Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka...garapen iraunkorreko estrategiak, eta garapen...

Colecció

nE

stud

ios e

Info

rmes

Azt

erlan e

ta t

xost

enenBildum

a

7El Desarrollo Sostenible, Reto de las Políticas Públicas

7Estudio Comparado para la Definición de Pautas de Elaboración de una Estrategia de Desarrollo Sostenible en la CAPV, Integradora de la Dimensión Económica, Social y Medioambiental

EAE-n Ekonomia, Gizartea etaIngurumena Aintzat HartzenDituen Garapen IraunkorrekoEstrategia SortzekoJarraibideenZehaztapenerakoKonparazio Ikerketa

Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka

Azt

erlan e

ta t

xost

enenBildum

a

Colecció

nE

stud

ios e

Info

rmes

7

Cub CES n7 (7).indd 1 Cub CES n7 (7).indd 123/5/08 10:53:35 23/5/08 10:53:35

CESeuskeraok.qxd 26/05/08 17:21 Página 2

Azt

erlan e

ta t

xost

enenBildum

a

EAE-n Ekonomia, Gizartea etaIngurumena Aintzat HartzenDituen Garapen IraunkorrekoEstrategia SortzekoJarraibideenZehaztapenerakoKonparazio Ikerketa

Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka7

Portadillas CES 7.indd 2Portadillas CES 7.indd 2 4/6/08 10:04:004/6/08 10:04:00

Garapen Ekonomikorako Batzordeak 2007ko abenduaren 21ean onetsita2008ko otsailaren 1ean CESen Osoko Bilkuraren oniritzipean jarrita© Argitalpena: Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordea

Gran Vía, 35 - 1. solairua48009 Bilbao

Maketazioa eta fotomekanika: Fotocomposición IPAR, S.C.Inprimaketa: Gestingraf, S.A.L.Lege Gordailua: BI-1677-08


EAE-RAKO GARAPEN IRAUNKOR INTEGRATUKO ESTRATEGIA SORTZEKO JARRAIBIDEENZEHAZTAPENERAKO AZTERLAN KONPARATUAREN PLANTEAMENDUA ETA LABURPENA 7

1.1 Garapen iraunkorra: horren kontzeptu definizioaren kudeaketa eta bilakaera ...................................................................... 8

1.2. Europar batasunaren ekintza ingurumeneko eta garapen iraunkorreko politikaren arloan: betiko ingurumen

politiketatik garapen iraunkorreko europako estrategiarako bilakaera........................................................................................ 13

1.2.1 Europako Ingurumen Politikatik Europako Garapen Iraunkorreko Estrategiarako bilakaera-prozesua

eta oinarri juridikoak. .............................................................................................................................................................. 13

1.2.2. Garapen Iraunkorreko Europako Estrategia. Sorrera eta edukiak ................................................................................ 14

1.2.3. Garapen Iraunkorreko Europako Estrategia Ikuskatua. Ezaugarri nagusiak................................................................. 18

1.2.4. Garapen Iraunkorreko Europako Estrategiari buruzko Balorazioak eta Ondorioak ...................................................... 22

1.3. Esperientzia konparatua, estatu eta eskualde mailan, garapen iraunkorreko estrategia integralen sorreran .................... 23

1.3.1. Nazioko eta eskualdeko Garapen Iraunkorreko Estrategiak. Azterlan konparatuaren erreferentziak......................... 23

1.3.2. Egindako azterlan konparatutik ateratako ondorioak: hausnarketarako elementuak, EAErako

Garapen Iraunkorreko Estrategia sortzeko.............................................................................................................................. 24

1.4. EAE-n garapen iraunkorraren arloan dagoen ondarea. garapen iraunkorreko eae-ko ingurumen estrategia. ..................... 30

1.4.1. Garapen Iraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategia .................................................................................................... 31

1.4.2. Garapen Iraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategian identifikaturiko urritasunak eta hobekuntza-arloak ................ 35

2. ESTRATEGIA INTEGRATUA SORTZEKO GOMENDIOAK ETA PROPOSAMENAK ............................. 42

2.1. Praktikan oinarrituz egindako gogoetak, garapen iraunkorreko nazio estrategiak hobetzeko .............................................. 42

2.2. Estaldura: estrategiaren gaiak. helburu esplizituak. .............................................................................................................. 42

2.3. Sortzeko prozesua................................................................................................................................................................... 49

2.3.1. Onespena eta estatus juridikoa .................................................................................................................................... 49

2.3.2. Erakundeen partaidetza eta buruzagitza, estrategia sortzeko orduan ......................................................................... 50

2.3.3. Gizarte-eragileen partaidetza........................................................................................................................................ 53

2.4. Politika eta jarduketa sektorialak integratzeko tresnak......................................................................................................... 57

2.4.1. Integraziorako estrategiak............................................................................................................................................. 57

2.4..2. Erakundeen arteko koordinazioa.................................................................................................................................. 61

2.5. Jarraipenerako tresnak........................................................................................................................................................... 63

2.5.1. Adierazleak.................................................................................................................................................................... 63

2.5.2 Jarraipeneko eta ebaluazioko txostenak ...................................................................................................................... 67

3. AZKEN ONDORIOAK: HAMAR URRATS ................................................................................................................... 71

5

Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka 2008

1. Aurkibidea


Gizakiaren historian zehar, kultura askok inguru-mena, gizartea eta ekonomia bateratu beharra onar-tu dute. Planteamendu hori gizarte globalaren, in-dustrialaren eta informazio-gizartearen esparruanonartzearen ondorioz, Garapen Iraunkor kontzeptuasortu da; horrek, apurka-apurka, garrantzi gero etahandiagoa hartu du, eta, azken hamarkadotan, geureinguruko eta mundu osoko herrien agenda politi-koaren helburu saihestezina da.

Hala eta guztiz ere, Garapen Iraunkor kontzep-tuaren azpian dauden inplikazioak eta eskakizunak ezdira beti oso-osorik onartzen, eta horrela, kontzeptuhori, gaur egun, jarduketa publikoari loturiko ekimenguztien ezinbesteko aurkezpen-etiketa da, halakoekimen askori kontzeptua aplikatu ezin zaien arren.

Europar Batasuneko eta geure inguruko herrieta-ko politika publikoen arabera, iraunkortasuna ez daingurumen-politika garatuetatik jorratzeko modukoingurumen-kontzeptua bakarrik; izan ere, iraunkorta-sunaren ulermenean eta helburuetan jauzi kualitati-bo handia egin da. Orain arteko ingurumen-politika-ren porrota ikusita, kontsumoeta produkzio-jarraibi-de ez-iraunkorrak beste modu batera bideratzeari etapolitika sektorial askotan ingurumen-garapen ezego-kiak geldiarazteari dagokionez, eta arlo horretakopentsamendurik aurreratuenarekin sintonizatuz,onartuta dago ingurumen-aldagaia politika ekonomi-koetan nahiz sektorialetan integratu beharra dagoe-la, eta hori Europar Batasunean maila politikorik etakonstituzionalik gorenean onetsita gelditu da, konsti-tuzio-itunetan berariaz jasota baitago. Garapeniraunkorra lortzea, Amsterdameko Itunak sartutakoberrikuntzen ostean, Batasunaren helburuetariko batda, ekonomia- eta gizarte-aurrerakuntzaren maila be-

rean; gainera, formulaturiko garapen iraunkorrekoestrategiaren arabera, Batasunak ekonomiaren, gi-zartearen eta ingurumenaren arloan dituen helburuestrategikoak modu integratuan lortu behar dira. Etahori ez da ekimen isolatua. Europar Batasuna bainolehen, herririk aurreratuenak, adibidez, Iparraldekoakedo Herbehereak, bide horretara atxikita zeuden;hain zuzen ere, nazioarteko foroetatik, esaterako,Rioko 1992kotik, Garapen Iraunkorreko Estrategia in-tegraleko estrategiak sortzeko eskabidea egin zi-tzaien estatuei, eskualdeei eta udalerriei.Horrenbestez, Euskal Autonomia Erkidegoa ezin daatzean gelditu, arlo horretan sortu den dinamikari da-gokionez.

Testuinguru honetan, Euskadiko Ekonomia etaGizarte Arazoetarako Batzordeak Euskal AutonomiaErkidegoan lan erreala eta eraginkorra garatzea nahidu, garapen iraunkorraren helburua lortzeko; horreta-rako, premiazkoa da Garapen Iraunkorreko Estrategiasortzea eta ezartzea, ingurumen-arlora mugatzen ezden estrategia, gaur egun indarrean dagoen garapeniraunkorreko estrategiaren arloan hiru dimentsiosartzen baitira: ekonomia, gizartea eta ingurumena.

Helburu hori lortzen laguntzeko, EuskadikoCESek sakon aztertu du Europar Batasuneko GarapenIraunkorreko Estrategia, horren elementu eta aplika-zio guztietan, baita geure inguru sozioekonomikoandauden herriek eta eskualdeek sorturiko zein ezarri-tako Garapen Iraunkorreko Estrategia integralak ere,ikuspegi ahalik eta zehatzena lortzeko, geure inguru-ko iraunkortasun-politiken norabideari buruz, eta bi-dezko ondorioak atera ahal izateko; horrela, zehaztuegin nahi dira Euskadiko Ekonomia eta GizarteArazoetarako Batzordearen ustez garapen

7


1. EAE-rako garapen iraunkor integratukoestrategia sortzeko jarraibideen zehaztapenerakoazterlan konparatuaren planteamendua etalaburpena


Iraunkorreko Euskadiko Estrategiaren (ekonomia, gi-zartea eta ingurumena aintzat hartzen dituena) so-rrera orientatu behar duten gomendioak eta propo-samenak.

Agiri honetan, lehenengo eta behin, egindako az-terlan konparatuko alderdi nagusien laburpena egi-ten da, eta alderdiok honako honi buruzkoak dira: ga-rapen iraunkor kontzeptua, horren sorrera nahiz bila-kaera, Europar Batasuna eta garapen iraunkorrerakoduen estrategia, hautaturiko herrien eta eskualdeengarapen iraunkorreko estrategiak, eta garapen iraun-korreko EAEko ingurumen-estrategiaren azterketa.Ondoren, lan honen zati nagusia dator, eta, bertan,Batzordeak Garapen Iraunkorreko EAEko etorkizune-ko Estrategia sortzearen inguruan duen ikuspegia etaegindako ekarpena jasotzen dira, eta gure ustez pro-zesu hori hornitu behar duten proposamenak eta go-mendioak ere egin ditugu. Azterlana egitean sorturi-ko dokumentazio osoa, berriz, eranskinean jasotadago, laguntzako dokumentaziotzat.

1.1.Garapen iraunkorra: horren kontzeptudefinizioaren kudeaketa eta bilakaera

Kontzeptuaren lehenengo planteamenduak hiru-rogeiko hamarkadan sortu ziren, kezka handia baitze-goen ingurumenaren narriaduraren eta horrek osasu-nean zituen ondorioen eraginez. 1962an SilentSpring1 liburua argitaratu zen, eta, bertan, pestizidekizaki bizidunengan sortzen zituzten eraginak azaltzenziren; horrek interes handia piztu zuen eta, horrela,ingurumenaz arduraturiko mugimendu modernoa sor-tu zen. Hirurogeita hamarreko hamarkadan, kezkakingurumen arazoak geldiaraztean, osasunerako arris-kuak murriztean eta mehatxupeko espezieak zein ha-bitatak babestean oinarritu ziren, gehienbat ikuspegisektorialean eta nazionalean euskarrituz.Ingurumenari buruzko nazioarteko lehenengo konfe-rentzia 1972an egin zen, Stockholmen, eta horrenarrakasta nagusia, izan ere, kutsaduraren mugazgaindiko izaera nabarmentzea izan zen; hain zuzenere, kutsadurak ez ditu muga politikoak edo geogra-fikoak ezagutzen, eta kutsaduraren gunea duten le-

kuak gainditzen dituzten herrietan, eskualdeetan etaherrialdeetan du eragina. Garai horretan, NazioBatuen Ingurumenerako «ingurumenaren ahotsa»Programa sortu zen, Nazio Batuen organigramarenbarruan.

Garapen iraunkorraren ikuspegi zatikatu horrensalbuespena, izan ere, Erromako Taldeak agindutakoHazkundearen Mugak txostena izan zen, gizarte glo-bala mehatxupean duten joera eta arazo ekonomiko-ei buruzkoa; horren emaitzek kausazko lotura ezarrizuten ingurumen- nahiz gizarte-narriaduraren eta ga-raiko garapen neurrigabearen artean. Bertan adiera-zitakoaren arabera, planetaren gaineko presioareniturri nagusia ez zen kutsadura, baliabideak agortzeabaizik; horrenbestez, agerian gelditu zen ordura arte-ko garapen ekonomikoaren eredua agortuta zegoela.

Laurogeiko hamarkadan, kezka baliabide natura-len kontserbaziora hedatu zen, eta egiaztatu zen in-gurumenean eragindako kalteak planeta osora he-datzen zirela; horrela, epe luzerako estrategiak beharziren, eta garapenaren eta ingurumenaren helburuakekintza integratuetan bildu ziren, gizarteko kide etaherri guztien partaidetza eskatuz, NaturaKontserbatzeko Nazioarteko Batasunak garaturikoKontserbaziorako Mundu Estrategian adierazitakoa-ren arabera. Agiri horretan, 1980an, esaten zen hel-burua garapen iraunkorra zela, hau da, gizakiarenbizi-kalitaterako hobekuntza errealak eskaintzen zi-tuen garapena, eta, aldi berean, lurraren bizitasunaeta aniztasuna kontserbatzen zituena.

Bestalde, 1987an Montrealeko Protokoloa sinatuzen, eta, bertan, Ozono Geruza Babesteko neurri ze-hatzak hartu ziren; protokolo hori nazioarteko lanki-detzaren adibide bikaina da, mundu-dimentsiokoaeta teknologia «garbia» aplikatzekoa den arazoa kon-pontzeko, eta, horrela, industria-kutsaduraren arazo-ak saihestu ahal izateko.

1987an funtsezko gauza bat lortu zen, garapeniraunkor kontzeptuaren sorreran eta bilakaeran, etahori finkatu eta gaur egunera arte indarrean manten-du da; hain zuzen ere, Bruntlanden definizioa da,Ingurumenaren eta Garapenaren Mundu

8

EEGAB Euskal Autonomia Erkidegoa

1 Rachel Carson, 1962


Batzordearen Geure Etorkizun Komuna txosten os-petsuan formulaturikoa; batzorde hori Nazio BatuenBiltzarrak ezarri zuen 1983an, eta batzordeburuaNorvegiako Gro Harlem Brundtland lehen ministroazen; helburua, izatez ere, garapen ekonomikoareneta ingurumenaren arteko lotura ikertzea izan zen.Txostenean ateratako ondorioaren arabera, garapenekonomiko – ingurumen binomioa banaezina zen,eta, gainera, garapen iraunkorraren definizio berriasortu zen: «oraingo beharrizanak bermatzen dituena,baina etorkizuneko belaunaldiek euren beharrizanakbermatzeko dituzten aukerak arriskuan jarri barik».Txosten honetan, politika iraunkorretan oinarriturikohazkunde ekonomikoa lortzeko aukera planteatzenzen; aldi berean, baliabidea segurtatzeko erabakiakberehala hartu behar izateari buruzko ohartarazpenaegiten zuen, oraingo eta etorkizuneko belaunaldiaksegurtatzeko, halaber, erreferente garrantzitsua da,eta, bertan oinarrituz, arloan inplikaturiko nazioarte-ko foroek mezuak eraiki eta elementuak nahiz inpli-kazioak zehaztu dituzte, horiek gauzatu ahal izateko.

Ahalegin horretan, aipagarria Nazio Batuek Riode Janeiron 1992an Ingurumenari eta Garapenari bu-ruz egindako Konferentzia, Stocholmen 1972an gizaInguruari buruz egindako lehenengo NazioartekoKonferentziaren hogeigarren urteurrenean eginda-koa; horren helburua, izan ere, gizakiaren jarduerasozioekonomikoek ingurumenean, eta alderantziz,sorturiko eragina adiskidetzea zen. Lorpen erabaki-garria izan zen herriek garapen iraunkorraren arloanzuten konpromisoan eta kontzeptua sortzeko helbu-ruen zein printzipioen adierazpenean.

Horrela, Rion irmo jorratu zen planetako inguru-men-arazoak baldintza ekonomikoei eta gizarte-justi-ziako arazoei estu lotuta egotearen ideia; era berean,ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arlokobeharrizanak elkarrekin orekatu behar zirela adierazizen, epe luzerako emaitza iraunkorrak lortu ahal iza-teko.

Kontzeptuaren gizarte-osagaia azaltzeaz gain,Rioko Konferentzian, garapen iraunkorraren nozioatoki, nazio, eskualde edo nazioarte mailako helburu-tzat finkatu zen. Bertako lorpen nagusien artean,aipagarria da bertan parte hartu zuten gobernuek

Agenda 21 finkatzea, baita legez lotesleak ziren al-daketa klimatikoari (negutegi-efektuko gasen meta-ketak egonkortzeko) eta biodibertsitate biologikoariburuzko esparru-konbentzioak finkatzea ere.

Rioko Konferentzia abiapuntua izan zen, mundu-garapenari buruzko ikuspegi berria sustatzen dutenkonferentzia eta testu ugaritarako, eta iraunkortasu-naren helburuak gizarte-arloan zehaztu zituen.Garrantzi handikoa izan zen, bestalde, Kopenhagen1995ean Gizarte Garapenerako egindako MunduGailurra; bertan, Nazioarteko Elkarteak honako hel-buru hauek ezarri zituen: pobrezia ezabatzea, eraba-teko enplegua lortzea eta gizarteratzea sustatzea,garapenaren helburu nagusitzat. Hain zuzen ere,Gizarte Garapenerako azken Adierazpenean, garapeniraunkorraren hiru osagaiak (ekonomia, gizartea etaingurumena) eta horien arteko elkarreragina aipatuziren, batak bestea indartzen zutela onartuz.

Rioko Gailurrak arrakasta izan arren, 1997anNBEko Biltzar Nagusia bildu zenean (Gailurraren hu-rrengo bost urteetan izandako aurrerakuntzak azter-tzeko), aurrerakuntza gutxi eta partaideek erabakita-koaren gaineko urratze asko ikusi ziren; horrenbes-tez, nazioek 2002rako garapen iraunkorreko estrate-gia hartzeko helburua ezartzea erabaki zen.

Mende berrian, garrantzitsuena Johannes-burgoko Gailurra izan da, ingurumen-gaien garran-tzia eta hori aintzat hartuta jardun behar izateaonartzeari dagokionez; dena den, Gailur hori bainolehen, Milurtekoaren Gailurra egin zen, eta, bertan,gizarte garapenaren arloko helburu zehatzak finka-tu ziren.

Rio baino hamar urte geroago egindakoJohannesburgoko Gailurrak (2002), itxaropen han-diak sortu zituen mundu osoan; Gailurraren helburuapobrezia ezabatzea eta ingurumena babestea izanzen. Garapenari buruzko gaiak nagusitu egin zitzaiz-kien ingurumenari buruzkoei, baina gai garrantzi-tsuak aztertu ziren: energia, energia berriztagarriakgehiago erabiltzeko premiazko deia eginez; itsas ba-liabideak, arrantza stocka suspertzeko epeak bilatuz;ura eta osasuna, aurrerakuntzarik handiena izan zu-ten arloak, edateko urik eta osasun-tratamendurik ezduen pertsona kopurua 2015erako erdira murrizteko

9



konpromisoarekin; aldaketa klimatikoa, herrieiKiotoko protokoloa berresteko dei eginez, gobernuonaren beharra; biodibertsitate biologikoaren galera,eta pobrezia murrizteko proiektuetarako ElkartasunGlobaleko Fondoaren sorkuntza. Gailurrak sorturikoitxaropenak, hala eta guztiz ere, ez ziren bete, ezbaitzen akordiorik lortu energiaren eta biodibertsita-tearen arloan; gainera, dokumentu lotesle gutxi etaepeetan nahiz helburuetan argiak ziren konpromisogutxi sortu zirelako.

Hala eta guztiz ere, estatuen eta estatutik kan-poko eragileen partaidetza oso handia izan zen, etahorrek agerian jarri zuen ingurumen arazoen garran-tzia eta horren arabera jardun beharra onartuta zeu-dela; gainera, adierazpen politikoak berretsi eginzuen partaideen garapen iraunkorrarekin zuten kon-promisoa; halaber, erronka nagusiak aipatu eta al-derdi anitzeko ekintza nahiz benetako inplementa-zioa behar zirela nabarmendu zen.

Garapen iraunkorraren barruko hiru dimentsioei(gizartea, ekonomia eta ingurumena), azken urteo-tan laugarren bat ere gehitu zaie, erakunde- edo po-litika-dimentsioari lotutakoa, gobernantza izene-koa. Kontzeptu horren bidez, agintearen erabileraneragina duten arauak, prozesuak eta jokabideakaipatzen dira, batez ere irekieraren, partaidetzaren,erantzukizunaren, eraginkortasunaren eta koheren-tziaren aldetik, garaturiko politikei dagokienez; al-derdi horiek guztiak garrantzi handikoak dira iraun-kortasuna garatzeko. Hori onartuta dago nazioarte-ko zenbait forotan; foro horietan adierazitakoarenarabera, garapenerako eta pobrezia ezabatzeko bal-dintzak sortzeko, besteak beste, ezinbestekoa daherri bakoitzeko eta nazioarteko gobernantza ona(Milurtekoaren eta Monterreyko Konferentzia); horridagokionez, Europako Batzordeak berak ere,Europako Gobernantzari buruzko Liburu Zuria deri-tzonean oinarrituz, aldaketa-proposamenak sustatuditu, Europan eta nazioartean politika publikoakegiteko moduan.

Laugarren dimentsio honek nabarmendu eginnahi du erakundeen arteko hitzarmenaren, lankidetzapublikoaren nazio pribatuaren eta gizarte zibilarenpartaidetzaren eginkizun gero eta garrantzitsuagoa,

iraunkortasunak planteaturiko arazoak modu globa-lean konpontzeko; horretarako, aldatu egin behardira hiritarren jokabideak, informazioan, hezkuntza-ren eta estiloaren arloko jarduketen bitartez, admi-nistrazioaren eta administratuen arteko harremaneidagokienez.

Kontzeptutik ekintza-egitamuetara

NKNBk 1980an egindako KontserbaziorakoMundu estrategian gomendioak egin ziren, herriekkontserbazio-estrategiak lantzeko, nazio, eskualdeeta toki mailan, eta herri askok halako estrategiakgaratu eta abiatu dituzte, izen desberdinekin; bainaikuspegia ingurumen-gaietan eta garapen prozesua-ren barruko integrazioan oinarritzen da.

Esperientzia pilatu eta garapen iraunkor kontzep-tuaren ulermenean zein zabalkundean aurrerapau-soak eman ahala, ahaleginak garapen iraunkorralortzera bideratu dira gero eta gehiago; gainera,Rioko Konferentziatik aurrera, agiriek, oro har,Garapen Iraunkorrerako nazio Estrategia izena hartudute. Hala eta guztiz ere, aurrerapausoak motelakizan dira. Nazio Batzuen 1997ko Biltzar Nagusiarenbilkura berezian, Rioko Agenda 21aren betetze mailaaztertzeko egindakoan, beharrezkotzat jo zen politikaestrategikoak eta erakunde-aldaketak ezartzea, na-zio mailakoak, garapen iraunkorra lortzeko; oraingo-an, Garapen Iraunkorreko Nazio Estrategiak (GINE)lortzeko datatzat 2002a finkatu zen. Ahalegin horie-kin batera, nazioarteko erakundeek ekimenak garatuzituzten, kontzeptu berrietara egokituriko nazio-es-trategiak lantzeko, bai herri garatuek eta bai garapenbideko herriek; hain zuzen ere, nazioarteko azterlankonparatuak egin eta eskuliburuak zein gidaliburuaksortu dira, Nazio Batuei eta OCDEri lotutako nazioar-teko erakundeek sustatuta.

Erritmoa motela izan arren, 2002an, Rio bainohamar urte geroago, garapen Iraunkorreko nazio-es-trategien inplementazio eta garapen mailak joeraitxaropentsua zuen munduan. 65 herrik agentziakedo erakundeak zituzten, Agenda 21en inplementa-zioa sustatzeko; gainera, JohannesburgokoGailurreko Ekintza Egitamuek estatuei berehalako

10



pausoak egiteko gomendioa eman zien, GarapenIraunkorreko Nazio Estrategien formulazioan nahizsorkuntzan aurrerapauso handiagoak emateko eta,horrela, 2005a baino lehen horiek inplementatzenhasi ahal izateko.

Bestalde, Rioko Gailurrean sortutako Agenda21eko 28. kapituluan esaten denez, toki-administra-zioek protagonismoa izan behar dute ekonomiaren,gizartearen eta ingurumenaren arloko garapen-ara-zoen konponketan; besteak beste, hiritarrengandikhurbil egotea funtsezkoa delako, pertsonak jabearaz-teko eta inplikatzeko ezinbesteko prozesua aurreraeramateko. Beraz, udalerriei agindu argia eman zi-tzaien Toki Agendak sortzeko, hiritarren eta toki-era-kundeen arteko elkarrizketan oinarrituz; horrela,adostasun-prozesuak sortu, estrategiak formulatueta hori lagungarria izango zen hiritarren kontzientziasustatzeko, garapen iraunkorreko gaien inguruan.Horrela, 1996rako helburutzat, herri bakoitzeko toki-agintaririk gehienek kontsulta-prozesua egin etaadostasuna lortu behar zuten tokiko 21. programabati buruz.

Prozesu hori sendo sustraitu da Europan; bertan,Rioko Adierazpenaren osteko garapenak hiri edo ha-bitat iraunkorren kontzeptua sustatu du. Helburuagiza garapen iraunkorra nabarmentzea da, pertsonenbizimodua garatzeko lekuetan; izan ere, mundu gara-tuan, ondasunen eta zerbitzuen kontsumitzaile nagu-siak hiritarrak dira, eta, praktikan, hirietatik kanpokozonetako edo eskualdeetako baliabideak drainatzendituzte.

1994an, Aalborgen (DK), Udalerri eta HiriIraunkorrei buruzko I. Konferentzia egin zen; Europako80 toki-agintarik eta nazioarteko erakundeetako, na-zio-gobernuetako nahiz beste estamentu batzuetako253 ordezkarik hartu zuten parte; horrela, AalborgekoGutuna sinatu zen. Gutun hori adiskidetasun-adieraz-pena da, toki mailako iraunkortasunaren ideiari buruz;gainera, Udalerri eta Hiri Iraunkorren EuropakoKanpaina sustatu eta sinatzaileen konpromisoa ezarridu, Tokiko Agenda 21eko prozesuak edo toki-ekintza-ko egitamuak garatzeko, iraunkortasunaren alde.Testuan gehien nabarmentzen den alderdietariko bat,izan ere, hiritarren eta ekonomia-, gizarte- nahiz poli-

tika-eragileen partaidetza da, toki mailako erabakiakhartzeari dagokionez.

Kanpaina, izatez ere, mundu osoko toki eskalakogarapen iraunkorreko sustapen-ekimenik garrantzi-tsuena da; hain zuzen ere, toki-erakundeak sustatueta laguntza ematen die iraunkortasunerako politi-ken diseinuan, garapenean eta ezarkuntzan, baliabi-deak hornituta eta esperientzia-trukea sustatuz.

Ingurumenerako Toki Ekimenen NazioartekoKontseiluaren ustez (ITENK), Europako 3.500 toki-go-bernuk baino gehiagok hasita dituzte euren TokikoAgenda 21ak, eta 1.000k baino gehiagok AalborgekoGutuna sinatu dute. Udalerri batzuek udal-garapene-ko egitamu globalak sortu dituzte; beste zenbaitek,berriz, ekintzen eta proiektuen zerrendak egin dituz-te, eta horiek zuzen-zuzen gauzatzen dira inplikaturi-ko eragileekin; beste batzuek, epe luzerako benetakoeragin handiagoa lortzeko, honako hauetan jasotzendituzte iraunkortasun-printzipioak: administrazio- etaaurrekontu-mekanismoetan, erosketa publikoen poli-tikan, ingurumen-kudeaketako sistemetan eta zeha-rreko lankidetzan nahiz publiko-pribatuan.

Enpresa eta garapen iraunkorra

Eragile pribatuei dagokienez, eta, hain zuzen ere,enpresa-sektoreari dagokionez, Agenda 21aren iri-tzian, herri baten ekonomia eta gizartea garatzekofuntsezko eragileak direnez, erabateko partaidetza izanbehar dute Agenda 21ari loturiko jardueren gauzape-nean eta ebaluazioan; gainera, onartu egin behar duteingurumena enpresen lehentasun nagusienetarikoaeta garapen iraunkorraren funtsezko faktorea dela.

Azken hamarkadan aurrerakuntza handiak egondira garapen iraunkor kontzeptua jarduera pribatue-tan ezartzearen arloan. Ingurumen-legeria betetzeazgain, ekoeraginkor kontzeptua dagoeneko ohikoa daenpresen eta erakundeen arloan; halaber, Europankorporazio garrantzitsuek barneratu egin dituzte ga-rapen iraunkor kontzeptua eta horren eginkizuna,mendebaldeko gizarteen dinamikan.

Aldi berean, Europar Batasunean «enpresaren gi-zarte-erantzukizuna» (EGE) deritzonaren inguruko ez-

11



tabaida sustatu da: «kontzeptu honen bidez, enpre-sek barneratu egiten dituzte gizarte- eta ingurumen-gaiak, bai euren negozioetan eta jardueretan, bai in-teres-taldeekiko elkarreraginean, borondatezkoonarpenean oinarrituz». Eztabaida hori Europako egi-tura sozioekonomiko kontzeptua elementu estrategi-kotzat sustatzeari eta inplementatzeari buruzkoa erebada.

Europako Batzordeak2 Europako erakundeei etaestatukideei, gizarte-solaskideei, enpresei, kontsu-mitzaileei nahiz interesa duten eragile guztiei zuzen-dutako proposamenak egin ditu, EGEa alderdi guz-tien baterako ekintzaren bidez soilik garatu eta apli-katu ahal delakoan.

Hori ez da arlo honetako lehenengo ekimena,ezta ekimen bakarra ere. Aipagarria da 1997an sor-turiko The Global Reporting Initiative (GRI); horrenhelburua erreferentziako gidak garatzea da, enpresekeuren jardueren eta produktuen zein zerbitzuen eko-nomia-, gizarte- eta ingurumen-dimentsioari buruzkoborondatezko informazioa eman ahal izateko.Sustatzaileak inplikaturiko alderdi guztietakoak dira,eta ekimen hori, 2002an, PNUMAko lankidetza-zen-trotzat onarturiko erakunde independente bihurtuzen. GRIa bezalako ekimenek izandako harrera onaikusita, ISO erakundeak, 2004an, 14063 prozedurasartzea proposatu zuen, indarreko ingurumenekoISOa osatzeko, eta, horrela, era guztietako enprese-tako eguneroko jardueraren iraunkortasuna neurtuahal izateko. Azkenik, aipagarriak dira munduan har-turiko arlo honetako beste akordio garrantzitsu ba-tzuk; adibidez, OCDEko enpresa multinazionaletarakojarraibideak eta Nazio Batuek nazioz gaindiko enpre-sen nahiz beste merkataritza-enpresa batzuen eran-tzukizunari buruz (giza eskubideen esparruan) eman-dako arauak.

Bilakaera-prozesuak oraingo garapeniraunkor kontzeptuari egindako ekarpena

Zenbait faktore, esate baterako, ekonomiaren,gizartearen nahiz ingurumenaren arteko elkarreragi-

nen ezagupena, biztanleriaren sentsibilizazioa (ingu-rumen-kalitatearen bilakaera negatiboari buruz), era-kundeen ahalegina eta nazioarteko akordioen lorpe-na (gobernuen arteko eta horien nahiz eragile priba-tuen artekoak), lagungarriak izan dira garapen iraun-korra finkatzeko eta onartzeko prozesuan; horrela,gaur egun, iraunkortasuna gobernuek eta industriekonartzen duten printzipioa da. Hala eta guztiz ere,kontzeptuaren erabilera eta errebindikazioa irismenazehaztu barik egiten da, eta beti ez dira bateratzenlehen aipaturiko hiru dimentsioak (ekonomia, gizar-tea eta ingurumena). Gainera, pentsa daiteke hiru al-dagai horien arteko oreka berezkoa dela, eta ez da-goela konpromisorik hartu edo lagapenak egin beha-rrik.

Oreka naturalaren ikuspegi idiliko hau, hala ere,eztabaidagarria da; baina iraunkortasun kontzeptuakberez ez du zantzurik ematen, helburuen artean dau-den konpromisoak edo trade-off izenekoak konpon-tzeko.

Horrela, jarrera erradikalagoak sortzen dira,Brundtland Txostenak egindako planteamendua-ren ordezkoak; horien arabera, iraunkortasunarenarloan ingurumen-iraunkortasuna nagusitu beharda, eta garapen ekonomikoa, berriz, bizi-kalitate-aren maila nahikoa lortu ondoren mugatu beharda.

Brundtland Txostenaren eta Rioko Adie-razpenaren edukiak nahiz helburuak guztiz baliozkoakdira oraindik ere. Garapen iraunkorraren denbora ar-teko dimentsioa («oraingo beharrizanak», «etorkizu-neko belaunaldiak»), ingurumen-aldagaiaren integra-zioa gainerako politiketan (garapen iraunkorra segur-tatzeko sine qua non baldintzatzat), eragile pribatueneta publikoen gizarte-erantzukizuna, oraingo produk-zio- eta kontsumo-jokabideak aldatu beharra,Garapen Iraunkorraren dimentsio globala, etab.: ho-riek guztiak Rioko Adierazpenean jasotako ideiakdira. Horrenbestez, kontzeptuari dagokionez,Garapen Iraunkorra berbera da 1987an, 1992an eta2002an, eta hori apurka-apurka eta modu partzialeangaratu da gaur egunera arte.

12


2 Europako Batzordea, «Liburu Berdea. Enpresen gizarte-erantzukizunerako Europako esparrua sustatzea», BATZ(2001) 366.


1.2.Europar batasunaren ekintzaingurumeneko eta garapen iraunkorrekopolitikaren arloan: betiko ingurumenpolitiketatik garapen iraunkorrekoEuropako estrategiarako bilakaera

1.2.1. Europako Ingurumen PolitikatikEuropako Garapen IraunkorrekoEstrategiarako bilakaera-prozesua etaoinarri juridikoak

Europako Elkarteko konstituzioko jatorrizkoHitzarmenean ez zegoen ingurumenaren arloko xeda-penik; hala eta guztiz ere, estatukideek arlo honetanjarduteko borondate politikoa eta erabakitasuna zu-ten, eta, horren ondorioz, EEk arlo horretarako neu-rriak sustatu eta, gainera, Ekintza Egitamuak gauza-tu ziren; halaber, ingurumenaren arloko benetako po-litika integratua artikulatu zen, Europako hitzarme-nen berrikuntzek ingurumen-jarduketarako berariaz-ko oinarri juridikoak sartu baino lehen.

Ingurumenaren arloko lehenengo EkintzaPrograma 1973koa da, baina askoz ere lehenagokoingurumen-zuzentarauak daude Europan; EkintzaProgramak gaur egunera arte iritsi eta guztira seidira.

