Fisika eta Kimika - edebe.com · Fisika eta kimika 83 3 # q q q q q q q 88 95 11 q q 108 3 #...

Fisika eta Kimika1. eta 2. mailakBatxilergoa

124655_FISI_QUIM_ESO_BAT_eus.indd 1 04/02/16 11:50

3

Heziketak den-dena aldarazten duZenbait gauza aldatu egiten dira; beste zenbait, ordea, ez. Heztea munduko lanbiderik zoragarriena da oraindik. Gure zereginak ere, betiko berak dira: gazteenen burmuina eta bihotza argitzea, batetik, eta, bestetik, gazteengan jakin-mina, talentua, arrazoitzeko gaitasuna, sormena, elkartasuna nahiz gizatasuna sorraraztea. Beste modu batez esanda, gazteak gidatzea eta laguntzea, beren baitako onena eman dezaten.

Zerbait ari da ikasgeletan ernatzen. Mundua aldatzen ari da eta, beraz, irakasteko modua ere bai. Gauzei beste alderdi, beste ikuspegi batetik begiratzeko garaia da. Aniztasuna hobeto baliatzen duten pedagogiak sortzen dira, hots, irakaskuntzari gazteen talentu-ugaritasunetik heltzen dioten pedagogiak. Hori guztiori errealitate gero eta konplexuagoaren ondorio da: gero eta garrantzi txikiagoa du buruz ikasteak eta, aldiz, gero eta ezinbestekoagoa da ulertzea.

Giltzan lehen lerroan gaude, irakasleengandik gertu-gertu. Iraultzatxo itzel hori egiten laguntzen diegu eta, horretarako, tresna pedagogiko egokiak jartzen dizkiegu eskura. Ireki ditzagun leihoak elkarrekin eta utz diezaiogun argiari barruraino sartzen. Ikasle guztiak ilusioz eta irrikaz blaitzea proposatzen dizugu. Izan ere, heziketak den-dena aldarazten du.


Batxilergoa


2626

Batxilergoko gakoak

AHALEGINAREN KULTURA

Lan eraginkorra, ikasleei jarrera proaktiboa izatea eskatzen dieten jardueren, problemen… bidez.

ZORROZTASUNA ETA EGUNERATZE ZIENTIFIKOA Ezagutza zientifi koaren erabilera zorrotz eta eraginkorra. Ezagutza eguneratua, eta dagokion testuinguruan kokatua.

AUTONOMIA ETA ERANTZUKIZUNA Nork bere ikaskuntza kudeatzeko ahalmena, beti erronka berriei eutsiz.

JAKIN-MIN INTELEKTUALA

360º-ko ikuspegia: ezagutza ikasgelatik harago. Jakiteko gustuaz jabetzea.

Batxilergoko balioekiko konpromisoa


27

BALIOEKIKO KONPROMISOA Konpromiso etikoa, etengabe aldatzen ari den gizarteko bizikidetzarako, pertsona moduan hazteko…

KOOPERAZIOA

Lan kooperatiboa egiteko proposamenak. PBL (Problem-based learning / Problemetan oinarritutako ikaskuntza).

EKIMENA

Erabakiak hartzea eta ekimena izatea, enpresa txikiak sortzeko jarduera eta proiektuen bidez.

SORMENA

Jarrera sortzailea, eta erronkak gainditzekoa. Jarrera ireki eta malguak, erronkei aurre egiteko irtenbide berri eta sortzaileak proposatuz.

PENTSAMENDU KRITIKOA

Arrazoitzeko jarduerak, eta informazioaren toxikotasunari aurre egiteko iragazki zientifikoak.

KOMUNIKAZIOA

Informazioa eta komunikazioa eraginkortasunez kudeatzea. IKTak komunikatzeko tresna eta ikaskuntza-iturri.

Gizarte global baterako trebetasunak


28

ikas

lea

Fisi

ka e

ta k

imik

a

Edukiak testuinguru batean kokatutako adibide teorikoetatik eta problema gidatuen ebazpenetatik abiatuta garatzen dira: enuntziatuaren ulermena, eta datuak ateratzea, problema ebaztea eta erantzuna egiaztatzea. Nazioarteko Sistemako (SI) unitateak erabili behar direla nabarmentzen da.

Problemak ebazteko metodologia gidatua eta proaktiboa. Ikaslea problema ebaztera bultzatzen da, ematen zaizkion ildo batzuei jarraiki. Ebazpen matematikoa estali eta problema bere kabuz ebazteko eskatzen zaio. Amaitzeko, problema ebazteko erabili duen prozedura liburuan proposatzen denarekin alderatuko du.

Metodologia hori erabiltzen da, halaber, multimedia-baliabideetako problema interaktiboetan; hala, hezkuntza-baliabide guztiak integratzen eta batzen dira. Horretarako, ikasgelarako euskarri digital bikaina dugu:

. Oso liburu praktikoa, eta irudi askorekin. Eguneroko bizitzako egoerak proposatzen dira, banaka edo taldean ebaztekoak.

Fisika eta kimikaProiektu eraldatzaile baterako gakoak


29

ikas

lea

Alum

no

Fisi

ka e

ta k

imik

a

Ikaslearen liburua

ISBN: 978-84-683-2059-5 ISBN: 978-84-683-1768-7 ISBN: 978-84-683-1723-6


30

ikas

lea

Fisi

ka e

ta k

imik

a Aurkibidea: Fisika eta Kimika 1

2

BATXILERGOA giltza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4-5

NOLAKOA DA IKASLEAREN LIBURU HAU? . . . . . . . . . . 6-7

I. UD. NEURKETA. METODO ZIENTIFIKOA . . . . . . . . . 8-19

1. Metodo zientifikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2. Neurketa: magnitudeak eta unitateak . . . . . . . . . . 12

3. Neurketa-tresnak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4. Datuen analisia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

II. UD. TRESNA MATEMATIKOAK . . . . . . . . . . . . . . . 20-31

1. Matematikaren sinbologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2. Aritmetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3. Aljebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4. Geometria eta trigonometria . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

5. Bektoreak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

1. BLOKEA. Materia 32. eta 33. orrialdeak

1. UD. MATERIA ETA HAREN PROPIETATEAK . . . . . 34-51

1. Materia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2. Disoluzioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2. UD. KIMIKAREN OINARRIZKO LEGEAK . . . . . . . . 52-79

1. Erreakzio kimikoen oinarrizko legeak . . . . . . . . . . 54

2. Dalton-en teoria atomikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3. Teoria atomiko-molekularra . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4. Gas idealen legeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

5. Gasen teoria zinetiko-molekularra . . . . . . . . . . . . 65

2. BLOKEA. Materiaren aldaketak 80. eta 81. orrialdeak

3. UD. ERREAKZIO KIMIKOAK . . . . . . . . . . . . . . . . 82-109

1. Erreakzio kimikoak zer diren . . . . . . . . . . . . . . . . 84

2. Ekuazio kimikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3. Erreakzio kimiko motak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

