oina-rrietan, lehen labar harritsua zenaren lekukoixilen modura, plataforma lauak sortzen dira.Plataforma hauek marearteko edo urradura-plataformak izenekin ezagunak dira. Normale-an, urradura-plataformak intentsitate desberdi-nez higaturiko estratu meheen modura ager-tzen dira, batzuk besteak baino gorago edobeherago gelditu direlarik.Fenomeno hau Matxitxakoko itsaslabarretanikus daiteke, bien material geologikoen antzi-natasuna, osaketa eta antolamendua desber-dinen ondorioz, urradura-plataforma zabala-goak eta garatuagoak baitaude. Materialgogorrak (karearriak edo harearriak) eta mate-rial bigunak (buztinak edo margak) tartekatzendireneko egitura geologiko hauek flych izena-

rekin ezagunak dira eta itsaslabar hauen jato-rria, egun ingurune lehortarraren zatiak direnalderdi hauetan aintzinean zabalduko litzate-keen itsasoan metaturiko ibai-sedimentuetanbilatu behar dela adieratzen digute.Sedimentu hauek, orain dela 40 edo 60 milioiurte inguru, Iberiar plaka Eurasikoaren aurkatalka egiterakoan gertatu ziren mugimenduorogenikoen eraginez altxatuak izan ziren,talka honen azkeneko ondorioa Pirinio mendi-katearen altxamendua izan zelarik (AlpetarOrogenia).Biologiari dagokionez, urradura-plataformak,urperatze-sistema garestiak erabili gabe, itsasbizi harrigarrira hurbiltzeko parada eskaintzendiguten itsas fauna eta floraren benetako era-kuslehioak dira.Jaisterakoan itsasmareek usten dituzten putzu


42 FLORA ETA FAUNA

edo harroketako arrailduretan behaketa lasaibat egiteak, lehorrean bizi garenontzat eze-zaguna den mundu bizi zoragarria ezagutzenhastea suposa dezake. Alga gorri, berde etaarreen espezie ugarik koloreztaketa deiga-rria ematen die harrokei. Hauen artean, itsa-soko hainbat eta hainbat animalia aurkitzeaerraza da, hala nola, itsas izarrak eta itsas tri-

kuak, izkirak eta karramarroak, ostrak, etamuskuiluak, lapak eta karrakelak, lanpernaketa itsas ezkurrak, aktiniak eta anemonak...Euskal kostaldearen ekialdeko muturrarenberezitasun garrantzitsua, marearteko etagoi-infralitoraleko aldeetako hondo gogorre-tan aurkitzen ditugun animalia –eta landare-

komunitateak Mediterranio-koen antzeko osaketa azal-tzen dutela da, Atlantikokoberezko espezieenordez,hegoalderagokobanaketa duten bestebatzuk agertzen baitira.Fenomeno hau faktone-multzo baten ondorioaomen da: kostaldarenezaugarri geologikoak,argitasun handiagoa etanagusiki Kantauriko bestealderdietako baino handia-goa den Bizkaiko Golkokouren azaleko tenperaturaaltua.Baina, bizi-aberastasunabaino harrigarriagoa dalehorra eta itsasoaren arte-an kokaturiko ingurunehauetan bizitzeko biziakaurkitzen dituen zailtasu-nei animalia eta landarehauek nola egiten dietenaurre ikustea. Zailtasunhauek hurrengo fenomeno-en ondorio dira:Itsasmareeen igoera etajaitsierak direla eta, urradu-


ra-plataformak egunean bi alditan azaleratueta urperatuak izaten dira. Honek oztopo han-dia suposatzen du itsas ingurunean bizitzeramoldatuta dauden animalia eta landareeen-tzat, azaleratuak izaterakoan ura galdu etadeshidratazioz hiltzeko arriskua baitute.Itsas ingurunean, oxigeno-kontzentrazioa,salinitatea, tenperatura, eguzkitzapena etabeste hainbat faktorek oso egonkorrak diraeta aldatzen badira, piskanaka eta poliki ger-tatzen da. Lehorrean edo ur gutxiko barren-degietan, ordea, alderantziz gertatzen da etafaktore horiek bapatean alda daitezke. Efek-tu hau bereziki kezkagarria izaten da itsas-marea jaisterakoan gelditzen diren ur-putzuetan, itsasbeheretan bertan babestenbaitira urradura-plataformetako animalia etalandare gehienak.

Azkenik, aldrdi hauetan, uhinen hzuzena denohiko tirain indartsua aipatu behar da, eten-gabe jotzen ari baita urradura-plataformenaurka.

Itsaslabar harritsuen hormak

Urradura-plataformen gainean, hormen berti-kaltasuna eta etengabe tirainaren astinaldiajasotzea ezaugarri duen benetako itsaslaba-rra aurkituko dugu. Urradura-plataformenbizi-baldintzak gogorrak baldin badira, ezinda gutxiagorik esan harri-horma hauetaz:Hormen bertikaltasuna landareen euskarriaen lurtzoruaren eraketa galarazi eta anima-lien aldetik ingurune hauen kolonizazioa zail-du egiten ditu.Tiraina harri-hormen aurka jotzen du etenga-


44 FLORA ETA FAUNA

be. Honek, alde batetik, itsaslabarren oina-rrien higadura eragiten du, honen ondoriozhormak azkenean erori egiten direlarik, etabestaldetik, erlaitz, arraildura eta arteketanera daitekeen lurtzoru apurra eramaten du.Uhinen zipristinek eta atmosferako salinitatehandiak, bertan bizi diren animalia eta landa-reei osmosi erregulazioarekin lotutako arazo-ak eragiten dizkiete.Ezin dugu ahaztu, bai ingurune lehortarra etaitsastarraren arteko elkarrekintza, bai gurelatitudeetako haize-erregimena direla eta,itsaslabarrak haize handiko lekuak direla.Hala eta guztiz ere, faktore hauek guztiek ezdute eragin bera itsaslabar osoan, itsasoare-kiko hurbiltasunak, altuerak eta hormenmakurdurak ez baitira berdinakitsaslabar

osoan. Honen arabera, itsaslabarren hormakhiru aldetan baba daitezke: Alde batetik, itsasotik hurbilen dagoen aldeadugu, non uhinen zipristinek eta atmosferakosalinitateak lurtzoruaren eraketa galarazi etaosmosi-baldintza gogorrak ezartzen baitituz-te. Ale honetan ez dago ia biziarik. SoilikCaloplaca marina edo Xanthoria parietinamoduko zenbait liken espezie edo itsas mihi-lua eta itsas plantaina moduko landare bas-kularrak bizi daitezke erlaitz eta arrialduretaneratzen den lurtzoru apurrari esker.Zertxobait gorago, aldapen makurdura txiki-tzen da eta honek, tiraina eta uhinen zipristi-nen eraginaren gutxitzearekin batera, lurtzo-ru gehiago eratzea eta irautea ekartzen du.Ez da gauza bera gertatzen atmosferakosalinitatearekin, nahiko handia izaten jarrai-


tzen baitu. Baldintza onberago hauei esker,landare-estaldura eta dibertsitatea handiagoada, itsas azenorioa edo Euskal Herriko itsasla-barren endemismoa den Armeria euskadiensismoduko landareak agertzen direlarik. Azkenik, itsaslabarraren goialdea dugu.Hemen makurdura desagertzen da,itsasoaren eragina hutsaren hurrengoada eta haizea da bizi baldintzak ezar-tzen dituena. Baldintza hauetan itsasla-barren goialdeetan, kuxin-itxura etahosto eta adarren bilbapenari eskerhaize indartsuari aurre egiten dionlanda aerohalino izeneko landare-komunitatea aurkitzen dugu.Ikus daitekeen moduan, itsaslabarrak,uste dugun baino aberatsagoak etainteresgarriagoak dira. Horregatik,

alderdi hauetara hurbiltzen garenearen erres-peti handiena zor diegu, bertako animalia etalandareak benetako bitxi biologikoak izateazgain, oso sentikorrak baitira giza-presioarenaurrean.

ITSAS EKOSISTEMA

46 FLORA ETA FAUNA

Ez dagoenez ur masak fisikoki mugatzendituen oztoporik, itsasoa ekosistema

osotzat hartu izan da, baina sakoneraren ara-bera eta kostara arteko distantziaren araberadauden desberdintasun handiak direlamedio, habitat desberdinak bereiz ditzakegu,baita bakoitzari dagokion organismoak ere.Hasteko, inguru pelagikoa eta bentonikoabereizi behar dira. Inguru pelagikoa (grekoz-ko pelagosetik: itsasoa) azaletik leku sakone-ra luzatzen den ur zutabea da. Han daudenorganismoak kostata mugitzen dira edo, bes-terik gabe, flotatzen daude (planktona), etabeste batzuk arin doaz igerian (nekton). Ingu-ru bentonikoak (benthos: hondoa, grekoz)hondoa hartzen du bere baitan, eta bertanbizi diren organismoak substratu batean fin-katuta daude edo haren gainean zein barne-an bizi dira (bentos). Organismoen ezauga-rrien, arabera, sailkapenak egin daitezkekategoria horiei eutsiz: fitoplanktona eta fito-bentosa -landareak- edo zooplanktona eta

zobentosa -animaliak-.Sailkapen zehatzagoak eginez, jakin daitekeorganismo bakoitza zein zonatan dagoen,inguru pelagikoan zein bentonikoan.Kostalderako distantziaren arabera, ingurupelagikoan eremu neritikoa (hurbilena) etaozeanikoa ditugu (urrutienekoa). Sakoneranerreparatuz gero ondokoak bereizten dira:zona epipelagikoa (azaletik 200 m-ra), meso-pelagikoa (200 m-tik 100 m-ra), batipelagikoa(1.000 m-tik 4.000 m-ra) eta abisopelagikoa(4.000 m-tik behera).Zonatik zonara ezaugarriak nabarmen alda-tzen dira; 200 m-raino fotosintesirako beharadinako argia sartzen da, eta 100 m-rainohango animaliek kusteko beste. Beherajarraitu ahala, gazitasuna, tenperatura etamareen norabidea eta ezaugarriak ere alda-tzen dira.Argiaren arabera zehaztutako eskualdeei

dagokionez, zona eutrofikoanfotosintesia gauzatzeko beste-ko argia dago -gutxian sartzenda 100 m-tik beherago-, disfoti-koan ikus daiteke baina ezin dafotosintesia gauzatu -1.000 batmetrora arte-, eta afotikoan,itsas eremurik handienean hainzuzen, bioluminiszentzia sortu-takoa da argi bakarra.Bentosako eskualdeak edozonak ere zehazteko kostarai-noko tartea eta sakonera har-tzen dira irizpidetzat. Lehorretikhurbilen egoteaz gain sakone-na den tartea marearteko edo


itsasertzeko eremua da, hots, itsasbeheranagerian gertatzen den tartea. Bere zabaleraaldatzen da eskualde geografikoaren arabera,batez ere kostako maldagatik eta mareen arte-en dagoen aldeagatik (hau da, noraino heltzenden ura itsasbeheran eta itsasgoran). Mareenarteko aldea cm batzuetakoa izan daiteke,Mediterranion kasu, edo 10 metrotik gorakoa(Frantziako Bretainiako kosta). Gaztelugatxenmareen arteko alderik nabarmenena 4,5 m-koada, udaberri eta udazkeneko marea bizietan.Marearteko eremuan substratua oso aldakorrada, kosta babestuagoa edo babesgabeakoaden: arroka gorria eta harriak olatuek gogorjotzen duten lekuetan, legarra eta harea babes-tuago daudenetan, eta lokatza ur bareetakoguneetan.Marearteko eremutik gorago itsasertzeko gai-

naldea dago, eta berez lehorrekotzat jo daite-keen, bertaraino itsas uraren ziproztinak aile-gatzen dira, eta ugaltzako edo elikatzeko itsa-soaren beharra duten organismoak daude.Mareartekotik beherago itsasertzeko beheal-dea dago, beti urperatua. Substratu bigunanagusi den tarte horretan eremu paralelo bidaude: itsasoaren azpiko eremua bera, sako-nera 100 bat metrokoa, eta itsasertzaren ingu-raldea. Haietako lehenengoan argi nahikoa iris-ten denez, koralezko arrezifeak hazten diraEkuatorearen aldeko latitudeetan, eta gurekostaldean makrofitak: makroalgak haizteninguruetan eta fanerogamo-zelaiak substratubigunen gainean. Aipatutako bestean, itsaser-tzaren inguraldean, organismo gehien-gehie-nak animaliak dira, argia haraino iristekotan ezdelako fotosintesia gauzatzeko adinakoa.

ITSAS EKOSISTEMA

48 FLORA ETA FAUNA

Horregatik, zona subllitoral honetan komuni-tate bereziak bizi dira, esaterako feoizea han-diak, eta bertan sortzen dira fanerogamoenbelardi gehienak.Itsasertzeko behealdeak eta plataforma kon-tinentalak bat egiten dute. Izan ere, platafor-ma kontinenteen itsaspeko luzapena da eta,beti azaletik 200m-ra bitartean, aldapa handibateraino zabaltzen da, ezponda kontinenta-leraino, hain zuzen. Ezpondan dauden arroi-letako asko tektonikoak dira, alegia, kontinen-teko ertzean gertatutako ebakien antza dute(Cap Bretonekoa Frantziako kostaldean, edoSantanderretik Torrelavegara bitartekoa). Biz-kaiko Itsasoko plataforma kontinentala estusamarra da Bizkaiaren parean -60 km bainogutxiago-, batez ere Frantziako plataformak

Bizkaiko Golkoan duen zabalerarekin aldera-tzen bada (150 m baino gehiago).Plataforma bat-batean amaitzen da ezpondakontinentalera iristean, eta handik 4.000 m-rainoko aldapa handi bat hasten da: eskualdebatiala da, eskualde abisaleko lautadetarainoiristen dena; eskualde abisala 6.000 m-rainoheltzen da eta itsas hondoko eremu zabalenada (%80). Lautada abisalak gehienbat sedi-mentu bigunekoak dira, eta haietan arroilezgain, itsas azpiko dortsalak edo mendikateaketa fosa sakonak daude.

GAZITASUNA

Gaztelugatxeko kostaldean batez bestekogazitasuna 35,5 psu ingurukoa da.

Ibaien eta urtzaildien eragine-tik kanpo daudentokietan itsa-soaren gazitasuna %35eningurukoa da, hots psu (gazi-tasun praktikoko unitateak).Bestela esanda, 35 g gatzmineral 1.000 g-ko ur. Euriak,ibaien ekarpenek, urtzaldieketa lurrinketak aldaketak era-giten dituzte hainbat lekutakogazitasun mailan. Adibidez,Baltikoan 25 psutik beherakoada, hara isurtzen diren ibaiakemari handikoak direlako etaurtzaldietako ura ere iristendelako. Mediterranioko lekuaskotan, berriz, gazitasuna 37psutik gorakoa da, lurrunketaoso indartsua delako eta geroeta gehiagotan harako ibaienurak geldiarazi eta desbidera-tzen dituztelako kontsumora-


ko. Aurreko bi kasuetan azaldutako arrazoi ber-berengatik gazitasun baxua dago Poloetan,altuagoa eskualde tropikaletan eta, euria delamedio, berriz ere apalxeagoa Ekuatorearenparean. Gazitasun maila altuena latitudeko 20-30º Bitartean ugu, euri urriagatik eta lurrinketahandiagatik. Kostaldeko itsas tarte batzuetangazitasun maila ozeanoetako ohiko balioetatikaldentzen da, ibaien ekarpen ugariak direla eta.Horelakoetan, gazitasun mailaren gorabeherakazaleko uretan gertatzen dira bereziki.Milioika urtetik hona itsasoko gazitasun mailaez da aldatu, gatzak iritsi eta joaten direlakoproportzio berean. Gatz-emaleen artetik, leho-rreko harkaitzen higatzeak batez ere sulfatoaeta kloruroa helarazten ditu itsasora, erauzita-ko mikromaterialak ibai-uretan disolbatuak etaesekiak bidaltzen baititu. Sumendien erupzioe-tan jaurtitako gatzak -mota guztietakoak- airea

eta euriaren bidez iristen dira. Beste gatz motabatzuk, kaltzioa eta potasioa batez ere, urpekolurrazaletik askatuak heltzen dira. Eta esanbezala, galdu ere galdu egiten dira gatzak,metatuz doazen organismoen eskeletoak dire-la medio, adibidez. Itsas arrainak jaten dituztenhegaztiek ere gatzak kentzen dituzte, zirinak(guanoa) kostan utziz.

OXIGENOA

Oxigenoa gaseosoa uretan disolbatzen da,tenperatura eta gazitasunaren alderantzikoakdiren kontzentrazioetan. Batez beste, 1 l uretan7 mg O2 disolbatu dago, eta horrexek sortzenda atmosferaren oreka. Atmosfera oxigeno itu-rri nagusia denez, bertatik urrundu ahala -hots,uretan sakonago joz gero- zailagoa da O2 lor-tzea. Eskualde fotikoan badago beste oxigenoiturri bat: fotosinteia.

ITSAS EKOSISTEMA

50 FLORA ETA FAUNA

Gerta daiteke, halere, ekoizpen biologikohandiagoko lekuetan behar baino oxigenogutxiago egotea (bareak, beroagoak etagaziak diren urak). Itsas zabaleko termokli-nan, 400-800 metro bitartean, gaineko geru-

zetatik bereizitako materia organikoaren par-tikulak biltzen dira.Partikula horiekin elikatzen ira bakterio etazooplankton multzo handiak, hau da, oso oxi-geno gutxi sortzen duten komunitate aero-

bioak. Hori dela eta,inguru horretan bizidaitezkeen espezieurrietako bat txibiaerraldoia da, horrenoxigeno gutxirekinmoldatzeko gai dela-ko. Elikagai iturribe re tazba l i a t zendiren gainontzekoanimaliek noizbehin-kako murgilaldiak egi-ten dituzte elikagaibila. Hala ere, sal-buespenak salbu, osohar itsasoak organis-mo aerobioen beha-rrak asetzeko adinaoxigenoa du.Eguzki energiareneragina itsas inguru-nean (la energia delsol y su efecto en elmedio marino)Eguzkia da biosferakduen energi-iturrinagusia eta ia baka-rra, bai fotosintesiaeta ikusmenaren pro-zesuak gauzatzeko,baita ekosistemakberotzeko ere. Atmos-


fera zeharkatu ahala, eguzkiaren erradiazioaintentsitatea galduz doa, eta oso murrizturikheltzen da itsasoaren azalera. Horretatik %50,gutxi gorabehera, erradiazio ikuskorra da, hauda, fotosintesia eta ikusmena gertatzen lagun-tzen duena. Gainontzeko %50 bi erradiaziomotak osaturik dago: ultramorea eta, batez ere,infragorria. Bigarrenaren eragin nabarmena uraberotzea da.Esan den bezala, eguzkiaren erradiazioakerradiazio infragorrien bidez berotzen du ura.Erradiazio ikuskorrei esker, hots, argiari esker,algetan fotosintesia lortzen da, eta animaliak,ikusteko gai izateaz gain, koloreez balia daitez-ke bere burua kamuflatzeko, bai eta harrapaki-nak bilatu, harrapariengandik ihes egin etaugalketarako apeutzat erabiltzeko ere, besteakbeste. Dena den, erradiazio horiek ez dira ososakon sartzen uretan, eta barrurago heltzendiren neurrian apalagoak dira, ur molekulek etadisolbaturik edo esekirik dauden substantziekzurgatu egiten baitituzte.Infragorria ere metro

batzuetaraino baino ez da ailegatzen, beraz,bakarrik azaleko ura berotzen da, dentsitategutxiagoa izanik ur gainean gertatzen baita.Haren azpiko ur sakonagoak, ordea, betidaude hotz. Tenperaturaren arteko aldeazohartzeko ez dago uretan behera jo beharrik.Hondartza bateko uretan bainatuz gero, maiznabarituko dugu erraz azpiko ur masak azale-koak baino hotzagoak direla.Latitudeak eta airearen tenperaturak eraginnabarmena dute itsas azaleko uraren tenpera-turan. Altuenak, 30-40 ºC bitartekoak, eskual-de tropikaletan izaten dira, bereziki kostaldekoaintziretan. Poloetako eskualdetakoak, berrizbaxuenak dira, eta batzuetan ura -1,9ºC-rainoiristen dira, 34,5 eta 35 psuko gazitasuna duenitsas uraren izozte punturaino, alegia. Areago,ura diluituago badago, tenperatura baxuagoaizan daiteke, eta presio altuek eraginda daudeneremu sakonetan -3 ºCraino jaisti ere bai.Tenperaturaz ari garela, zaila da latitude-

ITSAS EKOSISTEMA

52 FLORA ETA FAUNA

mugak ezartzea, korronteek etengabe mugia-razten dutelako ura, eta joanetorri horietantenperatura aldatu egiten da. Hala ere, latitu-de ezberdinetako batez besteko isotermakzehaztuz, batez besteko tenperaturen arabe-rako eskualdeen mapa osa daiteke. MOduhorretan, batez besteko tenperaturen bidezbereizitako eskualde biogeografikoak izangoditugu: Tropiko edo Ekuatoreko eskualdeanurteko batez besteko tenperatura 25 ºCkoisotermatik gorakoa da; tropiko azpikoeskualdean eskualde bero-epelak 15 ºCkoeta 25 ºCko isotermen bitartekoa da; eskual-de epel-hotzean mugak 15 ºCko eta 5 ºCkoisotermak dira, eta Poloetako eskualdeetan 5ºCko isotermaren azpiko tenperatura dago.Gaztelugatzeko kostaldea eremu epeleandago, hain zuzen ere eremu epel-beroareneta epel-hotzaren bitartean: oro har, ura Gali-zia aldean baino epelago egoten da.Latitudeari eta urtaroko zein eguneroko den-

bora tarteei erreparatzen badiegu, itsas ure-tako tenperatura iraunkorra dela esan daite-ke, batez ere lehorrean izaten diren tenpera-tura aldaketekin konparatuta. Iraunkortasuna-ren arrazoia ur molekularen ezaugarrietandatza, bero trukaketa handia behar baitaatmosferarekin tenperatura 1ºC igo edo jaitsdadin. Izan ere, urak denbora luze ematen duberotzeko, eta behin beroturik, beroa luzeematen du berotzeko, eta behin beroturikberoa atmosferarantz aldatzen du poliki. Hor-taz, eguneroko batez besteko aldaketak 0,3ºC baino txikiagoak dira ozeanoetan, eta aza-letik 10 m bherago ia ez da aldaketarik suma-tzen.Kostaldean bertan, oso sakonak ez diren ure-tan, aldaketak ez dira 2ºC baino handiagoakizaten. Faktore horiek direla medio, egunero-ko aldaketek ez dute apenas eraginik orga-nismoetan, ez bada atmosferaren eraginpeandaudenetan, marearteko eremukoetan ale-gia.