Lehenengo lau programak Europako IngurumenPolitikako lehenengo etapakoak dira; etapa horrenezaugarri nagusia, izan ere, ingurumen-arazoekgehienbat tratamendu sektoriala eta arauzkoa izateazen. Lehenengo programak Europako ingurumen-po-litikaren printzipio nagusiak ezarri zituen, besteakbeste, prebentzioaren eta kutsatzen duenak ordainduegin behar du deritzonaren printzipioak, gaur egune-ra arte iraun dutenak. Bigarren programak (1977)gaurkotu eta zabaldu egin zuen lehenengo programa,eta hirugarrenean, berriz, ingurumen-babesarenikuspegia nolabait bilakatzen hasi zen; hain zuzenere, arauetan oinarrituriko estrategia batetik inguru-men-estrategien integraziorako bidea egin zuen (bes-te ekonomia- eta gizarte-sektore batzuetako neurrienplanifikazioaren eta betearazpenaren barruko inte-grazioa). Laugarren programak berretsi egin zuen in-gurumena Europako gainerako politika sektorialetanintegratu beharra, eta integrazioaren garapen zeha-tzagoa planteatu zuen; horrek etapa berri baterako

trantsizioa adierazten zuen, ikuspegi berri batekineta lege-oinarri irmoetan formulaturiko politika ko-munitarioarekin, 1987an Europako Akta Bakarra EEkoHitzarmenean sartu ondoren (ingurumen-arloko oina-rri juridiko zehatzeko hitzarmena).

1992tik eta Bosgarren Ekintza Programatik aurre-ra, ingurumen-politika gainerako politika sektoriale-tan integratzeko beharrizana gehiago nabarmenduzen; horrela, Europako ingurumen-politikaren bilaka-eran fase berria ireki zen, eta, bertan, eredu sozioe-konomikoaren eta ingurumen-presioen arteko loturamodu sistematikoagoan ikusten da; horrela, inguru-men-iraunkortasuna Europako politiken baldintzat-zailetzat agertzen da. Europar Batasunak Rioko era-bakiei emandako erantzuna izan zen hori; hala ere,garapen iraunkorrarekiko konpromisotzat, ez da nahi-koa, ez praktikan eta ez planteamenduan.

Milurteko berriarekin, Europako ingurumen-poli-tika garapen iraunkorraren arazoari behin betiko lo-tuta gelditu zen; gainera, estrategia zabalago batenfuntsezko pieza bihurtu zen. Horrela, Ekintza Egitamuberria lantzean (seigarrena, 2002tik gaur egunera in-darrean dagoena), enfasi-aldaketa bat ikusten da;izan ere, iraunkortasunaren ingurumen-besotzathartzen da, eta garapen iraunkorraren ingurumen-al-derdia lortzearen zerbitzuan gelditzen da. Europakoplanteamenduak nazioarteko foroen adierazpenekinlerrokaturik gelditu dira, iraunkortasunaren gizarte-dimentsioari dagokionez izan ezik, eta horri ez zi-tzaion arretarik jarri Lisboako eta Nizako 2000koEuropako Kontseiluetara arte, batez ere GarapenIraunkorreko 2006ko Estrategia Berrikusira arte.Garapen iraunkorraren eta ingurumen-iraunkortasu-naren arteko lotura argia da, ingurumen-ekintza pro-gramatikoan, eta produkzio- nahiz kontsumo-moduakaldatu beharra planteatzen da, iraunkortasuna lortze-ko, batez ere hazkunde ekonomikoa eta ingurumen-presioa bereiziz.

Ingurumen-kezkak Europar Batasunean izandakobilakaera, de facto erako politika komunitariotzatsortzetik garapen iraunkorra lortzeko helburua esku-ratzera lotu arte, Europako proiektuaren helburuetaneta xedeetan islaturik dago; hain zuzen ere, EuropakoElkarteen jatorrizko Hitzarmenak ondorengo beste

13



Hitzarmen batzuekin ordeztu dira, ondoren azaltzendenez.

Ingurumen-politikak 1987ra arte (Europako AktaBakarrarekin) ez zuen lerrun komunitario formalik lor-tu, eta, beraz, 1997ra arte, garapen iraunkorra ez zenberariazko helburua izan, Amsterdameko Itunak sar-turiko aldaketak egin arte, horrek EEko Ituna etaEuropar Batasunekoa aldatu baitzituen.

Horrela, EBk onartu egin zuen EuroparBatasunaren helburuetariko bat hauxe zela: «ekono-mia- eta gizarte-garapena nahiz enplegu maila altuasustatzea eta garapen orekatua zein iraunkorra lor-tzea». Europako Elkarteko Itunari dagokionez, berta-ko 2. artikuluan ezarritakoaren arabera, eginkizunenartean aipagarria da «… jarduera ekonomikoen ga-rapen bateratua, orekatua eta iraunkorra lortzea,Elkarte osoan; halaber, hazkunde iraunkorra eta in-flaziorik gabea lortzea…», eta «… babes eta hobe-kuntza handia eskuratzea, ingurumenaren kalitate-an».

Gainera, 6. artikuluan ingurumen-gaiak politikasektorialetan sartzeko printzipioa jasotzen da: «ingu-rumena babesteko eskakizunak politika komunitario-etan integraturik daude, garapen iraunkorra susta-tzeko».

EBk erabilitako garapen iraunkor kontzeptuaridagokionez, Hitzarmenek ez dute daturik ematen,eta, beraz, Ekintza Programetara eta, 2001etik aurre-ra, EBk artikulaturiko Garapen IraunkorrekoEstrategiara jo behar da.

Bosgarren Ekintza Programan, iraunkortasuna in-gurumenaren ikuspegitik planteatzen da, eta inguru-men-gaiek politika sektorialetan duten eragina na-barmentzen da. Horren amaieran, eta Programarenebaluazio orokorra egiteko prozesuan, garapen iraun-korraren asmo handiko kontzeptua sortzen joan zen,eta hori lotuta dago Brundtland Batzordearen txote-nean emandako definizioarekin; horren helburuahauxe da: «oraingo belaunaldiaren gizarte-ongizatealortzea, Europako eta mundu osoko etorkizuneko be-launaldiekin elkartasuna izanik». Hemen argi eta gar-bi ikusten da iraunkortasuna ez dela ingurumen-arauetara mugatzen, aintzat hartzen baititu ekono-

miaren nahiz gizartearen segurtasunaren zein justi-ziaren arloko ongizatea, ingurumen-helburuak etabaliabide naturalen zentzuzko kudeaketa.Ondoriotzat, esaten da oraingo arazorik larrienakprodukzioko eta kontsumoko jarraibide ez-iraunkorreilotuta daudela, eta beharrezkoa dela, batik bat, gi-zarte-, ekonomia- eta ingurumen-helburuak bestemodu batera ezartzea. Gainera, garapen iraunkorra-ren aldeko estrategia bat, bertan adierazitakoarenarabera, ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-alder-dien gaineko ekintza-egitamuetan oinarrituriko prin-tzipio eta helburu zuzentzaileetan oinarritu ahal da;era berean, esaten du munduko ingurumen-erronkanagusien erantzunek planeta osoko dimentsioa du-tela.

Garapen iraunkorreko planteamendu hori VI.Ekintza Programan jaso da; horrek hazkunde ekono-mikoaren eta ingurumen-presioaren arteko bereizke-ta nabarmentzen du, eta helburua produkzio- etakontsumo-eredua aldatzea da. 2002-2010 bitartekoindarraldia dauka, eta garapen iraunkorreko estrate-gian oinarrituz gauzatzen da; hain zuzen ere, horreningurumen-besoa da.

1.2.2. Garapen Iraunkorreko Europakoestrategia. Sorrera eta edukiak

Garapen Iraunkorreko Europako Estrategiarentratamenduaren aldez aurreko pausotzat, Cardiffekointegrazio-prozesua aipatu behar da; hain zuzen ere,Galeseko hiri horretan 1998an egindako EuropakoKontseiluan, Batzordeak estrategia-proiektua aur-keztu zuen, Europar Batasuneko erakundeek EEkoHitzarmeneko 6. artikulua aplikatuko dutela bermat-zeko; horrela bete egin zen ingurumena babestekoeskakizunak Europako politiken nahiz ekintzen zehaz-tapenean eta gauzapenean integratzeko betebeha-rra. Une horretatik aurrera, Ministro Kontseilu sekto-rialei estrategia espezifikoak ezartzeko eskabideaegin zitzaien, arlo guztietako ingurumen-integrazioaegiteko; horiek lantzen joan ziren, baina emaitzakoso partzialak izan ziren inplementazioan.

Europar Batasunak onartu egin du iraunkortasu-na ez dela ingurumen-iraunkortasunera mugatzen;

14



horren barruan, hain zuzen ere, ingurumenaren babe-sa ez ezik, oparotasun ekonomikoa, segurtasuna etagizarte-justizia ere sartzen dira. Bestalde, Helsinkin1999ko abenduan egindako bileran, EuropakoKontseiluak Europar Batasunari gonbita egin zionepe luzerako estrategia-proposamena lantzeko etaaurkezteko, eta horren barruan garapen iraunkorrekopolitikak integratzeko, ekonomiaren, gizartearen etaingurumenaren ikuspegitik. Hilabete batzuk geroago,Europako kontseiluak, Lisboan 2000ko martxoan bil-duta, Batasunerako helburu estrategiko berria ezarrizuen: «ezagupenean oinarrituriko munduko ekono-miarik lehiakorrena eta dinamikoena izatea, hazkun-de ekonomiko iraunkorra lortzea, enplegu gehiagore-kin nahiz hobeekin eta gizarte-kohesio handiagoare-kin».

Kezka nagusiak langabezia, gizon-emakumeenarteko desorekak eta ezagupenaren ekonomiaren ga-rapen urria ziren, baina ez ziren aipatzen ingurumenaeta garapen iraunkor integraleko estrategia.

2000ko abenduan, Nizan onetsitako EuropakoGizarte Agendak gizartearen arloko jarduketa-lehen-tasunak ezarri eta Lisboako Estrategiako helburu po-litikoak neurri zehatzetan gauzatu zituen.Batasunaren estrategia sozioekonomikoan inguru-mena jasota ez zegoela eta Cardiffeko integrazio-prozesuan horri buruz urritasunak zituela kontuanhartuta, Stockholmeko Europako Kontseiluak,2001eko martxoan, Batasuneko konpromiso politiko-an ingurumen-dimentsioa jasotzeko eskabidea eginzuen; hain zuzen ere, 2001eko ekainean,Goteborgeko Europako Kontseiluan, EuropakoBatzordeak Europar Batasunaren garapen iraunkorre-rako Estrategia aurkeztu zuen, eta horren barruan,Lisboako ekonomia- eta gizarte-estrategian inguru-men-dimentsioa jaso zen.

Batzordearen estrategia, bestalde, BrundtlandTxostenak proposaturiko garapen iraunkorraren defi-nizioan oinarritzen da; hala eta guztiz ere, iraunkor-tasunik ezari lotutako arazo kopuru txikia baino ez dujasotzen, arazorik larrienak, estrategia eraginkorraeta eragingarria izateko.

Iraunkortasunaren arloan identifikaturiko erron-karik larrienak, larritasunaren, epe luzerako izaeraren

eta europar dimentsioaren arabera berehalako jardu-keta behar dutenak, honako hauek dira:

• Aldaketa klimatikoa, baldintza metereologiko mu-turrekoenetan dituen eraginekin (lehorte iraunko-rrak eta itsasoaren mailaren igoera, Lurra CO2 ga-sak askatuta berotzearen ondorioz).

• Gas toxiko iraunkorren presentziak, elikadura-segur-tasuneko arazoek eta antibiotikoen aurkako erresis-tentziak osasunean sortzen dituzten arriskuak.

• Funtsezko baliabide naturalen (adibidez, biodiber-tsitatea, ura edo arrantza) gaineko presioa handi-tzea, eta hondakinen sorrera BPGaren gainetikhanditzen duten kontsumo-jarraibideak.

• Europako biztanleen % 7an eragina duten pobreziaeta gizarte-bazterkeria; izan ere, horiek mehatxu-pean jartzen dituzte talderik ahulenak, lan-merka-tuan izandako aldaketen, lanerako behar diren gai-tasunen eta familia-egituraren eraginez.

• Biztanleria zahartzea, horrek gizarte-laguntzakosistemara dakartzan eraginekin.

• Oraingo mugikortasun-jarraibideen eraginezkoitotzea nahiz kutsadura, eta iraganean lurralde-an-tolamenduari buruzko harturiko erabakiek hirietaneta landa-inguruan sorturiko arazoak.

Batzordeak sorturiko estrategia hiru jarduketa-ardatzetan oinarritzen da:

1. Zeharreko neurriak, garapen iraunkorrerakobehar diren baldintza egokiak sortzeko. Baldintzokhonako hauek dira:

• jarduketa politiko koherenteagoa

• pertsonentzat eta enpresentzat adierazgarriak di-ren prezio errealen politika

• etorkizuneko inbertsioak zientzian eta teknologian

• hiritarren eta enpresen komunikazioaren eta mobi-lizazioaren arloko hobekuntzak

• EBaren eta nazioarteko dimentsioaren zabalkundea

2. Iraunkortasunaren arloan identifikaturiko seiarazo larriei aurre egiteko helburuak eta neurriak.Horretarako, honako helburu hauek finkatu dira:

15



• Aldaketa klimatikoa mugatzeko eta teknologiagarbien erabilera handitzeko: EBak Kyotoko kon-promisoa betetzea eta urtean % 1eko murriztape-nak egitea, 1990eko mailei dagokienez, 2020raarte; gainera, ahalegin diplomatikoak egin behardira, gainerako herri industrializatuek Kyotorekikokonpromisoak betetzeko.

• Osasun publikoaren aurkako mehatxuei erantzunaemateko: janarien segurtasunari eta kalitatearidagokionez, 2020rako bermatu egin behar da pro-duktu kimikok gizakiaren osasunean eta ingurume-nean arriskurik ez sortzeko moduan soilik sortu etaerabiliko direla; gainera, konpondu egin behar diragaixotasun kutsagarriei eta antibiotikoen aurkakoerresistentziari loturiko arazoak.

• Baliabide naturalak zentzu handiagoz kudeatzekohelburuak honako hauek dira: hazkunde ekonomi-koa, baliabideen erabilera eta baliabideen sor-kuntza bereiztea; habitat eta sistema naturalak ba-bestea nahiz suspertzea, 2010erako bidiobertsita-tearen galera geldiarazita; eta arrantzaren kudea-keta hobetzea, horren iraunkortasuna eta EBkonahiz munduko itsas ekosistemen egoera ona ber-matzeko.

• Garraio-sistema eta lurralde-antolamendua hobe-tzeko: garraioaren hazkundea BPGaren hazkunde-tik bereiztea, eta errepideko garraiotik lekualdake-ta egitea trenbideko, itsasoko nahiz ibaiko garraio-ra eta bidaiarien garraio publikora, 2010ean erre-pideko garraioaren kuota 1998kotik gorakoa ez iza-teko. Eskualde-garapen orekatuagoa sustatzea,desoreka ekonomikoak murriztuz eta landa- nahizhiri-komunikazioen bideragarritasuna mantenduz.

• Pobreziaren eta gizarte bazterkeriaren aurka borro-katzeko, pobreziaren ezabaketan eragin erabakiga-rria izango duten neurriak hartuko dira; gainera,enplegu tasa % 67ra handituko da 2005eko urta-rrilean, eta % 70era 2010 baino lehen; halaber, en-plegaturiko emakume kopurua % 57ra handitukoda 2005eko urtarrilean, eta % 60tik gora 2010 bai-no lehen. Bestalde, 2010 baino lehen erdira mu-rriztuko da behe mailako bigarren hezkuntza edukieta ikasketekin nahiz heziketarekin jarraitzen ezduten 18-24 urte bitarteko gazte kopurua.

• Biztanleria zahartzearen ekonomia- eta gizarte-in-plikazioei dagokienez, adineko pertsonen pentsio-en, osasun laguntzaren eta arretaren araubideenegokitzapena bermatuko da, ogasun publikoareniraunkortasuna eta belaunaldien arteko elkartasu-na mantenduz; era berean, erantzuna emango zaioerronka demografikoari, enplegu-tasak handituz,zor publikoa murriztuz eta gizarte-babeseko siste-mak egokituz; EBko 55-64 urte bitarteko emaku-meen eta gizonen enpleguaren batez besteko tasa% 50era handituko da, 2010 baino lehen.

3. Estrategiaren aplikaziorako, jarraipenerako etaebaluaziorako xedapenak; honen barruan, urterokobalantzea egingo da, lan-metodoetako aldaketaknahiz aurrerapenak ebaluatzeko eta epe ertainerakoestrategia ikuskatzeko, epe luzeko lehentasunetanaldaketetara egokitu ahal izateko.

Europako Kontseiluak onartu egin zituenBatzordearen proposamena eta lehentasunak, baitahoriek abiatzeko konpromisoa ere; hala eta guztizere, aplikazioaren arloan, helburuei eta neurriei ze-gokienez, Ingurumeneko Ministroen Kontseiluari ho-riek ingurumenari buruzko VI. Ekintza Programa ego-kitzeko eskabidea egin zion, integrazio sektorialerakolandutako estrategia sektorialak aintzat hartuta.Horrenbestez, estrategiaren helburua arlo honetakojarduketarako esparru orokorra izatea da. Hala ere,ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-estrategiekiko lo-tura ez dago ondo konponduta, lehenengo bien etaGöteborgeko Estrategiaren arteko osagarritasunaridagokionez. Bestalde, estrategia hori onestean,Europako Kontseiluak onartu egin zuen komenigarriazela horren kanpoko dimentsioa garatzea, etaBatzordearen erantzuna Europar BatasunakJohannesburgoko Mundu Gailurrerako izandako ja-rrera lantzeko oinarria izan zen.

Garapen Iraunkorreko Estrategiari laguntzekotresnak: Iraunkortasunaren arlokoebaluazio-mekanismoak

Estrategiaren arabera, iraunkortasunaren gakoe-tariko bat, izan ere, ingurumen-dimentsioa politikasektorialetan integratzea da, ekintza politiko osoa

16



koherentea izateko. Horretarako, Sail bakoitzak berepolitiketan sartu behar ditu garapen iraunkorrekokezkak, eta, beraz, ezinbestekoa da erakunde-gaita-sunak indartzea, prozedura mailako ohituren eta eza-gupenen arloan, sailen arteko (horizontalean) etasailen barruko (bertikalean) integrazio hori egon ahalizateko.

Tresna erabilgarrien artean, honako hauek aipadaitezke:

• Ingurumen Ebaluazio Estrategikoa; estatukideeketa Europako erakundeek, horretarako, egitamuennahiz programen proposamenen balizko inguru-men-eraginak ebaluatzeko prozedurak eta irizpide-ak erabili behar dituzte, eta aukera guztiak plante-atu, prozesu formalizatuan nahiz sistematikoaneta ikuspegi globalean oinarrituz. Programetantxertaturiko proiektuen eraginak ikertu behar dira,lurraldearen edo sektoreen gaineko toki-eraginaknahiz osagarriak eta sinergikoak zein globalak ba-loratzeko, baita ordezko aukeren eraginak balora-tzeko ere.

Ingurumen-irizpideak erabakiak hartzeko proze-suetan integratzeko tresna indartsua da, Politiken,Egitamuen eta Programen arloan, irizpide horiekaintzat hartzeko, irizpide ekonomikoekin eta gizar-te-irizpideekin batera.

• Eraginaren Ebaluazioak, izaera berritzaileagoare-kin, aintzat hartu ditu ekonomia-, gizarte- eta ingu-rumen-iraunkortasunari buruzko programa eta le-geria garrantzitsuen eraginak. Batasuneko arauzkojarduera orokorra hobetzeko konpromisoei eman-dako erantzuna da, baita Göteborgeko GarapenIraunkorreko Europako Estrategiaren eskakizun es-plizituari emandako erantzuna ere, jarduketa poli-tikoaren koherentzia hobetzeari eta iraunkortasu-naren gaineko ingurumen-ebaluazioak egiteari da-gokionez.

Proposaturiko politiken baliozko eragin onak etatxarrak identifikatu, aukera politikoen ondorioei bu-ruzko erabakiak hartzearen arduradunei informazioaeman eta helburua lortzeko behar diren konpromiso-ak zentzuz identifikatzeko aukera ematen du. Tresnabakarrean sartzen ditu proposamenaren zuzeneko

eta zeharreko ondorioei loturiko ebaluazio sektorialguztiak, orain arte ez bezala (ebaluazio partzialak etasektorialak); gainera, aztertu egiten du ea proposa-men politiko nagusien eragina iraunkorra den etaarauzko esparrua hobetzeko ideiaren printzipioak be-tetzen dituen.

Metodologiaren aldetik, bi etapa ditu.Hasierako etapak lehenengo ikuspegi orokorraematen du identifikaturiko arazoei, balizko aukereieta eraginpeko sektoreei buruz; halaber, baliozkoada ebaluazio osoa behar duten proposamenak zeindiren jakiteko, kontuan hartuta kasuan kasuko pro-posamenak ekonomia-, ingurumen- edo gizarte-era-gin garrantzitsua izango duen, bai sektore baterakonahiz batzuetarako, bai alderdi interesatuetarako;gainera, aintzat hartu behar da sektore bateko edobatzuetako politikan berrikuntza handiak egiten di-tuen ere. Horretan oinarrituz, sakonago aztertzendira ekonomian, gizartean eta ingurumenean sordaitezkeen eraginak, eta alderdi interesatuei etaaditu eskudunei kontsulta egiten zaie, balizko era-ginen azalpen osoa egingo dela bermatzeko.Eragina aztertu ondoren, aukera guztiak konpara-tzen dira, horien hierarkia egiteko modurik ote da-goen ikusteko, eta, horrela, «lehentasunezko» auke-ra ezarri ahal izateko.

Politiken integrazioa nekez lortzeko moduko hel-burua da, batez ere espezializazioaren kulturatikabiatzen garenean; izan ere, horrek, hobari batzukeskaini arren, zatikatzeak eta ikuspegi nahiz hizkun-tza desberdinak eragiten ditu, errealitate berari da-gokionez.

Integrazio horizontala eta bertikala behar dira

Integrazio horizontaleko prozesuei dagokienez,Europako Batzordeak 1993tik 1997ra helburu horre-kin egindako lehenengo ahaleginen ondorioz, berri-kuntzak sartu ziren antolamenduan eta prozeduretan;horrela, Ingurumen Zuzendaritza indartu, BatzordekoZuzendaritza Nagusietariko bakoitzean ingurumen-loturak ezarri eta, kasu batzuetan, lan-talde mistoakeratu ziren. Azken batean, arrakasta elkarrekiko inte-resak eta horiek lortzeko ahaleginen araberakoak

17



izango dira. Gainera, adituek diotenez3, sailen artekokoordinazio emankorrerako, beharrezkoa da, besteakbeste, ingurumeneko eta garapen iraunkorreko hel-buruak legezko mailan ezartzea, epe luzerako gara-pen iraunkorreko estrategia egotea (aginte argiare-kin) eta agintari legegile gorenak babestea; gainera,talde berezia behar da integrazio prozesuen koordi-nazio orokorretarako, inplementaziorako eta ikuska-penerako.

Integrazio horizontaleko prozesuetan, oso ga-rrantzitsua da, erabakitze-prozesua erakunde edo ad-ministrazio maila desberdinetan banatuta dagoene-an eta horien arteko koordinazioa behar denean;kasu horretan, helburu komunak adostu eta horrenaraberako politikak aplikatu behar dira.

Ingurumen-helburuen maila bertikala aplikatze-ko, helburu horiek eskumeneko sektore baten ohikohelburuekin nahasi eta buruzagitza-ahalegin handiaegin behar da.

Estrategiaren jarraipenerako adierazleak

Iraunkortasun-adierazleen helburua, izan ere,Garapen Iraunkorreko Europako Estrategiarenezarkuntzan izandako aurrerapen maila ebaluatzeada.

Lisboan Batasunaren estrategia ekonomikoa au-keratu zen, eta horrek, berriz, egitura-adierazleetanoinarrituz adierazitako helburuen gauzapenean izan-dako aurrerapausoak aldian behin ebaluatu beharraeragin zuen. Batzordeari horri buruz egindako enkar-guan ez ziren ingurumen-adierazleak aipatzen.Halaber, ondorengo Europako Kontseiluetan ere ezziren aipatzen, Laekeneko 2001eko abendukoKontseiluraino, Göteborgeko estrategia onetsi ondo-ren; bertan, hain zuzen ere, 7 ingurumen-adierazleaurkeztu ziren, eta egitura-adierazleak 42 ziren.Horrenbestez, 2002ko martxora arte, EuropakoUdaberriko Kontseiluek, Lisboako estrategian etairaunkortasunean izandako aurrerapausoak aztertu

zituztenek, ez zuten adierazlerik ingurumen-aldagaia-ren aurrerakuntzak ebaluatzeko.

2003ko urrian, Batzordeak egiturazko hamalauadierazleren zerrenda mugatua proposatu zuen,2004tik aurrera Udaberriko Txostenetan erabiltzeko.

Egitura-adierazleen zerrenda mugatu horrek4 es-tatistika-esparru nagusia eskaini zuen, udaberrikoikuskapen-txostenetarako; hala eta guztiz ere, osa-garritzat, Batzordeak onartu egi zuen datu-base bateta Interneteko gune bat ezarri behar zirela, egitura-adierazleen zerrenda handiago batekin.

1.2.3. Garapen Iraunkorreko EuropakoEstrategia Ikuskatua. Ezaugarri nagusiak

Lisboako 2000ko eta Göteborgeko 2001eko es-trategien balantzea ez da uste bezain ona izan: glo-balizazio eta deslokalizazio gero eta handiagoa dago,Txina, India eta Brasil bezalako industria-potentziaberriak sortzearen eraginez; ingurumen-arazoek txa-rrera egin dute eta aldaketa klimatikoaren ingurukokezka gero eta handiagoa dago; gizarte-desorekaketa pobrezia ez dira murriztu munduan; Europan etanazioartean gertaera jakinak jazo dira, eta Europaeratzeko prozesua geldiarazita dago.

Lisboako Estrategia abiatu zenetik bost urte igaroondoren, emaitzak txarra dira, baldin eta EBaren etahorren merkataritzako kideen hazkunde-gaitasuneandauden desberdintasunen arabera neurtzen badira.Proposaturiko egiturazko berrikuntzak motelegi sartudira, eta horrek zalantzan jarri du Estrategiaren berareniraupena ere; beraz, 2005eko martxoko eta ekainekoEuropako Kontseiluek sustapen berria aldarrikatu zu-ten, eta, horri zegokionez, hazkundearen eta enplegua-ren helburuak nabarmendu zituzten, ezagupenean, be-rrikuntzan eta giza kapitalaren ustiapenean oinarrituz.

2000n Lisboan gertaturikoaren alderantziz, horrekinbatera iraunkortasun integralari buruzko mezua (ekono-miaren, gizartearen eta ingurumenaren arlokoa) indartu

18


3 Hey (2002), Lafferty/Hovden (2002), Schepelmann et al. (2000).4 Per caita BPGa, laneko produktibitatea, enplegu-tasa, adinik nagusieneko langileen langabezia-tasa, GGBBetan egindako gastua,

I&G-an egindako gastua, IKTetan egindako gastua, finantza-merkatuko integrazioa, pobrezia-arriskuaren tasa, iraupen luzeko langabezia,eskualde-enpleguko tasen barreiadura, negutegi-efektuko gasen isurpena, ekonomiaren bizitasun energetikoa, garraioaren bolumena.


eta berretsi egin zen. Hain zuzen ere, aditzera eman zenLisboako Estrategia garapen iraunkorraren testuinguruzabalagoan osatu behar zela.

Göteborgeko Estrategiari dagokionez, epe luzera-ko prozesua garatzen duen arren, detektaturiko arazoaskok, hobera ez egiteaz gain, txarrera egin zuten,neurriak hartu arren. Batzordeak Estrategiari buruzegindako Lehenengo Balantzeak5 agerian jarritakoa-ren arabera, joera ez-iraunkor batzuk larriagotu eginziren, batez ere baliabide naturalen, biodibertsitate-aren eta klimaren gaineko presio gero eta handia-goa, baita desoreken nahiz pobreziaren iraupena etaeta ekonomia- zein gizarte-erronka gero eta larriago-ak, biztanleria zahartzearen eraginezkoak.

Estrategian bertan ere, ikuskapena zegoen eza-rrita, Batzordearen agintaldia hasten zenean; gaine-ra, aintzat hartu behar da jarduketa premiazkoa etairaunkorra behar zela, garapen iraunkorra mehatxu-pean jartzen zuten faktoreei aurre egiteko, eta horreninguruko jarduketa eraginkorragoa garatzeko.Horrenbestez, estrategia hori berrikusi beharra zego-en. Berrikuspena partziala baino ez da izan, erabate-ko berrikuspena 2011n egingo baita, eta, beraz, hel-burua ez da 2001eko estrategia ordeztea, hori indar-tzea eta garatzea baizik, oraingo joera ez-iraunkorreierantzun ahalik eta onena eman ahal izateko.

Berrikuspen-prozesua 2003an hasi zen, EuropakoBatzordeak Europako Ekonomia eta GizarteBatzordeari (EEGB) egindako eskabideari; eskabidehorretan, arakapeneko irizpena eskatzen zen,Garapen Iraunkorreko Europako Estrategia berrikus-teko orientazio politiko nagusiei ekarpena egiteko.2004an emandako irizpide horretan, EEGBakEstrategiaren zehaztugabetasuna eta abstrakzioa kri-tikatu zituen, eta eskumenak, erantzukizunak eta hel-buruak zehazteko ahalegina eskatu zuen.

Garapen Iraunkorreko Europako EstrategiaBerrikusiaren edukia

2006ko ekainaren 15eko eta 16ko EuropakoKontseiluak onetsitako Estrategia Berrikusiak,

Göteborgeko Estrategiak bezala, hazkunde ekonomi-koaren, gizarteratzearen eta ingurumen-babesarenbatasunean oinarrituriko garapen iraunkorreko ikus-pegirako konpromisoa hartu du; bertan, ordura artebaino gehiago nabarmentzen dira hiru dimentsioenarteko elkarreraginak eta aldagaien arteko lan bate-ratua egiteko beharrizanak. Horrela, garapen iraun-korrarekiko konpromisoan lortu nahi diren funtsezkohelburuak honako hauek dira:

• Ingurumena babestea: Lurrak biziaren formaguztiak eusteko duen gaitasuna zaintzea, planeta-ko baliabide naturalen mugak errespetatzea etaingurumenaren kalitatearen babes zein hobekun-tza maila altua bermatzea. Ingurumenaren kutsa-dura aurreikustea nahiz murriztea, eta kontsumoeta produkzio iraunkorrak sustatzea, hazkundeekonomikoaren eta narriaduraren arteko loturaapurtzeko.

• Gizarte barruko kohesioa eta berdintasuna:Gizarte demokratikoa sustatzea, gizarteratzeaerrazten duena, kohesionatua, osasuntsua, segu-rua eta bidezkoa, funtsezko eskubideak eta kultu-ra-aniztasuna errespetatzen dituena; kide guztieiaukera berberak eskaini eta diskriminazio-moduguztiei aurre egiten diena.

• Oparotasun ekonomikoa: Europako Ekonomiaoparoa, berritzailea, ezagupen ugarikoa, lehiakorraeta ingurumenarekiko errespetuzkoa sustatzea,kalitate handiko erabateko enplegudun bizi mailaaltua bermatzeko, Europar Batasuneko lurraldeosoan.

• Europaren nazioarteko erantzukizunak bete-tzea: Mundu osoan erakunde demokratikoen ezar-kuntza sustatzea eta egonkortasuna defendatzea,bakean, segurtasunean eta askatasunean oinarri-tuz. Planetako garapen iraunkorrerako ekarpenaktiboa egitea, eta Europar Batasunaren barrukoeta kanpoko politikak planetako garapen iraunko-rrarekin koherenteak direla eta nazioarteko kon-promisoetara egokitzen direla bermatzea.

Garapen iraunkorraren kontzeptu horretan, gara-pen iraunkorreko estrategiaren kanpoko dimentsioa

19


5 BATZ(2005)37


sartzen da, Europako Kontseiluak 2002an Bartze-lonan (Göteborgeko Garapen Iraunkorreko Estrategiaonetsi ondoren) adierazitakoa; estrategia hori osa-tzea eta Batasunaren barruko zein kanpoko politikakhorrekin koherenteak direla bermatzea.

Berrikusitako Estrategia lau ardatzen inguruanantolatzen da:

1. Garapen iraunkorraren erronka nagusiak, eta ho-riei erantzuteko helburuak eta neurriak

2. Politiken sorrera hobetzea

3. Zeharreko proposamenak eta neurriak, garapeniraunkorreko baldintzen sorrera sustatzeko

4. Estrategia aplikatzea eta aurrerapausoak azter-tzea.

1. Erronka nagusiak

Garapen iraunkorreko estrategiaren bidez gaindi-tu beharreko erronkei dagokienez, estrategia berriku-siak 7 joera ez-iraunkor identifikatu ditu, honako fak-tore hauetan oinarrituz: ingurumen-joerek txarreraegitea, EBren ekonomia- eta gizarte-erronkak, lehia-kideen presio berria, eta nazioarteko konpromiso be-rriak. Halaber, 2001eko estrategian jasotako erron-kak beste modu batera formulatu ditu, aintzat hartu-ta horiek berbideratzeko ahalegin iraunkorra egin be-har dela denboran; halaber, egitura-aldaketa naba-riak egin behar dira geure gizarteetan eta ekonomie-tan. 2001eko agiriari kontrajarrita, berrikusitako es-trategiak, gizarte-arloko erronkak jasotzeaz gain, ho-riek identifikaturiko gainerako erronken moduan ga-ratzen ditu, horiei aurre egiteko helburuak eta neu-rriak finkatuz. Era berean, gizartea helburu orokorralortzeko norabide egokian ote doan egiaztatzeko au-kera ematen duten helburu eta xede eraginkorrak ereezartzen ditu.

• Aldaketa klimatikoa eta energia garbia, alda-keta klimatikoa eta horrek gizartean zein inguru-menean dituen kostuak eta eragin kaltegarriakmugatzeko.

• Garraio iraunkorrak, garraio-sistemek gizartea-ren ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-beharriza-

nen araberakoak direla bermatzeko, eta horiekekonomian, gizartean eta ingurumenean dituzteneragin kaltegarriak ahalik eta gehien murrizteko.

• Kontsumo eta produkzio iraunkorrak, kontsu-mo eta produkzio iraunkorreko jarraibideak sus-tatuz.

• Baliabide naturalen kontserbazioa eta kude-aketa, baliabide naturalen kudeaketa hobetzekoeta horien gehiegizko ustiapena ekiditeko, ekosis-temako zerbitzuen balioak sustatuz.

• Osasun publikoa, kalitatezko osasun publikoasustatzeko, aukera berdintasunean, eta, horrela,osasun-mehatxuen aurkako babesa hobetzeko.

• Gizarteratzea, demografia eta migrazio-jario-ak, bazterkeriarik gabeko gizartea sortzeko; gizar-te horrek belaunaldi barruko nahiz belaunaldi arte-ko elkartasuna aintzat hartu eta, gainera, hobetuegingo du hiritarren bizi-kalitatea, hiritarren ongi-zate iraunkorraren aldez aurreko baldintzatzat.

• Munduko pobrezia eta garapen iraunkorra-ren arloko erronkak; Europar Batasunak mundu-ko garapen iraunkorra modu aktiboan lortzeko hel-burua dauka; gainera, bermatu egin behar duEBren barruko eta kanpoko politikak munduko ga-rapen iraunkorrarekin eta nazioartean hartutakokonpromisoekin koherenteak direla.

2. Politiken sorrera hobetzea

Politiken sorrera hobetu egin behar da, horiek ko-herenteagoak izateko eta erabakiak jakinaren gaine-an hartzeko; izan ere, horixe da Estrategiaren bertsioberriko alderdirik aipagarriena, helburuak lortzearidagokionez.

Garapen iraunkorreko 2001eko estrategiak, bes-talde, politikak formulatzeko modu berria sortu zuen,zenbait alderdiren bitartez; esate baterako, politikasektorialetan ingurumen-alderdiak integratzea, era-gina ebaluatzeko mekanismoak, nazio-politikak koor-dinatzeko metodoak eta ekonomia- zein zerga-tres-nak. Berrikusitako estrategiak horiek guztiak finkatueta beste pauso bat eman nahi du.

20



Gizarte-, ingurumen- eta ekonomia-dimentsioa-ren eraginaren kalitate altuaren ebaluazioa, era be-rean, Europako erakunde guztien erabaki politiko na-gusietara hedatu nahi da; bestalde, estatukideen in-plikazio handiagoa lortu nahi da, garapen iraunkorra-ri dagokionez.