AURKIBIDEA

4. Erreakzio kimikoen estekiometria . . . . . . . . . . . . . 90

5. Erreakzio kimikoen etekina . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

6. Erreaktibo ez-puruak eta laginen purutasuna . . . . 96

7. Industria kimikoa eta ingurumena . . . . . . . . . . . . 97

4. UD. TERMODINAMIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110-135

1. Termodinamika: sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

2. Oreka termikoa eta tenperatura . . . . . . . . . . . . . 114

3. Beroaren bidez transferitutako energia . . . . . . . . 116

4. Lanaren bidez transferitutako energia . . . . . . . . . 119

5. Energiaren kontserbazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

6. Berezkotasuna eta prozesu termodinamikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

5. UD. ERREAKZIO KIMIKOEN ENERGIA ETA BEREZKOTASUNA . . . . . . . . . . . . . . . 136-159

1. Energia-trukea, erreakzio kimikoetan . . . . . . . . . 138

2. Erreakzio kimikoen berezkotasuna . . . . . . . . . . . 145

3. Errekuntza-erreakzioen erabilerak eta efektuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

3. BLOKEA. Karbonoaren kimika 160. eta 161. orrialdeak

6. UD. HIDROKARBUROAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162-183

1. Karbonoaren kimika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

2. Hidrokarburoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

3. Karbonoaren forma alotropikoak . . . . . . . . . . . . 174

4. Industria kimikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

5. Energia-aurrezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

7. UD. TALDE FUNTZIONALAK ETA ISOMERIA . . . 184-207

1. Talde funtzionalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

2. Konposatu organiko oxigenatuak . . . . . . . . . . . . 187

3. Konposatu organiko nitrogenatuak . . . . . . . . . . . 192

4. Isomeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

5. Konposatu organiko interesgarriak . . . . . . . . . . . 198

FISIKA ETA KIMIKA 1

113511_002_003_IX_EUS.indd 2 29/06/15 10:37

333

4. BLOKEA. Zinematika 208. eta 209. orrialdeak

8. UD. HIGIDURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210-229

1. Higidura eta erreferentzia-sistemak . . . . . . . . . . 212

2. Ibilbidea, posizioa eta desplazamendua . . . . . . . 215

3. Abiadura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

4. Azelerazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

9. UD. DIMETSIO BAKARREKO ETA BIKO HIGIDURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230-253

1. Higidura zuzen uniformea (HZU) . . . . . . . . . . . . 232

2. Higidura zuzen uniformeki azeleratua (HZUA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

3. Higiduren konposizioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

4. Higidura zirkularra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

5. BLOKEA. Dinamika 254. eta 255. orrialdeak

10. UD. INDARRAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256-273

1. Indarren izaera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

2. Indarren konposizioa eta deskonposizioa . . . . . . 260

3. Indar baten momentua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

4. Oreka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

11. UD. INDARRAK ETA HIGIDURA . . . . . . . . . . . . 274-299

1. Dinamikaren legeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

2. Ukipen-indarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

3. Higidura zirkular uniformearen dinamika . . . . . . 284

4. Biraketa-dinamika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

12. UD. ELKARREKINTZA GRABITATORIOA ETA ELEKTROSTATIKOA . . . . . . . . . . . . . 300-321

1. Kepler-en legeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

2. Elkarrekintza grabitatorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

3. Elkarrekintza elektrostatikoa . . . . . . . . . . . . . . . . 309

4. Elkarrekintza grabitatorioa eta elektrostatikoa: antzekotasunak eta desberdintasunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

6. BLOKEA. Energia 322. eta 323. orrialdeak

13. UD. LANA ETA ENERGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 324-347

1. Energia eta haren transferentzia-abiadura . . . . . 326

2. Energia zinetikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

3. Energia potentziala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

4. Energia mekanikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

7. BLOKEA. Bibrazioak 348. eta 349. orrialdeak

14. UD. HIGIDURA HARMONIKO SINPLEA . . . . . . 350-371

1. Bibrazio-higidura harmoniko sinplea . . . . . . . . . 352

2. HHSaren zinematika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

3. HHSaren dinamika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

4. HHSaren energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

5. Osziladore harmonikoak: adibideak . . . . . . . . . . 361

ERANSKINA Formulazioa: kimika ez-organikoa . . . . . . . . . . . 374 Unitateen eta konstanteen taulak . . . . . . . . . . . . 398 Taula Periodikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

BATXILERGOA

113511_002_003_IX_EUS.indd 3 22/04/15 11:07124655_FISI_QUIM_ESO_BAT_eus.indd 30 04/02/16 11:51

31

Aurkibidea: Fisika 2

3

3. BLOKEA. Fisika modernoa

8. UDa. ERLATIBITATE BEREZIA

OINARRIZKO ESPERIMENTUAK

1. Erreferentzia-sistemak

2. Erlatibitate mekaniko klasikoa

3. Fisika klasikoaren gabeziak

4. Mekanika erlatibista: erlatibitate berezia

GUNE

9. UDa. FISIKA KUANTIKOA


1. Fisika klasikoaren gabeziak

2. Mekanika kuantikoa

GUNE

BATXILERGOA

10. UDa. FISIKA NUKLEARRA


1. Erradioaktibitatea

2. Atomo-nukleoa

3. Erreakzio nuklearrak

4. Partikula subatomikoak eta oinarrizko indarrak

GUNE

11. UDa. PARTIKULEN FISIKA ETA KOSMOLOGIA


1. Oinarrizko partikulak

2. Kosmologia

GUNE

ERANSKINA Unitateen eta konstanteen taula

2

AURKIBIDEA FISIKA 2

BATXILERGOA giltza

NOLAKOA DA IKASLEAREN LIBURU HAU?

JARDUERA ZIENTIFIKOA

I. UDa. TRESNA MATEMATIKOAK

1. Trigonometria

2. Kalkulu bektoriala

3. Kalkulu diferentziala

4. Kalkulu integrala

5. Problemen ebazpena

1. BLOKEA. Mekanika eta uhinak

1. UDa. HIGIDURA, INDARRAK ETA ENERGIA


1. Zinematika

2. Dinamika

3. Energia

4. Biraketa-dinamika

GUNE

2. UDa. EREMU GRABITATORIOA


1. Grabitazio unibertsalaren legea

2. Eremu grabitatorioa

3. Kaos determinista

GUNE

3. UDa. UHIN-HIGIDURA


1. Uhinak

2. Uhin harmonikoak

3. Uhin-fenomenoak

4. Uhin geldikorrak

5. Soinua

6. Doppler efektua

7. Soinuaren aplikazio teknologikoak

8. Kutsadura akustikoa

GUNE

2. BLOKEA. Elektromagnetismoa

4. UDa. EREMU ELEKTRIKOA


1. Indar elektrikoak

2. Eremu elektrikoa

3. Energia, eremu elektrikoari lotuta

4. Materiaren portaera eremu elektrikoetan

GUNE

5. UDa. EREMU MAGNETIKOA


1. Magnetismoa

2. Eremu magnetikoa

3. Eremu magnetikoaren efektuak

4. Materiaren portaera eremu magnetikoetan

GUNE

6. UDa. INDUKZIO ELEKTROMAGNETIKOA


1. Korronte elektrikoaren indukzioa

2. Indukzio elektromagnetikoaren aplikazioak

3. Sintesi elektromagnetikoa

GUNE

7. UDa. UHIN ELEKTROMAGNETIKOAK. ARGIA


1. Uhin elektromagnetikoak

2. Argia

3. Argi-fenomenoak

4. Uhin elektromagnetikoak eta komunikazioa

5. Optika geometrikoaren legeak

6. Irudien sorrera sistema optikoetan

7. Giza begia

8. Tresna optikoak

GUNE

ikas

lea

Fisi

ka


32

ikas

lea

kim

ika Aurkibidea: Kimika 2

3

7. UDa. ERREDOX ERREAKZIOAK


1. Oxidazio-erredukzio kontzeptua

2. Erredox erreakzioen espontaneotasuna

3. Erredox erreakzioen estekiometria

4. Erredox erreakzioen aplikazioak

GUNE

8. UDa. HAUSpEAKETA-ERREAKZIOAK


1. Substantzia kimikoen disolbagarritasuna

2. Ks disolbagarritasun-biderkadura

3. Hauspeakinak

4. Hauspeakinen disoluzioa

GUNE

4. BLOKEA. Sintesi organikoa eta material berriak

9. UDa. KARBONOAREN KIMIKA


1. Karbonoa

2. Karbonoaren konposatu nagusiak

3. Karbonoaren beste konposatu batzuk

BATXILERGOA

4. Isomeria

5. Interes biologikoa duten karbonoaren konposatuak

6. Interes industriala duten karbonoaren konposatuak

7. Karbonoaren industria

8. Ingurumenaren gaineko eragina

GUNE

10. UDa. KONpOSATU ORGANIKOEN ERREAKTIBOTASUNA


1. Konposatu organikoen erreaktibotasuna

2. Erreakzio organiko motak

3. Makromolekulak eta polimeroak

4. Jatorri naturaleko polimeroak eta polimero sintetikoak

5. Material plastikoen eta haien deribatuen fabrikazioa

GUNE

ERANSKINA

Unitateen taula

Taula periodikoa

2

AURKIBIDEA KIMIKA 2

BATXILERGOA giltza

NOLAKOA DA IKASLEAREN LIBURU HAU?

I. UDa. IKERKETA ZIENTIFIKOA

1. Metodo zientifikoa

2. Metodo zientifikoaren urratsak

Ikerketa-proiektua

1. BLOKEA. Materia

1. UDa. MATERIAREN EGITURA ATOMIKOA


1. Atomoaren egitura

2. Teoria kuantikoaren hastapenak

3. Bohr-en eredu atomikoa

4. Mekanika kuantikoa, atomoari aplikatuta

5. Partikula subatomikoak unibertsoan

GUNE

2. UDa. ELEMENTUEN SISTEMA pERIODIKOA


1. Taula periodikoaren historia

2. Egungo taula periodikoa

3. Karga nuklear eraginkorra eta pantailatzea

4. Propietate periodikoak

GUNE

3. UDa. LOTURA KIMIKOA


1. Lotura kimikoa

2. Lotura ionikoa

3. Lotura kobalentea

4. Molekularteko lotura

5. Lotura metalikoak

6. Propietateen laburpena, lotura mota kontuan hartuta

7. Substantzia interesgarri batzuen lotura motak

GUNE

2. BLOKEA. Erreakzio kimikoen abiadura

4. UDa. ZINETIKA KIMIKOA


1. Zinetika kimikoa

2. Erreakzioaren abiadura

3. Erreakzio kimikoen teoria

4. Abiadura-ekuazioa

5. Erreakzio-abiaduran eragiten duten faktoreak

6. Erreakzio-mekanismoak

7. Katalisi kimikoaren aplikazioak

GUNE

5. UDa. OREKA KIMIKOA


1. Oreka kimikoa

2. KC oreka-konstantea

3. Oreka kimiko homogeneoak

4. QC erreakzio-zatidura

5. KP oreka-konstantea

6. Oreka kimiko heterogeneoak

7. Oreka-konstante termodinamikoa

8. Oreka-egoerari eragiten dioten faktoreak: Le Chatelier-en printzipioa

9. Oreka kimikoaren aplikazioak

GUNE

3. BLOKEA. Erreakzio kimikoak

6. UDa. AZIDO-BASE ERREAKZIOAK


1. Azidoak eta baseak

2. Azidoen eta baseen sendotasuna

3. Uraren autodisoziazioa

4. Gatzak

5. Azido-base bolumetria

6. Azido eta base garrantzitsuak, industrian eta kontsumoan

GUNE


33

ikas

lea

Alum

no

Fisi

ka e

ta k

imik

aNolakoa da Fisika eta Kimikako liburua?


