1

FRANTZIAKO

IRAULTZA

Iker Hernández Jauregi D.B.H 4

2

Aurkibidea

Aurkibidea 2

Frantziako Iraultza 4

I. Iraultzaren zergatiak 4

II. 1789ko Estatu Orokorrak 5

III. Nazio Biltzarra (1789) 7

IV. Biltzar Nazional Konstituziogilea (1789-1791) 8

a. Bastillaren hartzea 8

b. Konstituziorako bidean 10

c. Iraultza eta Eliza 10

d. Alderdien agerpena 11

V. Biltzar Legegilea (1791-1792 12

a. Gerra 13

b. Krisialdi konstituzionala 14

VI. Konbentzio Nazionala (1792-1795) 14

a. Girondinoak eta jakobinoak aurrez aurre. 14

b. Errepublika kolokan 16

c. Robespierre eta Izualdi Handia 17

VII. Directoire (1795-1799) 18

VIII. Iraultzaren ondorioak 20

3

IX. Kronologia 22

♦ 1787. 22

♦ 1788. 22

♦ 1789. 22

♦ 1790. 23

♦ 1791. 23

♦ 1792. 23

♦ 1793. 24

♦ 1794. 25

♦ 1795. 25

♦ 1797. 25

♦ 1799. 25

4

Frantziako Iraultza

Frantziako Iraultza (frantsesez Révolution française) 1789tik 1799ra

bitartean Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu

sozial eta politikoa izan zen. Prozesu horretan, Frantziako Antzinako

Erregimenaren egitura politikoa (monarkia absolutua, pribilegio

feudalekin aristokraziarentzat eta klero katolikoarentzat) irauli zen,

Ilustrazioko printzipio arrazionaletan oinarrituta eta Liberté, égalité,

fraternité leloan bilduta.

Aldaketa horiek bortizki astindu zuten Frantzia osoa. Errepublikaren

aldekoak eta erregearen aldekoak elkarren kontra borrokatu ziren, eta

Izualdian, exekuzioak zabaldu eta errepresioa areagotu zen, baita

errepublikanoen artean ere. Kanpo harremanei dagokienez, Frantziari

gerra egin zioten Europako botere nagusi guztiek garai honetan, lehengo

egoera politikora itzularazi nahian.

Iraultza Napoleon Bonapartek boterea eskuratzean amaitutzat jo

zen. Inperio bat eta gerra ugariren ondoren, 1815ean monarkia berrezarri

zen Frantzian.

Aro Garaikidea Frantziako Iraultzaren atzetik etorri da. Harrezkero,

errepublikak eta demokraziak ugaldu eta hedatu dira, eta ideologia

modernoak sortu, Frantziako Iraultzan jaiotako liberalismoaren,

nazionalismoaren, sozialismoaren eta sekularizazioaren argitan.

I. Iraultzaren zergatiak

Frantziako egoera orokorra oso zaila zen iraultzaren bezperan,

faktore negatibo asko baitzeuden momentu horretan. Arrazoi horien

artean ilustrazioaren ideiak, burgesiaren gorakada, krisi ekonomikoa eta

uzta txarrak zeuden beste askoren artean.

5

Egitura kariei begira Frantzian, momentu hartan, monarkia

absolutista krisi sakonean zegoen, bere egitura eta erakundeak

estatuaren eta herritarren beharrei irtenbide bat emateko kapazak ez

baitziren. Alde batetik burgesiaren gorakada handia egon zen XVIII.

mende osoan zehar. Honek gero eta garrantzia ekonomiko handiagoa

zuen, haien eskuetan baitzeuden finantzak, merkataritza eta produkzio

bideak, besteak beste. Honen ondorioz estatuaren ondasun sortzaile eta

honen ekonomiaren euskarri ia bakarrak bihurtu ziren. Honez gainera,

haiek ziren, halaber, ikasketak egiten zituztenak, eta Ilustrazioaren

berdintasun politikoaren eta gobernu eta gizarte arrazionalen ideiak hartu

zituzten besteak batzuen artean. Guzti honen ondorioz, bere

garrantziaren kontzientzia hartu zuten eta orduan ia ez zuten ordezkapen

politikoa eskatzen hasi ziren.

Azkenik, aipatutako krisi ekonomiko sakon hori are larriago bihurtu

zen Frantziak AEBen independentziako gerraren gastuen ondorioz. Krisi

ekonomikoko kinka honetara nekazaritza krisia eta uzta txarrak gehitu

ziren, eta ondorioz pobrezia eta gosea gehiago zabaldu ziren. Baina honen

beste ondorio larria ere izan zen industriaren produktuen eskaria jaistea,

krisi industriala sortu zenarekin.

II. 1789ko Estatu Orokorrak

Luis XVI.a tronura igo zen krisi ekonomiko baten erdian; estatua

porrotaren gertu zegoen eta gastuak sarrerak baino handiagoak ziren.

Egoerak Zazpi Urteko Gudan eta Ameriketako iraultzan parte hartzean

zeukan erroa. 1776ko maiatzean, Turgot ogasun ministroa egotzi zuten

erreformak ezartzeko gai izan ez zelako. Hurrengo urtean, Jacques

Necker, atzerritar bat, Ogasun Comptroller Orokorra izendatu zuten. Ezin

izan zuten ministroa izendatu protestantea zelako.

6

Necker zerga atzeragarriek

herri xumea zapaltzen zutela

konturatu zen, aitoren semeentzat

eta elizgizonentzat salbuespen

ugari zeuden bitartean. Herrian

zerga gehiago ezin zirela ezarri eta

salbuespenak kendu behar zirela

esan zuen; eta mailegu gehiago

eskatuz gero, herriaren diru

eskasia konponduko zela iradoki

zuen. Necker txosten bat

argitaratu zuen aldarrikapen hau

sustatzeko (bertan defizita

gutxiesten zuen 36 milio

liberatan), eta legegizonen

boterea murriztea proposatu

zuen.