3. Garapen iraunkorrerako baldintzak sortzea

Hezkuntza eta heziketa. 2001eko estrategiaridagokionez, berrikusitako estrategiak hezkuntzareneta heziketaren eginkizuna nabarmentzen du, hirita-rren artean garapen iraunkorra lortzeko behar direnjokabide-aldaketak eta beharrezko gaitasunak sus-tatzeko. Arlo horretako gomendio zehatzak daude ja-sota, Batzorderako eta estatukideetarako.

Ikerketa eta garapena. Zientzian eta teknolo-gian egindako inbertsioa gaindituz (baliabide natu-ralen erabilera urriagoa eta kutsadura txikiagoa etaosasunerako zein segurtasunerako arrisku gutxiagoahalbidetzen dituena, 2001eko estrategian jasota-koaren arabera), berrikusitako estrategiak nabar-mendu egiten du I+G deritzonak diziplina arteko etadiziplinaz gaindiko ikuspegien tratamenduan dueneginkizuna; horrela, zientziaren nahiz gizarte-zien-tzien arteko komunikazio eza gainditu eta politikaegokiak garatuko dira; gainera, gizarte-, ekonomia-zein ekologia-sistemen eta azterketarako metodolo-gien nahiz tresnen arteko elkarreraginak sustatukodira.

Finantziazioari eta tresna ekonomikoei da-gokienez, horiek garrantzi handiagoa hartzen duteberrikusitako estrategian, eta azpimarratu egiten dakomenigarria dela horiek politiken aplikazioan era-biltzea; halaber, nabarmendu egiten dira lehiakorta-sunean eta produktibitatean dituzten eragin positibo-ak, baita ingurumena babesteko eta hazkunde eko-nomiko adimentsua lortzeko sustapenean dituzteneragin onak ere. Zenbait neurri erabakitasunez plan-teatzen ditu; esate baterako, ingurumenean eragintxarra duten europar dirulaguntzen identifikazioa,baita lanaren zerga-zama baliabideen zein energia-ren kontsumorantz edo kutsaduraren sorrerarantz le-kualdatzeko neurri berrien identifikazioa ere.

Jakinaraztea, eragileak mugiaraztea etaarrakasta biderkatzea. Lehenengo estrategiarenikuspegiaren arloan (politiken formulazio irekiagoarieta hiritarren nahiz enpresen partaidetza handiagoa-ri dagokionez), berrikusitako estrategiak EuroparBatasunaren jarduketa proaktiboa sustatzen du, era-gileak eta hiritarrak garapen iraunkorrak jabearazte-an eta horren zabalkundea egitean. Aipagarria da es-kualde- eta toki-agintarien eginkizunaren garrantzihandiagoa, garapen iraunkorra lortzeko, baita horieklan honetan duten inplikazioa sustatzeko kezka ere.

4. Aplikazioa, jarraipena eta ondorengojarduketa

Garapen iraunkorreko estrategiaren aplikazioa-ren ebaluazioa, 2001eko bertsioan, honako honetaneuskarritzen zen: garapen iraunkorraren dimentsioenurteroko azterketa, Europako udaberrikoKontseiluetan; epe ertaineko berrikuspenak,Europako Batzorde berri baten agintaldiaren hasie-ran (atal honetan aipaturiko estrategia berrikusiasortu duten berrikuspenak), eta estrategia ebaluatze-ko stakeholders deritzenen bi urtez behingo Foroa,Europako Ekonomia eta Gizarte Batzordeak anto-latuta.

Europako udaberriko Kontseiluetako urteroko be-rrikuspena partziala eta eraginkortasunik gabea izanda; horrenbestez, berrikusitako estrategiak arretazerreparatzen die ebaluaziorako eta jarraipenerakomodalitate berriei. Berrikusitako estrategian jasota-koaren arabera, Batzordeak estrategiaren aplikazioa-ri buruzko txostena aurkeztu behar du bi urtez behin,ez EBko aplikazioari buruzkoa bakarrik, baita estatu-kideetako aplikazioari buruzkoa ere. EBri buruzkoatala, bestalde, garapen iraunkorreko adierazleenmultzoan oinarrituko da, eta horrek xehetasun mailaegokia izango du, arazo bakoitzaren ebaluazio egokiaegiteko; etengabeko hobekuntza izango du.Estrategia estatukideen mailan aplikatzearen eba-luazioari dagokionez, herri bakoitzean izendaturikokontaktu-puntuek emandako informazioan oinarrituzegingo da, garapen iraunkorreko nazio-estrategietanizandako aurrerakuntzei eta estatutik beherako mai-letan (beharrezkoa denean) izandako aurrerakuntzei

21



dagokionez. Horrenbestez, Garapen IraunkorrekoNazio Estrategiak egon behar dira estatukide guztie-tan, eta oraindik halakorik ez dutenek estrategiaklantzeko gehieneko epea 2007ko ekaina da.

Parlamentuari, Ekonomia nahiz GizarteBatzordeari eta Eskualdeen Batzordeari,Batzordearen berrikuspen-txostenetan euren inputakaurkezteko gonbita egiten zaie, eta estatu nahiz es-kualde mailako loturena jakinarazteko gonbita erebai.

Europa mailan, halaber, aurreikusita dago esta-tukideek euren nazio-estrategien borondatezko berri-kuspena egitea («inter pares» erako berrikuspena),eta hori baliozkoa izan daiteke «jardun onak» nabar-mentzeko eta hedatzeko. Bestalde, eztabaida infor-matua eta gizarte zibilaren partaidetza sustatu nahidira, nazio-estrategien lanketan eta berrikuspenean,bidezko aholku-kontseiluak sortuta edo sustatuta.

1.2.4. Garapen Iraunkorreko EuropakoEstrategiari buruzko Balorazioak etaOndorioak

Berrikusitako Estrategiaren funtsezko edukiakazaldu ondoren, komenigarria da ohar batzuk egiteaEstrategiaren izaerari, bertako kideekiko harremaneieta Göteborgeko Estrategiarekiko desberdintasuneiburuz, aurreko atalean egindako oharrak ahaztu barik.

Berrikusitako estrategia, izan ere, «estrategiabakarra eta koherentea da, EBk harturiko epe luzera-ko konpromisoa eraginkortasun handiagoz betetzekomoduari buruz, garapen iraunkorraren erronkei eran-tzun egokia emateari dagokionez» (4. paragrafoa).Estrategiaren bakartasuna lagungarria da orain artehonako honi buruz egon ahal izan diren zalantzak ar-gitzeko: EBko ekonomia-, ingurumen- eta gizarte-es-trategien estatusa, garapen iraunkorrari dagokionez.Gogoratu behar da 2001eko estrategiak hauxe esa-ten zuela bere buruari buruz: «Europako Kontseiluakgarapen iraunkorrerako aukeratu duen estrategiakosatu egiten du Batasunak ekonomia- eta gizarte-be-rrikuntzarekin duen konpromiso politikoa, eta, gaine-ra, ingurumen-dimentsioa eransten dio (hirugarrendimentsio bat) Lisboako Estrategiari…». Horren-

bestez, esan daiteke Göteborgeko Garapen Iraun-korreko Estrategia ingurumen-estrategia hutsa zela,Lisboako ekonomia- eta gizarte-estrategiari erantsizitzaiona, eta hiru dimentsioak biltzen dituen espa-rrua zein den galdetu ahal da, garapen iraunkorralortu ahal izateko.

2006ko estrategia berrian halako kontraesanbatzuk daude; izan ere, Berrikusitako Estrategiak ir-motasun eta sendotasun handiagoa edukitzekosaihestu beharreko inkoherentziak ikusi dira. Horrela,Lisboako Estrategiari buruz (hazkunderako eta enple-gurako estrategia jaso duena), hauxe esaten da:«funtsezko ekarpena egiten du garapen iraunkorra-ren helburu orokorrera, lehiakortasuna nahiz hazkun-de ekonomikoa hobetzera eta enplegu-sorrera han-ditzera bideraturiko ekintzetan eta neurrietan oina-rritzen baita». Gainera, Garapen IraunkorrekoEstrategiarekin bateragarria izatean, esparru meta-tzailean txertatzean eta, garapen iraunkorra lortzean,politika guztiei koherentzia ematean, aukera ematendu ekonomia dinamikoago batek sorturiko baliabide-ak ingurumen- eta gizarte-helburu handiagoak betet-zen inbertitzeko.

Berrikusitako Estrategia, izatez ere, estrategiasektorialak biltzen dituen esparrua bada, LisboakoEstrategia ezin daiteke horrekiko osagarria izan.Osagarria izanez gero, horrek esan nahiko lukeBerrikusitako Estrategia ingurumen-estrategia bainoez dela.

Lisboako estrategia sozioekonomikoak garapeniraunkorrera egindako ekarpenei buruz esandakoa,bestalde, kontuz hartu behar da, eta gogoratu beharda, Sterneko Txostenean esaten denez, oraingo haz-kunde ekonomikoaren arloan sakrifizioa behar dela,aldaketa klimatikoaren aurka borrokatzeko; hala ere,horrela, etorkizunean galera ekonomiko handiagoaksaihestuko dira.

Azken batean, Garapen Iraunkorreko EuropakoEstrategia Berrikusian argitasun handiagoa dagoazalpenean eta kontzeptuetan, bai EuroparBatasunak lortu nahi duen garapen iraunkorrekoikuspegiari eta bai hori lortzeko zehaztu den estrate-giari dagokionez; hala ere, oraindik ere inkoheren-tziak daude, aurreko formulaziotik iritsitakoak.

22



Garapen Iraunkorreko Europako Estrategia hiru di-mentsiokoa eta murriztua da. Hiru dimentsiokoa dagizarte-, ingurumen- eta ekonomia-arloko funtsezkohelburuak lortu nahi dituelako; horiek elkarren men-dekoak dira eta elkarreragina dute. Murriztua da,bestalde, helburuen zabaltasun horren barruan arazolarrienak eta garrantzitsuenak soilik aztertzen di-tuelako (hain zuzen ere, zazpi); horien artean, kontsu-mo eta produkzio iraunkorrak sortzea funtsezkoa da,hazkunde ekonomiaren eta ingurumen-narriadurarenarteko lotura apurtzeko. Horretarako, esparru komu-na eta bakarra erabili nahi da, eta garapen iraunko-rreko estrategia honek horixe eratu nahi du ekono-miaren, gizartearen eta ingurumenaren arloko estra-tegia eta politika sektorial guztietarako. Helburua ko-herentzia ematea eta beste norabide bat hartzea da,Europako garapen iraunkor kontzeptuaren funtsezkohelburuak lortzeko, eta Lisboako Estrategiak, ekono-miaren arloko estrategiatzat, bertan txertatuta etakonprometituta dago.

Azkenik, esan behar da EBk garapen iraunkorra-rekin duen konpromisoa epe luzera proiektatzendela; hala eta guztiz ere, berrikusitako estrategia be-rrian dei indartsua egiten da epe laburrerako jardu-keta ez baztertzeko, aintzat hartuta oraingo iraunkor-tasun-arazoen larritasunak premiazko soluzioak be-har dituela.

Garapen Iraunkorreko Europako Estrategiarenibilbidea merezimendu handiko esperientzia eragileada, Europan eta nazioartean, Garapen Iraunkorra lor-tu ahal izateko. Hala ere, honako ohar kritiko hauekere egin behar dira:

Lehenengo eta behin, egiaztaturik dago garapeniraunkorrari buruzko kontzeptuak orokorrean onartuegiten direla, adierazpenen mailan; aldiz, detektatu-riko arazoen konponketan aurrerapauso gutxi emandira.

Ez dago tresna egokirik (edo oraindik gutxi gara-tuta daude), politiken, egitamuen eta programen iza-era iraunkorra neurtu ahal izateko, edo benetan lor-turiko ingurumen-integrazioaren maila neurtzeko.

Estrategiaren 2006ko berrikuspenera arte, ezinzen esan Garapen Iraunkorreko benetako Estrategia

zegoenik. Europar Batasunaren politika, ordura arte,hazkunde ekonomikoko programa baino ez zen(Lisboako Estrategia), gizarte kezkekin (GizarteAgenda); horri, gero (Göteborgeko Estrategia), barru-ko eta nazioarteko alderdidun ingurumen-estrategiabat erantsi zitzaion. Gaur egun, zatikatze-egoera horigainditzeko aurrerapausoak eman dira, etaEstrategia egokia dago; bertan, ekonomiaren, gizar-tearen eta ingurumenaren arloko kezkak esparru ba-karrean eta koherentean integraturik daude, eta ho-rrek, halaber, nazioarteko dimentsioa jasotzen du;hala eta guztiz ere, oraindik ere, konpondu beharrekokontraesanak ditu, baita politiken formulazioko etaebaluazioko nahiz jarraipeneko tresnei loturiko urri-tasunak ere.

Ingurumen-iraunkortasunaren arloan, jarduketenPrograma irmoa dago (Ingurumen Ekintzako VI.Programa); ekonomiaren eta gizartearen arloan, be-rriz, gaien «Agenda» dago, eta horren bilakaera mo-nitorizatu egiten da, kontuan hartuta arlo horietarikobakoitzeko jarduketa komunitarioko eskumenen in-tentsitatea desberdina dela.

1.3.Esperientzia konparatua, estatu etaeskualde mailan, Garapen IraunkorrekoEstrategia integralen sorreran

1.3.1. Nazioko eta eskualdeko GarapenIraunkorreko Estrategiak. Azterlankonparatuaren erreferentziak

Aurreko ataletan, eta, hain zuzen ere, garapeniraunkorraren bilakaerari eta Europar Batasunaren es-perientziari buruzkoetan, nazioarteko foroek egindakodeiak aipatu dira; dei horiek, izan ere, estatuek eta es-kualdeek garapen iraunkorraren aldeko estrategiaksortzeko egin dira. Europaren barruan, estatukideei ha-lakoak egiteko esan zaie, eta Europako erakundeekaditzera eman dute garrantzi handikoa dela, GarapenIraunkorreko Europako Estrategiak planteaturiko helbu-ruak eta neurriak garatzeko, EBko erakundeek ez ezikestatukideek eurek ere (erakunde maila guztietan) pro-zesuen, estrategien eta tresnen koherentzia nahiz era-ginkortasuna hobetzeko ekintzak hartzea. Estatu etaeskualde mailako garapen iraunkorreko estrategiak,

23



izatez ere, lagungarriak dira konbergentziako eta elka-rreragineko ekintza-prozesu baterako, eta, gainera, ho-rien maila politikoa eta administratiboa hurbilago dagonazioen eta eskualdeen iraunkortasun-arazoetatik; eraberean hiritarrarengandik ere hurbilago dago, eta, ho-rrela, estrategiaren arrakastarako behar den ezinbes-teko jabetzea baldintza hobeetan egiteko aukera ema-ten du.

Gure inguruko herri eta eskualde askok dagoene-ko hasita dute lan hau, edo hasteko prozesuan dau-de; hortaz, oso interesgarria da, EAErako garapeniraunkor integratuko estrategia lantzeko, prozesuakikertzea eta horietatik irakaspenak ateratzea, bidehori hasita duten herrietan, bai prestakuntzari nahizgauzapenari, bai nazioko edo eskualdeko europar es-trategiak ikuskatzeari dagokionez, jardun onak iden-tifikatzeko eta bidezko irakaskuntza egokiak atera-tzeko, eta, horrela, Euskal Autonomia Erkidegoan ha-lako prozesu bat garatu ahal izateko.

Horretarako, estatu eta eskualde mailako espe-rientzia batzuk aukeratu dira, garapen iraunkorraridagokionez: Alemania, Danimarka, Herbehereak,Erresuma Batua, Suedia, Katalunia, Eskozia, IparErrenania, Westfalia eta Walonia. Herriok hautatze-ko, zenbait irizpidetan oinarritu gara; kasu batzuetan,bertako iraunkortasun-politikak aurreratuta egotea,eta, beste zenbaitetan, EAEkoen antzeko arazo so-zioekonomikoak dituzten herriak edo eskualdeak iza-tea.

Azterlanean arreta handia jarri diegu azterturikoestrategia guztietako alderdi zehatz eta garrantzitsubatzuei, ondorio egokiak errazago ateratzeko,EAErako garapen iraunkorreko estrategia lantzeanjorratu beharreko alderdi nagusiei buruz, eta jardunonak identifikatu ahal izateko. Funtsezko alderdiak,erreferentziatzat Garapen Iraunkorreko EuropakoEstrategia eta OCDEren jarraibideak (GarapenIraunkorreko Nazio Estrategien gomendioetan adie-razitakoak) hartuta, estaldura, integrazio horizontalanahiz bertikala, oraingo integrazio-tresnak eta, azke-nik, jarraipenerako zein ebaluaziorako tresnak etaerabili beharreko adierazleak dira.

Hautaturiko esperientzia guztien azterketa kon-paratuak zailtasunak ere baditu, eta horiek mugatu

egiten dute azterketaren irismena. Alde batetik, ga-rapen iraunkorreko estrategiak jasotzen dituzten agi-riek ez dute informaziorik jasotzen aukera politikoakaukeratzeko eta gizarte-, ekonomia- nahiz inguru-men-alderdiak haztatzeko moduari buruz; estrategia-ren prestakuntzari buruzko azterketa, beraz, presta-kuntzako eta partaidetzako mekanismoetan oinarri-tzen da. Bestalde, oraintsu landutako eta denbora-ibilbide laburreko estrategiak dira, eta, hortaz, ezindaiteke inplementazioko eta eragineko esperientzia-ri buruzko ondoriorik atera, garapen iraunkorrekoEAEko estrategia sortzeko orduan horri buruzkohausnarketa egin ahal izateko.

1.3.2. Egindako azterlan konparatutikateratako ondorioak: hausnarketarakoelementuak, EAErako GarapenIraunkorreko Estrategia sortzeko

Aldez aurretik eta orokorrean, zenbait gogoetaegin daitezke. Brundtlanden definizioa, oro har, herriedo eskualde bakoitzeko gizarte-, ekonomia- eta ingu-rumen-kezkak integratu eta orekatu behar dituen au-rrerakuntza-ikuspegitzat interpretatzen da, kezka ho-riek kasu bakoitzean desberdinak baitira, bilakaerarenarabera. Hala eta guztiz ere, irismen zabal horrek oz-topatu egiten du horien inplementazio praktikoari bu-ruzko adostasunak lortzea, eta, horren ondorioz, gara-pen iraunkorra kutxa hutsa izateko arriskua dago,oraingo ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-politikaksartzeko kutxa hutsa, askoz jota agiri bakarrean bildu-ta, horrela ez baita benetako aldaketarik eragiten.Beraz, kontzeptuak garapenik handiena duen herrie-tan, bizi-kalitatea azpimarratzen dute gehienbat, etaherri edo eskualde bakoitzak bizi-kalitatearen adieraz-letzat zer hartzen duen nabarmentzen da. Iparraldekoherriek ingurumenaren aldeko apustua egiten jarrait-zen dute, euren gizartearen iruditzat; eskualde mailaneta hegoalderago dauden herrietan, berriz, irizpiderikgarrantzitsuena, izan ere, ingurumena nolabait ereerrespetatzen duen garapen ekonomikoa da, eta gi-zarte-formulazio koherentea kasu gutxitan egiten da.

Garapen iraunkorra bilatzeak edo zehazteak, bes-talde, ordezkaritza eta ardura duen sistema politikobaten lehentasun politikoei buruzko eztabaida ireki-

24



tzen du. Garapen iraunkorra estu lotuta dago gober-nuarekin eta erabakiak hartzearekin.

Hala eta guztiz ere, azterturiko kasu ia guztietan,Garapen Iraunkorrerako aurrerapausoak ematea pro-zesu dinamikoa da, lehentasun publikoek denborarenaraberako bilakaera dutelako eta teknologiak aukeranahiz arrisku berriak sortzen dituelako.

Prestakuntza-prozesua

Prozesuaren buruzagitza

Estrategiaren onespen ofizialarekin amaitzenden prestakuntza-prozesua, kasu guztietan, Gober-nuaren buruzagitzaren mende dago, eta gobernu horinazio edo eskualde mailakoa izan daiteke.

Aldez aurreko planteamendurik egonez gero, ho-riek dimentsio bakarrekoak izan arren (Iparraldekoherriak eta Erresuma Batua edo Alemania), prozesuaurtebeteren buruan amaitzen da, gutxi gorabehera.Gobernuak lehenengo agiria prestatu eta horren in-guruko kontsulta- nahiz partaidetza-prozesua hastenda; azkenik, behin betiko agiria sortzen da. ErresumaBatuaren kasuan, lehenagoko estrategian (ingurume-nekoa eta ekonomikoa) gizarte-osagaia sartzeak mo-teldu egin du prozesua, baina hori Ingalaterrako ere-du sozioekonomikoaren ezaugarrien eraginezkoa da,eredu hori nahiko urrun baitago EBko gainerako he-rrietako gizartearen eta ekonomiaren arloko plantea-mendu nagusietatik.

Herri horien arrakasta, neurri handian, hasiera-hasieratik prozesuaren buruzagitzan eskumen argikoMinisterioa jartzea izan da, edo kabineteko gainera-ko kideekiko solaskidetza-gaitasuna duenMinisterioa jartzea. Alemaniaren kasuan, esate ba-terako, zentzu horretan aberasgarria da prozesuarenburuzagitza idazkariorde botereguztidunenKabinetean eskuordetzea.

Herbehereen kasuan, gobernuak oraindik ereEkintza Egitamuen baliozkotasuna mantendu eta na-zioarteko jarduketarekin osatzen ditu. Horretarako,kontsulta-prozesu laburragoa behar da, eta horrekaukera ematen du nazioarteko EkintzaEgitamuarekiko konbergentzia azkarra egiteko. Aldiz,

nazio-egitamuetan dimentsio berriak sartzeko, proze-sua moteldu egiten da, eta beste urtebete behar iza-ten da halakoak sortzeko; gainera, onesteko ere zail-tasunak egoten dira.

Porrot egindako esperientzia baten kasuaKataluniakoa da; bertan, gobernuak abiaturiko proze-sua, lehenengo eta behin, moteldu, eta, gero, geldia-razi egin zen, gobernua aldatzearen ondorioz.Prozesua luzatu egin da (hiru urte), buruzagitza publi-korik ez edukitzearen ondorioz.

Partaidetza

Hasieran, azterturiko kasu guztiak eta EBn kon-tsultatu diren beste batzuk gizarte-talde tradiziona-len partaidetzan oinarritzen dira. Hala eta guztiz ere,horietariko batzuek gizarte-talde espezifikoagoaksartu dituzte, esaterako, oinarrizko gizarte-erakunde-ak (biztanleen artean onarturiko erakundeei lotutako-ak); horixe gertatu da Alemanian (IE-Westfalia), elizaebanjelikoen mendeko erakundeekin, eta Walonian,bertan hiritar guztiak inplikatzen baitira, batez eregazteak, eraiki nahi den etorkizunaren adierazletzat.Horri dagokionez, Waloniako eta, neurri txikiagoan,Suediako kasuek sustatu egiten dute oinarrizko gi-zarte-indarren ordezkaritza, eta ez horrenbeste sta-keholders deritzenen ordezkaritza.

Alemaniaren kasuan gizarte osoranzko ikuspegiadago, eta eragileak zehazteko orduan gabeziak ikus-ten dira; hortaz, partaidetza nahasi samarra da,erantzukizunak esleitzeari dagokionez. Hori konpen-tsatzeko, alde batetik, bitarteko kudeaketa-erakun-deak eratzen dira, eta bestetik, InformazioarenGizartearen oraingo aukerak sustatzen dira.

Halaber, Estrategia prestatzeko ardura duen era-kundea, gehienetan, ministerioen arteko erakunde-ren bat izaten da, eta ministerio garrantzitsu guztie-tako ordezkariak izaten ditu.

Koordinazioaren egiturak desberdintasun naba-riak ageri ditu, erakunde arduradunaren osaketarieta buruzagitzari dagokionez. Danimarkaren,Alemaniaren, Suediaren, Herbehereen eta ErresumaBatuaren kasuan, gobernuko ordezkariek soilik osa-

25



turiko koordinazio-egitura nagusitzen da. Gainerakokasuetan, hiritarrek ekarpen handiagoa egiten dute.

Estrategia Gobernu osoaren talde-erantzukizune-koa da, baina eginkizun nagusia, sarritan, IngurumenMinisterioek izaten dute. Hori zergati historikoeneraginezkoa izan daiteke, eta, gainera, pentsatzen dagarapen iraunkorraren lehentasuna inguruaren gai-neko kalteak mugatzea dela.

Alemaniak, Erresuma Batuak eta Eskoziak LehenMinistroaren bulegoari eratxiki diote, zuzen-zuzen,koordinazioaren ardura. Horrek agerian jartzen du es-trategia lehentasunezkoa dela eta berori inplemen-tatzeko konpromiso politikoa dagoela; gainera, pre-sio taldeen inplikazioa bermatzeko bidea ere izandaiteke.

Herri ia guztiek, buruzagitza gauzatzeko izendatu-rik dagoen organo betearazlean oinarrituz, presiokotalde guztien partaidetzarako erakunde-egitura dute.Hala eta guztiz ere, stakeholders deritzonak prozesupolitikoetan parte hartzeari dagokionez, egitura horiekoso aldagarriak dira herri batetik bestera. Presioko tal-deek herrietako prozesu politikoan orain duten inplika-zioak agerian jartzen ditu erakundeek iraganean izan-dako lehentasunak eta egindako egokitzapenak.Suediaren kasuan, esaterako, Estrategiak berak onar-tu egiten du azkar sortu ahal izan dela, «kontuan har-tuta Suediako gizartean aldaketa ekonomikoen arloanfinkaturik dagoen tradizioa».

Horrenbestez, eragileen inplikazioa oso estu lo-tuta dago kasuan kasuko herriko kulturari, eta fakto-re hori erabakigarria da prozesu koherentea eta biz-korra bermatzeko orduan.

Herri ia guztiek kontsulta publikoren baten bidezantolatuta osatzen dute presioko taldeen partaidetzaformala. Hain zuzen ere, audientzia publikoak, tailertematikoak nahiz sektorialak, presioko nazio-taldeenkonferentziak eta webguneen bidezko kontsultak an-tolatzen dira, Estrategiaren aurretiazko bertsioei bu-ruzko iruzkinak egin ahal izateko. Kontsulta-modu ho-rrek bi helburu ditu; alde batetik, hiritarrei gobernua-ren asmoei buruzko informazioa ematea, eta beste-tik, horiek lehentasun politikoen zehaztapenean in-plikatzea.

Kontsulta publiko asko, hala eta guztiz ere, be-randu iritsi dira prozesu politikoan. Hortaz, eraginurria izan dute estrategiaren orientazioan eta edu-kian. Aldiz, herri batzuek etapa goiztiarretan inplika-tu dituzte hiritarrak: Herbehereetako EkintzaEgitamua, neurri batean, Holandako gizarteak gara-turiko ikuspegien eta ekintzen aurretiazko ikuskape-nean oinarritu zen, hiritarrak, industria eta zientzia-ikerketako zentroak aintzat hartuta. Prestakuntza-txosten batean, Alemaniak garapen iraunkorrari bu-ruzko ikuspegiaz galdetu zien gizarte-taldeei, etaEstrategia informazio horrekin elikatu zuen.

Onespena

Onespenari dagokionez, horrek dirudienez ezdauka garrantzi handiegirik; edo, behintzat,Estrategiek ez dute maila goreneko lege-babesik,abiatu ahal izateko. Onespena jendaurreko aurkezpe-naren ostean egiten da, edo hori zenbaitetan ez daegiten (Herbehereak, IE-Westfalia, Walonia), bainaEstrategiaren eraginezko jarduketak eta proiektuakabiatzen dira.

Alemaniaren kasuan (ekimena Bundestagetikbertatik sortuta), onespena eraginkorra izan da etaorganismoak artikulatzeko aukera eman du, errazagoabiatzeko eta horretan laguntzeko. BritainiaHandiaren kasuan, planteamenduaren koherentzia-ren ondorioz, estrategiaren zatirik handiena aplika-garria da eskualdeetan eta udalerrietan, eta, beraz,gobernuaren ekimentzat abiatu da, legegintza-gan-beren berariazko onespenik gabe.

Jardun on aipagarriak

Bi herri eta eskualde bat aipatu behar dira, es-trategia prestatzeko fasean garaturiko jardun onakaintzat hartuta:

Erakunde-partaidetzaren arloan,

• Herbehereak, ministerio guztiak prozesuan inplika-turik baitaude. Ministroen Kontseiluak 2003anonartu zuen estrategia, eta orain Parlamentuakonetsi behar du.

26



• Suedia, estrategia erreferentziako esparrua baitaGobernuarentzat. Parlamentuak dagoeneko one-tsita dauka.

Gizarte-partaidetzari dagokionez,

• Walonia. Proiektua organo aholku-emaileei, elkar-teei, gizarte-eragileei eta biztanle guztiei aurkeztuzitzaien, eztabaidatzeko. Gobernuak egindako zirri-borroaren gaineko partaidetzaren ondorioz, hauxejaso zen: 206 hobekuntza, hitzartze-organoetatikjasotako 50 iradokizun baino gehiagoren ondorioz;bertan egindako eztabaidetatik kanpo formulaturi-ko 1.200 iradokizun; eztabaidetako 200 iradokizuneta ondorio, «boomerang» motako gutunak, etab.

Estaldura, Integrazioa eta Tresnak

Estrategiaren estaldura

Estaldurari dagokionez, eskualdeen kasuan, go-bernuek ex-novo erako prozesuak bideratzen dituzte,hasiera-hasieratik hiru dimentsioen garapeneraorientaturik, agian ekonomia- eta gizarte-dimentsio-ak nabarmenduta; horrela, horiek irekiagoak dira etagizarte-aldaketara bideratzen dira (Walonia, Eskozia,Westfalia…).

Eskualdeetan ez da Estrategia esplizitu baten al-deko apusturik egiten; hain zuzen ere, Agenda 21etik(arazoei aurre egiteko gaien eta proiektuen zerren-datzat hartuta) hiritarren kontratuetara («gauzak bes-te modu batera egiteko», adibidez, Waloniaren ka-suan) doazen ereduan garatzen dira; Eskoziak bi gau-zak konbinatzen ditu. Kataluniako kasua Agenda 21gisa hartzen da.

Irismenari dagokionez, kasu guztietan etorkizunekokezka nabaritzen da. Belaunaldien arteko txanda aipa-tzen da, estrategia finkoen kasuan; bestela, etorkizu-nerako prozesuak aipatzen dira, eskualdeen kasuan.Aipagarria da Holandaren tratamendua, bertan ekin-tzak «orain» eta «gero» eran egituraturik baitaude.

Hiru kasutan konpromiso argia dago garapen bi-deko herrien egoerarekin; hain zuzen ere, EBkoGarapen Iraunkorreko Estrategiaren esparruko estra-tegietan (Iparraldeko herriak) arazo hori aipatu arren,

mundu mailako helburuak eta konpromisoak dituenjarduketa Erresuma Batuak eta Herbehereek soilikprogramatu dute euren estrategiaren ardatz gisa.Alemaniaren kasuan, apur bat urrunago iritsi da,behintzat kontzeptu mailako planteamenduan; izanere, funtsezko helburutzat «Mundu Bakarraren» glo-balitatean jardutea ezarri da. Hiru herri horietan, na-zioarteko merkataritzak garapen handiagoa daukaEuropako kontinentearen barruan. Aldiz, eskualdee-tako estrategietan iraunkortasunaren dimentsio horiez da planteatzen nazioartean esku hartzen dutenjardueretarako ere. Kontzientziazioaren gap deritzo-na nahiko agerikoa da.

Kontzeptu mailako planteamendurik argienaErresuma Batukoa da; izan ere, hasiera-hasieratik,«bizi-kalitatea» hobetzeko helburu iraunkorra jasodu, eta kontzeptu horren barruan gizartearen aldetikbidezkoa den eta ingurua errespetatzen duen gara-pen ekonomikoa sartzen da. Alemaniaren edoDanimarkaren kasuan, etorkizunera begira gizarte-ongizateko egoera mantentzearen aldeko apustuaegiten da, baina kontzeptua ez da zehazten iraunkor-tasunaren dimentsioen piramidearen erpintzat.

Suediaren kasuan, dimentsio gehigarria sartzenda, kultura; horren barruan, kapital eta ondare histo-rikoaren mantenamendua sartzen da, baita gutxien-go taldeen eta herrien babesa ere. EBko beste kasubatzuetan ere zabaldu dira iraunkortasunaren di-mentsioak, eta gai hau gehien nabarmendu duen he-rria Frantzia izan da, baita Europa Ekialdeko herri ba-tzuk ere.

Waloniaren kasuan izan ezik, bertan jarduketaarauekiko konpromisoa aukeratu baita, gainerako ka-suetan lehentasunezko gaien inguruko helburu oro-korrak edo adierazpenak ezartzen dira, eta, horiekinbatera, helburu eragileak edo gaikakoak ere garatzendira. Mota bateko eta besteko helburuen arteko ba-rreiadura, ikerturiko kasuek ageri dutena, erabatekoada. Aipagarria da Alemaniaren kasua, eta, bestemaila batean, IE-Westfaliaren kasua ere bai, bertanhelburu orokorrak «kudeaketa-arautzat» ageri baitira.Azken kasu horretan, sailen politikarako gida bate-ranzko orientazioa dago, eta erreferentziako kasuada, iraunkortasuna eta trinkotasuna aintzat hartuta.

27



Lehenagoko prozesuetatik abiatzen direnEstrategien kasuan, helburuak itxiagoak eta trinkoago-ak dira, eta ingurumenari lotutakoak dira nagusi; ho-riei, berriz, gizartearen eta ekonomiaren arloko gutxibatzuk gehitzen zaizkie. Kasu guztietan ere, sakonta-sun handiagoarekin edo txikiagoarekin, helburuen ar-teko desorekak eta konpentsazio ezak daudela adieraz-ten da, eta horrek arazoak sor ditzake aurreikusitakoekintzak garatzeko ardura duten ministerioen artean.

Waloniaren eta IE-Westfaliaren kasuak desber-dinak dira. Lehenengoaren kasuan, aldaketa-prozesuetengabearen aldeko apustua egiten denez, helbu-ruak ez daude hierarkizatuta edo antolatuta, eta gi-zarte- eta ingurumen-gaietarako baldintzak indartubeharra nabarmentzen da. IE-Westfaliaren kasuan,agendaren formatuaren eraginez, edukia jarduketa-proiektuen batuketatzat egituratzen da, eta proiektuhoriek xede orokorretan bilduta daude. Horrela, hel-buru operatiboen kopurua oso handia da, eta, beraz,prozesua nahasia eta nekez kudeatzeko modukoa da.Horren ondorioz, proiektu asko oraindik ere onetsibarik daude, eta helburuen arteko hierarkiak sartueta ezarri behar dira.

Alemaniako planteamenduan jasotako iritzi bat,izan ere, adierazleen garrantzi handiagoari buruzkoada, elementu horien bilakaerak aukera ematen baituepe laburreko eta ertaineko helburu eraginkorrik fi-dagarrienak eta onargarrienak etengabe identifika-tzeko. Beste kasu batzuen azpian ere (Danimarka,…)planteamendu hauxe dago, baina ez dago hain argiadierazita.

Integrazio horizontala eta bertikala

Integrazio bertikala eta horizontala jorratzekoaintzat hartu den ikuspegitik ondorioztatzen denez,oro har, ez da integrazio horizontalerako araurikezartzen. Politika sektorialetarako uzten dira, kon-tuan hartuta estrategien edukirik gehienak iraunkor-tasunaren hiru dimentsioetako gaiak erantsita landudirela, ekonomiaren eta gizartearen arteko integra-zioa kontinente osoan konpondu barik dagoen arazoaizan arren.