Poloetan eta Tropi-koetan urtaroarenarabera izaten direntenperaturen gora-beherak ere apalakdira, 5 ºC bainogutxiagoak ur azale-an. Eskualde epele-tan eta subtropika-letan handixeagoakizan daitezke, 7ºCkoak gutxi gora-behera itsas zabale-ko 30-40ºko latitu-deetan, eta 18ºCkoak ere latitudeberberetako kostal-


deanLatitude hotzetan alde txikia dago azaleko etahondoko tenperaturen artean, ur zutabeanahasia izaten delako eta azaleko uretako ten-peratura aldaketak ez direlako oso nabarme-nak. Latitude epeletan, berriz itsas gaina bero-tu egiten da, eta haizeak bertako ura harrotzenduenean beroa ur sakonagoetara joanaraztendu. Ondorioz hondokoa baino ur beroagoarekinnahasitako ur geruza bat, 200 bat metrokoa,eratzen da tartean. Geruza nahasi horrenazpian tenperaturak behera egiten du ia bat-batean, eta metro batzuen buruan tenperaturaaldaketa 20 ºCkoa izan daiteke. Horreen alda-keta larriak gertatzen diren eremuari termoklinaesaten zaio. Beherago joz gero, tenperaturakere behera egingo du poliki: 1.000mtik behera,ozeanoko ia ur guztian ez da inoiz 4 ºCren gai-neko tenperaturarik izaten. Eremu sakonene-tan 0 eta -3ºC bitartekoa izaten da, Rkuatoreko

zein Poloetako uretan.Udan, bestalde, ur epeleko eskualdeetan urta-roko termoklinak izaten dira ur azalean, erra-diazio altuko eta haize moteleko sasoietan.Urak erradiazio ikuskorrak ere zurgatzen ditu,neurri berean ez bada ere. Lehenik, gorria zur-gatzen du; ondoren horia, eta azkenik, erradia-zio sarkorrenak: berdea eta urdina. Fotosinte-sia egin ahal izateko algek behar duten argia-ren intentsitateak uEinstein 1m2 S-1 bainohandiagoa izan behar du (Einstein 1=mol 1fotoi). Horrenbesteko intentsitatea, gehien jota,ur azpiko 200 metrora iristen da, bakar-bakarrikoso ur gardenetan. Beraz, fotosintesia ezinez-koa da hortik beherago, eta hori gutxi balitz ere,gogoratu behar da kostaldeko eta estuarioeta-ko uherra dela-eta beharrezkoa den argia soilikdagoela metro batzuetako edo metro bat baino

BIZIA MAREARTEKO EREMUAN

54 FLORA ETA FAUNA

Marearteko gunean bizi diren organismo-ak lehorreko eraginpean gertatzen dira

aldizka. Harean eta lokatzean bizi direnaksedimentuaren azpian sartzen dira ez idor-tzeko eta tenperatura eta gazitasun aldaketeieta olatuen erainari eusteko nahian. Substra-tu zurrunetakoek moldatzeko bide gehiagodituzte azaleratzeak dakartzan arazoei aurreegiteko. Itsasbeheran gorputzeko urik ez gal-

tzearren, inguru horretako animalia asko(itsas ezkurrak, muskuiluak) taldeetan saka-banatzen dira. Gainera, agerian dauden bitar-tean, kuskuak ixten dituzte hezea zakatz-ganbaran gordetzeko. Gasteropodo batzuk -Littorinna taldekoak adibidez-oskola ixtekogai dira oinarri itsatsita duten operkulu adar-kizko edo karekizko operkulu bati esker.Lapek haitzari heltzen diote azalean egon

bitartean ura gordetze-ko.Poliketo batzuek bereburua ezkutatzen dutemaiz operkulu bat duentutan, eta anemonekbere gorputzarenbarruan sartzen dituztegarroak.Beste batzuek ez duteegokitze-sistema bere-zirik Enteromorpha,Ulva, Pelvetia etaPorphyra motako algak,adibidez, oso moldako-rrak dira berez, eta age-rian daudenean berres-kuratzen dute behinurperatuta eta bestebatzuek ere ur galerahandiak eraman ditza-kete.Moluskuen eta ekino-dermatuen maskorraketa eskeletoak atal bigu-nen babesgarri dira ola-tuen astinduen aurrean.Substratuari heltzea ereorganismoaren bide batda korronteak eramanaez izateko. Algel azpikodiskoak erabiltzen dituz-te. Zirripedoek, ostrek,zizare tubikolek eta


aszidiek jariakin zementatzaileak kanporatzendituzte substratuari lotzeko. Muskuiluen lokai-lua oinazpiko guruinetik darizkien harizpi elasti-koak dira /”bisu” delakoa). Lapek eta kitonekbere gorputz zapalean duten bentosa antzekooina aprobetxatzen dute. Kusku biko batzueketa itsas trikuek haitzaren azala kimikoki edomekanikoki higatzen dute eta horrela eraginda-ko zuloetan ezkutatzen dira.Organismorik mugikorrenak (krustazeo isopo-doak, anfipodoak eta dekapodoak) zirrikitue-tan sartzen dira, eta beste batzuk, itsas iza-rrak eta arrain txikiak adibidez, itsas-beherakutzitako putzuetan gertatzen dira.Marearteko harkaitzetan bi motatako ekoizleprimarioak daude: fitoplanktona, iragazleenelikagaia hain zuzen, eta fitobentosa, algamikroskopikoek eta, batez ere, makroskopi-koek osatua.Bertan, elikatze sistema nagusiak iragazketa,

kimaketa eta harrapaketa dira. Iragazleakdira hainbat animalia eseri edo sedentario(belakiak, poliketoak, lanpernak, muskuiluaketa aszidiak). Belarjaleak dira kitonak, lapaketa zibak eta ekinodermatuak (itsas trikuak).Harraparietan poliketo batzuk, molusku gas-teropodoak eta itsas daude. Harraparien arte-an ere olagarroak, arrainak eta hegaztiakditugu. Marearteko haitzetako arrainak txikie-giak dira arroketako zuloetan sartzeko, etaezin dute uraren astinduetatik ihesi, eztalehortzea saihetsi itsasbeheran. Zapalak etaluzexkak dira Blenniidae, Cottidae eta Gobii-dae...). Gazitasun eta tenperatura gorabehe-ra latzak jasateko eta aldizka uretatik kanpoegoteko gai dira; gehienek ez dute igeri-mas-kuririk.Batez ere harrapariak direnez, eragin handiadute kominitate bentonikoaren egituran.Arrautzak landareen artean edo haitzetanerruten dituzte, eta sortutako larba planktoni-koak, bi hilabetez edoplantonean egon ondo-ren sakonera jotzen dute.

ITSASERTZEKO BENTOSA

56 FLORA ETA FAUNA

Fauna eta landaredi bentonikoak aipatze-ko erabiltzen diren fitobentos eta zooben-

tos ez ezik, bestelako izenak ere jasotadaude bentoseko organismoez jarduteko.Tamainaren arabera, adibidez, honakoakbereizten dira: makrobentos (0,5 mm bainogehiagoko organismoak), mikrobentosa(0,062 mm baino gutxiagoak) eta meiobento-sa (0,062 -0,5 bitartekoak). Halaber, substra-tuko azalean bizi diren organismoei epibentosesaten zaie (epifauna eta epilandaredia), etasedimentuaren barruan bizi direnei endoben-tos (endofauna, infauna eta endolandaredia).Beste maila batean, mesobentos edo faunapsammikoa deituan, harea-aleen artekofauna dago jasota (hutsuneen arteko fauna),eta oro har bat dator meiobentosarekin.

Itsas organismoen kokapenean eragina du,besteak beste, substratu motak. Substratugogorrak dira, batez ere arrokak eta haitzak.Bigunak dira legarra, harea eta lokatza. Orohar, bi substratuetako faunaren eta landare-diaren fisonomia nahiko desberdina da bate-tik bestera: substratu gogorrean alga etaornogabe eseri gehienak daude -belakiak,knidarioak, briozooak...; bigunean, itsas fane-rogamoez gain, ornogabe hondeatzaile ugaribiltzen dira (hainbat taldetako zizareak,moluskuak eta ekinodermatuak). Hondalegogorra klimak eraginda dago; biguna, ordea,uniformeagoa eta egonkorragoa da, lotuagobaitiago zoruaren ezaugarriei, eta hor espe-zie gutxiago badago ere, oso handia da indi-biduo kopurua. Haitzetako aldean, berriz,


espezie ugari bizi dira.Hondare mota bat edo bestea zabalduagoaizateak zerikusia du sakonerarekin. Hala, bada,Gaztelugatxeko itsasertzean hedatuagoak dirahaitzezko eta hareazko hondoak, baina sako-nago sartuz gero, plataforma kontinentalaz har-tago, hondo biguna da nagusi, batez ere loka-tzezkoa. Sakonerari lotutako ingurune-ezauga-rrietan erreparatuz gero (argiaren sarkortasu-na, hidrodinamismoaren gorabeherak...) ben-toseko geruza batimetrikoak bereiz ditzakegu.Areago, hain barruraino zabaltzen ez den tartebatean, mareen gorabeherak nabaritzen direnartean ere -hau da, marearteko eremuan-fauna eta landareak berak goitik behera sailkadaitezke; beraz adierazgarri diren zenbaitespezieren presentzia murritzagoa edo nabar-menagoa izateak bide ematen du landaredieneta faunaren fazieak edo geruzak bereizteko.Marearteko organismoek jasan beharreko era-

gozpen fisikoak garrantzitsuak eta aldakorrakdira oso: egunean birritan gertatzen diren urpe-ratze -azaleratzeak dakartzan lehortze-arris-kua, edo arrazoi beragatik diren elikagaiengorabeherak; bat-bateko gazitasun aldaketak;urtean –era egunean bertan- izaten diren ten-peratura muturrekoak (eguzki beroa eta anoxiaarriskua udan, neguko izotzaldiak...); ekaitzakdakartzan lurperatzeak eta substratuaren eral-daketa nabarmenak.Oro har, substratu gogorreko organismoekaldaketa morfologikoak eta fisiologikoak izanditzakete ingurunearen zailtasunei aurre egite-ko, baina substratu bigunekoek, gehienez,sedimentuan barna ezkuta daitezke ez lehor-tzeko. Gainera, sedimentuak apaldu egiten ditutenperatura eta gazitasun gorabeheren ondo-rioak.

BABESPEKO BIOTOPOAK HARTZEN DUEN LURRRALDEA

58 FLORA ETA FAUNA

Honako hauek hartzen ditu babespekobiotopoak: harkaitzak; irlak; Eketxe harri-

tzarra; Gaztelugatxeko tonboloa; itxasertzekolabarrak; hondartzak; Centella ubidea; Bizkai-ko Foru Aldundiarena den mendiaren ekial-dearen eta Centella ubidearen artean dagoenitxas-lur eremua (Itxasertzei buruzko 22/1988Legeko lehenengo idazpuruan xedatzendenaren arabera); itxas eta itxasazpiko ere-mua.

Eremua babesteko ingurua

Gaztelugatxeko biotopo babestuak, babeske-tarako gune bat izango du inguruan.

BABESKETARAKO NEURRIAK

Babespeko biotopoari eta babesketarakoinguruari buruzko arau orokorrak.Babespeko biotopoaren eta babesketarakoinguruaren eremuan, honako arau hauekbete behar dira oro har:- Ezin bota ahal izango da zaborrik, hondaki-nik edo produktu kutsatzaile solido eta likido-rik.- Ezin egin ahal izango akanpadarik.- Ezin burutu ahal izango da motordun kirol-frogarik eta jardunik, ez itxasokorik eta ezlurrekorik ere. Oro har, eremuaren lasaitasu-na apurtu dezakeen edozein jardun.


- Nekazaritzako ohiko erabilketetarako, etxebi-zitzaren barruan eta Organo Kudeatzaileakaurrez baimendutako beste egiteko batzueta-rako bakarrik egin ahal izango da sua.- Itxasoko zerbitzuetarako eta babespeko bio-topoaren kudeaketa burutzeko diren eraikinakbakarrik onartuko dira.- Ezin bertaratu ahal izango da kanpokoakdiren fauna silbestreen espezierik.- Landareria-espezieak sartu edo birsartzekoeta baso-landaketak egiteko, beharrezkoaizango da organo kudeatzailearen baimena.

Babespeko biotopoko eremuari buruzkoarau espezifikoak

- Kanaberazko arrantza egin ahal izango da,baina lurretik. - Itxasoko beste edozein baliabide erauzteadebekatuta gelditzen da. Ezin erauzi ahal izan-

go da algarik ere, itxasoak ertzetan utzi ditza-nak salbu. Hala ere, helburu zientifikoetarakoitxas-baliabide bizidunak hartzeko baimenaeman ahal izango da salbuespen gisa, bainaerauzi beharreko espezieak, eraginpeko bio-masa osoa eta erauzketa-sistemak kontrolatuegin beharko dira. - Ezin ainguratu ahal izango da itxasuntzirikbabespeko biotopoaren itxas-eremuarenbarruan. Hori horrela bada ere, igeriketarakoeta baimendun beste jardun batzuk burutzekoitxasuntzi txikiak sartu ahal izango dira. Abia-dura ezin daiteke izan 3 nudotik gorakoa.- Ezin burutu ahal izango da jardun zinegetiko-rik.- Ezer gabeko eta boteiladun murgilketarik ezinegin ahal izango da. Hori horrela bada ere,organo kudeatzaileak baimena eman ahalizango du urazpia ikertzeko eta argazkiak ateraahal izateko.

INTERES BEREZIKO LANDAREDIA ETA FLORA

60 FLORA ETA FAUNA

Bertan, itsaslabarren berezko landarediaera bikainean agertzen da. itsasoak

kostaldean duen eragin zuzenarengatik,gazitasunari erresistentzia handia izateaeskatzen zaie landareei bertan bizitzeko,batez ere itsaslabar hauen behealdean,

bertan, olatuen ekintza zuzenak, sarritan,adarrak hausten dituelako. hor aurkitzenditugu gazitasunari hobekien egokitu zaiz-kion espezieak, zurtoin eta hosto mami-tsuak dituztenak, Crithmum maritimum edoPlantago maritima bezalakoak. itsaslaba-

rren hegaletik igotzengarenean, olatu etagatzaren eraginamurrizten da eta lan-dare-estaldura eten-gabeak aurki ditzake-gu, nolabaitekogarrantzia duen lurzo-ru-kumuluen presen-tzia aprobetxatuz.baldintza horietanFestuca rubra subsp.pruinosa gramineoada nagusi eta, berare-kin batera, Armeriaeuskadiensis, euskalkostaldeko endemis-mo botanikoa ager-tzen da.soropil itxi hauen gai-netik, kostaldeko txi-lardi-aurreak, txilar-diak eta otadiak koka-tzen dira; askotan,gizakiak egitenduensuaren erabilpenarilotuta daude. komuni-tate honek oso ongiagertzen da enklabehonetako itsasertze-ko zerrenda osoan,bai Matxitxako lurmu-turrean, bai Gaztelu-

Armeria euskadiensis.

61

gatxeko Donieneko inguruetan. Paisaiaikusgarriak eskaintzen ditu zuhaixka nagu-sien loraldia iristen denean: Genista hispa-nica subs. Occidentalis, Erica vagans , Ulexeuropaeus subs. Maritimus, batzuk aipatze-arren. Gainera, itsasertzeko klima epelariesker, giro mediterraniarreko landare tipiko-

ek iraun dezakete, klima bero eta lehorrazuten iraganaldiko lekuko erlikialak dira.Haien artean, basolibondoa (Olea europa-ea) nabaria da, bere bitxitasunarengatik,Euskal Herriko isurialde kantauriar osoan,bakarrik Matxitxako lurmuturraren inguruanaurkitzen baita.


62 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: mintz itxu-rako espeziea, berde argia-ren eta berde ilunaren artekokolorea duena, gardena,zerra antzeko ertza duena.“Ulva” generoak morfologianberdintsuak diren hainbatespezie biltzen ditu. Ulva psu-docurrata eta Ulva rigida diraugarienak Bizkaiko itsaser-tzean. Izen arruntaz itsasletxuga deitzen zaie eta Euro-pako eta ekialdeko zenbaitherritan jan egiten dituzte(Ulva lactuca). Disko itxaskor txiki baten bidez finka-tzenda substratuan. Ulva genenerokoak alga berdeak edo kloro-fizeoak dira, alga motarik ugariena; berdinaurkitzen dira ur gezatan (4.600 espezietikgora) zein itsasoan (500en bat espezie).

Tamaina askotakoak dira, badira alga zelu-labakarrak eta hari nahikoa luzez osatutakoalga handiak.NEURRIAK: tamaina espeziearen araberaaldatzen da: 40 cm luze eta 10-40 cm zabaledo are handiagoak izan daitezke.

DESKRIBAPENA: horiskakoloredun alga, dikotomi-koki adarkatzen direnardatz borobilez osaturik.Errezeptakuluak ardatzenmuturretan azaltzen azal-tzen dira, puzturik etazimur.Lokarri zilindriko formakoalga.NEURRIAK: 30-50 cm.Luzera hartzen du.HABITATA: Euskal kostal-dean litoral behe ala erdimaila aurkitzen da, eta sar-taldeko sektorean zinturoifinkoak eraikitzen ditu.Espezie hau errekolektatuegiten da erreumaren kon-trako erremedioak baititu.

ULVA LACTUCA

BIFURCARIA BIFURCATA

A L G A K


DESKRIBAPENA: algahonen frondea ere tubu-larra da eta luzeranhogeitamarren bat zenti-metro har ditzake. Kolo-re berde ilun nahiz argi-koa da eta Blidingiaminima bezain bestekobiguna eta delikatua ez.Aldamenetan adarkadu-ra aurkezten du, batezere oinarrialdean etapuntak kamutsak ditu.Autore batzuntzat Ente-romorpha intestinalisespeziean sartua dago.NEURRIAK: 20-30 cm.HABITATA: honengisan litoraleko goizonako arroka gainetan eta kubetetan bizida eta oso arrunta da.

Herrialde batzutan janaritzat erabilia izanda hau ere.

ENTEROMORPHA COMPRESA

DESKRIBAPENA: alga hauek mordokahazten dira, multzo handiago edo txikiagoakosatuz.Multzook ebakidura biribileko talo adarka-tuak dira, sokaren itxurakoak, eta belakia-ren antzeko ukitu biguna dute.Alga mota hau erraz ezagutzen da berekoloreagatik eta soka itxuragatik.

Alga berdeak hainbat erataraugatzen dira, ugalketa sexualazedo asexualaz; badira gemaziotxandakatuen bidez ugaltzendiren espezieak. (Gemazioaugaltze eta zatiketa prozesusexuala da; algak rnamuinaksortzen ditu eta hauek alga sor-tzailetik banandu eta garatuegiten dira).Bere textura fieltroaren antze-koa da eta sustratura gurutza-turik harizpi errizoidal sorta

batez tinkotzen da.NEURRIAK: berde ilunak dira; 130 cm luzeizan arte hazi daitezke, baina gure kostal-dekoak normalean 40 cm-koak izaten dira.HABITATA: urte osoan aurkitzen dira sako-nera txikiko uretan, harrizko eta lokatzekosubstratuen gainean.

CODIUM TORMENTOSUM

A L G A K

64 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: alga kare-duna. Ardatz adarkatuez osa-tuta dago. Ardatz horiek oine-tik bertatik artikulaturik etakaltzifikaturik daude etahorregatik alga honek gandoritxura du. Gris moreska da.Ardatz nagusietatik irtendakoadaskak (adarkadura sekun-darioak) hauetatik jaiotzendira luma baten bizarrak izan-go balira bezala, hots, bialderdietan eta plano bakarbatetan (adarkadura pinatua).Adar sekundarioak gero eta apizera hurbila-go egon orduan eta motzagoak diraNEURRIAK: gehienez 8 cm luze izan daite-ke.HABITATA: marearteko aldean ugari haz-

ten da, putzuetako harrizko substratua guz-tiz estaltzeraino.Espezie bizikorra. Batez ere olatuek gogorjotzen duten aldeetan aurkitzen da. Itsasbe-heran uretatik kanpo irauteko gaitasuna du.

DESKRIBAPENA: alga kareduna. Harrigainetan geruzak osatuz hazten da, arantzaedo orri antzeko irtenune txiki askorekin.Gris horiska edo gris moreska da.Alga karedunek kaltzio karbonatoa jariatzendute, kalitza edo aragonito kristalak hainzuzen ere, eta kristal hauek zelulen hormengainean edo azpian jalkitzen dira. Horrega-

tik zenbait espeziek, L toruosumtartean, harrizkoak ematen dute.Bere itxura nahastezina da formakuxintsua konferitzen diotenzarakar erdiesferiko moduraagertzen denez. Gainazaleanelkar lotzen diren gangarrakagertzen dira heuren artean hu-tsarte erlatiboki sakonak utziaz,ondorioa “Venusen garauna” ize-nez ezagutzen den koral espe-ziearen antza haundikoa da.espezie ugari hau Euskal kostal-dean Mediterraneoan ere osoarrunta da, non arrokaren gaine-

an etengabeko azal bat osatzera iristen baitden. Ur epelen bol-tsaratasunarengatikgure kostaldean ekiten duen meridionalketafenomenoaren adibide garbia da, ur moetahauei dagokien nola alga hala animali espe-zieen agerkundearen erresponsablea.NEURRIAK: gehienez 11 cm luze izan dai-teke.

CORALLINA ELONGATA

LITHOPHYLUM TORTUOSUM

A L G A K


DESKRIBAPENA: Arrokaraitsasten den zarakar lodi batosatuz agertzen den ardoka-ra koloreko karekizko espe-ziea.Gainazalean itxura uhintsuaematen dioten konkor leunakditu. Espezimen gazteak sos-lai ia zirkularra dute bainaindibiduo ezberdinak haztendiren heinean elkar eragoz-ten diote beren ertzak altxa-tuz. Ondorioa espezimenenarteko sutura lerroa nabar-mentzen den gangar zorrotz bat da. Erahonetan etenik gabeko tapiz bat osatzen daarrokaren gainean, beste alga espeziebatzuentzat oinarritzat balio duelarik.Nabaria da L. Incrustans-en hazkuntza itsas-trikuak (Paracentrotus lividus) bizi direnkubetetan, ekinodermoa bere aparatu mas-

tekatzaileak dituen hortzez erauzten dituenalga pusketaz elikatzen da. Itsas trikuak“alhaketa” eta bere oinarrian den algarenhazkuntzaren ondorio konbinatua da anima-lia hauek sarturik daudeneko hutsarteenerresponsablea.NEURRIAK: 4 cm.

LITHOPHYLLUM INCRUSTANS

DESKRIBAPENA: alga kareduna eta sarko-rra; orri mehe etzanez osatuta dago, orriaklarrosa edo larrosa-moreska kolorekoak diragainetik eta zuriskak azpitik, eta ertzak zuriakdira.Arrosa - horiska koloreko alga, eguzkikilpea-

ren arriskuz narriatuta direnespezimenetan txuriska ereizan daitekeelarik, bere tin-kotasun harrizkoa da berezelulak karekizko matrizbatean sarturik aurkitzendirenez.Arroka gainean benetakotapiza osatzeraino batabestearen atzetik gaineza-rririko lamina sorta batengisan agertzen da, itsasornogabeko ugarien gara-pena eskuratzen dutenmikrohabitat aunitz sortzen

du. Beste alga batzuz estalia agertu ohi dabegirada soilaz ezagutzen zaila bihur-tzerai-no.NEURRIAK: talo bakoitzak 5 eta 10 cm arte-ko diametroa du, baina zenbait m2-ko guneaestal dezake.

MESOPHYLLUM LICHENOIDES

A L G A K

66 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: arrosa urgurikoloreko karekizko alga da, edoeta txuriska eguzki argitaradagoenean. Kubeta sakonene-tako espezimenak tonu ilunakaurkezten dituzte, ardokara izandaitezkelarik.Lakain edo artikulu luze bezainzabaletan agertzen delakonabarmentzen da. Oinarri alde-an oinarri disko fin eta karekiz-koa nabarmentzen da, arrokaragogorki itsatsirik; bertatik abia-tzen dira ardatz tenteak. Hauek ardatznagusiaren saihetsetan eta planu bereanbigarrengo adarrak kokatzeko moduanadarkatzen dira, puntara gero eta hurbilagoegon orduan eta motzagoak bai baitira, mul-tzoak luma itxura (adarkadura pinatua) har-tzen du.NEURRIAK: 5-12 cm.HABITATA: ugari daude alga hau Euskalkostaldean, ertlitoralean eta batez ere beheertlitoralean berez. Zona guzti honetakokubetetan ere agertzen da.

Olatuen ekintzaren arriskuan daudenlekuak ondo jasaten ditu eta beste algabatzuk baino askozaz ere hobetogo eguzkierrainuen eragina (fotofila). Gainera, ureta-ko kutsadura maila moderatu bat pairatzendu. XVIII. mendean sartu bitarte bermifugo era-ginkor bezala erabilia izan zen; gauregun,ikerketa sakonagoek bere zeluletan katala-sa enzimaren edukina argitu dute eta pro-duktu honen iturritzat erabiltzearen posibili-tatearekin espekulatzen da.

DESKRIBAPENA: taloak gorri ilunak diraeta zurrun eta sendo itxura dute.

Sarritan aurkitzen da ur mehekotokietan, harrizko gune handiakestaltzen dituela. Gelidium sesquipedale-k neurrihandia hartzen du eta nagusigoosoa dute zutuniko ardatzekharrastakarien gainetik (apenasikuskorrak), biak dira launak etahestuak. Zutunikoak adarkatzendira adar generalean kontrakoakemateko, hauetatik berebat adar-txo motz xinple eta pinatuak dituz-te. Ukimenera, generoko gainera-ko partaideak bezala, kartilagoka-ra da.NEURRIAK: ardatzen diametroa

2 mm ingurukoa da eta luzera 30 cm artekoa.

CORALLINA OFICINALIS

GELIDIUM SESQUIPEDALE

A L G A K


DESKRIBAPENA: kolore gorri biziko algabat da, tinkotasun urgurikoa eta neurrikon-tsideragarrikoa (10-20 m. Altura).Arrokara finkatzen den oinarri disko bataurkezten du eta hemendik sekzio bedera-rekin txandakako adarrei eusten dienardatz launa jaiotzen da. Adar hauek txan-dakako adar berriak ematen dituzte, azkenadarkadurak txikiak, zorrotzak eta arinkibarnera -kurbatuak dira. Hauek adar eus-karriaren -ardatz batetik bestera alda dai-tekeela- aurpegietarik batetan kokatzendira, bitik laurako kopuruan. Azken adarka-durek bitik bosteraino adar txiki dituztejarririk. Barruko aldean neurri gutxikorrez(arkadura peknikatua).NEURRIAK: 5-30 cm.HABITATA: infralitoralean espezie arruntada, non narrio zabalak osatzen baitituenzona astinduetan. Behe mediolitoraleanere agertzen da eguzkiak jotzen ez duen

lekuetan. Gelidium sesquipedale algarenohizko epifitoa da, ekaitz tenorean honekinbatera erauzia eta gero kostalderaino hai-zeberan jarrita harrastakatua izaten da.

PLOCAMIUM CARTILAGINEUM

DESKRIBAPENA: adarherrestarietatik,beste tente batzuk jaiotzen dira, zeintzukbeste txikiago eta laundu batzui oso hurrenezarririk eusten bait dieten. Honek ostertxu-ri edo kizkur itxura ematen die er-tzei. Ada-rren puntak oso aldakorrak dira, borobilduformatik zorrotzaraino.