Erregeen ministroek ez zuen

txostena onartu eta Neckerrek,

bere posizioa sendotzeko ministro

egiteko eskatu zion erregeari. Hark

uko egin zion, Necker egotzi zuen,

eta Charles Alexandre de Calonne

aukeratu zuen. Calonne dirua

xahutzen hasi zen, baina,

berehala, herriaren ogasun egoera

larriaz jabetu zen eta zerga kode

berria proposatu zuen.

Proposamenaren arabera lurraren gaineko zergak ezarriko ziren,

beraz, aitoren semeei eta elizgizonei eragingo zien. Legebiltzarrak

proposamenari aurre egin zionez, Calonnek Handikien Biltzarra antolatu

zuen. Hala ere, Biltzarrak ez zituen Calonneren proposamenak onartu eta,

gainera, kritikak zirela medio, bere posizioa ahuldu zuen. Hortaz, erregeak

Estatu Orokorrak bildu nahi izan zituen 1789ko maiatzerako, 1614tik

lehenengo aldiz. Hori Borboi monarkiaren ahuleziaren seinalea izan zen,

herri xumearen erabakiaren pean geratuko baitzen.

Estatu Orokorrak hiru estatutan antolatuta zeuden: elizgizonak,

nobleak, eta gainerakoak. Batzartu ziren azken aldian, 1614an, estatuek

boto bana izan zuten, beraz, bik bati irabazi ahal zioten. Pariseko

Legebiltzarra gobernuak iruzur egiteko beldur zen; emaitzak moldatuko

zituelakoan baitzegoen. Hori horrela, biltzarra 1614ko bezalakoa izateko

eskatu zuten. 1614ko arauak ez zetozen bat tokian tokiko arauekin,

haietan, legebiltzarkideek boto bana zeukaten; hirugarren estatuaren

7

legebiltzarkideen zenbakia (herri xumea) bikoitza zen; legebiltzarkideak

hautatzeko hauteskundeak zeuzkaten eta legebiltzarkide bat-boto bat

araua zeukaten, estatuka botoa eman beharrean.

Batzartu baino lehen,

“Hogeita hamar laguneko

komitea”, Parisko liberalen talde

bat, estatuka bozkatzearen aurka

hasi zen. Talde hark (batez ere

aberatsak ziren) Estatu

Orokorrean Dauphiné bozketa

metodoa erabiltzearen alde agertu

zen. Taldekideek antzinako

aurrekariak ez zirela nahikoak

esaten zuten, burujabetza herrian

zeutzalako. Neckerrek handikien

bigarren bilkura bat antolatu zuen,

bertan, bitartekaritza bikoitza

egozten zuten, 333 boto aldeko

eta 111 boto aurkako

emaitzarekin. Erregeak, hala ere,

abenduaren 27an proposamena

onartu zuen; baina Estatu

Orokorrent

zat boto

bakoitzaren

pisuaren

eztabaida

utzi zion.

Hauteskundeak 1789ko udaberrian izan ziren; hirugarren estaturako

boto-emaile izateko, 25 urte edo goragoko frantses gizonezkoa izan;

zergak ordaindu eta bozkatuko zen lekuan bizi behar zen.

III. Nazio Biltzarra (1789)

Hilabete bateko eztabaiden ostean, Hirugarren Estatuak ekimena

hartu zuen. Abbé Sieyèsek proposatuta, 1789ko ekainaren 17an, Estatu

Orokorrek Frantziako Nazio Biltzarra izena hartu zuten, orain nazioa bera

(eta ez estamentuak) ordezkatzen baitzuen biltzarrak. Beste bi

estamentuei bat egiteko gonbita luzatu zien, baina haiek gabe ere

jarraitzeko asmoa agertu zuen. Ekainaren 19an, xeheen arazoez

8

arduratuta zeuden apaizek bat egin zuten Hirugarren Estatuarekin, baita

nobleziako 47 kidek ere.

Ekainaren 20an, erregeak

biltzeko lekua itxi zien, prozesua

mugatzeko asmoz. Hala ere,

biltzarra aldameneko pilotaleku

batean bildu zen. Hor Pilotalekuko

Zina egin zuten, zeinetan Frantziak

idatzitako konstituzioa izan arte

biltzen jarraituko zutela hitzartu

zuten.Ekainaren 27rako,

erregearen aldeko alderdiak

amore eman zuen, nahiz eta

Parisera eta Versaillesera soldadu

asko hurbildu ziren. Biltzarrari

babes- eta adore-mezu ugari iritsi

zitzaizkion Frantziako hiri askotatik

bidalita. Uztailaren 9an, biltzarrak

Nazio Biltzar Konstituziogile izena

hartu zuen.

IV. Biltzar Nazional Konstituziogilea (1789-

1791)

a. Bastillaren hartzea

Orduko, Necker Frantziako

gorteko kide askok etsaitzat

zeukaten Hirugarren Estatua

babestu eta gidatzeagatik. Marie

Antoinette erreginak, Artoisko

kondeak (Luisen anaia gazteagoak)

eta erregeko kontseilu pribatuko

beste kide atzerakoiek limurtu

zuten erregea Necker kanporatu

zezan. Uztailaren 11n, erregeak

Necker bota zuen, finantza

ministerioa guztiz eraberritzen

zuen bitartean.