EBren Estrategian oso oinarriturik dagoenSuediaren kasuan, neurri horizontal generikoak

aipatzen dira (hezkuntza,…), eta horiek gizarte oso-rako pentsaturik daude. Beraz, Waloniaren kasua ar-giena izan daiteke, zeharreko integrazio eraginkorra-ren eta praktikoaren arloan azterturiko guztien arte-an, aintzat hartuta nabarmendu egiten duela lurral-dearen ekonomia eta gizarte eredua, irudi bereziaeta aurreratua finkatzearen aldeko apustua eginez.IE-Westfaliaren kasuan ere has daiteke integraziohorizontala, baldin eta proiektu praktikoak politikasektorialik orokorrenetan txertatzen badira. Bi horiek«behetik» sustaturiko zeharkakotasunaren adibideakdira.

Belgikak Garapen Iraunkorreko zelula-sare batsortu zuen, Ministerio bakoitzean bat. ZelulekMinisterio bakoitzaren erantzukizunak koordinatu zi-tuzten, eta, horretarako, ministerioen arteko idazka-ritza iraunkor baten laguntza dute.

Estrategien integrazio bertikala konparatzea zai-lagoa da; izan ere, ekimena sustatu duen gobernua-ren eskumen-lerrunaren eraginpean daude. Nolanahiere, aipagarria da, alderdi positiboen artean, udale-rriek toki-estrategiak garatzeko erabakia hartzen du-tenean, estrategia horien erreferentzia-eremua etagida, izatez ere, hurrengo goiko mailan dagoenadela.

Integrazioak, gehienbat bertikalak,Administrazioko maila desberdinen arteko harrema-nak errazten dituzten mekanismoak behar ditu.Alemaniaren kasuan, IE-Westfaliako gobernuak eza-rritako harreman bertikalen adibidea aurkezten da.Iraunkortasunaren Agendaren TransferentziarakoAgentziaren eraketa onetsi da, Agendaren ekimenakudalerrietara, hiritar arruntengana eta gizarte-talde-etara bideratzeko eta egokitzeko. Esan daiteke inte-res handiko mekanismoa dela, eta horren ibilbidea-ren eta funtzionamenduaren jarraipena egitea kome-ni da.

Tresnak

Tresna berrien arloan ez dago informazio erabil-garri askorik. Suediaren kasuan, planteamendu espa-ziala eta Iraunkortasunaren gaineko EraginarenEbaluazioa (IEE) nabarmendutako tresnak dira, helbu-ruak errazago lortzeko neurriak adierazteko orduan.

28



Kasu batzuetan, adibidez, Danimarkan, gobernu-sailek edo ministerioen arteko batzordeek, estrate-giari eraginkortasun handiagoa emateko, urterokolan-programa zehatzaren garapena sustatzen dute.

Belgikaren eta, hortaz, Waloniaren kasuan,Estrategia Federaleko inplementazio-prozesuan la-guntzeko, erabaki-hartzeetarako jarraibide politikoenjolasa jaso zen. Hori, berriz, AdministrazioanGarapen Iraunkorraren arloko gaitasunak eraikitzekoeta ezagupenak nabarmentzeko mekanismo batenbarruan dago. Suediak ingurumen-programan etaEstrategian administrazio-gaitasunak indartzekoneurriak ditu aurreikusita.


Kasuak eta horien jardun onak honako hauekdira:

Estalduraren arloan,

• Westfalia. Helburu eta gai nagusien formulazioakoherentea da hiru osagaien zehaztapenarekin.Garatu beharreko gai nagusietariko bakoitzak zen-bait jarduketa-esparru ditu, eta, horietarako, hel-buruak, adierazleak, gomendioak eta kronogramakzehazten dira.

• Integrazio horizontalari eta bertikalari dagokionez,

• Suedia. Inplementazioaren ardura ministerio ba-koitzak dauka.

• Danimarka. Gobernu-sailek urteroko inplementa-zio-programak garatzen dituzte.

• Herbehereak. Holandako probintziek garapeniraunkorreko programa independentea dute.Programa horien gaineko erantzukizuna probin-tziek eurek dute, eta aldian behingo kontsultakegiten dira horien eta nazio-gobernuaren artean,koherentzia politikoa segurtatzeko.

Azkenik, integrazio-tresnei dagokienez,

• Herbehereak. Iraunkortasunaren gainekoEraginaren Ebaluaziorako metodologia kasu espe-rimentalen kopuru mugatuari aplikatzen zaie.Gainera, ministerio-sail bakoitzak hurrengo urtera-

ko aurrekontuan azalpena eman behar du, politi-ken prestakuntzan eta inplementazioan garapeniraunkorraren dimentsioak kontuan hartzeko mo-duari buruz.

• Katalunia. ENPLAN proiektua garatzen da, egita-muen eta programen ingurumen-ebaluazioari bu-ruzkoa.

• Suedia. Zerga berdearen tresna erabiltzen da.Hain zuzen ere, ingurumena presionatzen dutenjardueren tasak handitu egin dira, eta enpleguariburuzko tasak, berriz, murriztu. Gobernuaren diru-sarrera guztien % 6aren jatorria aldatu egin da.

Jarraipenaren eta ebaluazioaren adierazleaknahiz mekanismoak

Adierazleak

Adierazleak hiritarrei informazioa emateko etagobernu-politiken emaitzak kontrolatzeko elemen-tuak dira.

Dirudienez, adierazleetan ere garrantzitsua daaurreko historia: ingurumen-kontzientziazioa biztan-leen eta stakeholders deritzonen artean sustatutaegonez gero, gaikako adierazleak egituratzen dira,gizarte-arloko gehigarriren batekin batera. Aldiz, kez-ka ekonomia- edo gizarte-garapena behar izateareneraginezkoa denean, ingurumen-adierazleak zerren-dan jasotzen dira, eta, kasu honetan, orokorragoakdira eta itxaropen-adierazleetatik hurbilago daude.

Erresuma Batuaren kasuan, adierazleen sistemanagusia garatzeko ahaleginak Garapen Iraunkorrekoosagaien arteko desorekarekin egin du topo; horreneraginez, gizarte-sektorea beste bi dimentsioak bainogutxiago baloratzen da. Beste alde batetik, britainiaradierazleak ez daude integratuta: sektorialak dira.

Suediaren kasuan, adierazleak lau erabilgarrita-sun-irizpideren bidez antolatzen eta sailkatzen dira;horien artean, aipagarria da «eraginkortasuna» (eko-nomiaren, gizartearen edo ingurumenaren arlokoa)neurtzen duten adierazleen multzoa.

Erresuma Batuaren kasuan, adierazleak hierarki-zatu egiten dira, harik eta adierazle nagusien talde

29



txikia eratu arte; horien bilakaerak ereduaren fun-tzionamendu orokorra azaldu beharko luke, bizi-kali-tate iraunkorrari dagokionez. Adierazle nagusien ar-tean, ingurumenekoak, gizartekoak eta ekonomikoakdaude, baina azken bi horiek dira gehienak.

Holandaren kasuan, adierazleak sekuentziatuegiten dira, lehen esan dugunez, «hemen-orain» eta«han-gero» motako planteamendu pedagogiko bate-kin.

Alemaniaren kasuan, adierazleen garapenaoraintsukoa da, eta ekimena kontsulta-kontseilutikbertatik abiatu zen (urtebete lehenago sortutakoa),Estrategia lantzeko prozesua abiatu eta batera.Enkargu argia egin zen: adierazleen sistemakAlemaniako gobernua gidatu behar du, lehentasu-nezko lau gai orokorretan helburuak lortzeko aukeraematen dioten politikak aukeratzean. Adierazleak es-trategia ezartzeko prozesua kudeatzeko elementutzatplanteatzen dira, eta ez aurrerapena neurtzeko ele-mentutzat. Ez dira ezartzen Garapen Iraunkorreko be-tiko zutabeen arabera, aukeraturiko lehentasunezkolau eremuen arabera baizik. Brundtlanden zehaztape-netik abiatzen dira, eta horrek garapen Iraunkorrekogai nagusiak finkatzeko aukera ematen du, horiek sa-rritan gutxiago nabarmenduta baitaude beste adie-razle-sistema batzuetan; hain zuzen ere, belaunal-dien arteko ekitatea eta nazioarteko erantzukizunadira.

Jarraipena eta ebaluazioa

Jarraipenari eta ebaluazioari dagokienez, zenbaitkasutan erakunde independenteen beharrizanaaipatzen da, aurrerapenen eta konpromisoen monito-rizazioan eta jarraipenean fidagarritasuna bermatze-ko. Hala eta guztiz ere, Waloniak soilik ezarri du hiruirudiko mekanismo bat (estatistika-zentroa, inguru-men-erakundea eta aholkularitza espezializatua),ebaluazioaren «auditoria» egiteko etaAdministrazioaren nahiz hiritarren arteko bitarteka-ritza egiteko.

Gobernuen ikuspegi desberdinen eraginez, pro-zesu «itxiak» eratu edo prozesu irekiak proposatudira, denborari dagokionez. Muturreko kasuaDanimarkan dago; bertan, Estrategiaren indarraldia

2020ra artekoa da, aldian behingo ikuskapenekin.Aldiz, estrategia partzialen aurrekariak dituzten he-rriek Estrategia aldi laburrean lantzen dute, aurrera-pausoak ematen hasteko, eta epe laburreko ikuska-penak programatzen dituzte (kasurik gehienetan biurtean behingoak), etengabeko kontrola ezarriz, edu-kia egoera berrietara egokitzen joateko.


Adierazleei dagokienez,

• Alemanian adierazle bakoitza helburu zehatzari lo-tuta dago; guztira 21 dira, 4 jarduketa-eremutan ba-natuta: belaunaldien arteko ekitatea, bizi-kalitatea,gizarte-kohesioa eta nazioarteko erantzukizuna.

• Erresuma Batuan 15 adierazle nagusi daude, etahoriek egoera zein den adierazten dute, orokorrean.

• Jarraipenari eta ebaluazioari dagokienez,

• Walonian gobernuak Aginte Lauki Prospektiboenmetodologia erabiltzen du; horrela, maila guztietangaratu beharreko helburuak, ekimenak eta ekintzakezartzen dira. Lorturiko emaitzak monitorizatu eta,gero, aurkeztu nahiz ikuskatu egiten dira, oinarriarautuetan eta jarraituetan euskarrituz.

• Suedian ministerio bakoitzak monitorizatu egitenditu helburuen inplementaziorantz emandako au-rrerapausoak; gainera, informazio hori IngurumenMinisterioari ematen dio. Ingurumen HelburuenKontseiluak (Environmental Objectives Council),urtero, 15 ingurumen-helburuen jarraipenari buruz-ko txostena egiten du.

• Walonian ebaluazioa urtero egiten da,Ebaluazioaren, Prospektibaren eta EstatistikarenWaloniako Institutuaren (IWESP) eta kanpokoaholkularitza-enpresa baten bitartez.

1.4.EAEn Garapen Iraunkorraren arloandagoen ondarea. Garapen IraunkorrekoEAEko Ingurumen Estrategia

Arauzko lerruneneko xedapen batek garapeniraunkorrerako aurrerapausoak emateko helburua

30



duen lehenengo xedapena, sortu ere, IngurumenaBabesteari buruzko 3/1988 Lege Orokorra onetsitasortu zen; bertan esaten denaren arabera, helburue-tariko bat hauxe da: «Oraingo beharrizanak betetzendituen garapen iraunkorra bermatzea, baina etorkizu-neko belaunaldiek euren beharrizanak betetzeko du-ten gaitasuna arriskuan jarri barik».

Hori gauzatzeko, Lege horretan jasotako tresnanagusia ingurumena babestearen esparru esklusibo-an kokatzen da; hain zuzen ere, EAEko 4 urterako in-gurumen-politika jasotzen duen IngurumenekoEsparru Programaren ezarkuntza xedatzen da; hori,gero, Eusko Jaurlaritzak onetsi eta, ondoren, EuskoLegebiltzarraren oniritzipean jarriko da.

2001eko urtarrilean Eusko Jaurlaritzak EuskalAutonomia Erkidegoko Iraunkortasunaren aldekoKonpromisoa sinatu zuen, eta horrek aldaketa eraginzuen, EAEko Administrazioaren ekintza publikoaren etairaunkortasuneko kezkaren artean; izan ere, bertan ezar-tzen denez, Garapen Iraunkorra Herri Administrazioaksustaturiko edozein politika publikoren oinarrizko helbu-rua izan behar da, eta, gainera, iraunkortasun-politikaberriek gizarte-kohesioarekin eta ingurumenaren babe-sarekin bateratuko dute garapen ekonomikoa. EuskoJaurlaritzak iraunkortasunaren aldeko konpromisoa har-tzeak berehalako eragina izan zuen IngurumenekoEsparru Programan, hori garai hartan prestakuntza-fase-an baitzegoen, eta ikuspegia aldatzea eragin zuen, gara-pen iraunkor kontzeptuaren epe luzerako ikuspegiareneta orduko desorekak zuzentzearen arloan, baita RiokoGailurrean adierazi eta Johannnesburgon 2002an berret-sitako konpromisoen arloan ere. Horrela, ikuspegia al-datzearen ondorioz, Ingurumeneko Esparru Programa etaGarapen Iraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategia sortuziren, aldi berean, eta horixe da epe luzerako erreferen-tzia (2020), baita ingurumenaren arloan ere; izan ere, ga-rapen iraunkorra osatzen duten ekonomia- eta gizarte-al-derdiak oraindik osatu barik daude; halaber, ingurumen-politikaren antolamendu egonkorra eta iraunkorra ber-matu da.

1.4.1. Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategia

Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategia Lurralde Antolamendu eta Ingurumen

Sailak landu zuen, zenbait fasetan, eta honako agirihauetan gauzatu zen:

• Agiri Estrategikoa, 2000n sortutakoa; Inguru-meneko Esparru Programa sortzeko egitamu meto-dologikoa da. Horren gunearen euskarriak honakohauek dira: betiko ingurumen-politikek ingurumen-arazoen konponketan izandako arrakasta partziala,hazkunde sozioekonomikoaren eta ingurumenarengaineko eraginen hazkundearen arteko zuzenekolotura, eta ingurumena babesteko politikekikoikuspegia aldatu beharra. Horrela, sistema sozioe-konomikoaren nahiz ingurumenaren arteko harre-manak aztertu eta jarduketak hazkunde ekonomi-koaren zein kutsaduraren arteko lotura askatzerabideratu behar dira. Gizartearen informazioa etapartaidetza funtsezkoa izango da; gizarteak, izanere, kalitatezko ingurumena eskatu eta, aldi bere-an, horren gaineko presioak sortzen ditu.

• EAEko Ingurumenaren Diagnostikoaren barruan(2001ekoa), EAEko ingurumen-sistemaren diag-nostiko osoa sartzen da, eta jarduera sozioekono-mikoen balizko bilakaeraren mehatxuak eta auke-rak ere aztertzen dira, kausazko ereduaren arabe-ra. Horrela, ingurumenean presioa egiten duteneragile sozioekonomiko nagusiak identifikatzendira, baita jarduketa mailarik handiena behar du-ten eremuak ere.

• Ingurumeneko Esparru Programa, ingurumen poli-tikaren epe laburreko eta ertaineko programa (lauurtean behin berriztatzen dena, kontuan hartutaekainean Ingurumeneko 2007-2010eko EsparruPrograma hasi dela, Ingurumeneko 2002-2006koEsparru Programari jarraipena ematen diona), ja-rraibideak eta ekintzak aintzat hartuta.

2002an landutako estrategia, bestalde, EAEkoingurumen-lehentasun nagusiak biltzen dituzten bostingurumen-xedetan oinarritzen da. Horiek, aldi bere-an, helburuak finkatu eta helburuok ekintzatan ze-hazten dira:

• Aire, ur eta lurzoru garbiak eta osasuntsuak ber-matzea.

• Baliabide Naturalen eta Hondakinen kudeaketa ar-duratsua egitea.

31



• Natura eta Biodibertsitatea babestea.

• Lurralde-oreka eta mugikortasuna.

• Aldaketa klimatikoaren gaineko eragina murriztea.

Era berean, iraunkortasuna lortzeko BeharrezkoBaldintzak (5) ezartzen dira:

• Ingurumenaren aldagaia politika publikoetan sar-tzea.

• Indarreko legeria eta horren aplikazioa hobetzea.

• Merkatuari ingurumenaren aldeko lanean eragi-tea.

• Hiritarrak, administrazioa eta enpresak gaitzea etabaterako erantzukizuna ematea, iraunkortasunhandiagoaren aldeko jokabideak garatzeko.

• Ingurumenaren arloko ikerketa, garapen teknologi-koa eta berrikuntza sustatzea.

Estrategiaren barruko jarduketa publikoaren le-hentasunezko helburutzat adierazitako helburuak etabaldintzak, bestalde, 223 jarduketa-konpromisotanoinarrituz garatzen dira, eta koherenteak dira GarapenIraunkorreko Europako Estrategian eta Ingurumenarenarloko Europako Seigarren Ekintza Programan jasota-koarekin. 2007-2010eko IEParen arabera, konpromiso-ak 44ra murrizten dira, «betetze kualitatibo eta kuanti-tatibo handiagoa lortu ahal izateko».

Estrategiaren sorreran parte hartzeko prozesua

Ingurumena Babesteari buruzko EAEko LegeOrokorrean ezarritakoaren arabera, Ingurumeneko2002-2006 Esparru Programa (prozesu honetanGarapen Iraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategiarenaldi bereko sorrera eragin duena) EAEko ingurumen-organoak sortu du, hau da, Eusko JaurlaritzakoLurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailak. Halaber,Legeak erakundeen arteko eta gizarteko partaidetzaezartzen du, eta hori, hurrenez hurren, EAEkoIngurumen Batzordean ordezkaritza duten HerriAdministrazioei eta Ingurumeneko AholkularitzaKontseiluari eratxikitzen dio; azken horren eginkizuna,izan ere, gizarte- nahiz ekonomia-interesen etaUnibertsitateen ordezkariak diren eragileen partaide-

tza sustatzea da, ingurumen-politika sortzeko, kontsul-tatzeko eta horren jarraipena egiteko orduan.

Partaidetzako lege-eskema honek urritasunak ditu,erakundeen eta gizartearen partaidetza gauzatzeko or-duan, garapen iraunkorreko ingurumen-estrategia lan-tzeko prozesuan; izan ere, Ingurumen Batzordearenosaketa ez da ondo egokitzen Eusko Jaurlaritzaren etaAldundien arteko eskumen-banaketara, etaAholkularitza Batzordeak gizartearen partaidetza urriaahalbidetzen du. Ingurumenaren ardura duen Sailarenpraxiak handitu egin du garapen iraunkorreko EAEkoingurumen-estrategiaren sorrerarako partaidetza,ezaugarri desberdineko lan taldeak sartuta.

Ingurumen Batzordeak eta IngurumenekoAholkularitza Batzordeak ez ezik, Diagnostikoaren so-rreran erakundeen arteko lan talde osagarri batek ereparte hartu zuen (Eusko Jaurlaritza, aldundiak eta uda-lak), baita hiru lan talde teknikok ere (ekonomiaren, gi-zartearen eta ingurumenaren arloko adituak, hurrenezhurren); horien eginkizuna, izan ere, euren esperient-zia-arloari loturiko diagnostiko-alderdiak jorratzea izanzen. Estrategiaren oinarrizko agiria lantzeko fasean,partaidetza teknikoa iraunkortasun-adituen talderamugatuta gelditu zen. Gizarte taldeak inkesta batenemaitzen lan-input gehigarria izan zuen: «2001ekoGizarte Ekobarometroa», EAEko 2.000 hiritarri eginda-koa, ingurumen-arazoen gaineko sentsibilizazioari etaeuren konpromiso mailari buruz. Era berean,Erakundeen arteko Talde bat ere ezarri zen, EuskoJaurlaritzako aldundietako eta udaletako sailen ordez-kariekin, eta horrek diagnostiko fasean eta estrategialantzeko fasean egin zuen lan, politiken koordinazioa-ri eta integrazioari loturiko gaietan.

Estrategiaren oinarrizko agiriaren aurkezpenakegin zitzaizkien EAEko gizarte- eta ekonomia-sekto-rerik garrantzitsuenei, eta, gainera, jendaurrean azal-du zen, web berezi batean.

Integrazio horizontala

Lehen Sektorea

EAEko Landa Garapenari buruzko apirilaren8ko 10/1998 Legeak, EAEko ingurumen Estrategia sor-

32



tu baino lehen, hauxe ezarri zuen funtsezko helburueta-rikotzat: EAEko nekazaritzaren eta landa-inguru osoareniraunkortasuna, ekonomiaren, gizartearen, ingurumena-ren eta kulturaren aldetik. Gainera, Brundtlanden defi-nizioa onartzen du, helburutzat landa-inguruaren gara-pen iraunkorra sustatzea ezarrita: oraingo beharrizanakbeteta baina etorkizuneko belaunaldiek euren beharri-zanak betetzeko gaitasuna arriskuan jarri barik.Halaber, EAEko Landa Garapen Iraunkorreko 2000-2006Egitamuak landa-inguruaren ikuspegi anitza plan-teatzen du, landa-politikaren barruan funtzio ekonomi-koa, ekologikoa eta soziokulturala sartuta. Era berean,konpromisoak ezartzen ditu landa-ingurua errespetat-zen duten jarduerekin, nazioarteko ingurumen-politika-ren arloko betebeharrekin eta horiek aplikatzeko helbu-ru eragileekin, eta horiek Estrategian bertan jaso dira,baso-sektoreari, arrantzari eta elikadura-kalitateari lo-turiko beste batzuekin batera.

Industria

Industriak aldatu egin du ingurumenarekiko ha-rremanak ulertzeko modua, eta, gaur egun, hori ezin-bestekoa da enpresaren biziraupenerako.

Eusko Jaurlaritzako Industria sailak EAEko indus-tria-politikarako garatu dituen tresna programatikoekhorixe jarri dute agerian. Ekonomia Sustapeneko2000-2003ko Erakunde arteko Egitamuarenerronken artean (bere helburu orokorrak lortzekoerronkak), ingurumena enpresen lehiakortasunekofaktoretzat aintzat hartzea eta gizartea baliabideenurritasunaz jabearaztea sartzen ditu. Horretan oina-rrituz, jarduera garatzeko eta dibertsifikatzeko ildoestrategikoak zehazten dira, ingurumenaren arloansortzen diren aukera berrietan oinarrituz.

Egitamu honen ostean, Gizarte Lehiakor-tasuneko eta Berrikuntzako 2006-2009 Egi-tamua sortu da, eta horrek ere ingurumen-aldagaiasartzen du; hala eta guztiz ere, ez da ikusten oraingoeta etorkizuneko giza jardueraren euskarria izatekobilakaerarik. Egitamuak ez du hartzen sustatu nahiden Bigarren Eraldaketa Ekonomiko Handiaren zuta-betzat.

Zientzia, Teknologia eta BerrikuntzaEgitamuari dagokionez (2001-2004), egitamuaren

helburuen artean garapen iraunkorra lortzea dago,eta aditzera ematen da EAEko enpresek lehiakorta-sunaren alde egiten duten apustua ezin dela inguru-mena aintzat hartu barik egin, oraingo eta etorkizu-neko belaunaldien bizi-kalitateko alderdi garran-tzitsuak hipotekatuz.

Ingurumena eta energia Egitamuaren jarduketa-eremuen artean sartuta daude, eta arlo horretan hirujarduketa-programa zehazten dira: energia garbien etazentzuzko erabileraren programa, ingurumen-sistema-ren iraunkortasun-programa eta ekonomia- nahiz gizar-te-jardueretako ingurumen-iraunkortasuneko progra-ma. Zientzia eta Teknologia Egitamu berriaren helbu-rua, izan ere, hiru helburu estrategiko dituen eredu be-rria ezartzea da; eredu horren alderdi nagusia ekono-mikoa izango da, eta ingurumen- nahiz gizarte-alder-diak garrantzi urriagoko elementuak dira.

Industria, Merkataritza eta Turismo Saila,2004an, lankidetzan ibili da Lurralde Antolamendueta Ingurumen Sailarekin, Ingurumen KontsumoIraunkorreko 2005-2010eko EAEko Egitamua ga-ratzen.

Energiaren arloan, Euskadiko 2010ekoEnergia Estrategia 2005ean onetsi zen, GarapenIraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategiaren ostean;bertan, konpromiso zehatzak eta kuantifikatuak jasoziren, esate baterako, energia berriztagarrien ehune-koa % 12 izatea, eta hori ezin izan zen Estrategianjaso.

Etxebizitza

EAEko Ingurumen Estrategiaren arabera, erai-kuntza- eta etxebizitza-sektoreko enpresek hobetuegin behar dute euren lehiakortasuna, eraikin eta az-piegitura hobeak sortuta, bezeroei ongizate nahiz ba-lio handiagoa eskainita, energiaren zein beste balia-bide natural batzuen kontsumoa murriztuz eta ingurunaturala sustatuz nahiz babestuz; estrategia horrekinsintonian, Etxebizitzako 2002-2005 Egitamu Gidarikoardatz estrategikoen barruan, iraunkortasun-irizpide-ak sartu dira, orokorrean.

Halaber, sailen arteko hitzarmena abiatu da,Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren eta

33



Etxebizitza Zuzendaritzaren artean; horren bidez,Eraikuntza Iraunkorreko Gida eta EraikinenBaloraziorako Kodea sortu dira.

Garraioa

Garraioaren ingurumen-eragina EAEko etaEuropako ingurumen-arazo nagusienetariko bat da,eta negutegi-efektuko gasen emisio guztien % 43sortzen du. Garraio Iraunkorreko 2002ko azarokoEgitamu Gidariak Estrategian jasotako helburuakbiltzen ditu; esate baterako, garraio-eskariaren haz-kundea garapen ekonomikoarekin ez lotzea, garraio-bideen oreka berria sustatzea eta garraio iraunkorre-rako aurrerapausoak ematea. Egitamuko etaEstrategiako helburuak jarduketa-egitamuen bidezgaratu behar dira, garraio-eskariaren kudeaketa era-ginkorra izateko.

Lurralde Antolamendua

Estrategiak Lurralde Antolamenduaren arloan di-tuen konpromisoak, funtsean, EAEko LurraldeAntolamenduko Jarraibideak garatzean oinarritzendira, Lurraldearekiko Zati Egitamuen etaLurraldearekiko Egitamu Sektorialen bidez, eta horie-tariko gehienek, nolabait atzeratuta bada ere, aurre-ra jarraitzen dute kasuan kasuko tramitazio-proze-suekin.

Integrazio Bertikala

Garapen Iraunkorreko EuropakoEstrategiari dagokionez, Garapen IraunkorrekoEAEko Ingurumen Estrategiak sintonia bikaina dauka,bai denbora-aldian eta bai Europako Estrategiareningurumen arloko helburuen nahiz konpromisoen ze-haztapenean. Ingurumen-estrategia hutsa denez,EAEko estrategiak baztertu egiten ditu iraunkortasu-naren barruko funtsezko elementuak; adibidez, eko-nomiaren eta gizartearen barruko alderdiak.

Ez da loturarik ezarri Garapen IraunkorrekoEspainiako Estrategiarekin, eta horren lanketageldiarazita gelditu zen, EAEko Ingurumen Estrategialantzeko fasean.

Hiru Lurralde Historikoetako ForuAldundiei dagokienez, horiek garrantzi handikoeginkizuna dute iraunkortasunean eragin handia du-ten politika sektorialak garatzean eta betearaztean;izan ere, ingurumenaren arloko eskumen bereziak ezezik, beste zenbait arlotan ere jarduketa-gaitasunhandia dute: hondakinen kudeaketa, landa-garape-na, sustapen ekonomikoa, herri-lanak eta azpiegitu-rak, gizarte-ongizatea,… Hala eta guztiz ere, EAEkoEstrategia lantzeko prozesuak ez ditu Foru Aldundiaklotzen, eta ez die jarduketa-konpromiso loteslerikezartzen.

Foru Aldundiek jarduketak egiten ari dira, EAEkoIngurumen Estrategiaren ildotik, kasuan kasukoLurralde Historikoetan; esaterako, Bizkaia 21Egitamua, Bizkaiko udalerrien IraunkortasunAdierazleen Sistema, Gipuzkoako AldundianGarapen Iraunkorreko Saila sortzea, Gipuzkoan iraun-kortasuneko estrategia-prozesu espezifikoa has-tea,… Gainera, Gipuzkoako Foru Aldundiaren etaEusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu etaIngurumen Sailaren arteko lankidetza-hitzarmenaegin da, Gipuzkoan iraunkortasunera bideraturikoekintzak sustatzeko.

Toki-administrazioari dagokionez, ingurumen-kontzientzia oso agerikoa da; hain zuzen ere, TokikoAgenda 21ak egiteko prozesua orokortu egin da, etaEAEko udalerri ia guztiak ari dira agenda horiekezartzeko edo egiteko prozesuan. Datu oso garran-tzitsua da; izan ere, toki-agendek ingurumen-helbu-ruak eta gizarte- nahiz ekonomia-helburuak jasotzendituzte, eta ez dira mugatzen EAEko Estrategiaren in-gurumen-kezketara. Era berean, aipagarria daUdalsarea 21 deritzoneko udalerriak etengabe atxi-kitzen ari direla eta Udaltalde 21 izenekoak eratzendabiltzala.

Ondorengo Garapenak

Aldaketa Klimatikoaren aurka BorrokatzekoEAEko Egitamua

Bere garrantzia kontuan hartuta, AldaketaKlimatikoaren aurka Borrokatzeko EAEko Egitamua(2008-2012) aipatu behar dugu hemen; 2007ko aben-

34



duaren 4an onetsi zen, eta helburua aldaketa klima-tikoaren ondorioak egokitzea eta ahalik eta gehienmurriztea da, baita karbonoaren mende ez dagoeneredu sozioekonomikoa finkatzeko aurrerapausoakematea ere. Egitamuaren helburu estrategikoetarikobat, horri dagokionez, 2012rako CO2-ren isurpenak%14an murriztea da, 1990eko mailekin konparatuz(22 puntuko aldea, indarreko jarraibideen araberakoisurpenei dagokienez). Egitamuak 120 neurri ditu, etaEusko Jaurlaritzako 6 Sail inplikatzen ditu(Ingurumena, Industria, Garraioak, Hezkuntza,Etxebizitza eta Nekazaritza).

1.4.2. Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategian identifikaturiko urritasunaketa hobekuntza-arloak

Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategiaren edukiak eta lantzeko prozesua aztertuondoren, hasierako ondorio batzuk atera daitezke:

A) Ikuspegiari dagokionez:

1. Eusko Jaurlaritzak, 2001ean, apustu erabakiga-rria egin zuen garapen ekonomikoa gizarte-kohe-sioarekin eta ingurumenaren babesarekin bate-ratzeko, eta, horrela, Iraunkortasunaren aldekoKonpromisoa sinatu zen. Hala ere, konpromisohorrek ez du estrategia edo programa oro-korrik sorrarazi, EAEko gizartearen etorkizune-ko ongizatea arriskuan jartzen duten iraunkorta-sun-erronkak zehazteko eta horiei aurre egiteko.Horren ordez, estrategia (ingurumena, energia,lehiakortasuna…) edo egitamu (garraio iraunko-rra…) sektorialak agertu dira, eta horiek, kon-promiso hori onartuta, euren arloko ekintza ze-hatzak planteatu dituzte.

2. Iraunkortasunerako hurbiltze sektorial horren on-dorioz, 2002an onetsitako Garapen IraunkorrekoEAEko Ingurumen Estrategiak ez dauka gizarte-eta ekonomia-helbururik, Europako beste es-trategia batzuetan gertatzen denaren alderantziz;gainera, ingurumen-estrategiatzat hartzendu bere burua, planteaturiko Xedeetan etaKonpromisoetan ikusten denez. Horrenbestez,

GIEIEk ez dauka unidimentsionalismorik xedeeneta estrategien formulazioan, eta, beraz, zentzuzorrotzean ezin daiteke homologatu Europan oro-kortu diren azken belaunaldiko estrategiekin.

3. Ingurumen-dimentsio hutsa izatearen eraginez,kudeaketa, integrazio eta koordinazioko tresnek,eraginkortasun handiagoa edo txikiagoa izanarren, ingurumen-izaera horren zama jasan behardute, eta kontuan hartzen dituzten iraunkorta-sun-elementu bakarrak ingurumenekoak dira.

4. Goian adierazitakoaren kalterik gabe, aditzeraeman behar da GIEIE lerrokaturik dagoelaGarapen Iraunkorreko Europako Estrategian(GIEE) zehazturiko edukiekin eta ardatzekin, etahorixe da garapen iraunkorreko Europako estra-tegiaren ingurumen-ardatza (barne-alderdian).

B) Edukiari dagokionez:

5. GIEIEk Ingurumen Xedeak eta horiek lortzekoBeharrezko Baldintzak ezartzen ditu; horiek batdatoz Ingurumen Ekintzako SeigarrenProgramako eta, oraintxe adierazitakoaren ara-bera, Europako Estrategiako edukiekin. Hala etaguztiz ere, norabidea berdina izan arren, edu-kiek ez dute zehaztapenik, orokorrean.Gainera, arlo garrantzitsu batzuetan, konpromi-soak ez dira zehazten lortzeko moduko xedeeilotuta, eta, kasuren batean, konpromisoek ezdute erantzulerik esleituta. 2002ko agirian, ga-rraioaren, energiaren edo garapen iraunkorra-ren nazioarteko dimentsioa aipa daiteke, hori ezbaita jaso ere egiten. Beharrezko 4. Baldintzak(Hiritarrak, Administrazioa eta enpresak gaitzea)ez dauka helbururik zehaztuta, kontsumo iraun-korraren arloan; dena den, gaur egun, arlo horre-tako jarraibideak garatzen ari dira. Azkenik, aipa-garria da aldaketa klimatikoaren aurkakoegitamurik ez egotea, edo Kiotoko Protokoloabetetzeko aipamena egitea, alderdi horiek guz-tiak ez baitira aztertu 2007ko berrikuspeneraarte.

6. Helburuak ezartzen direnean, estrategiak ez duzehazten horiek lortzeko zein ekintza garatuko

35



diren, eta finantza- nahiz aurrekontu-inplikazioenbaloraziorik ere ez du egiten. Ezaugarri horibeste estrategia askok ere badute (estrategiaekintza-egitamuetan gauzatzen da), baina sines-garritasuna eta, batik bat, ezarritako epeen si-nesgarritasuna murriztu egiten da, estrategiarenetorkizuneko berrikuspenek arlo horretan jasobehar dutenaren arabera.

7. Halaber, lehentasunak ezartzeko ahaleginikere ez da egin, eta akats hori beste eskualdeeta herri batzuetako estrategiarik gehienek (az-terturiko estrategiak) ere badute. Horrela, gertadaiteke ekintzarik garrantzitsuenak ekintza politi-koen multzo zabalean barreiatzea, eta horrek oz-topatu egin dezake estrategiaren inplementa-zioa, horren funtsezko elementuetan.

8. Estrategiak epe luzerako xedeak ezarri arren(2020ra artekoak), eta Ingurumen Egitamuareningurumen-zehaztapena 4 urteko aldirako badaere, GIEIEren programa-eduki ia osoa2006an agortzen da6, eta xede kuantitatiborikgehienak 2012rako lortu behar dira.

C) Sortzeko prozesuari dagokionez:

9. Garapen Iraunkorreko Ingurumen Estrategiamodu nahiko nahasian sortu da, IBLOk lau urtezbehingorako ezarritako Ingurumeneko EsparruPrograma (IEP) sortzeko prozesuan. Kontzeptuenaldetik agiri desberdinak izan arren, biek agiribakarra osatzen dute, eta horrek nolabaiteko na-hastea sorrarazten du, bakoitzaren orientazioei,helburuei eta xedeei dagokienez. Beraz, bidezkoaizan daiteke lau urterako ondorengo IEPak lan-tzean agiriak bereiztea; horrela, estrategia be-rriak hiru dimentsioko ikuspegia hartuko du, etaIEPa, berriz, horren ingurumen-besoa izango da.

