Garapenerako lankidetzaren eraldaketa ekologikorako...

GarapenerakoGarapenerakolankidetzarenlankidetzareneraldaketaeraldaketaekologikorakoekologikorakogida praktikoagida praktikoa

Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentziaren eta Bizkaiko Foru Aldundiaren finantzaketari esker egin ahal izan da gida hau.

GarapenerakoGarapenerakolankidetzarenlankidetzareneraldaketaeraldaketaekologikorakoekologikorakogida praktikoagida praktikoa

Koordinazioa eta idazkuntza: Florent Marcellesi (Bakeaz).Edizioaren koordinazioa: Bakeaz.

Bakeaz • Arriquibar plaza, 3-1.a esk. • 48008 Bilbao •Tel.: 94 4790070 • Faxa: 94 4790071 • Helbide elektronikoa:[email protected] • http://www.bakeaz.org

Ekolankidetzaren bidez, hots, garapeneko GKEen kideeketa ekologistek eta erakunde publikoek osaturiko iraunkor-tasunari, ingurumenari eta lankidetzari buruzko gogoetakoeta parte hartzeko lantaldearen bidez, honako lagun hauekparte hartu dute gida honetan: Puri Pérez Rojo, FátimaAmezkua Kortadi (Mugarik Gabe); Jaime Bernar (Zabalketa);Jorge Lagos (Paz con Dignidad); Myriam Artola Dendaluce,Sandra Delgado García (Alboan); Aitana Uria Gutiérrez (UnescoEtxea); Verónica Córdoba (Mugarik Gabeko Ingeniaritza); Ikerdel Río Lahidalga (Bizilur); Mónica Quintela (Mundubat);Christine Wolf, Natalia Rodríguez (Ekologistak Martxan);Iñaki Barcena Hinojal (Ekologistak Martxan eta UPV/EHUrenZientzia Politikoen Departamentua); Ramón Elosegui(SEO/BirdLife); Mari Luz Iñarra Palomino; Ruth Vicente, MirenSaiz, Monika Sojo (Garapenerako Lankidetzaren EuskalAgentzia); Alazne Camiña Izkara (Bizkaiko Foru Aldundia);Josu Oskoz (Arabako Foru Aldundia); Irene Molero Gurrutxaga(Gipuzkoako Foru Aldundia); Igone Palacios, Laura Sánchez(Garapen Iraunkorra eta Ingurumen Hezkuntzari buruzkoUPV/EHUko UNESCO Katedra); Juanma Balerdi (EuskalFondoa); Unai Villena (Hegoa Institutua).

Gida honetan adierazitako iritziak ez datoz nahitaez batgidaren elaborazioan parte hartu duten pertsona eta erakun-deenekin.

Edizioa: Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentzia, 2012.Diseinua eta maketazioa: Voice Comunicación & Diseño.Inprimaketa: Gráficas Ingugom.

Onespena-Ez-komertziala-Partekatzea, berdin 3.0Sorturiko materiala hirugarrenek banatu, kopiatu eta erakutsidezakete kredituetan, autoretza eta jatorria erakusten bada.Ezin da merkataritza-mozkinik lortu eta bideraturiko lanekjatorrizko lanaren lizentzia-termino beren pean egon behardute.

Lege-gordailua: BI-637-2012

Argitalpen hau inprimatzeko erabilitako papera % 100birziklatua eta klororik gabea da.

Hitzaurrea

Ingurumenari buruzko nazioarteko lehen konferentziatikberrogei urtera eta Rio de Janeiroko Lurraren GoiBileratik hogei urtera, nazioarteko agenden helburubihurtu da garapen iraunkorra. Teorian gure politikaguztietan txertatu behar bada ere, adierazi beharradago garapenerako lankidetzak oso neurri txikian etasistematizatu gabe heldu diola kontzeptu horri.

Dena dela, kontzeptu hori txertatzea Eusko Jaurlari-tzaren konpromisoa da, eta premiazkoa gizateriarentzat:ingurumen- eta klima-krisialdiei aurre egiteko, gizarte-eta ingurumen-arloan mundu bidezkoago bat eraikitzekotresna izango den eta planetaren muga ekologikoakerrespetatuko dituen garapenerako lankidetza batsortu behar dugu.

Iraunkortasuna garapenerako lankidetzan txertatzekogida hau erronka horiei erantzuteko argitaratu da.Gidaren bidez, eguneroko jardunean era sektorial zeinzeharkakoan jarduteko aukera emango duten tresnapraktikoak eskaini nahi zaizkie garapenerako lankide-tzari eta ingurumenari lotutako pertsonei eta erakun-deei. Gainera, ikuspegi holistiko batean oinarritutadago, garapenerako lankidetzaren alderdi guztiakhartzen baititu kontuan: legezko esparrua, proiektuen

zikloa, eragin politikoa, barne-kultura eta barne-politikak, eta garapenerako hezkuntza. Garapenerakolankidetzaren hainbat jardun-arlotan diharduten erakun-de publiko eta pribatuen eta sektore ekologisten adibideeta praktika on ugari biltzen ditu (Iparraldekoak zeinHegoaldekoak).

Azkenik, Bakeaz erakundeak eta material hau lantzenesku hartu duten Euskadiko GKE eta pertsona guztiekegindako lana eskertu nahi dut. Zalantzarik gabe, tailerpresentzial ugariei eta online lanari esker, parte-hartzehandia izan du ezaugarri bereizgarri gida hau sortzekoeta idazteko prozesuak. Halaber, genero-ikuspegiazeharka txertatu izana azpimarratu nahi nuke. Garape-nerako Lankidetzaren Euskal Agentziarentzat, ikuspegihori, ingurumenarena bezalaxe, ezinbesteko baldintzada Iparraldeko eta Hegoaldeko garapen-prozesu orotan.

Irakurketa emankorra izatea opa dizuet, eta zuen eskurajarri dugun tresna hau baliagarria izatea espero dugu.

Marta AresGarapenerako Lankidetzaren Euskal

Agentziako zuzendaria

aurkibidea

6

1Gida honenhelburuak etaoinarri teorikoak

2Lege-esparrua

11

3Erakunde-politikak etabarne-kultura

4Eragin politikoa

17

27

33

5Hezkuntza etaprestakuntza 43

6Esku hartzekoestrategiak etaproiektu-zikloak 49

7Glosarioa 69

7

koadroak eta irudiak1. koadroa

BA AL DAKIZU zeintzuk diren negutegi-efektuko gasen emisioakmurrizteko helburuak honako hauen arabera?

20

21

22

23

24

29

ERREMINTA KUTXA: Ingurumenari buruzko lege-akordioeta gizarte-deklarazio nagusiak

XEHETASUNEZ: Ingurumena Espainiako eta EAEko legedianeta gidaplanetan

JARDUNBIDE EGOKIAK: Nazioarteko lankidetza Suitzakoingurumeneko araudian

JARDUNBIDE EGOKIAK: Naturaren eskubideak Hegoan

ZEREGINEN ZERRENDA: Lege-esparrua

ERREMINTA KUTXA: Ingurumen-kudeaketarako tresnak

23

2. koadroa

3. koadroa

4. koadroa

5. koadroa

6. koadroa

7. koadroa

30JARDUNBIDE EGOKIAK: Erakundeetako ingurumen-kudeaketarenadibideak

8. koadroa

BA AL DAKIZU Etorkizun Iraunkorrerako HezkuntzarenHamarkadan gaudela?

JARDUNBIDE EGOKIAK: Material didaktikoa eskola-jangelaekologikoetarako

ZEREGINEN ZERRENDA: Eragin politikoa

JARDUNBIDE EGOKIAK: Paradigma eta produkzio-ereduaaldatzeko aliantzak

JARDUNBIDE EGOKIAK: Informazioaren eta komunikazioarenteknologiak eraginari aplikatuak

XEHETASUNEZ: Ingurumenaren Munduko Erakundea

BA AL DAKIZU nondik datorren 0,7a?

XEHETASUNEZ: Politiken koherentzia eta antilankidetza

ZEREGINEN ZERRENDA: Erakunde-politikak eta barne-kultura 31

35

36

37

38

39

40

45

46

9. koadroa

10. koadroa

11. koadroa

12. koadroa

13. koadroa

14. koadroa

15. koadroa

16. koadroa

17. koadroa

8

JARDUNBIDE EGOKIAK: Kontsumo kontziente eta arduratsuaizateko sentsibilizazioa

18. koadroa

ZEREGINEN ZERRENDA: Proiektuen zikloa

JARDUNBIDE EGOKIAK: Ondo bizitze iraunkorraren adierazlea

ERREMINTA KUTXA: Giza garapenaren indizea osatzeairaunkortasunaren ikuspegitik begiratuta

ERREMINTA KUTXA: Ingurumen-inpaktuaren aurretiazkoebaluazioa

XEHETASUNEZ: CO2aren merkatu boluntarioetan parte hartzekoirizpideak

XEHETASUNEZ: Beste lankidetza-fluxuak: Hego-Ipar, Hego-Hegoeta Ipar-Ipar

XEHETASUNEZ: Bizitza dago esparru logikotik haratago

ERREMINTA KUTXA: Iraunkortasuna eta genero-jarraibideak

19. koadroa

20. koadroa

21. koadroa

22. koadroa

23. koadroa

24. koadroa

25. koadroa

26. koadroa

27. koadroa

28. koadroa

29. koadroa

30. koadroa

ZEREGINEN ZERRENDA: Hezkuntza eta prestakuntza

BA AL DAKIZU nola identifikatzen duen Espainiako lankidetzakingurumen-garapenerako Laguntza Ofiziala?

JARDUNBIDE EGOKIAK: Ingurumen-lankidetza teknikodeszentralizatua

XEHETASUNEZ: Garapenerako laguntza eskatzeari buruzko dekretuak,baremazioak eta inprimakiak berriz definitu behar dira

46

47

51

52

53

55

56

57

58

63

64

66

67

Uzkurtzen eta konbergentzian dauden herrialdeak giza garapenarenindizearen eta oinatz ekologikoaren arabera

Kudeaketa-politiketako dimentsio ekologikoaren integrazioareneta giza ongizatearen arteko harremana

Iraunkortasunaren kontzeptuzko esparrua

12

14

65

1. irudia

2. irudia

3. irudia

Garapenerako lankidetzaren eraldaketaekologikorako gida praktikoa

9

1Gida honen

helburuak etaoinarri teorikoak

Helburu orokorra

Helburu espezifikoa

Nori dago zuzenduta gida hau?

Zer da iraunkortasuna?

Erreferentziako testuak

Nola erabili behar den gida hau

11

Helburuorokorra

Gida honen helburu orokorra krisi ekologikoari*aurre egitea da garapenerako lankidetzarenbidez.Helburu hori buruan, Garapenerako lankidetzaren eral-daketa ekologikorako gida praktikoak abiapuntutzathartzen du kontrakzio-eta konbergentzia-eredubat, eta horren arabera herrialde guztiek erantzukizunerkide baina bereziak* dituzte eta ikuspegi erkideaere partekatzen dute: materialen eta energiaren ekoiz-pena eta kontsumoa biosferaren karga-gaitasunera*mugatuta geratzea eta natura-baliabideak bidezkomoduan per capita banatzea.

Hainbat aldaketa eragiten ditu horrek guztiak:

Ipar globalerako,* aldaketa estruktural eta sozialakontsumo/produkzio txikiago eta hobeago baterantzbeharrezko baldintza gisa —ez, ordea, nahikoa—modu solidario eta iraunkorrean laguntzeko Hegokoherrialdeei eta haien biztanleria behartsuenei.Hego globalerako,* bilakaera sozioekologikoki era-ginkorra, okerreko garapenaren arkutik igaro gabe,baina betiere hazkunderako eskubidearekin, posibleaeta nahigarria den leku guztietan.

* Izartxo batekin adierazitako termino teknikoak azken glosarioan daude definituta.

Gida honen helburu espezifikoa lan-esparru bat etahainbat erreminta proposatzea da, iraunkortasunagarapenerako lankidetzan sartzeko aukera siste-matizatu eta praktikan gauzatzeko, honako alderdihauek kontuan izanda betiere:

Ingurumenaren eta honako elementu hauetako bakoi-tzen arteko interakzioak: pobrezia, generoa eta gizaeskubideak.Ekosistemen garrantzia ongizatean eta giza garape-nean epe laburrera eta luzera (ikus 1. irudia).

Gidak ikuspegi integral batetik ekiten dio helburuespezifiko horri, hainbat jardun-maila osagarri etaelkarren mendeko konbinatzen dituela: legezkoa, poli-tikoak, teknikoa, kulturala eta antolamenduzkoa.

Krisi ekologikoaren* argitan, honako termino hauetanulertzen du gida honek nazioarteko lankidetza:

Bizirauteko premia da Iparreko eta Hegoko herrial-deentzat, baita betebehar etiko bat ere.Erresilientziarako* lagungarri den tresna da.Jardunbide egoki sozioekologikoen haztegia da, errepro-duzitu eta beste esparru batzuetan orokortzeko betiere.Gizarte- eta ingurumen-justiziarako* eraldaketa sozialeta politikoko erreminta bat da, Iparrean eta Hegoan,gaurko eta biharko.

•

•

•

•

•

••

•

Iturria: Milurtekoko Ekosistemen Ebaluazioa, Milurtekoko Ekosistemen Ebaluazioa. Laburpen-txostena, Washington, D. C., Island Press, 2005.

Helburuespezifikoa

Kudeaketa-politiketako dimentsio ekologikoaren integrazioaren eta giza ongizatearen arteko harremana

Integrazioekologikoa

Prozesu ekologikoenfuntzionamendu

egokia

Ekosistemen ahal-mena zerbitzuak

produzitzeko

Ekosistemen zerbitzuak• Hornikuntza, elikagaiak, zura, eta abar.• Erregulazioa (izurriak kontrolatzea, CO2

bahitzea, eta abar)• Kultura-zerbitzuak (jolasekoak, espiritualak)

Giza ongizatea• Segurtasuna• Osasuna• Bizitzeko bitartekoak• Gizarte-harremanak• Askatasunak eta aukerak

Kudeaketako politika iraunkorrak

1. irudia

12

Iraunkortasuna nazioarteko lankidetzan, eta alde-rantziz, behar bezala integratzea osorik eta beharbezala egingo da honako jardun-esparru hauetanlan egiten duten pertsonen eta erakundeen artekolankidetzaren bidez:

Garapenerako lankidetza egiten duten agentepubliko edo pribatuak: administrazioak, garape-neko GKE, unibertsitateak, prestakuntza- edoikerketa-zentroak.

Iraunkortasunaren eta ingurumenaren sek-torean lan egiten duten agente publiko edopribatuak, elkarte kontserbazionistak eta mugi-mendu ekologistak.

Nori dago zuzen-duta gida hau?


Elkarte kontserbazionista edota ekologistabat naiz. Nazioarteko lankidetza egin aldezaket?

SEO-BirdLife ornitologiako espainiar elkartea da.Elkartearen estatutuetan jasotako helburuetakobat «garapenerako nazioarteko lankidetzarekinloturiko jarduerak egitea da, garapen-bidean daudenherrialdetako biodibertsitatearen kontserbaziorakoeta erabilera iraunkorrerako funtsezko motor gisa».Bere nazioarteko lana Milurtekoko Helburuetan etaMilurtekoko Ekosistemen Ebaluazioan kokatzen da,eta lankidetzan aritzen da AECID (GarapenerakoNazioarteko Lankidetzaren Espainiako Agentzia)erakundearekin.

Ecologistas en Acción elkarteko kide da EkologistakMartxan erakundea, eta ekologismo soziala defen-datzen du Euskal Herrian. Garapena eta LankidetzaSustatzeko Funtsaren (GLSF) bidez, zor ekologi-koaren* kontzeptua garatzen du, ikerketa teorikokolanekin, argitalpenekin, sentsibilizazio- eta salaketa-kanpainekin Iparrean eta Iparreko eta Hegoko agen-teekin sareak eraikita.

13

•

•

•

•

•

Zer dairaunkortasuna?