Paristar askok uste zuten

ekintza hori atzerakoien kolpe bat

zela, eta, hurrengo egunean,

berriak entzundakoan, matxinatu

ziren. Halaber, errege soldaduek

Biltzar Konstituziogilea bertan

behera utziko zuten beldur ziren.

Horretarako, etengabeko sesioari

ekin zion Biltzarrak, berriro

9

biltokitik kanpora ez zitzaten.

Paris, berehala, anarkiak

bereganatu zuen. Masek

Frantziako Guardiaren babesa,

tartean hezitako soldaduak eta

armak, eskuratu zituzten, batez

ere erregearen aldeko buruzagiek

hiria utzi zutelako.

Uztailaren 14an,

matxinatuek Bastille gotorlekuan

barnan zeuden armak begiz jo

zituzten. Espetxea, gainera,

monarkiaren tiraniaren ikurra ere

bazen. Zenbait ordu iraun zuen

borrokaren ostean, arratsaldean

bertan amore eman zuen

gotorlekuak. Su-etena agindu

arren, matxinatuek Bernard de

Launay markesa hartu, sastatu eta

erail zuten, burua moztuta. Pika

batean iltzatuta, burua hiri osoan

zehar erakutsi zuten. Askatutako

presoa 7 besterik ez baziren ere,

Antzinako Erregimenaren azpian

gorroto zuten guztiaren ikur

bilakatu zen Bastilla.

Erregeek eta laguntzaile

militarrek atzera egin zuten.

Lafayettek Parisko Guardia

Nazionala bere mendean hartu

zuen. Jean-Sylvain Bailly,

Pilotalekuko Zinaren garaian

Biltzarreko burua, Parisko alkate

berria bihurtu zen, Commune

izeneko gobernu-egitura berriaren

azpian. Erregeak Paris bisitatu

zuen, eta, uztailaren 27an

hirukoloredun txanoa onartu

zuen, Vive la Nation (Gora Nazioa)

oihuen artean. Keinuak keinu,

noblezia ez zen seguruago

sentitzen, eta atzerrira abiatzen

hasi ziren. Horietako batzuek

balizko gerra zibila planeatzeari

ekin zioten, edo Frantziaren aurka

Europako gainerako erresumek

egin zezaten eskatzeari.

Uztailaren amaierako, herri

burujabetzaren izpiritua Frantzian

zehar hedatu zen. Hainbat tokitan,

batzuk haratago joan ziren, eta

noblearekiko kontratu feudalak

erre zituzten, “la Grande Peur”

(Ikaraldi Handia) izeneko

matxinadan barnan.

10

b. Konstituziorako bidean

Abuztuaren 4an, Biltzar Konstituziogileak feudalismoa bertan behera

utzi zuen. Noblezia zein kleroen jaun-eskubideak desagerturik zeuden

hainbat orduren buruan. Ameriketako Estatu Batuetako

Independentziaren Aldarrikapena eredu hartuta, 1789ko abuztuaren

26an, Gizonaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena plazaratu

zuen Biltzarrak. Printzipioen zerrenda zen, indarreko konstituzioa baino.

Necker, Mounier, Lally-Tollendal eta beste batzuk senatuaren alde

borrokatu zuten alferrik, herriak hautatutakoen artean koroak

izendapenak egin zitzan. Noble gehienek aristokraziak aukeratutako Goi

Ganbararen alde egin zuten. Baina herritarren alderdiak ebatzi zuen:

Frantziak ganbera bakarreko biltzarra izango zuen. Erregeak

“berandutzeko betoa” zeukan, lege bat indarrean jartzea moteltzeko

ahalmena alegia, baina zeharo geldiarazterik ez.

c. Iraultza eta Eliza

Iraultzak Eliza Katolikotik Estatura igorri zuen botere zinez handia.

Antzinako Erregimenaren azpian, Eliza herrialdeko lur-jabe nagusia izan

zen. 1790ean indarrean ezarri zen legediaren arabera, elizak uzten

gaineko zergak eskatzeko zeukan eskubidea (dîme) bertan behera geratu

zen, kleroaren pribilegio bereziak deuseztatu ziren, eta Elizaren ondasun

ugari bahitu ziren. Hein txiki batean, Biltzarrak krisialdi ekonomikoari

Elizaren ondasunaren bidez aurre egin zion. Ondasun kopuru eskerga hori

diru berehala bihurtzeko, gobernuak paper-moneta berezia (assignats)

sortu zuen, elizaren bahitutako lur-sailek babestuta. 1790eko otsailaren

13an, botoak ezeztatu ziren. Kleroaren Konstituzio Zibilaren bidez

(1790eko uztailaren 12an onartu arren, erregeak abenduaren 26ra arte ez

zuen sinatu), gainerako kleroa Estatuko langile bihurtuta geratu zen, eta,

horrenbestez, konstituzioari fideltasunezko zina egin behar izan zion.

11

Araudi honen aurren, Aixko artzapezpikuak

eta Clermonteko apezpikuak Biltzar

Konstituziogilea utzi zuten. Aita Santuak ez zuen

inoiz itun berri hori onetsi. Ondorioz, zina egin

eta egoera berria onartu zutenen eta onartu ez

zutenen artean zisma bat gertatu zen. Hurrengo urteetan apaizeriak

errepresio bortitza pairatu behar izan zuen. Napoleonek eta Elizak

1801ean hitzartutako Konkordatu berrirekin dekristautasunaren garaiari

amaiera eman zitzaion, eta, Eliza Katolikoaren eta Frantziako Estatuaren

arteko harremana arautu zen, harik eta Hirugarren Errepublikak estatua

eta eliza bereizi zituen 1905eko abenduaren 11n.

d. Alderdien agerpena

Denboraren poderioz, biltzarrean iritziaren arabera alderdiak

agertzen hasi ziren. Jacques Antoine Marie de Cazalès aristokrata eta

Jean-Sifrein Maury apaiza eskuinaren adarraren buru bilakatu ziren,

iraultzaren oposizioa. Eskuin izena hartu zuten biltzarraren eskuinean

kokatzen baitziren. Erregezale demokratek (monarchiens), Jean Joseph

Mounier, Lally-Tollendaleko kontea, Clermont-Tonnerreko kontea, edo

Victor Malouet, Virieuko kontea, Neckerrekin batera, Erresuma Batuaren

gisako eredu konstituzional aldera mugitu nahi zuten Frantzia.