Gelidium latifolium-an nagu-siagoa zutuniko ardatzek duteherrestakarien gainetik, ertainneurria eta adarkadura irregu-larra ardatzetan. Hemendikkontrako adarrak oso trinkoakirtetzen dira ertzei itxura kiz-kurra emanaz.Adar herrestarietatik, bestetente batzuk jaiotzen dira,zeintzuk beste txikiago etalaundu batzui oso hurren eza-rririk eusten bait dieten.Honek ostertxuri edo kizkur

itxura ematen die ertzei. Adarren puntakoso aldakorrak dira, borobildu formatikzorrotzaraino.NEURRIAK: 5-10 cm.HABITATA: arrunta infralitoralean etamediolitoralean.

GELIDIUM LATIFOLIUM

A L G A K

68 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: polipoenkoloniak dira, plano bakarreanadarkatuak eta laranja kolore-koak. Itsas korronteek albozjotzeko moduan kokatzen dira.Polipoak dauden adarrak mal-guak dira eta ez dute karekizkobenetako eskeletorik. NEURRIAK: 40 eta 50 cmbitarteko luzera izan dezake.BIOLOGIA: arrautzen bidezugaltzen da. Arrautzetatik larbaplanktonikoak irteten dira.Polipoek harrapatzen duten planktonaz elika-tzen da. Janari ugari lor dezake, abanikoforma duenez inguru zabala jorratu ahal due-lako.ELIKADURA: planktonez elikatzen da.

HABITATA: harri eta substratu gogorren gai-nean bizi da, baita substratu artifizialetan ere,adibidez, zementu blokeetan edo portuetakodikeen hormaetan. Gehienez 150 m sakondiren tokietan bizi daiteke.

DESKRIBAPENA: oinean disko mamitsuadu eta beronen bidez finkatzen da substra-tuan. Diskoa tentakuluen azpian ezkutaturikdago sarritan. Kolorea berde, arre eta gris

artekoa izan daiteke, eta tentakuluen mutu-rretan larrosa edo morea. Ahoa tentaku-luen erdian dago.BIOLOGIA: krustazeo txikiz, ornogabezeta arrainez elikatzen da. Tentakuluetanharrapatu eta gero ahora eramaten ditu.Maiatza eta uztaila bitartean ugaltzen da.Sexu banatuak ditu baina sexurik gabe ereugal daiteke, zatiketaren bidez (bereizke-ta).Zelula erregarri ugariz hornituta dago. Zelu-la horiek ezten mikroskopikoen bidezpozoia sartzen diote eurak ukitzen dituenedozeri.Azalean horrelako ezten bat sartuz geroerresumina sentitzen da, asuna ikutu ose-tan bezala baina askoz luzaroago. Batzue-tan zauri sakonak egiten dituzte, oso astiroorbaintzen direnak.HABITATA: hondo harritsuetan bizi da. eraginik batera eta bestera mugitzen dira.

Itsasbeheraren maila eta 20 m sakon arteanbizi daiteke.20-30 cm bitarteko diametroa du.

GORGONIA Lophogorgia lusitanica

ITSAS ANEMONA ARRUNTA Anemonia sulcata

ITSAS ORNOGABEAK


DESKRIBAPENA: gorpu-tza formari dagokionezaurrekoaren dagokionez,aurrekoaren (Itsas luzoke-rra) antzekoa du. Desber-dintasun nagusia kolore-an datza; izan ere, hona-ko hau gris arrea da.korpuskulu turriformegutxi eta txikiak.LUZERA: tamainari dago-kionez, ostera, 40 cm-koaere izan daiteke.BIOLOGIA: itsas luzokerarrea ez du Cuvieren tutu-rik. Gainerakoan, elikadura eta ohiturakitsas luzokerrak dituenen berdinak dira.Itxuraz estatikoak izan arren, itsas izarrakbezala itsas luzokerrak herrestan ibiltzendira poliki, itsas hondotik.

Udan ugaltzen da.ELIKADURA: gai organikoak jaten ditu,eurak iragazi ondoren.HABITATA: hondo hareatsu edo harritsue-tan, metro gutxi eta 100 m bitarteko sako-nera duten tokietan.

ITSAS LUZOKER ARREA Holoturia tubulosa

DESKRIBAPENA: gure kostaldean aktiniahauek gorriak izaten dira, baina badiralaranjak eta berdeak ere. Oinean bentosadute harriari eusteko. Ahoaren inguruan 200bat tentakulu dituzte sei zirkulu zentrukide-tan banaturik. Base txikiaren diametroa 50milimetro ingurukoa.

LUZERA: 7 cm bitarteko luzeraizan dezake.BIOLOGIA: marea beheran tenta-kuluak ezkutatzen ditu eta biribilduegitenda; marea gora deneanberriro zabaltzen du tentakuluenkkoroa. Akuarioan sartzen badugualdi batez jarraituko du tentaku-luak zabaltzen eta biltzen mareenerritmoan. Gogor oratzen dioharriari, olatuek eraman ez deza-ten. Krustazeo txikiaketa arrainakjaten ditu; janaria urri deneanlekuz alda daiteke elikagaien bila.Aktinia gorria sexu banatuak

dituen espeziea da. Espermatozooak emehelduetan sartzen dira, obuluak ernaltzendituzte eta obulu ernalduetatik aktinia gaz-teak sortzen dira. Hauek amaren barruanhazten dira erabat garatuta egon arte etaorduan kanportzen ditu amak.

AKTINIA GORRIA Actinia equina

ITSAS ORNOGABEAK

70 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gorputzhemisferikoa duen itsas tri-kua; arabtza eta zorrotzakditu, 3 cm inguru luze, ezhurbilegi bata bestetik.Sabelaldean bost hortz zurikosaturiko ahoa du. Kolorearre morea, gorriska, zuriaedo besdeska izaten du.Itsas trikuak karekizko oskoladauka, eta 20 plaka-sorta iza-ten ditu. Plaka batzuek irtenu-neak izaten dituzte eta haie-tatik arantzak ateratzen dira; beste batzuek,berriz, poroak izaten dituzte. Poro horiengainean itsas trikuak pintza mikroskopikoakditu, eskuen moduan erabiltzen dituen pen-dulu mugigarrien gainean.TAMAINA: 5 7 cm inguruko diametroa du.BIOLOGIA: espezie honek karekizko har-kaitza zulatzen du bere arantza eta haginak

errotatuz, honela egiten duen zuloa babes-leku gisa erabiltzen duelarik.Ale gazteenak, arreska kolorekoak,erdi-itsasertzean bizi ohi dira, ale helduak,ordea, behe-itsasertzeko inguruetara bil-tzen dira, baina harkaitzeko substratuazulatu gabe orma arrokatsuetan sakabana-turik bizi bait dira. Gauez izaten da aktiboa-goa. Urte osoan zehar ugaltzen da.

DESKRIBAPENA: gorputz handi eta biribi-leko itsas trikua. Arantza sendo eta laburrakditu, 2 cm ingurukoak, punta biribilekin.Kolore aldakorra du, morea edo gorriska;arantzen puntak, berriz, zuriak izaten ditu.

Simetria pentamerodun gorpu-tza. Arantza labur eta motzak.Globo itxurako oskola eztenlaburxeagoak eta punta zuridu-nak.Individuo albino, guztiz zuriak

ere aurki daitezke.TAMAINA: 12 eta 13 cm bitarte-ko oskola dauka.BIOLOGIA: erabat kamuflaturi-ko aleak aurki ditzakegu; beste-lako organismo, harri eta abarerabiltzen dituzte kamuflatzeko,edo bestela plastikoak etapaperak ere bai. Itsas trikuhauek mota askotako materia-lak bilatzen dituzte, beraz,

gehiegizko argitasunetik babesteko. Itsastriku arrunta bezala, gauez izaten da aktibo-agoa.Urte osoan ugaltzen da.

ITSAS TRIKU ARRUNTA Paracentrotus lividus

ITSAS TRIKU BIOLETA Sphaerechinus granularis

ITSAS ORNOGABEAK


DESKRIBAPENA: itsas izarhonen erdiko gorputza txikia da.Gorputz horretatik irteten direnbesoek ebakidura ia zirkularradute, eta muturretan meheago-ak dira. Kilorea laranja-gorria da. Gehinetan bost besoko itsas izargorriak aurkituko ditugu, bainasei eta zazpi besokoak erebadaude. Gutxi gora-behera 20cm-ko diametroa dute.BIOLOGIA: karekizko plaka arti-kulatuek osatzen dute ekinoder-matuen eskeletoa.Plaka finkoak izan daitezke,esate baterako itsas trikuarenak, edo mugi-korrak, esate baterako itsas izarrenak.Itsas izar gorria astiro-astiro ibiltzen da etabidean aurkitzen dituen mikroorganismotxikiez elikatzen da; mikroorganismookahora eramaten ditu zilioen mugimenduen

bitartez, beso azpietan dituen ildoetanzehar. E. sepositus udaberritik udazkeneraarte ugaltzen da. Sexu banatuak ditu. Halaere, badaude itsas izar gorri hermafroditak.HABITATA: harrizko substratua duten hon-doetan bizi da, gehienez 250 m sakondiren tokietan.

ITSASOKO IZAR GORRIA Echinaster sepitosus

DESKRIBAPENA: itsas izar arruntak bostbeso sendo ditu, malguak eta puntazorrotzak.

Gorputza eta besoak arantza gogorrezjosita daude. Kolorea arre horiska da,orban berde-grisaskekin. Itsas izarra 80cm-koa izan daiteke gehienez, baina 60cm-koa izan ohi da.BIOLOGIA: itsas izarrak ekinodermatuenfilumekoak dira. Talde honetako animaliaguztiak itsasoan bizi dira, eta, euretarikobatek ere benetako buburik eduki ez arren,badute nerbio-sistema: aho inguruko ner-bio-eraztuna eta eraztun horretatik irtetendiren bost nerbio-kordoiak. Gehienek ahoasabelaldean dute eta uzkia bizkarraldean.Itsas izarrek ez dute aurrealderik ez atzeal-derik. Beraz, edozein norabidetan mugi-tzen dira.Ekinodermatuek simetria pentaerradialadute. Hau da, haien egitura bost atal erra-

dial berdinetan banatuta dago bai kanpotiketa bai barrutik ere.

ITSAS IZARRA Marthasterias glaciaris

ITSAS ORNOGABEAK

72 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gorputzzabala eta bost beso laburdituen izar txikia, arantzafinez estaila. Kolorea aldako-rra da, gris horiska, gorriskaedo berdeska.LUZERA: gehienez 5 cm-kodiametroa izan dezake.BIOLOGIA: espezie herma-frodita da eta ernalketa gor-putzetik kanpo egiten du. Espezie honetako animaliak,gazteak direnean, arrak diraeta gero eme bihurtzen dira.Asterina gibbosa da sexuzalda daitezkeen itsas izar hermafroditabakanetako bat.Moluskuz, ofiuraz eta belakiz elikatzen dira.ELIKADURA: Asterina gibbosa delakoaitsasertzeko inguru babestuetako harri eta

blokeen azpian bizi ohi den itsasizar ttiki batda molusku ttikiez, briozoek eta belakiez eli-katzen dena.HABITATA: hondo harritsuetan bizi da,gehienez 100 m-tik gorako sakonera dutenlekuetan.

DESKRIBAPENA: disko borobila eta ezkata-duna; kolorea: grisaxka edo zurixka; txikiak.Beso luze samarrak eta azpialde estukoak;azpialdean ez da podiorik ageri.Suge baten buztana diruditen bost beso luzeeta oso malgu dituzte (hemenditik datorkio

bere zientzi-izena: Ophis=suge,eta Ura= buztana, grekeraz).LUZERA: 10 cm.BIOLOGIA: kosmopolita, her-mafrodita eta umegilea da, etagehienetan zuriska izan ohi da.Ekinodermo gehienak, simetriapentagonalekoak izanik ere, lar-batan aldebiko simetriadunaketa biziera planktonikokoak iza-ten dira, eta gainera arantzaluzeak izaten dituzte flotagarri-tasuna errazteko eta harrapa-kariengandik babesteko.ELIKADURA: ofiuren elika-gaiak besoetan dituzten aran-tzak erabililz harrapatzen dituz-

ten kiziak dira; bestela hondoko molusku tti-kiak, lamelibrankioak gehien batez, jatendituzte. HABITATA: itsarertzeko hondo arrokatsuetanbizi ohi da.

ITSAS IZARRA Asterina gibbosa

AMPHIPHOLIS LONGICAUDA

ITSAS ORNOGABEAK


DESKRIBAPENA: gorputzpentagonala, diametroa 3 cmingurukoa; gorputzetik bostbeso zilindriko irteten zaizkio,meheak, punta zorrotzekoaketa oso mugikorrak; besoak15 zm luze ere izan daitezke.Bai gorputzak, bai besoek,arantza txiki-txikiak dituzte.Gaineko aldea beltz arrea du,baina besoek kolore argiago-ko uztaiak izan dizakete;sabelaldea grisa edo horiaizaten du. Bikorrez estalitakodiskoa.LUZERA: gehienez 15 cm-ko luzera izandezake.BIOLOGIA: arrunta da gure kostaldean,baina batzuetan ez da erraz ikusten, osoezkutuan egoten delako. Harrapari aktiboada, eta detrituak ere jaten ditu.

Udaberrian eta udan ugaltzen da.HABITATA: kostaldean, algak eta honda-rra dituzten harkaitzarteetan, batez ereharrien azpian eta harrietako zuloenbaruan; izan ere, fotofobikoa da (argitikihes egiten du). Metro bat eta 70 m bitarte-ko sakonera duten lekuetan.

OFIURA ARRUNTA Ophioderma longicaudum

DESKRIBAPENA: beso luze samarrak etaazpialde estukoak; azpialdean ez da podio-rik ageri. Disko eta beso eztendunak; kolo-rea: berdea edo urdinxka. Aho papilarik

gabe.LUZERA: 12-15 cm. BIOLOGIA: ekinodermogehienak, simetria penta-gonalekoak izanik ere, lar-batan aldebiko simetriadu-nak eta biziera planktoni-kokoak izaten dira, etagainera arantza luzeakizaten dituzte flotagarrita-suna errazteko eta harra-pakariengandik babeste-ko.HABITATA: erdi eta beheitsasertz inguruetan,harrien azpian, naharo

aurkitzen da Ophiothrix fragilis deitu espe-ziea, besoak arantzez beteta dituena; haus-korrak dira oso, eta koloreen aldetik osoezberdinak izan daitezke.

OPHIOTHRIX FRAGILIS

ITSAS ORNOGABEAK

74 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: kanpoko masko-rra grisera egiten duen zuri kolore-koa du, eta marra horixka-zurixkakere baditu. Barrualdea irisatua du.Sahiets erradialak ez ditu oso mar-katuak baina bai, ordea, hazkundezerrendak. Hortaz, nahiko lakarrada, eta hortik datorkio izena. Laranjakolorekoa du oineko gihar-masa, etakrema kolorekoak dira berriz man-tuaren ertzetan dituen garroak.TAMAINA: 5 zentimetro artekoa,baina 7 zentrimetrora ere hel daite-ke.BIOLOGIA: hermafrodita da. Arrau-tzek, ernalduak izan ondoren, plank-tonarekin bat egiten dute eta, zabal-du ostean, fitoplanktonez elikatzen dira lar-bak hondora jaitsi aurretik. Bitxia bada ere,gero eta sakonera handiagoan bizi orduaneta txikiagoa da maskorraren altuera, eta

ahulagoa kono-forma. Agian, sakoneko ure-tan ez dute ezinbestekoa forma hori olatueiindarrari aurre egiteko eta ur kantitate han-diak biltzeko. Era berean, gero eta algahandiagoak egon, orduan eta lapa gutxiago.

DESKRIBAPENA: olatuetatik babestenduen kono itxurako maskorra da bere ezau-garri nabarmenena. Maskorraren kanpokoaldean kolore ugari izan ditzake, griseraegiten duen zurixkatik marroira bitartekoak,eta "sahiets" erradialak ditu, sendo eta irre-gularrak ahulagoekin txandakatuz.

Barrualdean zurixka eta dirdira-tsua da; ez oso irisatua, ordea.Patelidoen familiako gainerakoespezieen modura, ez du operku-lurik, eta bere arnas-organoekzakatz-lerro halako bat osatzendute mantuaren ertzean. TAMAINA: bost zentimetro arte-koa.BIOLOGIA: ale helduek ederkijasan ditzakete lehorketa eta ten-peratura handiak, 42ºC-etarainohain zuzen. Erdi-itsasbazterreko

alderdietan bizi direnak 25ºC baino gehia-goko tenperaturak zenbait hilabetez paira-tzeko gai dira, eta 13-15ºC bitartekoakbehe-itsasertzeko mailan bizi direnak. Pate-lla vulgata-k inguru-baldintza hauei egokitubeharko du, ziur aski, bere metabolismoa,itsasaldi-artearen barruan non dagoen.

LAPA LAKARRA Patella aspera

LAPA ARRUNTA Patella vulgata

M O L U S K U A K


D E S K R I B A P E N A :maskorra handiagoada luzera zabalerabaino. Txikia, koloreoso iluna, arrea edomorea; mareartekozipriztinen mailarainoeta gainekoraino.Ildaskak maskorrarengainean, gandor zen-trala, area obertitu txi-kiko idekiera. Kolorealdakora, xaspeatuaaskotan.TAMAINA: maskorra 1zentimetrokoa izaterahel daiteke.

LITTORINA SAXATILIS

DESKRIBAPENA: azalera lisoko maskorñimiño puntazorrotza da bere ezaugarrinagusia, belzkara edo beltz-urdinxka. TAMAINA: 0,5 zentimetro gehienez ere.BIOLOGIA: karrakela ñimiño honen zaka-tzak oso txikiak direnez, nekez hartzen du

arnasa urpean. Hori dela eta, ezindu denbora asko igaro urpean.Zakatz-arnasketa eskasa odol-hodiek konpentsatzen dute, horieiesker uretatik kanpo arnasa har-tzea ahalbidetzen dion birika hala-ko bat du-eta. Horren ondorioz,itsasertzeko goiko aldeetan etazipriztin-guneetan bizi da.Emeek, harrek ernaldu ondoren,ez dituzte arrautzak berehalabotatzen gainerako magurioekegiten duten bezala, eta barrene-an gordetzen dituzte, bota gabe,itsasoa emea dagoen lekura helduarte. Hain zuzen ere, hori mareabiziak daudenean gertatzen da,eta orduan botatzen ditu arrautzak

uretara. Gainerako espezieek bezala, arru-tzak, bosna, kapsula batzuetan egoteandira gordeta. Ohitura hori dela eta, bi astezbehin askatzen ditu arrautzak. ELIKADURA: batik bat algak.

MAGURIO NANOA Littorina neritoides

M O L U S K U A K

76 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: guztiok ezagutzendugun haragi estimatuarekin batera,karrakelaren ezaugarri nagusia mas-kor globuloso-koniko puntazorrotzada, 7 espira dituena. Gris edo arreiluna da kanpoaldean, eta grisaskabarrualdean.Karrakelaren estoma edo ahoa obala-tua da, eta operkulu korneo batek ixtendu, gorputza babesteko. Operkulu horixafla korneo mehe eta biribila da, etahazkunde-lerroak ditu markatuta.Karrakeraren gorputzari oskol gogo-rretik aterata erreparatzen badiogu operku-lua oinarren atzeko aldeari erantsita dagoe-la ikus dezakegu. Hain zuzen ere, oinariitsasita dago ahora ixten duen operkulua.Lurrean herrestatzeko balio duen oinarenondotik burua dator, eta buruan animaliarenukimen- eta usaimen-organuak ere badirenbi tentakulu edo garro ditu. Izan ere, horiei

esker aurkitzen du bere bidea hondotiknarrakastaka doanean, eta uraren usainakere horiei esker antzematen ditu. Tentaku-luen oinarrian begiak daude, eta tentaku-luen eta oinaren artean dago ahoa. Man-tuaren ertza antzeman daiteke buruarenatzean.TAMAINA: 4 zentrimetro artekoa.

DESKRIBAPENA: perinoto izeneko gihar-eraztun baten maneiatzen dituen zortzi pla-kaz estalita dauka gorputza. Estalkiarenazpian zenbait espikula agertzen dira. Nor-malean kristal ñimiñoak edota eskeleto

zatiak izan ohi dira.Ondo garatutako oina du. Bereorganoek ez dute bihurdurarikjasaten eta tutu zuzen baten for-makoa du hestea.Faringearen barruan erradulaizeneko organua du. Kurrika for-mako hortzak dituen mihin zimur-dun halako bat da, eta horrekinkarraskatu eta mastekatzendituzte bizi diren harrien gainekolandarean.Oliba-kolorea da, eta marra argieta ilunak tartekatzen dituenzerrenda bat ere badu.

TAMAINA: 4 zentrimetro artekoa.ELIKADURA: algak jaten ditu batik bat.HABITATA: alga asko duten hondo arrika-tsuetan bizi ohi da, itsasertzaren eta 60metroko sakoneraren artean.

KARRAKELA Littorina litorea

TXITOIA Chiton olivaceus

M O L U S K U A K


DESKRIBAPENA: maskorkoniko-biribildua du, zazpi espi-ra eta zilbor txiki bat dituena.Ahoa -maskorraren sarrera,alegia- operkulu korneo batenestaltzen du. Bere izena (cine-rea) maskorraren kolore grisas-kari zor dio. Hala ere, nabarme-nagoak edo ahulagoak izandaitezkeen zerrenda gorrixkakere baditu.TAMAINA: 1, 5 zentimetrokoaltuera.BIOLOGIA: sexualki ugaltzenda. Emeek milaka erruten dituz-ten arrautza ernalduak zabal-tzen direnean, hondora heldu-takoak karrakela gazte bilaka-tzen diren larba pelagikoak irte-ten dira.ELIKADURA: algak jaten ditu nagusiki.

HABITATA: kolonia handitan bizi da, zonainfralitoraleak, alga eta harri artean.

NAKAR KARRAKELA Gibbula cinerea

DESKRIBAPENA: bere ezaugarri nagusiamaskor koniko polita da. Hondo horixkabaten gainean, orban arrosak edo ardo-kolorekoak ditu.Bere burua mehatxupean sentitzen duene-

an, maskorraren sarrera ixten duenoperkulu korneoa du. Punta zorrotzeko konoaren itxurakomarraskilo sendoa, 9-11 bueltako kiribiladuena.Kolore asko izan ditzake: marroi argiaeta iluna, gorriska, berdea eta urdinska. TAMAINA: maskorra 2,5 zentimetrokoaizatera hel daiteke.BIOLOGIA: gastropodoen klasekoespezie primitiboa da, udan ugaltzendena. Alderrai ibili ohi da, eta janari bilamugitzen da hondo arrokatsuetanzehar.Algak eta detrituak (hondoratutako hon-dakin organikoak) jaten du.

Ugalketa sexualaren bidez ugaltzen da.Arrautzetatik larba txikiak sortzen dira. Lar-bok aldi batez planktonean bizi dira eta gerohondora joaten dira.

TRONPA Calliostoma zizyphinus

M O L U S K U A K

78 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA:punta oso zorrotzaeta elkarrengandikoso hurbil daudenespira gorrixka edozurixka-horrixkak dituturritelaren maskorlirainak.maskor liraina du

Nahiko txikia da ahobiribila, ertzetanlihazki halako batzukdituen operkulu batekbabestua.Oina ez du oso gara-tua, eta ondo bereizita dago burua. Ildaska finez tartekatutako 5etik 8ra bitarte-ko gandor espiraledun maskorra, oso haun-dia. Kolore marroi horiska.TAMAINA: 5 zentimetro.BIOLOGIA: arrautza bidez ugaltzen da.

Arrautzak plankonarekin nahasten diraharik eta larbak, euren garapena burutuostean, hondora jaisten diren arte.ELIKADURA: batik bat algak eta itsas-hon-doa estaltzen duten substantzia organikoakjaten ditu.

DESKRIBAPENA: gorputz txiki bat gogora-razten duen maskor garatxotsua du, turrite-len maskorarren antzekoa, baino zertxobaitzabalagoa.

Begitsuak dira maskorrekoespiralak, eta ondo markatutaageri dira suturak. Ahoa obala-tua eta nahiko handia du, sifoi-kanal txiki bat ere baduena.Ertzak ondulatuak dira etaoperkulu korneo batek babes-ten du.Maiz moluskua kanpora bota-tzen duten edota maskorrahutsik aurkitzen duten ermi-tauak sartzen dira moluskua-ren maskorrean. Joskura sakoneko maskorra,kanpo ezpaina hortz korapilo-tsu lerrokada batekin, tuberku-lozko bi lerrokada eratutako

oso eskultura aldagarria. Kolore marroiaorban argirekin.TAMAINA: 5 zentimetro artekoa.

TURRITELA Turritela comunis

ZERITIO ARRUNTA Cerithium vulgatum

M O L U S K U A K


DESKRIBAPENA: haskor sen-doa horixka-grisasaka, batzue-tan orban arre oso ilunez zipriz-tindua. Sifoiaren kanala osolaburra da eta nahiko itxitaagertzen da, batez ere ezpezi-men helduetan.TAMAINA: 7 zentimetro bitarte-koa.BIOLOGIA: estaliak izan ondo-ren, emeek arrautzak errutendituzte eta horiek azalera igoeta planktonarekin nahastendira. Larbak fitoplanktona jatendute euren garapena osatuarte, eta une horretan kostalde-tik hurbil dauden hondoetarajaisten dira. Hondoan bizimodubentoniko eta sedentarioa era-maten dute.