10. Bigarren mailakoa izan arren garrantzitsua denbeste alderdi bat, izan ere, IEPen eta horri eus-karri teknikoa ematen dioten agirien (adibidez,

ingurumenaren egoerari buruzko Diagnostikoa)berrikuspen-prozesuen denbora-koherentzia sar-tu beharra da. Hain zuzen ere, lege-aginduz,Ingurumeneko Esparru Programaren berrikuspe-nak lau urtez behin egiten dira (2006an eta2010ean), eta diagnostiko hori, ostera, hiru urte-an behin gaurkotzen da (2004an, 2007an eta2010ean). 2004ko diagnostikoaren kasuan izanezik, hurrengo diagnostikoak argitaratzeko datakez datoz bat IEPren berrikuspen berrirako date-kin.

11. Hiritarren eta eragile interesatuen partaidetza(halako prozesuen funtsezko osagaia) ez da berdi-na izan prozesuko atal desberdinetan (ingurume-naren egoeraren Diagnostikoa, Agiri estrategikoaedo oinarrizkoa eta Estrategia egitea); gainera,adituen presentziaren bitartez bideratu da beti (gi-zarte-eragileak eta administrazioak ad hoc erakobatzordeetan ordezkatzen dituzten adituak).

• Diagnostikoa egiteko fasean, partaidetza za-bala eta eraginkorra izan zen, ad hoc sorturikobatzorde batzuen bidez. Partaidetza publikoa-ren aldetik aipatzeko modukoa den beste ele-mentu bat, izan ere, prozesuaren esparruanegindako gizarte-iritziko inkesta izan zen. Halaere, ez zen eragile interesatuei kontsulta egi-teko prozedura formalik abiatu, eta horrek par-terik hartu ez izanaren sentimendua sortu dueragile horien artean.

• Oinarrizko Agiria egitean, Administraziotikkanpoko gizarte- eta ekonomia-eragileen par-taidetza urria izan zen, formalizatu gabea etaex post erakoa. Zehazturiko kontraste taldeakgehienbat komunikazio beharrizanen araberasortu ziren, erabakiak hartzeko prozesuan par-te hartzearen arabera baino gehiago.Estrategia lantzeko fasean ere urriagoa izanzen partaidetza, segurutik ezarritako epeenpresioaren eraginez, horiek argi eta garbi labu-rregiak izan baitzen, kontsulta-fase bat eragin-kortasunez oinarritzeko.

36


6 GIEIEk jasotako 141 programa-konpromisoetatik, 137 konpromiso 2006rako osatu behar dira. Xede kuantitatiboak, aldiz, asmo han-diagokoak dira; beraz, 2002-2006 aldian derrigorrez betearazi beharrekoak 44 baino ez dira, eta gainerako 38ak epe luzeagoan lortzeko au-kera dago.


12. Horrenbestez, mekanismo asko ezarri ziren, gi-zarte osoak Oinarrizko Agiria eta Estrategia eza-gutzeko. Baina, jendeak agenda eta horren edu-kiak lantzeko prozesuan izandako partaidetzaridagokionez, ezin daiteke esan Estrategiariburuzko gizarte-eztabaida egon zenik, orga-no aholku-emaileen, elkarteen, gizarte-eragileeneta biztanleen artean; horrela, talde horiek ezdira estrategiarekin identifikatzen. Legeak berakezarritako partaidetzako, lanketako, jarraipenekoeta kontroleko organoek ere (IngurumenBatzordea eta Aholkularitza Kontseilua) ga-rrantzi urriko eginkizuna izan zuten, bilerak egineta formalismoak bete egin ziren arren.Zalantzarik gabe, alderdi hau arreta handiagozaztertu beharko da ondorengo berrikuspenetan.

D) Integrazio horizontalari dagokionez:

13. EAEko Administrazioko Sailetatik sustaturiko po-litiketako ingurumen-dimentsioaren integrazioa-ren aurrerapausoak ez dira adierazpen hu-tsetara mugatu, baina prozesua apurka-apurkakoa eta zaila da, eta EuskoJaurlaritzako gorengo agintaritza politikoarenkonpromiso pertsonalarekin sustaturik dago;hori, berriz, EAEko Iraunkortasunaren aldekoKonpromisoa deritzonean gauzatu da. Bertakobaliabideak indartzeko orduan edo sailen kudea-keta-prozedurak aldatzeko orduan ez da integra-ziorik egon, jarduketen iraunkortasunaren azter-keta sistematikoa egin ahal izateko.

14. Estrategiaren alderdi formalek edo lerrune-koek zaildu egiten dute integrazioa. Horrela,lanketa eta inplementazioaren jarraipenaLurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailak7 gi-datzen du, eta horrek, nolabait ere, mugatu egi-ten du beste sail batzuen erritmoetan eta kon-promisoetan eragiteko gaitasuna, funtsezko ere-muetan helburu kuantitatibo zehatzik ez egoteakagerian jarri duenez (Energia eta Garraioa).Ingurumen Sailaren eta beste sail batzuen ar-teko akordioak, hortaz, lankidetza-tresna na-

gusiak dira, planteaturiko konpromisoak zeinmailatan bete diren urtero adierazten duten ja-rraipen-txostenekin batera.

15. Alderdi aipagarri bat, izan ere, LegebiltzarrakIngurumen Estrategia ez onartzea da; gainera,horren inguruko eztabaida politikorik ere ez zenegin, gobernuak sustaturiko beste estrategiasektorial batzuen kasuan egiten den bezala(Garapen Iraunkorreko Estrategia oso baten zatiosagarriak izango liratekeen estrategia sektoria-lak). Iraunkortasun Estrategiaren behin betikoonespena aginte legegileak egin behar izatea,bestalde, estrategia horren helburuen garran-tziak justifikatzen du, helburu horiek erraz gain-ditzen baitute legegintzaldi bateko aldia; beraz,adostasun maila handiagoa behar dute, eta eu-ren jarraipena eta aldian behingo ebaluazioa(konpromisoak betetzeari dagokionez) Lege-biltzarrean egin behar da. Horrek guztiak garrant-zi handiagoa ematen dio. Europan egindako ho-bekuntzen eraginez, ministerio guztiak inplikatudira, eta horien kudeaketa parlamentuko eztabai-dan eta kontrolean azaldu da.

E) Integrazio bertikalari dagokionez:

16. EAEko Administrazioaren izaera ia federala da,eta, horren ondorioz, prozesua oraindik ere kon-plexuagoa da; izan ere, politika sektorial garran-tzitsu batzuk (adibidez, Errepideak, Nekazaritza,Herri Lanak, Urak, etab.) foru-administrazioen es-kumenekoak dira. Eusko Jaurlaritzak gidaturikoIraunkortasunaren aldeko Konpromisoa hartzeakez du maila bereko inplikaziorik eragin, bertakoSailei dagokienez.

17. Lurralde Historikoek garapen iraunkorrekoprogramak lantzeko pausoak ematen joan diraoraintsu, baina oraindik ez dago planteamen-duen koherentzia bermatzen duen mekanismoeragilerik. GIEIEa lantzeko prozesuan izandakoinplikazioa, lehen esan denez, mugatua izan zen,eta erakundeen arteko koordinazio-prozesua ere

37


7 Horren izen berria Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Saila da.


ahula da (bi kasuotan, Ingurumen Batzordearenbidez). Konstituzio-koherentzia aintzat hartuta,beharrezkoa da, GIEIEekin batera, lurralde-estra-tegiak ere formulatzea edota zabaltzea,Europako beste herri batzuetan gertatzen denbezala.

18. Udalak, aldiz, gero eta gehiago inplikatu dira,euren kudeaketa-eremuetan, Tokiko Agenda 21deritzenak eginez (GIEIEan jasotako helburua),EAEko udalerri ia guztietan; horiek IHOBEk etaForu Aldundiek finantzatu dituzte. TokikoAgenden barruan, gizarte- eta ekonomia-arloeta-ko jarduketak daude jasota, eta ez dira inguru-men-arlora mugatzen (behintzat teorian); horienprestakuntzan eta jarraipenean, hiritarren partai-detzak eginkizun garrantzitsua dauka, zentzu osozabalean. Hala eta guztiz ere, agenda gutxireneztabaidetan jaso dira hiri-garapeneko ereduarieta horrek lurzoruaren okupazioan duen eragina-ri nahiz garraio-jarioen sorkuntzari buruzko haus-narketak. Prozesuko fase aurreratuetan daudenudalen arteko lankidetzarako mekanismoen sor-kuntza (Udalsarea 21) aintzat hartuta, esan dai-teke jardun hobeak eta atzeraelikadurako jardu-nak hedatzeko mekanismoak sortzen ari direla,baina horiek oraindik ere sorberriak dira.

F) Tresnen garapenari dagokionez:

19. Estrategiak ez du berariaz esleitzen hautaturikohelburuak betetzeari loturiko tresnarik, eta, gai-nera, ez dira baloratzen estrategiaren finantza-eta aurrekontu-inplikazioak. GarapenIraunkorraren lehentasunen integrazioa ez dagoargi islatuta aurrekontu-prozesuan, ErresumaBatuan edo Herbehereetan (esate baterako) ger-tatzen denaren alderantziz; izan ere, herri horie-tan, ministerio-sail bakoitzak, bere aurrekontuan,garapen iraunkorreko dimentsioak aintzat hartze-ko modua azaldu behar du, bere politiken eta, be-raz, aurrekontuen prestakuntzari zein inplemen-tazioari dagokionez.

20. Ingurumen-dimentsioa ingurumenean eraginaduten politiketan integratzea, bestalde, Ingu-

rumen Eraginaren Baterako Ebaluazioaren (IEBE)prozedura abiatzean oinarritzen da, eta prozedu-ra horren garapen metodologikoa zirriborroanbaino ez dago; eragileek jokatzeko moduan alda-keta sartzea, berriz, neurri handian borondatez-ko akordioetan oinarritzen da (horren barruan,industriarekiko akordio sektorialak sartzen dira,baita enpresetako Ingurumen KudeaketakoSistemak ezartzea ere ?arlo horretan Euskadi au-rrekarien artean dago Europa osoan?, edo enpre-saren nahiz Herri Administrazioaren arloko ingu-rumen-hobekuntzako programak ere bai), infor-mazioa hedatzeari eta ingurumen-hezkuntza sus-tatzeari dagokionez (adierazitako hobekuntzapraktikoen ildotik). Beste tresna batzuen garape-na, berriz, onarturiko konpromiso programatikoenbarruan sartzen da (kontsumo iraunkorreko estra-tegia garatzea edo zerga berdea sustatzea).

21. Hala ere, Europar Batasunak ingurumen-eragina-ren baterako ebaluaziorako planteatu duen pro-zedura berriaren kasuan ez bezala, IEBEa (esku-men-zergatien eraginez) ez da dimentsio baka-rrekoa (Estrategiari leporaturikoa).

22. Arrazoi horien eraginez, GIEIEk ia ez du eraginikmerkatuko tresnen sustapenean, eta zergaberdearen garapenean zeharka baino ez dasartzen; zerga horrek ekonomia- eta gizarte-iraunkortasunean duen eraginak (enpresen lehia-kortasuna, enpleguaren gaineko eragina) azter-keta zehatzak behar ditu. Suediako politikak erre-ferentziako adibide ona eskaintzen du; hain zu-zen ere, ingurumena presionatzen duten jardue-ren gaineko tasak igo egin dira, eta enpleguarengaineko tasak, berriz, jaitsi.

G) Jarraipeneko eta ebaluazioko mekanismoeidagokienez:

23. Estrategiaren jarraipena adierazleen panel batenmonitorizazioan oinarritzen da, baita konpromi-soak betetzeari buruzko urteroko jarraipen-txos-tenak egitean ere.

24. Adierazleen panelak GIEIEri egotzitako urritasunbera dauka; izan ere, bere planteamenduarekin

38



koherentzian, ingurumen-adierazleak baino ez ditujasotzen. Hala eta guztiz ere, bere estrategianoinarrituz, beste muga batzuk ere aipagarriak dira:

• Estrategiak adierazitako Xedeek eta Helburuekez dute ad hoc adierazlerik zehazten,Alemaniako eta Erresuma Batuko adierazle na-gusiek bezala, azken horiek orokorrean adie-razten baitute egoera, edo Alemaniako DUXadierazleak bezala (herriaren iraunkortasunmaila neurtzen duena).

• Bestalde, oraindik ez da Integrazioko etaIraunkortasuneko Adierazlerik garatu.

• Konpromiso kuantitatibo batzuek ez dute eurenebaluazioa islatzen duen adierazlerik.

• Halaber, ez da adierazle biofisikorik zehazten,eta, beraz, ebaluatzen ez diren baliabide-kont-sumoak daude.

25. Ingurumen Iraunkortasunari buruzko urte-roko Txostenek kontuak emateko ahaleginhandia adierazten dute, Estrategian onarturikokonpromisoei dagokienez, eta horrek ez du pa-rekorik Eusko Jaurlaritzako beste plan batzuenjarraipenean. Ahultasunik handiena hauxe da:

erakunde independente batek egiten ez dituenez(adibidez, Legebiltzarrak edo AholkularitzaBatzorde independente baten zuzendaritzapekoebaluazioa), ez dira oso kritikoak Jaurlaritzarenekintzarekin, eta nolabaiteko atsegintasunadute. Konpromisoak (gehienetan programatiko-ak) lortzeko mailaren ebaluaziora bideratzen di-ren neurrian, ebaluazioa funtsean subjektiboada, eta betetzearen ardura duten Sailek emanda-ko informazioaren araberakoa. Bestalde, ez daaztertzen ingurumen-xedeak (ingurumen-adieraz-leen emaitzek adierazitakoa) eta harturiko kon-promisoak betetzearen arteko kausazko lotura;beraz, ebaluazioak Herri Administrazioaren kon-promisoak zein mailatan bete diren baino ez duadierazten, baina ez horien egokitzapena edo lo-tura, programaturiko helburuei dagokienez, etanolabait ere mugatu egiten dira etengabeko ho-bekuntzako tresnatzat erabiltzeko aukerak.

26. Estrategiak jarraipenerako eta ebaluaziorakoezarritako mekanismoen artean, IngurumenBatzordearen urteroko txostena egitea dago,konpromisoak lortzean izandako koordinazio etabetetze mailari buruz; txosten hori, hala ere,oraindik ez da egin.

39



EAE-N GARAPENIRAUNKORREKOESTRATEGIA INTEGRATUASORTZEKO GOMENDIOAKETA PROPOSAMENAK


42


2.1.Praktikan oinarrituz egindako gogoetak,garapen iraunkorreko nazio-estrategiakhobetzeko

Garapen iraunkorreko nazio estrategien (GINE)formulazioa fenomeno berria da. Horrenbestez, ez daastirik egon esperientziak horiek planteatzeko modujakinaren arrakasta egiaztatzeko. Horretan beterano-ak diren herriek 15 urteko esperientziak dituzte; ekin-tza eta koordinazio estrategikorako tresnarik eragin-korrenetariko batzuk, hala ere, GINE motako formula-zio espezifikoa egonda edo ez egonda aplikatu dira.

Nazio-estrategien barruan, oro har, EkintzaEgitamuak sartzen dira. Baina, horien kasuan ez be-zala, Estrategiak denboran iraunkorrak diren proze-sutzat sortzen dira, eta ez dira berez agortzen. Epe lu-zean lortzeko moduko helburuak adierazten dituzte,eta, gizarte osoa inplikatzean, buruzagitza-, partai-detza- eta komunikazio-dosi handiak behar dituz-te, gizartearen mobilizazioa eragiteko, HerriAdministrazioaren makinaria osoaren mobilizazioa-rekin batera. Epe luzerako prozesu-izaera edukitzeakgarrantzi handia ematen die atzeraelikadurakoosagaiei (jarraipena, ikaskuntza eta berrikuspena).

3. kapituluan8 egindako kasuen ikuskapenak etahelburu berarekin oraintsu egindako beste ikerketabatzuek9 adierazitakoaren arabera, GINEen plantea-menduek urritasunak dituzte zenbait alderditan; ho-rien artean, honako hauek aipa daitezke:

Garapen iraunkorreko helburuen etaAdministrazioaren aurrekontuaren arteko integra-zioa.

• Tresnazko politiken konbinazioa, eta, horien arte-an, merkatukoek (ekonomikoak) oraindik ere ordez-karitza urria dute (zerga-berrikuntzak).

• Administrazioaren maila desberdinen (tokikoa, es-kualdekoa eta naziokoa) arteko jarduketen koordi-nazioa.

• Atzeraelikadurako mekanismoak: monitorizazioa,ikaskuntza eta egokitzapena.

Garapen Iraunkorreko EAEko Estrategia (GIEE)berri baterako hobekuntza-proposamenen aurkezpe-na sistematizatzeko, kapitulu honetan aurreko atale-tan azterturiko gaien ibilbide laburtua egiten da; hau-xe bereizten da:

• Jokoan dauden arloak

• GIEIEen egoera

• Ikerturiko kasuen jarrera

• EAEren kasuan aplikatzeko moduko gomendioak.

2.2.Estaldura: Estrategiaren gaiak. Helburuesplizituak

Gaiaren planteamendua

Zeri buruz mintzatu behar da garapen iraunkorre-ko estrategia bat formulatzean? Zer gai sartu behardira ikuspegian, xedeetan, helburuetan eta jarduke-ta-ildoetan? Zein da iraunkortasunari buruzko ezta-baidaren berezko eremua? Galdera horien erantzunabi maila desberdinetan planteatu ahal da, baina bimaila horiek elkarri lotuta daude:

2. Estrategia integratua sortzeko gomendioak etaproposamenak

8 Eranskinean jasotako Laguntzako Dokumentaziotik.9 Darren Swanson eta beste batzuk, National Strategies for Sustainable Development. Challenges, approaches and innovations in

strategic and co-ordinated action, International Institute for Sustainable Development, Winnipeg, 2004. Europako Batzordea, NationalSustainable Development Strategies in the European Union. A first analysis, 2004ko apirila.


• Lehenengo eta behin, kontzeptu-mailan edo filoso-fikoan, iraunkortasunari buruz zer ulertzen den ez-tabaidatzen da: ekonomia-iraunkortasuna?, ingu-rumen-iraunkortasuna?, gizarte-iraunkortasuna?,iraunkortasun integrala?

• Bigarrenez, maila eragilean, garapen iraunkorrekoestrategiaren agendaren barruko gaiak eta helbu-ruak eztabaidatzen dira: aldaketa klimatikoa, ura-ren nahiz airearen kalitatea, langabezia, pobrezia,gizarte-desintegrazioa, hondakinen kudeaketa, ba-liabide berriztaezinen kudeaketa, kultura-nortasu-naren mantenamendua… Zerrenda oso luzea izandaiteke, lehenengo eztabaidari emandako erantzu-naren arabera.

Nazioko eta eskualdeko estrategien konparazioakagerian jarri duenez, lehenengo mailan itxuraz ez dagoplanteamendu-desberdintasunik; izan ere, modu inpli-zituan edo esplizituan, onartu egiten da Brundtlandtxostenean egindako formulazioa: iraunkorra da orain-go beharrizanak betetzen dituen garapena, baina etor-kizuneko belaunaldiek euren beharrizanak betetzekoduten gaitasuna arriskuan jarri barik.

Hala ere, ez da ahaztu behar BrundtlandBatzordearen azterketa garapen ekonomikoaren etaingurumenaren arteko loturan oinarritu zela; bertanateratako ondorioen arabera, garapen-eredu askokhanditu egiten zituzten pobrezia, zaurgarritasuna etaingurumenaren narriadura:

«Oraingo ekintza asko, teorien aurrera-kuntzarako egiten direnak, iraunkortasuna-ren aurkakoak dira, zama astunegia ezartzendute baliabide naturalen gainean. Ekintza ho-riek, agian, erabilgarritasunak islatuko dituz-te geure belaunaldiko balantze-orrietan, bai-na horien eraginez geure seme-alabek gale-rak jarauntsiko dituzte».

Horrenbestez, iraunkortasun-estrategiaren alder-di nagusia edo berezia, izan ere, garapen ekonomi-

koaren (ereduaren) elkarreragina edo eragina da,baliabide naturalen erabilgarritasunean eta naziokonahiz nazioarteko gizarte talde desberdinetan.Iraunkortasunaren azterketan, hemen eta orain kon-tzeptuak gainditzen dituzten bi ikuspegi sartzen dira:sektorez gaindiko ikuspegia, jarduketa batek gizar-teko beste talde eta sektore batzuetan duen eraginaaztertzen duena (kostu eta eragin globalen gainekoikuspegia, beraz); eta denbora arteko ikuspegia,jarduketak etorkizuneko garapen-aukeretan (etorki-zuneko belaunaldien aukerak) izan ditzakeen eragi-nak aztertzen dituena.

Hortaz, garapen iraunkorra hiru dimentsiokokontzeptua da, eta, horren barruan, ekonomia (enple-gua eta errenta sortu), ingurumen-garapena (baliabi-de naturalen kontsumo ordenatua eta produkzio-pro-zesuetan sorturiko hondakinen kontrola) eta gizarte-garapena (bizi-baldintzak eta garapenak sorturikoaberastasuna banatzeko baldintzak) sartzen dira.Beraz, garapen iraunkorreko estrategiek aintzat har-tu behar dute herri baten ekonomia- eta gizarte-ga-rapena aztertzeko modua, eta, aldi berean, inguru-menaren eta funtsezko baliabide naturalen oinarrizkobalioak zaindu behar dituzte.

Produkzio-sistemaren teknologian zein egituraneta gizarte-jokabidearen balioetan nahiz jarraibidee-tan eragina duten gaiak direnez, helburuak epe lu-zera planteatzen dira, eta, horietariko batzuk betet-zeko, gutxienez belaunaldi bat beharko da (20 urteedo gehiago).

Epemugak luzeak izan daitezkeen arren, estrate-gia zorrotz batek lortu behar diren xedeak finkatu be-har ditu, kuantifikatzeko eta neurtzeko modukohelburuak ezarrita, estrategiaren indarraldirako;horrela, errazago ebaluatu10 eta ikuskatuko da estra-tegiaren kudeaketa.

Une honetara helduta, aukerako bi plantea-mendu daude:

43


10 Gai honi lotuta, iraunkortasuna neurtzearen gaia dago, eta ez dago hori planteatzen duen estrategiarik (Alemaniakoa izan ezik,horrek adierazle laburtua sartzen baitu). Adierazleak aztertzean gaira itzultzearen kalterik gabe, iraunkortasun kontzeptua zentzuz ulertze-ko, beharrezkoa da adierazle-panel egokia (eta, aldi berean, mugatua) aintzat hartzea, adierazitako alderdiak orokorreak jasotzeko. Bainahori ez da mugatzen gutxi edo asko izatearen inguruko eztabaidara: garrantzitsuena helburuei lotuta egotea eta euren arteko lotura ego-tea da, multzo osotik iraunkortasunaren arloan aurrera egiten den ala ez (eta horren zergatia) ondorioztatu ahal izateko.


a) GINEak ikuspegia, xedeak eta helburuak for-mulatzen ditu, ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-iraunkortasunaren hiru eremuetan; hain zuzen ere,iraunkortasunaren arazoetan eta horren elkarreragi-netan funtsezkoak edo oinarrizkoak diren alderdietanoinarritzen da (erabateko enplegua, aberastasunarensorkuntza eta banaketa ekitatiboa, baliabideen era-bilera eraginkorra, inguru naturalaren zaintza, kultu-ra-nortasunaren mantenamendua eta gizarte-kohe-sioa).

Iraunkortasunaren aurkako elementuen aurre-tiazko diagnostikoa (indarreko eredu sozioekonomi-koaren jarraipena arriskuan jartzen duten elemen-tuak) funtsezkoa da helburuen multzoa aukeratze-ko11, oraingo elkarreraginak adieraziz. Azken al-derdi hori garrantzitsua da iraunkortasunaren eragi-nak ulertzeko (helburuen arteko gatazkak) eta gizar-tera bidezko mezuak iristeko.

b) Aukera hau harmoniaren ikuspegiari lotutadago, garapenaren hiru dimentsioetan.

Bigarren ikuspegiaren arabera (eremu mugatua),GINEaren ikuspegia, xedeak eta helburuak inguru-men iraunkortasunik ezari lotutako arazoen kon-ponketan oinarritzen dira (garapen ereduak sorturikoarazoak: baliabide naturalen gehiegizko kontsumoez-iraunkorra; inguruaren desnaturalizazioa; osasu-nerako arriskuak, produktu kimikoak erabiltzeagatik;hondakinen sorrera, isurketa eta tratamendua,etab.); horri dagokionez, teknologiaren eta gizartea-ren arloko aldaketak planteatzen dira (produkzio- etakontsumo-jarraibideak, bizimoduak, hiri- nahiz lurral-de-antolamendua), eta horiek produkzioaren (enple-gua, errenta) eta gizarte-garapenaren (bizi-kalitatea,banaketa-justizia) arloan dituzten eraginak aztertzendira.

Ikuspegi honen barruan, jarduera ekonomikoarendesmaterializazioaren ikuspegia sartzen da.

Ingurumen-iraunkortasunari loturiko arazoenidentifikazioan oinarritu behar da, baina ikuspegiahiru dimentsiokoa da orain ere, gizartean eta ekono-mian dituen eraginak ere aintzat hartzen baitira.

Planteamendu honetan, halaber, ekonomia- etagizarte-estrategien beharra ere onartzen da, eta hirualderdien arteko bateragarritasuna lortu nahi da.

Bi kasuotako edozeinetan, hori politikoki zuzenadenari egindako emakida hutsa baino zerbait gehia-go izateko, dimentsio anitzeko ikuspegi horrekin ba-tera argi adierazi behar dira lortu nahi diren ekono-mia-, gizarte- eta ingurumen-helburuen arteko lo-turak.

EAEko egoera

EAEko Iraunkortasunaren aldeko Konpromisoak,lehendakariak 2001ean hartutakoak, apustu argiaegiten du garapen ekonomikoa gizarte-kohesioarekineta ingurumenaren babesarekin bateratzeko; etaInguru Naturala Babesteko 1998ko LegeOrokorrak (INBLO) Brundtlandeko definizioa jasot-zen du bigarren artikuluan, bertan hauxe ezartzenbaitu: «Oraingo beharrizanak betetzen dituen gara-pen iraunkorra bermatzea, baina etorkizuneko belau-naldiek euren beharrizanak betetzeko duten gaitasu-na arriskuan jarri barik».

Hala eta guztiz ere, Garapen Iraunkorreko EAEkoIngurumen Estrategia (GIEIE), izenak berak dioenez,ingurumen-estrategia da; iraunkortasun ezari lotu-ta pilatu diren arazoen identifikaziotik abiatzen da,horiek eragina baitute baliabideetan eta inguru natu-ralean, baina ez du berariaz aipatzen gizarte- etaekonomia-helbururik. Helburu horiek, zuzenean edozeharka, Eusko Jaurlaritzaren beste agiri estrategikobatzuetan jasota egon daitezke (gizarte berrikuntzakoedo lehiakortasuneko egitamua), edo ekintza egita-muetan ere bai (pobreziaren aurka borrokatzeko egi-tamua). Beraz, gehiago hurbilduko litzateke (mugabatzuekin) lehen adierazitako bigarren GINEra, ingu-rumen-alderdia eta bertan eraginik handiena dutensektore ekonomikoen gaineko eragina nabarmentzenbaititu.

Konpromisoaren aldarrikapenarekiko kontraesanhau, izatez ere, eskumenei edo aukera politikoari lo-turiko arrazoien eraginezkoa da; hain zuzen ere, GIEIE

44


11 Hiru dimentsioak esatean ez da adierazi nahi gizarte- zein ekonomia- eta ingurumen-helburu guztiak iraunkortasunaren nazio-es-trategian sartu behar direnik.


Ingurumeneko Esparru Programatik (IEP) sortuda, eta horrek 4 urteko iraupena dauka, Legeak eza-rritakoaren arabera. Izan ere, agiri horrek GarapenIraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategia(2002-2020) eta Ingurumeneko EsparruPrograma (2002-2006) jasotzen ditu; hori berrikusieta ordeztu egin da 2007ko ekainean onetsitako2007-2010eko IEPrekin12.

Hala eta guztiz ere, esan behar da GIEIE GarapenIraunkorreko Europako Göteborgeko Estrategiarekinlerrokaturik dagoela.

Esperientziak eta jardun hobeak

Azterturiko kasu ia guztiak Brundtlanden defini-zioan oinarritzen dira, eta hiru arloen barruko jardu-ketak jasotzen dituzte. Nazioko eta eskualdekoAgenda 21 deritzenen testuinguruan, beraz, argidago ikuspegia globala izan behar dela eta iraunkor-tasun-arazoaren dimentsio guztiak aztertu behar di-rela, gehienbat ingurumen-aldagaia nabarmenduta.

Salbuespen gisa, azterturiko eskualde batzuek(Ipar Errenania-Westfalia eta Walonia) ez dituzteBrundtlanden definizioa edo hiru dimentsioak bera-riaz aipatzen, eta helburuen multzoa aipatzen dute,baina horrek, hala ere, aditzera ematen du hiru di-mentsioko ikuspegi bera dutela.

Adostasun orokor honen barruan, aldaketa edoekarpen nazional txikiak daude. Horrela, Alemaniakoestrategiak Brundtlanden planteamenduan jasotakobelaunaldien arteko justiziaren dimentsioa nabar-mentzen du, esaten baitu definizio horren araberabelaunaldi bakoitzak bere arazoak konpondu behardituela, hurrengo belaunaldiei utzi barik. Halaber,neurriak hartu behar ditu etorkizunerako aurreikustendiren arazoei dagokienez. Hori aplikagarria da bizit-zaren oinarri naturalen kontserbazioari eta garapenekonomikoari, baita gizarte-kohesioari eta aldaketademografikoei ere.13

Halaber, ekarpen interesgarrik dira, batez erekultura bereziko herri txikietarako, kultura garape-nari buruzko berariazko aipamenak, gizarte-iraunkor-tasuneko ardatzaren barruko gizarte-kohesiorakoosagaia baita (adibidez, Suedia, Katalunia ?«hazkun-de ekonomikoa gizarte ongizateari eta natura- nahizkultura-ondarea kontserbatzeari lotuta joan beharda? edo Herbehereak, pertsonal-kultural izena ema-ten baitiote gizarte dimentsioari); era berean, inte-resgarria da garapen iraunkorra beste balio batzue-kin batera joan behar dela onartzea, esate baterako,irekierarekin, demokraziarekin eta giza eskubideenerrespetuarekin (Danimarka).

Bestalde, iraunkortasunaren dimentsio globalaedo nazioartekoa ere onartu behar da: iraunkortasun-arazoek gainditu egiten dituzte nazioen mugak, eta,beraz, herriek modu bateratuan eta koordinatuan az-tertu behar dituzte, ez arazo batzuek herri guztieksortu eta guztietan eragina dutelako bakarrik (adibi-dez, aldaketa klimatikoa), baita herri batzuetakoekintzek beste batzuetan ere eraginak sortzen dituz-telako ere (esaterako, herri bateko kontsumoek era-gina dute baliabide naturalek beste batean dutenerabileran, nazioarteko merkataritzaren ondorioz).

Hortaz, iraunkortasunaren planteamenduan osa-gai globala edo nazioartekoa dago, eta, horrela, biagiri desberdin sortu dira: nazio-ekintzako egitamubat eta nazioarte mailako beste bat (esate baterako,Herbehereen eta Europar Batasunaren beraren ka-sua, harik eta 2006ko Estrategia berrikusia hartuarte). Ez dirudi, hala eta guztiz ere, bereizte-ildo ho-rretan sakontzeak merezi duenik; izan ere, aipaturikobi kasuak denboran Johannesburgoko mundu-gailu-rrarekin bat egiteagatik justifikatzen dira, bertara he-rri bakoitzaren jarrera eraman nahi izan baitzen. Gauregun, egokiagoa da nazioarteko proiekzioa duten jar-duketak (merkataritza, garapenarekiko lankidetza,mugaz gaindiko kooperazioa…) herri-estrategia ba-karrean integratzea, Alemaniako agirian (lau esku-hartze aldaketa: bizi-kalitatea, nazioarteko erantzuki-

45


12 GIEIEren jarraipeneko 2005eko Txostenaren gomendioen artean, Ingurumeneko bigarren Esparru Programarako, hauxe dago ja-sota: «Ingurumen-iraunkortasuneko eta gizarte- nahiz ekonomia-iraunkortasuneko faktoreen arteko integrazioan aurrerapausoak ema-tea».

13 Alemaniarako ikuspegiak– Garapen Iraunkorrerako dugun Estrategia, 50. or.


zuna, belaunaldien arteko ekitatea eta gizarte-kohe-sioa) edo Europar Batasunaren Estrategia berrikusianjasotzen denez.

Baina, orokorrean, formulazio estrategiko gutxikematen dute denbora eta lekua, euren planteamen-duetan, helburu taldeen edo ardatzen artean sortzendiren mendekotasunak eta gatazkak azaltzen. Beraz,GINEak gaien, helburuen eta ekimenen (ekonomia-,gizarte- eta ingurumen-arlokoak) zerrendak (merezi-mendu handikoak, zalantzarik gabe) edo aldarrikapenorokorrak dira.

GINEek jasotako gaien bigarren mailan sartuta,planteamendu guztiz desberdinak ikusten dira,GINEen irismena edo estaldura zehazten duten gaika-ko lehentasunak edo helburu nagusiak formulatzekomoduan. Hori, neurri handian, abiapuntu desberdinekazaltzen dute: ingurumen-kudeaketan ibilbide finkatuaduten herriek planteamendu eta ikuspegi orokorrak na-barmentzen dituzte (politikak lehendik zeuden sortuta),eta gainerako ardatzak bertan integratzen dira. GINEakez dira oso eraginkorrak, eta garrantzi handiagoa ema-ten diete esplizitatze-elementuei, prozesukoei, gizarte-inplikaziokoei, ikaskuntzakoei eta etengabeko hobe-kuntzakoei. Aldiz, ibilbide laburragoko herriek eta, ba-tez ere, eskualde-administrazioek planteamendu ze-hatzagoak eta, aldi berean, osatuagoak egiten dituzte,hiritarrei egindako eskaintzari buruz.

Azterturiko kasuen arteko antzekotasunak bilatu-ta, lau ereduko tipologia ezar daiteke:

1. Lehenengo aukera iraunkortasun ezari loturi-ko arazoen berariazko identifikazioan oina-rritzen diren agiriek aurkezten dute. EuroparBatasunaren garapen iraunkorreko estrategiakhortxe dauka adierazle nagusia. Göteborgekobertsioan, Eurpako estrategiak iraunkortasu-naren aurkako sei arazo identifikatzen dituen;horietatik 4 ingurumenekoak ziren (aldaketaklimatikoa, osasun publikorako arriskuak, fun-tsezko baliabide naturalen gaineko presioa etasorturiko hondakinak, eta trafikoari zein mugikor-tasunari lotutako itotzea nahiz kutsadura) eta bigizartekoak (pobrezia nahiz gizarte bazterkeria,eta biztanleria zahartzea). Lehenengoek azterke-ta espezifikoa zuten, baina bigarrenek ez, eta

beste agiri batzuetatik atera eta zerrendan sartubaino ez ziren egiten.

Izan ere, Europar Batasunaren azterketari buruz-ko atalean adierazitakoaren arabera, Europakoestrategia zenbait agiritan zatikatuta zegoen.Alde batetik, estrategia ekonomikoa (Lisboakoestrategia). Bestetik, gizarte-estrategia (gizarte-agenda). Azkenik, ingurumen-estrategia(Göteborgeko estrategia), nazioarteko alderdira-ko agiri gehigarri batekin.