Azpisistema ireki gisa ulertzen du ekonomiak iraunkor-tasuna, goragoko beste sistema batekin, gizartearekin,elkarreragiten duena, eta horrek, halaber, bera biltzenduen beste sistema batekin eragiten du: biosfera.Iraunkortasunaren bidetik aurrera egiten duen erkidegoedo elkarte baten helburu nagusia garatzeko dauzkankapitalak behar bezala kudeatzea da, eta bere jarduerakplanetaren muga biofisikoen barruan kokatzea ekitate-irizpideei jarraiki. Horrebestez, nazioarteko lankidetzaunero egokitu beharko da ekosistemenen birsorkuntza-eta asimilazio-gaitasunetara* (ikus 2. irudia).

Iturria: Milurtekoko Ekosistemen Ebaluazioa, MilurtekokoEkosistemen Ebaluazioa. Laburpen-txostena, Washington, D. C.,Island Press, 2005.

Erreferentziakotestuak

GONZÁLEZ, José A., Carlos MONTES eta Ignacio SANTOS

(2007): «Capital natural y desarrollo: por una baseecológica en el análisis de las relaciones Norte-Sur»,Papeles de Relaciones Ecosociales y Cambio Global,100, 63-77.

MARCELLESI, Florent (2012): Cooperación al posdesa-rrollo. Bases teóricas para la transformación ecológicade la cooperación al desarrollo, Bilbao, Bakeaz.

MARCELLESI, Florent, eta Igone PALACIOS (2008): Integra-ción de consideraciones de sostenibilidad en la coo-peración para el desarrollo, Bilbao, Bakeaz (CuadernosBakeaz, 88).

MILURTEKOKO EKOSISTEMEN EBALUAZIOA (2005): Milur-tekoko Ekosistemen Ebaluazioa. Laburpen txostena,Washington, D. C., Island Press.

WWF (2006, 2008, 2010): Planeta bizirik txostenak.

Sistema soziokulturalaGiza kapitalaKapital soziokulturala

Sistema biofisikoaKapital naturala

Sistema ekonomikoaKapital eraikiaKapital finantzarioa

Iraunkortasunaren kontzeptuzko esparrua

2. irudia

14

Nola erabili beharden gida hau


15

Garapenerako lankidetzaren eraldaketa ekologiko-rako gida praktikoaren kapitulu bakoitzak honakoatal hauek biltzen ditu:

Azalpen-testu bat.

«Xehetasunez» koadro bat: kontzeptuedo ideia bat sakontzea ahalbidetzen du.

«Erreminta kutxa» koadro bat: tresnapraktikoak planteatzen ditu egunerakoangida honen ideiak aplikatzeko.

«Ba al dakizu…?» koadro bat: infor-mazio interesgarria erakusten du alderdijakinen bat argitzeko.

«Jardunbide egokiak» koadro bat:eredutzat har daitezkeen esperientziakaurkezten ditu.

«Zereginen zerrenda» koadro bat:kapitulu bakoitzaren laburpen praktikoarenlanak betetzen ditu, erakunde edo langiletekniko bakoitzak erraz eta bizkor berrikusidezan nola jardun dezakeen. Bi zerrendamota daude:

GKEa naiz. Zer egin dezaket?Administrazio publikoa naiz. Zer egindezaket?

Lege-esparrua

217

1992ko Ingurumenari eta Garapenari buruzkoRioko Deklarazioaren arabera, munduko aliantzaberri eta ekitatibo bat eraiki nahi da, non bakea,garapena eta ingurumenaren babesa banaezinak etaelkarren mendeko izango diren.

Definizio horren inguruan, nazioarteko, Europakoeta estatuko testu ugari daude, iraunkortasunaren etagarapenerako lankidetzaren alorrean lan egiten dutenerakundeen lana babesten dutenak. Dokumentu horiekfuntsezko oinarria ekartzen dute honako agentehauentzako:

Botere publikoak eta erakunde finantzatzaileak berelegeak, gidaplanak, herrialde-estrategiak, programakedo hitzarmenak definitzeko edo hobetzeko garaian.

GKEak beren garapen- edo hezkuntza-proiektuakidentifikatzeko, formultzeko edo justifikatzeko ga-raian.

Hari gidatzaileei dagokienez, mundu osoan indarreandaude ingurumenari buruzko 250 akordio aldea-niztun baino gehiago (ikus 1. koadroa). Planteatzendute, neurri handiagoan edo txikiagoan, ingurumen-erronkek nazioarteko lankidetza aldebiko, aldeaniztuneta dezentralizatu albait eraginkor eta zabalena behardutela, askotariko agenteekin: estatuak, gobernu artekoerakundeak, tokiko agintariak eta gobernuz kanpokosektorea. Ipar-Hego nazioarteko lankidetza azpimarra-tzen dute, dela zientifikoa edo teknikoa, garapen-proiektuen, ikerketa zientifikoaren, baliabide finantza-rioen banaketaren, sendotze instituzionalaren etaadituen trukearen erakundeen eta herritarren, He-gokoak zein Iparrekoak direla ere, hezkuntza-, pres-takuntza-, gaikuntza- eta sentsibilizazio-programenaplikazio partizipatiboaren bidez.

Iraunkortasun-ikuspegiko garapenerako lankidetza-erremintei dagokienez, honako hauek dira azpimarra-tzekoak:

Nazio Batuen Milurtekoko Helburuak, 7. helbu-ruaren bidez («Ingurumen-iraunkortasuna berma-tzea») argi erakutsita erakundearen konpromisoagarapen iraunkorra gaineratzeko politika eta pro-grama nazionaletan, ingurumenaren baliabideengalera alderantzikatzeko —lehenik, biodibertsita-tearena—, 2015erako erdira murrizteko edateko uraeta saneamenduko oinarrizko zerbitzuak moduiraunkorrean balia dezaketen pertsonen ehunekoa

erdira murrizteko, eta 2020rako gutxienez txabolaeta antzeko zuloetan bizi diren 100 milioi biztanleenbizitza hobetzeko.

Garapenerako Nazio Batuen Programaren(GNBP) Garapenari buruzko Txostenak, batezere, Klima-aldaketaren aurkako borroka: elkartasunazatituriko mundu baten aurrean (2007-2008), edoELGAren «Klima-aldaketarako egokitzapenaren inte-grazioari buruzko politikako deklarazioa, garapenerakolankidetzan» (2010).

Herrialde independenteetako herri indigena etatribalei buruzko hitzarmena —edo 169. Hitzame-na—, Lanaren Nazioarteko Erakundearena, herrihorien eskubideak ezartzen dituena lurra, lurraldeaketa natura-baliabideak balitzearei eta haien jabetzaridagokionez (ikus 7. eta 13.-19. artikuluak), eta Herriindigenei buruzko Nazio Batuen deklarazioa(2007), zehazten duena herri indigenek eskubideadutela jabetza tradizionalaren arabera dauzkaten lur,lurralde eta baliabideak eduki, erabili, garatu etakontrolatzeko (26. art.) eta ingurumena zaindu etababesteko, baita beren lur edo lurralde edo baliabe-deen ekoizpen-ahalmena ere (29. art.).

Alde batetik, lege-testu horiek guztiek zuzeneko eraginadute lege nazionaletan (Espainiaren kasuan, esate-rako), eta hori horrela, edozein autonomia-erkidego edotoki-agintaritzaren iraunkortasuneko eta garapenerakolankidetzako politikak zuzenean edo zeharka aplikatukodiren arau-jarraibide nagusiak ezartzen dituzte. Esate-rako, Europar Batasunak1 helburutzat hartzen du garapen-bidean dauden herrialdeei laguntza ingurumearenburuzko akordio aldeaniztunak aplikatzeko eta pobrezia-egoeran bizi diren pertsonen mesederako ingurumena-rekin loturiko ekimenak sustatzeko (ikus 2. koadroa).

Bestalde, akordio horiek, ingurumen-problematikarenalderdi oso zabala betetzen dutenek, batez ere tresnabaliotsuak dira lege-oinarri bat emateko lankidetza-erakundeek ekologiaren alorrean izaten dituztenesku-hartzeei. Lankidetza-agenteen eta anbientalistenesku uzten dituzte printzipio teoriko, klausula juridiko,helburu zehatz, erreminta praktiko eta bitarteko finan-tzario batzuk (ikus 3. koadroa).

Horrenbestez, lege-esparru hori ezagutzea oinarrizkoada garapenerako lankidetzaren eraldaketa ekologikoarenesparruan jarduteko, honako hauek ahalbidetzen baititu:

18

1. Kontseiluaren eta Kontseiluaren barruan bilduriko Estatu kidetaeko Gobernuen Ordezkarien, Europako Parlamentuaren eta Europar Batasunaren garapen-politikariburuzko Batzordearen deklarazio bateratua, «Garapenari buruzko europar adostasuna» (2006).

GKEei, beren esku-hartze proiektuak identifikatu etajusitifikatzea, eta administrazio publikoei, beren legeaketa nazioarteko lankidetza-planak lantzea.

Eragin politikoari gagozkiola, lege ez-betetzeen beharbezalako zaintza-, kontrol-, salaketa- eta zehazpen-lana egitea, baita proposamenak positiboan formula-tzea ere araudia eta dagokion aplikazioa hobetzeko.

Lege-esparrua ondo ezagutzen dela bermatzeko, garran-tzitsua da giza baliabide eta baliabide materialegokituak izatea, eta hori horrela, honako ekintzahauek burutzea gomendatzen da:

Ahal den neurrian egitura txikietan eta nahitaezadministrazio publikoetan eta GKE handietan, inguru-men-arloan tokian tokiko eta nazioarteko lege-esparruaezagutzen duten giza-baliabideak baliatzea.

Erakunde txikietako baliabide-falta gainditzeko, GKEenarteko datu-base partekatuak martxan jartzea, haieneskueran prestaturiko pertsonak eta haiek orientatueta aholkatzeko baliabide erabilgarriak jarrita.

Material didaktikoa eta praktikoa sortzea ingurumen-erronkei eta loturiko lege-esparruari buruz, baitanazioarteko lankidetzarekin duen harremanari buruzere, eta bermatzea eskuragarri egon dadila erakun-deetan beretan, baliabide espezializatuen zentroetanedo sareko lanaren bidez, edozein lankidetza-agentekkontsulta dezan.

Garrantzitsua da azpimarratzea, esparru juridiko klasikoazgain eta lege-indarrik ez badute ere, badirela gizarte-mugimenduaren hainbat deklarazio gizarte-zibilarenlortutako adostasun zabalen erakusgarri direnak, ingu-rumenaren arloari gagozkiola (ikus 1. koadroa). Nagusikimaniobra-marjina handiagoa duten funts propioakdauzkaten proiektuetarako ere —nahiz eta gomenda-garria den kanpo-finantzaketa publikoa daukaten proiek-tuekin ere erabiltzea— balio erantsi handiko besteoinarri bat dira estrategiak lantzeko eta eraldaketasozioekologikorako ekintza praktikoa burutzeko.

Bigarrenik, lege-esparru indartsu bat garapenarenlankidetza ingurumen-legerian behar bezala inte-gratzean oinarritzen da. Politiken koherentzia handiagoalortzea eta lankidetzaren eta ingurumenaren agenteenarteko lankidetza-bide berriak irekitzea ahalbidetzendu horrek, baita finantzaketa-bideak ere proiektuafinkatzeko mundo iraunkorrago eta ekitatiboago baten


19

alde (ikus 4. koadroa). Ingurumen-langileak nazioar-teko lankidetzan prestakuntza izatea ere oso gomen-dagarria da.

Lege-esparrua etengabeko bilakaeran dago. Dina-mika horren ildo beretik, badira zenbait nobedadejuridiko ekintza-ikuspegi berriak zabaltzen dituztenak(ikus 5. koadroa) edo hutsuneak, hala nola petro-lioaren sabaia* edo ingurumen-errefuxiatuak,* arau-antolamenduan apurka gaineratu beharrekoak. Ildohorretan, eragin politikoari buruzko lana (ikus 4.kapitulua, «Eragin politikoa»).

Azkenik, oso interesgarria da ingurumen-ebaluazio estrategikoa (IEE); garapenerako lan-kidetzari lotutako ekimenak (hala nola politikak,planak eta programak) makro-mailan ebaluatzekoaukera ematen duen tresna da. IEEa, halaber, era-bakiak hartzean iraunkortasuna eta ingurumen-integrazioa sustatzeko prozesu bat dela esan daiteke.Nazioartean, ahalegin handia egiten ari da IEEagarapenerako lankidetzan aplika dadin, ELGArenGarapenerako Laguntza Batzordean horretarakosortutako lan-taldearen bidez batez ere(www.seataskteam.net). Talde horrek La EvaluaciónAmbiental Estratégica. Una guía de buenas prácticasen la cooperación para el desarrollo (ELGA, 2007)argitalpena landu du.

Gaur egun ingurumenari buruzko 250 akordio aldea-niztun baino gehiago daude indarrean, eta honakohauek dira nabarmentzekoak:

Hezeguneei buruzko konbentzioa (1971), horienkontserbazioaren eta erabilera arrazionalarenalde.

Basoko fauna eta florako espezie mehatxatuennazioarteko merkataritzari buruzko konbentzioa(CITES, 1975).

Ozono-geruza argaltzea eragiten duten gasenprodukzioa murrizteko Montrealeko protokoloa(1987).

Nazioartean mugaz gaindiko mugimenduak kon-trolatzeari eta hondakin arriskutsuak ezabatzeariburuzko Basileako hitzarmena (1989).

Klima-aldaketari buruzko Nazio Batuen esparru-konbentzioa (1992).

Dibertsitate biologikoari buruzko hitzarmena(1992).

Lehorte larriaren edota desertifikatzearen era-ginpeko herrialdeetan —bereziki, Afrikakoetan—desertifikatzearen aurka borrokatzeko Nazio Ba-tuen konbentzioa (1994).

Planetan berotegi-efektua duten gasak* murriz-teko Kiotoko protokoloa (1997).

Ingurumenari buruzko lege-akordio eta gizarte-deklarazio nagusiak

Informazioa eskuratzeari, erabakiak hartzerakoanjendearen parte-hartzeari eta ingurumenarenarloan justizia baliatzeari buruzko Aarhus-ekohitzarmena (1998), Nazio Batuen EuroparakoBatzorde Ekonomikoarena.

Aldatutako organismo biziei buruzko bioteknolo-gia-segurtasunerako protokoloa (2003).

Nazioarteko merkataritzan balia daitezkeen pla-gizidei eta produktu kimiko arriskutsuei buruzkoRotterdameko hitzarmena (2004).

Zenbait akordio gizarte-mugimenduek sustatzendituzte:

Transgenikorik eta agrotoxikorik gabeko mundua-ren aldeko Caracaseko deklarazioa (2006).

Elikadura-subiranotasunari buruzko Nyélénikodeklarazioa (2007).

Klima-aldaketari eta Ama Lurraren Eskubideeiburuzko Herrien akordioa (Cochabamba, 2010).

Nekazaritzarako eta iraunkortasunerako arrisku-tsuak izan daitezkeen landareak genetikoki alda-tzean bioteknologiak dituen aplikazioei buruzkogizarte zibileko pertsona ospetsuen eta erakun-deen deklarazioa (2010).

Meatzaritzari, Klima Aldaketari eta Ongi Bizitzeariburuzko Limako deklarazioa (2011), Herri IndigenenForoan hartutakoa.

Erreminta kutxa

20

1. koadroa

Espainian

Garapenerako Nazioarteko Lankidetzariburuzko Legeak (1998) adierazten duenez, Es-painiako lankidetzak «ingurumenaren iraunkorta-suna eta biziberritzea […] zaintzen duten gara-pen-prozesuak sustatuko ditu» (1. artikulua), eta«ingurumena babesteko eta haren kalitatea hobe-tzeko eta biodibertsitatearen kontserbazio arra-zionala nahiz erabilera berriztagarria eta iraunkorragauzatzeko» jomuga du (7.e artikulua).

Espainiak ingurumenean gauzatu beharrekolankidetzaren Estrategiak ondare erkide uni-bertsal gisa hartzen ditu bere gain ingurumenariburuzko akordio aldeaniztunak. Esparru horretan,historikoki marjinatuta egon diren tokibiztanle-rientzako garapen iraunkorreko bi programa abia-razi ditu: Araucaria, bereziki Latinoamerikan, etaAzahar, Mediterraneoko arroan.