Alderdi

Nazionalean,

biltzarreko

erdialdean edo,

ezker-erdialdean,

Honoré Mirabeau,

Lafayette, eta Bailly

zeuden lerrokatuta.

Adrien Duport,

Barnave eta

Alexandre Lameth

ikusmolde

erradikalagoen ikurra

irudikatzen zuten.

Are ezkerrago, ia

bakarrik, Arrasko

legegizon bat zegoen,

Maximilien

Robespierre. Garai

honetan Abbé

Sieyèsek lortu zuen

erdialdearen eta

ezkerraren arteko

kontsentsua eskuratu

zuen araudi gehiena

plazaratzeko.

12

Parisen,

nolanahi ere, zenbait

komitek, alkateak,

ordezkarien

biltzarrak edo hiriko

barrutiek, guztiek,

autoritatea

aldarrikatzen zuten

besteen esanak

gorabehera. Klase

ertaineko Guardia

Nazionala ere,

Lafayetteren

agintepean, botere

gisa agertzen joan

zen, beren kabuz

sortutako beste

biltzarrek bezala.

Garai honetan,

halaber, klub

politikoak agertu

ziren. Haien artean,

jakobindarra

nabarmendu zen,

zeinek bere barruan

beste klub asko

bereganatu zituen.

Dena den,

herrikoiago

bihurtuta, zenbait

kidek jakobindar

kluba utzi zuten, eta

89etako Kluba osatu

zuten. Erregezaleek

ere berea eratu

zuten, lehendabizi

Club des Impartiaux

izenpean, eta

geroago Club

Monarchique bezala.

Ogia banatuz jende

xehearen oniritzia

eskuratzen saiatu

ziren arren,

matxinatu ugariren

jomuga izan ziren.

Parisko udaleko

agintariek, azkenean,

klub hori itxi zuten

1791ko urtarrilean.

V. Biltzar Legegilea (1791-1792

1791n onartutako

Konstituzioaren pean, Frantziaren

sistema politikoa monarkia

konstituzionala zen. Erregeak

hautatutako Biltzar Legegilearekin

partekatu behar izaten zuen

boterea, nahiz eta ministroak

aukeratzeko eta betoa ezartzeko

eskumena izan. Biltzarra 165 bat

erregezale konstituzionalek

(Feuillants), 300 bat girondinok

(ezkertiar liberalak) eta jakobinok

(iraultzaile erradikalak) ezkerrean,

eta afiliaziorik gabeko 250 bat

diputatuk.

13

Biltzar Legegilea 1791ko

urriaren 1ean bildu zen lehen

aldiz, eta urtebete geroago kaosak

hartuta zegoen. Porrot horren

ondorioz, estatuko altxorra hutsik,

armada diziplina gabe eta herria

matxinatuta geratu ziren.

Hasieratik, erregeak

deserriratutako nobleziaren

kontrako legediari betoa ezarri

zion, baita Konstituzioari zin egin

ez zioten apaizei zortzi egunetan

zin eragiteko aginduari ere.

Urtebete baten buruan, horrelako

desadostasunek ezegonkortasuna

eta iraultzaren areagotzea ekarri

zituzten.

a. Gerra

Garaiko kinka politikoak Frantzia Austriaren eta bere aliatuen

kontrako gerrara eraman zuen. Erregeak, atzerakoiek eta girondinoek

gerra hori nahi zuten. Erregeak, eta harekin batera atzerakoi frankok,

espero zuten gerrak monarkiaren ospea handituko zuela. Gainera,

galtzaileak galtzaile, atarramendua atera ahal zion egoerari.

Girondinoek iraultza Europa osoan zehar hedatu nahi zuten, eta

ondorioz, Frantzian bertan iraultza defendatzea eta sendotzea. Jakobino

erradikalenetako batzuk baino ez zeuden gudaren aurka. Nahiago zuten

etxean finkatzea iraultza, kanporatu aurretik.

Baliteke Austriako enperadoreak, Leopold II.ak, Marie Antoinette

Frantziako erreginaren anaiak, gerra geldiarazi nahi izatea, baina 1792ko

martxoaren 1ean hil zen. Frantziak Austriari apirilaren 20an deklaratu

zion, eta Prusiak Austriarekin bat egin zuen hainbat aste geroago. Prusiak

Frantzia inbaditu zuen, erresistentzia txikia aurkitzen zuela, harik eta

Valmyko batailara arte (1792ko irailaren 20a). Orduko, Frantzia kalapitan

zegoen, eta monarkia iraganaldiko kontua baino ez zen jada.

14

b. Krisialdi konstituzionala

1792ko abuztuaren 10eko gauean, Parisko Komunak erakunde

iraultzaile berriak babestuta, matxinoek Tuileries Jauregia hartu zuten.

Erregeak eta erreginak preso amaitu zuten. Biltzar Legegilearen sasoi

azkar batean, monarkia ezeztatu zen. Diputatuen heren bat baino ez

zegoen bertan, ia guztiak jakobinoak.