34

ikas

lea

Fisi

ka e

ta k

imik

a

83

3 #

q

q

q

q

q

q

q

83

#

88

95

11

q q

108

3#

edebé nproiektu global interaktiboa

Unitateko edukiak testuinguru erreal eta funtzionaletan kokatzen dira.

Ebaluazioa: arrazonamendua, pentsamendu kritikoa, edukien arteko erlazioa… aktibatzeko galderak eta problemak.

— Gaurkotasun zientifikoa, ezagutza-aukerak zabaltzeko.

— PBL (Problem-based learning / Problemetan oinarritutako ikaskuntza):

- Ikerketa - Sormena - Kooperazioa / Lankidetza - Komunikazioa

a > Química: está en todo lo que te rodea, pelikula ikusi eta eran tzun 3

— Zer ekarpen egiten die kimikak osasunari, garraioari eta komunikabideei?

— Erreakzio kimikoak gure egunerokotasunaren parte dira. Nolakoa li tzateke erreakzio kimiko gabeko eguna? Arrazoitu eran tzuna. Biziraungo genuke erreakzio kimiko gabe?

b > Erreparatu bi orrialde hauetako irudiei:

— Zer ikusten duzu?

— Zer erreakzio kimiko ematen dituzte adi tzera irudiek?

— Zer pen tsa tzen duzu horiei buruz?

c > Hausnartu duzu inoiz:

— Zergatik oxida tzen den burdina? Zer behar den sua sor tzeko? Zergatik alda tzen diren kolorez elikagaiak kozina tzean? Zer mekanismo duen autoaren airbagak? Zergatik ilun tzen den pataten kolorea zuritu eta gero?

d > Jarri ikasgela osoaren iri tziak komunean, egin zerrenda bat eta gorde. Unitatea amai tzean, berrikusi zerrenda, eta aztertu ea berdin pen tsatzen jarrai tzen duzuen.

2. BLOKEA. materiaren aldaketak

Erreakzio kimikoak

1. Erreakzio kimikoak zer diren

2. Ekuazio kimikoakw 2.1. Ekuazio kimikoen

esanahi kualitatiboaw 2.2. Ekuazio kimikoen

doikun tzaw 2.3. Ekuazio kimikoen esanahi

kuantitatiboa

3. Erreakzio kimiko motakw 3.1. Errekun tza-erreakzioak

4. Erreakzio kimikoen estekiometriaw 4.1. Kalkuluak masekinw 4.2. Kalkuluak gasen bolumenekinw 4.3. Kalkuluak masekin eta gasen

bolumenekinw 4.4. Kalkuluak erreaktibo

muga tzailearekinw 4.5. Kalkuluak erreaktiboa disoluzioan

dagoenean

5. Erreakzio kimikoen etekina

6. Erreaktibo ez-puruak eta laginen purutasuna

7. Industria kimikoa eta ingurumenaw 7.1. Industria kimiko motakw 7.2. Prozesu industrialak w 7.3. Garapen iraunkorra

PelikulakKimikak egindako ekarpenei buruzko bideoa.Química: está en todo lo que te rodea. Produkzioa: EPCA, UNESCO eta IUPAC. http://www.youtube.com/watch?v=y6Zl7MsXbag

WebguneakKimikak gizartean izan duen garran tzia eta teknologiarekin eta ingurumenarekin duen erlazioa ikusteko.

— Kimika eta gizarteahttp://links.edebe.com/j4ahttp://links.edebe.com/63x

— Kimikaren Nazioarteko Urtea, 2011 (CSIC)http://links.edebe.com/k8fq

LiburuakHona hemen zenbait liburu, informazioa zabal tzeko:

— Bernardo Herradón García, ¿Qué sabemos de? Los avances de la química. CSIC y Catarata editoriala, 2011.

— Robert L. Wolke, Lo que Einstein le contó a su cocinero. Ma non troppo, 2011.

HARIAN

Problema interaktiboakSimulagailua laborategi-

praktikakaurkezpenak

3. UNITATEA ErrEAkzIo kImIkoAk


Praktikan, maiz, kalkulu estekiometrikoen arabera espero zitekeen baino produk-tuen kantitate txikiagoa lor tzen da. Hori gerta tzen denean, esaten dugu erreakzioak % 100etik beherako etekina izan duela.

q q Erreakzio kimikoen etekina edo errendimendua da: lortutako produktu kantitatearen eta teorikoki lortu beharko li tzatekeen produktu kantitatearen arteko zatidura.

Etekina (%) =Lortutako produktu kantitatea

Produktu kantitate teorikoa· 100

Gasak baldin badira, bolumena eta masa substan tzia-kantitatearekiko propor-tzionalak direnez, ohikoa da erreakzio baten errendimendua magnitude horiekin erlaziona tzea; praktikan, magnitude horiek zehaztea kantitate kimikoa zehaztea baino errazagoa baita.

Erreakzio kimiko baten etekina hainbat arrazoi direla medio izan daiteke uste bai-no txikiagoa:

— Erreakzioa egoera desegokian gertatu da.

— Nahi ez den produkturen bat agertu da, gerta daitezkeen erreakzio paraleloen ondorioz.

— Material kantitate bat galdu da, manipulatu edo purifikatu bitartean.

— Erreakzio-denbora baino debora gu txiago u tzi zaio erreakziona tzeko.

Hurrengo adibidean ikusiko dugu nola kalkulatu benetan zenbat produktu lortuko den, erreakzioaren etekinetik abiatuta.

Horretarako, teorian lortu beharko li tzatekeen kantitatea kalkulatuko dugu, erreakzioaren estekiometriaz baliatuta; eta, ondoren, balio horren eta etekinaren arteko biderkadura egingo dugu.

Potasio kloratoaren (KClO3) 160 g deskonposatuz, potasio kloruroa eta oxigenoa lor tzen dira. Erreakzioaren etekina % 85 dela jaki-nik, potasio kloruroaren zer masa lortuko da?

ADIBIDEA

ULERBIDEA. Badakizkigu erreaktiboaren masa eta erreak-zioaren etekina.

KClO3(s) → KCl(s) + O2(g)

DATUAK. m (KClO3) = 160 g Etekina = % 85

Ezezaguna: m (KCl)

EBAZPENA. Ekuazio kimikoa ida tzi eta doituko dugu:

2 KClO3(s) → 2 KCl(s) + 3 O2(g)

— KCl-aren masa teorikoa kalkulatuko dugu, erreakzioaren estekiometriaz baliatuta:

Mr (KClO3): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 + 3 · 16,00 = 122,55

M (KClO3): 122,55 g ·mol−1

Mr (KCl): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 = 74,55

M (KCl):74,55 g ·mol−1

160 g KClO3 ·1 mol KClO3

122,55 g KClO3

·2 mol KCl

2 mol KClO3

·

·74,55 g KCl

1 mol KCl= 97,3 g KCl (teóricos)

Mr (KClO3): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 + 3 · 16,00 = 122,55

M (KClO3): 122,55 g ·mol−1

Mr (KCl): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 = 74,55

M (KCl):74,55 g ·mol−1


122,55 g KClO3

·2 mol KCl

2 mol KClO3

·

·74,55 g KCl

1 mol KCl= 97,3 g KCl (teoriko)

— Benetan KCl-aren zer kantitate lortuko den kalkulatuko dugu, erreakzioaren etekinaz baliatuta:

97,3 g KCl teorikoak ·85 g KCl lortutakoak

100 g KCl teorikoak= 83 g KCl

Potasio kloruroaren 83 g lortuko dira.

EGIAZTAPENA. Lortutako kantitatea zentzuzkoa eta unitateak egokiak direla egiaztatuko dugu. Hala ez bada, kalkuluak berri-kusiko ditugu.

Soluzioa


Industria kimikoa.Erreakzio kimikoen etekina fun tsezko faktorea da industria kimikoan.

ADI

Benetako erreakzio kimikoen etekina beti da % 100 baino txikiagoa; beraz, uste baino produktu kantitate gu-txiago lortuko da. Hala, bada, teorian beharko li tzatekeen baino erreaktibo kantitate handiagoa behar da, nahi den produktu kantitatea lor tzeko.