Espainiar Lankidetzaren 2009-2012ko Gida-planean adierazten denez, ingurumenaren ikus-kerak gainditu egiten du iraunkortasuna hiruzutaberen (ekonomikoa, soziala eta ingurumen-alorrekoa) arteko orekatzat hartzen duen ikuspegia;horretaz gain, ikuskera hori garapenaren oinarridela aitortzen du Plan Zuzentzaileak, eta ho-nenbestez, lehentasun horizontala eta sektorialaere badela.

Ingurumenaren eta klima-aldaketaren sek-torean jarduteko Plan bat badago, naturarenmugak errespetatzeaz gain, iraunkorrak izanik

Ingurumena Espainiako eta EAEko legedian eta gidaplanetan

biodibertsitateari, gizarte-justiziari eta ekitatearidagokienez indize altuak eta karbono dioxidokoemisio baxuak dituzten ekonomietarako iragaiteabultzatzen duen garapenaren paradigma berri batsustatzeko xedez. Plan horren ildo estrategikoakhonako hauek dira: batetik, klima-aldaketarenaurkako borroka, bestetik, ekosistemen kontser-bazioa, hirugarrenik, ingurumen-zerbitzuen balio-espena, laugarrenik, oinarrizko bizigarritasuna,bosgarrenik, AECIDen erakunde-indartzea, etaazkenik, ingurumenaren zeharkakotasuna harenekintza guztietan.

Euskal Autonomia Erkidegoan

Garapenerako Lankidetzari buruzko EuskalAutonomia Erkidegoko Legean (2007) inguru-mena babesteko nazioarteko akordioak betetzekokonpromisoa hartzean da, eta orobat, nazioartekolankidetzaren alorrean «giza garapen iraunko-rrean» oinarrituriko politika aktiboak diseinatzeaproposatzen da.

Garapenerako Lankidetzaren 2008-2011koPlan Estrategiko eta Zuzentzaileak Milurte-koko Garapen Helburuak hartzen ditu erreferentziagisa, bereziki nabarmentzen du klima-aldaketaeta zor ekologikoaren* kontzeptuan oinarritzenda, herrialde pobretuen alde. Iraunkortasun eko-logikoa zeharkako ildo bat da, baina alor sekto-rialaren mailatik ateratzen du onura.


21

Xehetasunez

2. koadroa

... zeintzuk diren berotegi-efektuko gasen* emisioak murriztekohelburuak honako hauen arabera?

Helburu horiekin loturiko finantza-konpromisoak

2010-2012: 30.000 milioi dolarreko abiatze-funtsaherrialde industrializatuetarako, garapen-bideandauden herrialdeetan klima-aldaketari aurreegiteko.

Epe luzean: Urteko 100.000 milioi dolarreko FuntsBerdea 2020an, Klima-aldaketari buruzko NazioBatuen Esparru Konbentzioaren agintaritzarenpean, Munduko bankuarekin koordinaturik.

Urteko beste finantzamendu bat eskatzen da,Garapenerako Laguntza Ofizialaren osagarria etaiturri publikokoa, Iparreko herrialdeen BPGaren% 6 gutxienez, Hegoko herrialdeetan klima-aldaketari heltzeko.

a. Espainian badago berotegi-efektuko gasak* emititzeko eskubideak Esleitzeko Plan Nazional bat sektore ekonomiko jakin batzuetarako. Halaeta guztiz ere, ez dago autonomia-erkidegoen arteko esleipen-planik. Esate baterako, 2012an berotegi-efektuko gasen emisioak % 14 bainogehiago ez areagotzeko borondatezko konpromisoa hartu zuen EAEk, 1990eko mailekin alderatuz.

Ba al dakizu...

Gizarte-mugimenduak

Munduan: Iparreko herrialdeek 1990eko maila %50 murriztea 2017an, karbono-merkatuak horrenbarnean hartu gabe (Cochabambako Herrien 2010ekoAkordioa).

Europan: berotegi-efektuko gasak % 30 murriztea2020an (Greenpeace eta WWF).

Espainian: berotegi-efektuko gasak % 40-45 murriz-tea 2020an (Ekologistak Martxan, Lurraren Lagunak).

Kiotoko Protokoloa

Munduan: a) 1990eko maila % 5,2 murriztea 2008-2012 aldian; b) % 25-40ko murriztapena herrialdeindustrializatuetarako, hots, batez besteko tenpera-tura gutxienez 2 gradu igotzea, maila industriaurre-koekin alderatuz (Cancun, 2010).

Europan: 1990eko maila % 8 murriztea 2012an eta% 20 2020an.

Espainian: 1990eko maila % 15 murriztea 2012an.a

22

3. koadroa

Suitzan, ingurumena babesteari buruzko lege fede-ralaren 531. artikuluan —«Ingurumena babestearenaldeko nazioarteko lankidetza» deritzonean— ezar-tzen da Helvetiar Konfederakundeak urte anitzekokredituak eman ditzakeela honako ekintza hauekgauzatzeko:

Ingurumena babesteko nazioarteko erakundeakedota programak diruz laguntzea.

Nazioarteko lankidetza Suitzako ingurumeneko araudian

Ingurumenaren aldeko nazioarteko konbentzioenabiaraztea finantzatzea.

Garapen-bidean eta iragaite-prozesuan daudenherrialdeei ingurumenaren aldeko nazioartekokonbentzioak ezartzen laguntzea.

Jardunbide egokiak

Ekuadorreko Errepublikaren Konstituzioak—2008an onetsitakoak—, atarikoan honako hausortzeko erabakia jasotzen du: «herritarrak elkarrekinbizitzeko modu berri bat, dibertsitatean eta natura-rekiko harmonian oinarritua, ongi bizitzea lortzeko,hots, sumak kawsay deritzona».* 275. artikuluarenarabera, Ekuadorren garapen-eredua zuzentzen dusumak kawsay deritzonak, eta horretaz gain, Ekua-dorren sistema ekonomiko, politiko, soziokultu-ral eta ingurumenekoak bermatu behar du sumakkawsay-k. Halaber, zazpigarren kapituluan (71.-74.artikuluak) «naturaren eskubideak» planteatzen ditu,honako hau adieraziz: «natura edo Pacha Mamaderitzonean ugaltzen eta gauzatzen da bizitza, etahorrenbestez, bere existentzia erabat errespetatzekoeskubidea dauka, baita bere bizi-zikloei, egiturari,

Naturaren eskubideak Hegoan

egitekoei eta eboluzio-prozesuei eusteari eta horiekbiziberritzeari dagokionez ere».

Printzipio horiek aplikatuz, Yasuní ITT ekimenadugu; proposamen horren bitartez, Ekuadorrekoestatuak konpromiso bat hartu zuen, Yasuní ParkeNazionaleko erreserba ekologikoan 856 milioi ingurupetrolio-upel modu mugagabean lurpean uztekoa,hain zuzen ere. 407 milioi tona metriko karbonodioxido atmosferara emititzea galaraziko luke horrek,baliabide horien ustiapenagatik jasoko lituzkeenetekinen % 50aren baliokide litzatekeen konpentsazioekonomiko baten truke. Informazio gehiago izateko:<http://yasuni-itt.gob.ec>.


Jardunbide egokiak

23

4. koadroa

5. koadroa

Lege-esparrua

Nire erakundean edota nire inguruko GKEen sa-rearen bitartez sartu ingurumenaren alorreantokiko eta nazioarteko lege-esparrua ezagutzenduten giza baliabideetan.

Ingurumen-araudiari buruzko material egokituaeta didaktikoa lortu.

Lege-esparru hori esku hartzeko nire estrategiaketa proiektuak identifikatzeko eta justifikatzekoerabili.

Ingurumen-alorreko ez-betetze legalen zaintzarako,kontrolerako, salaketarako eta zehapenerako lege-tresnak ezagutu eta baliatu.

Legeak eta planak sortzeko eta horiei jarraipenaegiteko partaidetza-tresnak ezagutu eta baliatu,esate baterako, Lankidetza Kontseiluaren edotaGKEen Koordinakundearen bitartez.

Ingurumen-alorreko nazioarteko lege-esparruaerabili nazioarteko lankidetzarako nire araudiaeta estrategia zehazteko.

Iraunkortasuna modu sektorial eta horizontaleantxertatu garapenerako lankidetzari buruzko arau-dian eta planetan.

Ingurumen-alorreko lege-esparru jakin bat sustatu,zehazki, garapenetako lankidetza ez ezik Hegokoherrialdeetako garapen-agenteen esku-hartzeakere kontuan hartzen dituena.

Nire erakundeko ingurumen-zerbitzuekin eta bes-telakoekin harremanetan jarri eta lan egin.

Nazioarteko lankidetza-langileen artean inguru-men-alorreko tokiko edo nazioarteko lege-esparruari buruzko prestakuntza dutenak etaingurumen-langileen artean nazioarteko lankide-tzaren gaineko prestakuntza dutenak kontratatu.

Nazioarteko lankidetzarako legeak eta planaksortzeko prozesu partizipatiboak —ingurumen-alorreko agenteetara irekiak— abian jarri.

Zereginen zerrenda

Garapeneko GKEa edo bestelako lanki-detza-agentea naiz. Zer egin dezaket?

Administrazio publikoa edo bestelakoerakunde finantzatzailea naiz. Zer egindezaket?

24

6. koadroa


25

3Erakunde-

politikak etabarne-kultura

27

Iraunkortasuna nazioarteko lankidetzan behar bezalatxertatzeko, oso garrantzitsua da lankidetza-agentepubliko eta pribatuek barne-koherentziaren aldekoapustua egitea eta beren erakundeen jarduera planetarenmuga ekologikoen barnean kokatzea. Garapen-ereduareneta Iparreko pentsamoldeen ezinbesteko aldaketa ger-tatzen dela bermatzeaz gain, etsenpluaren bidez pre-dikatzeak haren sinesgarritasuna indartuko du kontrakohonako alderdi hauei dagokienez: «Aldaketa pertsonabakoitzarengandik eta erakunde bakoitzetik hasten da».

Irizpide sozial eta etikoak txertatzeaz gain, konpromisoproaktibo horrek erakundearen egituran ingurumenasartzera eta iraunkortasuneko barne-arau eta -jardunbidejakin batzuk betetzera bideraturiko politika instituzio-nal bat txertatzea ekarriko luke (ikus 7. koadroa). Pro-duktu edo jarduera jakin batek bere bizi-zikloan edotagauzatzeko prozesuan ingurumenean izan lezakeeninpaktu negatiboa murriztea bilduko lukete ingurumen-irizpideek, eta horrenbestez, gure inguruan jardun posi-tiboak gauzatuko ahal izango genituzke.

Esaterako, erakundearen kudeaketa iraunkorrerakoplan bat sortuko duen ingurumen-diagnostiko batenbarne-gauzatze partizipatibo bat gomendatzen da. Harenhelburu nagusiak honako hauek lirateke: energia-baliabideak eta ura modu arrazionalean erabiltzea,materialak birziklatuz eta berriz erabiliz edota sortutakohondakinak murriztuz hondakinak kudeatzea, emisiokutsatzaileak minimizatzea, paper-kontsumoa murriztea,erosketa berdearen eta kontsumo arduratsuaren politika,enplegatuen mugikortasun iraunkorra, eta erakundearenbarruko ingurumen-hezkuntza eta -sentsibilizazioa. Planhori martxan jartzerakoan, garrantzitsua da plana sor-tzeko prozesuan parte hartu ez duten pertsonei planhori aurkeztea eta agertzea, aurretiaz ezarritako adieraz-leekin jarraipen egokia egitea eta planaren garapenegokia bermatzeko behar diren giza baliabideak etabaliabide ekonomikoak esleitzea.

Horretaz gain, honako neurri hauek hartzea gomenda-tzen da:

Erakundearen antolamendu- eta estrategia-dokumentuan, halakorik badago, ingurumena txerta-tzeko aukera balioestea.

Erakundearen sail guztietan iraunkortasun-politikakzeharkako bihurtzea.

Iraunkortasuneko barne-arlo bat sortzea, edo gutxie-nez, pertsona bati gai horren ardura ematea.

Ingurumen-kalterik eragiten ez duten edo eremuekologikoan aldaketa positiboak dakartzaten finantza-zerbitzuak erabiltzearen aldeko apustua egitea (adibi-dez, banku etikoaren bitartez).

Erakundeak egiten dituen bidaia edo jarduera desber-dinetan eta sortzen dituen materialetan ingurumen-ikuspegia hartzea. Esate baterako, zenbait bidaiabideokonferentziekin ordeztu daitezke, eta baita trenaerabili ere mila kilometrotik beherako bidaiak egiteko.

Lana banatzearen eta lanaldia murriztearen politikagauzatzea, langabezia murrizteaz gain, planeta ba-besteko.

Hondakin informatikoen murriztapena (adibidez, or-denagailuen balio-bizitza luzatuz), materialaren bir-ziklapen egokia eta software librearen erabilerabalioetsiko lituzkeen e-politika iraunkor bat txertatzea.

Barnean, iraunkortasunaren politika garapenerakolankidetzan eraldaketa ekologikorako jomugak lortzekoezinbesteko faktorea ere bada. Edo beste modu bateanesanda, modu partizipatiboan sortzea, urrezko 3 arauak(murriztea, berrerabiltzea, birziklatzea) era normaleanaplikatzea, aldaketa pertsonala geure gain hartzeabeharrezko aldaketa globalaren zati gisa, eta ikuspegiantropozentriko eta androzentrikotik mundu-ikuskerabiozentrikora aldatzea. Esaterako, pertsonalki nahizkolektiboki ereduz aldatzera zuzendutako gaitasunhoriek garatzeko barne-prestakuntzarako plan bataukera daiteke.

Erakunde-esparruko barne-jardunbide egoki horiek guz-tiak kanpora hedatzeko abiapuntuak dira; izan ere,kanpoan bilakatzen da erakundeko agente bakoitzaaldaketa-agente (ikus 8. koadroa).

28

Edozein erakundetan hainbat barne-tresna edo-estrategia egon ohi dira kudeaketa onean edotaingurumen-justizian* oinarriturik lan egiteko.

Ingurumen Kudeaketarako Sistema (IKS). ISO14001 nazioarteko arauan oinarritutako sistemahorrek edozein erakunderako balio du, horren neurriaedo sektorea edozein izanik ere, eta bere nahiajarduerarekin sortzen dituen ingurumen-inpaktuakminimizatzea eta ingurumen-legedia betetzea izaki,betiere errentagarritasunari eutsiz. Informazio ge-hiago izateko:<http://www.aenor.es/aenor/certificacion/mambiente/iso14001.asp>.

Berotegi-efektuko gasen* emisioak murriztea.Bi metodo daude erakundeen emisioak kalkulatzeko:batetik, GHG protokoloa, eta bestetik, kontabilitate-kontuak eta oinatz ekologikoa.* Zuzeneko nahizzeharkako emisioen inbentario bat egitea ahalbide-tzen dute, eta ondoren, emisio horiek murriztekoplan bat ezartzea. Administrazioek Alkateen Itunaere badute. Informazio gehiago izateko: :<http://www.ghgprotocol.org/files/ghgp/public/protocolo_de_gei.pdf>, ,<http://www.aenor.es/aenor/certificacion/mambiente/mab_verificacion_gei_14064.asp>.

Mugikortasun iraunkorreko plana. Auto priba-tuaren erabilera murriztea ahalbidetzen du, car-pooling deritzona (autoa ibilbide jakin batean

partekatzea, kotxe barruko pertsonen kostuak mu-rrizteko xedez), carsharing deritzona (hainbat erabil-tzailek ibilgailuen flota kolektibo bat erabiltzen dutealdi berean), bizikletaren erabilera edota erakundea-ren jarduerak edota egoitza garraio publikoetatikgertu kokatzea faboratuz. Informazio gehiago izateko:<http://www.euskocarsharing.com>.