Komunak taldeak bidali zituen espetxeetara triskantza egitera.

Frantziako beste hirietara gutun bat igorri zuen Parisko ereduari jarrai

ziezaioten gonbitea egiten. Biltzar Legegileak erresistentzia eskasa eskaini

ahal zion. Gobernu nazionalaren geratzen zen apurra Komunaren esku

geratu zen edozein ekimen hartu ahal izateko.

Egoera honek iraun zuen harik eta Konbentzioa bildu zen arte

(1792ko irailaren 20ra arte) konstituzio berri bat idazteko helburu zuela.

Franziako de factoko gobernu berri honek, hurrengo egunean monarkia

deuseztatu zuen. Data hori, geroago, Frantziako Egutegi Iraultzailearen

Lehenengo Urtearen hasierarekin batu zen.

VI. Konbentzio Nazionala (1792-1795)

a. Girondinoak eta jakobinoak aurrez aurre.

Hastapenean girondinoek

menderatzen zuten Konbentzioa.

Erregearen kontrako epaiketa

saihesten saiatu ziren, kontra-

iraultza eta Europako monarkien

nahigabea ez areagotzearren.

Nolanahi ere, 1792ko azaroaren

20an,

erregearen

kutxa

sekretuan

aurkitutako

dokumentue

k prozesua saihestezina bihurtu

15

zuten, Luis XVI.aren traizioa

ukaezina baitzen. Epaiketa

abenduaren 10ean hasita, errege

erruduntzat jo zuten argi eta garbi

(693 boto alde eta 28 boto aurka).

Heriotz zigorra ez zen hain

nabarmenki ezarri, 366 boto

334ren aurka. Erregea, 1793ko

urtarrilaren 21ean gillotinatu

zuten. Erregina urriaren 16an.

Exekuzioak erantzun epelak

eragin zituen Frantzian eta

beroagoak atzerrian. Izan ere,

Europako erregeek Lehenengo

Koalizioa osatu zuten 1793ko

otsailean. Horri aurre egiteko,

otsailaren 24an, girondinoek

300.000 gizon altxatu zituzten

armadarako. Honek landa-

matxinadak sortu zituen Alsazian,

Bretainian eta beste hainbat

tokitan, zein bortizki utzi zuten

bertan behera.

Vendéeko Gerra martxoaren

hasieran hasi zen, nobleak, zin

egin ez zuen apaizteria eta laborari

nahigabetuak batu baitziren.

Girondinoek Osasun Publikoko

Komitea eta Epaitegi Iraultzailea

onartzeko beharra izan zuten

arazo horiei aurre egiteko. Dena

den, gerraren porroten eta

prezioen igoeren aitzinean, sans-

culottes zeritzonak (langile txiroak

eta jakobino erradikalak)

matxinatu ziren Parisen 1793ko

maiatzaren 31ren eta ekainaren

2ren bitartean. Jakobinoak

horretaz probestu ziren boterea

bereganatzeko. Probintzietan

kontrakoa gertatu zen, Marseillan

edo Lyonen esaterako,

girondinoek tokiko jakobinoak

atzeman zituzten.

16

b. Errepublika kolokan

Jakobinoek

boterea lortu

zutenean,

Errepublikak arrisku

franko zituen.

Vendéeko

altxamendua,

monarkiko bihurtuta

nobleen eskutik,

mendebalderantz

hedatu zen. Saumur

eta Angers 1793ko

ekainean hartu

zituzten, Nantesek

eutsi zuen bitartean.

Parisko errepresioa

ekidin ahal izan zuten

girondinoek

departamenduetan

hiriburuko

gobernuaren aurka

altxatzea eskatzen

zuten. Uztailaren

13an, Marat Charlotte

Corday federalistak

erail zuen. Frantziako

mugetan Espainiako,

Piamonteko, Prusiako,

Austriako eta

Ingalaterrako

armadek aurrera egiten zuten. Horren

guztiaren aurrean, jakobinoek, sans-culottesen

presiopean, neurri erradikalak ezartzeari ekin

zioten.

1793ko ekainean, Konbentzioak

konstituzio demokratikoa eta dezentralizatua

bozkatu zuen, erreferendumen bidez onetsita.

Benetako herri-burujabetzaren alde egin zuen

sufragio unibertsaleko hauteskunde ohikoak

bultzatzen baitzituen. Hala ere, konstituzio

hori ez zen sekula indarrean jarri. Abuztuaren

10ean, Konbentzioak bakera arte utzi zuen

bertan behera konstituzioa.

Biltzarretik ateratako erakunde beterazle

nagusia Osasun Publikoko Komitea izan zen.

1793ko apirilean sortua, Danton horren buru

izan zen ekainaren 10era arte. Hilabetero

aukeratzen ziren 12 kidez osatuta, legeen

ekimena, botere beterazlea eta funtzionarioen

izendatzeko gaitasuna zeuzkan bere gain.

Robespierre buru nagusia bilakatu zen, nahiz

eta kide bakoitza arlo batez arduratu.

Konbentzioak Jacques-René Hébert buru

zuten Parisko sans-culottes erradikalen

presioari aurre egin behar izan zion.

Konbentzioa hartuta, 1793ko irailaren 4an eta

5ean, armada iraultzailearen eraketa eragin

17

zuten, kontra-iraultza

erreprimitzeko. Honen

ondorioa, Izualdia eratu zen.

c. Robespierre eta Izualdi Handia

Robespierren ekimenean, salbuespen-gobernua ezarri zen 1793ko

abenduan. Konbentzioak botere guztiak hartu zituen. Probintzietan

bidegabekeriak galaraztearren, ordezkarien boterea mugatu zuten.