Ariketak eta problemak 35-40

EBALUAZIOA erreakzio kimikoak

1 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren:

a) Elikagaien digestioan gertatzen diren aldake-tak fisikoak dira.

b) Izotz-puska baten gainean hagatxo bero bat jarriz gero, ur likidoa eta ur-lurruna agertzen dira; beraz, prozesua kimikoa da.

c) Puxika batean dagoen helio gasak ihes egiten duenean, aldaketa fisikoa gertatzen da.

d) Fotosintesia prozesu kimikoa da.

2 Esan ekuazio kimiko hauen artean zein dauden doituta; eta doitu, hala ez daudenak:

a) WF6(g) + H2O(l) → HF(g) + WOF4(s)

b) CaCO3(s) → CaO(s) + CO2(g)

c) Fe2O3(s) + HCl(aq) → FeCl3(aq) + H2O(l)

3 Disufre dikloruroa (S2Cl2) kautxua bulkanitzatzeko erabiltzen da; prozesu horren bidez, kautxua tenkatzen denean, haren molekulak banantzea galarazten da. Sufrearen eta kloroaren arteko erreakzioaren bidez lor daiteke. Doitutako ekuazio kimikoaren arabera, esan baieztapenak egia ala gezurra diren, eta arrazoitu zure erantzunak:

S8(l) + 4 Cl2(g) → 4 S2Cl2(g)

a) Kloroaren mol batek sortuko du disufre diklo-ruroaren mol bat.

b) Kloro gramo batek sortuko du lau gramo disu-fre dikloruro.

c) Kloro litro batek sortuko du litro bat disufre dikloruro.

4 Arrazoitu ea argudio hau Lavoisierren legearen kontrakoa den:

«Objektu metaliko batek oxidazio-erreakzioa jasaten duenean, oxidatu aurretik baino masa gehiago dauka.»

5 Sailkatu erreakzio kimiko hau: 2

HNO3(aq) + Ca(OH)2(aq) → Ca(NO3)2(aq) + H2O(l)

a) Azido-base eta desplazamendu bikoitza.

b) Desplazamendu bikoitza eta erredox.

c) Deskonposizio bikoitza.

d) Erredox eta sintesia.

6 Sodio kloruroaren sintesi-erreakzioa oinarri hartu-ta, zenbat sodio kloruro lortuko dugu, kloro gasa-ren 112 cm3-tik, 30 ºC-an eta 1,5 · 105 Pa-ean?

a) 2,82 g

b) 0,78 g

c) 0,079 g

7 Propanoaren (C3H8) 66,0 g erreakzionarazi ditugu 96,0 g oxigenorekin. Errekuntzari buruz hau esan dezakegu:

a) Gehiegizko erreaktiboa oxigenoa da.

b) Gehiegizko erreaktiboa propanoa da.

c) Bietako bat ere ez da gehiegizko erreaktiboa.

d) Ez dugu nahikoa datu hori jakiteko.

8 Esan azido sulfurikotan 0,10 M den disoluzioaren zer bolumen neutralizatzen den sodio hidroxidotan 0,10 M den disoluzioaren 40 mL-rekin:

a) 20 mL

b) 40 mL

c) 10 mL

9 Ekluazio kimiko honen arabera: 2

C2H2(g) + H2O(l) → C2H3OH(l)

Azetilenotan (C2H2) % 80ko masa-aberastasuna duen laginaren 20 g izanez gero, eta erreakzioaren errendimendua % 70ekoa bada, zenbat etenol (C2H6O) lortuko da?

a) 18,71 g

b) 33,8 g

c) 19 g

0 Esan, erantzunak arrazoituz, industria kimiko hauek oinarrizkoak ala eraldatzaileak diren: petro-kimikoa, elikagai-industria, ehungintza eta side-rurgikoa.

q Ikertu grafenoa. Azaldu zeintzuk diren haren konposizioa, propietateak eta aplikazioak nano-teknologian, biomedikuntzan eta aeronautikan. Zer prozesu burutu dira fabrikatzeko? Egin txos-ten bat word-formatuan, argazki eta guzti. 1

w Lotu dagokion ingurumen-efektuarekin gas haue-tako bakoitza: CO2, CFC, SO2, CH4, eta proposatu efektu hori gutxitzeko neurriak.

materia eta haren propietateak

51

1. UD.GUNE

DOPINAREN KONTRAKO AZTERKETAK Kirol- txapelketetan, kirolari guztiek auke-ra berdinak izan di tzaten, ezinbestekoa da dopina kontrola tzea. Hala, kantitate oso txikitan dauden substan-tzien analisiak egiten dira, oro har, kirolaria-ren gernua aztertuz. Pertsona osasuntsuari organismoaren-tzat arro tzak diren, edo organismoan duten kantitatetik gora, edo ezohiko bi-deak erabiliz zenbait substan tzia ematea da dopina.

Dopinaren helburua da kirol- txapelketan parte hartuko duen pertsonaren errendi-mendua handi tzea artifizialki.Analisi kimikoko tekniken artean, eta dopi-nari dagokionean, kromatografiak garran-tzia handia hartu du azken urteetan. Dopinaren kontrako azterketetan, gas-kromatografia (GC) eta bereizmen han-diko likido-kromatografia (HPLC) teknikak dira erabilienak, duten sentikortasun han-dia dela-eta.

ANTOLATU BANANTZEKO

Eskema, kon tzeptu-mapa eta abar egiteko baliagarria da bubbl.us programa. Esteka honetan, http://links.edebe.com/gx pro-gramaren funtsa azal tzen duen tutoriala duzu:

Lagun talde bat lehenbizikoz joan da bi-daian, automobilean. Errepide eta auto-pistetan zehar, 1 200 km-ko bidaia dute aurrean.Uda bete-betea da, eta tenperatura, eguerdian, 34 °C-ra iristen da.Ibilbidearen erdia egin dutenean, motorra berotu zaie, eta gelditu egin behar izan

dute. Kamioi-gidari bat gelditu da lagun-tzeko, eta esan die hozte-sistemako urari izo tz-kontrakoa gehi tzeko. Harriturik, galdera hau datorkie burura: zergatik gehitu izo tz-kontrakoa, 34 °C-an egonik?Taldeari lagun tzeko proposa tzen dizugu, kamioi-gidariaren gomendioa uler dezaten.

CRITICAL SENSE

SOFTWAREA

TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS

— Ikertu zer substan tzia erabil tzen diren dopinean, eta egin substan tzia horiei buruzko datu hauek bil tzen dituen taula: izena, formula kimikoa, zer kiroletan erabil tzen den gehienbat eta bakoi tza identifika tzeko detekzio-metodo egokiena.

— Bilatu gas-kromatografiaren (GC) eta bereizmen handiko likido-kromatografiaren (HPLC) arteko desberdintasunei buruzko informazioa. Adierazi zer konposaturen tzat den bata bestea baino hobea. Aurkeztu ikasgelan.

— Egin talde txikiak, eta banatu rolak eta eginkizunak. — Baliagarria izan dakizuke Izo tz-kontrakoen ezaugarriak zein diren jakitea, eta

horiek izozte-sistemako uretan zer eragin duten. — Ikertu zein diren disoluzioen propietate koligatiboak eta horien aplikazioak. — Hainbat informazio-iturriz balia zaitezkete: kimikako eskuliburuak, Internet,

automobil-produktuen dendetan galdetu… — Zuen ikerketaren emai tza argitara tzeko, egin izo tz-kontrako baten etiketa; etiketa

horretan adierazi behako dituzue izo tz-kontrakoen propietateak, fun tzioak eta erabilerak.

— Probatu programa, eta egin substan tziak analiza tzeko meto-do kimikoen kon tzeptu-mapa. Sailkatu teknika analitikoak ins-trumental eta klasiko gisa, eta aipatu talde bakoi tzean zein ezagu tzen dituzun. Zabaldu kon tzeptu-mapa, eta adierazi arlo horietako bakoi tzean gaur egun dauden aplikazioak. Horre-tarako, ikertu Interneten.

Gida tzea ohiko jarduera da; eta, oharkabekoak badira ere, disoluzioen propietate koligatiboak ezinbestekoak dira gida tzeko: batetik, motorrak muturreko tenpera-turak jasan di tzan, eta bestetik, errepideak egoera onean manten daitezen.

IZOTZ-KONTRAKOA, UDARAKO

2. blokea materiaren aldaketak

3. Erreakzio kimiko motak

Erreakzio kimikoak hainbat eratakoak izan daitezke. Ba tzuk, naturan, berez gertatzen dira; beste ba tzuk, ordea, laborategietan eta industrian gauza tzen dira. Segidan, erreakzio horiek nola sailkatu aztertuko dugu; batez ere, errekun tzaerreakzioei erreparatuz, hainbat aplikazio dituztenez, oso garran tzi tsuak baitira.