Kontsumo kontzientea eta eraldatzailea. Bioinarri ditu: gutxiago kontsumitzea (premiak etanahiak baliabide gehiago kontsumitu gabe betetzeaahalbidetzen diguten ekintzak indartzea) eta hobekikontsumitzea (erraz birzikla daitezkeen materialiraunkorrak aukeratzea, nekazaritza eta abeltzaintzaekologikoko produktuak —tokian eginak— erostea,edota ingurumenari eta gizarteari dagokienez ardu-ratsuak ez diren enpresei ez erostea). Informaziogehiago izateko: :<http://opcions.org/es/blog/consumo-consciente-transformador>.

Erosketa eta kontratazio publiko iraunkorra.Estatuan, Sektore Publikoko Kontratuei buruzkourriaren 30eko 30/2007 Legearen bitartez arautzenda. Kontratazio-prozesuetan iraunkortasun-irizpideaktxertatzeko aukera ematen die sektore publikokoerakundeei, eta horretaz gain, ingurumena babestekojomugarekin iraunkortasun-irizpideak aintzat hartzerapresatzen ditu, betiere kontratua betetzeak inguru-menean eragina izan badezake.

Ingurumen-kudeaketarako tresnak

Erreminta kutxa


29

7. koadroa

2004az geroztik hona, Ingurumen HezkuntzarakoZentro Nazionalak ekoauditoretzak egiten ditu be-rotegi-efektuko gasen* zuzeneko eta zeharkakoemisioak kalkulatzeko eta horiei jarraipena egiteko.Informazio gehiago izateko: :<http://www.marm.es/es/ceneam/programas-de-educacion-ambiental/ecoauditoria-del-ceneam/ecoenergia.aspx>.

Erakundeetako ingurumen-kudeaketaren adibideak

Santiagoko Unibertsitateak (USC) «USC en Transi-ción» izeneko ekimen bat abiarazi du 2011n, eskalatxikiko erresilientzia-prozesuak* martxan jartzeko;ekimen horren bitartez bizitza-eredu iraunkorragoakezagutzera ematen dira, baina horretaz gain, uni-bertsitatearen oinatz ekologikoa* eta energia-mendetasuna murrizten laguntzeko jomuga ere baduekimenak.

Jardunbide egokiak

30

8. koadroa

Ingurumen-kudeaketarako eta/edo emisioenmurrizketarako plan bat edota mugikortasuniraunkorreko eta/edo ura aurrezteko planak ezarri,horiek modu partizipatiboan sortuz.

«Koherentzia-autoebaluazioa» egin, nireerakundearen filosofia eta funtzionamenduaaldatzeko (barne-funtzionamendua, metodologiapartizipatiboak eta gizarte- eta ingurumen-inpaktua).

Nire erakundean kontsumo kontzientea etaarduratsua sustatu.

Ingurumen-kudeaketarako eta/edo emisioen mu-rrizketarako plan bat edota mugikortasun iraunko-rreko eta/edo ura aurrezteko planak ezarri, horiekmodu partizipatiboan sortuz.

Erosketa publiko iraunkorreko kontzeptuak txertatu.

Erakunde-politikak eta barne-kultura

9. koadroa


Soy ONG de desarrollo u otro agente decooperación. ¿Qué puedo hacer?

Soy administración pública u otra entidadfinanciadora. ¿Qué puedo hacer?

Zereginen zerrenda



31

4Eragin

politikoa

33

Kontuan hartuz Iparreko egitura eta gizartea aldatzeaHegoan iragaite sozioekonomikoa lortzeko ezinbestekobaldintza bada ere nahikoa ez dela, eragin politikoak 2

funtsezko eta oinarrizko eginkizuna hartzen du honakobi helburu nagusi hauen inguruan:

Politika publikoak aldatzea.Aliantzak eratzea, baita horiek sustatzeko gizarte-sareak ere.

Lehenik eta behin, hurrengo urteei begira krisi sozioe-konomikoari eta horren irtenbide posibleei dagokienezgarrantzitsuak diren gaiak mahai gainean jartzeko gai-tasuna dute gizarte-mugimenduek. Beraz, eragin politikoaideien eta jardunbide egokien laborategi bat da. Honahemen arestian aipatutako gai batzuk:

Politiken arteko koherentzia lortzea eta antilan-kidetza ezabatzea (ikus 10. koadroa) Hego globaleko*herrialdeen iragaite sozioekonomikoa lortzeko baldin-tza ezinbesteko baina ez-nahiko gisa. Horretarakobeharrezkoa da gobernu-politika guztietan iraunkor-tasunaren eta garapenerako lankidetzaren printzipioakzeharka aplikatzea eta Hegoko herrialdeetako kohe-rentziaren eragina ebaluatzea.

Nazioarteko lankidetzaren finantzaketariburuzko hausnarketa- eta ekintza-bide berriakirekitzea, kontuan hartuz Ipar globaleko* herrialdeekzor ekologiko* bat hartu dutela Hegoko herrialdeekin.Aldarrikapen klasikoez gain, hala nola kanpo-zorraezabatzea eta 0,7 (ikus 11. koadroa), konpromisoekonomikoek honako hauek bil ditzakete: Iparrekoherrialdeei antilankidetzako proiektuetan inbertitzeaekiditea; Garapenerako Laguntza Ofizialaren (GLO)ehuneko handi bat krisi ekologikoan* oinarriturikoproiektuetara bideratzea; faktore ekologikoa zeharkatxertatzen ez duten proiektuetan inbertitzea ekiditea;GLOaren ehuneko sistematizatu bat Ipar-Hego proiek-tuetara bideratzea; zor ekologikoa konpentsatzekomekanismoak —GLOaren osagarriak— ezartzea; Ipar-Hego lankidetzarako aurrekontu bat —mendebaldekodoikuntza ekologikora bideratua— bermatzea.

Munduko merkataritza-elkartrukerako sistemaeta horrekin loturiko erakundeak (Munduko Merkata-ritza Erakundea, Nazioarteko Moneta Funtsa edotaMunduko Bankua) erreformatzea, iraunkortasun-eta ekitate-printzipioak nagusi izan daitezen; horretarako,

Munduko Ingurumen Erakunde bat sortu beharkolitzateke lehenik eta behin (ikus 12. koadroa).

Enpresa-jarduera nazionala edo nazioz gaindikoaeta Espainiako enpresek edota Iparreko gobernuekHegoan duten inpaktu sozioekonomikoa kontrolatzea,zehazki, nazioarteko, tokiko edota jatorrizko herrialdekoingurumen-arauak eta beren jokabide-kodea errespetaditzaten, eta horretaz gain, dagozkien gobernuek halaeska diezaieten.

Bigarrenik, metodoak askotarikoak eta osagarriak dira.Hiru kategoriatan sailka ditzakegu:

Presioak eta salaketa: iraunkortasunaren aurkakojardunen gaineko komunikazio- eta sentsibilizazio-kanpainak eta horien ikerketa, jarraipena eta salaketa,funtsezko eragileei bisitak eta elkarrizketak egitea,legegintzako herri-ekimenak, alegazioak, informa-zioaren eta komunikazioaren teknologien erabilera(ikus 13. koadroa).

Baterako elaborazioa: lankidetza- edota ingurumen-kontseiluetan eta tokiko 21 agendetako prozesuetanparte hartzea, legeak eta nazioarteko lankidetzarakoedo ingurumen-alorreko programak eta planak baterasortzea.

Aliantzak eta masa kritikoa sortzea: lan-, hausnar-keta- eta ikerketa-taldeak, prestakuntza-jardunaldiaketa -topaketak edo alternatiben sorkuntza. Esparruhorretan, Ipar-Ipar edota Ipar-Hego aliantzak edotahainbat agenteren artekoak (garapenerako edotaingurumenaren aldeko GKEak, kontsumo-, sindikatue-dota kultura-erakundeak eta abar) bilatzea funtsezkoada iragaite sozioekologikoa lortzeko (ikus 14. koadroa).

34

2. Honela definitzen dugu eragin politikoa: antolatutako herritarrek politika eta programa publikoetan eragina izateko gauzatzen duten prozesu planifikatua, baita izaeraedo interes publikoko erabakiak hartzen dituzten eragileei dagokienez ere.

ELGAren arabera, Garapenerako Koherentzia Poli-tikoa honako hau da «gobernu jakin baten garapen-politiken helburuek eta emaitzek garapen-bideandauden herrialdeetan ondorioak dituen gobernuhorren bestelako politiken eragin negatiboak izanez ditzaten bermatzea, eta politika horiek gara-pen-helburuak babes ditzaten, hori bideragarria denkasu guztietan».

Espainian, GKP esanbidezko lege-agindua da (Na-zioarteko Lankidetzari buruzko 1998ko Legearen 4.artikulua). Garapenerako Lankidetzaren III. Gidapla-nak ministerio guztietan koherentziaguneak sortzeaaurreikusten du, ministerio guztiak Garapen PolitikakPlanifikatzeko eta Ebaluatzeko Zuzendaritza Nagu-siarekin lankidetzan aritzeko. Gainera, LankidetzaKontseiluaren aginduetako bat da urtean behinpolitiken koherentziari buruzko txosten bat egitea,eta urteko txosten hori Parlamentura eraman behar da.

Jardunbide egoki gisa, Herbeheretako garapenerakolankidetzak politiken koherentziarako unitate bat du.

Politiken koherentzia eta antilankidetza

Gizarte-mugimenduek eta GKEek antilankidetzaderitzona ere aipatu ohi dute, Hegoan zuzeneko edozeharkako kaltea eragiten duten efektuak izanikIparrean eta Iparretik gauzatutako jardun oro, be-reziki, nazioz gaindiko erakundeek eta estatuekgauzatutakoak, hain zuzen ere.

Informazio gehiago izateko:

Antilankidetza: Globalizazioko Zorraren Behatokia,<http://www.odg.cat/>.

«Urge otra Europa» kanpaina: <http://www.urgeotraeuropa.org/es/coherencia.html>.

Latinoamerikako Multinazionalen Behatokia:<http://www.omal.info/>.

ALONSO, José Antonio, Pablo AGUIRRE eta NataliaMILLÁN (2010): Coherencia de políticas para eldesarrollo: propuestas para España, InstitutoComplutense de Estudios Internacionales.

Xehetasunez


35

10. koadroa

Ba al dakizu...

36

... nondik datorren 0,7a?

Hirurogeiko hamarkadaren hasieran, hainbat eko-nomialarik kalkulatu zuten errenta handiko herrial-deek beren kapitalaren % 1eko inbertsioa eginbeharko zutela errenta txikiko herrialdeetan azkenhoriek «suspertzen» hasteko. Aipatutako ekonomia-lariak Rostov-en teorian oinarritzen ziren, gizartetradizionalki «azpigaratuetatik» hasita kontsumomasiboko gizarte industrializatu «garatuetarainoko»garapen-ibilbide unibertsala ezartzen zuen teorian, alegia.

Lan horiek oinarri gisa hartuta, 1970eko azaroaren19an eta Ipar-Hegoko laguntzen ikuspegi politikodesberdinen artean eztabaida politiko bizia izanondoren, Nazio Batuen Batzar Nagusiak % 07arenhelburua proposatu zuen adostasun gisa. Lauro-geita hamarreko hamarkadan, % 0,7a garapenerako

GKEen aldarrikapen nagusia izan zen Espainian,gobernuek baliabide gehiago eskain ziezaiotennazioarteko lankidetzari.

Ikuspegi eraldatzailetik begiratuta, % 0,7aren oinarrigisa erabili zen eredua gaur erabat gaindituta dagoerrealitate ekologikoarekiko eta sozialarekiko deso-rekarengatik, baita giza garapen iraunkorreko teoriaaurreratuenekiko desorekarengatik ere.

Informazio gehiago izateko:CLEMENS, Michael A., y Todd J. MOSS (2006): «Lemythe des 0,7 % : origines et pertinence de la ciblefixée pour l'aide internationale au développement»,Afrique Contemporaine, 219, 173-201.

11. koadroa

Hainbat gobernuk eta gizarte-mugimenduk defen-

datzen duten Ingurumenaren Munduko Erakundeak

ingurumenari buruzko alde anitzeko akordioak erres-

petatzen eta aplikatzen direla zainduko luke eta

esparru bakar batean bilduko lituzke nazioartean

ingurumenaz arduratzen diren erakunde guztiak.

Nazio Batuen Ingurumen Programan (NBIP) oinarri-

tuta, Erakundearen helburuak honako hauek dira:

iraunkortasunaren printzipioen lehentasuna berres-

tea merkataritza-arauen gainean, munduko ondasun

komunak ingurumen-eremuan onar daitezen susta-

tzea, Hegora teknologia garbiak eta baliabide eko-

Ingurumenaren Munduko Erakundea

nomikoak transferitzea ingurumenari buruzko aldeanitzeko akordioak betetzeko, gizartearen partaidetzabultzatzea munduko arazo ekologikoei dagokienez,eta Hegoko herrialdeetako ordezkaritzak eratzeanazioarteko negoziazioei begira.

Bestalde, Klima-aldaketari eta Ama Lurraren Eskubi-deei buruzko Herrien Munduko Konferentzian (2010)«Justizia Klimatikoaren Nazioarteko Auzitegia»proposatu zen, «egitearen, edo ez-egitearen ondorioz,kutsatzen eta klima-aldaketa eragiten duten Esta-tuak, enpresak eta pertsonak prebenitzeko, epaitzekoeta zehatzeko gaitasun juridiko loteslea» duena.

Xehetasunez


37

12. koadroa

Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak eraginariaplikatuak

Informazioaren eta komunikazioaren teknologien(IKT) goraldiaren ondorioz, indar handiko tresnakdaude salatzeko, mobilizatzeko edo gizarte-ekintzarako. Helburua 2.0 webgunearen ahalmenakerabiltzea da, elkarrekintza, komunitatea eta lagun-tza-sareak sortzeko. Webgunea adimen kolekti-boaren eta informazio banatuaren zerbitzura dagoentopaketarako plataforma bihurtzen da, honako kasuhauetan gertatzen den bezala:

Online mobilizazioko komunitate globalak, halanola Avaaz (http://www.avaaz.org/es/). .

Ziberekintza ekologistak edo kontserbazionistak,hala nola Greenpeace(http://www.ciberactuacongreenpeace.es/)edo WWF (http://www.horadelplaneta.es/).

Presio- eta informazio-kanpainak, baso tropikalendefentsan espezializatuta daudenak, adibidez(http://www.salvalaselva.org).

Garapenari eta ingurumenari lotutako GKEenonline aliantzak, hala nola Klima Aldaketarenaurkako Ekintzarako Kanpaina Globala (http://tcktcktck.org/) edo 350.org (http://www.350.org/).

Herri indigenak petrolioaren multinazionalenaurka babesteko eskaerak (http://www.survival.es/noticias/6683).

Jardunbide egokiak

38

13. koadroa

L'off praktika. Enginyeria Sense Fronteres, Centred'Estudis Africans, Medicus Mundi eta Entrepobleserakundeen sentsibilizazio-kanpaina da, Iparrekoenergia-kontsumo handiaren eta Hegoko giza eskubi-deen urraketaren inguruan sentsibilizatzen duena.Iparrean petrolioarekin dagoen mendetasunaren etamendetasun horrek goseteari, gatazkei edo biodiber-tsitatearen murrizketari dagokionez Hegoan dituenondorioen inguruan hainbat material proposatzenditu; era berean, Iparretik jarduteko hainbat propo-samen positibo egiten ditu (garraio publikoa etabizikleta erabiltzea eta hegazkinaren ordez trenahartzea, autoa partekatzea eta abar). Informaziogehiago izateko: <http://www.loff.cat/>. .

Paradigma eta produkzio-eredua aldatzeko aliantzak

Gutxitzeari eta ondo bizitzeari buruzko topake-tak. Jardunaldi horietan gutxitzea* (Iparra) eta ondobizitzea* (Hegoa) kontzeptuak landu ziren, Hego-Ipar aliantza eta paradigma berriak bilatzeko. Hegokoeta Iparreko hizlari kopurua berdina izanik eta ikus-pegi feminista zeharka sartuz, mugimendu ekologis-tak (Ekologistak Martxan, Desazkundea), garapene-rako mugimenduak (Mugarik Gabe, EuskadikoGKEEen Koordinakundea, Mugarik gabeko Ingenia-ritza, Bakea Duintasunez) eta ekonomia sozialekoeta solidarioko mugimenduak (REAS Ekonomia Al-ternatibo eta Solidarioko Sarea) hartu zuten parteantolakuntzan. Informazio gehiago izateko: :<http://decrecimientoybuenvivir.wordpress.com/>.


