Gai monografikoa...Lehenengo atala, lehenengo artikulu eta kapitulu bakarra: «Frantsesa da...
Transcript of Gai monografikoa...Lehenengo atala, lehenengo artikulu eta kapitulu bakarra: «Frantsesa da...
Cana da
Gai monografikoa
Sarrera
Euskarak Euskal Herrian duen etorkizunari begira jartzen garenean, begibihotzak hizkuntz problemak bizi izan edo/eta bizi dituzten herrialdeetara zuzentzen ditugu besteak beste, haien historian eta experientzian gure esperantzaren bizigarririk edo etsipenaren suntsigarririk aurkitzeko asmoz. Adibidez, baote da gure artean inor, hebraierak Israelen ezagutu duen berpizteaz edo irlanderak Irlandan jasan duen hondamendiaz ezer entzun ez duenik?
Lehen begiratu horretan gelditu gabe, beste herrialdeetan hizkuntz problemei ematen zaien tratamenduaren berri zabal eta zehatzagoa nahi dugun heinean, azterketa sakon eta osoago bat egin beharrean aurkituko gata. Horixe eginzuen, haín zuzen, Euskaltzaindiak bere «Euskararen Liburu Zurian».
ZUTABE oraingo honetan Canadako eta batipat Quebec-eko experientziaaberatsetara hurreratu da, euskara-irakasleon eguneroko lanaren argigarri izandaitekeelakoan hurreratu ere.
Canadako hizkuntz egoerara hurbiltzen den edonork konstata dezake azken hamabost urteotan frantsesak Canada osoan egin duen aurrerapena etaeman duen gorakada.
Lehen konstatazio honen ondoren, zuzen ditzagun begiak Canada osora ez,baina Quebec probintziara. Eta hemen, batipat Quebec hirian, gorakadaz ezezik, iraultzaz ete hitzegin daiteke. Izan ere, orain hamabost urte galtzera zihoan frantsesa, galbidetik ateta eta salbazio-bidean jarri bait dute.
Bi konstatazio horien ondoren, berehala sortzen dita galderak: Zer egindute Canadan, eta Quebec probintzian batipat, iraultza hori lortzeko? Nolalortu dute aldez aurretik ezinezkotzat jo zitekeen funtsezko aldaketa hori? Nolaaskatu dute frantsesa ingelesen atzaparretatik? Non <lagoiraultza honen kakoa?Eta bukatzeko, zer aporta liezaioke. Quebec-eko experientziak Euskal Herriari?
Gure asmoa ez da, noski, galdera guzti horiei erantzutea; baina bai, zenbait urrats, datu eta informazlobide eskaintzea, nork bere erantzuna osatzenjoan dadin.
Elebitasuna CanadanErramun Baxok
HERRI HIZKUNTZA QUEBEC-EN
Canadako, eta bereziki Quebec-ekohizkuntzen eta kulturen egoera nolakoaden ikus dezagun. Gure lana lau ataletan zatikatuko dugu:1. Hizkuntz politikaren historia Cana
dan.2. Frantsesaren egoera Quebec-en.3. Herri hizkuntzei buruzko Lege Na
gusia.4. Zenbait gogoeta, Quebec-etik Eus
kal Herrira.
1. HIZKUNTZAK CANADAN
Canada da Ipar Amerikako herrialderik zabalena: ia 1O milioi kilometro karratu, 25 milioi biztanle. Hauetatik 6milioi frantsesdunak, besteak anglofonoak. Milioi bat Amerindio eta Inuit,
1867.eko Ipar Amerikako Aktak(A.A.N.B.) egitaratu zituen lurraldehaiek politika aldetik: Canada Commonwealth-ari loturik dago, berazIngalaterrako errege edo erregina daEstatuko buru. KonfederakuntzarenGobernuak Ottawan du egoitza, bainaProbintzia bakoitzak (gaur egun hamardira) baditu bere gobernua eta bere zergak. 1864.eko Aktak banatu zituen eskubide politikoak Federakuntza etaprobintzien artean: diplomazia, armada,itsasarazoak, inmigrazioa, barneko harremanak eta kanpoko salerosketak Federakuntzari dagozkio; hezkuntza, lu-
rreko ondasunak eta bere guneko administrazioa Probintziari.
Eta azter dezagun hizkuntz politikaren historia.
1867ko Aktak 133 artikuluan Biltzar Nagusietan, auzitegietan eta legegintzan ingelesa eta frantsesa, biak erabiltzea onartzen du. Eta geroztik, ehunurtez, ez da beste hizkuntz legerikeman.
Baina bitarte horretan hizkuntz borroka gorria, ingelesa gero eta indartsuago eta zabalduago; frantsesa, alderantziz: Quebec-ez beste lurralde denetan galdu egin da.
1965ean inkesta zabal bat egin zenelebitasuna eta kulturbitasuna zertanzen ikusteko. Ottawa-ko Gobernuakbatzorde bat antolatu zuen LAURENDEAU eta DUNTON-en zuzendaritzapean. Hauek B.B. txostena argitaratuzuten (Rapport sur le bilingüisme et lebiculturalisme). Ikerketa horrek garbiazaldu zuen zein negargarria zen Estatu osoan frantsesaren egoera.
1969an P. H. Trudeau, Ottawa-kolehen ministroak, administrazio federalosoa elebidundu nahiaz «Hizkuntza ofizialen legea» botutara eraman zuen.1973an «Hizkuntza ofizialak Canadakofuntzio publikoan» deritzan erabakiaonartu zuen Biltzar Nagusiak. Frantsesa gehiago erabil dadila, 50.000 lanpostu elebidunentzat izango zirela. Ondorioz 19.000 kargudunek bigarren hizkuntza bat ikasi beharko zuten epe la-
Gai monografi.koa
bur batean. «Hizkuntza Ofizialaren arduraduna» izendatua izan zen. «Hízkuntz bulegoak» elebiduntzeko ikastaldiak antolatu zítuen 900 irakaslerekin.