Erreakzio kimikoak zenbait irizpideren arabera sailka daitezke.

— Truke-mekanismoaren arabera, honako erreakzio hauek daude:

•Sintesi-erreakzioak. Bi erreaktibo edo gehiago konbina tzen dira eta substan tzia bat, eta bakarra, era tzen da. Amoniakoa, esaterako, nitrogenoaren eta hidrogenoaren konbinazioz sor tzen da.

N2(g) + 3 H2(g) → 2 NH3(g)

•Deskonposizio-erreakzioak. Substan tzia bat deskonposa tzen da substan tzia bakunagotan. Uraren deskonposizioan, hidrogeno eta oxigeno gasak lortuko dira.

2 H2O(l)→ 2 H2(g)↑+ O2(g)↑

•Desplazamendu- edo ordezkapen-erreakzioak. Elementu batek konposatuko beste elementu bat ordezten du. Zinkak azido klorhidrikoaren hidrogenoa desplazatu, eta haren lekua hartuko du.

Zn(s) + 2 HCl(aq) → ZnCl2(aq) + H2(g) ↑

•Desplazamendu bikoi tzeko erreakzioak. Bi atomok trukatu egiten dute substan tzietan duten posizioa. Azido klorhidrikoak kal tzio hidroxidoarekin erreakziona tzean, hidrogenoak eta kal tzioak posizioa truka tzen dute, kal tzio sulfatoa eta ura era tzeko.

H2SO4(aq) + Ca(OH)2(aq) → CaSO4(aq) + 2 H2O(l)

— Truka tzen diren partikulen arabera, hiru erreakzio hauek daude:

•Azido-base edo neutralizazio-erreakzioak. Azidoaren hidronioak lekualda-tzen dira, azidotik basera. Azido klorhidrikoaren disoluzioak eta sodio hidroxidoarenak erreakziona tzean, azidoak hidronio bat ematen dio hidroxido taldeari; hala, ga tz bat eta ura eratuko dira.

HCl(aq) + NaOH(aq) → NaCl(aq) + H2O(l) azidoa + basea → gatza + ura

•Oxidazio-erredukzio erreakzioak (erredox). Elektroiak lekualda tzen dira; substan tzia batek elektroiak gal tzen ditu (oxidatu egiten da), eta beste batek, irabazi (erreduzitu egiten da). Kobre(II) sulfatoak eta burdinak erreakziona tzean, kobrea erreduzitu egiten da (haren oxidaziozenbakia txiki tzen da), eta burdina, oxidatu (haren oxidaziozenbakia handi tzen da).

Cu+2 SO4(aq) + Fe

0 (s) → Cu

0 (s) + Fe

+2 SO4(aq)

•Hauspea tze-erreakzioak. Disoluzioan dauden ioiak lekualda tzen dira; erreaktiboak disolbagarriak diren arren, era tzen den ga tza disolbaezina da eta hauspea-kin deri tzo. Zilar nitratoaren disoluzioak eta potasio kloruroarenak erreakzionatzean, zilarra(1+), Ag+, eta kloruroa, Cl–, elkar tzen dira; eta zilar kloruro hauspeakina eratuko da.

AgNO3(aq) + KCl(aq) → KNO3(aq) + AgCl(s) ↓ Zilar kloruroaren hauspeakina.


3.1. Errekun tza-erreakzioak

Sua jainko tzat hartu zen, harik eta gizakiak hura sor tzen duten erreakzioak kontrolatu zituen arte.

Haren izaera misterio tsu bezain ulertezina zela medio, gurtu egiten zen. Ager zitekeen Lurraren erraietatik, supituki, eztandaka eta orroka; edo eror zitekeen zerutik lurrera, ondorio ikaragarriz. Izan zitekeen basatia eta sun tsi tzailea, edo gorputzak ho tzetik babesteko tresna. Igortzen zuen argia, izu tzen zituen harrapariak eta kozina tzen zituen elikagaiak; edo desager tzen zen batbatean.

BI TXIKERIAK

Esteka honetan dagoen bideoan hainbat erreakzio kimikoren adibideak ikus di tzakezu:

http://links.edebe.com/pua5zm

Ikusiko duzunez, sintesierreakzioei buruz ari direnean konbinazio zuzena dela esaten dute.

INTERNET

— Azidoa. Urdisoluzioan hidro-nioak aska tzen dituen substantzia da. Baseak, ordea, hidronioak har tzen ditu.

— Erreduzi tzailea. Elektroiak ematen dituen substan tzia kimikoa; eta beraz, oxidatu egiten da. Oxida tzaileak, ordea, elektroiak har tzen ditu, eta erreduzitu egiten da.

ADI

Ariketak eta problemak 15-18, 20, 22

113511_006_007.indd 6 23/04/15 13:57

95

11

q q

101

A

106

2. blokea materiaren aldaketak

54. s Irakurri berri hauen titularrak, eta azaldu zer kontzeptu aipatzen den:

«Plastiko biodegradagarri bat sortu dute, etxetres-netarako, gari-lastotik abiatuta»

«Auto biodegradagarrien fabrikaziorako me-sedegarri dira material berriak» — Antolatu mahai-inguru bat zuen erantzunen inguruan

jarduteko, eta osotu guztion arteko erantzuna.

55. s Egin garapen iraunkorrari buruzko kontzeptu-mapa. Alde ratu zure mapa gainerako ikaskideenekin, eta garatu ikuspuntu berriez baliatuta.

56. s Egin berri hauen iruzkina:

— «Artikoko izotza urtzearen ondorioz, itsas maila 0,9 eta 1,6 metro artean igoko da, 2100ean»

— «Lurraren berotzeak eragin dezake urakan bortitzen ko-purua hamar aldiz ugaritzea»

— «Euri tropikalen jarduera aldarazi egin daiteke, lur-hemisferioak modu desberdinean berotuz gero»

57. s Egin energia berriztagarrien eskema, aplikazio inte-raktibo honen laguntzaz: 1http://links.edebe.com/ubkntp

58. d Bilatu Interneten bioetanola lortzeko prozesuari eta erreakzio kimikoei buruzko informazioa. Egin bioetanolak gaur egun dituen aplikazioei buruzko txosten laburra. 1

59. d Azaldu zer etapa gertatzen diren polimero artifizialak eratzeko prozesuan. Ikertu Interneten, aipatu zeintzuk diren haren aplikazioak biomedikuntzaren edota aeronautikaren alorretan, eta jarri polimero berrien adibide zehatzak. Egin multimedia-aurkezpena informazio osoa egituratuz.

60. d Lehenbizi, bilatu, prentsan edo Interneten, klima al-daketari buruzko berriak. Ondoren, egin, ikaskideekin, txosten bat, lortutako berri eta irudi guzti-guztiak biltzen dituena. 1

61. d Zer da Kyotoko protokoloa? Bilatu informazioa Interne-ten; eta egin monografiko bat, protokoloaren helburuak eta aplikazio-eremua adieraziz. 1

SINTESIA

62. s Hidrogeno-sorgailu eramangarri batean, 30,0 g kaltzio hidruro erreakzionarazi dira 30,0 g urekin; erreakzio horre-tan kaltzio hidroxidoa eta hidrogeno gasa eratu dira:

a) Badago gehiegizko erreaktiborik? Zer kantitatetan? b) Hidrogenoaren zer bolumen eratuko da, 20 °C-an eta 745 mmHg-an? c) 34,0 L hidrogeno lortu direla jakinik, zein da erreakzioaren etekina?

Sol.: a) 4,3 g H2O daude soberan; b) 35,1 L H2; c) % 96,9

63. s Silizio karburoa, edo karborundoa, industrian maiz era-biltzen den urratzaile bat da. Silizio dioxidoaren eta karbo-noaren arteko erreakzioz lortzen da; harez gain, erreakzioan karbono dioxidoa ere eratzen da. Kalkulatu: 2

a) Silizio dioxidotan % 93ko masa-aberastasuna duen la-ginaren 1,0 tonatik lortuko den silizio karburo kantitatea. b) Aurreko erreakzioa gauza dadin behar den karbono kantitatea, tonatan. c) Erreakzioan sortuko den oxige-noaren bolumena (m3-tan), 20 oC–an eta 705 mmHg-an.

Sol.: a) 0,62 t lagin; b) 0,37 t C; c) 4,0 · 102 m3 O2

64. s Kobre(II) karbonatotan % 20ko masa-aberastasuna duen mineralaren 500 kg ditugu, eta azido nitrikoaren ur-disoluzioaren 100 L-rekin erreakzionarazten dira. Azidoaren dentsitatea 1,390 g · cm-3 da eta purutasuna % 65 m/m. Erreakzioan kobre(II) nitratoa, karbono dioxidoa eta ura eratzen dira. Determinatu: 2

a) Erreakzioari dagokion ekuazio kimiko doitua. b) Zer erreaktibo geratzen soberan. c) Prozesuaren etekina % 86koa dela jakinik, eratuko den kobre(II) nitratoaren masa, kg-tan.