Jardunbide egokiak

39

14. koadroa

Eragin politikoa

15. koadroa



Zereginen zerrenda

40

Zaintza sozialaren agente gisa jardun.

Iparreko eta Hegoko garapen-ereduak zalantzanjarri, baita nazioarteko harremanetan indarreandagoen esparrua ere.

Erakundeei beren politiketan koherentzia etaantilankidetza desagerraraztea eskatu.

Iparreko nahiz Hegoko bestelako lankidetza- etaingurumen-agenteekin koordinatu eta aliatu zain-tza-lanetan, eragin-lanetan eta alternatibak etasareak eraikitzeko lanetan.

Informazioaren eta komunikazioaren teknologienahalmenak, 2.0 webgunea eta laguntza-sareakerabili.

Tokiko politiketan eragin ikuspegi globaletik abia-tuta.

Eragin-kontzeptu berriak sartu: gutxitzea,* anti-lankidetza, ondo bizitzea* eta elikadura-subiranotasuna.

Eragin politikoa sustatu Hegoan.

Barneko eragin politikorako estrategia bat definitunire erakundean.

Eragin politikoa lan-ildo gisa onartu.

Behar adina baliabide eta pertsona bideratuingurumenaren eta nazioarteko lankidetzarenalorrean gaur egun dagoen legeria benetan bete-tzeko.

Politika-koherentzia zeharka aplikatu nire erakun-dean eta koherentzia hori ebaluatu, bereziki He-goko herrialdeetan.

Klausulak ezarri enpresen antilankidetza-jarduerakarautzeko.

Garapenerako lankidetzan sortutako gogoeta,autokritika eta jardunbide egokiak aprobetxatubeste sail batzuetara hedatzeko.

Ekintza sozioekologikoak antolatu Hegoko erakun-deekin.

Araudia eta zehapenak gogortu ingurumen-erasoen aurka.


41

5Hezkuntza eta

prestakuntza

43

Iraunkortasunaren aldeko hezkuntzaren helburunagusia planetarekin orekaz eta bakean bizitzen ikasteada. Pentsamendu kritikoa, konplexua eta eraldatzaileasortu nahi du, produzitzeko, kontsumitzeko eta harrema-nak izateko moduak aldatzearren. Erresilientziaren* etaIparrari nahiz Hegoari modu positiboan eragiten dionerresistentzia sortzailearen aldeko apustua da. Horrekekarriko du hezkuntzaren alderdi guztiak (hezkuntzaformala eta ez-formala, lanbide-heziketa eta etengabekoprestakuntza) orokorrean eta garapenerako hezkuntzabereziki birpentsatzea.

Curriculuma behar bezala girotzeko, iraunkortasunazeharka eta modu sektorialean txerta daiteke, gidahonetan ezartzen diren jarraibideen arabera:

Ingurumenari eta Ipar-Hego harremanei buruzko oi-narrizko ideiak sartzea.

Elkartasuna eta biologia- eta kultura-aniztasunarenbabes globala erronka sozioekologikoak konpontzekoezinbesteko baldintza direla ulertzea.

Ikuspegi globala, hainbat jakintza-arloren ikuspegiak(ekologikoa, ekonomikoa, soziala eta kulturala) biltzeaahalbidetuko duena.

Aldaketa kolektiboa Iparrean, Hegoan garapena ahalbi-detzeko (ikus 16. koadroa).

Balioetan eta naturan oinarritutako hezkuntza, ekintzaeta partaidetza sustatzen duten eta ekosistemekautougaltzeko dituzten mekanismoetatik ikasteaahalbidetzen duten erreminten bitartez.

Bestalde, Etorkizun Iraunkorrerako Hezkuntzaren Hamar-kadak (ikus 17. koadroa) proposatzen du hezkuntza-ahaleginak honako gai hauetan jartzea:

Urrezko hiru arauetara (murriztea, berrerabiltzea etabirziklatzea) egokitzen den eta bidezko merkataritzareneskaerak aintzat hartzen dituen kontsumo arduratsua.

Iraunkortasuna ahalbidetzen duten garapen tekno-zientifikoak aldarrikatzea eta bultzatzea, kontrol so-zialarekin, eta zuhurtziaren printzipioa sistematikokiaplikatzea.

Ekintza soziopolitikoak gauzatzea elkartasuna defen-datzeko eta toki- nahiz planeta-eskalan ingurumenaeta giza eskubideak babestea.

Garapenerako hezkuntzari dagokionez, funtsezkoada honako prestakuntza-prozesu hauek gauzatzea:

Garapenerako lankidetza-agenteek (GKEak nahizadministrazio publikoak) prestatu egin behar duteiraunkortasunaren eta ingurumenaren alorrean.

Ingurumen-agenteek edo ekologistek nazioartekolankidetzarekin lotutako alderdietan prestatu behardute.

Komenigarria da honako neurri hauek hartzea zeharkaeta modu sektorialean:

Garrantzitsua da nazioarteko lankidetzari, iraunkorta-sunari eta ingurumenari buruzko ikastaro espezializa-tuak egitea.

Bereziki, nazioarteko lankidetzako graduondoetan(titulu propioak izan nahiz ofizialak izan) iraunkorta-sunari buruzko modulu espezifiko bat bildu beharkoda.

Oro har, nazioarteko lankidetza-ikastaro orotaniraunkortasunaren eta ingurumenaren eremukohainbat oinarrizko kontzeptu aipatu beharko dira, halanola zor eta aztarna ekologikoak* ingurumen-justizia,*baliabide naturalen gobernantza, pobrezia/generoa/giza eskubideak eta ingurumena, edo kontsumo ardu-ratsua.

Modu positiboan balioetsiko da ekologismoaren edoingurumenaren eremuko profesionalek garapenerakolankidetza-ikastaroetan esku hartzea, baita eskuhartzeko bi sektoreak bateratzen dituzten proiektupraktikoak aurkeztea ere.

Oso eraginkorra da prestakuntza-eremuan aliantzakegitea agente biderkatzaileen bitartez: kontsumo-taldeak, banku etikoa, kontsumitzaileen elkarteak,ekonomia sozialeko eta alternatiboko sareak, denbora-bankuak, hiriko baratze ekologikoen elkarteak, etaabar (ikus 18. koadroa).

Komenigarria da Ipar-Hego harremanei buruzko iker-keta publikoko eta pribatuko ildoak, nazioartekolankidetza eta ingurumena indartzea.

44

Entrepueblos elkarteak eta Ekimen Kritikoa IzatekoHeziketa erakundeak, Garapenerako LankidetzarenKataluniako Agentziarekin lankidetzan jardunda,eskola-jatetxe ekologikoen inguruko hezkuntza-proposamen bat argitaratu dute, elikadura osasun-tsua eta elikadura-subiranotasuna defendatzenduten Hegoko nekazari familiar eta tradizionalekinlankidetzan jarduteko bide gisa. Proposamen horiikasgelan eta jangelan jarduerak proposatzen dituz-ten eta, eta landa eta eskola, eskola eta familia,eta komunitatea eta eskola harremanetan egotea

Material didaktikoa eskola-jangela ekologikoetarako

nahi duten unitate didaktikoek osatzen dute. Eskola-jangela ekologikoak proposatzen dira lur-jabe han-dien presioaren aurrean Hegoko familiek berenlaboreei eusteko, Groenlandiako izotza ez urtzeko,planetaren desertifikazioa geldiarazteko eta Pakis-tango hazien mintegi tradizionalak bultzatzeko la-guntza gisa.

Informazio gehiago izateko eta eskuliburu didaktikoabehera deskargatzeko:<http://www.comedoresecologicos.org/>.

Jardunbide egokiak


45

16. koadroa

... Etorkizun Iraunkorrerako Hezkuntzaren Hamarkadangaudela?

Nazio Batuen Erakundeak Etorkizun IraunkorrerakoHezkuntzaren Hamarkada deiturikoa sortu du 2005.urtetik 2014. urtera bitarte, eta UNESCO izendatudu hura sustatzeko ardura duen organo gisa. Honahemen Hamarkada horren helburuak:

Herritarrak prestatzen laguntzea, arazoak larriaketa globalak direla dakiten eta erabaki egokiakhartzen parte hartzeko prestatuta dauden herritarrak.

Hezitzaile guztiak inplikatzeko ekimenak areago-tzea, ikastetxeetan hedapen- eta kontzientziazio-kanpainak eginez, eta biltzarrak, topaketak, argi-talpenak eta abar ere eginez.

Informazio gehiago izateko: <http://www.oei.es/>.

Gizarte zibilaren aldetik, Tratado sobre educaciónambiental para sociedades sustentables y respon-sabilidad global izeneko Ituna ere badago, Rio deJaneiroko 1992ko Lurraren Goi Bilera egin zeneanidatzi zena. Itun hori sinatu zuten pertsonek etaerakundeek adierazten dute ingurumen-hezkuntza«ekintza politikoa dela, gizartea aldatzeko balioetanoinarrituta dagoena. Ikuspegi holistikoa izan behardu, gizakiaren, naturaren eta unibertsoaren artekoharremana diziplina artekoa izanik». Printzipioezgain, ekintza-planak eta koordinatzeko, kontrolatzekoeta ebaluatzeko sistemak proposatzen dituzte.

Zentzuz Kontsumitu-Consume con Sentido ArabakoMedicus Mundi elkartearen, Mugarik Gabe erakun-dearen, Paz y Solidaridad Fundazioaren eta SetemHego Haizea GKEaren proiektu bat da. Proiektuhorretan proposatzen da hezkuntza-prozesu bati eki-tea tokiko funtsezko erakundeekin eta instituzioekin,gizarte-kontzientzia sortuz, aukera praktikoak, hur-bilekoak eta egunerokoak aldatu eta sustatzekoekintza gauzatu ahal izateko; horren guztiaren hel-

Kontsumo kontziente eta arduratsua izateko sentsibilizazioa

burua tokiko ingurunean eta herrialde pobretuetanglobalizazio neoliberalaren eragin ekonomikoak,sozialak eta ingurumenekoak murriztea izanik. Ekimenhorren barnean kontsumo kontziente eta arduratsuari,bidezko merkataritzari, feminismoari, elikadura-subi-ranotasunari eta transgenikoei buruzko hainbat ma-terial (Creative Commons lizentzia dutenak) sartzen dira.Informazio gehiago izateko: :<http://consumoresponsable.info/>. ..............

Jardunbide egokiak

Ba al dakizu...

46

17. koadroa

18. koadroa

Hezkuntza eta prestakuntza

Ingurumen-arloko gaietan prestatutako enplega-tuak edo boluntarioak eduki.

Iraunkortasun-gaietako prestakuntza-plan bat ezarrikontratatutako langileentzat eta boluntarioentzat.

Iraunkortasunerako hezkuntza-proiektuak garatu.

Nire erakundeko langileak eta boluntarioak ahal-ordetzea ahalbidetuko duten metodologiak erabili.

Aliantzak ezarri ikastetxeekin, guraso-elkarteekin,irakasleekin, unibertsitateekin eta komunikabi-deekin.

Ingurumen-alorreko elkarteekin lankidetzan jardunnire sentsibilizazio- eta hezkuntza-proiektuetarako.

Zaintza sozialari, negoziazioari/bitartekotzari etapartaidetzari buruzko prestakuntza sustatu.

Ingurumen-alorreko gaietan prestatuta daudenlangile kontratatuak eduki.

Iraunkortasun-gaietako prestakuntza-plan batezarri.

Iraunkortasunerako hezkuntza-proiektuak finan-tzatu edo babestu.

Ingurumenaren arloko politikaren eta lege-esparruaren inguruko prestakuntza proposatu edosustatu zuzenean edo zeharka.

Nire erakundeko beste sail batzuk prestatu na-zioarteko lankidetzan.

Nire erakundeko ingurumen-zerbitzuekin lankide-tzan jardun nire sentsibilizazio- eta hezkuntza-proiektuak egiteko.


Zereginen zerrenda



47

19. koadroa

6Esku hartzekoestrategiak eta

proiektu-zikloak3

3. Kapitulu honetan batez ere garapenerako lankidetza-proiektuen premiei eremuan erantzuten zaie, baina edukiaren zati bat garapenerako hezkuntza-proiektuei ereaplika dakieke.

49

Nahitaezkoa da iraunkortasuna esku hartzekoestrategietan txertatzea modu sektorialean nahizmodu horizontalean: 4

Sektoriala: inbertsioak eta lankidetza-proiek-tuak, helburu nagusia iraunkortasunari eta ingu-rumenari buruzkoa denean argi eta esanbidez,edo zuzenean ingurumenari buruzko alde anitzekoakordioak betetzera edo gatazka sozioekologikoen-tzako irtenbideak ematera bideratuta daudenak.

Zeharkakoa: ingurumena garapenerako lankide-tzaren sektore, programa eta proiektu guztietansartzea.

Bi kasuetan, kontuan izan behar da estrategiakprebentziozkoak eta proposatzaileak izan daitezkeela,eta ahal den guztietan bien arteko sinergia bilatubeharko litzatekeela:

Prebentziozko estrategiarekin, garapenerakolankidetzak ez du eragin negatiborik izan beharingurumenean, eta proiektuetan neurri paraleloaktxertatu behar dira pertsona edo erakunde onura-dunen ustez saihestezinak diren eraginak moduegokian eta proportzionalean arintzeko eta kon-pentsatzeko.

Estrategia proposatzailearekin, proiektuenxede nagusia esku-hartze eremuko baldintzasozioekologikoak eta ingurumena esanbidez hobe-tuko duten helburu estrategikoak, emaitzak etajarduerak proposatzea da.

Ikuspegi sektoriala

Helburu nagusitzat krisi ekologikoaren* aurkako borroka—eta krisi hori arintzea— duten proiektuak abianjartzea XXI. mendeko erronketara egokitutako nazioartekolankidetza-politika ororen ardatz estrategikoa da.

Proiektu horiek dagokien protagonismoa izan dezaten,ekosistemak —eta modu zabalagoan, gatazka ekolo-giko-banatzaileak— babestea eta hobetzea izanbehar du nazioarteko lankidetza-agenteen estrategienhelburu nagusia.

Ezinbestekoa da proiektuak ingurumen-sektoreantxertatu ahal izateko baldintzak ezartzea:

Iraunkortasuna eta ingurumena ildo estrategiko sek-torialtzat hartu behar dira (ikus 20. koadroa).

Gauzatzen diren lankidetza-proiektuen ehuneko jakinbat ingurumenari buruzko alde anitzeko akordioakbetetzera egongo da bideratuta espezifikoki.

Garapenerako Laguntza Ofizialaren aurrekontuarenzenbateko handi bat «gizarte- eta ingurumen-arlokolankidetzarako» soilik izango da.

Nahitaezkoa da lana ingurumen-arloko sailekin (ikus21. koadroa) edo Hegoko nahiz Iparreko ekologista-sarearekin lankidetzan egitea.

Garapenerako laguntza eskatzeko dekretu, baremazioeta inprimakietan ingurumen-aldagaia txertatu be-harko da (ikus 22. koadroa).

Nolanahi ere, proiektu sektorial horiek modu integraleanhartu beharko dituzte bestelako lehentasun horizontalakere: pobreziaren aurkako borroka, giza eskubideak etagenero-berdintasuna.

4. Gida honetan horizontal eta zeharka terminoak sinonimoak dira.

50

... nola identifikatzen duen Espainiako lankidetzakingurumen-garapenerako Laguntza Ofiziala?

Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakun-deak (ELGA) bezalaxe, Espainiako lankidetzak hainbatmarkatzaile erabiltzen ditu ingurumenarekin lotutakoproiektu kopurua ebaluatzeko.