TURUTATXOA Ocenebra erinacea

DESKRIBAPENA: maskor ñimiñoa du, esfe-rikoa eta zertxobait ponpatua, kafe-ale batentamainakoa. Maskorrak, azalean, hogei batsahiets fin ditu, eta horiek hortz mehar bila-

katzen dira ahoaren ertzean.Molusku honen espora oso motzada.Arrosara egiten duen zurixka-kolo-rekoa da kanpoaldean, eta zurixkabarrualdean. Oin luze eta meharradu, eta mantuan bi luzapen antze-maten dira. Luzapen horiek ahotikirten eta erabat estal dezaketemaskorra. TAMAINA: 1, 5 zentimetro.BIOLOGIA: emeek uretara bota-tzen dituzten arrautza bidez ugal-tzen dira. Arrautzak uraren azaleraigo eta planktonarekin nahastendira, harik eta larbak arrautzatikirten, garapena osatu eta hondora

jaisten diren arte.ELIKADURA: erradula erabilita zulatzendituen aszidia eta tunikadoz elikatzen da.

PORTZELANATXOA Trivia monacha

M O L U S K U A K

80 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA:mazkorra handiagoada luzera zabalerabaino. Txikia, luzeaeta estua; sareantzeko irudia du. 4kordoi espiralekomaskorra eta 12kosta longitudinaleninguruan, zeinak,tuberkulatu itxuraematen dioten, zai-narroren bat, gaztai-netik marroira bitar-teko kolorea.TAMAINA: maskorra0,8 zentimetrokoa izatera hel daiteke.BIOLOGIA: arrautza bidez ugaltzen da.Arrautzak plankonarekin nahasten dira hariketa larbak, euren garapena burutu ostean,

hondora jaisten diren arte.ELIKADURA: batik bat algak eta itsas-hon-doa estaltzen duten substantzia organikoakjaten ditu.

DESKRIBAPENA: bitxilore erretikulatuarenoso antzekoa da, baina txikiagoa. Bitxilore-aren maskor konikoak laburra du sifoiarenkanala. Ahoa obalatua du, eta ahoaren kan-poko aldean ezpain lodi bat du, zerrendailunagoak dituen arre kolorekoa, nahiz eta

kanpoko ezpaina zurixka izan. Ondodefinitutako zazpi bira konbexu ditu,lerroak eta sahietsak dituztenak. TAMAINA: gehienez ere 1,5 zenti-metro artekoa.BIOLOGIA: emeek azalera igo etaplanktonarekin nahasten diren mila-ka arrautza erruten dituzte. Larbakere planktonarekin bat eginik egotendira eta handitzen ari diren bitarteanfitoplanktona jaten dute. Larba-aldia-ri dagokion garapena burutzen dute-nean algaz estalitako hondo arroka-tsuetara jaisten dira.ELIKADURA: nagusiki sarraskia(arrain eta molusku hilak) jaten dute,baita molusku txikiak ere. Horien

maskorra erradulaz zulatzen dute.HABITATA: harrien artean eta zartaduretanbizi dira, baita hondo areatsu-lohitsuetanlurperatuta ere, itsasertzetik 15 metro sakondiren uretaraino.

BITTIUM RETICULATUM

BITXILOREA Nassarius incrassatus

M O L U S K U A K


DESKRIBAPENA: tronpa-for-mako maskor lodi eta astunadu, ertz handiko zazpi espiradituena. Maskorra oso zimurtsubilakatzen duten egitura begi-tsu eta arantzatsua du.Gorri-arreska du kolorea, nahizeta zenbait zati -hala nola zuta-betxoaren amaiera eta ahora-ren ertza- laranja kolorekoakizan. Ahoa laranja-kolorekokarekizko operkulu batenbabesten du, eta horrek haz-kunde zerrenda kiribilak osoondo markatuta agertzen dira. TAMAINA: maskorra 5-6 zenti-metro bitartekoa da.BIOLOGIA: uda partean ugal-tzen da.ELIKADURA: algak jaten ditu batik bat.HABITATA: alga ugari dituzten hondo arro-

katsuetan bizi da, zona infralitoraletik 50metro sakon diren uretaraino, algaz etaharriz beteriko hondoetan.

ZIBA ZIMURTSUA Astraea rugosa

DESKRIBAPENA: maskor biribil-obalatuadu, bibalbioen maskorraren antzekoa, bainabere garapen kiribil nabarmenak bereiztendu horiengandik. Zati irtenean, atzekoertzetik hurbil, zazpi zulok osaturiko serieluzetarakoa du, eta horietan barrena zirku-latzen du urak. Mantuaren ertzetik zentzu-men-funtzioak dituzten garro txiki batzukirteten dira. Ez du operkulurik eta gogor

itsasten zaie arrokei berde koloreko oingihartsuari esker.Maskorraren kanpoko aldeak kolorenabar-gorrixka du, ilunagoa edo argiagoaizan daitekeena, eta tolestadura erradialakelkarrengandik nahiko aparte ditu. Barrual-dea, berriz, oso irisatua da gune horretanduen nakar ugariaren ondorioz. Nakar horioso erabilia da bitxigintzan.Hain zuzen ere, herrialde askotan -EstatuBatuetan eta Japonian, esaterako- itsasbelarri haztegiak daude. Bere haragia kon-

tsumorako erabiltzen da eta nakarra ereustiatzen da. Normalean, tamaina handiko-ak direnez, 25 zentimetrora hel daitekeenHaliotis maxima eta 20 zentrimetro izanditzaketen Haliotis discus espezieak erabil-tzen dira horretarako.TAMAINA: 8-9 zentimetro bitartekoa, nahizeta 10 zentimetrora heldu batzuetan.

ITSAS BELARRIA Haliotis tuberculata

M O L U S K U A K

82 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: marriskilomota hau ez da oso ugaria.Maskorra tamainaz ertaina da,konikoa eta behean lodia,azken buelta handi-handiaduena, lakarra, eta kiribilosoan zehar irtenune edonoduluen ilara bat edo ilaraparea duena; azken bueltannoduluok handiagoak dira.Kolore grisa du, edo krema etalaranjaren tartekoa. Ahoalaranja kolorekoa da. Ohikotamaina 3 eta 6 cm artekoa da. Luzera 8cm-koa da gehienez. Ornamendu erretikulaturik gabeko masko-rra. Arraultzatxano itxurako, 4 edo 5 kordoiespirale korapilotsurekin. Arrautza itxurakoidekiera, ertz zerratua eta zeharkako toles-durekin barruan. Gaztain kolore iluna, ide-kiera laranja.

BIOLOGIA: harrapari trebea da, murizidoguztiak bezala. Bibalbioz elikatzen da bere-ziki. Ugaltzeko sasoian emeak arrautzakerruten ditu substratuari oinarritik heldutajartzen dituen kapsula zurien barruan.Arrautzetatik larbak irteten dira eta plankto-nean aldi batez bizi ostean marraskilo gaztebihurtzen dira.

DESKRIBAPENA: muskuilu ezagunakmaskor kuskukide eta asimetrikoa du, trian-geluar samarra, eta txangarik (kuskuen arti-kulaziorik) gabekoa.

Aurreko muurra zorrotza da etabertan dago unboa (hazten denaldea, hau da, kuskuen alde apika-la); atzeko muturra biribila da. Mas-korraren kolorea morea edo marroiiluna da.Unbo irtena, zorrotza, atzekalderaitzulia. Txangaren plaka txikia da,hortz haundi gutxirekin, arku itxi bateratuz, ertze bentraletik oso garbimugatua. Mantuaren ertzea arrosa,purpura edo more kolorekoa. Aurre-ko muskulu aduktorearen marka txi-kia eta zirkularra da.TAMAINA: tamaina oso aldakorrada, 5 eta 15 cm bitartekoa. BIOLOGIA: plankton-estadiioetatik

abiaturik ugaltzen da muskuilu gazte bihur-tu arte. Urtean hiru aldiz 6 eta 12 milioiarrautza bitartean eruten dituzte.

ITSAS MARRASKILO GORRIAThais haemastoma

MUSKUILUA Mytilus galloprovincialis

M O L U S K U A K


DESKRIBAPENA: prisma ange-luzuzenaren itxurako gorputzluzanga duen nudibrankioa.Aurrealdea biribila du eta bertanbi errinoforo ditu; brankia-gando-rra mustukaren antzekoa da.Itsas bare hau urdin kolore bizi-koa da; hegaletan banda horiakditu eta kolore bereko zerrendabatek simetrikoki zatitzen du. 3cm luze izan daiteke.BIOLOGIA: belakiz eta algaz eli-katzen da. Beraren defentsanagusia azidoa jariatzen dutenguruin epidermikoetan datza.Azido horrek oso zapore txarra ematen dio.Hermafrodita da eta obuluak eta esperma-

tozoideak sortzen dituen gonada bakarradu. Arrautzak ilara lingirdartsuetan errutenditu.

ITSAS BARE URDINA Glossodoris cantabrica

DESKRIBAPENA: periostrako zimurrakomaskorra, gainakaldea eta atzekaldea ilelatz eta tenteez estaila (ez nahasi itsatsirikobisuekin).TAMAINA: 4 zentimetro artekoa.BIOLOGIA: udaberri-udazkenetan egitendituen bi errutaldietako eme bakoitzak miloibat arrautz edo erruten ditu.Ernaroaren ostean milaka ale tinkatzen

dira, baina ekaitzek brehala dau-sezten dira, baina ekaitzek bere-hala dausezten dituzte erabat.Asko dira Modiolus barbatus bal-dintzapetzen dituzten zertzeladak:inguruaren aldaketa fisiko-kimiko-ak, espezieen arteko lehiatasuna,harrapaketa, eta nola ez, elikaduraerraz aurkitu ahal izatea. Gurekostaldean duen lehiakidea Chtha-malus stellatus izeneko zirripedoa.Substratuaren nolakotasunak erebaldintzatzen du muskuiluarenugari-urria. Gainazal batetanModiolus-aren kolonikuntza har-kaitzezko substratuko zirrikitu eta

zuloetan hasten da nabaria izaten. Handi-bat aldiz, zulo xeheetan babesturik dagoe-nean, Paracentrotus lividus itsastrikua dabere etsairik nagusiena, karekizko algetanberriki finkatu diren ale ttikiak iresten baitditu.ELIKADURA: muskuilua tupustean agertueta desagertzen den espeziea dugu.

MODIOLUS BARBATUS

M O L U S K U A K

84 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: itsaserbiek gorputz luzanga etatxikia dute, eta oin zabala.Burua luzanga da etaburuan tentakulu zefaliko-ak, erriforoak (funtziokimiorrezeptorea dutententakuluak) eta begiakdituzte. Kolorea espezieenarabera aldatzen da.Tamaina 15 eta 30 cmbitartekoa izan daiteke.BIOLOGIA: itsas erbiakgastropodoak dira, hau da,marraskiloen taldekoak.Batzuk erraldoiak dira etakilogramo bateko pisua ere izan dezakete.Baina, beste marraskiloak ez bezala, itsaserbiak igerian mugitzen dira. Horretarako,alboetako lobuluei eraginez uhinak sortzendituzte. Lobuluok erabiltzen ez dituzteneangorputzaren gainean biltzen dituzte, argazkie-

tan ikus dezakegun bezala. Hermafroditakdira eta udaberrian ugaltzen dira, taldeka: ila-ran jartzen dira eta batak bestea estaltzendute. Arrautzek soka lingirdatsu eta luzeakosatzen dituzte. Soka hauei itsas espermadeitzen zaie eta bakoitzak milioi erdi arrautzabil ditzake.

DESKRIBAPENA: zefalopodo honek zortzierro ditu, eta erro bakoitzean bi bentosa-ilara.Errook mintz batez josita daude eta erdianaho korneo bar dute, papagaiaren mokoaren

itxurakoa. oso begi garatuak ditu, etazaku-formato gorputza. Kolorea alda-korra da, mimetikoa baita: horiska,arrea, berdeska...Gorputzaren luzera gehienez 3 m-koa izan daiteke, baina gehienetan20 eta 60 cm artekoa izan ohi da.BIOLOGIA: gaueko azturak dituenanimalia da. Harririk harri dabil bereerroak erabiliz, eta arriskua ikustenduenean bakarrik egiten du igeri;horretarako, ur-zorrotada bultzatzendu sifoiaren bitartez eta erroak erahidrodinamikoan biltzen ditu. Batzue-tan, bere ihesaldian, ura uhertzenduen tinta beltzaren zorrotada bota-

tzen du. krustazeoz, moluskuz eta arrainezelikatzen da berezeki . Berauek bere erroezharrapatzen ditu eta bentosez eusten die.

ITSAS ERBIA Aplysia punctata

OLAGARROA Octopus vulgaris

M O L U S K U A K


DESKRIBAPENA: txi-biaren gorputza osoluzea eta zorrotza da.Burua oso garatua dueta alboetan begi kon-plexu bi ditu. Gorputza-ren saihetsetan bi hegalditu. Hegal horiek gezi-puntan amaitzen dira.Hamar erro ditu; horieta-rik zortzi aho-erroakdira, laburrak eta uzkurtu ezinezkoak, etabi bentosa-ilara dituzte. Beste biak luzea-goak eta uzkurgarriak dira, muturreanmailu formakoak, eta lau bentosa-ilaradituzte. Erroen erdian ahoa dago, bi barai-la sendoz hornitua. Txibiak begi garatuak ditu. Kolorea osoaldakorra da, nahita alda baitezake: arrosaurdinska eta gorri edo arre bitartekoa. Tai-maina, gehienez, 40 cm koa da.

BIOLOGIA: gaueko azturak ditu. Abendu-tik uztailera bitartean ugaltzen da. Emeekarrautzak zorro lingirdatsuetan bilduta erru-ten dituzte. Zorro horiek haitzetan eta subs-tratu gogorretan itsatsita uzten dituzte, kos-tatik hurbil.HABITATA: espezie pelagiko hau hondoharritsu eta hondartsuetan bizi da, itsaser-tzaz beheregako aldea eta 200 m bainogehiagoko sakonera bitartean.

TXIBIA Loligo vulgaris

DESKRIBAPENA: hamar erro ditu, horieta-tik zortzi motzak, lau bentosa-ilararekin; etabi uzkurgarriak, askoz luzeagoak, eta ben-tosak muturretan bakarrik dituztenak. Azke-nok zabaltxoagoak dira muturretan. Gorpuazapala, luzea eta zabala da, kolorea oso

aldakorra da, ingurunearen,animaliaren aldartearen edoharen bizitzako sasoiarenaraberakoa baita. Gorputzahegal mehe batez inguratutadago. Txokoa hegalari mugi-mendu ondulatuak eraginezibiltzen da batetik bestera.Luzera gehienez 40 cm-koada.BIOLOGIA: harraparia daeta egunez hondarpean edouretan geldirik egoten daharrapakinen zain. Baten batbegiztatzen duenean, kontuz

hurbiltzen da eta oso azkar luzatzen ditubere bi erro oratzaileak, hura harrapatzekoeta beste zortzi erroekin eusteko. Jarraian,olagarroak bezala, harrapakina listuazparalizatzen du.

TXOKOA Sepia officinalis

M O L U S K U A K

86 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: pedunkulumarroia, mardula, zentimetrogutxiko luzera duena. Muturreanoskola dago: karekizko bost plakazuriska, mintz gorri batez josita.Oinarren tegumentu latza etaezkata txikiez estaila; iluna, moreedobeltza; oso arroka babesgabe-etan; oskolak bost olaka handibaino gehiago ditu eta bestebatzuk txikiagoak.TAMAINA: 7-12 cm.BIOLOGIA: lanpernak eta balano-ak (balanoak hurrengo orrialdeandeskribatuko ditugu) aldakuntzahandiak izan dituzten krustazeo sedentarioakdira, zirripedioen azpilklasekoak.Hermafroditak dira. Obuluak barrunbe palea-lean ernaltzen dira. Eklosioaren ostean larbak(naupliusak) kanpora doaz, “cipri” esatenzaien forma bihurtu ondoren substratuari

itsasten zaizkio eta lanperna gazteak izanarte hazten dira. ELIKADURA: planktonekin eligagaiak biltzendituzte hari-formako apendize txikiak ateraz.HABITATA: lanperna marearteko aldean bizida, olatuek jotzen dituzten haitzetan.

DESKRIBAPENA: harresi txiki eta zapala.Eusteko oinik gabea. Chthamalus stellatuskostaldean bizi den espeziea da, oso poli-morfoa. Gehien agertzen den lekuak gunegoi erdilitoral eta supralitoralak dira, toki osonahasietan. Oso ongi onartzen du lehorke-ta, eta hau baieztatzeko, esan hiru urte

iraun ditzakeela urik gabe, hilean bi egunbakarrik sartuz urean. Honez gain, moduhermetikoan isten denez, zenbait ordutaniraun dezake lixiban sarturik.TAMAINA: 1-2 cmBIOLOGIA: frogatu ahal izan denez, ani-malia honek lehorrean hiru urtez bizirikjarrai dezake hilean egun bat edo bitanbakarrik uretan sartuz gero. Hain tinkoixten denez denbora luzea igaro dezakelehorrean dagoelarik. Populazio dentsita-te handieneko inguruetan 50.000tik100.000ra bitarteko ale aurki daitezkemetro karratuan, eta gure kostaldean uda

hasieran finkatzen dira araldeka.Chthamalus jeneroaren sistimaketa zuzen-tzeko beharra egon da azkenengo garaio-tan azterketa biokimikoen (elektroferesisdelakoaren) bidez kanpomorfologia bere-tsuko espezieak badirela egiztatu izan da

LANPERNA Pollicipes cornucopia

CHTHAMALUS STELLATUS

K R U S T A Z E O A K


D E S K R I B A P E N A :gorputz zapala aldee-tan .Oso aurpegi luzea,modu nabarian gaindi-tzen du eskafozeritoa-ren muturra. Alde dis-tala estua da etagorantz okerturik dago.Bi arantza pare telso-naren atzeko marjinanTAMAINA: tamainagehienez 11 cm-koada.BIOLOGIA: udabe-rrian eta udan ugaltzenda. Emeak arrautzak hondoaren gaineanerruten ditu eta bertan gertatzen da eklo-sioa. Larbak kostarantz edo itsasadarrenestuario-etarantz abiatzen dira, hau da,gazitasun maila txikiko azaleko uretarantz.

ELIKADURA: hondakin organikoz elika-tzen da.HABITATA: Izkira txiki azaleko uretan etaitsasbeheran agerian geratzen diren etaalgaz beteta dauden haitzetako putzuetanbizi da.

IZKIRA TXIKI Palaemon serratus

DESKRIBAPENA: erronbo formako ireki-dura, luzeska. Hegal ia horizontalak dituz-

ten geruzak. Estu, oso okerrakdiren eta ertz laua duten erradio-ak.TAMAINA: balanoaren diametroaeta mm bitartekoa da.BIOLOGIA: balanoek lehorraldiluzeak jasan ditzakete baruan urtanta batzuk bilduz. Bitarte horietan, gainera, airetikoxigenoa hartzeko gai dira.Planktonetik elikagaiak biltzendituzte hari-formako apendize txi-kiak (kirruak) ateraz.Hermafroditak dira eta ernalketagurutzatua eta gorputz barrukoaegiten dute.HABITATA: edozein substratugogor: maskorrak, haitzak,

harriak, itsasuntziak... Itsasertzaz goragokoeta itsasertzekoaldeetan.

BALANUS IMPROVISUS


88 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: hiruarantza pare telsona-ren atzeko marjinan.Palpoak dituen baraila.Bizkarraldean 7 edo 8hotz dituen aurpegia.Hauetatik azkena pos-torbitarioa da, etahonen aurrekoa orbita-ren gainean gertatzenda.TAMAINA: tamainagehienez 7 cm-koa da.BIOLOGIA: neguan ur sakonagoetara joa-ten dira. Emeek arrautzak pleopodoen arte-an (isatsaren barruko organoak) garraia-tzen dituzte, arrautzen inguruko ura etenikgabe berritu dadin.Izkira gorri gazteak egun osoa ematen dutejaki bila, eta itsasertzeko arrain batzuen,batez ere gadidoen, harrapakin errezak dira

aitzitik, helduak ez dira hain errezak, zuloe-tan gorde eta soilik ilunkeran jatera atera-tzen bait dira. ELIKADURA: hondakin organikoz elikatzenda.HABITATA: Izkira adspersus azaleko ure-tan eta itsasbeheran agerian geratzen direneta algaz beteta dauden haitzetako putzue-tan bizi da.

DESKRIBAPENA: Lysmata seticaudataoskoldun txikia itsasaldeko hidoietan ere aur-kitu ohi da, eta luzeeran jarririk dituen kolorezerrendak ditu bereizgarri.Lehendabiziko pereiopodo parea sinplea edo

oso pintza txikiekin.Aurpegi luzea.L e h e n d a b i z i k opereiopodo paretikbatek behintzatondo ikusten denpintza du.Bigarren hankaparearen karpoaeta merosa giltzarteaskotan daudebanandurik.TAMAINA: tamainagehienez 3-5 cm-koa da.

HABITATA: mareak agerian uzten dituenkubetetan agertzen da, 15 metroko sakone-raraino jaitsiz.ELIKADURA: planktona, algak eta kizi orga-nikoak jaten dituzte.

IZKIRA ASPERSUS Palaemon adspersus

LYSMATA SETICAUDATA



DESKRIBAPENA: ibiltzekohankak ditu, ile ugariz jantziaketa muturretan matxardak dituz-tenak. Buruan antena luzeak etagris berdeska koloreko bi begiirtenak nabarmentzen dira.Hirugarren maxilipedoak bereiz-turik basean, oso urrun eurenartean.Lehen hanka parearen kelipe-doak forma eta neurri berdine-koak dira. Koilara forman zulatu-tako behatzak.TAMAINA: ermitaria deitzenzaion karramarro honen luzera3 cm-koa da gehienez, bere maskorretikkanpo dagoenean.BIOLOGIA: karramarro ermitariak oskolgogorrik gabeko krustazeoak dira eta gas-tropodoen maskorren barruan babestubehara dute. Hazi ahala maskor batetik

bestera aldatzen dira.Detrituz elikatzen dira. Martxoa eta aben-dua bitartean ugaltzen dira.HABITATA: karramarro ermitariak marras-kilo hilen maskorretan bizi dira, itsasertzazbeheragoko aldean.

KARRAMARRO ERMITARIA Clibanarius erythropus

DESKRIBAPENA: animalia honen luzera(maskorrik gabe), gehienez 25 cm-koa da.

Ibiltzeko erabiltzen dituenhanka iledunak ditu, matxar-dan amaitzen direnak.Haginak ez dira biak berdin-berdinak eta mutur zuriakdituzte. Lehen hanka parearen keli-pedoak forma eta neurri des-berdinekoak. Begi-eranztu-nak luzapen zorrotz mugiko-rra du bi ezkata oftalmikoenartean. TAMAINA: tamaina gehienez3 cm-koa da.BIOLOGIA: detrituz elikatzenda bereziki. Martxotik aben-dura arte ugaltzen da. HABITATA: ermitari sorgina

marearteko eta itsasertzaz beheragokoalde arrokatsuetan bizi da.

DIOGENES PUGILATOR


90 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA:tutu bat irteten daarren azken hankapareeko koxensexuaren zulogune-tik.Ez da tuturik irtetenarraren sexuarenzulogunetik. Aurpe-gia alboko angeluakbaino irtenagoa da,eta triangelu zorrotzforma agertzen du.Eskuineko eskuabikorrez betetik dago. Bikor hauek sendoa-goak dira erdian, eta puntarantz nolabaitkonbergenteak diren bi ildaska luzeskaeratzen dituzte.

TAMAINA: tamaina gehienez 3 cm-koa da.ELIKADURA: arraintxoz, zizarez, molus-kuz eta animalien hondakinez elikatzen da.HABITATA: Pagurus bernardus arrokatsueta hondartsuetan bizi da.

DESKRIBAPENA: gorputza sabelarenparean makurtua, zefalotoraxaren azpian(txamarraren antzera). Sabelalde uzkurtua.Pinza zapalak; oskol borobila, argia. Kilipedozabalak, zanpatuak. Daktiloak ez daudeokerturik. TAMAINA: tamaina gehienez 0,8 cm-koada.

ELIKADURA ETA HABITATA: ornogabe txi-kiak iresten ditu eta gehienetan “ahotz gora”bizi ohi da harriaren azpian, edota harkai-tzen behekaldean zutik, bestela esanda.Zerbait hurbiltzen bazaio tarrapataka ihesegiten dagoen harriaren inguruan itzulika.Sabelaldia gogor inarrosiz ere igeri egindezake.

PAGURUS BERNHARDUS

PORCELLANA PLATYCHELLES



DESKRIBAPENA: gorpu-tza sabelaren pareanmakurtua, zefalotoraxarenazpian (txamarraren antze-ra). Sabelalde uzkurtugabea. Epipodiak daqudelehen hiro hanka pareetan.Irudiaren araberako aurpe-gia.TAMAINA: tamaina gehie-nez 3 cm-koa da.ELIKADURA: ornogabetxkiak elikatzen dira.HABITATA: behe-itsaser-tzean Galathea squamiferafrango aurkitzen da harrienazpian.