Eta hona gertatu dena: Anglofonoekez zutela inolaz ere «french power» hori onartu. Quebec, beraz, elebidunduegin da eta beste 9 lurraldeak elebakardun gelditu.
Bitartean Quebec berpiztu egin zen.
Une berean, 60. urteetan, «iraultzabaketsua» (la revolution tranquille)gertatu zen Quebec-en. Herri osoa berpizten hasi zen: irakaskuntza eta industria hedatu, abertzaletasuna hazi etakultura frantsesa kalera, plazara eta telebistara jalgi zen.
Eta hizkuntzaren aldetik? 1969anQuebec-eko 63 legea botuetara eramanzuen Alderdi Nazionalak, hau da: biirakaskuntza moten legea; gurasoek nahi zuten eskola aukera zezaketen. Horrela, bada, eskola frantsesak hustuegin ziren eta ingelesak bete egin zituzten. Alderdi Nazionalak hurrengo hauteskundeak galdu egin zituen eta geroztik lur jota dago.
197 4ean Quebec-eko 22 legeak frantsesa ofizialdu zuen, Alderdi Liberalaagintean zegoelarik. Baina erakundeekelebidun jarraitu zuten eta haurrak amahizkuntzaren araberako eskoletara joanziren. Egoera honetan bi kontraesanzeuden argi asko:
a) Quebec herrialdea, probintziakolegeei zegokienez elebakardun zen, baina lege federalen arabera elebidun. Beraz, bakoitzari zerizkion eran mintzazitekeen, Quebec-tar gisa edo Canadatar gisa.
b) Familia inmigranteek beti eskolaingelesa hautatzen zuten; Italiar etaPortugaldarrek ere bai, ingelesa frantsesa baino hobeto zekitela esanez. Alderdi Liberalak ere hauteskundeak galduegin zituen.
197 6an Quebec-eko Alderdi Independentistak irabazi zuen jaurlaritza René Lévesque zuzendari zela. Eta geroz-
9
tik hauxe da Canada osoa inarrostenduen auzi handia: bi nazioek elkarrengandik bereiziko ez ote diren, hiru mendez elkarrekin bizi ondoren, BitarteanQuebec-tarrak saiatu dira beren eskubideak finkatzen. 1977an 101 legea «Herri hizkuntzaren karta» (Charre de laLangue francaise). l980eko maiatzeanR. Lévesquek independentziari buruzko erreferenduma galdu egin zuen,Irantsesdunak bi zati egin bait ziren etaingelesdunek eta haien harikoek irabazi.
1981eko apirilean Alderdi Independentistak erraz irabazi ditu hauteskundeak, 110 diputatuetatik 80 beretakoakbait dita. Horrek zeta adierazten du:herriak bere kultura garatu nahi duela,baina burujabetza lortzeko oraindik ezdela gai. Bost urte gutxitxo izan, hirumendetako zapalkuntza kentzeko.
Azter dezagun Quebec-eko kulturaren gaurregungo egoera.
2. FRANTSESAREN EGOERAQUEBEC.EN
Ipar Amerikan betidanik ari da frantsesa guduan. Eta herrialde gehienetangaldu egin da, «melting pot» (arraga)politikak ingelesa hedatu bait du: pertzan inmigrante guztien kulturak nahasi, baina nagusitasuna ingelesari emanez.Quebec-en eta Acadia-n kultura frantsesak bizirik dirau; arrazoi ugari dahorretarako: erlijio katolikoa frantseszen, protestantismos berriz íngelesa,«sehasken apentza»k (revanche des berceaux) dernografi garaipena ernan dioQuebec probintziari, Canada-ko bestelurraldeetan baino ume gehiago sortzenbait zen han. Eta motibazioaren aldetik, Quebec-tarrek betidanik lotu dituzte kultura, bizikera eta nortasuna,
Hona gaurko hizkuntz egoera Quebec-eko Probintzian. 4 ,5 milioi frantsesez mintzatzen dita, erdiek baino gehiagok besterik ez daki; 1,5 milioi ingelesdunak dita eta ia denak Montrealhirian bizitzen eta milioi erdi bat Amerindiano eta Inuit bospasei hizkuntzdunak. Hizkuntz borrokan ari diren in-
10
darrak hauek dira: gutxiengo batek kultura ingelesa indartsua du, gehienekkultura frantses ahula, eta Amerindioakbazterturik daude. Eta gaurregun arrisku ikaragarritan dago frantsesa Ottawa-k kulturbitasuna ezarri nahi bait duprobintzia guztietan. Nola daiteke hori?Hona Liburu Zuritikako zenbait azalpen.
Canadako hizkuntz ofizialen legeaklege-berdintasuna ezarri du ingelesa etafrantsesaren artean; edozein herritarrekedozeín administrazioko zerbitzu aurkidezake bere hizkuntzan Canadako edozein herritan. Bada, beraz, elebidun enplegatu ugari eta bulego bakoitzean batbai gutxienez frantsesez dakiena. Baitaere Canadan nonahi landu dezake bere jatorrizko kultura. Hori guztia ongi da. Baina zer ondorio du lege-berdintasunak indar desberdinak dituzten hizkuntzetan? Azeriak oilategian duenberdintasuna dela. Liburu Zuriak gertakari batzu agertzen ditu, Gendron jaunak 1970ean egindako inkestatik jalgiak.