Ingurumen-iraunkortasuneko markatzaileakingurumen-alderdiak biltzen dituzten edo eremujakin bateko ingurumen fisikoa edo biologikoa hobetunahi duten jardunak identifikatzen ditu.

2009. urtean, Espainiako Garapenerako LaguntzaOfizialean (GLO) urte horretan bertan bildutako aldebiko 17.000 ekarpenetatik:

2.000 (% 11,54) «ingurumen-arloko iraunkorta-suna» deituriko markatzailearekin nabarmenduziren.

645 (% 3,8) «nagusitzat» har daitezke, hau da,ekarpen horiek ingurumen-arloko hobekuntzaezinbesteko elementutzat hartzen dute proiektuaegiteko.

1.300 ekarpenek (% 7,6) ingurumen-arloko hobe-kuntza nabarmena eransten dute.

Jardun horietako gehienak Latinoamerikan eta Sa-haraz azpiko Afrikan daude, eta produkzio-sektoreei,urarekin lotutako azpiegiturei edo ingurumen-arlokozaintzari dagozkie.

Bestalde, Rio de Janeiron 1992an egindako hiruKonbentzioetako markatzaileak erabiltzen dira:

Biodibertsitatearen markatzailea: DibertsitateBiologikoari buruzko Hitzarmenean azaltzen direnhelburuak lortzen laguntzen duten jardunak iden-tifikatzen ditu.

Klima-aldaketa arintzeko markatzailea: be-rotegi-efektuko gasen* emisioak murrizten dituz-ten jardunei aplikatzen zaie.

Klima-aldaketara egokitzeko markatzailea:2011. urtetik aurrera derrigorrez txertatu da.

Desertifikazioaren markatzailea: eremu elkoreta erdielkorretan desertifikazioaren aurka bo-rrokan jarduten duten edo lehortearen eraginakarintzen dituzten jardunak identifikatzen ditu.

Iturriak:ELGAren Garapenerako Laguntza Batzordea:<http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=CRSNEW>.

ATZERRI ARAZOETAKO ETA LANKIDETZAKO MINISTERIOA

(2010): Seguimiento del Plan Anual de Coopera-ción Internacional (PACI) 2009, Madril, NazioartekoLankidetzako Estatu Idazkaritza.

Ba al dakizu...


51

20. koadroa

Ingurumen-lankidetza tekniko deszentralizatua

Euskal Fondoa Euskal Lankideen Tokiko ErakundeenElkarteak —lankidetza deszentralizatua EuskalAutonomia Erkidegoan koordinatzen eta babestenduenak— Hegoan esku hartzen du goi-mailakoosagai teknikoko proiektuekin Euskadiko udaletakoingurumen-alorreko teknikari espezializatuen parte-hartzeari esker. Esate baterako, Chalatenangoko(El Salvador) udalerri batzuetan hondakin solidoenudalen arteko kudeaketa-sistema bat abian jartzen

ari dira. Ekimen hori Gipuzkoako herrietan honda-kinen gaikako bilketaren esperientzia berrian lanegiten duten erakunde elkartuek bermatzen dute.Lankidetza-proposamenean aholkularitza eta tre-bakuntza teknikoko osagai bat biltzen da bi alderdiekelkarri jardunbide egokiak trukatzeko.

Informazio gehiago izateko:<http://www.euskalfondoa.org>.

Jardunbide egokiak

52

21. koadroa

Iraunkortasuna lankidetzaren esparru desberdinetantxertatuta gera dadin, nahitaezkoa da erakundefinantzatzaileek honako alderdi hauek kontuan izatea:

Proiektuen iraunkortasun ekologikoari buruzko ataljakin bat.

Ingurumen-eraginari buruzko ebaluazioa, derrigo-rrezkoa proiektu handientzat edo ekosistemetaneragin esanguratsu potentzialak dituztenentzat.

Ekintzen gutxieneko kopuru bat proiektu guztietan,Milurtekoko Garapen Helburuen 7. helburua (in-gurumenaren iraunkortasuna bermatzea) edo

ingurumenari buruzko alde anitzeko akordiorenbat betetzera bideratuta egongo dena.

Iraunkortasun ekologikoaren adierazleak, hel-buruak zenbateraino lortu diren argi, labur etaerraz ebaluatzea ahalbidetuko dutenak.

Ingurumena zeharka osatzen ez duten proiektuakbaztertzea.

Garapenerako laguntza eskatzeari buruzko dekretuak,baremazioak eta inprimakiak berriz definitu behar dira

Xehetasunez


53

22. koadroa

Proiektuarenzikloan zeharkasartzea

Atal honetan, eta gomendatutako beste erremintabatzuk badauden arren (ikus 23. koadroa), iraunkor-tasuna proiektuaren zikloan biltzen da, batez ereesparru logikoan eta Ipar-Hego lankidetza tradizio-nalean. Horretaz gain, honako alderdi hauek ereerantsi behar dira:

Kapitulu honetan zeharka sartzeaz gain, generoarieta iraunkortasunari buruzko jarraibide batzuk(ikus 24. koadroa).

Leihoa irekita eduki behar da bestelako lankidetza-fluxuak hartzeko (ikus 25. koadroa).

Irizpide batzuk CO2ren borondatezko merkatuetanparte hartzeko (ikus 26. koadroa).

Iraunkortasunaren zeharkakotasunak dakar plan,programa eta proiektu guztiak, eta haien ziklo osoan(identifikazio-, formulazio-, egikaritze-, jarraipen-eta ebaluazio-zikloak) oinarrizko kontzeptuak etaprintzipioak kontuan hartzea modu integralean:gizakien ongizatearen eta ekosistemen zerbitzuen*arteko harremana, muga biofisikoekiko errespetua,ekosistemak leheneratzeko eta asimilatzeko gaita-sunak, adierazle egokituak erabiltzea, ingurumen-eragina ebaluatzea, ingurumen-ebaluazio estrate-gikoa eta abar.

Garrantzi bera eman nahi zaie ekologiari eta beste-lako gai horizontal klasikoei, hala nola genero-ikuspegiari edo giza eskubideei.

54

Garapenerako lankidetzaren alorrean gehien erabil-tzen den erreminta esparru logikoa izan arren, ba-daude beste erreminta baliagarri batzuk ere, askotanhainbat oinarrizko printzipio kontuan hartzea ahalbi-detzen dutenak. Gida honetan honako oinarrizkoprintzipio hauek aipatu dira: pertsona onuradunekaldaketaren subjektu aktibo gisa parte hartzea etaahalduntzea, aliantzak eta sareak sortzea eta espe-rientziak trukatzea, ikuspegi holistikoa, kualitatiboaeta epe luzerakoa, aldaketa sozioekologikoa, eskubi-deen ikuspegia, atzeraelikadura eta helburuen etajardunen arteko koherentzia.

Jarraian, metodologia osagarri horietako batzukaurkeztuko ditugu. Metodologia horietan guztietanazaltzen da ikuspegi partizipatiboak aplikatu behardirela eta garrantzi handiagoa eman behar zaiolaagenteen azterketari. Gehienak ebaluazioak egitekoerabil daitezke.

Gizarte-arloko ideia nagusia: egileen eta egilehorien arteko harremanetan oinarrituta dagoena,sare-ikuspegia eta agente bakoitzaren ibilbideak etaezaugarriak (egungo egoera eta espero diren aldake-tak) diseinatzeko ikuspegia garatzen duena. Softwareonline bat dago sare-mapa hori ikusteko.

Landa-diagnostiko partizipatiboa: partaidetzarenbitartez komunitatearen autodeterminazioa lortzenlaguntzen du, garapen iraunkorra sustatzeko. Partehartzen dutenek beren arazoak azaltzen dituzte au-toazterketaren bitartez, eta konponbideak moduplanifikatuan azaltzen dituzte autokudeaketarenbitartez. Hiriko komunitateetan ere erabil daiteke.

Garrantzien mapaketa: plangintzaren, jarraipena-ren eta ebaluazioaren metodo integratua, garapen-prozesuek duten konplexutasuna aintzat hartzen

Bizitza dago esparru logikotik haratago

duena. Partaidetzan eta ikaskuntza errepikakorreanoinarritzen da. Proiektuan tartean sartutako pertsonenedo proiektuaren onuradunak diren pertsonen por-taerak duen garrantzian oinarritzen da.

Zapalduaren antzerkia: sorkuntza kolektibo etapartizipatiboko antzerki-metodoa da; ariketa fisikoen,joko estetikoen, irudi-tekniken eta inprobisazioarenbitartez norbanakoari eta komunitateari beren nondiknorakoak eta botere- nahiz zapalkuntza-harremanakaztertzen laguntzen zaie, baita aldatzeko proposa-menak egin eta proposamen horiek adieraztekoespazio bat sortzen ere.

Capacity Works: metodo horren bitartez proiektuedo programa baten ondorio soziopolitiko, ekonomikoeta ekologiko guztiak ebaluatzen dira. Helburuen etaemaitzen arteko kontzertazioa, metodologiari dago-kionez, negoziazioko oinarrizko prozesu politiko mo-duan egituratzen da esfera horien arteko gatazkakgainditzeko.

Aurrera begirako plangintza: metodologia «zirku-lar» horren bidez esku-hartzeak definitzen dira agentebakoitzak etorkizunerako dituen helburu, amets edoidealen arabera eta proiektu baten ekintza zehatzakere txertatzen dituen agertoki zabalagoak definituz.

Informazio gehiago izateko:ECODE (ESTUDIO DE COOPERACIÓN AL DESARROLLO)(2011): Esparru logikoa EAEn: azterlan kritikoa, ECODEeta Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentzia.Webgune honetan eskura daiteke euskaraz: :<http://www.ecode.es/marco_logico/pdf/euskara.pdf>.


55

23. koadroa

Xehetasunez

Zeharka eta modu sektorialean, genero-ikuspegiatxertatu ahal eta behar da proiektu baten faseguztietan, betiere ingurumenarekin loturiko ikuspun-tutik begiratuta.

Diagnostikoan:

Emakumeak eta gizonak bereiztea, natura-baliabideekin loturiko onuren sarbidea, erabilerak,eskubideak eta banaketa aztertzea. Bi sexuenarteko botere-desorekak eta aldeak nabarmentzea.

Bereziki, genero-rolen berri izatea —lana sexuarenarabera nola banatzen den ere aztertuta— eko-sistemen antolamenduan, natura-baliabideenbilketan —etxerako eta diru-iturri moduan—,edo lurren eta uraren zaintzan.

Erakundeen genero-dimentsioak atzeman etadeskribatzea, gizartearen maila guztietan.

Formulatzeko eta egikaritzeko fasean:

Emakumeek diseinatu, planifikatu eta gidatutakopolitika eta proiektu sozioekologikoak abiaraztea.

Emakumeei zuzenean mesede egiten dieten proiek-tuen alde egitea: haien lan-karga eta erregaiakedo ura bilatzeko ematen duten denbora murriztea;natura-baliabideekin loturiko jarduerak, diru-iturridirenak; produkzioko edo antolaketako gaitasunakindartzea; edo osasuna hobetzea eta etxebizitzetanairearen kutsadura gutxitzea.

Emakumeentzat berdintasuna bermatzea lege-estatusari dagokionez, eta ingurumen-espazioetansartzeko eta horien jabe izateko eskubidea ber-matzea.

Iraunkortasuna eta genero-jarraibideak

Nazioarteko edo tokiko negoziazio eta foroetanordezkaritza paritarioa bermatzea, baita inguru-menarekin loturiko erabakiak hartzeko edozeinprozesutan ere.

Emakumeen jakintza eta jakinduria ekologikoakonartzea.

Emakumeei eta gizonei informazioa, sentsibiliza-zioa, ahalduntzea eta prestakuntza eskaintzeamodu berezituan, generoaren eta ingurumenarengainean.

Jarraipena eta ebaluazioa egiteko, generoaren etaingurumenaren ikuspegiari egokitutako adierazleakaurreikustea garrantzitsua da, baita ebaluazio par-tizipatiboak egitea ere, emakumeek eginkizun aktiboeta nagusia izanik.

Informazio gehiago izateko:

PNUD (NAZIO BATUEN GARAPEN PROGRAMA) (2007):Enfoque de equidad de género para iniciativasde energía sostenible, PNUD.

PNUMA (NAZIO BATUEN INGURUMEN PROGRAMA) (2004):La mujer y el medio ambiente, Nairobi, PNUMA.

PULEO, Alicia H. (2011): Ecofeminismo para otromundo posible, Madril, Cátedra.

WOMEN'S ENVIRONMENTAL NETWORK (2010): Gen-der and the Climate Change Agenda. The impactsof climate change on women and public policy,Women's Environmental Network.

Erreminta kutxa

56

24. koadroa

Hego-Ipar lankidetza «alderantzizko» lankidetza-fluxua da, hau da, Hegoko herriek (lankideak) Iparrekoherriei (onuradunak) zuzenean edo zeharka egitendiete eta azken horiei elkarren artean eta inguru-nearekin harremanetan jartzeko beste modu baterakusten diete. Ildo beretik, biziki interesgarriakdira honako esperientzia hauek: Indiako hazi-bankuak, ondasun erkideen kudeaketa iraunkorrakomunitate indigenen artean, Ekuador eta Boliviakoondo bizitzea* kontzeptua, edo Mexikoko nekazarienjakintza astronomiko, biologiko eta geografikoaksistema agroekologikoetarako. Hego-Ipar lankidetzaaskotarikoa izan daiteke eta oraindik modu askoaztertzeke daude: mintegiak, gaikuntzak, Iparrekoerakundeetan Hegoko ordezkariak sartzea hitz egi-teko eta botoa emateko ahalmena dutela eta abar.

Hego-Hego lankidetzari dagokionez, garapen(ondoko)-prozesuen birkokatzea pentsatzeko etaeraikitzeko aukera eskaintzen du, eskualdean lanki-detza indartuz zentro(ohi)arekiko autonomoak direnperiferia(ohi)en artean. Teknika eta jakinduria tradi-zionalak berreskuratu eta norberak bere bidea egi-teko modua da, Ipar globalaren* esku-hartzerik gabe.

Beste lankidetza-fluxuak: Hego-Ipar, Hego-Hego eta Ipar-Ipar

Ipar-Ipar lankidetzari dagokionez, herrialde indus-trializatuetan egiturazko egokitzapena egitea denezpremiazkoena, «garapenerako hezkuntza» lortzeada xedea, Iparrean iraunkortasunera bideratutakohezkuntza ezartzearren (ikus hezkuntzari buruzko 5.kapitulua), baita ekimenak elkartrukatu eta lankide-tzan garatzea ere, gizarte posfosilista bat izateko.Adibidez, oso interesgarriak dira Iparreko herrial-deetako lurraldeetan erresilientzia* komunitariorabideratutako Trantsizioko Ekimenak, edo Ipar-Iparbidezko merkataritzako proposamenak elikadura-subiranotasuna* sustatzearren, produzitzaile etakontsumitzaileen arteko beste harreman batzuk,ustiapen txikien euskarria eta produktuen kalitatesozioekologikoa Iparrean.

Informazio gehiago izateko:MARÉCHAL, Gilles (2011): Commerce équitable :quel transfert d'expérience vers des circuits Nord-Nord ?, <http://www.civam-bretagne.org/civam.php?pj=45&ref_rub=14&ref=56>.

Xehetasunez


57

25. koadroa

CO2aren emisioak konpentsatzeko ideia Kiotoko

Protokoloan sortu zen, bereziki, garapen garbiaren

mekanismoaren* bitartez eta, datozen urteotan,

garrantzi handiagoa izan dezake REDD+* delakoaren

bitartez. GKE edo erakunde batek bi modutara parte

har dezake CO2aren merkatu boluntarioetan:

Berotegi-efektuko gasen* emisioak konpentsatuz

merkatu boluntarioko Ipar-Hego proiektuen bitartez.

Merkatu boluntarioan Ipar-Hego proiektuak zuze-

nean garatuz, pertsona edo erakunde pribatu edo

publikoen konpentsazioak jasoz.

Gutxieneko irizpideak proposatu dira bi lan-ildo

horietarako honako galdera hauetan oinarrituta:

Nire GKEa edo erakundea ados al dago garapen

garbiaren mekanismoen* eta merkatu bolunta-

rioen planteamendu teoriko eta ideologikoarekin?