GALATHEA SQAMIFERA

DESKRIBAPENA: krustazeo oskolduna,zapala, zabal baino luzeagoa, gorri kolorebizikoa, banda urdinek zeharkatua eta, sarri-tan, beste organismo batzuek estalia. Lehe-nengo apendize parea oso handia eta aran-tzatsua da. Abdomenaren erdia barrurantz

okertuta dauka; aurpegi triange-luarra eta hagin handiak ditu. 15-17 cm-ko luzera izan dezake. Ez dago epipodiorik toraxekohanketan. Irudiaren araberakoaurpegia.BIOLOGIA: krustazeoak artropo-doen filumekoak dira. Beren arte-an artikulatzen diren piezek osa-tutako kanpo-eskeletoa dute,muskuluen euskarri. Gainera,euren nerbio-sistema liburu hone-tan aurrerago deskribatu ditugunespezieena baino garatuagoa da.Hori dela eta, krustazeoek mugi-mendu azkar eta zehatzak eginditzakete.Galathea strigosa espezie gauta-

rra eta karniboroa da. Bere burua arriskuanikusten duenean azkar egiten du ihes, kriski-tinaren antzeko hotsa atereaz. Abendutikabuztura bitartean ugaltzen da.HABITATA: hondo harritsuetako zuloetan. 3m edo gehiagoko sakonera duten tokietan.

GALATEA STRIGOSA


92 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: oskol zapala,4 cm zabal eta ia karratua; moreiluna edo berde-grisa, orban horizjosia. Haginak oso garatua daudeeta arrarenak handiagoak dira.Hanka luze eta iletsuak ditu.Zabalera 4-5 cm-koa da. BIOLOGIA: karramarro beltzakura bere gorputzaren barruan bil-tzen du eta, horrela, uretatikkanpo zenbait egunetan egon dai-teke, baldin eta giroak heze badi-rau. Begi zorrotza du eta, arris-kuan dagoenean, arroketako arra-kaletara joaten da ezkutatzera. Hanka bate-tik oratuta harrapatzen saiatzen bagarahanka bertan behera utzita ihes egingo du.Izan ere, hankak gune jakin batzuetatikapurtzen zaizkio eta hurrengo mudaldianhanka berriak sortzen ditu. Karramarro bel-tzak algaz, lapaz eta detrituz elikatzen dira.

Maiatzetik ekainera bitartean ugaltzen dira HABITATA: itsasertzeko eta itsasertzazbeheragoko haitzak.ELIKADURA: elikadurari dagokionez, itsas-triku txikiak,muskuiluak, barraskiloak, poli-ketoak eta arraitxoak iresten ditu, bere alde-tik beste arrain eta itsas hegazti batzuen eli-kagai delarik.

DESKRIBAPENA: Oskol subobala. Begiaketa antenulak erretraktilak dira. Begiak eta

antenulak ez dira erretrakrilak.Dromia vulgaris deritzo oskol-jantzia ilez estalita duen puxikaitxurako beste karramarro bat,behe-itsasertzean bizi eta arrun-ta izanda ere, haren mimetismo-gaitasunari esker ikusgaitzadenari. Atzekaldeko hanketanbelaki bati edo tunikatu koloniabati eutsi diezaiokeenez, kamu-flaiarako duen gaitasuna handituegiten du.TAMAINA: tamaina gehienez 3-koa da.HABITATA: Dromia personatakostatik hurbil bizi da, itsasertze-ko hondo harritsuetan, algaasko dagoen tokietan.

ELIKADURA: espezie honetakoek algakbesterik ez dute jaten.

KARRAMARRO BELTZA Pachygrapsus marmratus

DROMIA PERSONATA



DESKRIBAPENA: oskolsendo, zabal eta biribila du.Oskolaren aurrealdekoertza zerra-formakoa da.Marroi iluna, belus antzekoilez estalia. Hagin sendo etagaratuak ditu. Oskolakgehienez 7 cm-ko zabaleraizan dezake.Azken hanka parea zapaladu, igeriketarako egokitza-pena bailitzan.BIOLOGIA: txamarra karra-marro igerilaria da. Bereeboluzioan atzeko hanken muturrak palaantzekoak bihurtu zaizkio eta uretan igeriegiteko erabiltzen ditu. Gainera, pala

horiek hondarra zulatu eta harrapakinenzain hondarpean ezkutatzeko erabiltzenditu. Izkiraz eta arrain txikiz elikatzen da.

TXAMARRA Liocarcinus puber

DESKRIBAPENA: gorputza sabelarenparean makurtua, zefalotoraxaren azpian(txamarraren antzera). Pintza gogorrak etaez zapalak. Azken hanka parea eraldatugabea, aurrekoen antzerakoa. Oskol hexa-gonala. Handiagoa zabalera luzera baino,baina iletsua. Sabelalde uzkurtua.Orbitak itxirik daude barruko angeluan,antenak kanpoan gertatzen direlarik.

Erdi-itsasertzekoaden beste espeziebat dugu Eriphiaverrucosa edotxangarra, gureitsasaldeko hara-rratzetan oldarko-rrena, gorputzazurda sendozestaila duena.Zirrinkituen arteanbabesturik egotenda, eta oso zailagertatzen da han-dik irten araztea

hankaren bat hautsi gabe.TAMAINA: tamaina gehienez 10-12 cm-koada.HABITATA: txangarra naharoa goi-itsas-bazterreko erdiko alderdietan, zenbait egunegon daiteke uretatik kanpo bere zakatzhobiak heze gordetzen direnez.ELIKADURA: ornogabe ttikiez elikatzendelarik.

TXANGARRA Eriphia verrucosa


94 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: Pinnote-res pisum gutxi gorabeherazentimetro bakarrekoa denkarramarro borobil bat dabehe-itsasertz ingurukomuskuiluen barruan jankidebezala bizi dena.Oskol subobola,globo for-makoa. Hirugarren maxilipe-doaren iskioak eta meroakbat eginik daude.Daktiloen azken pereiopo-doak, dagokien propodioa-ren erdia baino luzeagoak,oso okertuak, eta zurruniketa arantzarik gabeak.TAMAINA: tamaina gehie-nez 1 cm-koa da.HABITATA: oso arrunta damuskuiluen artean.

DESKRIBAPENA: gorputza sabelarenparean makurtua, zefalotoraxaren azpian(txamarraren antzera). Pintza gogorrak etaez zapalak. Azken hanka parea eraldatugabea, aurrekoen antzerakoa. Oskol boro-bila. Handiagoa zabalera luzera baino, laua.

Hirugarren maxilipedoarenmerosak ez du irtengune-rik kanpokaldean. Albokoazken hortzaren atzekoertza biribilkaturik dago.TAMAINA: tamaina gehie-nez 3 cm-koa da.BIOLOGIA: Xantho inci-sus izenekoa arrunta iza-ten da kostalde osoanharrien azpian; izaeralasaiekoa eta harrapatzenerraza den karramarrohonek argitik urrun bizi-

tzea nahiago du, eta ez da batere harriga-rria espezie honen ale albinoak aurkitzea.HABITATA: itsasertzeko eta itsasertzazbeheragoko haitzak.ELIKADURA: arraintxoz, zizarez, moluskuzeta animalien hondakinez elikatzen da.

PINNOTHERES PISUM

XANTHO INCISUS



DESKRIBAPENA: gorpuz gris edo arreberdeska, gardena, sabelaldeko segmen-tuetan zeharkako bandak eta zerrenda ilu-nak dituena. Aurpegi luze, estu eta hagin-duna. Orban horiak ditu hanketan etaorban urdinak 5 cm inguruko luzera dutenhagin txikietan. Lau espezie desberdindaude.BIOLOGIA: izkirak gauez jarduten dubereziki. Hondakin organikoz elikatzen da.Izkirak azkar mugitzen dira isatsarenmuturreko abanikoari indarrez eraginez,eta atzeraka dabiltz. Urte osoan ugaltzendira. Emeek arrautzak pleopodoen artean(isatsaren barruko organoak) garraiatzendituzte, arrautzen inguruko ura etenikgabe berritu dadin. Santio handiek haitzuloetako sabaietatik“zintzilik” ematen dute eguna.ELIKADURA: animalia hilez elikatzen da.

SANTIO HANDIA Scyllarus arctus

DESKRIBAPENA: oskol triangeluar txikia,aurpegi luzea, arantza luzeak dituena;hagin sendoak ditu, eta ibiltzeko erabiltzendituen hanka garatuak, 5 cm inguko luzeradituenak.Aurpegi luzea, bostgarren antena-giltzartea

gainditzen du. Arantzak daudeantenen giltzarte basalarenbehekaldeko ertzean.Aurpegia bi arantza mehek osa-tzen dute. Arantza hauek jarrai-turak dira, basealdean behin-tzat, eta luzera desberdina izandezakete. Ez dago irtengunerikbegietako pedunkuluen aurrekoertzean.TAMAINA: tamaina gehienez1,9 cm-koa da.BIOLOGIA: urtarrilatik apirilerabitartean ugaltzen da. Emeak

arrautzak sabealdean garraiatzen ditu.HABITATA: Macropodia tenuirostris kosta-tik hurbil bizi da, itsasertzeko hondo harri-tsuetan, alga asko dagoen tokietan. ELIKADURA: ornogabe eta organismohilez elikatzen da bereziki.

MACROPODIA TENUIROSTIS


96 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gurekostako karramarrorik han-diena da. Oskola 20 cmzabal izan daiteke; metrobatekoa, hankak zabaltzendituenean. Kolore marroigorriska du; txangurroarialgak eta beste organismobatzuk atxikitzen zaizkio.Haren oskolak bihotz itxuradu, aurrealdean estuagoaeta ile eta arantzaz josia,luzeagoak aurpegian etaalboetan. Hanka luzeak ditueta haginak gorputzaren aldean txikiak dira. BIOLOGIA: ornogabe eta organismo hilezelikatzen da bereziki.Txangurroak apiriletik abuztura bitarteanugaltzen dira, eta taldeka biltzen dira ernalke-tari ekiteko. Karramarro guztien emeek beza-

la, txangurro emeek arrautzak sabelaldeangarraiatzen eta babesten dituzte. HABITATA: txangurroa landare asko dituztenhondo arrokatsu eta harritsuen gainean bizida, metro gutxi eta 70 m arteko sakoneraduten lekuetan.

DESKRIBAPENA: buiaren oskola obalatuada, oso gogorra eta sendoa, gehienez 30cm-ko zabalera izan dezakeena, leuna etalaranja-arre kolorekoa. Haginen puntak bel-tzak dira.Urtebete garrenean 3 cm. luze besterik ezda, eta 12 cm.etara heltzen delarik, seiurtez, lortzen du heldutasun seksuala. Ani-malia honek migrazio luzeak, batzutan

1.500 km. Baino gehia-gokoak, egin ditzakekostaldean barna,honen zergatia oraindikezagutzen ez dugularik.BIOLOGIA: bere haginsendoez harrapakinakbirrintzen ditu: molus-kuak, krustazeoak etaekinodermatuak.Emeek estalketarenondorengo hamabi-hamalau hilabeteetan

erruten dituzte arrautzak. Bitarte horretanemeak poltsa batean eramaten du arrarenesperma. Esperma horrek hurrengo urtekoarrautzak ernaltzeko ere balio dio.ELIKADURA: ornogabeak iresten dituzte,lamelibrankioak batez ere.HABITATA: buia hondo arrokatsu eta hon-dartsuetan bizi da. Azalean edo gehienez50 m-ko sakonera duten lekuetan.

TXANGURRO Maja squinado

BUIA Cancer pagurus



DESKRIBAPENA: urdina, gorpuz osoanorban zuri txikiak ditu. Asimetrikoak etaoso handiak diren bi hagin indartsu etabeldurgarri ditu. Handiena moluskuakmastekatzeko erabiltzen du; eta txikiena,hortzuna, haien zati samurrak zatikatzekoeta ahoratzeko. Antena pare bi ditu. Lehe-nengoak laburrak eta erdibituak dira; etabigarrenak, oso luzeak. Abdomenarenbukaeran isats-hegal zabala du. Otarrainagehienez 50-60 cm luze izan daiteke.TAMAINA: abakandoa gehienez 50-60 cmluze izan daiteke. Pisua: 3-8 kg.BIOLOGIA: abakandoak gordelekuakzulatzen ditu eta egunez eta mudaldietanzulo horietan ezkutatzen da. Otarrainabezala, neguan ur sakonagoetara jaistenda. Animalia gautarra da. Krustazeoz,moluskuz, zizarez eta animalia hilez elika-tzen da.Udan ugaltzen da. Emeek gehienez 30.000

arrautza erruten dituzte, zenbait larba-aldi-tatik igarotzen direnak. Abakandoa, otarrai-na bezala, muden bitartez hazten da.

ABAKANDOA Homarus gammarus

DESKRIBAPENA: denok ondo ezagutzendugun espezie honek kolorazio arre gorris-ka du, orbantxo zuri eta horiekin. Antenak,eraztun horiz apainduak, gorputza bainoluzeagoak dira eta otarrainak karrakarenantzeko zarata ateratzen du antena horien

bitartez. Otarrain helduaarriskutsua izan daitekeisatsetik heltzen bazaio.Izan ere, abdomenarenbukaeran ertz zorrotzakditu. Ibiltzeko erabiltzendituen hanketan ez dumatxardarik. Otarrainak50 cm-ko luzera izandezake, ohikoena 30 cm-ko luzera izatea da baina.BIOLOGIA: otarrainakeguna bere zuloan sartu-ta ematen du. Antenaluzeengatik bakarrik

nabari daiteke beraren presentzia. Neguanotarrainak ur sakonagoetara joaten dira.Taldeka bizi dira eta euren espeziekideekinkomunikatzeko hots berezia ateratzen duteantenak igurtziz.

OTARRAINA Palinurus elephas


98 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gorputzluzanga eta krema-kolorekoadu bereizgarri, tamaina txikikoorban ilunez zipriztindurikoa;bizkarraldean mordoa izan ohidu. Katuarrainaren buruazorrotzagoa da ahaide duenmomar izenekoarena baino. BIOLOGIA: gaueko espeziebat da, egunez geldi dirauena,hondoko arroken artean ezku-taturik. Ugalketa-sistema obi-paroa du. Katuarrain emeekbinaka erruten dituzte arrau-tzak, eta hondoko alga etaarroka artean kiribilkatutauzten dituzte.TAMAINA: 50-70 cm. bitarteko tamainaizan ohi du, oro har. Alerik zaharrenek metrobateko luzera izan dezakete.HEDAPENA: kostaldeko marrazo txikia,

Sciliorrinidoen familiakoa. Euskal kostalde-ko hondo hareatsu-arrokatsu guztietanageri da, 10-100 metro bitarteko sakonera-tan; salbuespen gisa, 400 metrotaraino erejaits daiteke.ELIKADURA: arrainak, moluskuak etakrustazeoak.

DESKRIBAPENA: gorputz luzanga eta kane-la-kolore zuriska du ezaugarri, tita beltz ugariz-eta katuarrainarenak baino handiagoez-zipriztindurikoa. Ahoa handiagoa eta arkutuadauka. Mintz ñirñirkaririk gabeak ditu begiak.TAMAINA: katuarraina baino handiagoa da.Ohiko tamaina, 70-80 cm. bitartekoa. Alerikzaharrenek metro eta erditik (1,65 m.) goraizan dezakete.BIOLOGIA: gaueko marrazo-katua da. Egu-nez geldi dirau, hondoko arroken artean ezku-taturik. Ugalketa-sistema obiparoa du. Katua-rrain emeek binaka erruten dituzte arrautzak,eta hondoko alga eta arroka artean kiribilkatu-ta uzten dituzte. Norbaitek enbarazu eginezgero, harilko bat bailitzan uzkurtzen da, katua-rraina bezalatsu.ELIKADURA: arrainak, moluskuak eta krusta-zeoak.

KATUARRAIN Scyliorhinus canicula

MOMAR Scyliorhinus stellaris

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: Batetik,iltze-formako arantza han-diak ditu bereizgarri arraiagastakak, bizkarraldeanirregularki sakabanaturiko-ak; eta, bestetik, ezten han-diz osaturiko ilara bat, biz-karraldeko erdi-lerroanparaturikoa, hasi burutik etaisatseraino.Gure kostaldean bizi direnarraietarik, sarriena daarraia gastaka. Baina, batzuetan, sailkagai-tza izan ohi da, diskoaren bizkarraldeak etabizkarrean sakabanaturiko orbanek ageridituzten tonuak oso kolore-sorta zabalekoakizan daitezkeelako; izan ere, aldakorra baiti-ra adinaren, sexuaren, urte-sasoiaren edokokalekutzat duen tokiaren arabera. Kolore-aldaketa horiek direla bide eta adin bakoitza-ri dagozkion ezaugarri berezkorik ezaren

eraginez, hain zuzen, bestelako arraia-espe-zietzat sailkatu izan dira arraia gastaka barie-tate asko.Begi handiak ditu. Hortzak, berriz, ilaratanantolatuta dauzka, baina gainerako arraiarikgehienek baino ilara gutxiagotan.TAMAINA: Metro batekoa, nahiz eta zenbaitemek 1,20 zm. izan ditzaketen. Hego-luzera,berriz, 400 metrokoa.

ARRAIA GASTAKA Raja clavata

DESKRIBAPENA: gorputz zapalduadauka, bizkarraldea marroia edo grisaxkaduena, eta tita marroi-ilun ugariz eta irregu-larki barreiaturikoez zipriztindurikoa. Sabe-

laldea zuriska du; larruazala, berriz,leuna eta biluzia. Isatseko pedunkuluedo txortena motz-motza du, bi bizkar-hegatsez horniturikoa. Isats-hegatsatriangeluarra da; ez du uzki-hegatsik.Honakoa du ezaugarri nagusitzat, ale-gia, deskarga elektrikoak eragin ahalizatea bere borondatez, eta buruarenalbo banatan dituen bi organo elektrikoedo "elektroplasto" ere deiturikoeiesker. Izatez, muskulu batzuk dira,sekulako eraldaketa jasan dutenak,harik eta "pila elektriko" antzeko-edobilakatu diren arte. TAMAINA: 90 cm.BIOLOGIA: udaberriaren hasiera alde-an izan ohi dira gorteiatzeak eta estal-

ketak. Irail aldera, emeek 20-34 kume bizierditzen dituzte, 6-9 zm. luze direnak. Espe-zie obobibiparoa da.

IKARAIO PIKART Torpedo marmorata

A R R A I N A K

100 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: buruaren aurreko aldeadeprimituta izatea du bereizgarri; eta ahoahandiegia, dagokion tamainarako. Kolora-zio horixka du. Begi handiak dauzka. Ben-tosadun arrain-espezie gainerakoek beza-lako gorputza du. Lepati orbanbikoak erebentosa bat du sabelaldean. TAMAINA: 4 cm. Biologia: udaberriaren azken aldera ugal-tzen da. Larbak planktonaren osagai izaki,

ez dira hondora jaisten sabelaldeko bento-sa garatu artean. Igerilari traketsa da oso.ELIKADURA: uretako arkakusoak, itsaso-ko zizareak eta zikirak. HABITATA: bizimodu sedentarioa ematendu hondo arrokatsu-hareatsuetan, harrimordoaz horniturikoetan, eta horien azpie-tan dihardu aterpe eta elikagai bila; 2-10metro bitarteko sakoneratan ageri da.

DESKRIBAPENA: gorputza, lodia duaurrealdean, eta konprimatua atzealdean.

Kolore grisa du; batzuetan, oliba-kolorekoa izan daiteke, edo jas-peztatua. Beldurtzen denetan, tonalitatearre-horixka hartu ohi du. Apen-dize dermikoak dauzka begibakoitzaren gainean.TAMAINA: 15-20 cm. bitartekoa.BIOLOGIA: udaberrian du ugal-keta garaia. Urari dagokionean,tenperatura-aldaketa handiakjasateko gai da.ELIKADURA: moluskuak, algaketa anelidoak.HABITATA: hondo algatsu edo

arrokatsuetan bizi da, hasi itsasertzetik ber-tatik eta 5 metro bitarteko sakoneratan.

AHATE LAPATI Lepadogaster lepadogaster

KABUXA ORBANGORRI Blennius sanguinolentus

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: gorputzluzanga dauka, alboetatikkonprimatua. Marroi-gorrixkakolorekoa da, mukosaz estali-takoa, eta zeharkako zazpiorban ilun ditu trabeska. Burugogorra du eta mutur motze-koa.TAMAINA: 30 cm. bitartekotamaina izan ohi du.BIOLOGIA: udaberrian duugalketa garaia. Urari dago-kionean, tenperatura-aldaketahandiak jasateko gai da.ELIKADURA: moluskuak,algak eta anelidoak.HABITATA: hondo algatsuedo arrokatsuetan bizi da,hasi itsasertzetik bertatik -nonmarearteko putzuetan harra-patuta geratzen baita- eta 20metrora bitarteko sakonera-tan. Oso ugaria.

KABUXA KATAIRE Blennius gattorugine

DESKRIBAPENA: gorputz luzanga dauka,arrexka edo marroi-grisaxka kolorekoa, titaurdin eta zuri mordoa ageri dituena. Bandabertikal ilun batzuk izan ohi ditu. Hegatsak,

berriz, tonu horixkadunakditu.TAMAINA: 7-10 cm.bitartekoa.BIOLOGIA: udaberriandu ugalketa garaia. Osoondo jasaten du emertsioedo urgaineratzea, baldineta leku hezean badago.ELIKADURA: molus-kuak, algak eta anelido-ak. HABITATA: itsasertzetikhasi eta 5 metro bitartekosakoneratan bizi da,

hondo arrokatsuetan; itsasertzean dagoe-nean eta itsasgorak dirauen bitartean, ure-tatik kanpo geratu ohi da maiz.

MONTAGE KABUXA Coriphoblennius galerita

A R R A I N A K

102 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA:buruaren profilanahikoa sakona du;betzuloen gainekotentakulu laburrakditu, harizpi formakodigitalizazioek osa-tuak. Kolorea daarrain honetakoezaugarrietatik dei-garriena; izan ere,koloreaz gaineraorbainak ere alda-tzen ditu arrainhonek; hori guztia segundo gutxi batzutanegin dezake, animo-egoeraren arabera;marra edo banda marroi ilunak izaten ditu.Ar batzuk erabat beltzak edo urdin ilunakizaten dira; emeek, ordea, urre kolre deiga-rria har dezakete (aurkikuntza aparta urpe-kari batentzat), eta gero, bere jatorrizko

kolorea berreskuratu.TAMAINA: gehienez ere 12 cm luze izandaiteke.BIOLOGIA: arrain bentonikoa da; udahasieran ugaltzen da.ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak etaanelidoak.

DESKRIBAPENA: gorputz ezkatatsua,luzea eta ardatz itxurakoa; mutur zorrotza.Emeen eta lurraldekoi ez diren arren kolo-rea arrea da, bst marra bertikalekin; horie-tako azkena (isatspedunkula) ilunagoa da.Araldian, ar lurraldekoiaren kolorea horiada, baina burua beltza du.

TAMAINA: gehienez ere, 7 cmluze izaten da. BIOLOGIA: tripterigidoak,batzuetan, blenidoekin nahas-ten dira; hala eta guztiz ere,lehenbiziko begi kolpean antze-mateko moduko desberdintasu-nak dituzte. Adibidez, buruarenprofila askoz ere luzeagoa datripterigidoengan; blenidoen-gan, ordea, nabarmen okerrada. Gainera, tripterigidoekezkatak dituzte buruan eta gor-putzean, blenidoek ez bezala;izan ere, ezkatarik batere ez

baitute blenidoek. Tripterigidoek hiru bizkar-hegats dituzte; blenidoek, ordea, bat baka-rra.Tripterygon delaisiarrainak ornogabe bento-nikiak jaten ditu.Ugalketa maiatzean eta ekainean izaten da.

KABUXA Parablennius philiornis

TRIPTERYGON DELAISI

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA:zarbo beltzaren antze-ko gorputza dauka.Lehenengo bizkar-hegatseko lau erradioerdikoak, ordea, ber-dinak ditu, eta ez dabat nabarmentzenbesteen gaindik.Honetan bereizten dagainerako zarboetatik,alegia, ez dauka erra-dio librerik lehenengob izkar -hegatsarengainaldean, eta 50 ezkatatik gora ditu luze-tarako lerroan. TAMAINA: 15 cm. BIOLOGIA: udaberrian ugaltzen da, zarbobeltza eta hareatako zarboa bezalaxe.Arrak jagoten dituzte arrautzak, harik eta

lehertzen diren bitartean. ELIKADURA: krustazeo txikiak, anelidoaketa moluskuak.HABITATA: talde txikietan bizi da, hondolohitsuetan, itsasertzetik hasi eta 120 metrobitarteko sakoneratan. Sarritan, portuetanere aurki daiteke.