Sol.: c) 1,1 · 103 kg Cu(NO3)2

65. d Oxigenorik ez badago, glukosak (C6H12O6) hartzidura alkoholikoa deritzon prozesua jasaten du, zenbait legamia anaerobioren eraginez. Prozesu horretan, legamiek gluko-sa eraldatzen dute, etanol (C2H6O) eta karbono dioxido bi-hurtuz. 1a) Idatzi eta doitu hartzidura alkoholikoari dagokion ekua-zio kimikoa. b) Azaldu ekuazio kimiko hori maila atomiko-molekularrean eta maila molarrean; eta sailkatu truke-me-kanismoaren arabera. c) Aipatu erreakzioaren industria- aplikazio batzuk. Zer industria motari dagokio? d) Egin hartzidura alkoholikoz baliatuta lortzen den edari bat pro-duzitzeko prozesuaren eskema; eta azaldu prozesu horrek ingurumenean zer ondorio izan ditzakeen. Horretarako, ikertu Interneten.

66. d «Sintesi-gasa» deritzo karbono monoxidoa eta hidro-genoa dituen gas nahasteari. Ur-lurrunaren eta metanoaren (CH4) arteko erreakzioaren bidez lor daiteke.

a) Idatzi eta doitu erreakzioari dagokion ekuazio ki-mikoa; eta sailkatu trukatzen diren partikulen arabera. b) Bilatu infor mazioa hidrogenotan duen aberastasunari, haren aplikazioei eta parte-hartzen duen industria ki-miko motari buruz. Adierazi informazio hori guztia txos-ten batean. 1

67. d Ur oxigenatua hidrogeno peroxidoaren (H2O2) ur-diso-luzioa da. Laborategian kontzentrazio ezezaguneko H2O2-aren disoluzioa daukagu. Kontzentrazioa zein den jakiteko, ur oxigenatuaren 25 mL-ko lagina har tzen da, azido sulfu-riko diluituaren 10 mL gehitu, eta potasio permangana-toarekin baloratzen da. Azken horren kontzentrazioa 0,020 mol · L–1 da, eta 25 mL erabili dira. Erreakzioaren ekuazio kimikoa hau dela jakinik (doituta dago): 2

3 H2SO4(aq) + 2 KMnO4(aq) + 5 H2O2(aq) →

→ 2 MnSO4(aq) + 5 O2(g) + K2SO4(aq) + 8 H2O(l)

a) Sailkatu erreakzioa, trukatzen diren partikulen arabera.

b) Kalkulatu ur oxigenatuaren (H2O2) disoluzioaren molari-tatea.

c) Oxigenoaren zer bolumen, baldintza estan darretan, lor-tuko da erreakzioan?

Sol.: b) 0,052 mol · L-1; c) 0,028 L O2

54. s Irakurri berri hauen titularrak, eta azaldu zer kontzeptu aipatzen den:

«Plastiko biodegradagarri bat sortu dute, etxetres-netarako, gari-lastotik abiatuta»

«Auto biodegradagarrien fabrikaziorako me-

Antolatu mahai-inguru bat zuen erantzunen inguruan jarduteko, eta osotu guztion arteko erantzuna.

Egin garapen iraunkorrari buruzko kontzeptu-mapa. ratu zure mapa gainerako ikaskideenekin, eta garatu

«Artikoko izotza urtzearen ondorioz, itsas maila 0,9 eta

«Lurraren berotzeak eragin dezake urakan bortitzen ko-

«Euri tropikalen jarduera aldarazi egin daiteke, lur- modu desberdinean berotuz gero»

Egin energia berriztagarrien eskema, aplikazio inte-

Bilatu Interneten bioetanola lortzeko prozesuari eta erreakzio kimikoei buruzko informazioa. Egin bioetanolak gaur egun dituen aplikazioei buruzko txosten laburra. 1

Azaldu zer etapa gertatzen diren polimero artifizialak eratzeko prozesuan. Ikertu Interneten, aipatu zeintzuk diren haren aplikazioak biomedikuntzaren edota aeronautikaren alorretan, eta jarri polimero berrien adibide zehatzak. Egin multimedia-aurkezpena informazio osoa egituratuz.

Lehenbizi, bilatu, prentsan edo Interneten, klima al-daketari buruzko berriak. Ondoren, egin, ikaskideekin, txosten bat, lortutako berri eta irudi guzti-guztiak biltzen

Zer da Kyotoko protokoloa? Bilatu informazioa Interne-ten; eta egin monografiko bat, protokoloaren helburuak eta

,0 g kaltzio g urekin; erreakzio horre-

tan kaltzio hidroxidoa eta hidrogeno gasa eratu dira:

Badago gehiegizko erreaktiborik? Zer kantitatetan? °C-an eta

L hidrogeno lortu direla jakinik, zein

O daude soberan;

2; c) % 96,9

Silizio karburoa, edo karborundoa, industrian maiz era-biltzen den urratzaile bat da. Silizio dioxidoaren eta karbo-noaren arteko erreakzioz lortzen da; harez gain, erreakzioan

a) Silizio dioxidotan % ginaren b) Aurreko erreakzioa gauza dadin behar den karbono kantitatea, tonatan. c) Erreakzioan sortuko den oxigenoaren bolumena (m

64. s

duen mineralaren disoluzioaren dentsitatea Erreakzioan kobre(II) nitratoa, karbono dioxidoa eta ura eratzen dira. Determinatu:

a) Erreakzioari dagokion ekuazio kimiko doitua. b) Zer erreaktibo geratzen soberan. c) Prozesuaren etekina % masa, kg-tan.

65. d

alkoholikoa deritzon prozesua jasaten du, zenbait legamia anaerobioren eraginez. Prozesu horretan, legamiek glukosa eraldatzen dute, etanol (Churtuz.

a) Idatzi eta doitu hartzidura alkoholikoari dagokion ekuazio kimikoa. b) Azaldu ekuazio kimiko hori maila atomiko-molekularrean eta maila molarrean; eta sailkatu truke-mekanismoaren arabera. c) Aipatu erreakzioaren industria-aplikazio batzuk. Zer industria motari dagokio? d) Egin hartzidura alkoholikoz baliatuta lortzen den edari bat produzitzeko prozesuaren eskema; eta azaldu prozesu horrek ingurumenean zer ondorio izan ditzakeen. Horretarako, ikertu Interneten.

66. d

genoa dituen gas nahasteari. Ur-lurrunaren eta metanoaren (CH

a) Idatzi eta doitu erreakzioari dagokion ekuazio kimikoa; eta sailkatu trukatzen diren partikulen arabera. b) Bilatu inforharen aplikazioei eta parte-hartzen duen industria kimiko motari buruz. Adierazi informazio hori guztia txosten batean.

67. d

luzioa da. Laborategian kontzentrazio ezezaguneko Haren disoluzioa daukagu. Kontzentrazioa zein den jakiteko, ur oxigenatuaren riko diluituaren toarekin baloratzen da. Azken horren kontzentrazioa 0,ekuazio kimikoa hau dela jakinik (doituta dago):

a)

b)

c)

«Auto biodegradagarrien fabrikaziorako mesedegarri dira material berriak»

Antolatu mahai-inguru bat zuen erantzunen inguruan jarduteko, eta osotu guztion arteko erantzuna.

Egin garapen iraunkorrari buruzko kontzeptu-mapa. ratu zure mapa gainerako ikaskideenekin, eta garatu

«Artikoko izotza urtzearen ondorioz, itsas maila

«Lurraren berotzeak eragin dezake urakan bortitzen ko

«Euri tropikalen jarduera aldarazi egin daiteke, lur- modu desberdinean berotuz gero»

Egin energia berriztagarrien eskema, aplikazio inte

Bilatu Interneten bioetanola lortzeko prozesuari eta erreakzio kimikoei buruzko informazioa. Egin bioetanolak gaur egun dituen aplikazioei buruzko txosten laburra.

Azaldu zer etapa gertatzen diren polimero artifizialak eratzeko prozesuan. Ikertu Interneten, aipatu zeintzuk diren haren aplikazioak biomedikuntzaren edota aeronautikaren alorretan, eta jarri polimero berrien adibide zehatzak. Egin multimedia-aurkezpena informazio osoa egituratuz.

Lehenbizi, bilatu, prentsan edo Interneten, klima aldaketari buruzko berriak. Ondoren, egin, ikaskideekin, txosten bat, lortutako berri eta irudi guzti-guztiak biltzen

Zer da Kyotoko protokoloa? Bilatu informazioa Interneten; eta egin monografiko bat, protokoloaren helburuak eta

Hidrogeno-sorgailu eramangarri batean, 30, g urekin; erreakzio horre

tan kaltzio hidroxidoa eta hidrogeno gasa eratu dira:

Badago gehiegizko erreaktiborik? Zer kantitatetan? b) Hidrogenoaren zer bolumen eratuko da, 20 °C-an eta

L hidrogeno lortu direla jakinik, zein

g H2O daude soberan; 35,1 L H

Silizio karburoa, edo karborundoa, industrian maiz erabiltzen den urratzaile bat da. Silizio dioxidoaren eta karbonoaren arteko erreakzioz lortzen da; harez gain, erreakzioan karbono dioxidoa ere eratzen da. Kalkulatu: 2

#3

107

#3

107107

@

103

Unitateko kontzeptu giltzarrien lapurpe-na, eta kontzeptuen arteko erlazioak.