(Erantzuna baiezkoa bada, jarraitu aurrera hurren-

go galderekin.)

Nire emisioak konpentsatuz gero:

Nire lehentasun al dira nire erakundearen egi-

turazko ingurumentzea eta CO2 emisioak mu-

rrizteko plana?

Konpentsazio boluntarioari dagokion diru-

kopurua inberti al dezaket zuzenean klima-

aldaketa murrizteko edo moldatzeko proiek-

tuetan?

CO2aren merkatu boluntarioetan parte hartzeko irizpideak

Ba al dakit gardentasunez zer proiektu motafinantzatzen diren nire konpentsazioekin?

Ba al dakit konpentsazioaren zein zati erabiltzenden proiektua Hegoan garatzeko eta zein zatibideratzen den administrazio-kostuetara? (Osohandia baldin bada, negatiboa da.)

Proiektu bat gauzatuz gero:

Konpentsazioa berotegi-efektuko gasak* mu-rrizteko plan batekin lotzen al dut erakundekonpentsatzailean?

Saihesten al dut antikonpentsazioak jasotzea?Antikonpentsazioak zera dira, jarduera oroko-rren ondorioz klima-aldaketan eta ekitateaneragin negatiboa duten erakunde edo pertsonekegiten dituzten konpentsazioak.

Bi kasuetan:

Finantzatutako proiektua konpentsazio bolun-tarioen onurei esker gauzatu da (positiboa) edobestela ere gauzatuko zen (negatiboa)?

Zer eremu geografikotan gauzatu da proiektua?(Herrialde pobretuei lehentasuna eman gara-tzeko bidean dauden herrialdeen gainetik.)

Finantzatutako proiektuak tokiko komunitateenmesederako dira eta iraunkortasunarekin, parte-hartzearekin, generoarekin eta giza eskubidee-kin loturiko irizpideak biltzen dituzte?

Xehetasunez

58

26. koadroa

Identifikazioa

Gizartearen, ekonomiaren eta kulturaren arloko baldin-tzetan ez ezik, lankidetzako eta ingurumeneko proiek-tuen identifikazioak esku-hartzearen testuinguruareningurumen-baldintzetan ere oinarritu behar du, betieregatazka sozioekologikoen ikuspegi dinamikoari jarraiki.

Gai ekologikoak diagnostikoantxertatzeko jarraibideakKontua ez da natura-baliabideak modu estatikoandeskribatzea soilik, baizik eta honako alderdi hauekmodu dinamikoan nabarmentzea:

Esku-hartze eremuko gizarte- eta ingurumen-arlokogatazka nagusiak, aktoreek natura-baliabideekikoeta ingurumen-zerbitzuekiko sarbidea izatearenondoriozkoak eta, aldi berean, kutsaduraren kargenondoriozkoak.

Aktoreen mapa, gizarte- eta ingurumen-dinamikahonen barruan haien balioak eta interesak adierazita.

Esku-hartze eremuko ingurumenaren eta sozioeko-logiaren arloko gaitasun instituzionalak, tokian etaeskualdean: ekosistemak zaintzeko eta kontserba-tzeko araudia (nazioarteko konpromisoak txertatzea,batik bat, ingurumenari buruzko akordio aldeaniztu-nekin), erakunde arduradunak, ekimen interesgarriakikuspegi soziologikotik begiratuta, eta abar.

Erakunde finantzatzailearen ingurumen-arloko hel-buru eta politikak.

Helburuen eta arazoen zuhaitzetanHelburuen eta arazoen zuhaitzak egitea etapa nagusiada eta proiektuaren gainerako garapenean iraunkorta-suna behar bezala txertatzea baldintzatzen du. Honakourrats hauek egitea komeni da:

Xede-biztanleria eraginpean hartzen duten ingurumen-baldintzak, etorkizuneko premiak betetzeko gaitasunaarriskuan jar dezaketen egungo joerak eta kanpokoarazo edo arazo globalen aurrean egindako tokikoekarpenak nabarmentzea.

Helburuen eta arazoen zuhaitzetako kate logikoetan,ingurumenaren eta honako alderdi hauetako bakoi-tzaren arteko erlazioak aztertzea: pobrezia, giza es-kubideak eta generoa.

Helburuen zuhaitzean, garapeneko helburu orokorrakerdiesteko —zuzenean edo zeharka— lagungarridiren ingurumen-helburuei eustea.

Baliabideen edo natura-kapitalaren kontserbazioarekineta iraunkortasunarekin loturiko helburu espezifikoenaraberako proiektuak hautatzea.

Egiaztatzeko, helburuen zuhaitza egiten amaitutakoan,gizarte- eta ingurumen arloko helburuak atzemandakokategoria bereko arazoekin bat ote datozen galdetukodiogu geure buruari.

Beste urrats batzukOnuradunen azterketaren esparruan:

Talde jakin batzuei laguntza ematean gertatukoomen diren gizarte- eta ingurumen-gatazka moteiburuzko galderak egitea.

Transformazio ekologikoko prozesuetan agentenagusitzat txertatzea elkarte ekologistak eta in-gurumenaren aldekoak, baita tokian, eskualdean,nazioan eta orokorrean gatazka sozioekologikoe-tatik sortutako ingurumen-justiziako* mugimen-duak ere.

Horrelako agenteei dagokien esparru logikoazurruna den arren, ahal dela, «ahotsik ez dutenak»ez ditugu ahaztu behar (hau da, natura eta etorki-zuneko belaunaldiak), ezta proiektuak subjektuhoriei zertan egiten dien mesede ere.

Identifikazio-prozesu osoan, alderdi interesduneningurumen-kezkak modu partizipatiboan ezagutueta kontrastatzea, emakumeen parte-hartzeari be-reziki erreparatuta.


59

Estrategiak hautatzea gizarte- eta ingurumen-inpaktuen arabera eta ekosistemen hobekuntzanduten eragin positiboaren arabera. Proiektu guztiekizan beharko lukete ingurumenaren aurretiazkoebaluazio bat edo ingurumen-arriskuaren azter-keta bat (ikus 27. koadroa). Azpiegitura-proiektuenedo inpaktu oso handiko proiektuen kasuan, inguru-men-inpaktuaren ebaluazioa egitea ezinbestekoa da,proiektua gauzatzen den herrialdeko eta herrialdeemaileko legediak errespetatuz betiere.

Formulazioa

Etapa honetan ingurumen-ikuspegia txertatzeak bihelburu ditu:

Lankidetzako proiektu edo programek eragin dezaketeningurumen-inpaktu negatibo oro —dela zuzena,dela zeharkakoa— identifikatu eta saihestea(prebentzioa).

Aukerak onartzea, ingurumen-hobekuntzaren ondo-rioz irabazi gehigarriak eraginez zuzeneko eta zehar-kako onuradunentzat (proposizioa).

Helburu horiek betetzeko, hona hemen funtsezkogalderak:

Planifikaturiko ekintzak eta helburu espezifikoak, baitaesku-hartze eremuko jarduera sozioekonomikoak ere,bereziki arriskuan edo kalteberatasun-egoeran aldaude hondamendi naturalen, klima-aldaketaren,desertifikazioaren eta abarren aurrean?

Helburu, ekintza eta jarduera horiek natura-baliabideenerabilgarritasunaren mende al daude nabarmen?

Proiektuaren bideragarritasun teknikoan eragin de-zaketen ingurumen-baldintzak (mugak eta aukerak)gogoan izan al dira?

Egikaritzea

Zeintzuk dira proiektuarekin eta esku-hartze sektorea-rekin loturiko ingurumen-inpaktuak edo presioak?(Ingurumen-inpaktuaren azterketa egin bada, hondar-inpaktuen onargarritasuna ebaluatu.)

Proiektua egikaritzeak zein ingurumen-efektu izanditzake?

Ingurumen-arloko gaitasun instituzionalek eta lege-esparruak finkatzen al dituzte ingurumenaren etaproiektuaren arteko loturak kontuan hartzeko beha-rrezkoak diren oinarriak?

Adierazleek jasotzen al dituzte ingurumenarekikoloturak eta iraunkortasun-kezka nagusiak?

Kanpo-faktoreetan ingurumen-aldagaia txertatu alda?

Proiektu bat egikaritzeko garaian, ahal den heineankontuan izan beharreko oinarrizko ingurumen-irizpideak izaten dira, proiektu bakoitzaren araberabetiere:

Energia-iturriak eta horien erabilera. Iturri be-rriztagarriak eta eraginkorrak bilatu eta erabili behardira, denbora luzez hornidura bermatuko dutenak.Mekanismo sinple eta eraginkorren erabilera kontuanizateaz gain, sentsibilizazioko eta prestakuntzakoprogramak gauzatzea ere funtsezkotzat jotzen daenergia-baliabideen erabilera eta kudeaketari dago-kionez eta ezartzeko hautatu diren energia-instalazioen mantentze-lanekin eta konponketekinloturiko trebakuntza espezifikoari dagokionez.

Ura eta uraren kudeaketa. Ur-hornidurako proiek-tuen bitartez uraren gutxieneko galtzeak eta horni-dura bermatzeaz gain, baliabidearen jatorri diren

60

Jarraipena


ekosistemak (arro hidrologikoak, iturburuak…)egoera onean izan beharko dira, osasun publikoarieragingo dioten kutsadura-arazoak saihesteko.

Material eta produktuen hautaketa. Funtsezkoada hainbat gai kontuan izatea, hala nola materialeniraupena, bizi-zikloa, jatorria (material birziklatuekinedo birziklagarri ziurtatuekin egindako produktuaklehenestea, edo tokian bertan eta modu ekologikoanproduzitutakoak), produzitzeko moduak (bidezkomerkataritza, giza osasunaren eta ingurumenarenerrespetua…), edo lehengaien erabilera minimiza-tzea eta ingurumen-inpaktua murriztea, erosketaeskari errealari egokituta. Horretaz gain, eraikin batkokatu eta orientatzeko garaian, eta energia ahaliketa gehien aprobetxatzearren, bioeraikuntzako iriz-pideei jarraitzea oso garrantzitsua da.

Mugigarritasun iraunkorra. Proiektuko langileen-tzat ibilgailu jakin bat erosi edo garraiobide bathautatzeko garaian, hainbat kontu aintzat hartzeakomeni da; CO2aren emisioak, esaterako, baitaborondatezko lankideek Ozeano Atlantikoan zeharegin beharreko bidaiak murrizten saiatzea ere. Bes-talde, jarduera bat non egingo den aukeratzekogaraian, onuradunak erraz iristeko moduko tokiahautatu behar da (denbora, dirua eta garraiobideeidagokienez).

Hondakin-kudeaketa. Lehenik, materialak murriztueta berrerabiltzeko irizpideei jarraitu behar zaie,ahalik eta hondakin gutxiena sortzeko edo hondakinikez sortzeko. Material biodegradagarriak eta birzikla-garriak erabiltzea bultzatu behar da, ingurumenarieta osasunari kalterik egiten ez diotenak. Gainera,errealitate bakoitzera egokitutako hondakin-kudeaketako planak ezarri behar dira, errausketaeta ezabatzea azken aukerak izanik.

Ingurumen-hezkuntza, antolaketa-trebakuntzaeta politiken formulazioa. Antolatzeko gaitasuna,politiken formulazioa eta garapen instituzionala ereaipatu behar dira; izan ere, esku-hartze eremuetaniraunkortasun-politikak ezartzeko esparru egonkorrabermatu behar baita.

Proiektuen adierazleak testuinguruari, prozesuarieta inpaktuari dagozkion adierazleak izan daitezke, edokuantitatibo nahiz kualitatiboak, eta parte-hartzeari edoahalduntzeari buruzko balorazioak ere izan ditzakete.Adibidez, proiektuak ekosistemetan denboran zehar izanditzakeen inpaktu positiboak eta negatiboak (zuzenekoeketa zeharkakoak) neur ditzakete: ura, energia, hondaki-nak, mugigarritasuna, obrak eta abar. Proiektuarenhasieratik iraunkortasun-adierazleen multzo bat finkatubehar da, aplikatzeko eta erreplikatzeko erraza etajardunen jarraipen egokia egitea ahalbidetzen duena.Proiektuen adierazle-kategoria nagusiak aipatuko ditugujarraian, baina horietaz gain, beste adierazle globalagobatzuk ere gogoan izan behar dira (ikus 28. koadroa),edo eremu jakin baten errealitate sozioekologikoraegokitutakoak (ikus 29. koadroa):

Ingurumenaren eta iraunkortasunaren lege-esparrua: tokiko legeak eta araudia kontuan izateaproiektua edo estrategiak bideratu edo egikaritzean.

Energiaren, ura eta saneamenduaren, hondaki-nen, natura-baliabideen, biodibertsitatearenadierazle sektorialak: irizpide horien guztien kasuanbirsorkuntza- eta asimilazio-gaitasunak* zehaztea etaonuradunek baliabide horietarako sarbide ekitatiboaizatea, etorkizuneko belaunaldien eskubideak barneanhartuz.

Zeharka: ingurumenarekin loturiko gaitasunak sor-tzea, prestakuntza eta informazioa, komunitatearenparte-hartzea agenteen natura-baliabideetarako sar-bidea zehazteko eta azken horien jabetza ezartzea,genero-ikuspegia kontuan izanik.

61

Egokitasuna: Proiektuak kontuan hartu al ditu ara-zoen azterketan identifikaturiko ingurumen-alderdiak?

Eraginkortasuna: proiektuak bete al ditu ingurumen-baldintzak eta -helburuak?

Efizientzia: proiektuak modu eraginkorrean erabilial ditu ingurumen-baliabideak?

Iraunkortasuna: proiektuaren emaitzak arriskuanegon al daitezke ingurumen-narriaduraren (edo balia-bideen pobretzearen) ondorioz?

Inpaktua: proiektuak zer ekarpen egin dizkio garapeniraunkorrari eta zeintzuk izan dira proiektuaren hel-buruetatik kanpoko gizarte- eta ingurumen-efektuak?

Beste zenbait gomendio:

Deialdi espezifikoak sortzea ingurumen-inpaktuakidentifikatu edo ebaluatzeko.

Ebaluazio partizipatiboak egitea (ikus 23. koadroa).

Ebaluazioa Gehiago jakiteko

AUSTRALIAN AGENCY FOR INTERNATIONAL DEVELOPMENT

(AUSAID) (2003): Environmental Management Guidefor Australia's Aid Program 2003, Canberra, AusAID.

EUROPEAID (2007): Manual de integración del medioambiente en la cooperación al desarrollo de la Comu-nidad Europea, Brusela, Europako Batzordea.

FUNDACIÓN BIODIVERSIDAD eta FUNDACIÓN IPADE (2011):Manual para la integración del medio ambiente enproyectos de desarrollo, Fundación Biodiversidad/Fundación IPADE.

GONZÁLEZ, Lara (koord.) (2007): Indicadores de consultapara el diagnóstico y evaluación de intervencionesde desarrollo, Kalidadea. Hemen dago eskuragarri:<http://www. kalidadea.org/experiencias.htm#D>(ikusi bereziki ingurumen-iraunkortasuneko adierazleentaula).

LÓPEZ, Ainhoa, eta Irantzu VARELA (2009): Garapene-rako lankidetza-proiektu eraldatzaileak egiteko esku-liburua. Gaitasunen indartzearen, partaidetzaren,

62

NBE-Hábitat-en ingurumen-semaforoa. Ebaluaziopartizipatibo bat da eta hiriko nahiz landa-eremukoingurumenari buruzko pertzepzio komunitario edoindibidualak neurtzen ditu, honako alderdi hauenarabera:

Kalitatea: ingurumenarekin loturiko zerbitzu edobaliabide baten egungo egoera.

Estaldura: onuradunen zenbateko proportzioakduen sarbidea zerbitzu jakin batera.

Arriskua: pertsonen bizitzaren eta ondasunen gainkalte edo hondamendi bat gertatzeko aukera,arrazoi natural edo antropikoek eraginda.

Kudeaketa: ekintzak planifikatu eta egikaritzeko,eta jarraipena eta ebaluazioa egiteko gaitasuninstituzional eta komunitarioa.