PAGANELL ZARBO Gobius paganellus

DESKRIBAPENA: gorputzaren itxurak espe-ziek berezko dituen ezaugarriak biltzen ditu:gorputz luzea eta estu samarra; buruarenprofil zorrtza. Kolore gris arrea, zeharkakobost marra ilunagoekin; marra guztiek inten-tsitate bera dute. Hala ere, ar lurraldekoiek,

ugalketa-aldian, koloregorriska hartzen dute, betiere buru beltzarekin.TAMAINA: gehienez ere 10cm luze izaten da.BIOLOGIA: apirila eta ekai-na bitartean ugaltzen da.Arrek emeak dantza batezerakartzen dituzte; hainzuzen ere, “zortziak” eginezigerian ibiltzen zaizkie.Horrela, emeek beren arrau-tzak hautaturiko arrarenlurraldean erruten dituzte, etaarrak hartzen du bere gain

haiek zaintzeko ardura.ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak etaanelidoak. Ornogabe bentonikoak jaten ditu.HABITATA: metro bat eta 6 m bitarteko sako-nera duten hondo harritsuetan bizi da.

TRIPTERYGON TRIPTERONOTUS

A R R A I N A K

104 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gobidoek itsasbaz-terreko familia tipikoa osatzen dute;hondo mota guztietan bizi dira, bainabereziki ugari dira hondo harritsuetan;izan ere, substratu horretan erraz aur-kitzen dute babeslekua.Gorputz zilindrikoa eta estu samarradu. Kolore gris argia du, orban ilun txikibatzuekin; burua, berriz, horia du. TAMAINA: 10 cm luze izaten da,gehienez ere.BIOLOGIA: organismo bentonikoakjaten dituzte; hala nola, krustazeoaketa moluskuak. Gobius cruentatus-enugalketa urria eta abendua bitarteanizaten da. G. Xanthocephalus, berriz,udazkenaren bukaera aldean ugaltzenda, uste denez.HABITATA: espezie hau bentoniko da,eta 10 eta 40 cm bitarteko hondo harri-tsuetan bizi da.

DESKRIBAPENA: gorputz motza dauka,garai samarra, eta isats-pedunkulu zabal-xea duena, kolore aldakorrekoa; batik batberdexka izan ohi du, baina baita tonumarroi edo gorrixkakoa ere. Operkuluak

arabesko edo sifoasa gorrix-ka, berde eta urdinak ageriditu bereizgarri. Ar helduekzeharkako bandak izan ohidituzte eta berdexka-horixkakolorekoa dira. Emeak iluna-goak dira, arre-kolorekoak.TAMAINA: 25 cm. neurditzake.BIOLOGIA: uda-sasoianugaltzen da. Ugalketagaraian, habia bakun eta lan-dugabekoetan erruten dituz-te arrautzak emeek, algezegindakoetan. ELIKADURA: anelidoak,

krustazeoak eta moluskuak.HABITATA: alga eta harriz jositako hondoe-tan bizi da, itsasertzetik gertu; harat-honatmugitu ohi da horietan, elikagai bila.

ZARBOA Gobius xanthocephalus

KARRASPIO BEGIUBEL Symphodus melops

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: gor-putz luzanga eta gutxigora-behera ardatz itxu-rakoa aurreko aldean.Burua eta ahoa txikiakditu; hagin konikoak dituilara bakarrean, bi masai-lezurretan; ezkata han-diak ditu. Kolore arregorriska du bizkarraldeaneta horia bi alboetan;sabelaldea, berriz, zuriska da, eta bi marraurdin ditu ahotik hasi eta begietara bitarte-an; ertz zuriak dituen marra ilun batekzeharkatzen dio isats-hegala. Arrek, umal-dian, orban urdinez apaintzen dute bizka-rraldea eta isats-hegala.

TAMAINA: 15 cm bitartekoak izaten diraarrain hauek.BIOLOGIA: udako hiletan ugaltzen da.HABITATA: itsasbazterreko arraina da,itsasbelarrez estaliriko gune harritsuetanbizi dena.

DURDOI AHOTXIKIA Ctenolabrus exoletus

DESKRIBAPENA: honetan bereizten dagenerokide dituen gainerako aleengandik,alegia, bi hortz handi izateagatik goi-barai-laren aurrealdean. Gorputz oboidea dauka,garaia, eta apur bat konprimatua; isats-pedunkulua oso laburra du. Behe-barailagoikoa baino laburxeagoa du. Kolore alda-korra izan ohi du, adinaren, sexuaren urte-sasoiaren edo kokalekutzat duen tokiarenarabera. Karraspio arrek kolore gorrixkaageri dute, luzetarako lerro urdinekin;emeak, aldiz, kolore ilunekoak dira.

TAMAINA: 11-14 cm.-koa izan ohi da, baina18 cm. ere izan ditzake.BIOLOGIA: espezie bakartia da, eta her-mafrodita proteronikoa, alegia, lehenik emeda eta gerora ar bilakatzen dena.ELIKADURA: anelidoak, krustazeoak,moluskuak, ekinodermatuak, arrain txikiaketa algak.HABITATA: alga eta hariz jositako hondoe-tan bizi dira, batik bat karraspio gazteak.Hedapena: Atlantiko ekialdea, eta Medite-rraneoa.

BAKETA Symphodus mediterraneus

A R R A I N A K

106 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: Ctenolabrusgeneroari dagokionean, gaile-goaz gain ez da beste ezeinespezierik ikusi Bizkaiko Golko-an. Gorputz luzanga dauka; biz-karraldea deprimitua etamarroi-iluna, edo baita urre-kolorekoa ere zenbaitetan.Orban beltz nabarmen bat dubereizgarri isats-pedunkuluarengoialdean. TAMAINA: 20 cm. izan ditzake.BIOLOGIA: bi urterekin erdies-ten du sexu-heldutasuna. Behin hartaraezkero, uda-sasoian ugaltzen da. Gailegoemeek milimetro bateko diametrodun arrau-tzak erruten dituzte. Arrautzek koipe-tantabat dute beren baitan, flotatzeko gaitasunaematen dietena; pelagikoak dira eta plank-tonaren osagai. Larbak bost egun barrujaiotzen dira, eta planktonaren barruan

jarraitzen dute aldi batean, harik eta hondo-raino jaisten diren arte. ELIKADURA: anelidoak, krustazeoak etamoluskuak.HABITATA: hondo arrokatsuetan bizi da,metro batetik hasi eta 15 metrora bitartekosakoneratan; neguan, halere, 60 metrokosakonerataraino jaits daiteke.

DESKRIBAPENA: dontzeilak gorputzluzanga eta deprimitua du oso. Kolorea,berriz, sexuaren arabera aldatzen zaio.Dontzeila arrek, adibidez, kolore berde-laranjatu edo arre-horixka ikusgarria izanohi dute; bular-hegatsaren atzealdeanzeharkako banda laranjatua eta orban beltzbat ageri dute. Emeak, aldiz, kolore arrex-kakoak izan ohi dira. TAMAINA: alerik ohikoenak 14-16 cm. iza-ten dituzte, baina 29 cm. ere izan ditzakete.

BIOLOGIA: labrido hauhermafrodita proteroginoada. Dontzeila aleetarik,asko emeak izan ohi diraberen bizitzako lehenaroan, eta zahartu ahala,ar bilakatzen dira. Trantsi-zio garaian, ar eta emeizan daitezke aldi berean;baina, kraba arruntak ez

bezala, ezin daitezke autoernaldu. Uda-sasoian ugaltzen dira. Familiakide dituengainerako espezieetan gertatzen denarenaurka, juliaren arrautzak flotatzaileak edourgainekoak dira, eta ez diraute alga-habiabatean. Arrautzak lauzpabost egun barruzabaldu edo lehertzen dira eta bizimodupelagikoa ematen dute bi hilabetez. ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak etaanelidoak.

GAILEGO Ctenolabrus rupestris

DONTZEILA Coris julis

A R R A I N A K


DESKRIBAPE-NA: gorputzluzanga etaestu samarradu, buru handieta luzearekin;mutur zorrotzadu. Hortz handieta konikoakditu, ilara baka-rrean kokatuta;espain mami-tsuak, 7-10tolesturak osa-tuak. Espezie honek dikromatismo sexualadu; hau da, arrek kolore bat izaten dute etaemeek beste bat. Arrak burua eta alboakhoriak ditu, urdin biziaz jaspeztatuak;emeek eta gazteek, ordea, kolore laranjadute, eta hiru orban beltz dituzte bizkarral-dean, eta horien bitarteetan orban zuriak,bizkar-hegatsetik hasi eta isats-hegalera

bitartean. TAMAINA: emeek 20 eta 30 cm artekoluzera izaten dute; arrek, ordea, 40 cmartekoa.BIOLOGIA: arrain haragijalea da; krusta-zeoak eta moluskuak jaten ditu.Maiatzean eta ekainean ugaltzen da. Arrakhabia bat edo gehiago egiten ditu, etaberarengana erakartzen ditu emeak.

TXILIBITUA Labus mixtus

DESKRIBAPENA: gorputz luzanga dauka,ikario-formakoa. Kolore aldakorrekoa da: gorria, tita zuriz zipriztindurikoa; berdeedo marroia, tonu argi nahiz ilunekoa.Ezpain lodiak ditu oso. Bizkarraldeko hega-tsa luzanga du, arantzadun erradio mordo

eta guzti. TAMAINA: 60 cm. izan ditzakeluzean, eta 5 kiloko pisua. Dur-doi alerik ohikoenek, halere, 50cm. neurtzen dute luzean, etakilo eta erdiko pisua.BIOLOGIA: zenbait espeziehermafrodita proteroginoakdira; alegia, bizitzako lehenaroan emeak dira, denborarenjoanarekin antzaldatu eta arbilakatzen direnak. Ekaineaneta maiatzean, habi trauskil -

edo gutxi garaturiko- batzuk egiten dituztedurdoi emeek algez baliaturik, eta haietxe-tan erruten dituzte arrautzak; bost egunbarru zabaldu ohi dira.ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak etaarrainak.

DURDOA Labrus bergylta

A R R A I N A K

108 FLORA ETA FAUNA

D E S K R I B A P E N A :gorputz luzanga etanahikoa estua du;burua konikoa etaisats-hegala urkila itxu-ra nabarmenekoa ditu;ezkatak txikiak dira.Kolorea nahikoa alda-tzen da adinaren, ure-tako sakoneraren edourtaroen arabera. Orohar, marroi gorriskaizaten da, 7-9 marrabertikal ilunagoekin eta2 edo 3 lerro luze urdi-nekin. Gehienez ere,20 cm luze izan daiteke. TAMAINA: 20 cm.BIOLOGIA: beste arrain batzuk, krustazeo-ak, moluskuak eta zizareak jaten ditu.Hermafrodita da; apiriletik ekainera bitarte-

an ugaltzen da; beren burua ernaltzenduten aleen kasuak ere badaude. 20.000eta 100.000 arrautza bitarte erruten ditu.ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak,anelidoak eta arraintxoak.

DESKRIBAPENA: gorputz fusiformeadauka, gris-berunkara kolorekoa bizkarral-dean, zilarkara saihetsetan, eta zuriskasabelaldean. Tonu arrosakoak izan ohi dituezpainak. Operkuluaren gainean, berriz,orban beltz nabarmen bat du bereizgarri.

Buru sendoa du eta aho han-dia.Tamaina: metro bat.BIOLOGIA: udaberrian etaudan ugaltzen da. Lupina gaz-teak gregarioak edo taldekoiakdira, eta itsasadarretako urgazikaretan sartu ohi dira maiz.Heldu egindakoan, bakarti bila-katzen dira, nahiz eta batzue-tan talde txiki batzuek osatzendituzten ibai-ahoetan. Hondar-tzetan eta uharteetan ibiltzendira sarritan; horietan arin etabizkor ibili ohi dira harrapaki-

nen atzetik.ELIKADURA: arrainak, moluskuak, krusta-zeoak eta anelidoak.HABITATA: hondo hareatsu-arrokatsuetanbizi da, 2-100 metro bitarteko sakoneratan.

KRABA ARRUNTA Serranus cabrilla

LUPINA ARRUNTA Dicentrarchus labrax

U G A Z T U N A K


DESKRIBAPENA: krabarro-ka txikiaren -Scorpaena nota-taan-tzekoa da oso, etasarritan nahasi egiten diraespezie biak. Buru handiadauka, larruazal-gingilez esta-litakoa; halaber, eztenak ageriditu bizkarreko, uzkiko nahizpelbiseko hegatsetan, gurinpozoitsuei lotutakoak guztiakere.Kolore aldakorra du. Sarriaskotan gorri ardo-kolore jaz-peztatua gailentzen zaio, bel-tzez titakaturikoa, isats-pedunkuluaren erdialdetik beherako zatianbatik bat. Oro har, orban distal bat izan ohidu bizkar-hegatseko alderdi arantzatsua-ren mutur urrunekoan.Hezurrezko gandor bat dauka masailezu-rrean zehar; buruarenazpian, berriz, gare-zur hobi bat du.

TAMAINA: 15-20 cm.BIOLOGIA: igerilari traketsa da. Hondoanbaino ez da bizi beti; duen gaitasun mime-tiko itzelari esker, antzaldaturik eta zelatangeratu ohi da, harrapakinak noiz arrantza-tuko.ELIKADURA: batik bat krustazeoak, bainabaita arrain txikia eta moluskuak ere.

KRABARROKA TXIKI Scorpaena loppei

DESKRIBAPENA: gorputz laburra eta sen-doa dauka, kolore aldakorrekoa; gorri-grisax-ka edo arrexka. Honetan bereizten da kraba-rroka ertainetik, alegia, ezkata handiagoakditu, zabal bezain luzeak, zabalak baino luze-agoak izan beharrean.

Halaber, krabarroka txi-kiaren zeharkako lerrogehienekoak 40 ezkataditu, eta ez 55 kraba-rroka ertainarenakbezala. Profil ganbilekogorputza ageri du, eta,pozoitsuak ditu operku-luetako, uzkiko eta biz-karraldeko arantzak. Tamaina: 18 cm.BIOLOGIA: krabarro-kak burutzen duen

aldian eta moduan gauzatzen du ugalketaELIKADURA: zizareak, moluskuak, arrainaketa krustazeoak. HABITATA: hondo lohitsuetan bizi da, hasiitsasertzetik eta 200 metro bitarteko sakone-ratan.

KRABARROKA GORRI Scorpaena notata

U G A Z T U N A K

110 FLORA ETA FAUNA

DESRIBAPENA: gorputzlaburra eta sendoa dauka.Kolore aldakorrekoa da,baina ez da gainerako kraba-rrokak bezain gorria, apur batargiagoa baizik. Batzuetanbelzkara izan daiteke. Isats-pedunkuluaren muturreanorban argi bat ageri du.Hegatsek, berriz, orbantxogorrixka arre eta argiak izanohi dituzte. Aho handikoa da,ezpain lodiak eta bandatan antolaturikohortz zorrotz eta ziztakariak dauzkana. Biz-kar-hegatsek, uzki-hegatsek eta operkuluekguruin pozoitsuetara loturiko arantzak dauz-kate; horrexegatik izan ohi da hain minberahorien ziztada. Hondoan etzanda ematendu egun osoa.TAMAINA: 30 cm.

BIOLOGIA: krabarrokak burutzen duenaldian eta moduan gauzatzen du ugalketa.ELIKADURA: zizareak, moluskuak, arrai-nak eta krustazeoak.HABITATA: arroka artean bizi da, zeinetaraezin hobeto moldatzen baita mimetikokiantzaldatuta. Gauez, behera egiten du,baina ez da iristen krabarrokak harrapatzendituen sakonerataraino.

DESRIBAPENA: alboetatik konprimatuaageri du gorputza; ingerada oboidea dauka,kolore zilarkara eta distiratsukoa. Sabelal-deko hegatsak beltzak ditu, kanpoaldekoertza zuria dutenak. TAMAINA: 15 eta 40 cm bitartekoa izatenda.BIOLOGIA: maltzurra da eta oroimen han-dikoa. Uda amaieran eta udazkenaren

hasiera aldean ugaltzen da.Orduan, kolore urdinskahartzen dio buruak, etakopetaldean banda gorrixkabat agertzen zaio. Arrautzaketa arrautzetako larbakplanktonaren osagai dira.Larba guztiak emeak dirahasieran batean, eta geroraar bilakatzen dira. ELIKADURA: anelidoak,krustazeoak, moluskuak etaalgak.

HABITATA: taldean bizi da, hondo arroka-tsuetan eta bitariko uretako harri-lubetainguruetan ibili ohi direnetan; txibia eta lan-perna bila ibili ohi dira. Beren hagin eta eba-kortz gogorrak erabiltzen dituzte lehenikerauzi eta gero birrintzeko. Metro batetikhasi eta 40 metro bitarteko sakoneratanaurki daiteke.

KRABARROKA ARRUNTA Scorpaena porcus

MUXAR ARRUNTA Diplodus vulgaris

A R R A I N A K


DESRIBAPENA: gorputzoboidea dauka, gris-argikolorekoa, eta distirazilarkarak ageri dituena.Muxar handi gazteek 8edo 9 lerro ilunek zehar-katzen dituzte bertikale-an, gutxiago edo gehiagonabarmendurikoek etaurteen joanarekin lauso-tzen direnak. Isats-hega-tseko pedunkuluan orbanbeltz bat du bereizgarri,erabat estaltzen ezduena, baina. Bular-hegatsen oinaldea iluna du; ahoa, berriz,irtena eta ebakortz irtenez horniturikoa. TAMAINA: 50 cm.BIOLOGIA: udaberrian eta udan ugaltzenda, hondo legartsuetan. Muxar handiarenarrautzak planktonaren osagai dira, larbakbezalaxe; sortzez, larba guztiak emeak

dira, zahartu ahala ar bilakatuz doazenak.ELIKADURA: anelidoak, krustazeoak,moluskuak eta algak.HABITATA: zona litoralean bizi da, etaarrain-sardatan mugitzen da hondo arroka-tsu eta hareatsuetan zehar. Itsaspekobelardietan ere ibili ohi da sarritan, harra-pakin bila.

MUXAR HANDI Diplodus sargus

DESRIBAPENA: Puntazzo generoari dago-kio. Mutur puntazorrotza eta profil ganbiladitu bereizgarri; ebakortz luze eta okertuaknabarmentzen zaizkio.Mutur zorrotza eta protraktila du; gaztetan,halere, ez zaie hain nabarmen ageri. Gor-

putz garai, oboide eta konprima-tua dauka; kolore zilarkara-gri-saxka du, zeharkako 7-8 bandabeltz eta ilun ageri dituena tra-beska.TAMAINA: 50 cm.-ko luzera.BIOLOGIA: udazkenean ugal-tzen da. Ugalketa garaian, urdin-grisaxka koloreko bihurtzen zaioburuaren goiko aldea, bandaarre-ilun estu bat ageri duelarikbegien aurrealdean eta bestezabalago bat atzealdean. Arrau-tzek eta larbek bizimodu pelagi-

koa daramate; larbak, ordea, kostalderaitzultzen dira artean urte-gutxiko direlarik. ELIKADURA: herbiboro edo belarjalea da,argi eta garbi; alabaina, zizare, molusku etakrustazeoez ere elikatzen da

AKER MUXAR Diplodus puntazzo

A R R A I N A K

112 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: itxuraz,muxar handiaren oso antzekoa,baino txikixeagoa. Gorputz kon-primatua dauka, eta ezpainmeheak ditu. Muxar buztanbeltzgazteek zirrinda bertikalak ageriohi dituzte, zahartu ahala desa-gertzen zaizkietenak. Helduak, berriz, zilar-koloreko-ak izan ohi dira, isats-pedunku-luan orban beltz bat ageri dute-nak. Ez dute ertz ilunik hegatse-tan, eta sabelaldeko hegatsakhorixkak dituzte.TAMAINA: 20 cm da luze.BIOLOGIA: gainerako muxa-rrak baino fidakorragoa da. Apiriletik ekaine-ra bitartean ugaltzen da. Bere arrautzak etalarbak planktoneko osagai dira. Hermafrodi-ta proteroginoa da.

ELIKADURA: anelidoak, krustazeoak,moluskuak eta algak.HABITATA: hondo arrokatsuetako arrain-sardatan mugitzen da kostalde inguruetatikzehar.

DESKRIBAPENA: muxar ezpainlodiakbere kolorea du bereizgarri, gainerakomuxarrekiko, hots, zilarkara edo horixkaizan ohi da, eta 5 zirrinda zabal arre-gorrix-kek zeharkatzen dute bertikalean. Muturluzanga dauka, eta ahoa txiki samarra.TAMAINA: 65 cm izan ditzake luzean;

pisuari dagokionez,5 kilo astun izandaiteke. Alerik ohi-koenak, ordea, 50cm.-koak eta kiloeta erdikoak dira.BIOLOGIA: udabe-rrian ugaltzen da.Arrautzak eta lar-bak pelagikoakdira, harik eta hon-doraino jaistendiren arte.ELIKADURA: ane-lidoak, krustazeoaketa moluskuak.

HABITATA: bizimodu bakartia darama etahondo arrokatsuetan bizi da, 10 metro etagehiagoko sakoneratan, eta algaz jositakohondo arrokatsu-hareatsuetan. Muxarezpainlodien espeziea uharteetara hurbil-tzen da sarritan.

MUXAR BUZTANBELTZ Diplodus annularis

MUXAR EZPAINLODI Diplodus cervinus

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: esparidoa, gorputzluzanga eta deprimitua daukana; bizka-rraldea berde-horixka eta sabelaldeazilar-kolorekoa ageri dituena. Lauzpa-bost lerro horik zeharkatzen diote zeha-rretara gorputz osoa. Albo-lerroa belzka-ra du. Bular-hegatsen oinaldean orbantxiki eta ilun bat nabarmen daiteke.Ahoa txikia du, kamutsa eta dortsalsamarra. TAMAINA: 25 eta 30 cm bitarte ditu.BIOLOGIA: apiriletik maiatzera bitarteanugaltzen da. Boga emeek kostalde ingu-ruetan erruten dituzte arrautzak. Arrautzakplanktonaren osagai dira, eta baita larbakere, harik eta garatzen diren bitartean. Her-mafrodita proteroginoa da. Sortzez, emejaiotzen dira ale guztiak, baina garatu

ahala, ar bilakatzen dira.ELIKADURA: algak, anelido txikiak etakrustazeoak.HABITATA: arrain-sarda handitan mugi-tzen da, harat-honat, kostaldean zehar;hasi ur azalekoetatik eta 100 metrokosakonerataraino.

BOGA Boops boops

DESKRIBAPENA: gorputza apur batluzanga dauka, muxar handiena bainoluzexeagoa, baina bogena baino laburra-goa. Bizkarraldea urdin-kolorekoa du,saihetsaldeak zilarkarak ditu eta sabelal-dea zuriska. Begi handiak ditu. Burua,berriz, aho zeihar batean amaiturikoa.Sabelaldeko eta bularraldeko hegatsakzuriskak ditu; uzkikoa eta isatsekoa,gorrixkak. Orban beltz bat du bereizgarriisats-pedunkuluan; pedunkuluak, berriz,ertz zuri-horixka bat du.

TAMAINA: 25 cm.BIOLOGIA: udaberrian ugaltzen da. Buz-tanbeltzaren arrautzak planktonaren osa-gai dira. Mugimendu etengabekoan ibili ohida beti, eguneko orduaren eta urte-sasoia-ren arabera.Negu partean, 40 metro baino gehiagokosakoneratara jaisten da.ELIKADURA: algak, anelidoak, krustazeo-ak, moluskuak.HABITATA: Hondo arrokatsu eta belarka-ratan bizi da.

BUZTANBELTZ Oblada melanura

A R R A I N A K

114 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gor-putz luzanga eta oboideadauka, zilarkara. Koloregrisaxka du bizkarraldeaneta bederatzi-hamarrenbat lerro horik zeharkatzendute luzetara; kolore horiabiziagotu edo moteldu egi-ten zaie, arrainaren emo-zio-egoeraren arabera.Arraina hiltzean, orbanhoriek ezabatu egiten diraerabat. Bular-hegatsenbeheko aldean orban ilun bat ageri dute.TAMAINA: 45 cm.-koa, eta baita 50 cm.-koaere. BIOLOGIA: udaberrian eta udazkenean,arrautzak errutera hurbiltzen da kostalderaeta itsasertzaren ondoan uzten ditu. Arrau-tzak planktonaren osagai izango dira, hariketa zabaltzen diren arte.

ELIKADURA: algak, anelido txikiak, krusta-zeoak eta planktoneko diatomeoak.HABITATA: hondo arrokatsuetan bizi da,algak erruz daudenetan. Arrain-sarda bete-betetan ibil ohi da kostaldean zehar, sakone-ra gutxiko urtean. Kostaldeko espezie peto-petoa izaki, nekez urruntzen da kostaldetik.Ez da 20 metro baino gehiagoko sakonerata-ra jaisten.

DESKRIBAPENA: gorputz konprimatu etagaraia dauka. Bizkarraldean kolorazio arro-sa edo gorrixka ageri du; saihetsaldeak,berriz, gorrixka-zilarkarak ditu, eta sabelal-dea zuriska. Begien gainean orban urdinskabat ageri du, gorputzaren beste hainbat ata-letan bezalatsu.TAMAINA: 50-60 cm.