Edukien aurkezpena:

— Zorroztasun, ordena eta eguneratze zienti-fikoa.

— Munduari begira: ikasgelatik kanpo ikasteko eta ezagutzak zabaltzeko proposamena.

— Multimedia-baliabideak: aurkezpenak, simulagailuak, bideoak, loturak…

Ikaskuntza moldatua, problema ebatziekin.

— Atalka eta zailtasun mailaka antolatutako jarduerak.

— Ariketa eta problema proposamen ugari ebazteko (ikaskuntza autonomoa).

— Jarduera motak: • Azken probak.• Internet erabiliz egiteko

lanak.• Munduari begira.

3. UNITATEA ErrEAkzIo kImIkoAk


Praktikan, maiz, kalkulu estekiometrikoen arabera espero zitekeen baino produk-tuen kantitate txikiagoa lor tzen da. Hori gerta tzen denean, esaten dugu erreakzioak % 100etik beherako etekina izan duela.

q q Erreakzio kimikoen etekina edo errendimendua da: lortutako produktu kantitatearen eta teorikoki lortu beharko li tzatekeen produktu kantitatearen arteko zatidura.

Etekina (%) =Lortutako produktu kantitatea

Produktu kantitate teorikoa· 100

Gasak baldin badira, bolumena eta masa substan tzia-kantitatearekiko propor-tzionalak direnez, ohikoa da erreakzio baten errendimendua magnitude horiekin erlaziona tzea; praktikan, magnitude horiek zehaztea kantitate kimikoa zehaztea baino errazagoa baita.

Erreakzio kimiko baten etekina hainbat arrazoi direla medio izan daiteke uste bai-no txikiagoa:

— Erreakzioa egoera desegokian gertatu da.

— Nahi ez den produkturen bat agertu da, gerta daitezkeen erreakzio paraleloen ondorioz.

— Material kantitate bat galdu da, manipulatu edo purifikatu bitartean.

— Erreakzio-denbora baino debora gu txiago u tzi zaio erreakziona tzeko.

Hurrengo adibidean ikusiko dugu nola kalkulatu benetan zenbat produktu lortuko den, erreakzioaren etekinetik abiatuta.

Horretarako, teorian lortu beharko li tzatekeen kantitatea kalkulatuko dugu, erreakzioaren estekiometriaz baliatuta; eta, ondoren, balio horren eta etekinaren arteko biderkadura egingo dugu.

Potasio kloratoaren (KClO3) 160 g deskonposatuz, potasio kloruroa eta oxigenoa lor tzen dira. Erreakzioaren etekina % 85 dela jaki-nik, potasio kloruroaren zer masa lortuko da?

ADIBIDEA

ULERBIDEA. Badakizkigu erreaktiboaren masa eta erreak-zioaren etekina.

KClO3(s) → KCl(s) + O2(g)

DATUAK. m (KClO3) = 160 g Etekina = % 85

Ezezaguna: m (KCl)

EBAZPENA. Ekuazio kimikoa ida tzi eta doituko dugu:

2 KClO3(s) → 2 KCl(s) + 3 O2(g)

— KCl-aren masa teorikoa kalkulatuko dugu, erreakzioaren estekiometriaz baliatuta:

Mr (KClO3): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 + 3 · 16,00 = 122,55

M (KClO3): 122,55 g ·mol−1

Mr (KCl): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 = 74,55

M (KCl):74,55 g ·mol−1


122,55 g KClO3

·2 mol KCl

2 mol KClO3

·

·74,55 g KCl

1 mol KCl= 97,3 g KCl (teóricos)

Mr (KClO3): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 + 3 · 16,00 = 122,55

M (KClO3): 122,55 g ·mol−1

Mr (KCl): 1 · 39,10 + 1 · 35,45 = 74,55

M (KCl):74,55 g ·mol−1


122,55 g KClO3

·2 mol KCl

2 mol KClO3

·

·74,55 g KCl

1 mol KCl= 97,3 g KCl (teoriko)

— Benetan KCl-aren zer kantitate lortuko den kalkulatuko dugu, erreakzioaren etekinaz baliatuta:

97,3 g KCl teorikoak ·85 g KCl lortutakoak

100 g KCl teorikoak= 83 g KCl

Potasio kloruroaren 83 g lortuko dira.

EGIAZTAPENA. Lortutako kantitatea zentzuzkoa eta unitateak egokiak direla egiaztatuko dugu. Hala ez bada, kalkuluak berri-kusiko ditugu.

Soluzioa


Industria kimikoa.Erreakzio kimikoen etekina fun tsezko faktorea da industria kimikoan.

ADI

Benetako erreakzio kimikoen etekina beti da % 100 baino txikiagoa; beraz, uste baino produktu kantitate gu-txiago lortuko da. Hala, bada, teorian beharko li tzatekeen baino erreaktibo kantitate handiagoa behar da, nahi den produktu kantitatea lor tzeko.

Ariketak eta problemak 35-40

Problema EBATZIAK3. UNITATEA ErrEAkzIo kImIkoAk

Sodio hidroxidotan 0,5 mol · L–1 den disoluzioaren 250 mL erreakzionarazi dira 1,5 mol · L–1 den azido sulfurikoaren 50 mL-rekin. Sodio sul-fatoaren zer masa lortuko da erreakzio horren bidez? Gainerako substan tzien zer kantitate egongo da erreakzioa amai tzean?

ESTEKIOMETRIA ETA DISOLUZIOAN DAUDEN ERREAKTIBOAK

ULERBIDEA. Badakizkigu bi erreaktiboen kantitateak (bolume-na eta molaritatea). Erreaktibo muga tzailea zein den aurkitu behar dugu, hori baita guztiz erreakzionatuko duena.

Hala, bada, erreaktibo muga tzailearen kantitatea erabiliko dugu behar diren kalkulu estekiometrikoak gauza tzeko eta eska tzen diren kantitateak kalkula tzeko.

H2SO4(aq) + NaOH(aq) → Na2SO4(aq) + H2O(l)

DATUAK.

V (NaOH) = 250 mL c (NaOH) = 0,50 mol·L−1

V (H2SO4) = 50 mL c (H2SO4) = 1,5 mol·L−1

Ezezagunak: m (Na2SO4); m (H2O)

EBAZPENA. Saiatu problema zure kabuz ebazten; horreta-rako, estali eran tzuna eta jarraitu argibide hauei:

Argibideak

— Ida tzi eta doitu erreakzioari dagokion ekuazio kimikoa.

— Kalkulatu erreaktibo bakoi tzaren substan tzia-kantitatea, kontuan hartuta disoluzio bakoi tzaren bolumena eta kon-tzentrazioa zein diren.

— Zehaztu erreaktibo muga tzailea eta gehiegizko erreaktiboa zein diren, erreaktiboen arteko erlazio molarraz baliatuta.

— Kalkulatu, erreaktibo muga tzailearen kantitatea oinarri har-tuta, sodio sulfatoaren zer masa eratuko den; horretarako, kontuan izan erreakzioaren estekiometria.

— Erreakzioa amaitutakoan, ura eta erreakzionatu ez duen gehiegizko erreaktiboa ere egongo dira.

— Adierazi gehiegizko erreaktiboaren soberakina; horretarako kalkulatu hasierako kantitatearen eta erreakzionatutakoa-ren arteko aldea.

Eran tzuna

— Ekuazio kimiko doitua ida tziko dugu:

H2SO4(aq) + 2 NaOH(aq) → Na2SO4(aq) + 2 H2O(l)

— Erreaktibo bakoi tzaren mol kopurua kalkulatuko dugu, di-soluzioen molaritateaz baliatuta.

250 mL NaOH (aq) ·1 L NaOH (aq)

1000 mL NaOH (aq)·

·0,50 mol NaOH

1 L NaOH (aq)= 0,13 mol NaOH

50 mL H2SO4 (aq) ·1 L H2SO4 (aq)

1000 mL H2SO4 (aq)·

·1,5 mol H2SO4

1 L H2SO4 (aq)= 0,080 mol H2SO4

250 mL NaOH (aq) ·1 L NaOH (aq)

1000 mL NaOH (aq)·

·0,50 mol NaOH

1 L NaOH (aq)= 0,13 mol NaOH

50 mL H2SO4 (aq) ·1 L H2SO4 (aq)

1000 mL H2SO4 (aq)·

·1,5 mol H2SO4

1 L H2SO4 (aq)= 0,080 mol H2SO4

— H2SO4-aren zenbat mol behar diren kalkulatuko dugu, NaOH-ak erabat erreakziona dezan:

0,13 mol NaOH ·1 mol H2SO4

2 mol NaOH= 0,070 mol H2SO4

H2SO4-aren 0,070 mol behar dira, NaOH-ak erabat erreakzio-na dezan. Hori baino H2SO4 gehiago dugunez (0,080 mol), erreaktibo muga tzailea NaOH-a izango da; eta gehiegizko erreaktiboa, H2SO4-a.