Dernografiaren aldetikDemografiaren aldetik frantsesa ahul
tzen ari da Quebec-en inmigrante guztiek ingelesa aukeratzen bait dute. Horrezaz gain «sehasken apentza» bukatuda eta Quebec-tar haur gutxi sortzenda, herri aberats askotan bezala, Jendetzaren gorapena inmigraziotik dator:Italiar, Greko, Portugaldar, Libandar,Hego Amerikako iheslariak, egunerosartzen dita beren familia handiekin.Eta beren haurrak Montreal-eko ingelesen eskoletara bidaltzen dituzte.
Zergatik hori? Italiarrentzat ez oteda ingelesa baino frantsesa ikastea errezago? Hori bai. Baina oroit gaitezeninmigrantea bizimodua hobetzera etortzen dela, lan-bila eta aurrerapide-bila,eta horretarako ingelesa hobe. Ingelesajakinez gero Ipar Amerika osoan ibildaiteke, Alaska-tik Rio Grande-raino,Frantsesarekin, berriz, Quebec-en etaAcadia-n bakarrik.
Canada
Ekonomiaren aldetíkEkonomiaren indarra ingelesaren al
de dago, laneko eta salerospenetakohizkuntza delako. Adibide asko ematendigu Gendron-ek bere txostenean. Hona bi:
___.Ingelesdunek dituzte irabazirikhandienak eta frankofonoek txikienak.«Hona Quebec-eko merkatalgoaren mailaketa: behekoan frantsesa, erdikoanelebitasuna, gorengoan ingelesa».
- Bigarren adibidea: CHIKOUTIMI hirian bada aluminioa lantzen duenfabrika handi bat, ALCAN izenekoaeta 6.000 langile dituena. Herrialde hori oso frankofonoa da, 98 % . Hona zerdion Liburu Zuriak: «Denek dakite lantegi horretan ingelesa dela lan-hizkuntza, eta gota joan nahi duenak ingelesajakin behar duela». Beraz, Quebec-enbertan, gaitasun berdinarekin anglofonoa aurrera joango da eta frankofonoaingelesa ikasten geldituko.
Motibazioaren aldetlkMotibazio indarrak ere ingelesaren
alde daude, Quebec-tarrak beren hizkuntzaz lotsatu egiten bait dira. B.B.txostenak argi erakutsi digu betidaniko anglo-saxonen asimilazio nahia. 1840inguruan Durhan Gobernadoreak txosten ikaragarri bat idatzi zuen Canadankultura frantsesa ezerezteko gogoz Estatu Batuetan bezala. Hona aipamen batzu: Canada arrago bat denez gero,frantsesa nahitaez desagertu egingo da.Historiaren oinarrizko legeen arabera,gutxiengoari asimilazioa dagokio, berdintzea.
Eta orain ere, frantsesa jakitea trabadela diote frantsesdunek. Hona Gendron-en inkestak azaltzen dituen arrazoiak: lana galtzeko beldurra, lankideetatik baztertzeko beldurra. Frankofonoak ez dauka kultura aldetik Iasaitasunik bere herrian ere.
Politikaren aldetikQuebec probintzia autonomoa izanik
ere, indar politikoak ingelesaren alde
Gai monografikoa
zeuden. P. H. Trudeau-k kulturbitasuna zabaldu nahi zuen eta elebitasuna hamar probintzietara hedatu. Hizkuntzaofizialen legea botuetara eraman zueneta hizkuntzen arduraduna izendatu administrazioa elebídundu zezan. Berakuste bait zuen era horretan probintzietako gobernuak eta enpresa publikoakelebitasun bideetan sartuko zirela frantsesa ere erabiliaz.
Eta zer gertatu da? Enplegatufrankofonoek ingelesa ikasi dutela, baina ez alderantziz, gehiengoa beti nagusi bait da. Air Canada-ko enplegatuekadibidez, greba luze bat egin zuten frantsesa ez erabili, entzun ere egin nahiez zutelako. Airekoentzat frantsesaarriskugarri ornen zen! Gaurregun bederatzi probíntzitako administrazioekingelesa bakarrik erabiltzen dute 133art. ahazturik.
Eta gertakari hauek oroitarazi ondoren, Quebec-eko Liburu Zuriak gogoeta ilun batzu egiten ditu.
Elebitasuna ez ote da asimilazioarenlehen pausoa? Belaunaldi honetan frankofonoek ingelesa ikasten badute eta ingelesak elebakardun gelditu, zer gertatuko da bigarren belaunaldían? Denekegingo dute ingeleseal Zertarako bi hizkuntza erabili bat aski delarik?
Hizkuntzen arteko lege berdintasunak ez du hizkuntz borroka aldatzen.Norbaitek zioenez: «Abete denak berdinak dita; baino batzu besteak bainoberdinago», Hizkuntzak erabiltzeko askatasunak badu azeriak, oilategian daukanaren antza. Denak libre, baina azeria libreago; oiloak jan egiten ditu. Sekula ez alderantziz.
Hizkuntz borrokan ofízialtasunak ezditu berez gauzak aldatzen. Hizkuntza ofizialek administrazio berdintasunalortuko dute, administrazioak hizkuntzaahulena laguntzen badu. Bestela, asimilazioa gertatuko da.
Horiek denak ikusiz, Quebec-ekoGobernuak hizkuntzako lege nagusiaeraman zuen botutara bere kulturasalbatzeko. Hauxe dugu FrantsesarenKarta.