Europako estrategia berrikusia B planteamen-duaren norabidekoa da. Iraunkortasun ezari lotu-riko erronkak berariaz identifikatzen ditu, guztira7; gehienak ingurumenekoak dira (aldaketa kli-matikoa eta energia garbia, garraio iraunkorrak,kontsumo eta produkzio iraunkorrak, baliabidenaturalen kontserbazioa eta kudeaketa); bi mis-toak dira, gizartekoak eta ingurumenekoak (osa-sun publikoa eta munduko pobrezia eta garapeniraunkorraren erronkak), eta bat gizartekoa (gi-zarteratzea, demografia eta migrazio-jarioak).Oraingoan, iraunkortasunaren zazpi arazoen tra-tamendua aztertzen da, ez ingurumen-arazoenabakarrik; garapen iraunkorreko estrategia berria,izan ere, garapen iraunkorraren erronka globaleierantzuna emateko estrategia bakartzat hartzenda. Bertsio berri honetan, garapen iraunkorrekoestrategiak orain arteko zatikatzea gainditu nahidu, esparru bakarra eta orokorra izateko. Horrela,alde batetik, Lisboako Estrategia garapen iraun-korreko estrategian integraturiko pieza bat izan-go litzateke, eta zenbait ekintza eta neurri plan-teatuko lituzke, lehiakortasuna nahiz hazkundeekonomikoa hobetzeko eta enplegu-sorrera han-ditzeko. Bestalde, estrategia esparru bakarra etaorokorra da, eta koherentzia ematen die ekono-miaren, gizartearen eta ingurumenaren arlokoestrategia eta politika sektorial guztiei, horiek,garapen iraunkorra lortzearen zerbitzuan geldi-tzeko.

Hiru dimentsioko estrategiatzat, funtsezko hel-buruak formulatzen ditu, hazkunde ekonomikoa-ri eta gizarteratzeari nahiz ingurumena babeste-ari buruz; horien elkarmendekotasunak eta elka-

46



rreraginak indartu egiten dira aurreko testu guz-tiei dagokienez. Hala eta guztiz ere, lortu beha-rreko helburu nagusien artean, ingurumen-kut-sadura aurreikustea zein murriztea eta kontsu-mo nahiz produkzio iraunkorrak sustatzea aipat-zen ditu, hazkunde ekonomikoaren eta narriadu-raren arteko lotura apurtzeko. Horri dagokionez,estrategia lehengo bertsioan baino esplizitua-goa da, eta, bertan esaten denez, «erronka na-gusia gure oraingo kontsumoeta produkzioeredu ez-iraunkorrak apurka-apurka aldatzeada, eta politika-ikuspegi ez-integratua ere al-datzen joatea».

2. Alemaniako eta Suediako estrategiak plantea-mendu integralen adibide onak dira; ondo ze-haztuta daude, baina hierarkizatu barik.Alemaniako estrategiak lehen adierazitako lauarloetan (bizi-kalitatea, nazioarteko erantzukizu-na, belaunaldien arteko ekitatea eta gizarte-ko-hesioa) identifikatzen ditu oinarrizko helburuak,eta horiek, lortu ere, Alemania garapen iraunko-rraren bidetik eramateko aukera ematen dutenneurrien bidez lortu behar dira. Guztira, 21 hel-buru aukeratu dira, eta horien artean ez dagohierarkiarik; horiei xede kuantitatiboak esleitueta adierazle bereziei lotzen zaizkie. Horiek lor-tzeko, kudeaketa-arauak edo jarraibideak eza-rri eta helburu sektorialei loturiko funtsezkogaiak identifikatzen dira.

Suediako estrategia ere argia eta zehatza da,funtsezko eremu estrategikoen proposamenetan;horietariko bakoitza aztertzeko, justifikazio-sa-rrera, helburu orokorren aurkezpena eta hautatu-riko neurrien multzoa erabiltzen dira.

Talde honetan sartzeko modukoa, baina argita-sun askoz ere urriagoarekin, Danimarkako estrategiada, eta horrek helburu kopuru handia dauka (funtsez-ko 8 helburu eta zeharkako jardueretako beste 5 hel-buru, ingurumenekoak, baita jarduera sektorialetara-ko 6 helburu ere).

3. Hirugarren ereduak garrantzi handiagoa ematendio estrategia ikaskuntzarako eta mobiliza-

ziorako prozesutzat hartzeari (gizarteari etaHerri Administrazioei zuzendutako prozesua),helburuak, xedeak eta ekintza-egitamuak finka-tzeari baino gehiago14. Izan ere, egitamuak bes-te bide batzuetatik doaz. Horixe daHerbehereetako (hamahiru) eta Britainia Handikoestrategien kasua, eta horrek gobernu-sailenmultzoko politiken formulaziorako esparrutzatedo gidatzat planteatzen du estrategia.

4. Azkenik, Ipar Errenania-Westfaliako etaWaloniako eskualde-ereduek jarrera orokorrahartu dute, euren ekonomia- eta gizarte-egitu-rak aldatzeari dagokionez; halaber, gizarte-akor-dioak eta garapenerako lankidetzak planteatudituzte, ekimen zehatzak gauzatzeko. IparErrenania-Westfaliako estrategia egitura-alda-ketaren ikuspegiaren baldintzapean dago, etahori industria astun tradizionalen krisiari etazerbitzuen gizarterako mobilizazioari lotutadago. Beraz, garapen iraunkorrean oinarritzenda, eta planteamendu ekonomiko argia dauka,sei eremu nagusitan oinarrituz (aldaketa klima-tikoa eta mugikortasun iraunkorra; EkonomiaIraunkorra; Giza Ezarkuntzak eta EremuNaturalak; Kontsumitzailearen eta OsasunarenBabesa; Erantzukizun Globala; Gizarte Politika);gainera, kezka handia dauka arlo bakoitzariproiektu zehatzak eta hobekuntza praktikoak es-leitzeko.

Alde batetik, Waloniak garapeneko eskualde-proiektuaren dimentsioa eman dio bere egita-muari; hortaz, etorkizuneko gizarte-kontratuberri baterako konpromisotzat planteatzen du,eta horren barruan era guztietako helburuaksartzen dira: bizi-kalitatearekiko kezka, aukeraberdintasuna; eragileen partaidetza eta mobili-zazioa; politika eraginkorra eta gizartekoa, in-gurumena errespetatzen duena; administrazio-aren sinplifikazioa eta hiritarren zein enpresenzerbitzuan dagoen administrazio modernoa;urte anitzeko programazioa; ebaluazioaren kul-tura, etab.

47


14 Gairik garrantzitsuenak identifikatzearen kalterik gabe.


Garapen iraunkorreko EAEko estrategiarakogomendioa:

1. Komenigarria da EAEk oraingo egoera gaindi-tzea; egoera horren ezaugarri nagusia denboraldidesberdinen ondoriozko estrategien aniztasunaegotea da (ingurumenekoa, energetikoa, indus-triakoa, enplegukoa, gizartekoa, etab.). Izan ere,formulazio estrategiko globala, integrala eta ko-herentea behar da, eta horren barruan garapeniraunkorraren dimentsio guztiak sartu behardira (ekonomikoak, gizartekoak eta ingurumene-koak), orain prozesu ez-iraunkortzat ikusten dire-nen edo etorkizunean halakoak izan daitezkee-nen identifikaziotik hasita.

Izan ere, halako agiri bat behar da, gizarte-, eko-nomia- eta ingurumen-prozesuen arteko orain-go loturak nabarmentzeko eta identifikatzeko,eta, horrela, ezinbesteko lehentasun globalakezarri ahal izateko. Hori eginez, errazago ezardaiteke talde-erantzukizuna prozesuan(Jaurlaritzarena, Administrazioarena eta gizarte-arena), iraunkortasun-prozesuak (ekonomiaren,gizartearen eta ingurumenaren arloko iraunkorta-suna) arazo sektorialtzat edo prozesu isolatutzathartzeko arriskua saihestuz.

2. Garapen iraunkorreko estrategia bateratuareneta integratuaren aukera, hala eta guztiz ere, ba-teragarria da bertatik eratorritako zenbait estra-tegia egotearekin; horrela, GINEak estrategiapartzialen formulazio bildua eskainiko du, etaestrategia horiek askoz ere zehatzago eta sako-nago garatuta edo zabalduta daude agiri edo egi-tamu independenteetan (adibidez, lehiakortasunekonomikorako estrategia, gizarte-kohesiorakoestrategia, ingurumen-iraunkortasunerako estra-tegia); horiek, hala ere, ikuspegi integratzaile ho-rretan aurkituko dituzte euren arteko loturak etamendekotasunak.

Planteamendu honen bidez, errazago gainditukolitzateke Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategiaren eta IBLOk lau urterako ezarritakoIngurumeneko Esparru Programaren (IEP) artekonahastea. Kontzeptu mailan agiri desberdinak izanarren, biak izatez agiri bera izateak nolabaiteko na-

hastea sortzen du, bakoitzaren orientazioei, helbu-ruei eta xedeei buruz. Horrenbestez, bidezkoa izandaiteke 2007-2010eko IEPren lanketak bi agiriakbereiztea; horrela, alde batetik, IEP argi bereizitageldituko da aldi jakinerako ingurumen-planifika-ziotzat, eta bestetik, garapen iraunkorreko estrate-gia egongo da, beste bi dimentsioak (ekonomikoaeta gizartekoa) guztiz integratzearen aldeko aurre-rapausoak eman behar dituena.

3. Garapen iraunkorraren helburuak aukeratu bainolehen (hazkunde ekonomiko iraunkorra, kalitatez-ko erabateko enplegua, osasuna eta gizarte-se-gurantza, gizarte-kohesioa, tolerantzia eta sor-mena, baliabide naturalen erabilera eraginkorraeta iraunkorra, natura eta giza inguruko balioenzaintza, kultura-nortasuna indartzea…), beraz,ekonomiaren, gizartearen nahiz ingurumenarenarloko oraingo iraunkortasun arazoen eta ho-rien elkarmendekotasunen diagnostiko argiaegin behar da; gainera, gizarte-lehentasunak be-rariaz adierazi behar dira.

Estrategiak, halaber, nazioarteko dimentsioaizan behar du, eta hori beste herri batzuekiko lan-kidetza-ekintzen bidez gauzatuko da (esaterako,garapenerako lankidetza, nazioarteko kontsumo-aren eraginak, nazioarteko arazoen konponketa-rako konpromisoak eta lankidetza).

4. Estrategia politikoki zuzena den adierazpen hu-tsa ez izateko (asmo onen adierazpen hutsa),ezartzen diren helburuak epe zehatzetan kude-atzeko modukoak izan behar dira; beraz,kuantifikagarriak izango dira, eta helburuaketa konpromisoak ezarriko dira. Kostua ereebaluatzeko modukoa izango da, aintzat hartutalortzeko epea, jarduketarako behar diren tres-nak (helburuak lortzeko jarduteko modua), es-leitzeko moduko baliabide ekonomikoak eta era-gile erantzuleak. Konpontzeko, gutxienez belau-naldi baten konpromisoa izan daiteke beharrez-koa, baina hobekuntzak apurka-apurkakoakizan behar dira, eta, horretarako, epe laburrekoeta ertaineko xedeak ezarriko dira.

Iraunkortasun-estrategiak funtzio pedagogikogarrantzitsua ere badauka, gizarteari dagokionez;

48



hortaz, arreta handia jarri behar zaie mezuei eta hiz-kerei, bai mezuak eurak eta bai horien inplikazioakulergarriak izateko. Hain zuzen ere, garrantzitsua dairaunkortasun ezaren esangura argitzea, eta horrenulermena eta jarraipena erraztea.

2.3. Sortzeko prozesua

2.3.1. Onespena eta estatus juridikoa


Iraunkortasun-estrategiaren helburuak lortzeko,epe luzeak behar dira; izan ere, eragina dute gizarte-jokabideko jarraibideetan (kontsumoa, balioak, mugi-kortasuna) eta inplikazio handiko produkzio-modue-tan (beraz, nekez aldatzeko modukoak). Hortaz, es-trategiek konpromiso sakonak behar dituzte, eta pro-tagonismo handia ematen diote gizarte osoari, inte-res-taldeei eta hiritarrei.

Horrenbestez, estrategia bat sarritan berrikusiahal den arren (horren jarraipenak egokitzeak eta al-daketak egitea komeni dela adieraztearen arabera),izatez iraupen luzeko proposamenak dira. Jakina,egitura-aldaketak ez dira egoeraren araberako gora-beherei edo ausazko planteamenduei lotuta egon be-har. Beraz, epe luzerako estrategiak lantzeko, zorroz-tasuna eta adostasuna behar dira.

Gizarteak Estrategiaren ezarkuntzan izan beharre-ko protagonismoa aintzat hartuta, beharrezkoa da ho-rren inplikazioa eta partaidetza izatea (baita jarraipenaere), estrategia lantzeko orduan; horrela, estrategiareninplikazioen eztabaida zabala egin ahal izango da.

Horren guztiaren eraginez, garrantzi handia ema-ten zaie gardentasunari eta gizarte-partaidetzari, es-trategiak lantzeko prozesuetan (gobernantza berriaere aipatzen da, edo gauza publikoaren gobernuaulertzeko modu berria); hortaz, garrantzi handiaeman behar zaio onespen formalari, eta hori gizartemailako proiekzioarekin eta garrantziarekin egin be-harko litzateke.

Legegintzaldi baten ohiko alditik gorako indarral-dia duela aintzat hartuta, esan daiteke horren ones-

pena blindatu egin behar dela, aginte-aldaketen edoparlamentuetako gehiengoen aldaketen aurka, ga-rrantzi urriagoko arauen eta egitamuen adostasun-atariak gainditzen dituzten akordioen bidez. Jakina,eskakizun horrek zaildu egiten du onespen-proze-sua, zatikaturiko parlamentuak dituzten herrietan,horietan nekez lortzen baitira gehiengo absolutuak.Baina gomendio honek herri horiexetan hartzen dugarrantzirik handiena.

EAEko egoera

EAEren kasuan ez dago horri buruzko lege-xeda-penik, sailen programa estrategikoei dagokienez.

Ingurumena Babesteko Lege Orokorrak(IBLO) berariaz onartzen du garapen iraunkorrerakoaurrerapausoak emateko helburua; lege horretakoseigarren artikuluan ezartzen denez, EAEko inguru-men-politika Ingurumeneko Esparru Programa(IEP) batean gauzatuko da; horrek 4 urteko iraupenaizan, Jaurlaritzak onetsi eta, gero, EuskoLegebiltzarrera bidaliko da.

Bidali hitzak, hala eta guztiz ere, Jaurlaritzakonetsitako Programa Legebiltzarrari jakinarazi beha-rra baino ez du eragiten, eta aurreko legegintzaldianJaurlaritzak IEP Batzordean baino ez zuen aurkeztu.Legebiltzarrak ez du parterik hartzen horren edukian,eta betearazpenaren jarraipenik ere ez du egiten.Legebiltzarreko tramiterik behar ez duten urte anitze-ko beste programa batzuk (Enpleguko Erakunde arte-ko Egitamua edo Sustapen Ekonomikorako ErakundeArteko Egitamua) Osoko Bilkuran eztabaidatu dira,indar-harremanen arabera15, eta horrek lege-estatushandiagoa ematen die berez.

Horrenbestez, IEPa onesteak ez dauka ondorio ju-ridiko argirik. Jakina, Jaurlaritzaren konpromisoa be-har duen egintza politikoa da, baina ez du bertatikkanpoko fiskalizaziorik sortzen. Halaber, EAEkoAdministrazioko beste maila batzuek ez dute zertanbete. Aurreikuspen ekonomikorik (aurrekontukoak) ezedukitzeak ere mugatu egiten du bere garrantzia,Ingurumen Organoaren programazioaren arloan bai-no ez baitu eragiten.

49


15 Baina artikuluak aldatzeko aukerarik gabe.



Herri gutxik dute lege-agindu argirik euren iraun-kortasun-estrategia lantzeko, eta euren egitamuarenbehin betiko estatus juridikoa ez da argi jasotzen.Sarritan, agiri garrantzitsua da, Gobernua inplikatueta horren inplikazio politikoa eragiten du; baina arlojuridikoan ez da loteslea.

Kataluniako estrategia lantzeko prozesua geldia-razi egin zen, gobernua aldatzeko unean, eta horrekagerian jartzen ditu aipatzen ari garen arriskuak.

Parlamentu-tradizio handiko herriek onartuegiten dute Parlamentuaren protagonismoa,Egitamuaren eztabaidan, onespen formalean edo be-tetzearen aldian behingo berrikuspenean.Alemaniaren kasuan, garapen iraunkorrari buruzkoeztabaida (maila politikorik gorenean) ParlamentuFederalak (Bundestaga) hasi zuen. ParlamentukoIkerketa Batzordearen azken txostenek, bestalde,Garapen Iraunkorreko Estrategiarako jarraibidetzaterabilitako oinarrizko printzipioak sortu zituzten.Bundestagaren presiopean, Gobernu Federala,2000n, Nazio Estrategiako proposamena lantzen hasizen, eta horren onespen formala 2002ko apirileanizan zen. Gainera, Bundestagak garapen iraunko-rreko aholkularitza-batzordea dauka, parlamen-tuko bederatzi kidek osatua; horrek parlamentuarenordezkaritza proportzionala egiten du, eta bere hel-buruak honako hauek dira: garapen gehigarria etagarapen iraunkorreko estrategiaren inplementazioasustatzea, gai berriak formulatzea, beste esperien-tzia batzuk biltzea, garapen iraunkorra bilatzen dutenlegegintza-proiektuak hastea, garapen iraunkorrariburuzko elkarrizketa publikoa indartzea eta, gutxie-nez bi urtean behin, Parlamentuari txostenak egitea.

Estrategia lantzeko erabakia, Ipar Errenanian,honako arlo hauetako ordezkariekin lankidetzan egin-dako koalizioaren eraginezkoa izan zen: merkataritzaeta industria, politika, zientzia, ingurumen nahizkontsumitzaile taldeak, elizak eta beste batzuk.Akordio hori bertako parlamentuak onetsi zuen, etahorrek, era berean, 2004an 2003ko azaroan egindakoegitamua eztabaidatu eta onetsi zuen (Westfalian-Ipar Errenanian Iraunkortasuna Lortzen. Jarraibideak,helburuak eta adierazleak).

Herbehereetako, Suediako eta Eskoziako parla-mentuek, era berean, parte hartzen duteEstrategiaren onespenean, eta jarraipen-txostenakeztabaidatzen dituzte.

Hala eta guztiz ere, tramite horretatik igarotzenez denean ere (Danimarka, Erresuma Batua etaWalonia), parlamentu-azterketarako bidea dago.Horrela, Britainia Handia (baita Herbehereak ere),ministerio-sailek iraunkortasunera egindako ekar-penaren deskargua egin behar dute, aurrekontu-au-rreikuspenaren zatitzat. Kanada harago doa, etaSail Federalek hiru urtez behin Parlamentuari gara-pen iraunkorrerako dituzten estrategiak aurkeztubeharra ezartzen du legez.

Garapen iraunkorreko EAEko estrategia batera-ko gomendioa:

1. Komenigarria da Iraunkortasun EstrategiaLegebiltzarrak onestea, hartu beharreko konpromiso-arekin koherenteagoa den estatus juridikoa edukitze-ko; izan ere, hori legegintzalditik harago doa eta, be-raz, alderdi anitzeko izaera integratzaile argia izanbehar du, egonkortasuna bermatu ahal izateko.

2. Era berean, komeni da Legebiltzarrak EAEkoiraunkortasunaren egoeraren jarraipenari buruzko ur-teroko txostena ezagutzea eta eztabaidatzea, eta bereebaluazioa egitea, Jaurlaritzak egindakotik indepen-dentea den ebaluazioa. Legebiltzarreko batzorde bere-zia sortu behar da, laguntzako beharrezko elementuguztiak dituena (aholkularitza), hori konpromiso politi-koaren adierazle bikaina izango bailitzateke.

3. Halaber, komenigarria da Legebiltzarraren au-rrekontu-fiskalizazioko jardueretan aurrekontuakiraunkortasunari egindako ekarpenaren (orokorra etasailka egindakoa) azterketa jasotzea.

2.3.2. Erakundeen partaidetza eta buruzagitza,estrategia sortzeko orduan


Administrazioko organoek (Ministerioak,Ingurumen Agentziak, etab.) Garapen Iraunkorreko

50



Estrategia lantzean duten inplikazioari dagokionez,funtsezko hiru gai planteatzen dira:

• Prozesuaren gidaritza zer organok duen

• Estrategia lantzeko ardura zein organok duen,eta

• Administrazioaren edota Administrazioen etaagentzien jarduketen partaidetza eta koordinazioanola artikulatzen den.

Buruzagitzaren eta zuzeneko erantzukizunarenarloan (elkarri estu lotutako gaiak), GobernukoPresidentziaren buruzagitza eta, beraz, Gobernuarenkonpromisoa funtsezko elementua da estrategia sus-tatzeko eta bidean sailen artean sor daitezkeen zail-tasunak gainditzeko.

Buruzagitza horrekin, lanketaren arloan dau-den aukerak zabalak dira: alde batetik, sailen arte-ko batzordea, ministerio bakoitzean garapen iraun-korrerako estrategia lantzeko ardura duten ordez-kariek osatua; bestetik, ingurumen-organo espezi-fikoa. Garapen iraunkorraren arloko eskumenakesleituta edukiko dituen organo berezi baten so-rrera ez da errealista; izan ere, garapen iraunko-rraren arloko eskumenek eragina dute gobernu-mi-nisterio tradizional ia guztietan, eta iraunkortasu-na, gorago esan dugunez, garapenaren sektorezeta denboraz gaindiko ezaugarria da, eta ez eremubereizia.

Lurralde Administrazioan maila desberdinak ego-tearen ondorioz, gainera, horiek prozesuan izan be-harreko partaidetzaren arazoa planteatzen du; hainzuzen ere, bermatu egin behar da bakoitzaren iraun-kortasun-estrategien koherentzia, eta estrategia ho-riek, zalantzarik gabe, ezaugarri komunak izango di-tuzte. Jakina, konponketa desberdina izango da egi-tura federaleko herri batean eta herri zentralizatu ba-tean.

Beste lurralde-administrazio batzuen partaide-tzak (adibidez, udal-administrazioaren partaidetza)

eragina dauka inplementazioaren arloan (garrantzihandikoa hirigintzaren eta lurzoruaren esparruan),eta ez dauka halako garrantzi handirik planeamen-duaren arloan.

EAEko egoera

Ingurumen-iraunkortasunaren esparrura muga-tuta, EAEko IBLOk ezartzen duenez, IngurumenekoEsparru Programa EAEko ingurumen-organoaksortu behar du (hau da, Ingurumen eta LurraldeAntolamendu Sailak), EAEko IngurumenBatzordean ordezkaturiko Herri Adminis-trazioekin lankidetzan; batzorde horretan, hain zu-zen ere, Eusko Jaurlaritzako gainerako sailetarikoasko, Foru Aldundiak eta udalak daude ordezka-tuta16.

Iraunkortasuneko estrategia berria formulatzearidagokionez, honako hau hartu beharko da aintzat:

• Eusko Jaurlaritzako agintaritza gorenak buruzagi-tza-eginkizuna bereganatu zuen; hala ere, prakti-kan hori Iraunkortasun Konpromisoa sinatzera etapromulgatzera mugatu zen, eta ez ziren ikuskatuestrategiaren sorreran garrantzitsuak izandakobeste elementu batzuk.

• Estrategia ingurumen-organoak sortu zuen, etabeste sail batzuen lankidetza, berriz, IngurumenBatzordearen bitartez bideratu zen; horrek tramiteformala baino ez zuen egin. Foru Aldundiek etaSailek lan-prozesuetan izandako partaidetza urriaeta boluntarista izan zen.

• Foru Aldundiek parte hartzeko eskema urria da,argi eta garbi. EAEren kasuan, Foru Aldundienpartaidetza askoz ere trinkoagoa eta lerrun poli-tiko handiagokoa artikulatu behar da, estrategialantzeko prozesuan, eta hori ezin da mugatukontsulta- edo teknika-arloko eginkizuna izatera;hain zuzen ere, aldundiek eskumen argiak dituz-te ingurumen-gaietan (hondakinak, garraio-az-

51


16 EAEko Ingurumen Batzordeko lehendakaria EAEko Ingurumen Organoko titularra da, eta Eusko Jaurlaritzako sail hauen ordezka-riak ditu: Ingurumen Sailburuordetza, Lurralde Antolamendu, Etxebizitza, Hezkuntza, Unibertsitateak eta Ikerketa; Herrizaingoa; Industria,Merkataritza eta Turismoa; Osasuna; Garraioak eta Herri Lanak; eta Nekazaritza eta Arrantza. Gainera, Foru Aldundien ordezkari bana etaEAEko udalerrien Elkarteko (EUDEL) bost ordezkari ditu.


piegiturak, lurralde-planeamendua, nekazarit-za…)17.

Agerikoa da lanketarako prozesua irekiagoa iza-nez gero, kudeaketa askoz ere korapilatsuagoa etazailagoa dela; gainera, epe luzeagoak behar diraezinbesteko adostasunak lortu ahal izateko, eta bu-ruzagitza politiko askoz ere handiagoa behar da.


Ezin daiteke esan jarraibide argi bat dagoenik: kasubatzuetan, lanketa-prozesuaren zuzendaritza inguru-men-babeseko Agentziak edo Ingurumen Ministerioakdauka; beste zenbaitetan, lehen ministroaren bulegoakdauka, edo ministerioen arteko organismoren bat sor-tzen da. Zalantzarik gabe, herri bakoitzaren tradizioa etaingurumen-organoaren indarra erabakigarria da.

Alemaniak, Erresuma Batuak, Herbeherek, IparErrenania-Westfaliak, Waloniak eta Eskoziak, esatebaterako, lehen ministroaren bulegoan ezarri dute,zuzen-zuzen, koordinazioaren erantzukizuna. Horrekagerian jartzen du estrategia lehentasunezkoa dela,berori inplementatzeko konpromiso politikoa dagoelaeta interes-taldeen inplikazioa bermatzeko tresnadela. Halaber, baita Kataluniaren kasuan ere, berta-ko Agenda 21aren erantzukizuna, une batzuetan,Presidentzia Sailari esleitu zitzaion18.

Hala eta guztiz ere, Suedian eta Danimarkan lan-keta-prozesua ingurumen-organoak gidatzen du(Ingurumen Ministerioa edo Ingurumen BabesekoAgentzia).

Bi eredu horietan, hala ere, ministerioen artekobatzordeak daude, eta horien presidentea, gehiene-tan, ingurumen-ministroa da:

• Alemanian Bulego Berdea;

• Britainia Handian Bulegoko Batzordea eta bulego-ko azpibatzordea, ministro berdeek osatzen dute-na, eta batzordeburua ingurumen-ministroa da;

• Ipar Errenania-Westfalian, Garapen IraunkorrerakoIdazkariorde Batzordea dago, eta horren zuzendari-tza Ingurumen Ministerioak dauka.

• Danimarkan ministerioen arteko talde bat dago,Ingurumen Babeseko Danimarkako Agentziarenmende. Ingurumen Ministerioak, GarapenIraunkorreko gaiak konpontzeko, beste ministeriobatzuk ikuskatzeko eginkizuna dauka.

• Herbehereetan Nazioko Ekintza Egitamua politikakikuskatzeko talde batetik sortu zen; horren barruanhonako ministerio hauek sartzen ziren: Ekonomia,Hiri Politika eta Gutxiengo Etnikoen Integrazioaeta Etxebizitza, Lurralde Planifikazioa etaIngurumena. Beste ministerio batzuk ere integratuziren, kasu zehatzetarako.

• Eskozian ministerioen arteko talde bat dago.

Bestalde, administrazioen arteko lankidetzak, es-trategia lantzeko fasean, ez dauka jardun onen ze-rrendarik, administrazio bakoitzak bere bururako egi-ten baitu, funtsean, lan.

• Horrela, Alemanian estrategia federalak ez daukairaunkortasun-estrategiari buruzko iradokizunikedo eskakizunik, eskualde mailan. Konstituzioaridagokionez, eskualde-estrategiak lantzeko eginki-zuna Lander deritzenek dute.

• Holandako probintziek garapen iraunkorreko progra-ma independentea dute. Programa horien gainekoerantzukizuna probintziek eurek dute, eta horien etanazioko gobernuaren arteko aldian behingo kontsul-tak egiten dira, koherentzia politikoa segurtatzeko.

Erresuma Batuan, lau organo betearazleek lantaldea ezarri dute, elkarrekiko kontsulta-prozesuaegiteko, eta, horrela, esparru estrategiko berria ga-ratzeko eta epe luzerako helburuak ezartzeko (2020raartekoak); gainera, organo komunetako izendapenakpartekatzen dituzte (adibidez, Garapen IraunkorrekoBatzordea edo SDCa).

52


17 Izan ere, EAEko Iraunkortasunari buruzko 2005eko Txosteneko azken ondorioen artean, hauxe handitzeko proposamena egiten da:«hiritarren, gizarte-eragileen eta Herri Administrazioen partaidetza, estrategien lanketan».

18 Hasieran Generalitateko Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailak sustatuta, Agenda 21 deritzona Presidentzia Sailera igarozen; gero, 2003ko gobernu-aldaketaren ostean, berriro ere Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saileko Ingurumen Politika etaIraunkortasuneko Zuzendaritza Nagusira igaro zen.



1. Eusko Jaurlaritzako agintaritza politikorik gore-nak onartu eta gidatu egin behar du garapeniraunkorreko Estrategia, gobernu-ekintzarekikoizaera globalizatzailea duela aintzat hartuta.Zalantzarik gabe, buruzagitza hori inplizitua da,Iraunkortasun Konpromisoa sinatu ondoren, bai-na elementu ikusgarriekin berritu beharko litza-teke, eta lan-prozesuaren barruko benetako inpli-kazioa ere ezinbestekoa da.

2. Estrategia lantzean, partaidetza erreala eta kon-pentsatua beharko da, gizartearen, ekonomiareneta, batik bat, ingurumenaren arloan erantzukizu-na duten sailen artean.

3. Komenigarria izango litzateke ekonomia-, gizar-te- eta ingurumen-sailek euren talde teknikoakindartzea, garapen iraunkorreko adituekin.

4. Estrategia lantzean, aintzat hartu behar da foru-arduradunen partaidetza, bakoitzaren eskumen-arloen barruan, planteamenduen konbergentziabermatzeko; horrela, Eusko Jaurlaritzaren etaForu Aldundien onespen formalerako antzekoplanteamendua egin beharko litzateke. Bestela,Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak ez diren ar-loetako ekintza eta helburu zehatzak arlotik kan-po geratuko lirateke.

5. Udalek hirigintzaren eta lurzoruaren arloan dituz-ten eskumen handiak kontuan hartuta, mekanis-moren bat artikulatzea komeni da, toki-adminis-trazioek garapen iraunkorreko estrategiaren so-rreran parte hartu dutela bermatzeko. Horrela,koherentzia handiagoa egongo litzateke adminis-trazio maila desberdinei dagozkien iraunkorta-sun-estrategien artean.

2.3.3. Gizarte-eragileen partaidetza


Herri garatuetako biztanleriaren oraingo produk-zioko nahiz kontsumoko moduak eta bizimoduak ezdira iraunkorrak. Iraunkortasunerako, balio-iritziak

egin behar dira gizarte-balioei buruz; gainera, pro-dukzioko eta kontsumoko moduak aldatu behar dira;horrenbestez, biztanleriak beharrezko protagonismoaizan eta modu aktiboan garatu eta eragin behar dituneurri zuzentzaileak, merkatuak egiten dituen auke-ren bitartez. Beraz, garrantzi handikoa da biztanleriahalako aldaketak egin beharraz jabetzea.

Hortaz, artikulatu eta instituzionalizatu egin be-har da gizarteak estrategia lantzeko, jarraipena egi-teko eta ikuskatzeko prozesuan izan beharreko par-taidetza. Honako bi elementu hauek funtsezkoakdira:

• Partaidetza instituzionalizatzea

• Konfiantza sortzea

Partaidetza instituzionalizatzeko, gobernantza-sistema berria sortu behar da, Administrazioak gizar-te-eragileekin elkar eragiteko. Partaidetza maila zen-bat eta handiagoa izan, Estrategiako gizarte-eragile-en jabetzea hainbat eta handiagoa izango da; zenbateta txikiagoa izan, eragileek orduan eta gutxiagoidentifikatuko dira estrategiarekin, eta, horrela, horiJaurlaritzaren estrategiatzat baino ez da ikusiko.

Zerbaitetan parte hartzearen zentzuak eta norbe-raren iritziak prozesuan aintzat hartzen direla jakite-ak prozesuan konfiantza sortzeko aukera ematen du.

Halako partaidetza bat artikulatzea ez da erraza,eta, horretarako, adostasunen sorkuntzan praktikairaunkorreko urteak behar dira. Sarritan, partaidetza-ko eragileek aldez aurreko edo erakunde mailako ja-rreren trukerako foroa baino ez dute osatzen, tran-sakziorako eta konpromisorako aukerarik gabe, bainaelementu horiek ezinbestekoak dira estrategien tal-de-eraikuntzako prozesu guztietan. Sarritan, partai-detza aurretiaz erabakitako aukeretara bideratzenda, eta ez da adostasunak biltzeko balizko aukerarikplanteatzen. Hortaz, garrantzi handikoa da halakoprozesuak zuriz dagoen orritzat abiatzea, arazoarenzehaztapenetik eta horren lehentasunetik nolabaite-ko adostasunak lortu ahal izateko, horiek txiki-txikiakizan arren.

Bestalde, eraikuntza emankorrerako, arloen gai-neko ezagupen teknikoa behar da; horrenbestez, lan-

53



taldeen, batzordeen, eztabaida-foroen eta halakoenpartaidetza ezin daiteke gelditu jatorrizko erakunde-en ordezkarien esku bakarrik. Aditu-organoak eratubehar dira, gizarte-sektore zabala ordezkatzen dute-nak, eta horiek gaitasuna izan behar duteAdministrazioarekiko independentea den jarduketakritikoa eta arduratsua izateko; izan ere, hori fun-tsezko elementua da, estrategiak lantzeko eta berri-kusteko prozesuan.

Azkenik, partaidetza ez da prozesuaren hasierakofaseetara mugatu behar (diagnostikoa, helburuenformulazioa, ikuspegiak,…), eta ekintzen formulazio-ra eta, jakina, emaitzen jarraipenera nahiz ebaluazio-ra ere hedatu behar da.

Alderdi horiek guztiak bateratzeko, bi partaidetzamota eta une bereizi behar dira:

a) arazoaren justifikazioaren eta aukeren ebalua-zioaren inguruko adostasunak sortzean; une honetan,partaidetza ahalik eta zabalena eta irekiena izan be-har da;

b) jarduketa-proposamenak sortzean eta eraba-kitzea; bertan, partaidetzak ezaugarri eta gaitasunteknikoagoak behar ditu.

EAEko egoera

Hiritarren eta eragile interesatuen partaidetzakbi mugatzaile garrantzitsu izan ditu:

• Alde batetik, gizarte-eragileen eta administrazioenordezkaritzan trebakuntza duten pertsonen par-taidetzaren bidez egin da, ad hoc sorturiko batzor-de batzuetan. Ez zen abiatu eragile interesatueikontsulta egiteko prozedura formalik, eta, horreneraginez, eragile horiek parterik ez hartzearen sen-timendua dute.

• Bestalde, desberdina izan da prozesuko une des-berdinetan. Diagnostikoa egitean zabala eta era-ginkorra izan zen (gizarte-iritziko inkesta egin),Estrategiaren Oinarrizko Agiria sortzean urria,formalizatu gabea eta ex post erakoa izan zen.Horrenbestez, ez zen Estrategiaren edukien in-guruko gizarte-eztabaidarik ireki, organo ahol-

ku-emaileen, elkarteen, gizarte-eragileen eta gi-zartearen artean; horrela, taldeak ez dira estrate-giarekin identifikatu.

Legeak berak partaidetzarako, sorrerarako, ja-rraipenerako eta kontrolerako ezarritako organoakere garrantzi urriko eginkizuna izan zuen, bilerak egineta formalismoak bete arren. Izan ere, IBLOko hiru-garren kapituluan ezartzen denez, IngurumenekoAholkularitza Batzordeak gizarte- nahiz ekono-mia-interesak eta unibertsitateen interesak ordez-katzen dituzten eragileen partaidetza sustatuko du,ingurumen-politika eta, beraz, Ingurumeneko EsparruPrograma lantzeari, kontsultatzeari eta jarraipenaegiteari dagokionez.

Hala eta guztiz ere, Kontseiluaren osaketa (gizar-te zibileko ordezkariak, datuak eta Administraziokokideak) oztopo handia izan zen, eginkizuna behar be-zala betetzeko, Kontseiluaren antolamenduan etafuntzionamenduan ez baitzen autonomiarik egon.