BIOLOGIA: talde txikietanmugitzen da. Udaberritikuda hasierara arte duteugaltzeko garaia. Lamote-aren arrautzak urgaineko-ak edo flotatzaileak dira;larbek, beren biziarenhasieran, bizimodu pelagi-koa daramate, eta ezari-ezarian kostaldera gertu-ratuz joango dira. Lamoteale batzuk hermafroditaproterandrikoak dira, ale-

gia: ar dira sortzez; gero, trantsizio garai batigarotzen dute, zeinetan ar nahiz eme izanbaitaitezke, edo sexu bitariko aldi berean -ezeinetan heldutasunik erdietsi gabe -; eta,azkenean, eme bilakatzen dira. ELIKADURA: krustazeoak, moluskuak etaanelidoak.

SALPA Sarpa salpa

LAMOTE Pagellus erythrinus

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: gorputz ler-den eta luzanga dauka; sabelal-dea biribildua izaki, eite zilindri-koa hartzen du. Bizkarraldeankolore berdexka du; saihetsaldeeta sabelalde zilarkarak ditu. TAMAINA: 20 cm.BIOLOGIA: 13-23ºC arteko ten-peratura duten urak ditu gogoko-en. Azal inguruko uretan halakotenperaturik aurkitu ezean, sako-nera handiagokoetara jaisten da,neguan egiten duenez. Ia betiarrain-sarda handietan mugitzenda. Antxoaren bizitza-luzera ezda zazpi urtetik gorakoa izaten. ELIKADURA: mikroorganismoplanktonikoak.HABITATA: arrain-sarda handietan bizi ohida; horietan harat-honat ibiltzen da

neguan, 100-150 metro bitarteko sakone-ratan. Udan, kostaldera hurbiltzen da etaura azalekoetan aurki daiteke.

BOKARTA Engraulis encrasicholus

DESKRIBAPENA: gorputz luzanga etasendoa dauka; bizkarraldea gris-berdexkakolorekoa du, saihetsaldeak arrosak ditueta sabelalde zuriska du. Sarritan, luzetara-ko zirrinda arrosa-kolorekoek zeharkatzendituzte txelba hortzandi helduen gorputzak.Gazteek berde-urdinska kolorea ageri dute.Buru handia dauka, zahartu ahala are han-

diago egiten zaiona, goraune kon-kor bat irteten zaiolako garondoal-dean. TAMAINA: metro batera bitartekoluzera eta 12 kiloko pisua.BIOLOGIA: uda-sasoian kostal-dera inguratzen da arrautzak erru-tera eta edonolako hondoetan -hareatsu, lohitsu, arrokatsu edoalgatsuetan- ageri da.Arrautzak -planktonaren osagaiizaki- jitoan ibili ohi dira. Larbak,estreinako aldietan, fitoplanktonaz

elikatzen dira eta gero zooplanktonaz, hariketa kostaldera hurbildu eta behin betikohondora jaisten diren artean.Negu partean, berriz, hondo sakonagoetanbizi da.ELIKADURA: krustazeo txikiak, molus-kuak, algak eta arrain urdinak. Abiada han-dian eraso egiten die harrapakariei.

TXELBA HORTZANDI Dentex dentex

A R R A I N A K

116 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA:gorputz luzangadauka, sendo etalodia aurrealdetik,eta konprimatuaatzealdetik. Kanelaedo marroi-argi kolo-rekoa, tita ilun ugarizzipriztindurikoa. TAMAINA: 20-40cm. bitartekoa; 60cm. neurtzera iritsdaiteke.BIOLOGIA: irailetikmartxora bitarteanugaltzen da. Aholatzhirubixar emeak milaka arrautzatxo errutenditu, milimetro bateko diametroa dutenak;arrautzak planktonaren osagai dira. ELIKADURA: moluskuak, arrainak eta krus-

tazeoak. Jatun handiak dira.HABITATA: Itsasertzetik hasi eta 250 metrorabitarteko sakoneratan bizi da, hondo algatsuedo arrokatsuetan, eta arrakala artean ezku-taturik.

DESKRIBAPENA: gorputz lerdena etaluzanga dauka, ezkata ñimiñoez eta muko-sa ugariaz horniturikoa. Berde-horixka edogrisaxka izan ohi da; saihetsaldeak zilarka-rak ditu, orban kiribiltsu batzuk ageri dituz-tenak, eta sabelaldea zuriska. Hiru bizkar-hegats dauzka, eta bi uzki-hegats. Goi-baraila behekoa baino irtenagoa du, eta

ez du barbularik muturre-an. TAMAINA: 40-60 m.bitartekoa; 1,25 m. izaterairits daitezke.BIOLOGIA: udaberrianugaltzen da. Ugalketagaraian, emeek 300metroko sakoneratanerruten dituzte arrautzak,9-10 ºCko tenperaturaartean dabiltzan uretan.Arrautzek -milimetro bate-ko diametrodunak- azale-

rantz egiten dute eta bizimodu pelagikoaematen, larbek bezala. Larbak metro gutxi-ko sakoneratara jaitsi ohi dira eta horietanbizitzen dira, harik eta 25-30 cm. neurtzerairitsi bitartean. Gero, 200 metro ingurukosakoneratara jaisten dira. ELIKADURA: moluskuak, arrainak, krusta-zeoak eta anelidoak.

AHOLATZ HIRUBIXAR Gaidropsarus vulgaris

ABADIRA HORIA Pollachius pollachius

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: kolore marroi-ilunedo arre-gorrixkako gorputza dauka.Saihetsaldeak grisaxkak ditu; sabelal-dea zuriska du. Bizkarraldea etasaihetsaldeak orban beltzez hornituri-koak ditu, eta badituzte zeharkakobanda lauso marroi-ilun kolorekobatzuk ere. Hiru bizkar-hegats ditu,eta bi uzki-hegats. Goi-baraila behe-koa baino luzexeagoa du. TAMAINA: 45 cm.BIOLOGIA: udaberrian ugaltzen da,100 metro baino gutxiagoko sakonera-tan. Paneka handiaren arrautzek ape-nas izaten dute milimetro bat bainohandiagoko diametrorik; planktonarenosagai dira. Arrautzak ez dira 10 edo13 egun baino lehen zabaltzen etahorietatik larba bat jaiotzen da, 3mm. denaluzean eta bizimodu pelagikoa daramana

aldi batean. ELIKADURA: krustazeoak, moluskuak etaarrain txikiak.

PANECA HANDI Trisopterus luscus

DESKRIBAPENA: suge-formako gorputzzilindrikoa dauka, gris-belzkara kolorekoabizkar eta saihetsaldean, eta zuriska sabe-laldean. Buru sendo eta apur bat konprima-tua dauka, ondokoez horniturikoa: ahohandi bat, mihi zabala, eta hortz ñimiñobaina gakodun mordoa. Goi-baraila behe-koa baino luzeagoa du. Bular-hegatsenparetik hasten zaio bizkar-hegatsa. Ezkata-

rik gabea da, eta ez du ez sabel-hegatsik ez pelbisekorik. TAMAINA: 2,80 cm bitartekoa; 60kiloko pisua.BIOLOGIA: arrain gautarra daeta jatun handia. Bost urte bete-tzen dituenean hasi eta 15 urterabitartean ugaltzen da. Horretara-ko, sakonera handiko hondoetarajaisten da, 2.000-3.000 bitarteko-etara; izan ere, hondo sakonetako

presioa lagungarri zaio arrautzak erruteko,13-14 milioi inguru jaurtitzen baititu aldioro.Emeak arrautzak errun orduko, arrak ernal-du egiten ditu, eta arra zein emea hil egitendira. Arrautzak ur gainera igotzen diraorduan eta planktonaren osagai bilakatzen. Larbek -angulen antzekoak izaki-, hondorajaitsirik, malkargune arrokatsuetan babeshartzen dute.

ITSAS AINGIRA Congrer congrer

A R R A I N A K

118 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: gorputzluzanga dauka, gorri-laranja-tua; zeharkako bi lerro horiditu, eta bi barbula luze goi-barailan. Buru luzanga du etahonetan bereizten da lohitakobarbarinarenetik: errostroluzanga eta ganbila du; begienarteko tartea, berriz, zapalduadu, eta ez ahurra. TAMAINA: 20 cm ingurukoaizaten da, baina 40 cm bitarte-ko luzera izan dezake.BIOLOGIA: taldean bizi da,kosta inguruan; hondo hareatsu edo limo-tsuetan kokatu ohi da. Barbulak astindu ohiditu, harrapakinen bila dabilelarik; harrapaki-nak hauteman eta lurpetik atera ez ezik,zapore onekoak diren igar dezake barbuleiesker. Bi urterekin erdiesten du sexu-helduta-

suna. Udaberrian eta udan ugaltzen dira. Mili-metro bateko diametrodun arrautzak errutenditu. Bere arrautzak eta larbak planktonarenosagai dira. Larbak, garatu ahala, hondorajaisten dira eta kostaldera hurbiltzen. ELIKADURA: moluskuak, krustazeoak,algak eta anelidoak.

DESKRIBAPENA: gorputz lerdena dauka;grisaxka-kolorekoa du bizkarraldea, zilarka-rak ditu saihetsaldeak eta sabelalde zuriskadu.Mutur puntazorrotza du; ahoa, berriz, zeharoprotraktila eta tubularra. Irten samarra dubaraila, eta albo-lerroa bihurgunetsua, hezu-rrezko ezkata oso garaiez osaturikoa. Oper-kuluaren atzealdean orban beltz bat dauka.

Badu isats-hegal bat ere. TAMAINA:50 cm.BIOLOGIA: sarritan arrain-sardahandiak osatzen ditu, eta uda-sasoian, horietan hurbiltzen da kos-taldera ugaltzera. Negu partean,aldiz, alderdi sakonagoetara itzul-tzen da, 100-500 metro bitartekosakoneratara. Txitxarro emeek urazaletik gertu erruten dituzte arrau-tzak, milimetro bateko diametroadaukatenak. Arrautzak eta larbak

planktonaren osagai dira. Larbek -2,5 zm.neurtzen baitute jaio berritan- marmokenbabesa bilatu ohi dute, eta haien unbrelaazpian aterpetzen dira; marmoketatik erauzi-tako edo eroritako organo genitalak eta hariz-pi-puskak dituzte elikagai. ELIKADURA: planktona, arrautzak, besteespezieetako larbak eta arrainkumeak, krus-tazeoak eta moluskuak.

HAITZETAKO BARBARIN Mullus surmuletus

TXITXARRO ARRUNTA Trachurus trachurus

A R R A I N A K


DESKRIBAPENA: gorputz fusiformeaeta muskulutsua dauka, gris-zilarkarakolorekoa. Buru zapala eta trinkoa du;ahoa, berriz, txikia. Goi-ezpaina lodiadu, eta garatxo oso bereziez estalita-koa. Hondoetako korrokoiaren albo-lerroak 40-45 ezkata inguru izan ohiditu. TAMAINA: 60 cm.BIOLOGIA: arrain euritermikoa etaeurihalinoa da, eta ondorioz, apenaserasaten dioten tenperatura-aldaketeketa gazitasun-bitarteek; ur gezatan bizi-tzeko ere gai da aldi batean. Oso aisejasan dezakete kutsadura. Igerilari akti-boa da; hainbat metroko jauziak eginditzake, uretatik kanpo. Uda-sasoian duugalketa garaia.ELIKADURA: planktonaz elikatzen da.Uretan dilindan dabiltzan substantziaorganikoak hurrupatzen ditu, eta, arro-ketako lingirdan edo -are- lupetzan aur-kitzen dituen algak eta zizareak.

HONDOETAKO KORROKOI Chelon labrosus

DESKRIBAPENA: Euskal kostaldeko gaine-rako korrokoi-espezieek baino gorputz lerde-nagoa eta fusiformeagoa dauka. Buruan urre-

koloreko distira bat ageri zaio;operkuluek bi orban hori dituzteeta orban txikiago batzuk ageriditu begi bien atzeko aldean. Ezdu betazal adiposorik begian.Mugilidae familiako gainerakoaleek baino bular-hegats luzea-goak dauzka, eta goi-barailabegiaren ertzeraino iristen zaio. TAMAINA: 45 cm.BIOLOGIA: generokide dituengainerako espezieen antzekoa.ELIKADURA: algak, planktona,lingirda, lohia.HABITATA: arrain-sarda aleani-tzak osatzen ditu eta horiekin

zeharkatu ohi ditu igerian -bitariko uretan-estuarioak eta itsas labar arrokatsuak.

DABETA KORROKOI Liza aurata

A R R A I N A K

120 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: tamainaertaineko harraparia, emeaarra baino handiagoa dela-rik. Aurpegiaren alde bakoi-tzean agertzen diren bibote-antzeko egitura deigarriakalde batera utzita, bizkarral-detik gris iluna da, eta azpi-tik, zeharkako marrez apain-duta, kolore argia agertzendu. Gazteek, orokorrean,tonu arreagoak aurketzendituzte. Airean dagoenean, belatz handiarenzilueta bereizgarria erraz ezagu daiteke: buz-tan luzea eta hego luze eta zorrotzak dituengorputz trinkoa aurkezten duen hegazti honek,hegoak arin eraginez hegan egiten du, sakon-ki astindu gabe, han hemenka planeatu eta zut

amiltzen delarik.TAMAINA: luzera: 38-50 cm. Hego-luzera: 83-113 cm. Pisua: 600-1.000 gBIOLOGIA: ez du habiarik egiten eta besteespezie batzuen habiak erabiltzen ditu. Mar-txoan eta apirilean erruten du: 3-4 arrautza.

DESKRIBAPENA: belatzen familiako harra-pari txiki hau espazio zabaletan arrunta da.Lumajea arre-gorriska da. Arra emearengandikburuko eta buztaneko kolore urdin-grisaskadela eta bereizten da, arrak buztanaren buka-eran marra beltz zabala aurkezten duelako.

Ziluetan hego zorrotzak eta buz-tan luzea nabarmentzen dira.Baina denetan ikusgarriena heganegiten duenean, harrapakina ikus-tatzeko, buztana abaniko moduanzabalduz eta hegoak gogor astin-duz, airean orekan mantentzekoduen gaitasuna da.TAMAINA: luzera: 31-38 cm.Hego-luzera: 70-78 cm. Pisua:140-290 gBIOLOGIA: ugalgaraia, eta ohikoeztei-hegaldiak, martxoak edoapirilak aldera hasten dira. Ez du

habiarik erakitzen, eta harkaitzaren gainean 4-5 arrautza erruten ditu, emeak 20 egunetanzehar inkubatuko dituelarik. Handik hilabetebatera, txitoak hegan egiteko gai izango dira,eta gurasoekin denboraldi bat igaro ondoren,abuztuak aldera burujabetzen dira.

BELATZ HANDIA Falco peregrinus

BELATZ GORRIA Falco tinunculus

H E G A Z T I A K


DESKRIBAPENA: kaio honekitxura zakarra du. Ale helduenlumajea ia erabat zuria da, biz-karraldeko eta hegoen gainekokoloregrisaska izan ezik. Hego-en muturrak beltzak dira etaorban zuriz apainduta daude.Hankak horiak dira, baitamokoa ere, beheko barailarenmuturrean orban gorria ager-tzen badu ere. Kaio hauskara-rengandik bereizteko hauenhanken kolore laranjari begiratubehar diogu, baina bi espeziee-tako ale gazteak antzekoakdirenez (antzeko tamaina,lumaje marroia eta hanka etamoko beltzak) adin horretan desberdintza-tzea ia ezinezkoa dela esan genezake.TAMAINA: luzera: 55 cm.Hego luzera: 150cm.

BIOLOGIA: Euskal Herriko kostaldeanhabigintza ugaria eta jarraia ager-tzenduen kaio espezie bakarra da. Ugalkolo-niak itsaslabar eta uhartetxo arrokatsueta-ko erlaitzetan kokatzen dira.

KAIO HANKAHORIA Larus cachinans

DESKRIBAPENA: ahatea baino handiagoaden hegazti urtar hau, heldua denean, erabatbeltza da. Lepoa luzatuta daramalarik hegan

egiten du, hegoak sakoni eta azkar astinduz.Ubarroi handiarekin nahas daiteke, bainatxikiagoa da eta ez du izterretan, masailetanedo mokoaren oinarrian orban zuririk ager-tzen. Bikotea bilatzeko garaia datorrenean,ubarroi mottodunak aste batzuetan zeharmantenduko duen gandorra aurkezten dumototsa bailitzan.Ale gazteek bular zuria eta kolore arreaagertzen dute.TAMAINA: luzera: 65-80 cm. Hego-luzera:90-105 cm.BIOLOGIA: ugaltokian sedentario modurajokatzen du. Itsaslabar latzetako aoal etazuloetan, eta irletan egiten duhabia. Martxo-rako, arrak algak eta adartxoak ekartzenditu, emeak habia moldatzeko erabi ditzan.Geroago emeak hiru arrautza errungo ditu,bikoteak 30-31 egunetan zehar inkubatuondoren, txito nidikolak jaiko direlarik.

UBARROI MOTTODUNA Phalacocrocorax aristotelis

H E G A Z T I A K

122 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: 62 zenti-metro handiera eta 1,25 zenti-metro hegozabalera duelarik,erroia benetako erraldoi batda, bera barne hartzen dueneta lorategi eta zalduetakotxori txikiek osatzen dutenpaseriformeen ordenarenbarruan.Askotan jendeak beste korbidobatzuekin konfunditzen du,hala nola beleekin edo ipar-beleekin. Horietatik guztietatikbereizten da hainbat ezaugarritan: beretamaina handiagoa, bere eztarriko lumalatzak, solte eta tenteak, mokoa, sendoa-goa eta zorrotzagoa, eta ahotsa “grrak” edo“rok” antzeko soinu sakon eta errepikatua.Bai lumaia, baita mokoa, hankak etabegiak, ere, beltz-beltzak dituelako ezagu-na da hegazti hau. Bera protagonista izanduten elezahar eta mito ugariek “asturu gai-

tzeko” txori bihurtu dute eta, arrazoi hone-gatik, gizakien gupidagabeko jazarpenajasan izan du hainbat eta hainbat urtez.Hala ere, bere aparteko adimenari eta mol-datzeko duen gaitasun izugarriari esker,irautea lortu du, bere populazioak, aintzinaugariak, nabarmen murriztu badira ere.TAMAINA: luzera: 60-65 cm. Hego-luzera:125 Pisua: 800-1.500 g.

DESKRIBAPENA: izena adreilu-gorri kolo-reko buztan deigarritik datorkio. Isatsa aldebatera utzita, arrek eta emeek lumaje des-berdina agertzen dute. Arraren kolorea bel-tzeska da, ilunagoa gorputzean, buztanekokolore gorriak eta hegan egiten dueneanagerian geratzen diren hegoetako orbanzuriek kontraste handiagoa eskaintzendutelarik.

Emea eta gazteak hitsa-goak dira, buztaneansalbu, kolore arre-grisas-ka agertzen baitute.TAMAINA: luzera: 14cm.Hego-luzera: 23 cm.Pisua: 14-19g.BIOLOGIA: txori artegadugu hau, eta urduridagoenean buztana eten-gabeki astintzen hasten

da. Hormetako zulo eta hutsuneetan egitendu habia: itsaslabarretan, gizonak egindakoegituretan, edo, horrelakorik aurkitzen ezbadu, tutu eta teilategaletan. Emeak habiaeraikiko du, honetarako goroldia, belar leho-rrak, adartxoak eta landare-zuntzak erabiliz,eta 4-6 arrautza errun ondoren 15 egunetanzehar berotuko ditu.

ERROIA Corvus corax

BUZTANGORRI ILUNA Phoenicurus ochruros

H E G A Z T I A K


DESKRIBAPENA: izena adreilu-gorri koloreko buztan deigarritikdatorkio. Isatsa alde batera utzita,arrek eta emeek lumaje desberdinaagertzen dute. Arraren kolorea bel-tzeska da, ilunagoa gorputzean,buztaneko kolore gorriak eta heganegiten duenean agerian geratzendiren hegoetako orban zuriek kon-traste handiagoa eskaintzen dutela-rik.Emea eta gazteak hitsagoak dira, buztaneansalbu, kolore arre-grisaska agertzen baitute.TAMAINA: luzera: 14 cm.Hego-luzera: 23 cm.Pisua: 14-19g.BIOLOGIA: txori artega dugu hau, eta urduridagoenean buztana etengabeki astintzen hasten

da. Hormetako zulo eta hutsuneetan egiten duhabia: itsaslabarretan, gizonak egindako egiture-tan, edo, horrelakorik aurkitzen ez badu, tutu etateilategaletan. Emeak habia eraikiko du, honeta-rako goroldia, belar lehorrak, adartxoak eta lan-dare-zuntzak erabiliz, eta 4-6 arrautza errunondoren 15 egunetan zehar berotuko ditu. Txito-

HARKAITZ-ZOZO URDINA Monticola solitarius

EZAUGARRIAK: itsas hegaztitxikia da, kolorez erabat beltznabarra, ipurtxun-txur zuria etahega azpiko zerrenda zurixkaizan ezik. Gabaien antzera egitendu hegan, hegada bizkorrak etaplaneatzeak txandaka eginez,baina alderrai gehiago ibiltzen da.Elikatzen ari denean, ordea, badi-rudi uraren gainean ibili egitendela, aldi berean hegaka indartsueta alderrai dabilela. Burua bere-ziki biribildua du eta mokan, txikieta beltzean, goialdean sudurzuloizenekoak nabarmentzen dira etahortik ateratzen du elikatzendenean sartutako gatz-soberaki-na.Hegan ari denean, hankak ez diraisatsa baino luzeago ikusten, eta,horen bidez, bereizten da antzekoespezieengandik.TAMAINA: luzera:15 cm.

EKAITZ TXORI TXIKIA Hidrobates pelagicus

H E G A Z T I A K

124 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: txenada-mota guztiekzenbait ezaugarri amankomun aurkeztendituzte: lumaje zurizka, pileo beltza, migra-tzerakoan burutzen dituzten ibilbide luze-ak, eta arrantzarako teknika berezia. Halaere, ez ditugu espezie desberdinak nahas-tu behar.Txenada hankabeltza arrunta baino han-diagoa da, eta bizkarralde argiagoa du.Bestalde, moko beltzaren argiagoa du.Bestalde, moko beltzak dira, eta pileokoluma luzeek gandor berezia sortzen dute.Ale gazteak antzekoak dira, baina bizkarramarroiz zerbait tindatuta izan ohi dute eta pile-oa ez dago hain definitua.Ozeano Atlantikoaren iparraldean hiru subes-

pezie daude banatuta eta Europako popula-zioak subespezie izdendatukoak dira.TAMAINA: luzera: 41 cm.Hego-luzera: 85 cm.

DESKRIBAPENA: ezteialdian, helduek Txo-kolate koloreko txano ikusgarri bat ageri dute.Umetze garaitik kanpo, hori zuri bihurtzen da,arre-griskara koloreko orban txiki batzukbakarrik gelditzen zaizkiolarik, begien atzean.Bizkarrean gris argia nagusi da; bularra etabeheko aldeak, berriz, zuriak dira. Banakogazteek kolore arre eta zuriak dituzte, zerren-

da estu ilun batekin buz-tanaren muturrean. Arraeta emea berdinak dira.Antxeta honen ahotsa,barrealgararen antze-koa, bere latinezko ize-naren zergatia da.Europako kostalde etaur gezako masa guztie-tan arrunta da antxetahan. Hegazti arina da,hegal puntazorrotzekoaeta hegan arin egitenduena. Mokoa eta han-kak kolorez gorriztak

dira helduengan eta hara-gi-kolorekoak gazteengan. Uztailean etaabuztuan ikusten diren ale gazte gehienaktxokolate-kolorekoak dira. Lehen negukoaleek bizkarraldea grisa dute, lehen lumetanhegal-orban zuri berezia eta hegoetan luzeta-ra zerrenda grisa izanik.TAMAINA: luzera: 53-59 cm. Hego luzera: 100-120 cm.

TXENADA HANKA BELTZA Thalasseus sandvicensis

H E G A Z T I A K

ANTZETA MOKOGORRIA Larus ridibundus


DESKRIBAPENA: ubarroimotodunarekin nahas daiteke,baina azken honek, txikiagoaizateaz gain, kanpoaldekourak eta itsaslabarrak nahiagoditu. Ilaberen batean atsedenhartzen duen bitartean, hego-ak zabaltuta mantenduz lehor-tzen dituenean, Euskal Herianagertzen diren beste hegaztiurtarrengandik erraz bereiztenda. Ale gazteek bularrean kolo-re hitsak aurkezten dituzte,orokorrean lumaje arreagoaagertzen dutelarik. Ubarroi handiak bi mota-takoak izan daitezke: kontinentalek (Phala-crocorax carbo sinensis) buruan eta lepoankolore hitsagoak agertzen dituzte, eta arrun-tagoa den ozeanikoak (Phalacrocorax

carbo) izterrean orban zuria agertzen du.Hankak palmeatuak dira, hau da, ha-tzartekomintza daukate.TAMAINA: luzera: 90 cm. Hego-Luzera:130-145 cm.

UBARROI HANDIA Phalacrocorax carbo

EZAUGARRIAK: itsas hegazti honek mutu-rreko bi kolorazio-faseko -argiko eta iluneko-aleak ditu eta tarteko lumaje asko ere bai.Fase argiak bizkarra eta bularreko zerrendaosatu gabea marroiak ditu, bularraldea zurix-

ka eta garondoa horizta. Arrunta-goa den fase iluna, berriz, erabatmarroi ilun-iluna da. Ale guztiek iabeltza den txanoa dute.. Isatseanerdiko lema-lumak irtenagoakditu. Hegan ari dela, oso arina ezden egitura, hegal puntazorro-tzak eta hegaldi flotatzailea,lehen lumen oinarrian orbanargia duela, nabari zaizkio. Alegazteen lumadia ezkatatsua da,helduena baino berdinagoak denhondoaren gainean.