11
3. HIZKUNTZ LEGE NAGUSIA
Quebec-eko Hizkuntz Lege Nagusiak lau atal ditu:
1.-Frantsesaren egoera, bederatzikapitulutan; hizkuntza ofiziala, hizkuntzaren eskubide eta arloak: legegintza,justizia, administrazioa, lantegiak, merkatalgoa, ikaskuntza.
2.-Frantsestea, zortzi kapitulutan:frantsesaren bulegoa, hiztegi eta tokiizen batzordea, zerbitzuen eta enpresenfrantsestea.
3.-Kontrola eta inkesta batzordea.Hona, beraz, hizkuntz arazoa nola
antolaturik dagoen. Kultur Ministeritzak du hizkuntzaren erantzunkizuna.Bederatzi laguneko Kontseilua daukabere inguruan, Kultur elkarte, sindikatu, enpresari eta unibertsitateak aukeraturikoa. Kontseiluak izendatzen dufrantsesaren zuzendaritza, bi batzordekoa: hiztegiena eta toki-izenena. Zuzendaritza honen eginkizun da lantegiaketa beste erakundeak frantsestea.
Zehaztasunak alde hatera utzirik,ikus dezagun zein diren lege nagusihonen abiapuntu garrantzitsuenak.
Hizkuntza ofizialaLehenengo atala, lehenengo artikulu
eta kapitulu bakarra: «Frantsesa daQuebec-eko hízkuntza ofiziala». Etabesterik ez. Esaldi hau trumoia bezalaerori zen 1977ko apirilaren lean. Adore politiko ikaragarria behar zuen artikulu hau argitaratzeko. Merkatalgo etalantegietako zuzendaritza guztia, anglofonoen esku bait zegoen, ingelesa zerabilkien, diruetxe, denda, enpresatan ezzen besterik. Nola horretaratu dira?
1877.-A.A.N.B. 133 art. bi hizkuntzak ofízialak legegintzan eta auzitegian, Geroztik ez da ehun urtez legeberririk sortu, baina borroka gorria bai,ingelesa bait zen beti nagusi.
1977.-Quebec-eko 101 legea. Legenagusi honek herriari projektu berri bateskaintzen dio: «Jaso nabí dugun herriafrantsesa izango da. Jendetza gehiena
12
frantsesa dela oraintxe azaldu behar dugu, lanean, komunikabideetan, ingurunean ... Quebec elebidun izango delakorik aipatu ere ez dugu egingo. Canadako Estatua elebidun izanik ere, bestebederatzi probintziak ingelesez bakarrikmintzatzen dira. Beraz, Quebec ezin elebidun izan Canada-koa izanik ere. HonaQuebec-eko hizkuntza ofiziala frantsesaizateak zer dakarren: Quebec-tar guztien elkarrekiko hizkuntza bakarra frantsesa izango dela. Horiek hola, gutxiengo ingelesaren hizkuntza errespetatukodugu, agian hizkuntza ofiziala errespetatuko dutelakoan ... », Honela zioen Lévesque lehendakariak. «Ezinbesteko dagure hizkuntza ofiziala legez finkatzea.Lege horren bidez jabetuko da Quebecbere hizkuntzaz, bere burujabetzara heltzeko ... ». Frantsesdun eta herrikoi.
Hizkuntz eskubideakBakoitzaren eta gizartearen eskubi
deen arteko eztabaida zorrotza sortuda. Zenbaitek honela zioen: «Giza eskubideen deklarazio unibertsalak gurasoen esku uzten du haurren ikaskuntzaaukeratzea nahi duten hizkuntzan, Nola; beraz, inmigranteak bortxatzen ditu1O1 legeak beren umeak eskola frantsesera bidaltzera? Hori ez ote da arrazakeria?
Ohargarri da herri zapaldu bat zutitzen den bakoitzean zapaltzaileak arrazista deitzen duela! Quebec-eko jaurlaritzak erantzuntzat eman zuen bestegizarteko eskubiderik ere badela, herrihizkuntzaz jabetzea adibidez, herriarenkultura jasotzea, Eta gerta daiteke gizarte-eskubideek gizabanakako eskubideak mugatzea.
Bost artikulu laburretan agertzen dira Quebec-tarren eskubideak:
1. Quebec-tar guztiek dute administrazioarekin, osasun-zerbitzuetan, langile-elkarteekin, kargudunekin frantsesez hitzegiteko eskubidea.
2. Edozein bileretan nornahik duírantsesez mintzateko eskubidea.
Cunada
.3. Langileek lan-arazoetan Irantsesa erabiltzeko eskubidea dute.
4. Kontsumatzaileek argitasunaketa zerbitzuak frantsesez hartzeko eslrnbidea dute.5. Quebec-tar orok du frantsesez
ikasteko eskubidea.
Administrazioko hizlmntzaCanada-ko Estatuaren elebitasunak
ingelesa indartu egiten du eta frantsesa ahuldu. Bi hizkuntzei lege berdintasuna ernanez, hizkuntza indartsuenaerrazago nagusitzen da. Liburu Zuriakdio: «Administrazioa ofizialki elebidunden bitartean, frantsesa ez da gizarteansartuko. Nahikeria on bat besterik ezda izango xede hori».
Beraz, administrazioak bere indarguztiez lagundu behar dio herri-hizkuntzari, Administrazio osoa frantsestukoda: gobernua, ministeritzak, batzordeak, auzitegiak, udaletxeak, ikastetxeetako zuzendaritzak. Administrazioosoak egunero frantsesa erabiltzen badu, gizarte osoak jarraituko dio: merkatalgoak, lantegiek, diruetxeek, profesio liberalek. Nolaz hori? Izen (14 art.),idazlan (15), barneko komunikazio (20),kontratu (18), afitxe (22), bideetakozeinuetan herri-hizkuntza erabiliaz. Administrazioko lanpostu bat bereganatunahi duenak edo kargutan gora nahiduenak frantsesa badakiela frogatu beharko du.