Informazioa azpisistemetan oinarrituta antolatzenda: fisikoa, soziokulturala, ekonomikoa, instituzionalaeta kudeaketakoa. Horietako bakoitza, aldi berean,hainbat osagai eta adierazletan zatitzen da etakalifikatu egin behar dira (oso ona-oso txarra eskala);puntuazio handienak berdez agertuko dira, erdi-mailakoak horiz, eta gorriz puntuazio txikienak.Hartara, esku-hartze eremuaren ingurumen-kalitateaerraz bisualizatzen da.

Informazio gehiago izateko:NBE-HÁBITAT (2010): Articulando las agendas verdey marrón en un contexto de cambio climático. Guíapara la formulación de agendas ambientales localesen Colombia, Bogota, NBE-Hábitat.

Ingurumen-inpaktuaren aurretiazko ebaluazioa

Ingurumen-arriskuaren ideia nagusia. Proiek-tua hasi aurretik proiektuak «izan dezakeen inguru-men-inpaktua» ebaluatzen du (pertsonei, komunita-teari, flora edo faunari, azpiegiturari edo dagoenbitartekoari; urak, lurra eta airea kutsatzea; natura-baliabideen kontsumoa birsorkuntza- gaitasuna*gaindituz) eta bi sarrerako ideia nagusi bat egiten da:

Inpaktuak gertatzeko aukera (handia, ertaina,txikia).

Inpaktuen larritasuna (oso larria, larria, erdi-mailakoa edo ezdeusa) lege-irizpideen arabera(legerik ba ote dagoen eta betetzen ote den),inpaktuaren edo alarma sozialaren magnitudea,itzulgarritasuna eta eskala.

Halaber, ingurumenari dagokionez, esku-hartzeariloturiko arriskua (= aukera x larritasuna) identifikatzeaahalbidetzen du, baita erabakiak hartzea ere:

Kritikoa: proiektua ez egikaritu.

Handia: jarduera hori ez egikaritu diseinatutadagoen moduan eta balioetsi proiektua bideraga-rria ote den jarduera hori gabe.

Ertaina: jarduera aldizka ebaluatu, jarduera osaga-rriak proposatu behar izanez gero ere.

Txikia: arazorik ez.

Informazio gehiago izateko:<http://www.zabalketa.org/>.

Erreminta kutxa


63

27. koadroa

Giza garapenaren indizean (GGI) ingurumen-ikuspegia ez denez kontuan izaten, iraunkortasunaaztertzeko beste adierazle batzuk gehitu beharzaizkio; esate baterako:

Oinatz ekologikoa: giza gizarteak biosferanduen inpaktua kalkulatzen du, erabiltzen ditugunbaliabideak eskaintzeko eta gure hondakinakxurgatzeko beharrezkoa den lur-eremua eta itsaseremua —biologikoki produktiboak— neurtuta.GGIa oinatz ekologikoarekin gurutzatzea komenida, herrialde edo eskualde bakoitzak «iraunkorta-sunaren kaxan» sartzeko egin behar duen bidearenikuspegi osatuagoa lortzearren (ikus 3. irudia).

Giza garapenaren indizea osatzea iraunkortasunaren ikuspegitikbegiratuta

BPG berdeak: barne-produktu gordinaren iraba-zietatik kutsadura eta baliabideen degradazioa,krimena eta bestelako ezbehar ekonomikoak kendueta onurak —borondatezko lana edo seme-alabenhazkuntza— gehitzen dituzte.

Happy Planet Index (HPI): eraginkortasun eko-logikoa kalkulatzen du, zoriontasunari, bizi-itxaropenari eta oinatz ekologikoari loturiko datuakkontuan izanik (New Economics Foundation).

Erreminta kutxa

64

28. koadroa


65

Iturria: Geuk egina.

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

21 3 4 5 6 7 8 9 10 110

Oinatz ekologikoa (hektarea globalak biztanle bakoitzeko)

Giz

a ga

rape

nare

n in

dize

a (G

GI)

Qatar,Arabiar

Emirerriak

Estatu Batuak,Australia,Zeelanda Berria,Danimarka

Uzkurtzen ari diren herrialdeak: gutxitzea eta doitzea

Europar Batasuna,Japonia

Konb

erge

ntzi

a so

zioe

kolo

giko

an d

aude

n he

rria

ldea

k, 'o

ndo

bizi

tzea

'

Trantsizioan dauden herrialdeak

Garatzeko bidean dauden herrialdeakLatinoamerika eta Asia (Txina barne)

Garatzeko bidean dauden herrialdeakAfrikako iparra eta Asia

Herrialde 'pobreak'Afrika eta Asia

Uzkurtzen eta konbergentzian dauden herrialdeak giza garapenaren indizeareneta oinatz ekologikoaren arabera

3. irudia

Nazio Batuen Erakundearen ustez, herrialde bateko giza garapenaren indizea 0,8tik gorakoa denean esandaiteke herrialde horrek giza garapen altua duela (lerro eten horizontala).

Planeta Vivo 2010 (WWF) txostenaren arabera, biztanleko 1,8 hektarea globaleko aztarna ekologikoa planetaren2007ko bioahalmenari dagokio (lerro eten bertikala).

Iraunkortasun-kaxa 0,8tik gorako giza garapenaren indizeari dagokio, biztanleko 1,8 hektarea globaleko aztarnaekologikoarekin. Herrialde bakoitzean, honako helburu hau lortu behar da: giza garapen iraunkorra.

Iraunkortasun-kaxa

Ondo bizitze* iraunkorraren adierazlea

Acre Brasilgo estatu pobreenetako bat da eta gizagarapenaren adierazleak definitu ditu, baina ingu-rumena eta euren aberastasun nagusia kontuanizanik: amazoniar basoa. Prozesuan Brasilgo ekono-mialariek eta tokiko gizarte zibilak —lehen-lehenik

herri indigenek— parte hartu dute eta FrantziakoGKE baten eta unibertsitate baten aholkularitzaizan dute.Informazio gehiago izateko: <http://www.france-libertes.org/Creation-de-l-Indicateur-de-bien.html>.

Jardunbide egokiak

66

29. koadroa

Proiektuen zikloa

Iraunkortasunari buruzko proiektu espezifikoakindartzea ingurumenari buruzko akordio aldeaniz-tunak betetzeko.

Nire jardun-eremuetako ingurumen-arloko lege-esparruaren berri izatea (Ipar eta Hego) eta nireproiektuen formulazioan eta justifikazioan erabiltzea.

Nire proiektuetan iraunkortasuna zeharkakota-sunez txertatzea.

Nire proiektuen ingurumen-inpaktua kontuanizatea.

GGKEen arteko elkartrukerako guneak sortu edobaliatzea zeharkakotasuna eta elkarlana susta-tzeko.

Administrazio publikoekin beste horrenbesteegitea.

Ingurumenean espezializatutako aholkularitzaksortzea.

Iparrean ingurumenaren eta ekologiaren aldekoelkarteekin lankidetzan aritzea.

Hegoan kontrako alderdiak bilatzea iraunkorta-sunean sentsibilizatuta.

Ingurumenaren dimentsioa behar bezala integratzeazeharkakotasunez nire lege, plan eta programetan.

Iraunkortasuna arlo sektorialtzat hartzea.

Garapenerako Laguntza Ofizialean egin dudangastuaren berri izatea, ingurumenari dagokionez.

Nire GLOaren aurrekontu-partida bat «ingurumen-lankidetzara» bideratzea.

Kode eta irizpide egokituak neure egitea proiek-tuak ingurumen-ikuspegitik begiratuta sailkatzeko.

Nire deialdi-formularioan iraunkortasun ekologikoatxertatzea.

Prozesuari begirako baremo, eskakizun-maila edoirizpideak ezartzea zeharkakoa den kasuetan.

Tokiko erakundeak ingurumenean indartzeko erre-mintak erabiltzea.

Lankidetza-agenteen artean espezializazioa,koordinazioa eta hausnarketa sustatzea, finan-tzatutako ekintzen ebaluazioa egiteko ingurume-naren ikuspegitik begiratuta.

Finantzatutako proiektuetatik ondorioztatutakojardunbide egokiei buruzko prestakuntza, gidaketa erremintak sortzea.

Ingurumen-iraunkortasuna azken helburuetanegongo dela bermatzea.

Gutxieneko ingurumen-betekizun jakin batzukbetetzen dituzten proiektuak baino ez onartzea.

Beste zerbitzu edo administrazio publiko batzue-tako teknikariei aholkularitza eskatzea.


Zereginen zerrenda



67

30. koadroa

7Glosarioa

69

Asimilazio-gaitasuna. Ikus irteera-araua.

Berotegi-efektuko gasak: atmosferan karbonodioxidoa, metanoa edo nitrogeno oxidoa egoteakberotze globalari laguntzen dio.

Biopirateria: baliabide biologikoen eta eratorrienkasuan, eta baliabide horiekin loturiko herri indigenenjakintza tradizionalen kasuan, sarbide, erabilera edoaprobetxamendua legez kontrakoa, irregularra eta/edoinekitatiboa izatea, bereziki, jabetza intelektualarenbitartez, horien gaineko eskubide esklusiboak egitekoxedez.

Birsorkuntza-gaitasuna. Ikus sarrera-araua.

Ekosistemen zerbitzuak: pertsonek ekosistemetatiklortzen dituzten onurak. Honako hauek sartzen dira:hornidura-zerbitzuak (elikagaiak eta ura), erregulazio-zerbitzuak (uholdeen eta epidemien kontrola), kultura-zerbitzuak (espiritualak edo olgetazkoak) eta funtsezkozerbitzuak (mantenugaien zikloa, Lurrean bizitza izateaahalbidetzen duten baldintzak bermatzen dituena).

Elikadura-subiranotasuna: herriek elikagai osasun-garriak eta kulturalki egokiak —metodo iraunkorrenbitartez produzitutakoak— izateko duten eskubidea;nekazaritzako eta elikadurako sistemak definitzekoeskubidea ere barnean hartzen du.

Erantzukizun erkide baina bereziak: Ingurumenarieta Garapenari buruzko Rioko Deklarazioan jasotadagoen printzipio horrek zera adierazten du, herrialdebatek zenbaterainoko ekarpena egin dion mundukoingurumen-degradazioari; horren arabera, herrialdegaratuek garapen iraunkorraren nazioarteko bilaketandagokien erantzukizuna onartzen dute, gizarteekmunduko ingurumenari, teknologiei eta eskura dituztenfinantza-baliabideei dagokienez presio egiten dietelako.

Erresilientzia: aldaketa-prozesu batean, sistemabatek gorabeherak xurgatu eta berrantolatzeko duengaitasuna, funtsean, eginkizun, egitura, nortasun etaatzeraelikadura berdinari eutsiz.

Garapen garbiaren mekanismoak (GGM): meka-nismo horiek honako printzipio honetan oinarritzendira: pertsona inbertitzaile batek proiektu bat gauza-tzen du berotegi-efektuko gasen emisioak murriztenari den herrialde hartzaile batean —proiektu hori

gabe lortuko zatekeen murrizketa gaindituz— eta,

trukean, merkatuan sal ditzakeen emisio-kredituak

lortzen ditu; aldi berean, kreditu horiek emisioen

eskaintza eta eskaria arautuko dute eta CO2aren

murrizketa eraginkorra eragingo dute.

Gutxitzea: gizarte-mugimendua eta, aldi berean,

pentsamendu- eta ekintza-korrontea; ezer baino lehen,

obus-hitza da eta beste sistema sozioekonomiko

batera aldatzeko premia adierazten du, planetaren

muga ekologikoei jarraiki.

Hego globala: herrialde pobretu guztiak (gehienbat

Hegokoak), eta herrialde industrializatu eta aberastuen

artetik baztertu eta marjinaturiko biztanleria (gehienbat

Iparrekoak).

Ingurumen-errefuxiatua: Estatu beraren barruan

edo nazioarteko mugak gaindituta, ohiko bizilekuaren

lurraldetik alde egiten duen edonor, batik bat edo

bereziki, ingurumen-inpaktuen eraginez; inpaktuak

mailakatuak edo bat-batekoak izan daitezke (Jesús

M. Castillo: Migraciones ambientales. Huyendo dela crisis ecológica en el siglo XXI, Bartzelona, Virus,

2011). Munduko Bankuaren arabera, urtean 10 bat

milioi pertsonak pairatzen dituzte behartutako lekual-

datzeak ingurumen-degradazioaren eta ingurumen-

hondamendi natural, teknologiko edo belikoen ondorioz.

Ingurumen-justizia: printzipio horrek sarbide-

eskubide berdinak onartzen dizkie gizaki guztiei, baita

aukera berdin-berdinak ere planetaren ingurumeneko

eta kulturako eskaintzaren onurak izateko.Ipar globala:

herrialde industrializatu eta aberastu guztiak (ge-

hienbat Iparrekoak), eta herrialde pobretuen artetik

elitea (gehienbat Hegokoak).

Irteera-araua: hondakinen emisioek ekosistemen

asimilazio-gaitasunaren barruan egon beharko luke-

te beti.

Karga-gaitasuna: mugarik gabe iraun dezakeen

baliabide-kontsumoaren eta hondakin-deskargaren

gehieneko tasa, ekosistema nagusien integritate

funtzionala eta produktibitatea arian-arian desore-

katu gabe.

Krisi ekologikoa: jatorri antropozentrikoko krisi

globala, giza espeziearen eta giza gizarteen espazioari

70

eta ingurumen-orekari eragiten diena eta, aldi berean,bere jarraitutasuna eta biziraupena arriskuan jartzenduena. Elkarren artean erlazionatuta dauden hainbatfenomenoz osatuta dago: berotze globala, biodiber-tsitate-galera, deforestazioa, desertifikazioa edobaliabide fosilak agortzea.

Oinatz ekologikoa: adierazle horren bitartez norba-nako, talde, herrialde edo gizateriaren hondakin-deskargaren eta baliabide-kontsumoaren mailari eus-teko beharrezkoa den azalera edo lurraldea kalkulatzenda. Hektarea globaletan edo planetatan neurtzen da.

Ondo bizitzea (sumak kawsay): Ekuador, Boliviaeta Peruko mugimendu indigenaren arabera, gizarteiraunkor, ekitatibo eta komunitarioaren paradigmada; gizakien eta naturaren arteko orekan eta elkarre-kikotasunean oinarritzen da eta, horren arabera, gizaespezieak bere jarraitutasuna bermatzen dueneangainerako guztiaren biziraupena ere bermatzen du.

Petrolioaren sabaia: petrolioaren zenit edo gailurraere esaten zaio; erabilitako baliabide ekonomiko nahizteknologikoak eta giza baliabideak edozein izanik ere,mundu osoan petrolio-produkzioaren tasarik handienalortzen den unea adierazten du. Sabai horretatik gora,produkzioa egonkortu egiten da eta, lehenago edoberanduago, jaitsi.

REDD+: Baliko Ekintza Planaren (2007) arabera, defo-restazioaren eta baso-degradazioaren ondoriozkoemisioak murrizteko programa, baita Hegoko herrial-deetan dauden basoetako karbono stocka kontserbatu,modu iraunkorrean kudeatu eta hobetzeko ere.

Sarrera-araua: zerbitzu berriztagarrien erauzketa-tasek jatorrizko ekosistemen birsorkuntza-gaitasunarenbarruan egon beharko dute beti; zerbitzu berriztaezinenkasuan, aldiz, agortze-tasak zerbitzu alternatiboengarapen-tasen berdinak izango dira, teknologiareneta inbertsioen bitartez.

Zor ekologikoa: Iparrak Hegoarekin duen zor histo-rikoa, hegoko ingurumen-espazioa ustiatzeagatik etahorrek eragindako ondorio ekologiko negatiboengatik.Karbono-zorra, biopirateria,* hondakin-trafikoa etaingurumen-pasiboak ditu osagai eta herrialde indus-trializatuetako kontsumoko eta produkzioko ereduenondorioa da.


71

Garapenerako lankidetzaren eraldaketa ekologikorako...

Documents

Transcript of Garapenerako lankidetzaren eraldaketa ekologikorako...