Herrietan aukeraturiko sistemak anitzak dira.Hiru maila bereizi behar dira:

1. Gizarteari eta gizarte taldeei egindako kontsultairekiak

2. Eragile interesatuei egindako kontsulta formalak

3. Kontsulta teknikoak.

Herri ia guztiek kontsulta publikoren batekinosatzen dute antolaturiko presio taldeen partaidetzaformala; kontsulta horren barruan, entzunaldi publi-koak, gaikako tailerrak nahiz sektorialak eta presiokonazio taldeen hitzaldiak, baita web orrien bidezkokontsultak ere, estrategiaren aurretiazko bertsioeiburuzko iruzkinak egin ahal izateko. Kontsulta motahorrek bi helburu ditu: alde batetik, hiritarrei gober-nuaren asmoei buruzko informazioa ematea; beste-tik, hiritarrak lehentasun politikoen zehaztapeneaninplikatzea.

Herri-kontsulta asko, hala eta guztiz ere, beranduiritsi ziren prozesu politikoan. Horren ondorioz, era-gin oso txikia izan zuten estrategiaren orientazioan

54



eta edukian. Herri batzuek jendea inplikatu zuten, ha-sierako etapetan: Herbehereetan, neurri batean,Holandako gizarteak garaturiko ekintzen eta ikuspe-gien berrikuspenean oinarritu zen bertako EkintzaEgitamua, horren barruan hiritarrak, industria etazientzia-ikerketako zentroak sartuta. Prestakuntzakotxostenean, Alemaniak garapen iraunkorrari buruzkoiritzia galdetu zien gizarte taldeei, eta informazio ho-rrexekin osatu zuen Estrategia, jendearen konpromi-soa sustatuz, estrategia talde eragile desberdineniritzian oinarrituz eraikita.

• Europar Batasunak eragile interesatuen aldez au-rreko kontsultako eta partaidetzako mekanismoakezarri ditu. Lehenengoa egiteko, Europako estrate-gia berriaren lehentasunei buruzko galdeketa jarridu eragile interesatuen esku. Bigarren galdeketabat ere horretan interesa duen edozein hiritarrenesku dago. Maila formalagoan, EuropakoBatzordeak eta Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak,2005eko apirilean, eragile interesatuen Forumaantolatu zuten Bruselan; bertan, Europa osoko 200ordezkarik hartu zuten parte, orri zuriaren metodoaerabiliz, lehentasunezko gaien zerrenda egitekoeta horiek estrategia berrikusteko prozesuan ain-tzat hartzeko.

• Bestalde, Suediako estrategia garatzeko, kont-sulta egin zitzaien erakunde aholku-emaileei, ko-ordinazio-erakundeei (esaterako, Agenda 21ekoeta Habitateko Nazio Batzordeari), GKEei, udalei,gizarte zibilari, enpresei, komunikabideei, gazte-elkarteei eta gizartearen barruko funtsezko besteeragile batzuei. Edukiari buruzko ekarpenak, berriz,web orrian egindako galderen bidez eskatu ziren,baita modu formalean ere, 2.000 eragile interesa-tu ingururi, eta 200 erantzun baino gehiago jaso zi-ren.

• Britania Handiko estrategia berrikusteko,Ingurumen, Janari eta Landa Inguru Sailak (DE-FRA) ikerketa bat agindu dio UNEDeko (NazioBatuetako Ingurumena eta Garapena) BritainiarBatzordeari, Erresuma Batuko talde interesatueknazio-lehentasunei eta erronkei buruz dituzten ha-sierako ikuspegiak jasotzeko, garapen iraunkorraridagokionez, Britainia Handiko gobernuaren jarrera

osatzeko eta Estrategiaren berrikuspena errazteko.Ikerketa horrek hiru zati izan zituen: kontsulta ida-tzia, on-line foroa eta egun bateko tailerra (2003kootsailean). Kontsulta-jarduerak 2004ko udaberrianhasi ziren.

• Danimarkan, GKEek partaidetza jarraitua izandute ebaluazio-proiektuetan. Danimarkako adie-razleak, izan ere, bertako eta nazioarteko 250GKEren partaidetzako kontsulta publikoaren ondo-riozkoak izan ziren. Danimarkako gobernuak fi-nantza- eta teknika-laguntza sustatzen du, gara-pen iraunkorrean lan egiten duten gizabanakoei,taldeei eta erakundeei laguntza emateko.

• Herbehereetan, Ekintza Egitamua aurkezteko,kontsulta egin zitzaien Gizarte eta EkonomiaKontseiluari (SER), Gobernu Politikarako ZientziaKontseiluari (WRR) eta Lurralde Planifikazioa,Natura eta Ingurumena (RMNO) IkertzekoKontsulta Batzordeari. Programaren nazio-atalekoxehetasun batzuk honako hauei kontsultak eginezgaratu ziren: gizarte zibila, enpresa-komunitateaeta udal- nahiz probintzia-agintariak. Inkesta pu-blikoek, gobernu-politikaren berrikuspenak etaaipaturiko kontseiluen gomendioek, berriz, ekintza-egitamurako beharrezko oinarriak eman zituzten.

• Alemaniako Gobernu Federalak bi elkarrizketa-fase garatu zituen, hiritarrek eta elkarteek zirribo-rroak komentatzeko edo proposatzeko aukera edu-kitzeko. Bi hilabeteko bi alditan, Interneteko cha-tetan parte hartu eta iruzkin idatziak bidali zituz-ten, posta elektronikoa erabiliz. Bigarren fasean,eragile interesatu garrantzitsuei kontsulta egin zi-tzaien, estrategiaren hasierako zirriborroari buruz,adierazleak eta helburuak aintzat hartuta; batzuek,gainera, iruzkin idatziak bidali zituzten. Iruzkin guz-tiak hartu ziren kontuan, estrategia garatzeko or-duan. Garapen Iraunkorreko Kontseiluak eginkizungarrantzitsua izan du estrategiaren egitura etaedukiak zehazteko orduan.

• Waloniaren kasua aipagarria da. Etorkizunekokontratua deritzon proiektua aurkeztu zitzaien, ezta-baidarako, organo aholku-emaileei, elkarteei, gizar-te-eragileei eta biztanle guztiei. Gobernuaren zirri-borroaren gaineko partaidetzaren eraginez, 206 ho-

55



bekuntza egin ziren, hitzartze-organoengandik jaso-tako 50 iradokizun baino gehiagotan, bertako ezta-baidetatik kanpo egindako 1.200 iradokizunetan, ez-tabaidetako 200 iradokizunetan zein ondorioetan,«boomerang» gutunetan eta abarrean oinarrituz.

Esku-hartzerik teknikoenei dagokienez, zenbait he-rrik aholkularitza-erakundeak dituzte, pertsona garran-tzitsuek osatuta. Ondoen dokumentaturik dauden ka-suak Alemania (Garapen Iraunkorreko Kontseilua) etaErresuma Batua (Garapen Iraunkorreko Batzordea) dira.Baina horiek ez dira bakarrak: Suediak Agenda 21 etahabitateko nazio-batzordea dauka, eta Ipar Errenania-Westfaliak Etorkizuneko Batzordea, merkataritza nahizindustriako, zientziako, komunikabideko eta beste sek-tore batzuetako 28 irudi publikorekin, eta horren epe-muga 2015era artekoa da. Herbehereek ez dute hala-korik, baina gizarte zibilak zenbait ekimen abiatu ditu,Garapen Iraunkorreko Nazio Foroa eratzeko.

• Alemaniako Garapen Iraunkorreko Kontseilua zen-bait arlotako 17 kidek osaturiko aholkularitza-or-ganoa da: merkataritza eta industria, garraioa, in-gurumena, Länderrak eta udalerriak, nazioartekogaiak eta garapenerako laguntza, elizak, zientzia,kontsumitzailearen babesa eta nekazaritza/elika-dura. Kideak hiru urterako izendatzen dira, eta ba-tzordeburua, izan ere, Brundtland Batzordeko gara-penerako lankidetzako antzinako ministroa da.Kantziler federalari ematen dio informazioa, zu-zen-zuzen, eta estrategia nazionala garatzen la-gundu eta proposamen objektiboak zein adierazle-ak aurkezten ditu, garapen iraunkorreko estrate-giak aurrera egiten laguntzeko. Halaber, estrategiaegiteko proiektuak ere proposatzen dira.Kontseiluaren lan gehigarria gizarte-elkarrizketasustatzea da, iraunkortasunaren edukietan oinarri-tuz. Helburua inplikatuen eta biztanleen arteankontzientzia handiagoa sortzea da, gizarte-ekintza-ren emaitza praktikoak erakutsita eta balizko ikus-pegiak eztabaidatuz.

• Britainia Handiko Garapen Iraunkorreko Batzordea(SDC) Gobernuaren organo aholku-emailea da, gara-pen iraunkorreko gaietan. 20 kidek osatzen dute, etahoriek lan-programak garapen iraunkorrerantz bide-ratzen eta garatzen dituzte. Erresuma Batuko gober-

nuak eta administrazio autonomoek batzordekideakhautatzen dituzte, eta bete beharreko postuak prent-saren bidez iragartzen dira. Batzordekide bakoitzarenlanen iraupena hiru urtekoa da, eta gehienez bi deial-di daude. Jakintza eta esperientzia handia eduki be-har dute, eta sektore akademikotik, gobernutik, mer-kataritzatik, sindikatuetatik eta irabazi asmorik gabe-ko erakundeetatik aukeratzen dira; horrela, ErresumaBatuko biztanleriaren aniztasuna ordezkatzen dute.

Batzordearen lanaren zati bat erreaktiboa da,Gobernuaren ekimenei erantzuna emateko; bestekasu batzuetan proaktiboa da, eta bere ekimenez jar-duten du, unean uneko gai kezkagarrietan. Batzordeaurtean lau aldiz biltzen da, osoko bilkuran, eta bestelau aldiz gaikako lan-taldeetan. Batzordeak informa-zioa ematen die Britainia Handiko, Eskoziako,Galeseko eta Irlandako gobernuburuei.

Britainia Handiko iraunkortasun-estrategien eba-luazioari buruzko txosten independentea egiten du.2004ko txostenaren izenburua Shows promise. Butmust try harder izan zen (Garapen IraunkorrekoBatzordearen Txostena, Gobernuak azken bost urteo-tan iraunkortasunaren arloko aurrerakuntzen ingu-ruan emandako txostenari buruz. 2004ko apirila).


1. Estrategia lantzean, gizartearen partaidetza fun-tsezko elementua da; partaidetza-egitamua, be-raz, ex ante zehaztu behar da, partaide bakoitzakprozesuan duen eginkizuna eta jarduteko autono-mia aldez aurretik jakiteko. Partaidetza lanarenhasierako etapetan (orri zuriari buruzko gaikakoiradokizunak eta lehentasunak bilduta) eta behinbetiko proposamenak eztabaidatzeko fasean (ho-bekuntza-proposamenak bilduta) egin behar da.Kontsulten emaitzak eta horiek behin betiko pro-posamenetan duten eragina adierazi behar dira,kontsultaren baliozkotasuna eta erabilgarritasu-na agerian uzteko; gainera, partaidetza-proze-suaren inguruko konfiantza sortu behar da.

2. Partaidetzak lekua utzi behar die, modu berezian,eragile interesatuei (i), aditu teknikoei (ii) eta gi-

56



zarte osoari (iii). Estrategia lantzeko epeak nahi-ko luzeak izan behar dira, hiru kontsulta mota ho-riek ahalbidetu ahal izateko.

3. Komenigarria da kontsulta-foro teknikoa eta in-dependentea eratzea; horren osagaiak eurenezagupen teknikoen arabera aukeratuko dira,eta, oro har, gaien eta gizarte- nahiz erakunde-ja-torrien sorta osoa bete behar dute, ordezkaritza-funtzioetara lotuta egon barik.

4. Bestalde, ad hoc sortutako organo aholku-emai-leei egindako kontsultak ez ezik, eragile intere-satuei ere kontsulta sistematikoa egin beharzaie, eta komenigarria da banakako partaidetzaezartzea, eraginperik handienean dauden eragi-leen kasuan (patronalak, sindikatuak,…).

5. Iritzi-inkesten baliozkotasunaren kalterik gabe(abiapuntutzat baliozkoak baitira), gizarteari in-formazioa emateko eta kontsulta egiteko bulegoaksortu behar dira, eztabaidatu beharreko gaiei bu-ruzko iritziak emateko eta biltzeko aukera edukitze-ko, eta horiek egokiagoak dira jarduketa-proposa-menak dituzten faseetan. Irekitako mekanismoak(eraginpeko eragile guztiak biltzen dituzten kon-tsulta irekiak, parte hartzeko eta erabakiak taldekahartzeko mekanismo egiaztatuak erabiliz, eta iruz-kinak eta proposamenak bidaltzeko aukera ematenduten web orriak) erabilgarriak dira, ordezkaritza-baliorik eduki ez arren. Kasu guztietan ere, atzera-elikadurako mekanismoak ezartzea komeni da(egindako iradokizunak, behin betiko agirietan ja-sotako ekarpenak, etab.), kontsultaren baliozkota-suna zein erabilgarritasuna agerian jartzeko etapartaidetza-prozesuan konfiantza sortzeko.

2.4.Politika eta jarduketa sektorialakintegratzeko tresnak

2.4.1. Integraziorako estrategiak


Ingurumen-politikaren garapena arrakastatsuaizan da, ezarkuntzaren azkartasunaren arabera neur-tuta. Hala eta guztiz ere, ingurumen-egoera narria-

tzen doa zenbait arlotan, besteak beste, inplementa-zio urriaren eta beste arlo sektorial batzuetan (batezere, nekazaritzan, energian, lurralde-antolamenduan,azpiegituretan edo garraioan) koherentzia gutxikopolitikak egotearen ondorioz; horrek zalantzan jar-tzen du iraunkortasuna eta, beraz, garapen-eredua-ren iraunkortasuna.

Garapen iraunkorreko estrategiek, hiru dimen-tsioko ikuspegia dutenez, ingurumen-, ekonomia- etagizarte-iritzien integrazioa eragiten dute, garapen-politikan lehentasunak eta jarduketak finkatzeko or-duan. Zenbait kasutan, integrazio-printzipioak konsti-tuzio-lerruna hartu du (adibidez, EuroparBatasunaren Hitzarmenetan), edota erakunde-orga-nismo espezifikoak sortu dira. Hala eta guztiz ere,oro har, integrazio horren emaitzak urriak izan dira.

Izan ere, formulazio estrategikoak (edo konstitu-zio-aldarrikapenak) ez dira nahikoak, horiek ondo ga-ratzen ez direlako: helburuak nahasiak eta zehaztu-gabeak dira, ez da nahitaez bete beharreko aldez au-rreko ebaluazio-prozedurarik ezartzen edo aurrekon-tu-prozedurak nahiz ministerio-sailetako planifikazio-prozedurak ez dira modu koherentean planteatzen.

Prozesuak eta pertsonak egokitu beharra dago,planteamendu berriak eta ezagupen berria adminis-trazioaren errutinan sartzeko. Horretarako, tresnaberriak behar dira (prozesuak, antolamendua, balia-bideak, pertsonak), administrazioaren mekanikansartzeko.

Integrazioaren arrakasta zenbait faktoreren ara-berakoa da, eta horien artean honako hauek aipa dai-tezke:

• konpromiso eta buruzagitza politiko iraunkorra,

• garapen iraunkorraren ulermen komuna,

• erakunde-mekanismo espezifikoen sarrera,

• eragile interesatuen benetako inplikazioa, eta

• ezagupenaren kudeaketa eraginkorra, agenda sek-torial eraginkorra sortzeko.

Finkaturiko jarduketak eta zirkuituak gainditzekozailtasunak antolaketa mailako aldaketak, denboraeta jarraipen nahiz ebaluazio iraunkorrak behar ditu.

57



Integrazioak bi bide izan ditzake:

• Zentralizazioa, politika sektorialen koordinazioa-ren sailen arteko koordinazioaren bidez, zenbaitmekanismo erabilita; horretan, sail batek, gehie-netan Ingurumen Sailak, eginkizun erabakitzaileaizango du.

• Deszentralizazioa, Sail bakoitzaren ingurumen-dimentsioan sakontzeko, Ingurumen Sailareneginkizuna aldatuta, horrek aurrerantzean lanasustatzeko eta errazteko eginkizuna izango bai-tu.

Zentralizazio-integraziorako, indartu egin be-har da Ingurumen Sailaren eginkizuna, eta hori hona-ko honen bitartez lortzen da:

• Prozedura mailako ahalmenak emanez, sailenarauzko ekimenei dagokienez (adibidez, inguru-men-iraunkortasunaren nihil obstat deritzona lor-tzeko kontsulta). Muturreko kasuan, ahalmen horipraktika konparatuan ez dagoen beto-eskubidea

izango litzateke. Arruntena kontsultako tramiteaedo formalitatea egotea da.

• Koordinazio horizontaleko erakundeak sortuta, etahoriek sailen arteko lan-taldeetatik Bulego ber-deetara doaz. Azken horiek, ingurumen arloan,Gai Ekonomikoetarako Batzordeek euren gaietara-ko duten eginkizuna dute.

Zentralizazioa sail baten eskusartzetzat ikustenda, beste sail baten gaietan, eta ez dira bete inguru-men-politikaren integrazioaren helburuak eta politikasektorialen berdetzea; beraz, integrazio bertikalekoneurrietarako apurka-apurkako aldaketa gertatzenari da.

Deszentralizazio-integrazioak, funtsean, in-gurumen-erantzukizuna sailetara eramatea eragitendu; horrela, Ingurumen Sailaren eginkizuna gainera-koen lana erraztea eta aholkularitza teknikoa emateada; gainera, estrategia sektorialak sortzeko eta adie-razle egokiak hautatzeko jarraibideak ematen ditu.

58


ZENTRALIZAZIO- ETA DESZENTRALIZAZIO-INTEGRAZIOA

Klaus Jacob y Axel Volkery, «Potentials and limits for policy change through governmental self-regulation: The case of environmentalpolicy integration», Proceedings of the 2002 Berlin Conference on the human dimensions of global change, 2004.

ZENTRALIZAZIO INTEGRAZIOA

DESZENTRALIZAZIO INTEGRAZIOA

IngurumenSaila

GarraioSaila

Gobernu Kontseilua/Parlamentua

IndustriaSaila

Beste sailbatzuk

GarraioSaila

IndustriaSaila

Beste sailbatzuk

Arazoen identifikazioa• Helburuak• Erantzukizunak• Egutegiak• Arauak• Adierazleak

TxostenakMonitoreoaEgitamu sektorialakEstrategiak, tresnakEragileen integrazioa

IngurumenSaila


Ikuspegi deszentralizaturako, hauxe behar da:

• Gobernuko burutzak buruzagitza indartsua izatea.

• Lehentasunak argi transmititzea, iraunkortasunekobaterako Estrategia baten barruan.

• Ministerio-sail bakoitzak bere iraunkortasun-egi-tamua lantzea, bere arloko arazo nagusiak identi-fikatuz, eta jarraibideak, helburuak, ekintzak, ja-rraipen-mekanika eta inplementazioa aintzat har-tuz.

• Sail bakoitzeko giza baliabideak indartzea, iraun-kortasuneko adituak erabiliz.

• Politika sektorialak ebaluatzeko tresnak erabiltzea,laguntzako bulegoekin.

• Ebaluazioko eta informazioko beharrizan bereziaksortzea; adibidez, iraunkortasunari laguntzekosail-deskarguak.

EAEko egoera

EAEko Administrazioko sailak ingurumen dimen-tsioa sartzen ari dira euren politiketan, politika iraun-korrak sortzeko; arlo horretan, izan ere, aurrerapau-soak ematen ari dira, prozesua apurka-apurka-koa eta zaila izan arren; hain zuzen ere, oraindikez dira bertako baliabideak indartu (ezta IngurumenSailean ere!), eta sailak kudeatzeko prozedurak ereez dira aldatu, jarduketen iraunkortasunaren azterke-ta sistematikoa egiteko.

Estrategiaren barruko forma- eta lerrun-alder-diek zaildu egiten dute integrazioa. Ingurumen etaLurralde Ekintza Sailak (inplementazioaren gidaria)ez dauka gaitasunik beste sail batzuen erritmoetaneta konpromisoetan eragiteko. Sailen arteko akor-dioak, Ingurumen Sailaren eta gainerako sailen ar-tekoak, horrela, lankidetza-tresna nagusiak dira, ja-rraipen-txostenekin batera, eta txosten horiek, urte-ro, planteaturiko konpromisoak zein neurritan betediren adierazten dute.

Ingurumen-dimentsioa ingurumenean eraginaduten politiketan sartzea, bestalde, Ingurumeneko

Eraginaren Baterako Ebaluazioaren (IEBE) prozeduraabiatzean oinarritzen da. Baina, Europar Batasunakezarritako eraginaren baterako ebaluaziorako proze-dura berriaren kasuan ez bezala, IEBE ez da diment-sio bakarrekoa, Estrategia bezala.


Oro har, esan daiteke estrategiek ez dutela ze-hazten dimentsioen arteko gatazkak nola konpondubehar diren. Arlo honetako ekarpenik garrantzitsue-nak iraunkortasuna ebaluatzeko prozeduretandaude, eta horiek zenbait herritan inplementatu dira:

• Herbehereetan, sailetako programa eta arau be-rriak lantzeko prozesurako, informazio-tramite be-rezia behar da, euren iraunkortasunari buruz (E-Test). Prozedura hori lehendik dagoenari gehitzenzaio, legeria berriak enpresetan duen eragina jaki-teko (BET – Business effects test).

• Britainia Handiak Politiken EbaluazioIntegralerako (PEI) prozesua dauka, gobernu-sailei laguntzeko elementutzat, proposamen politi-koek ekonomian, gizartean eta ingurumenean izandezaketen eragina ebaluatzeko, bai formulazio-etapan eta bai inplementazioa egitean.

• Suediak betidanik egin ditu ekonomiaren, inguru-menaren eta Gobernuaren ekimen garrantzitsuguztien gaineko eragina ebaluatzeko ikerke-tak, eta orain, gainera, iraunkortasunaren ebalua-zio sistematikoa (SIA) ere egiten du.

• Bestalde, Danimarkak Ingurumen EbaluaziokoInstitutua dauka; horrek Danimarkak zehazturikogarapen iraunkorraren egitamuak, printzipioak etahelburuak betetzeko moduari buruzko orientazioaematen du.

Politiken integrazioa modu deszentralizatuansustatzen da, batik bat Herbehereetan eta BritainiaHandian, baina eraginkortasun handiagoko eta txi-kiagoko koordinazio- eta jarraipen-formulak daude19:

• Herbehereetan, ministerio bakoitzak berari da-gozkion (horretarako izendatu delako) ekintzen in-

59


19 Eraginkortasun txikikoak, egindako kritikak onartuz gero.


plementazioaren ardura dauka; hala eta guztiz ere,inplementazioa Etxebizitza, Lurralde Antolamendueta Ingurumen Ministerioak koordinatzen du.Ministerio-sail bakoitzak Garapen Iraunkorrekokontzeptuak sartu behar ditu bere aurrekontue-tan, eta, gainera, garapen iraunkorraren dimen-tsioak politiken prestakuntzan eta inplementazio-an nola hartu behar diren aintzat azaldu behar du.Ekintza-programak analisi kopuru jakinaren gara-pena dauka aurreikusita, politikaren barruko biarlo batera aztertzeko (ekonomia eta ingurumena)eta integrazio hurbilago batek balio erantsirik sor-tzen duen ikusteko.

• Britainia Handian, Garapen Iraunkorreko estrategiapolitiken formulaziorako esparru-gidatzat planteatu-rik dago, 19 sail zentralen multzoan. Gobernuakekintzarako lehentasunezko hiru eremu identifikatuditu (kudeaketa publikoa hobetzea, iraunkortasun-al-derdiak erabaki-hartzeetan integratzea eta garapeniraunkorraren inplikazioak hobeto ulertzea,Administrazioko sail guztietan); halaber,Administrazioko Garapen Iraunkorrerako Esparruasortu du, sailei helburuak lortzen laguntzeko.

• Europar Batasunak ahaleginik handiena egin dupolitika sektorialetan ingurumen-alderdiak inte-gratzeko, 1997an hasitako Cardiffeko prozesuarenbidez. Hala ere, lehenengo errondei buruz 1999anegindako ebaluazioak emaitza urriak eman zituen(proposamenen edukia eta nahitaezkotasuna), eta,bertatik ondorioztatzen denez, kontseilu sektoria-lek ez dituzte betetzen Europako Kontseiluekemandako jarraibideak.

• Ikerketa-eremutik kanpo, politika deszentralizatua-ren adierazlerik argiena Kanadako Administraziofederala da; politika hori Administrazio berdearengida (1995) deritzonarekin abiatu da, eta gida horihiru urtez behingo estrategietan eta ikuskapen-erakunde nagusiaren sorreran oinarritzen da(Ingurumenerako eta Garapen IraunkorrerakoMandataria), Estatuko Esku-hartze Nagusiari atxi-kita (General Accounting Office).

Gainerako herriek koordinazio horizontaleko ildo-ak nabarmentzen dituzte, koordinazio-erakunde-en bitartez:

• Alemaniak Garapen Iraunkorrerako EstatukoIdazkaritzen Batzordea dauka; horrek prozesua-ren sailen arteko kudeaketaren ardura dauka, es-trategia politikan integratzen dela segurtatzeko.Aldian behingo informazioa ematen dio BulegoFederalari. Kantzilertza Federaleko estatu-minis-troak prozesuaren sailen arteko koordinazioa egi-teko ardura dauka.

• Danimarkan Ingurumen Ministerioak komunika-zio horizontaleko araubidea sartu zuen: nekazari-tza, garraio eta ekonomiako ministerioak ikuska-tzen ditu, iraunkortasunaren eta ingurumenarenarloan; gainera, kontrolen eta oreken sistema in-formala garatu du. Ingurumen Babeseko Agentziak(IBA), bestalde, Rioko Prozesuari loturiko jardueraguztiak koordinatzen ditu. Hala eta guztiz ere, go-bernu barruko eta kanpoko zenbait iritzi kritikokdiotenez, zeharreko politikaren (sailen artekoa)formulazioan gabeziak daude.

• Suedian, Gobernuak erakunde berria ezarri du lehenministroaren bulegoan (Garapen IraunkorrerakoKoordinazio Unitatea), arlo honetako nazioko nahiznazioarteko esfortzuak koordinatzeko eta ekimenestrategikoak indartzeko. Bulego horrek, aldi bere-an, estrategiaren hurrengo berrikuspena (2006)prestatzearen ardura izango du. Aipagarria da ingu-rumen-helburuek zerga-arauetako integrazioanizandako aurrerakuntza nabaria; hain zuzen ere, zer-ga-zamaren % 6 lekualdatzea lortu, ingurumenapresionatzen duten jardueren gaineko tasak igo etaenpleguaren gaineko tasak murriztu egin dira.

• Eskozian antzeko egoera dago; bertan, EskoziaIraunkorraren Bulegoko Azpibatzordea dago,Eskoziako Bulegoa koordinatzeko eta laguntzeko,iraunkortasun-politikaren inguruko erabakietan (ur-tean 4 aldiz soilik bildu arren); bestalde, IparErrenanian-Westfalian bulego berdea dago eta hori,hasieran, Agenda 21eko prozesua garatzeko fasera-ko ezarri zen, baina oraindik ere irekita dago.

Britainia Handiko esperientziak eskainitako bes-te jardun on bat Garapen Iraunkorra Ikertzeko LanSarea da; horrek jardun onak identifikatzen ditu,Gobernuak garapen Iraunkorreko politikak eta pro-gramak eraginkortasunez inplementatu ahal izateko.

60



Garapen iraunkorreko EAEko estrategiarakogomendioa:

a) Eskumenak:

1. Zentralizazio-aukeren nahikotasunik ezari bu-ruz esandakoa aintzat hartuta, komenigarria daEAEko estrategiak sail bakoitzaren erantzukizunaksakontzea, garapen iraunkorraren arloan, deszentra-lizazioaren ikuspegian oinarrituz; aldi berean, koordi-nazio horizontaleko prozedurak, baliabideak eta me-kanismoak ezarri behar dira.

2. Sailen erantzukizunak errazago argituko diraeuren arloko iraunkortasun-estrategiak landuta; ho-rietan, Garapen Iraunkorreko EAEko Estrategia gara-tuz, arazo eta lehentasun nagusiak identifikatukodira, eta jarraibideak, helburuak, ekintzak eta jarrai-pen-mekanika jasoko dira.

b) Prozedurak

3. Komenigarria da sailen administrazio-mekani-kan iraunkortasunean laguntzeko helburu espezifikoasartzea, horretara bideraturiko jarduerei eta baliabi-deei gardentasuna emanez; hain zuzen ere, bi esku-hartze mota daude:

• Iraunkortasuna ebaluatzeko sistema berria gara-tzea, hori edozein sektoretako egitamu eta progra-ma garrantzitsu guztietan aplikatzeko, ekonomia-ren, gizartearen eta ingurumenaren gaineko eragi-nak aintzat hartuta20.

• Aurrekontu-tramitean, sailek iraunkortasunarengaineko eragina duten jarduketak ebaluatzea etaLegebiltzarrari informazioa ematea, euren kudea-ketaren fiskalizazioaren zatitzat.

c) Baliabideak

Sail bakoitzaren giza baliabideak indartzea, gara-pen iraunkorreko adituak erabilita edo gaituta. Moduosagarrian, komenigarria da ingurumen-organoakaditu sektorialak edukitzea (garraioa, energia, neka-

zaritza, lurralde-antolamendua…), interfazeko etasailen arazoak hobeto ulertzeko elementutzat.

d) Koordinazio horizontala

5. Gobernuko Batzorde Eskuordetua sortzea ko-meni da, Gobernu Kontseiluari aurkezturiko proposa-menen iraunkortasunaren aldez aurreko ikerketa egi-teko; horren funtzioak eta prozedurak, administrazio-sinplifikazioa lortzeko, Ekonomia GaietarakoBatzorde Eskuordetuak dituenen artean integratuahal dira.

2.4.2. Erakundeen arteko koordinazioa


Herri askotan, eskualdeeta toki-agintariek eko-nomia, gizartea, ingurumena eta lurraldea planifika-tzeko jarduerak garatzen dituzte. Hori funtsezkoa dajendea erabaki-hartzeetan inplikatzeko, hiritarren-gandik hurbilago dauden erakundeak baitira. Horridagokionez, Rioko Gailurrean ere Tokiko Agenda21ak formulatzearen komenigarritasuna jaso zen.

Erakunde horien arteko koordinazioa eta lanki-detza, horrenbestez, garrantzitsua daAdministraziotik planteamendu koherentea lortzeko.

Koherentzia oraindik ere beharrezkoagoa da sis-tema politiko federaletan; izan ere, halakoetan, es-kumen-banaketak eragina dauka administrazio zen-tralaren eta federatuen arteko garapen iraunkorrean.

Koherentzia hori, bestalde, lurralde-arlo ba-koitzean estrategia bereziak formulatuta azaldu ahalda, eta estrategia horiek guztiz integraturik egongodira goragoko lurralde-arloan.

EAEko egoera

EAEko administrazioen arteko eskumen-banake-taren eraginez, prozesua oraindik ere konplexuagoada; izan ere, garapenerako garrantzi handikoak diren

61


20 Ingurumen Eraginaren Baterako Ebaluazioaren (IEBE) garapen mugatuagoaren ordez.


politika sektorialak (adibidez, Errepideak,Nekazaritza, Urak, Herri Lanak, Gizarte Ongizatea,etab. ) foru-administrazioen eskumenekoak dira.

Lurralde Historikoak apur bat berandu hasidira garapen iraunkorreko estrategiak formulatzen21,eta oraindik ez dago planteamenduen koherentziabermatzen duen mekanismo eragilerik; horrela, ho-riek antzekotasun politikoen araberakoak dira.

Horiek GIEIEak lantzeko prozesuan izandako era-gina, lehen esan dugunez, oso mugatua izan da, era-kundeen koordinazio-prozedura ahula izan den beza-la (bi kasuotan, Ingurumen Batzordearen bitartez).

Udalak, aldiz, inplikatu egin dira euren kudeake-ta-eremuetan, Tokiko Agenda 21ak sortuta (GIEIEanjasotako helburua), EAEko udalerri ia guztietan;horiek, berriz, IHOBEk eta Foru Aldundiek sustatueta finantzatu dituzte. Udalen arteko lankidetza-mekanismoa sortuta (Udalsarea 21, prozesuko faseaurreratuetan), jardunik onenak euren artean truka-tzen dira, eta, horrela, lagundu egiten zaie horretanhasiberriak direnei.


Erakundeen arteko koordinazioa konparatzea zai-la da, ekimena sustatzen duen gobernuaren esku-men-lerrunaren eraginpean baitago. Oro har, gober-nu zentralek ez dute jarraibiderik adierazten eskual-de- edo probintzia-administrazioentzat, eta ez dagokontzertazio-mekanismo berezirik, koherentzia se-gurtatzeko egiten diren kontsulta ugariak kenduta.

Horixe da Herbehereetako nahiz Suediako pro-bintzien edo Alemaniako Länderren kasua, izen bate-kin edo bestearekin Agenda 21ak garatu eta garapeniraunkorreko programa independentea baitute.

Britainia Handiko gobernuak, bestalde, IparIrlandako, Galeseko nahiz Eskoziako parlamentuei,Ingalaterrako eskualde-garapenek Korporazioei etaLondres Handiko Administrazioari eskuordetu die ga-rapen iraunkorreko estrategiak lantzeko ardura.Erakunde horiek helburu ekonomiko batzuen ardura-

dunak dira, baita Britainia Handiko IraunkortasunEstrategiaren jarraipena maila azpinazionalean egi-tearen arduradunak ere. 2000ko ekainean DEFRA de-ritzonak Eskualdeko Garapen Iraunkorreko EsparruenPrestakuntzarako Gida sortu zuen, eta horren erant-zukizuna Garapen Iraunkorreko Unitateak (SDU) dau-ka. Adierazle nagusiak eskualde mailan xehatzendira.

Udalen kasuan egoera desberdina da; izan ere,gobernu zentralek babes-funtzioak dituzte eta TokikoAgenda 21ak formulatzeko sustapena ematen dieteudalei. Kasu batzuetan udalek bat-batean hasitakoprozesuak dira, zenbaitetan iraunkortasun-estrategianazionalik egon orduko sortutakoak. Suediaren ka-suan, esate baterako, toki-agintarien %70ek bainogehiagok Tokiko Agenda 21 zuten 2001ean, estrate-gia nazionala eztabaidatzen hasi zenean.

Nazio eta toki edo eskualde mailak bereiztekomekanismoak, oro har, honako hauek dira:

• Tokiko Agenda 21eko proiektuak garatzen lagun-tzea.

• Toki-agintarien arteko sareko lanean laguntzea.

• Eskualdeko eta tokiko Garapen Iraunkorrerako gaitasunak finantzatzea eta eraikitzea.

Britainia Handiaren kasuan, bertako TokiAraubideko Legean (2000) ezartzen denez, TokiAdministrazioak Tokiko Agenda 21eko estrategiaksortu behar ditu. Lehen ministroaren Bulegoarenikuskaritzapean, toki-administrazioek TokikoLankidetza Estrategikoak garatzen dituzte, ekono-miaren, gizartearen eta ingurumenaren arloan ongi-zatea sustatzeko edo hobetzeko.

Ipar Errenania-Westfaliako gobernuak jardunona eskaini du, Iraunkortasun AgendarenTransferentziarako Agentzia deritzonarekin; horrenhelburua, izan ere, udalerriei eta gizarte taldeei TokiAgendetako ekimenen artean identifikatu diren jar-dunik onenak jakinaraztea da.