Beste probintziekiko harremanetan,ingelesek gehiengoa duten udaletxetan,osasuna edo segurtasuna arriskutan ezezartzeko, turismoa indartzeko, kanporako merkatalgoan eta horrelakoetanonartzen da elebitasuna.
Hauxe da oinarrizko ideia: Estatuaherriaren laguntzaile den bezala, administrazioa herri-hizkuntzaren bultzatzaile izan dadila. Administrazioaren presentzia hain da indartsua eta egunerokoa non beste erakunde eta herritarrekjarraituko bait diote gogoz ez. bada, beharrez. Eta areago, administrazioak berak baditu gizartea frantsesteko era-
Gai monografikoa
kunde batzu. Eta horietako bat «Frantsesaren Zuzendaritza» (Office de lalangue francaise).
Frantsesaren zuzendaritza(67-119 art.)Zuzendaritza horren eginkizunak hi
tu dita:1.-Herri hizkuntza zuzendu eta abe
rastu egingo du.2.-Hizkuntzaren egoera ikertuko
du, eta urtero txosten bat idatziko.3.-Frantsesteko programak antola
tuko ditu eta horri buruzko laguntzakemango dizkie administrazioari, enpresei, profesio liberalei.
Hots, Lege Nagusiaren aplikazioazarduratuko da delako zuzendaritza.
Eta hiru aldetara doaz erakunde horren ekintzak:1. Lantegiak eta administrazioa fran
tsestea.2. Hiztegi batzordea.3. Toki-izenen batzordea.
1.-Lantegi denak frantsestu behardira, Lehenengo urtean enpresa bakoitzak frantsesteko plana antolatzen dueta zuzendaritzari aurkezten dio onardezan. Zenbait eginbide zehazten duLege Nagusiak.
- 50 enplegatu dituzten enpresekpaperak, afitxeak, publizitate guztia epelabur batetan frantsesez ezarri behardituzte. Zuzendariek herri-hizkuntza jakin beharko dute. Quebec-tarren kopurua handitu egin behar da maila guztietan, frantsesezko hiztegiak erabilikodira teknika liburuetan. Frantsesa izango da laneko eta komunikazioko hizkuntza.
- 100 enplegatu baino gehiago duten enpresek, frantseserako batzordebat antolatu beharko dute hiru hilabete barru eta sindikatua barne dela.
Enpresak, frantsesten denean, agiribat jasoko du. Eta hori gabeko enpresei ez dio Gobernuak lanik emango.Administrazioaren laguntza nahi duenenpresak frantsestu egin beharko du
13
lehenbaitlehen. Zailtasunik sortuko balitz, Zuzendaritzak epea luza dezake.Erakunde honek laguntza eskaintzen dueta ez du inor bortxatzen. Bortxakeriarik gabeko elkarrizketa.
2.-Hiztegi eta toki-izenen batzordeak aipatu ditut. Erakunde horien helburua Quebec herriari frantses itxuraematea da. Quebec-eko inguruneak aurpegi frantsesa erakutsiko dio, bai herritarrari eta baita kanpotik datorrenariere.
«Montreal-ek itxura frantsesa ukandezala, Toronto-k itxura ingelesa duenbezala». Bideetan eta kalean ibiltzen direnek, dendetako erosleek, jantokietansartzen direnek Quebec-en nortasunaikusiko dute: toki-ízenak, denden deiturak, bide-seinaleak, publizitatea, begien aurrean duen ingurunea, bizpahiruurteren barruan frantsestu egin zen.Honetan ere zeingehiagoka bat sortuzen administrazioaren laguntzarekin.
Herri-hizkuntza ez da entzun bakarrik egin behar, ikusi ere egin behar dainguru guztietan.
4. ZENBAIT GOGOETAQUEBEC-ETIK EUSKALHERRIARI BURUZ
Elebitasunaren bikoiztasunaElebitasunak badu bere alderdi eder
bat. Gaitasun handia da gizon bakoitzarentzat bi hizkuntza erabiltzea, eta ateago bi kulturen harnean bizitzea. Etasuerte ona da Donostia eta Baionarentzat hiru kultura ederren mugetan egotea: euskal, gaztelar eta frantses kulturak, zein baino zein aberatsagoak, Hemengo ikasle gazteen egoera normalaelehirutasuna litzateke. Nire ustez, gaurregungo elebakarduna halako analfabetoa da, adimen zabaltasunik gabekoa.Eta elebakartasuna ezartzen duen politikak, halako izpiritu ahulezia batetanezartzen ditu herritarrak.
Eta orain alderdi txarra: bortxazkoelebitasuna kultura zapalkuntzaren ondorioa da. Hona Quebec-eko Liburu
14
Zuriak dioena: «Frantsesa etxean bakarrik erabíli behar balitz, gizartea elebidun izanik, hori folklorea besterik ezlitzateke» (12).
Beste ohar batetan: «Quebec-eko biztanle guztiek elebidun izan behar dutela esateak esan nahi du, ogia irabazteko,lana lortzeko ingelesez mintzatu behardutela. Suerte onez, horrelako kulturzapalkuntzaraino ez gara heldu!» (43).Zoritxarreko gu.
Eta egia esan, erabateko elebitasunapentsa ezinekoa da. Euskaldun guztiakekintza guztietan eta egoera denetan bihizkuntza erabiltzeko gauza balita, bitanbat sebera legoke. Zertarako bi tresna,bat aski delarik ... ? Hizkuntza bakoitzak badu bere esanahi berezia.