Dekristautasuna eten nahian, ateismoaren kontra egin zuen

Robespierrek. Gurtzen askatasuna bermatu eta arimaren hilezkortasuna

onartu zuen dekretuen bidez.

Parisen, Konbentzioaren gainean sans-culottesek zeukaten eragina

murrizten ahalegindu zen Osasun Publikoko Komitea. Jakobinoen alde

ezkertiarrena suntsitzeko asmoz, 1794ko martxoaren amaieran, haren

buru nagusiak, Hébert, Jacques Roux eta

Varlier, besteak beste, hilarazi zituen.

Apirilean, jakobinoen alde eskuindarra garbitu

zuten. Georges Jacques Danton eta bere

taldekoak gillotinatu zituzten. Fabre

d'Eglantine, egutegi iraultzailearen sortzailea, eta Camille Desmoulins,

Robespierreren laguna izanda ere, gillotinatu egin zituzten.

Izualdia probintzietan apaltzen zen heinean, Parisen areagotu zen

legedi baten bidez eta Izualdi Handiari hasiera emanez. Epaitegi

Iraultzailean epaiketa politikoak ugari izan ziren, Iraultzaren etsaiaren

definizioa zabala izanik. Lekukorik ezta abokaturik gabe, bi irtenbide

besterik ez ziren posible: edota askatasuna edota heriotza. Honela Izualdi

Handia hasi zen. Zetozen asteetan, 1.400 lagun baino gehiago gillotinatu

zituzten Parisen.

18

Gerran, 1794ko udaren hasieran, gerra-

ahalegin itzelak lehendabiziko emaitzak ekarri

zituen. Fleurusko garaipenari esker (1794ko

ekainaren 26an), Belgika berriro hartu ahal izan

zuen Frantziak. Hartutako eskualdeetatik

ondasunak eta janariak Frantziara eraman

zituzten.

Bitartean, Robespierrek gero eta arerio

gehiago zituen Konbentzioko eta Parisko

politikarien artean. Botere osoa bereganatu

nahi zuelako zurrumurruak zabaldu ziren.

Azkenean, Robespierrek aipatu ez zituen

politikarien kontra garbiketa berria egiteko

mehatxua luzatutakoan, 1794ko uztailaren

27an, salatu eta atxilotu zuten. Parisko

Komunak askatu zuen, baina haiekin sans-

culottesek bat ez egitean, Konbentzioak tropak

bidali zituen berriro atzemateko. Hurrengo

egunean, uztailaren 28an, gillotinatu zuten,

bere aldeko batzuekin batera. Izualdia

amaiturik zegoen.

Konstituzio

abuztuaren 17an

onetsi zuen

Konbentzioak, eta

irailean herriak

berretsi. Indarrean

irailaren 26an

sartzean, erregimen

berri bat sortu zuen:

Zuzendaritza.

(Directoire).

VII. Directoire (1795-1799)

Konstituzio berriak Zuzendaritza (directoire frantsesez) sortu zuen,

Frantzian bi biltzar zituen lehendabiziko sistema. Parlamentuek 500

ordezkari (le Conseil des Cinq-Cents, Bostehunen Kontseilua) eta 250

senatari (le Conseil des Anciens, Zaharren Kontseilua) zituzten. Botere

betearazlea bost "zuzendarirengan" zetzan.

19

Zuzendaritza ezartzean, Iraultzak amaiturik iruditu ahal zuen arren,

ezegonkortasun politikoa ez zen desagertu. Izan ere, konstituziogileek

biltzar berrien bi herenak Konbentziotik hautatu behar zirela ezarri zuten.

Hainbat eskualdek, berriz, ordezkari erregezaleak aukeratu zituzten.

Alderdien artean izandako triskantzek ez zioten hitzarmenari biderik

ematen. Monarkiaren itzulera bultzatzen zutenek 1797ko martxoko

hauteskundeak irabazi zituzten. Irailean, ordea, errepublikar moderatuek

estatu-kolpe baten bidez bost zuzendarietatik bi kendu zituzten, 177

ordezkarien hautaketa baliogabetzeaz gain. 1798an, hauteskundeak

jakobinoek irabaztekotan, kontseiluek barrutien erdiko ordezkariak

izendatzeko ahalmena eman zieten euren buruei. Moderatuek boterean

jarrai zuten, baina guztiz deslegitimatuta.

Gerrari dagokionez, Frantziako armadek aurrera egin zuten.

1796aren hasieran, Austria bakea sinatzera behartzearren, Alemanian

zeharkako ofentsiba burutu zuten frantziarrek. Hala ere, Napoleon

Bonaparte jeneral gaztea buru zuen Italiako armadak ustekabe handiena

eman zuen. Honela, Austriak Campo Formioko bakea sinatzera beste

irtenbiderik ez zuen. 1797 eta 1799 bitartean, Italiako penintsula ia

osoan, Frantziak "errepublika ahizpak" sortu zituen, Frantziako

erregimena eta instituzio berdintsuak ezarriz. Zuzendaritzari egoera

ekonomikoa arintzeaz gain, garaipenek armadaren botere gero eta

handiagoa ere ekarri zuten. Barneko tirabiren epaile Bonaparte bilakatu

zen.

Zuzendaritza Napoleonek

emandako 1799ko azaroaren 9ko estatu-

kolpearekin amaitu zen. Kontsulatua

ezarri zen bere ordez. Hiru kontsul

agintearen erpinean egon arren,

bakarrak (Napoleonek hain zuzen)

zeukan benetako boterea. Bide horretan,

20

1804an Bonapartek bere burua enperadore izendatu zuen, eta legez

Errepublika bukatu zen.