Mokoa beste marikoiena baino arinagoa da.Antzekoa baina urriagoa den Marikoi isatslu-zea (Stercorarius longicaudus) txikiagoa etaarinagoa da, eta lema-luma luzeagoak ditu.TAMAINA: 41-46 cm.

MARIKOI ISATSLABURRA Stercorarius parasiticus

H E G A Z T I A K

126 FLORA ETA FAUNA

DESKRIBAPENA: martin arruntaren osoantzeko itxura du lumajearen diseinuari etatamainari dagokienez, baina zerbait potxo-loagoa eta trinkoagoa da. Gainaldea erabateltza du eta azpialdea zuria. Udan kolorebeltza aurpegi eta leporaino iristen da,baina gorputzaren zati horiek neguan zuribihurtzen dira. Ale helduek moko indartsu eta kamutsadute, azken herenean zeharkako zerrendazuria eta gainaldean luzetaka beste zerren-da bat dutela. Ale heldugabeengan, berriz,mokoa meheagoa da, ez da puntazorrotzaeta erabat beltza da. Hegalek atzeko alde-an ertz zuria dute, oso nabarmena hegaztiapausatuta dagoenean. Ziztu bizian heganegiten du, indartsu eta azkar, beti urarenmailan eta galtzarbe zuriak erakutsiz. Urpeanigeri eginda harrapatzen ditu arrainak, eta,

horretarako, hegoen bul-tzadaz baliatzen da. TAMAINA: luzera: 41 cm.

DESKRIBAPENA: tamaina handiko ahateitsastar honek itxura potxoloa agertzen du,

eta arraren lumajea erabat beltza da. Emeaarre iluna da, eta masail argiak erakustenditu. Ahatebeltz hegazuriarengandik bereiz-teko, espezie honetako arrek eta emeekagertzen dituzten ondoko ezaugarriak hartubehar dira kontutan: arrak, hegoetan etabegiaren azpian orban zuriak dauzka; eme-aren lumajea arre iluna bada ere, buruan,kolore zuriko bi orban dauzka, eta hegoe-tan, arraren moduko orban bereizgarriak.TAMAINA: luzera: 51 cm. Hego luzera: 84 cm.ELIKADURA: molusku bibalbioz, krusta-zeo txikiz, arrainen arrautzez eta itsasokoharrez elikatzen da.auek harrapatzeko, murgilarien taldekoahate honek, 3-10 metroko sakonerarai-noko murgilketa trebeak burutzen ditu;urazpian bi minutu ere eman ditzake.

POTORRO ARRUNTA Alca torda

AHATEBELTZ ARRUNTA Metanita nigra

H E G A Z T I A K


DESKRIBAPENA: tamainahandiko itsasoko hegaztihau altuera handitik itsasorajauzi eginez arrantza egitenikusi ohi da. Hegoak luzeaketa zorrotzak dira, eta buzta-na kuneiformea. Adin des-berdinetako aleak, lumajea-ribegiratuta beriz daitezke.Gazteek orban zuriz apain-dutako kolore arre iluna aur-kezten duten bitartean, hel-duak erabat zuriak dira,hegoen punta beltzak etaburu horiska salbu, tartekolumajea aurkezten duten adin ertaineko aleakere ikus daitezkeelarik. Olatuen gainean arrase-ko hegaldiak egin ohi ditu, planeo lirain horietan

hegoak ia batere astindu gabe.TAMAINA: luzera. 92 cm. Hego luzera: 175 cm.ELIKADURA: arrainak jaten ditu.

ZANGA Morus bassanua

DESKRIBAPENA: Europako gainerakoaltzido guztiak bezala, hegazti trinkoa da,

zuria eta beltza beste kolorerik ezduena. Udako lumajeak bizkar etaburua beltz nabarrak ditu eta neguanaurpegia zuria da, bekain beltzabadu ere. Eztei-lumadia duenean alebatzuei brida zuria ikusten zaie.Urteko edozein garaitan zeharkakozerendak ageri dituzte, eta hori Euro-pako altzidoetan baino ez da gerta-tzen. Mokoa luzea eta zuzena da etaigeri denean normalean gorantzokertua izaten du. Hankak etamokoa beti beltzak ditu.Ziztu bizian hegan egiten du, osoazkar eta uraren mailan, bere hegalluze-estu eta galtzarbe ilunekin. Aleheldugabeak eta helduak oso antze-

koak dira.TAMAINA: luzera: 38-43 cm.

MARTIN ARRUNTA Uria aalgae

H E G A Z T I A K

LERTXUN HAUSKARIA Ardea cinerea

128 FLORA ETA FAUNA

H E G A Z T I A K

HORMA SUGANDILA Podarcis muralis


DESKRIBAPENA: oso lepo eta hankaluzeko hegazti handia dugu hau. Ukitu zurieta beltzez apaindutako tonu grisaskadauka. Moko hori handia eta kolore gorrikopileoa berehala bereizten dira. Hegan egite-rakoan lepoa “S” forma lortu arte makurtzendu, eta hankak atzerantz luzatzen ditu.Kurriloarekin nahas daiteke, baina honeklepoa luzatuta daramalarik hegan egiten du.Ezinezkoa omen da lumaje bereko bi ler-txun hauskara aurkitzea. Arra eta emea ber-dinak dira.TAMAINA: luzera: 80-90 cm. Hego-luzera:120-160 cmBIOLOGIA: leku hezen inguruko zuhaitzhandietan eraikitzen dute habia. Jeneraleankoloniatan egiten du habia, sarritan beste

lertxun espezie batzuekin nahasian. Lauedo bost arrautza erruten ditu eta 25 egu-nez txitatzen dituzte arrak eta emeak. Txito-ak erdi-nidikoloak dira eta 50 egun igarotausten dute habia.Europako iparraldean umetu diren hegaz-tiak migratzaileak dira. Hegoaldekoak,berriz, geldikorrak edo barreiakorrak izatendira. Iberiar Penintsulak migratzaile kopuruhandiak jasotzen ditu Europako erdialde etaiparraldetik; hauetatik gehienak neguapasatzeko gelditzen dira. Udaberriko paseaotsailaren amaiera aldetik maiatzarenerdialdera arte izaten da eta udazkenekoa,nabarmenagoa, uztailaren azkenaldetikurriaren erdialdera arte.ELIKADURA: arrainak batez ere.

EZAUGARRIAK: sugandila indartsua da,burua beste espezie batzuena baina han-diagoa da gorputz koadrangulara dauka,hau eta burua lauak zein apalak dira. Biz-karreko kolorazioa marroi eta arre-urdinskaartean dabil, biskar aldamenetan bi zerrobeltz ditu alde bakoitzean, bi zerro argiago-ek mugatuta, ale guztiek ez dituzte ezau-garri hauek. Sareantzeko berezi beltza edomarroi iluna dauka,batzuk bizkarretik orno-zerro moduan dute. Ale ba-tzuk bizkarreaneta aldetan sareantzekoak dira. Emeak ezbezalakoak arrak sendokote eta buruhan-didunak dira, sareantzekoa nabariagoadute, kolorazio iluna sabalean eta arnal-dian, aldeetatik narrio urdinak eta sabelalaranja erakusten dituzte. Emeak luzeago-ak dira, marradunak eta sabela laranja era-kusten dituzte. Emeak luzeagoak dira,marradunak batzutan sabelako sareantze-

koa larrosa dute.BIOLOGIA: urria uinguruan neguko letar-gian sartzen da. Eguraldi onaren zain. Harriazpian edo harresitako arrailetan sartzenda. Noizean behin neguko egun eguzki-tsuetan, kanporatzen da. Urtailaren arrakikusten has gaitezke, letargia uzten dutenlehenak baitira. Estaldurak baino lehenmartxo aldean, emeak lortzeko arreen lis-karriak arruntak dira. Emeak 3-8 ren batarraultz zuri jartzen du harri azpian 0-12urrian x 5-6 mm-koak direlarik. Uztailerakolehenengokhumeak jaio dira eta emeakurte egokia izanez gero bi bai eta hiru erre-taldi ere jarrio ditu. Harresietako arrailetaneta babestelako zoko-mokoetan harrapa-tzen dituzten ornogabekoez elikatzen dira.Batez ere intsektu eta araknidoak jatendituzte, hala nola miriapodo,zizare etabarrazkiloak.

LERTXUN HAUSKARIA Ardea cinerea

HORMA SUGANDILA Podarcis muralis

130

A U R K I B I D E AA U R K I B I D E A

GAZTELUGATXE DONIENE ALDEKO BIOTOPO BABESTUA . . . . .2Berezitasun geologikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Lurzoaren erabilera nagusiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4Babespeko biotopoak hartzen duen lurraldea . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4INGURU FISIKOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Klima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Pluviositatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6HISTORIA GEOLOGIKOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8Era Paleozoikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8Era Mesozoikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Era Zenozoikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Era koaternarioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12BIZKAIKO GOLKOAREN EZAUGARRIAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14GAZTELUGATXEKO SAN JUAN BASELIZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24Legendak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28San Juan Lepamoztuari kultoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28Fundazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Erromeriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Ritos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35Arrantzaren aldeko erritualak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36Herritar mendikuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38EKOSISTEMAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40Itsaslabarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40Itsaslabarren oinarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40Itsaslabar harritsuen hormak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43ITSAS EKOSISTEMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Gazitasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Oxigenoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49BIZIA MAREARTEKO EREMUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54ITSASERTZEKO BENTOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56BABESPEKO BIOTOPOAK HARTZEN DUEN LURRALDEA . . . . . . .58INTERES BEREZIKO LANDAREDIA ETA FLORA . . . . . . . . . . . . . . . .60ALGAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62-67Ulva lactuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Bifurcaria bifurcata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Codium tormentosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Enteromorpha compresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Corallin elongata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64Lithophylum tortuosom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Mesophyllum lichenoides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Lithophyllum incrustans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Coralina oficinalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Gelidium sesquipedale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Gelidium latifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67Plocamium cartilagineum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67ITSAS ORNOGABEAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69-73Gorgonia (Lophogorgia lusitanica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Itsas anemona arrunta (Anemonia sulcata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Aktinia gorria (Actinia equina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Itsas luzoker arrea (Holoturia tubulosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69Itsas triku arrrunta (Paracentrotus lividus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Itsas triku bioleta (Sphaerechinus granularis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Itsas izarra (Marthasterias glaciaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71Itsasoko izar gorria (Echinaster sepitosus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71Itsas izarra (Asterina gibbosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72Amphipholis longicauda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72Ophiothrix fragilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73Ofiura arrunta (Ophioderma longicaudum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73MOLUSKUAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73-85Lapa lakarra (Patella aspera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Lapa arrunta (Patella vulgata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Magurio nanoa (Littorina neritoides) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Littorina saxatilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Karrakela (Littorina litorea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Txitoia (Chiton olivaceus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76Tronpa (Calliostoma zizyphhinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Nakar karrakela (Gibbula cinerea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Turritela (Turritela comunis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Zeritio arrunta (Cerithium vulgatum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Porzelanotxoa (Trivia monacha) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Turutatxoa (Ocenebra erinacea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Bittium reticulatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Bitxilorea (Nassarius incrassatua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Itsas belarria (Haliotis tuberculata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98Ziba zimurtsua (Astraea rugosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Ziba zimurtsua (Astrea rugosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Itsas marraskilo gorria (Thais haemastoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82Muskuilua (Mytilus galloprovincialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82Modiolus barbatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Itsas bare urdina (Glossodoris cantabrica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Itsas erbia (Aplysia punctata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84Txokoa (Sepia officinalis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85Txibia (Loligo vulgaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

131

GAZT

ELUG

ATXE

KO DO

NIENE

ALDE

KO BI

OTOP

O BA

BEST

UA

KRUSTAZEOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86-97Lanperna (Pollicipes cornucopia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86Chthamalus stellatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86Balanus improvisus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87Izkira txiki (Palaemon serratus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87Izkira aspesus (Palaemon adspersus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88Lysmata seticaudata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88Diogenes pugilator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Karramarro ermitaria (Clibanarius erythropus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89Pagurus berhardus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Porcellana platychelles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Galathea strigosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Galathea squamifera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Karramarro beltza (Pachygrapsus marmoratus) . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Dromia personata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Txangarra (Eriphia verrucosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Txamarra (Liocarcinus puber) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Pinnotheres pisum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94Xantho incisus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94Macopodia tenuirostris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Santio handia (Scyllarus arctus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Txangurro (Maja squinado) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96Buia (Cancer pagurus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96Otarraina (Palinurus elephas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Abakantoa (Homarus gammarus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97ARRAINAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98-119Katuarrain (Scyliorhinus canicula) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98Momar (Scyliorhinus stellaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98Ikaraio (Torpedo marmorata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Arraia gastaka (Raja clavata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Ahate lapati (Lepadogaster lepagogaster) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100Kabuxa orbangorria (Blennius sanguinolentus) . . . . . . . . . . . . . . . . .100Montage kabuxa (Coriphoblenius galerita) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101Kabuxa kataire (Blennus gattorougine) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101Kabuxa (Blennus philiconis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102Tripterigon delaisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102Tripterigon tripterinatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Paganell zarbo (Gobius paganellus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Zarboa (Gobius xanthocephalus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104Karraspio begiubel (Symphodus melops) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104Baketa (Symphodus mediterraneus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105Durdoi ahotxikia (Ctenolabrus exoletus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105Gailego (Ctenolabrus rupestris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106Dontzaila (Coris julis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106Durdoa (Labus bergylta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

132

Txilibitua (Labrus mixtus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107Kraba arrunta (Serranus cabrilla) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108Lupina arrunta (Dicentrarchus labrax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108Krabarroka gorri (Scorpaena notata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109Krabarroka txiki (Scorpaena loppei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109Krabarroka arrunta (Scorpaena porcus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110Muxar arrunta (Diplodus vulgaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110Ake muxar (Diplodus puntazzo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111Muxae handi (Diplodus sargus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111Muxar buztanbeltz (Diplodus annularis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112Muxar ezpainoldi (Diplodus cervinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112Buztanbeltz (Oblada melanura) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113Boga (Boops boops) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113Salpa (Sarpa salpa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114Lamote (Pagellus erytrinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114Txelba hortzandi (Dentex dentex) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Krabarroka txiki (Scorpaena loppei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Bokarta (Engraulis encrasicholus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115Aholatz hirubixar (Gaidropsarus vulgaria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116Abadira horia (Pollachius pollachius) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116Itsas aingira (Congrer congrer) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117Paneka handi (Trisoptrus luscus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117Haitzetako barbarin (Mullus surmulentus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Txitxarro arrunta (Trahurus trachurus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118Dabeta korrokoi (Liza aurata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119Hondoetako korrokoi (Chelon labrosus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119HEGAZTIAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120-121Belatz handia (Falco peregrinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120Belatz gorria (Falco tinnunculus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120Ubarroi mottoduna (Phalacrocorax aristotelis) . . . . . . . . . . . . . . . . . .121Kaio hankaduna (Larus cachinans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121Erroia (Corvus corax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122Buztangorri iluna (Phoenicurus ochruros) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123Ekaitz txori txikia (Hidrobates pelagicus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123Txenda hanka beltza (Sterna sandvicensis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124Antzeta mokogorria (Larus ridibundus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124Marikoi itsaslaburra (Stercorarius parasiticus) . . . . . . . . . . . . . . . . . .125Ubarroi handia (Phalacrocorax carbo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125Potorro arrunta (Alca torda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126Ahatebeltz arrunta (Melanita nigra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126Martin arrunta (Uria aalgae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127Zanga (Morus bassanus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127Lertxun hauskaria (Ardea cinerea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129Horma sugandila (Podarcis muralis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134

133

GAZT

ELUG

ATXE

KO DO

NIENE

ALDE

KO BI

OTOP

O BA

BEST

UA

BENITO, J., CASTIEN, E., MENDIOLA, I. & PEMAN, E. 1985. Algunos aspectosde la ecología de los micromamíferos del País Vasco. Munibe, 37. 101-110.BLANCO, J.C. & GONZALEZ, J.L. 1992. Libro rojo de los vertebrados de España.Ed. I.C.O.N.A. Ministerio de Agricultura. Madrid.CASTIÉN, E. & GOSÁLBEZ, J. 1995. Caractérisation de la niche trophique deTalpa europaea (Linnaeus, 1758) dans les Pyrénées Occidentales (nord de laPéninsule Ibérique). Mammalia. 59 (1): 43-50.CASTIEN, E. 1994. Estudio ecobiológico de la comunidad de micromamíferos(insectivora y Rodentia) de un hayedo acidófilo. Quinto Real. Navarra. Tesis Docto-ral. Universidad de Barcelona.GALAN, C. 1993. Fauna hipógea de Guipuzkoa: su ecología, biogeografía y evolu-ción. Munibe, 45:3-163.IBAÑEZ, C. & IBAÑEZ, J.I. 1980. Alimentación del tejón (Meles meles L. 1758) enel ILLANA, A. 1994. El visón europeo (Mustela lutreola). Distribución y conservaciónen Alava. Gobierno Vascord.KING, C.M. 1997b. Stoat Mustela erminea. En G.B. Corbet y H.N. Southern (ed):The Handbook of British Mammals, pp. 331-338. 2ª edición. Blackwell ScientificPublications. Oxford. WALTON, K.C. 1977. Polecat Mustela putorius. En G.B. Corbet y H.N. Southern(ed): The Handbook of British Mammals, pp. 345-352. 2ª edición. Blackwell Scien-tific Publications. Oxford.BALCELLS, E. & GRACIA, J. 1963. Murciélagos cavernícolas del País Vasco-BENITO, J., CASTIEN, E., MENDIOLA, I. & PEMAN, E. 1985. Algunos aspectosde la ecología de los micromamíferos del País Vasco. Munibe, 37. 101-110.BLANCO, J.C. & GONZALEZ, J.L. 1992. Libro rojo de los vertebrados de España.Ed. I.C.O.N.A. Ministerio de Agricultura. Madrid.CASTIÉN, E. & GOSÁLBEZ, J. 1995. Caractérisation de la niche trophique deTalpa europaea (Linnaeus, 1758) dans les Pyrénées Occidentales (nord de laPéninsule Ibérique). Mammalia. 59 (1): 43-50.CASTIEN, E. 1994. Estudio ecobiológico de la comunidad de micromamíferos(insectivora y Rodentia) de un hayedo acidófilo. Quinto Real. Navarra. Tesis Docto-ral. Universidad de Barcelona.GALAN, C. 1993. Fauna hipógea de Guipuzkoa: su ecología, biogeografía y evolu-ción. Munibe, 45:3-163.IBAÑEZ, C. & IBAÑEZ, J.I. 1980. Alimentación del tejón (Meles meles L. 1758) enel ILLANA, A. 1994. El visón europeo (Mustela lutreola). Distribución y conservaciónen Alava. Gobierno Vascord.KING, C.M. 1997b. Stoat Mustela erminea. En G.B. Corbet y H.N. Southern (ed):The Handbook of British Mammals, pp. 331-338. 2ª edición. Blackwell ScientificPublications. Oxford. WALTON, K.C. 1977. Polecat Mustela putorius. En G.B. Corbet y H.N. Southern(ed): The Handbook of British Mammals, pp. 345-352. 2ª edición. Blackwell Scien-tific Publications. Oxford.

BIBLIOGRAFIA

134

Fernando Pedro Pérez naturalista eta argazkilari bilbotarra da;hamabost urtetik gora eman ditu Euskal Herriko fauna autokto-noa ikertzen.

Galzorian dauden Espezieen Defentsarako Elkartearen sortzailea etalehendakaria da; naturaren babeserako euskal elkarte hori 1990. urte-an sortu zen eta 1996. urtean herri onurakoa zela adierazi zen. Harenburu dela, Fernandok, kazetariak, zoologo eta naturalista taldeazuzentzen eta koordinatzen du landa-azterlanak egiten; horrez gaine-ra elkarteak zoologia eta naturaren babesari buruzko euskal aldizkaribakarra argitaratzen du. Naturaren ahotsa: bi hilez behin plazaratzenda 1992az geroztik.Fernando Pérezek liburu batzuk argitaratuak ditu (“Euskal HerrikoMarrazoak eta Arrainak”, “Euskadiko Anfibioak”, “Euskal HerrikoUgaztunak”, “Euskal Herriko Sugeak”, “Euskadiko Muskerrak,Sugandilak eta Apoarmatuak”, “Euskadiko Hondartzak”, “UrkiolakoParke Naturala, Fauna eta Flora”, “Urdaibaiko Itsaspeko Fauna etaFlora”, “Biotopo Babestuak” eta “Euskadiko Gaueko Harrapariak”,Euskal Herriko Interes Bereziko Espezieak”, “Euskal Herriko Zuhai-tzak”, “Euskal Herriko Eguneko Harrapariak”). Egilea egunerokolanera eta bizitzera bultzatzen duena Euskal Herriko fauna ezaguta-razi nahia da, euskaldunek maite izan dezaten eta iraunaraztenlagun dezaten.

ARGITARATUTAKO BESTE LIBURU BATZUK

Energia eta Ingurumena.Ingurumenaren Arazoak.

EUSK

AL H

ERRI

KO

ZOOL

OGIA

EUSK

AL HE

RRIKO

PA

RKE N

ATUR

AKAK

EUSK

AL HE

RRIKO

FL

ORA E

TA ON

DDOA

KMU

NDUK

O AN

IMAL

IAK

INGU

RUME

NA

Euskal Herriko Kostaldeko Marrazoak eta Arrainak.Euskadiko Anfibioak.Euskadiko, Muskerrak, Sugandiak eta ApoarmatuakEuskal Herriko Sugeak.Euskal Herriko Ur HegaztiakEuskal Herriko Lur Hegaztiak.Euskal-Herriko Eguneko Harrapariak.Euskadiko Gaueko Harrapariak.Euskal Herriko UgaztunakEuskal Herriko Krustazeoak.Euskal Herriko Moluskuak.Euskal Herriko Kostaldeko Itsas OrnogabeakEuskal Herriko Interes Bereziko Espezieak. Euskal Herriko Galtzeko Arriskuan Dauden Espezieak.Bizkaiko Golkoko Arrain Abisala.Bizkaiko Golkoko Marrazoak.Euskal Herriko Itsas Hegaztiak eta Paduretako HegaztiakEuskal Herriko Ibai Arrainak, Izokinak eta AmuarrainakEuskal Herriko Ibai Arrainak, Karpak eta BarboakEuskal HerrikoIntsektuak (Kirkirrak, Matxinsaltoak...

Euskal Herriko Intsektuak (Proturoak, Anuroak...Euskal HerrikoTximeletak (Likaenidoak)Euskal HerrikoTximeletak (Ninfalidoak)Euskal HerrikoTximeletak (Papillonidoak)

Euskal-Herriko Zuhaitzak.Euskal Herriko ZuhaixkakEuskal Herriko PerretxikoakEuskal Herriko OnddoakEuskal Herriko Perretxiko eta OnddoakEuskal Herriko Perretxiko eta Onddoak II Euskal Herriko Kostaldeko Algak

Euskal Herriko Landare MonokotiledoneoakEuskal Herriko Landare DikotiledoneoakEuskal Herriko Landare Dikotiledoneoak IIEuskal Herriko Landare DIkotiledoneoak (Loreak)Euskal Herriko Gabeko Landareak

Euskal Herriko Biotopo Babestuak.Gorbeiako Parke Naturala, Fauna eta Flora.Urkiolako Parke Naturala, Fauna eta Flora.Valderejoko Parke Naturala, Fauna eta Flora.Izkiko Parke Naturala, Fauna eta Flora.Pagoetako Parke Naturala, Fauna eta Flora.Aralarko Parke Naturala Fauna eta Flora.Aiako Harriko Parke Naturala.Errege Bardea Parke NaturalaUrdaibaiko Itsaspeko Fauna eta FloraUrdaibaiko Ugaztunak eta NarrastiakTxingudiko Arrainak.Txingudiko Hegaztiak.Abrako Estuarioko eta Bilboko Itsasadarreko Fauna.Pitillasko Aintzirako Erreserba Naturala. Izaroko Irla Itsaspeko Fauna.Euskadiko Hondartzak.

Euskal Herriko Itsasadarrak

Katuki Handiak.Katuki Txikiak.Munduko Koral Ugarrietako MeruakMunduko Krokodiloak

PALEONTOLOGIALehenengo Arrainak (arrainen eboluzioa)Lehenengo Anfibioak eta Narrastiak Lehenengo Dinosaurioak

A.D.E.V.E.IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDENESPEZIEAK DEFENDATZEKO ELKARTEA

Espazio honetan, paisaia eta naturaren aldetik interes handia duen itsaslabar multzo batdago, Matxitxako Iurmuturra (Bermeo) eta Gaztelugatxeko Donieneko inguruen artean

dagoen itsasertzeko zerredan. Aketxe irla ere espazio honetan sartzen da.

Gaztelugatxeko doniene aldeko babestutako biotopoa. IN ...

Documents

Transcript of Gaztelugatxeko doniene aldeko babestutako biotopoa. IN ...