Herri hizkuntza«Quebec-en frantsesa ez da komuni
kazioko tresna bat bakarrik; erakundebat da, bizimolde bat, munduaren ikuspegi berezia ... Hori eskatzen du gureherriaren historiak eta ez dugu egoerahori aldatuko» (Liburu Zuria). Herribakoitzak badu bere nortasuna eta nortasun horren oinarria kultura da, hizkuntza beraz. Hauxe da hizkuntzen lege nagusiaren mezu sakonena: «Frantsesa Quebec-tar guztien arteko hizkuntza da». Herri bakoitzak badu lehenhizkuntza eta oinarrizko kultura. Gukere badakigu «Euskaldunen aberriaEuskadi dela». Orain ikasi behar dugu«Euskara dela Euskadiren nortasuna»,eta ez dela folklore edo edergailu bat.Orainarte elebitasunaren guduan aritugara gure hizkuntza suntsituko zelakoan, eta beti dugu Iege-laguntzaren beharra. Baina ez uste izan ofizialtasunakbakarrik euskara salbatuko duenik. Ikusirlandera Irlandan nola dagoen; guztiekikasten dute, gutxik erabiltzen. Hemendik aurrera gure eginkizuna herrl-hizkuntza definitzea da eta oinarrizko kultura indartzea.
Kultura galdutako abertzaletasunikbadagoela esango didazue eta berdinabertzaletasunik gabeko kulturarik ere.Irlandesek herri-kultura galdu dute,
Cana da
baina ez abertzaletasuna, gaurregungogertakariek erakusten dutenez. Ez naizmartirioak epaitzen hasíko. Nire ustez,kulturatik etenik dagoen abertzaletasunak itxaropen gabeko egitura batzubesterik ez du: erlijio fanatiko, politikabortitz edo bere burua hiltzeko moldebatzu. Gure sakoneko nortasunak ematen digu bizitzeko gustua.
Administrazioa da kulturarenbultzatzaile
Herritar orok daki zenbatekoa denadministrazioaren indarra. Denean <lago eta bakoitzaren bizitza ukitzen du:lanbide, osasun, auziak, ikaskuntza, e.a.Administrazio elebidunak, herritar bakoitzaren jatorrizko kultura errespetatuegiten du, kultura handi edo txiki indartsu edo ahulen artean legezko berdintasuna ezarriz, Hori ongi ulertu duCanadako administrazioak.
Bestalde, administrazioak ere partehartu behar du hizkuntz borrokan, herri-hizkuntza zaintzeko, laguntzeko etagaratzeko. Herritar guztien zerbitzarida, baina herri-kulturari lehentasun bateman behar dio. Bi hitzez:
- Herri-hizkuntza ederra erabil dezala administrazio publikoak.
- Herri-hizkuntza administra diezagula behar diren egiturak antolatuz.
Administrazioa eta abertzaletasunaAdmínistrazioa herriaren zerbitzari
da eta ez alderantziz. Eta herriaren berotasunak zaintzen eta goratzen du hízkuntza. Quebec-eko jende soilak hizkuntzaren alde egin duen borroka ezdut azaldu. 1960eko «iraultza baketsukm> denboretako frantsesaren ahalgea,frantsesaren ohore bilakatu zen. Psikologiaren aldetik, gutxiengotik gehiengoa izatera heldu ziren. Izan ere elebidunek ere frantsesez eskatzen baitzituzten administrazio, diruetxe etamerkatalgo-zerbitzuak. Eran tzuteko gaizenik ez bazen, handik alde egin etabeste diruetxe edo denda batetara jotzen zuten. «Business is business», las-
Gai monografikoa
ter elebidundu ziren denda guztiak. Lehenengo pausoa berriro herritartzeko.
Eta administrazioaren eragina aditzera emanik, ez dut gutxietsi nahi artisteneragina, horiek bait dita kulturaren sortzaile. Garai hartan azaldu zen Montreal-eko teatro batetako aurreko horman pintura handia: hizkuntz borrokaazaltzen du ingelesari dagokion margogorria eta frantsesari dagokion urdinanahasiz: ifernuak gainditzen du zerua.
15
Eta behealdean esaldi izugarri hau:«N'avez vous pas finis de creuver, bande de caves?» Nola itzul: «Noiz lehertu behar duzue sabel-huts hotiek?». Ingelesen haserrea, frantsesen lotsa. Quebec-tarren herrikoitasuna zirikatu eginzuen ederki esaldi madarikatu horrekl
Ordua da euskara ere berpiz dadin,legez, ofizialtasunez; administrazioarenlaguntzaz eta irakaskuntzaz hedaturik,euskara ere jalgiko da gizarte osera.
EL BILINGÜISMO EN CANADA
Analicemos la situación lingüística y cultural de Canadá y más concretamente la deQuebec,
1.-HISTORIA DE LA POLITICALINGüISTICA EN CANADA
Observemos algunos datos de manera esquemática:- Canadá: 10 millones de km.2 y 25 mi
llones de habitantes, de los cuales 6 millonesson francófonos y el resto anglófonos ademásde un millón de Armerindios e Inuit.- Artículo 133 de las actas de 1867 por
el que es permitida la utilización indistinta delinglés y francés en el Parlamento, Juzgadosy legislación. Pasarán cien años hasta quesalga a la luz una nueva ley, pero en esetiempo el inglés se fortalece mientras que elfrancés desaparece excepto en Quebec,
- 1965: informe sobre el bilingüismo y elbículturalismo.