VIII. Iraultzaren ondorioak

Iraultzaren ondorioak asko eta ugariak izan ziren eta garrantzia

itzela izan dute eta daukate oraindik, horietako askok gure gizartearen

oinarria dira eta. Politikaren aldetik aldaketa eta erreforma garrantzitsu

asko egin ziren. desagerpena da. Honek itzeleko aurrerakada ekarri zuen

gaurko gizartea osatzerako bidean, haindat printzipio demokratiko ekarri

zituelako berarekin. Alde batetik absolutismoa guztiz desagertu zen, eta

momentu batetik aurrera monarkia ere bai. Horrekin batera konstituzio

idatzia

etorri zen, hau

da, estatuko

antolaketari buruzko

alde guztiak

erregulatzen zituen

lege nagusi bat edo

lege markoa. Egin

ziren kontituzioetan

puntu komunak eta

esanguratsuak egon

ziren ondoko hauek

esaterako: botere

banaketa hiru

multzotan, legegilea,

beterazlea eta

judiziala, haien

artean

independienteak izan behar zirenak;

ordezkapen batzarrak, edo beste modu batean

esanda, herritarek sufragioaren bitartez ( bai

zentsatarioa, bai gizonezko unibertsala)

aukeratutako odezkariz osatutako erakunde

politiko eta gubernamentalak. Azken honek argi

usten zuen herriaren subiranotasunaren ideia,

orain boterea herritik gobernuetara zihoalako,

herria (edo honen zati bat) baitzen haien

gobernuak aukeratzeko eta kentzeko eskubidea

zuten bakarrak. Beste alde batetik baita ere

lortu zen gizonen artean legeen berdintasuna

eta estatuaren batasuna areagotzea, honen

legeak lurralde guztian zehar homogeneizatuz.

Administrazioari begira itzelezko aldaketak

egon ziren baita ere. Alde batetik ordurarte

21

zeuden konterri,

jaunerri, dukerri edo

bestelako lurralde

nazionalaren

banaketa deuseztatu

zuten eta nazioa

departamentuetan

banatu zuten. Horrez

gainera

administrazioa

oraindik gehiago

zentralizatu zuten

eta nazio osorako

Kode Zibil berria

sortu zen. Baita ere

estatua laikoa

bihurtu zen, hau da,

estatuaren eta

elizaren arteko

ezberdinketa osoa

egin zen. Beste alde

batetik hainbat

ereakunde berriak

sortu ziren.

Estatuaren finantza

sistema guztiz

berrantolatu zen eta

Frantziako Bankua

eta Frankoa sortu

zen berrantolaketa

honetan. Justizia nazionala ere sortu zen estatu

osoan justizia modu berdinean banatzeko

inolako bereizketarik gabe eta modu berean

Ejerzito Nazionala sortu zen Nazioaren interesak

defendatzeko.

Aldaketa ekonomikoei begira burgesiaren

interesak defendatzen zituzten erreformak izan

ziren gehienak. Hauen artean burgesek

hainbeste eskatzen zuten ekonomia askatasuna

aldarrikatu zen eta horretarako gremioak eta

edozein langile elkarte deuseztatu ziren. Horrez

gainera jabegoa eskubide sakratua bihurtu zen

eta lurren redistribuzio bat egon zen; elizaren

eta emigratuen lurrak saldu ziren eta burgesia

eta nekazaritzako jaunak izan ziren

berrantolaketa honetan benefiziatuenak. Zergak

biltzeko modu berria ere sortu zen, bertan

estatuak zuzenean hartzen zituen zergak eta

hauek hiritar guztiengatik haien egoera

ekonomikoaren arabera izan behar ziren

ordainduak.

Egin ziren erreformen ondorioz agertu zen

gizartea ere guztiz ezberdina izan zen. Gizarte

Estamantalaren edozein ezaugarri guztiz

ezabatu zen.Honen ondorioz araudi feudala

deseuztatu zen, pribilegoiak desagertu ziren eta

hiritar (gizon) guztien arteko berdintasuna

aldarrikatu

22

zen. Honelako gizartea desagertzean Klase Gizartea deritzona agertu zen.

Hau pertsona bakoitza bere trebetasunaren ondorioz irabazitako

lorpenen arabera “klasifikatzen” zituen pertsonak. Gizarte hau aurrekoa

baino askoz permeableagoa zen, hau da, askoz errazago zen klase batetik

beztera pasatzea. Beste alde batetik gizonaren eta hiritarraren

eskubideen aldarrikapena egin zen. Bertan gizon guztiei haien oinarrizko

eskubideak onartzen zitzaien modu ofizialean. Azkenik ondorio

intelektualen artean merkataritzan eta ekonomian ere eragin handia euki

zuen pisu eta neurrien berdintasuna egon zen, sistema metriko dezimala

hartu zutenean. Beste alde batetik hezkuntza nazionala eta kultura

sustatzeko hainbat erakunde sortu ziren. Haien artean eskolak, liceoak

eta goi- meskolak egon ziren; eta baita ere sortu ziren liburutegi nazionala

eta museoak.

IX. Kronologia

♦ 1787.

Otsailean: Nabarmenen Biltzarra

biltzeko deia egin zuten.

♦ 1788.

Abuztuaren 8an: Estatu Orokorrak

1789ko maiatzean hastekoa zela

erabaki zen.

♦ 1789.

Urtarrilean: "Zer da Hirugarren

Estatua?" izeneko idazkia idatzi

zuen Abbé Sieyèsek.

Maiatzaren 5ean: Estatu

Orokorren lehenengo biltzarra

egin zen.

Ekainaren 17an: Frantziako Estatu

Orokorrek Nazio Biltzarra izena

hartu zuen.