Eskoziako gobernuak Eskozia Iraunkorreko Sareafinantzatzen du (Tokiko Agenda 21eko Eskoziako Sarea

62


21 Ikuspegi desberdinak Gipuzkoan eta Bizkaian.


ere badago); horren barruan Eskoziako toki-agintariakbiltzen dira, Gobernuarekin lankidetza estuan jardutekoeta Tokiko Agenda 21 sustatzeko, baita Eskozian gara-pen iraunkorraren arloan garatzen diren ekintzetan au-rrerapausoak emateko ere. Tokiko Agenda 21arenIbilbide Orria sortu zen, eta horrek esparru malguaeman zuen, toki-agintariek udalerri bakoitzaren beha-rrizanetara egokituriko Garapen IraunkorrekoEstrategiak garatu ahal izateko. Konpromiso argia etakontzientzia handiagoa behar zen, GarapenIraunkorraren edukiei zegokienez; aldi berean, integra-zio politikoaren, partaidetza komunitarioaren eta etxe-bizitzaren arloko Printzipio Gidariak bete behar ziren.

Garapen iraunkorreko EAEko estrategia baterako gomendioa:

1. EAEko lurralde-antolamendua kontuan hartuta,Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioaren etaForu Administrazioen arteko lotura estuagoa izatekoelementuak sartu behar dira; hain zuzen ere, topagu-nerako plataformak eta tresnak sortu behar dira, baiEAEn sorturiko estrategia lantzeko eta bai jarraipennahiz koordinazio orokorra egiteko. Estrategia lantzea-ri buruzko atalean, foru-administrazioek prozesu ho-rretan parte hartu behar izateari buruzko gomendioakegin dira, zenbait arlotan behar den jarduketa berma-tzeko (foru-eskumeneko arloak) eta planteamenduenkonbergentzia egoteko. Proposamena egiten duen tal-deak estrategia-proposamena landu ondoren, horrekGobernu Kontseiluaren babes ofiziala behar du. ForuAldundiek horrekin izan beharreko konpromisoari da-gokionez, hauxe proposatzen da:

• Erakundeen arteko bulegoa ezartzea, EuskoJaurlaritzaren eta FFAAen artekoa, EAEko FinantzaKontseiluko oraingo erakunde arteko beste bulegobatzuen antzean; horren eginkizunen artean, aipaga-rriak dira behin betiko erakunde arteko kontzertazioa(Garapen Iraunkorreko EAEko estrategiari dagokio-nez) eta jarraipen-txostenak egitea, estrategiak ForuAldundientzat lotesleak diren helburuak zein jarrai-bideak jasoz gero. Zalantzarik gabe, aukera maxima-lista da, baina ezinbestekoa da foru-administrazioa-ren partaidetza lortzeko, bai foru-eskumenekoak di-ren estrategiaren alderdiak garatzeko eta bai Eusko

Jaurlaritzaren estrategiarekin bat datozen foru-gara-pen iraunkorreko estrategiak lantzeko. GarapenIraunkorreko EAEko balizko Kontseilu horretan,Eusko Jaurlaritzari dagokionez, bertako agintari go-rena eta ekonomiaren, gizartearen nahiz ingurume-naren arloko funtsezko sailen gorengo arduradunakegon behar dira; Aldundi bakoitzari dagokionez, os-tera, foru-gobernuko arduradun gorena eta sail na-gusien titularrak.

2. Foru Aldundiek Lurralde iraunkortasunekoEstrategiak sortu behar dituzte, euren lurralde-arloe-tarako; gainera, funtzionamendurako jarraibideakezarriko dituzte, euren arloan, antolamendua hemenGobernurako adierazi diren ildoetara egokituz.Baterako partaidetzako eta erabaki-hartzeko meka-nismoak egoteak bermatu egingo du EuskalAutonomia Erkidegoko Estrategiarekiko koherentziamantentzen dela.

3. Gaur egun, Tokiko Agenda 21ak sortzeko ko-ordinazio maila oso altua da, ingurumen-organoareneta Foru Aldundien finantza eta aholkularitza arlokoesku-hartzearekin, udalerri bakoitza barruan hartzenduten eskualdeko taldeei (Udaltaldeak). Hala eta guztizere, egitamuak udalerri mailakoak dira, eta, beraz, ko-menigarria izango litzateke eskualdeko edo udalerrizgaindiko ikuspegia edukitzea, iraunkortasunari buruz.

4. Euren Tokiko Agendak inplementatzeko fase au-rreratuan dauden udalerriak ad hoc erako laguntza-sare batean sartzen dira (Udalsarea 21). Integraziomaila handiagoa egoteko, atzeraelikadurako mekanis-mo esplizitua behar da, udalen eta EAEko ingurumen-organoaren nahiz FFAAen lanari dagokionez.Interesgarria da, hori lortzeko, Toki-iraunkortasuna-ren behatokia sortzea, batzuen eta besteen artekojardunik onenen transferentzia egiteko.

2.5.Jarraipenerako tresnak

2.5.1.Adierazleak


Adierazleak, alde batetik, kudeaketarako tresnakdira, eta, bestetik, komunikazioko tresnak. Honexe-tarako izan behar dira baliozkoak:

63



• Adierazitako helburuak betetzean lorturiko aurre-rakuntza jakiteko. Hortaz, lotura argia egon beharda helburuen eta adierazleen artean. Hain zuzenere, egiten diren jarduerak (prozesua) eta jardue-ren emaitzak neurtu ahal dira.

• Egoeraren irudi orokorra ematea, eta, hain zuzenere, iraunkortasunaren bidean aurrerapausoakematen diren ala ez azaltzea.

Helburu bakoitza (adibidez, airearen kalitateazaintzea) adierazle neurgarrietan oinarrituz baloratubehar da, eta horren bilakaera kausazko ikuspegi ba-tetik interpreta daiteke. Horrenbestez, komenigarriada helburu bakoitzak egoera-adierazle bat (lorturikomaila) eta inguruan egiten den presioaren adierazlebat edukitzea.

Lortu nahi diren helburuetarako adierazle ego-kiak identifikatzea lan nahiko erraza da, arlo honetandauden lanak aintzat hartuta. Oro har, arazorik han-diena kopurua altuegia ez izatea da, horrek oztopatuegingo bailuke jarraipena; aldi berean, baxuegia ereez da izan behar, arazoaren funtsezko alderdiak kan-poan gelditu ahal direlako.

Multzoaren balorazioaren kasuan ez da gauzabera gertatzen; izan ere, lehen esan dugunez, iraun-kortasuneko estrategietan gutxitan aurkitzen dakontzeptuaren azalpen sistematikoa edota sistemi-koa.

EAEko egoera

Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailak in-gurumen-adierazleen panelak egiten ditu. EkonomiaSaila, berriz, txosten globala egiten ari da, EuroparBatasunaren udaberriko txostenen antzekoa.

2004ko azaroan, Garapen IraunkorrekoAdierazleei buruzko Nazioarteko Mintegian22, EuskoJaurlaritzak Garapen Iraunkorreko adierazle komunbatzuk (eskualdeko eta azpinazioko mailan aplikatze-ko modukoak) garatzeko proposamena landu zuen.

Zerrenda horretan 24 adierazle zeuden jasota, bai so-zioekonomikoak (12) eta bai ingurumenekoak (12).Mintegian ateratako ondorioen arabera, 10 adierazleintegratu eta aukerako beste 2 hautatu ziren,2005eko otsailean:

a)Adierazle integratuak:

1. Giza Garapenaren Indizea.

2. Pobrezia Arriskuaren Tasa.

3. Diru-sarreren Banaketaren Desoreka.

4. Okupazio Tasa.

5. GIBaren Gaixotze Tasa.

6. Edateko Ura Eskuratzeko Tasa.

7. Hondakin Uren Saneamendua.

8. Karbono Dioxidoaren Isurpenak (CO2) biztan-leko.

9. Birziklatu ezin diren Hiri Hondakinak biztan-leko.

10. Biodibertsitatearen Kontserbazioa.

b) Aukerako adierazleak:

1. Aztarna Ekologikoa23

2. Gobernantza

Proposamen horrek, hala eta guztiz ere, ez du apli-kazio praktikorik izan, Eusko Jaurlaritzaren jarraipen-eta ebaluazio-jarduketan, horrek ingurumen-adierazle-ak erabiltzearen praxia mantentzen baitu. Alde bate-tik, Ingurumen Sailak Oinarrizko Adierazleak sortzenditu, EAEko Ingurumenaren egoerari buruzko hiru urte-rik behingo txostenean erabiltzen dituenak; adierazlehoriek, kausazko ereduaren arabera, baliabideen nahizpresioen, eraginen eta erantzunen egoeran oinarritzendira (Ura, Airea, Zarata, Biodibertsitatea, AldaketaKlimatikoa, Materialak, Hondakinak, Lurzoruak, LehenSektorea, Industria, Energia, Eraikuntza, Garraioa,

64


22 Garapen Iraunkorrerako Eskualde Gobernuen Sareak (nrg4SD), Europako Eskualdeen Ingurumen Konferentziak, ENCOREk etaEusko Jaurlaritzak antolatuta.

23 Aztarna ekologikoa gehienbat komunikazio-tresnatzat hartzen da, adierazle batek baino arreta handiagoa erakartzeko jendearenartean.


Turismoa eta Bizitza Estiloa, horietariko bakoitza alda-era askorekin).

Oinarrizko Adierazle horietan euskarrituz, SailakAdierazle nagusiak hautatzen ditu; horiek lehentasu-nezko ingurumen-helburuen joera orokorrak adieraz-ten dituzte, eta EAEko ingurumen-bilakaerari buruzkourteroko txostenean gehien erabiltzen direnak dira(hain zuzen ere, 22):

Ingurumenaren kalitatea eta kutsadura

•Uren kalitatearen indizea

•Ur kontinentaletako eta itsasertzeko uretako kutsa-garriak (elikagaiak eta metal astunak)

•Airearen kalitatea

•Kutsagarri atmosferikoen emisioak

•Lurzoru kutsatuak. Ikertuak eta suspertuak

•Biodibertsitatea eta paisaia

•Negutegi-efektuko gasen emisioak

•Hondakinen sorkuntza

•Hondakinen kudeaketa

•Zarata

•Osasunaren gaineko eraginak, ingurumen-faktore-en ondorioei dagokienez

•Ingurumen-eraginak dituzten gorabeherak

Baliabide naturalen kontsumoa

•Uraren kontsumoa

•Energiaren kontsumoa

•Materialen kontsumoa

•Lurzoruaren artifizializazioaren intentsitatea

Erantzunak

•Ingurumena babesteko gastu publikoa

•Nekazaritzaren arloko jarduketak

•EAEko udalerrietako Tokiko Agenda 21ak

•Enpresako ingurumen-kudeaketa

•Mugikortasun iraunkorra

Ekonomia eta Ingurumena

•Ekoeraginkortasun orokorra eta sektoriala

GIEIEen arloan, Iraunkortasuneko 2004koTxostenak agerian jarritakoaren arabera, beharrez-koa da helburuak betetzearen jarraipeneko etaebaluazioko mekanismoak sakontzea. 2005ekoTxostenak onartzen duenez, oraindik ere atzeraelika-durako mekanismoak behar dira, konpromiso batzue-tan ikusten diren atzerapenen zergatietan eragiteko.Gainera, informazio-sisteman hobekuntzak egin di-ren arren, konpromiso kuantitatibo batzuek oraindikere ez dute ebaluaziorako adierazlerik.

2005eko Txostenean, lehentasuntzat, informa-zio integraleko sistemetan aurrerapausoak emanbeharra dago jasota, eta gizarteari jakinarazpenaegiteko estrategia sustatzen da.


Europar Batasuneko egitura-adierazle komunakerreferentziako lehenengo puntuak dira.Horrenbestez, komenigarria da horiekin parekatzekomoduko adierazleak edukitzea, helburua Batasuneko25 estatukideen arteko konparazioa egitea baita.Hala eta guztiz ere, herri baten adierazleak ezin dirahorietara mugatu, lehenengo eta behin bere estrate-giaren planteamenduetara egokitu behar direlako.

Estrategiak adierazitako helburuen eta adierazle-en arteko lotura estuagoa lortzeari dagokionez, aipa-garriak dira Alemaniako, Eskoziako eta, neurri txikia-goan, Danimarkako adibideak:

• Alemaniako estrategia adibide bikaina da; izanere, xedeak eta adierazleak ezartzen ditu bertako21 helburuetarako, lau jarduketa-arlo orokorretanbanatuta; horri dagokionez, Gobernu FederalakAlemaniako iraunkortasunaren aldian behingo ja-rraipena egingo du. Adierazle kopuru nahiko urria

65



aukeratu da, iraunkortasunaren irudi integralagoaproiektatzeko, zerrenda zehatzagoa egitea biga-rren mailan utzita (adierazle bakoitzak zenbaitadierazle partzial sortzen ditu).

• Eskoziako gobernuak, 2002ko apirilean,Beharrizanak betez… Garapen iraunkorrarenLehentasunak, Ekintzak eta Helburuak argitaratuzuen; bertan, 24 adierazleren zerrenda eta EskoziaIraunkorraren ikuspegia jasotzen ziren (GarapenIraunkorrerako garrantzia, oraingo egoera eta hel-buruak), baina adierazle guztiek oraindik ez dutehelburu kuantitatiborik. Gaikako 4 talde nagusitanegituratzen dira: Baliabideen erabilera, Energia,Garraioa eta Gizarte Justizia.

• Danimarkan funtsezko adierazleak identifika-tzen dira 8 printzipio (esate baterako, «merkatuakgarapen iraunkorra sustatu behar du» edo «iraunkor-tasuna partekaturiko erantzukizuna da») eta helburunagusietarako. Modu gehigarrian, beste adierazleugariago batzuk ere badaude, zeharreko jarduereta-rako (5) eta jarduera sektorialetarako (8); horrela,emaitza (21 arlo) Alemaniako kasuaren antzekoa da.Hala ere, ondoriozko ikuspegi globala ez dago hainegituratuta, eta bilakaera nekezago ikusten da.

Ikuspegi analitiko batetik begiratuta, aipagarriada Suediako proposamena:

• Iraunkortasuneko Suediako panelak ikuspegi be-rria dauka, eta, lehenengo bertsioan (2001), guzti-ra, lau gairen edo arloren inguruan egituraturiko30 adierazle sartzen dira:

– Eraginkortasuna

– Berdintasuna / partaidetza

– Egokitasuna

– Etorkizuneko belaunaldietarako balioak eta ba-liabideak

Gai horien barruan, adierazleek iraunkortasunakekonomian, ingurumenean eta gizartean dituenosagaiak edo dimentsioak biltzen dira. Oso inte-resgarria da aurrerakuntzak ebaluatzeko edo in-terpretatzeko, baina ez dago hain argi lorturikoegoera ikuskatzeko duen balioa.

Estrategiaren helburuetara lotuta egon barik, ho-rren ezaugarriak aintzat hartuta, Herbehereetako etaBritainia Handiko kasuek ikuspegi globalak eskain-tzen dituzte:

• Herbehereetako Ekintza Programak ez daukaadierazleen zerrendarik, baina 2002an politika pu-blikoen arloan egindako Berrikuspenean 36 adie-razle sartzen dira, Garapen Iraunkorraren dimen-tsio bakoitzerako 12. Adierazle bakoitza modu gra-fikoan aurkezten da, eta beste herri batzuekin etaezarritako xedeekin konparatzen da. Gobernuarenhelburua, izan ere, gobernuko maila guztiek etaerakunde pribatuek (garapen iraunkorreko egita-mua dutenak) euren adierazle taldea garatzea da.Egitamuaren arabera, Herbehereetako ingurumen-agentziak iraunkortasun-ikerketa bat amaitu beharzuen 2003an, eta, bertan, etorkizunean erabili be-harreko adierazleen taldea proposatu behar zen,«iraunkortasunaren balantzea» kalkulatzeko.Halaber, adierazle konbinatuak sortzen ari dira,esate baterako, Nazioko Diru-sarrera Iraunkorra(SIN), baina indize horrek ez du aintzat hartzen ga-rapenaren gizarte-arloa.

• Britainia handian 147 adierazle eta 15 adierazlenagusi aukeratu dira, eta aurrerakuntzari buruzkourteroko txostenak egiten dituzte.

• Ipar Errenania-Westfaliak ez du ikuspegi integra-turik eskaintzen; hain zuzen ere, adierazleak hau-taturiko helburuen arabera xehatzen ditu; hori in-teresgarria da osagai bakoitzaren jarraipena egite-ko, baina ez du errazten multzoko ikuspegia.Horrela, adibidez, gizarte-politikaren helburu na-gusiaren barruan (seietariko bat), 4 osagai sartzendira, 27 helbururekin eta 88 adierazlerekin;Jokabide ekonomiko iraunkorrak, Ekonomia iraun-korra deritzon funtsezko helburuaren barrukoak, 9helburu eta 40 adierazle jasotzen ditu…

• Waloniako agiriek ere ez dute adierazle-lauki sis-tematikorik eskaintzen, lan hori oso zaila baita,Kontratuaren izaera globala aintzat hartuta; izanere, eskualde-garapeneko benetako programa da,eta sistematizazio handiagoa beharko du etorkizu-neko berrikuspenetan. 2003ko ebaluazio-txostene-an agerian jartzen denez, beharrezkoa da jarraipe-

66



neko adierazleak eranstea, behin betiko helburueidagokienez. Nazioartean, saiakuntzak egin dira,eta adibide interesgarri batzuk aipa daitezke24.

Garapen iraunkorreko EAEko estrategiarako gomendioa:

Adierazleek funtsezko eginkizuna duteIraunkortasun Estrategiaren ebaluazioa eta jarraipe-na egiteko orduan, baita estrategiaren eta emaitzenjakinarazpenean ere. Beraz, bateratu egin behar diraadierazleen ugaritasuna eta mezu argiak nahiz zuze-nak jakinarazteko gaitasuna, horien arteko hierarkiakezarrita. Horrenbestez, honako gomendio hauekeman daitezke:

1. Garapen iraunkorreko estrategia orokorreanulertzeko, ezinbestekoa da adierazle estrategiko-ek hazkunde ekonomiko orekatuko, gizarte-garapen integratuko eta ingurumen-iraun-kortasuneko alderdiak aintzat hartzea.Adierazleen hautapena koherentea izan behar dalehentasunezkotzat identifikatu diren arazoekin,bilakaera euren bidez ebaluatu ahal izateko.

. Adierazleak zuzen-zuzen lotuta egon behar dirahelburuekin: horiek neurgarriak izan behar badi-ra, EAE non dagoen adierazten duen neurketa(adierazle) bat egin behar da, eta horrek estrate-gia aplikatuta nora heldu nahi den ere adierazibehar du. Hortaz, gutxienez, helburu estrategikobakoitzeko adierazle bat egon behar da.

3. Mailaren edo egoeraren adierazleek arlo desber-dinetan lorturiko egoera jakiteko aukera ematendute, baina ez dira nahiko zergatiak jakiteko edo

joerak aurreikusteko. Beraz, komenigarria da ba-lizko presioak edo arriskuak eta aplikaturikoerantzunen egokitasuna neurtzen dituzten adie-razleak edukitzea.

4. Adierazle estrategikoak ez ezik (funtsezko helbu-ruei lotutakoak), estrategian aurreikusitako jar-duketek prozesuko adierazleak ere eduki beharkodituzte, harturiko konpromisoak zein neurritanbetetzen diren ebaluatu ahal izateko.

5. Era berean, komenigarria da, jakinarazteko gaita-sunari begira, adierazle laburtuak sortzea; ho-riek, haztapen-sistema baten bidez, alderdi ba-koitzaren ekarpena (garrantzia) adieraziko dute,alderdi hori betetako gaikako esparruari dagokio-nez neurtuta; kasuren batean, herri osoareniraunkortasunaren bilakaera islatzen duen adie-razle bakarra sor daiteke. Testuinguru horretan,Eusko Jaurlaritzari EBaren aurrerakuntzei arretazerreparatzeko gomendioa eman nahi diogu,Adierazle Laburtuak sortzeari dagokionez, EAEkoesparruan bidezko irizpideak aplikatu ahal izate-ko.

2.5.2 Jarraipeneko eta ebaluazioko txostenak


Iraunkortasun-estrategiak epe luzerako egitendira (20 edo 25 urte). Hala ere, horien kudeaketa al-dian behin ebaluatu (urtero) eta egokitu egin beharda (4 urtez behin), kontuan hartuta proposamenenarrakasta edo porrot erlatiboa eta inguruabarren al-daketa.

67


24 Esaterako, Prescott-Allen’s deritzon Ongizate Indizeak gizarte-ongizateko neurketak eta ekosistemen egoerakoak konbinatzen ditu,eta beste bi indizetan banatzen da: Giza Ongizatearen indizea eta Ekosistemen Osasunaren indizea (Prescott-Allen, Robert, , The Wellbeingof Nations, Washington D.C., Island Press, 2001). Bestalde, Garapen Iraunkorrari buruzko kontsulta Taldeak, Nazio Batuetako GarapenIraunkorreko Batzordearekin (GIB) lankidetzan, adierazleen multzoa garatu du («Dashoboard of Sustainable Development Indicators»,2002), GIBen adierazleen inguruan; horren barruan, ingurumenaren, gizartearen, ekonomiaren eta erakundeen arloko neurriak jasotzendira, baita lauren batez bestekoa ere. Ingurumen-iraunkortasuneko indizeak, World Economic Forum deritzonaren ekimenaren eta Yalekonahiz Columbiako unibetsitateen baterako lanaren ondoriozkoak, ingurumen-faktoreak baino ez ditu aintzat hartzen, baina barne-logikakojarraibideak adiearzten ditu, eta horiek erraz estrapolatzen dira iraunkortasun ekonomiaren (per capita errentaren eta enpleguaren haz-kundea) eta gizarte-iraunkortasunaren helburuetara (errentaren banaketa, pobrezia maila, kriminaltasun maila, immigrazioa,…). WorldEconomic Forum, Yale Center for Environmental Law and Policy, and CIESIN, 2002 Environmental Sustainability Index, February 2002.(http://www.ciesin.columbia.edu/indicators/ESI). Azkenik, Redefining Progress Institutuak kalkulaturiko aztarna ekologikoa laugarren au-kera da.


Ebaluazioaren barruan, Estrategiaren aurreikus-penak zein neurritan bete diren (harturiko konpromi-soak) adierazi behar da, baita aukeraturiko neurriakbidezkoak diren ere: estrategia txarra izango da hel-buruak lortzen ez badira, konpromisoen %100 betearren. Horrenbestez, ebaluazioan, Estrategiaren ara-bera aurreikusitako eta gauzaturiko jarduketen eragi-na neurtu behar da, eta kausa-efektu loturak ere az-tertuko dira.

Ebaluazioaren funtsezko alderdi bat, izan ere,berori egiten duen erakundearen sinesgarritasunada. Hortaz, Gobernuak jarraipeneko batzordeak egi-tearen kalterik gabe, ezinbestekoa da organo inde-pendente batek ere ebaluazioa egitea, objektibota-suna bermatzeko eta autokonplazentziarik ez egote-ko; ebaluazio hori ad hoc sorturiko erakunde batek(adibidez, Britainia Handiaren kasuan) edo parla-mentu-batzorde batek egingo du. Azken aukera horikoherentea da Parlamenturako eskatzen den erant-zukizunarekin, Estrategiaren behin betiko onespena(eta, beraz, jarraipena) egin behar duen erakundeabaita.

EAEko egoera

GIEIEaren jarraipena adierazle-panelaren moni-torizazioan euskarritzen da, baita Jaurlaritzaren kon-promisoak betetzearen urteroko jarraipen-txostenaegitean ere. Bi jarduera horiek kasuan kasuko argi-talpenak sortzen dituzte.

Ingurumen Sailak Ingurumen Iraunkortasunariburuz urtero egiten dituen txostenek ahalegin handiaegiten dute, Estrategian harturiko konpromisoei dago-kienez kontuak argitzearen arloan, eta horrek ez daukaparekorik Jaurlaritzako beste egitamu batzuen kasuanegindako jarraipenean. Hala eta guztiz ere, hobetzekomoduko alderdiak daude:

• Konpromisoak (gehienak programatikoak) lortzekomailaren ebaluazioan oinarritzen diren neurrian,ebaluazioa batik bat subjektiboa (aurrerapen mai-la) eta betetzeko ardura duten sailek emandako in-formazioaren araberakoa da.

• Bestalde, ez da aztertzen ingurumen-xedeak bete-tzearen (ingurumen-adierazleen emaitzetan islatu-ta) eta garaturiko jarduketen arteko kausazko lotu-ra; beraz, ebaluazioak Herri Administrazioarenkonpromisoak zein mailatan bete diren baino ez duadierazten, baina ez du esaten horiek aldarrikatu-riko edo programaturiko helburuekiko duten ego-kitzapena edo bidezkotasuna. Horrenbestez, ezdute balio estrategian hobekuntzak (neurri berriak)sartzeko.

• Euren ahultasunik handiena, izan ere, erakunde in-dependente batek egiten ez dituenez,Jaurlaritzaren ekintzaren aurkako iritzi kritiko as-korik ez edukitzea da, eta gainera, nolabaiteko atsegintasuna dute.

GIEIEak konpromisoak lortzean izandako koordi-nazio eta betetze mailari buruzko urteroko txostenaegiteko lana esleitzen dio EAEko IngurumenBatzordeari, eta horren emaitza, halako txostenikegin bada behintzat, ez da ezaguna.


Europar Batasunak, Alemaniak eta BritainiaHandiak jardun onen adibide argiak dituzte:

• Europako Kontseiluak jardun interesgarria ezarridu; hain zuzen ere, udaberriko bilkuran garapeniraunkorraren dimentsio guztiak berrikusi ditu.Horretarako, Batzordea txostena egiten ari da, egi-tura-adierazleen zerrenda laburrean oinarrituz, etaesan daiteke Lisboako estrategian proposaturikoaldaketen jarraipen handiagoa egiten duela,Göteborgeko estrategian proposaturiko aldakete-na baino.

• Alemanian, iraunkortasunaren jarraipenaGarapen Iraunkorraren Kontseiluak egiten du (le-henengo txostena 2004an argitaratu da), eta horibi urtez behingoa da. Funtsezko 21 adierazleekizandako aldaketen jarraipena egiten da.Gobernu Federalak egindako ekarpenak ez ezik,beste eragile batzuek estrategiaren helburuaklortzeko egindakoak ere jasotzen dira (esaterako,Länderrek, udalerriek eta enpresek egindakoak);

68



era beran, eztabaida publiko bateko partaidetzasustatzen du, posta elektronikoaren, gutunen etachaten bidez. Txostenaren eginkizuna, izan ere,iraunkortasunaren aurkako joerak (ikusi direnak)aldez aurretik detektatzea eta horretaz oharta-raztea da.

• Britainia Handiko estrategiak mekanismo argiakditu estrategiaren jarraipena, jakinarazpena etaberrikuspena egiteko; horren erantzukizuna, be-rriz, DEFRAk dauka. Adierazle nagusien aurrera-kuntzak urteroko txostenetan argitaratzen dira,izenburu honekin: Bizi-kalitate hobea lortzen.Parlamentuko Ingurumen AuditoriakoBatzordeak (EAC), bestalde, sail guztien politikeketa ekintzek garapen iraunkorrean dituzten eragi-nak berrikusten ditu. Gainera, GarapenIraunkorreko Batzordeak berrikuspena egin du,estrategiaren azken bost urteotan gertaturikoariburuz. Gobernuak egindako ebaluazio-txostenariburuzko iruzkina da, eta ekarpen garrantzitsuaegiten du Britainia Handiko, Eskoziako, Galesekoeta Ipar Irlandako estrategien hurrengo berrikus-penerako.

• Herbehereetan, gobernuak eztabaida bat antolatubehar du urtero, garapen iraunkorraren bilakaeraaztertzeko (nazioko eta nazioarteko egitamuak) etaparlamentuari informazioa emateko, ekintza-pro-gramaren bilakaerari buruz. Horren barruan, hauxesartzen da: programan jasotako ekintzetarantznahiz erabakietarantz emandako pausoak eta lor-turiko emaitzak, ahaleginen zabalkundea eta gara-tu beharreko ekintzak, eztabaida publikoarenemaitzak, eta garapen iraunkorrean egindako la-nean ikasitako gauzak. Horri egiten zaion kritikanagusia, izatez ere, helburu kuantitatiborik ez edu-kitzean aurrerapenei buruzko informazioa emateazaila izatea da. Dena den, Gobernuaren ustez, ga-rapen iraunkorra prozesua da, helburua bainogehiago.

• Danimarkan estrategiak ez du argibide handirikematen emaitzen jarraipena egiteko moduari bu-ruz; aditzera ematen du aldian behingo txostenakegingo direla, lorturiko emaitzak garapen iraunko-rraren ildotik ote doazen ebaluatzeko. Hori kontra-

jarri egiten zaio udalek lau urtez behingo informa-zioa (Tokiko Agenda 21aren inguruko jarduerei bu-ruzkoa) emateko duten betebeharrari.

• Suedian 2002ko estrategiaren aurreikuspenaIngurumen Ministerioak egiten du, ministerio ba-koitzak bere arloan egindako aurrerapenetan oina-rrituz. Ingurumen-helburu horien kasuan, garaturi-ko ekintzen jarraipena Ingurumen HelburuenKontseiluak (2002an sortutakoa) egiten du, eta ur-tero txosten bat argitaratzen du, ekainean. 4 urtezbehin, bestalde, Kontseiluak ebaluazio sakona egi-ten du; bertan, aurrerapenak ebaluatu eta neurriakproposatzen ditu.

• Eskozian estrategiaren jarraipena EskoziaIraunkorrerako Bulegoko Azpibatzordeak egitendu, eta horrek urtero informazioa eman behar diobulegoari.

• Ipar Errenania-Westfalian sei lan-taldeen emaitzadokumentatuek ez dute proposatzen prozesua mo-nitorizatzeko eta ebaluatzeko modurik, eta horrekahuldu egiten du modu formalean onetsi barik da-goen prozesua.

• Waloniako estrategiak aldi oso laburretarako (biurte) helburuak eta ekintzak planteatzen ditu;hortaz, ezinbestekoa da hori berrikuskatzea etaetengabe egokitzea. Horren ahultasuna hauxeda: alderdi eragileak (fitxak-ekintzak) ez dituezinbesteko elkarreraginak proiektu zehatzekin,eta horiek ere ez dute elkarreraginik helbu-ruekin.

Garapen iraunkorreko EAEko estrategiarako gomendioa:

1. Epe luzeko estrategien formulazioei hobekuntzairaunkorreko sistema aplikatzeko, beharrezkoada Garapen Iraunkorreko EAEko Estrategia ezart-zearekin batera, EAEko iraunkortasunaren egoe-raren aldian behingo ebaluaziorako egitamua ereegitea; bertan azterketa sistematikoa eta kritikoaegingo dira harturiko konpromisoak betetzeariburuz eta izandako emaitzen aurrerakuntza mai-lari buruz (adierazitako helburuei dagokienez);

69



hortaz, baliozkoa izango da hobetu beharreko al-derdiak identifikatzeko, inguruabarren kausazkoazterketan oinarrituz.

2. Ebaluazioa, Estrategiaren kasuan bezala, EAEkoiraunkortasunari buruzkoa izan behar da.Horrenbestez, komenigarria da horren esparruarenbarruan Herri Administrazioaren (Eusko Jaurlaritza,Aldundiak eta Udalak) arlo guztiak sartzea, baita ho-

rren dimentsio guztiak (ekonomia, gizartea eta ingu-rumena) eta lehentasunezkotzat identifikaturikoarazo guztiak sartzea ere.

3. Oso komenigarria da ebaluazioa Jaurlaritzaren bar-ne-ekintza ez izatea. Hori objektiboa izateko, hobeda Jaurlaritzarekiko independentea den organismobatek egitea, eta, gainera, jendaurreko azalpenaegin eta legebiltzarrean eztabaidatuko da.

70



Garapen Iraunkorreko EAEko Ingurumen Estrategia(GIEIE) 2002ko ekainean onetsi zen, eta 2002-2020 bi-tarteko indarraldia dauka. Ingurumeneko 2002-2006koEsparru Programan jasotako ingurumen-programazioaberrikusi egin dute oraintsu, 2007an 2007-2010eko IEPonetsi denean. Tradiziorik handieneko herrien espe-rientzia kontuan hartuta, esan daiteke arlo honetakoaurrerakuntzak apurka-apurka planteatu behar direla.Horri dagokionez, GIEIEk aurrerakuntza nabaria ekarridu, ingurumen-iraunkortasunaren kudeaketa publikora.Hurrengo pausoa, prozesu horretan, ingurumen-alder-diekin batera ekonomia- eta gizarte-alderdiak ere ain-tzat hartzera bideratu behar da, Garapen IraunkorIntegraleko EAEko Estrategian.

Lan honetan, gomendio batzuk egin dira halakoezaugarriak dituen Garapen Iraunkorreko EAEko etorki-zuneko Estrategia formulatzeko, eta, horretarako, oina-rrizkotzat hatzen diren hamar pauso bete behar dira:

Garapen Iraunkorreko EAEko estrategiarakogomendioa:

1. Garapen Iraunkorreko EAEko IngurumenEstrategia garapen iraunkorreko testuinguru zabalagobatean txertatzea; bertan, ingurumen-dimentsioareneta gizarte- nahiz ekonomia-dimentsioaren elkarreragi-na erreala eta eraginkorra izango da, EuroparBatasunaren Garapen Iraunkorreko EstrategiaBerrikusiak sustaturiko jarduera ekonomikoaren des-materializazioan premiazko aurrerapausoak emateko.

2. Garapen Iraunkorreko EAEko Estrategiaren so-rrerari, Jaurlaritzaren beharrezko konpromisoa etasustapena lortzeko gauza den buruzagitza ematea,eta estrategiaren lanketa EAEko administrazio-egitu-ra organiko egokiei eratxikitzea, ezaugarriak eta edu-kiak aintzat hartuta.

3. Erakundeen arteko koordinazioa bermatzea, estra-tegia lantzean eta horren inplementazioa zein jarraipena

egitean; halaber, prozesuaren benetako integrazioa etaplanteamenduen onarpena segurtatzea, Foru Aldundieidagokienez. Era berean, komenigarria da toki-administra-zioek halako prozesuetan parte hartuko dutela bermatze-ko mekanismoak artikulatzea, iraunkortasunaren eskual-deko edo udalerriz gaindiko ikuspegia ahaztu barik.

4. Garapen Iraunkorreko Estrategiari estatusegokia ematea, Legebiltzarrean eztabaidatuta etaonetsita, adostasun maila handiarekin.

5. Gizarteak parte hartzeko mekanismoak indar-tzea, estrategia lantzean eta ez berresten deneanbakarrik.

6. Kontsulta sistematikoan, formalean eta garde-nean oinarrituriko sistema ezartzea, eragile interesa-tuei dagokienez, eta kontsulten emaitza praktikoakagerian jartzea. Kontsulta formalak arauzko prozedu-ra garrantzitsu guztietara hedatzea, gobernantza-es-tilo berriaren ohiko jarraibidetzat.

7. Foru teknikoa eta Jaurlaritzarekiko independen-tea sortzea, estrategiaren sorreran eta horren jarraipe-nean nahiz ebaluazioan aholkularitza-lana egiteko.

8. Sailen inplikazioa indartzea, kudeaketa iraunko-rraren arloan; horretarako, bidezko administrazio-pro-zedurak ezartzea, iraunkortasunaren ikuspegi integralaindartzeko, garapen iraunkorreko adituak erabilita etagarapen iraunkorreko estrategia sektorialak sortuta,arazo nagusiak, helburuak eta jarduketa-egitamuakondo identifikatzen dituztenak, GIEIEak hedatuz.

9.Helburuak eta adierazleak estuago lotzea, bai-ta emaitzak eta ekintzak ere, xehetasunetik gehiene-ko eranskin garrantzitsura bitarteko informazio-hie-rarkia ezarrita.

10. Estrategia betetzearekiko eta iraunkortasunegoerarekiko independentea den ebaluazio-mekanis-moa ezartzea, Legebiltzarra ere inplikatzeko, ones-pen-estatusarekiko modu koherentean.

71


3. Azken ondorioak: hamar urrats


Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka...garapen iraunkorreko estrategiak, eta garapen...

Documents

Transcript of Garapen Iraunkorra, Politika Publikoen Erronka...garapen iraunkorreko estrategiak, eta garapen...