- 1969: es votada la «ley de oficialidadde lenguas».- 1973: el Parlamento acepta la resolución
denominada «Las lenguas oficiales en la función pública de Canadá».
- 1976: gana las elecciones el Partido Independentista de Quebec.- 1977: «Ley 101. «Charre de la langue
francaise» Ley que defiende los derechos delos francófonos.
2.-SITUACION DEL FRANCES ENQUEBEC
Aunque la ley de oficialidad de lenguasde Canadá otorga igualdad legal entre el inglés y el francés, cabe preguntarse sobre lasconsecuencias de una igualdad legal paralenguas en conflicto con status social marcadamente diferente.
En el Libro Blanco (1970) se realizaban algunas observaciones:
- Desde el punto de vista demográfico,el francés se debilita en Quebec debido aque los inmigrantes eligen el inglés comolengua de cultura, trabajo, etc.
- Desde el punto de vista de la economíaes el inglés el vehículo de comunicación parael mundo del trabajo, compra-venta, etc.- Desde el punto de vista de la motiva
ción, el inglés sale también vencedor, puesmuchos Quebec-eses se avergüenzan de suidioma.
- Desde el punto de vista político y dela administración, mientras que los empleados francófonos aprenden el inglés, no sucede así en el caso contrario.
Es por todo ello que en el Libro Blanco seplantean las siguientes cuestiones a modo dereflexión:
- ¿No será el bilingüismo el primer pasohacia la asimilación?
- Si en esta generación los francófonosaprenden el inglés y los anglófonos continúansiendo unilingües ¿qué sucederá en la segunda generación?
- La igualdad legal entre lenguas, no cambia el conflicto lingüístico (en igualdad delibertad entre el zorro y las gallinas en ungallinero, el zorro siempre será más libre porque come a las gallinas nunca viceversa).
Visto todo ello, el Gobierno de Quebecllevó a las urnas la Ley General de la Lengua denominada: La Charte o Ley 101.
3.-LEY GENERAL DE LA LENGUA
Analicemos los puntos más importantesde esta Ley:
16
....,..Lengua oficial: «el francés es la lenguaoficial de Quebec».- Derechos lingüísticos: derecho de utili
zar el francés en la administración, en cualquier tipo de reunión, asuntos sindicales yde trabajo, en comercios, etc.- La lengua de la administración: la úni
ca manera de que la administración apoye lautilización del francés es utilizarla en todoslos niveles de la propia administración: Gobierno, Ministerios, comisiones, ayuntamientos, juzgados, etc.Creación del «officede la langue francaise»
cuyos objetivos son: dirigir y enriquecer lalengua del pueblo; investigar anualmente susituación lingüística; y preparar programasde francesización.
Canada
4.-REFLEXIONES DESDE QUEBEC ENTORNO AL PUEBLO VASCO
Cada pueblo posee una personalidad cuyabase es una cultura, es decir una lengua. Nosotros sabemos que «Euskadi es la patria delos vascos», ahora debemos saber que «Eleuskara es lo que define la personalidad deEuskadi».Debemos ser conscientes de que solamente
la oficialidad no va a salvar el euskara (ejemplo de Irlanda).La importancia de la administración en un
conflicto lingüístico es vital, por lo que espreciso: que la administración utilice un euskara rico y que administremos el cuskaradotándole de las estructuras y organismos necesarios.
LE BILINGUISME AU CANADA
Analysons tout d'abord la sltuation linguistique et culturelle du Canada et plusparticuliérement celle du Québec.
1) HISTOIRE DE LA POLITIQUELINGUISTIQUE AU CANADA
Examinons scbématiquement quelques données:
Canada: 10 milllons de kilométres carréset 25 millions d'babitants dont 6 millionssont [rancopbones et le reste anglopbones enplus de 1 million d'amerindiens et d'immigrants.
Article 133 de la charle de 1867 qui permetl'utilisation indifférante de l'anglais et duf rancais au parlement, palais de [ustice etlégislation. Cent ans s'écouleront [usqu'« cequ'une nouuelle loi paraisse. Mais pendant cetemps-lñ l'anglais se fortifie tandis que lef rancais disparalt excepté au Québec.
1965 rapport sur le bilinguisme et la double culture.
1969 la loi sur le caractére officiel des tangues est votée.
1973 le Parlement accepte la résolution dénommée: «Les tangues officielles dans la[onctlon publique au Canadá».
1976 le Partí Indépendantiste du Québecgagne les électlons.
1977 «Loi 101. Charle de la Langue Francaise». Loi qui déiend les droits des francopbones.
2) SITUATION DU FRAN<;AIS AUQUEBEC
Bien que la loi sur le caractére officiel destangues au Canadá accorde l'égalité ;uridique
entre l'anglais et le [rancais, nous pouuonsnous poser des questions au su¡et des conséquences de cette égalité [uridlque pour destangues en con/lit sous un statut social nettement différent.Dans le Livre Blanc (1970) quelques obser
vations étalent faites:- du point de vue démograpblque le [ran
cais s'affaiblit au Québec, vu que les immigrants cboisissent l'anglais comme tangueculturelle, de travail etc ...- du point de uue économique, l'anglais
est la tangue uébiculaire dans le monde dutrauail, des contrats d'achat et de vente etc ...- du point de vue de la motiuation, l'an
glais domine également car beaucoup de québécois ont bonte de leur tangue.
- du point de vue politique et administratl] alors que les employés [rancopbonesapprennent l'anglais il n'en ait pas de mémepour les anglopbones.
C'est pour cela que dans le Livre Blanc seposent les questions suloantes a titre de réflexion:
- le bilinguisme ne serait-il pas le premier pas uers l'assimilation?