Ekainaren 19an: Hainbat apaizek

eta noblek Hirugarren Estatuarekin

bat egin zuten Nazio Biltzarrean.

Ekainaren 20an: Biltzeko tokia

itxita aurkitutakoan, Pilotalekuko

Zina egin zuten diputatuek.

23

Uztailaren 9an: Nazio Biltzar

Konstituziogile izena hartu zuen

Nazio Biltzarrak.

Uztailaren 11n: Necker finantza

ministeriotik kendu zuen erregeak.

Uztailaren 14an: iraultzaileek

Bastilla gaztelua (Paris) bortxaz

hartu zuten. Egun hori Frantziako

egun nazionala da horrezkero.

Uztailean-Abuztuan: Ikaraldi

Handia, landeetan nekazariek

nobleekiko kontratu feudalak

apurtu zituzten bortizki.

Abuztuaren 4an: Feudalismoa

bertan behera utzi zuen Biltzar

Konstituziogileak.

Abuztuaren 26an: Gizon eta

Hiritarren eskubideen Adierazpena

plazaratu zuen Biltzar

Konstituziogileak.

Urriaren 5ean: Emakumeen

martxa Versailles jauregira abiatu

zen erregea Parisera joan zedin.

Urriaren 6an: Presioari amore

emanda, erret-familia Parisera

joan zen.

♦ 1790.

Otsailaren 13an: Kleroren betoak

ezeztatu ziren.

Uztailaren 12an: Kleroaren

Konstituzio Zibila onartu zuen

Biltzar Konstituziogileak.

Abenduaren 26an: Kleroaren

Konstituzio Zibila sinatu zuen

erregeak.

♦ 1791.

Urtarrilean: Parisko Komunak

azken klub erregezalea itxi zuen.

Ekainaren 20an: Erret-familia

Frantzia uzten saiatu zen.

Abuztuaren 27an: Pilnitzeko

Iragarpena plazaratu zuten

Enperadoreak eta Prusiak

Frantziako erregearen alde.

Irailaren 14a: Frantziako lehen

konstituzioa indarrean jarri zen.

Urriaren 1ean: Biltzar Legegilea

lehen aldiz bildu zen.

♦ 1792.

Martxoaren 1ean: Leopold II.a

enperadorea hil zen.

24

Apirilaren 25ean: Marseillesa sortu

zuten, gaur egun ere Frantziako

ereserkia dena.

Abuztuaren 10ean: Tuilleries

Jauregia hartu zuen Parisko

Komunak, erregea eta erregina

presoa hartuta.

Irailaren 20an: Konbentzio

Nazionala lehen aldiz bildu zen

Frantziari konstituzio berria

emateko.

Azaroaren 20an: Erregeak

Frantziaren aurka konspiratu zuela

frogatzen zuten dokumentuak

aurkitu zituzten.

Abenduaren 10ean: Louis Capet

izena emanda, erregearen

kontrako epaiketa hasi zen.

♦ 1793.

Urtarrilaren 21ean: Louis XVI.a

erregea gillotinatu zuten.

Martxoan: Vendéen iraultzaren

kontrako matxinada piztu zen.

Apirilean: Osasun Publikoko

Komitea sortu zen arazo larriei

konponbidea eman nahian.

Maiatzaren 31an: Parisen, sans-

culottes zeritzanak matxinatu ziren

erreforma sakonagoen eskean.

Ekainean: Konstituzio

demokratikoa eta deszentralizatua

bozkatu zuen Konbentzioak.

Uztailaren 13an: Marat erail zuten.

Abuztuaren 10ean: Onartutako

Konstituzioa bertan behera utzi

zen bakera arte.

Abuztuaren 23an: Gizonezko gazte

frantziar guztiek armadara joateko

deiari men egiteko legea onartu

zen.

Irailean: Susmagarrien Legea

onartu zen kontra-iraultzari aurre

egiteko. Izualdiaren Agintaldia

deritzona hasi zen.

Urriaren 5ean: Egutegi Iraultzailea

abian jarri zen.

Urriaren 16an: Marie-Antoinette

gillotinatu zuten.

Azaroaren 7an: Parisko

artzapezpikuak dimititu zuen.

25

Azaroaren 10ean: Arrazoiaren

besta ospatu zen Notre Dameko

katedralean.

Abenduan: Salbuespen-gobernua

ezarri zen.

♦ 1794.

Otsailaren 4an: Esklabotza bertan

behera utzi zuten kolonietan.

Martxoaren 24an: Hébert, Jacques

Roux eta Varlier, besteak beste,

ezkerreko jakobinoak gillotinatu

zituzten.

Apirilaren 5ean: Danton, Fabre

d'Églatine eta Camille Desmoulins,

besteak beste, eskuineko

jakobinoak gillotinatu zituzten.

Ekainaren 26an: Fleurusko

garaipena lortu zuen Frantziak.

Uztailaren 27an: Robespierre

atzeman zuten.

Uztailaren 28an: Robespierre

gillotinatu zuten.

♦ 1795.

Abuztuaren 17an: Konstituzio

berria onartu zen, Konbentzioaren

amaiera ekarri zuena.

Irailaren 27an: Indarrean jarri zen

konstituzio berria, Zuzendaritzari

(Directoire) hasiera emanez.

♦ 1797.

Martxoan: Monarkiaren aldekoek

hauteskundeak irabazi zituzten.

Irailean: Errepublikar moderatuek

estatu-kolpe bat eman zuten.

♦ 1799.

Azaroaren 9an: Le Directoire

amaitu zen Napoleon Bonapartek

emandako estatu-kolpearekin: «

Citoyens, la révolution est fixée

aux principes qui l'ont

commencée, elle est finie“

26