- si dans cette génération les [rancopbones apprennent l'anglais et les anglopbonescontinuent a étre unilingues, Que se passera-t.il a la deuxiéme génération?
- l' égallté iuridique entre les deux tangues ne modiiie pas le conflit linguistique.(A égalité de chances entre le renard et lespoules daus 1111 poulailler, le renard sera tou[ours plus libre parcequ'll mange les pauleset [amais le contraire).
Etant donné tout cela le gouuernement dt1
Gai monografikoa
Québec fit voter la Loi Générale de Languedénommée, la Charle ou Loi 101.
3) LOI GENÉRALE DE LA LANGUEAnalysons les points les plus importants de
cette loi:- tangue officielle: «Le Francais est la
tangue officielle du Québec».- droits linguistiques: Droit d'utiliser le
Prancais dans l'adminlstration, a toute réunion, affaires syndicales et le trauail, dansles commerces, etc ...
- la tangue de l'administration: la seule[acon pour que l'administration encouragel'utilisation du [rancais c'est de l'utiliser atous ses nioeaux: gouoernement, ministéres,comissions, mairies, palais de [ustice etc ...
Création de L'Office de la Langue Francaise dont les buts sont: diriger et enrichir latangue du peuple, faire des recbercbes an1111e-
17
lles sur la situation lingttistique et élaborerdes programmes de [rancisation.
4) REFLEXIONS DEPUIS LE QUEBECAV SUJET DU PEUPLE BASQUE
Cbaque peuple posséde une personnalité[ondée sur 1111eculture, c'est a dire tille tangue. Nous sauons «qu'Eusleadi est la patriedes Basques», remarquez bien nous deuonsréaliser que el'Easkara est ce que déf init lapersonnalité d'Euskadi».
Nous deuons étre consclents du fait que lecaractére officiel a la! seul ne va pas sauuerl'Eusleara (voir l'exemple de l'Irlande).
L'importance de l'administration dans uncon/lit linguistique est vi tale, e'est pour celaqu'll est essentiel que l'administratlon utilise1111Euskara riche et que nous administrionsl'Euskara en le dotant de structures et d' organismes nécessalres.
BILINGUISM IN CANADA
Let's analyse the cultural and llngulstic sltuation of Ganada and especially of Ouebec.
1) HISTORVOF THE LINGUISTICPOLICV INGANADA
Let's look at sorne facts in a schematlc way:- Ganada: 10 miliion square kilometers, 25
rnllllon people, 6 rnllllon speak french, besldes 1 mililon Amerindlans (American lndians)and immigrants, the rest speak english.- Article 133 of the 1867 Acts. lt permita
indifferent use of english and french in Parliament, the Law Gourts and legislation.A hundred years elapsed before the creation
of a new law, but during that time englishbecarne stronger while french disappeared except in Quebec.- 1965: Report on bilinguism and bicultura
lism.- 1969: «The Law of officiality of langua
ges• Is accepted.- 1973: The Parliament accepts the resolu
tion entitled: «The offlcial languages in thepubllc function in Canada».- 1976: The Ouebec independentist party
wlns the electlons.- 1977: Law 101 «Chart of the French tan
guage», The Law defends the rlghts of thefrench speakers.
2) SITUATION OF THE FRENCHLANGUAGEIN QUEBEC
Althrough the u Law of Officiality of Languages• of Ganada grants legal equality between
english and french, one must consider theconsequences of a legal equality between languages in contlict that represent two very different social status.
Sorne observations were made in the WhiteBook (1970);- From a demographical point of vlew,
french is getting weaker in Ouebec due to thefact that the immigrants chose english as theirlanguage.- Frorn an economic point of view, english
is the means of communicatlon of the workworld, buying and seliing, etc ...- Frorn motivation point of view, english al
so benfits from the fact that many Ouebecoisare ashamed to use their language.- On the leve! of politicians and adrnlnls
tration, while french speaking employees learnenqllsh while the reverse doesn't occur.
Because of ali thls, The White Book raisesthe following questlons:- lsn't the first step towards assimilation?- lf in this generatlon the french speakers
learn english and the english speakers keepon belng unilingual, what will happen to thenext generation?- The legal equality betwaen languages
doesn't eliminate the linguistic conflicts (ona basis of equality of freedom between a foxand the hens in the hen house, the fox wllialways be freer because he can eat the hens,the opposlte would never happen).After considering ali this, the Quebec Go
vernment proposed The General Law of the
18
Language called The Chart or Law 101 and itwas voted for.
3) GENERAL LAW OF THE LANGUAGE
Let's analyse the most lmportant points ofthis law.
- Official language: «French is the officiallanguage of Quebec.- Llnguistic rights: Rlght to use french in
the administration, in any type of meetings,syndical affalrs, work affairs, business, etc.
- The language of admlnistration: The onlyway for the administration to encourage theuse of french is that the admlnlstration usesit on all levels: government, ministries, commissions, town Halls, jury rooms etc ...- Creation of the «French Language Bureau»
whose aims are: direct and enrlch the language of the people, to lnvestlgate every year
Canada
the lingulstic sltuation and to prepare frenchlfylng programmes.
4) THOUGHTS FROM QUEBEC ABOUT THEBASQUE COUNTIW
Each people have their own personality based on a culture, that is on a language. Weknow that «The Basque country is the homeof the Basquea». Now we must understandthat «The Basque language is what defines thepersonality of the Basque country-,
We must be aware that only the officialityIs not enough to save the Basque language(lrish example).
The importance of the administration in a Ilnguistic conflict is vital. lt is necessary that theadministration uses a rlch Basque, and that wecontrol Basque endowlng ·it with the necessarystructures and institutions.