— Eratuko den Na2SO4-aren masa kalkulatuko dugu:

Mr (Na2SO4): 2 · 22,99 + 1 · 32,07 + 4 · 16,00 = 142,05

M (Na2SO4): 142,05 g ·mol−1

0,13 mol NaOH ·1 mol Na2SO4

2 mol NaOH·

142,05 g Na2SO4

1 mol Na2SO4

=

= 9,2 g Na2SO4

— Eratuko den Na2SO4-aren masa kalkulatuko dugu:

Mr (H2O): 2 · 1,01 + 1 · 16,00 = 18,02

M (H2O): 18,02 g ·mol−1

0,13 mol NaOH ·2 mol H2O

2 mol NaOH·

18,02 g H2O

1mol H2O=

= 2,3 g H2O

— Geratuko den H2SO4-aren soberakina kalkulatuko dugu, emai tza substan tzia-kantitatean adieraziz:

Soberakina (H2SO4) = (0,080 − 0,070) mol = 0,010 mol

Erreakzioan, 9,2 g Na2SO4 eta 2,3 g H2O eratuko dira; eta H2SO4-aren 0,010 mol geratuko dira soberan.

EGIAZTAPENA. Lortutako kantitatea zentzuzkoa eta unitateak egokiak direla egiaztatuko dugu.

Soluzioa

1. s KI-ak eta Pb(NO3)2-ak erreakziona tzean, hauspeakin horia, PbI2, eta beste substan tzia bat era tzen dira. KI-tan 0,30 mol · L–1 den disoluzioaren 25 mL erreakzionarazi dira Pb(NO3)2-tan 0,40 mol · L–1 den disoluzioaren 15 mL-rekin. Hauspeakinaren zer kantitate lortuko da?

Sol.: 1,7 g Pbl2

2. s HCl-tan 6,0 M den disoluzioaren 275 mL erreakziona-razi dira 50 g Ca(ClO)2-rekin. Berotu, eta Cl2-a, CaCl2-a eta H2O-a eratu dira. Zenbat gramo Cl2 eratuko dira? Gehie gizko erreaktiboen zer kantitate geratuko da soberan?

Sol.: 50 g Cl2(g); 1 · 10 g HCl daude soberan

3. UNITATEA ErrEAkzIo kImIkoAk ArIkETAk ETA ProBLEmAk

1 ERREAKZIO KIMIKOAK ZER DIREN

5. a Erreparatu naturan gerta tzen diren erreakzio kimikoei, eta azaldu zer gerta tzen den, galdera hauei eran tzunez:

a) Zer ikusten duzu?

b) Zer esanarazten dizu horrek?

6. a Esan prozesu hauek aldaketa fisikoak ala kimikoak diren. Arrazoitu eran tzuna.

a) Ur berodun kazolara ga tza gehitzea. b) Maha tsaren muztioa hartzitzea. c) Izo tz-puskak desegitea. d) Pospoloa piztea.

7. a Esan zein diren erreakzio hauetako erreaktiboak eta produktuak:

c) Kal tzio oxidoak eta urak erreakziona tzean, kal tzio hi-droxidoa sor tzen da.

d) Nitrogeno(II) oxidoa lor tzeko, amoniakoa eta oxige-noa erreakzionarazten dira; ur-lurruna ere era tzen da erreakzio horretan.

e) Merkurio(II) oxidoa deskonposa tzean, merkurio ele-mentala eta oxigeno molekularra era tzen dira.

— Adierazi, halaber, zer lotura apur tzen eta era tzen diren erreakzio bakoi tzean.

8. s Oxigenoa badago, metanoaren (CH4) errekun tzak karbono dioxidoa eta ur-lurruna sor tzen ditu. Adierazi zein diren produktuak eta erreaktiboak, eta azaldu zer lotura apur tzen diren eta zein eratu. Egin erreakzioaren maila molekularreko eskema.

9. s Bilatu metalen korrosioari buruzko informazioa. Adie-razi erreakzio horietako erreaktiboak eta produktuak. Zer-gatik dira erreakzio kimikoak? Arrazoitu eran tzuna. 1

10. d Egin esperimentu hau ikaskide batekin:

1. Ekarri, e txetik, ozpina, sodio hidrogenokarbonatoa («so-dio bikarbonato» esaten zaio normalean), plastikozko botila bat, koilara bat eta puxika bat.

2. Jarri, botilan, sodio hidrogenokarbonatoaren koilaraka-da ba tzuk.

3. Bota, puxikan, ozpina; eta jarri puxikaren alde irekia bo-tilaren ahoan, ahoa erabat estal tzen duela.

a) Zer gerta tzen da? b) Zuen ustez, zergatik gerta tzen da hori? Jardun horren harira, eta ida tzi bion hipotesi bateratua.

2 EKUAZIO KIMIKOAK

11. a Doitu ekuazio kimiko hau, eta adierazi zer informa-zio kualitatibo ondoriozta tzen duzun bertatik:

N2(g) + O2(g) → NO(g)

12. a Doitu ekuazio kimiko hauek, haztamuka edo ekuazio-sistemen metodoaren bidez:

a) HCl(aq) + Fe(s) → FeCl3(aq) + H2(g)

b) C4H10(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g)

c) Ag(s) + O2(g) → Ag2O(s)

d) Na2CO3(aq) + HCl(aq) → NaCl(aq) + CO2(g) + H2O(l)

e) C2H5OH(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g)

13. s Doitu ekuazio kimiko hauek, zure ustez, egokiena den metodoa erabiliz:

a) PCl3(l) + H2O(l) → H3PO3(aq) + HCl(aq)

b) PdCl2(aq) + HNO3(aq) → Pd(NO3)2(s) + HCl(aq)

c) SO2(g) + O2(g) → SO3(g)

d) Al4C3(s) + H2O(l) → Al(OH)3(s) + CH4(g)

e) Na(s) + Cl2(g) → NaCl(s)

f) Cr2O3(s) + Si(s) → Cr(s) + SiO2(s)

— Interpretatu ekuazioak maila atomiko-molekularrean eta molarrean.

14. d Ida tzi erreakzio kimiko hauen ekuazio doituak, eta adierazi horien esanahia maila atomiko-molekularrean eta maila molarrean:

a) Amonio karbonatoa bero tzean, amoniakoa, karbono dioxidoa eta ura sor tzen dira.

b) Zinkaren eta ur-lurrunaren arteko erreakzioan, zink oxi-doa eta hidrogenoa lor tzen dira.

c) Azido karbonikoa deskonposatu egiten da, karbono dioxidoa eta ura askatuz.

d) Oxigenoa badago, propanoaren (C3H8) errekun tzatik karbono dioxidoa eta ura era tzen dira.

3 ERREAKZIO KIMIKO MOTAK

15. a Sailkatu erreakzio kimiko hauek, substantzien edo elementuen arteko truke-mekanismoaren arabera. Ida tzi ekuazioak eta doitu. 2

a) sodio ioduroa + kloroa → sodio kloruroa + iodoa

b) zilar oxidoa → zilarra + oxigenoa

c) sodioa + kloroa → sodio kloruroa

16. a Sailkatu erreakzio kimiko hauek, trukatutako partiku-len arabera. Doitu ekuazioak. 2

a) Mg(s) + Cl2 → MgCl2(aq)

b) AgNO3(aq) + K2CrO4(aq) → Ag2CrO4(s) + KNO3(aq)

c) HNO3(aq) + KOH(aq) → KNO3(aq) + H2O(l)

17. a Ida tzi azido sulfurikoaren eta aluminio hidroxidoaren arteko neutralizazioaren ekuazio kimikoa.

— Desplazamendu bikoi tzekoa da? Arrazoitu eran tzuna. 2

18. a Ida tzi, aluminio kloruroa lor tzeko, aluminioaren eta kloroaren arteko erreakzioaren ekuazio kimikoa. Esan zein den oxida tzailea eta zein erreduktorea. Sintesi-erreakzioa edo deskonposizio-erreakzioa da?

1. 15_síntesis_subtitol






7. 15_sintesis_subtitol

8. 15_sintesis_subtitol

Sintesia1. Erreakzio kimikoak zer diren

2. Ekuazio kimikoak


4. Erreakzio kimikoen estekiometria


6. Erreaktibo ez-puruak eta laginen purutasuna

7. Industria kimikoa eta ingurumena

Hauen bidez adierazten dira

Truke-

mekanismoa

A + B → AB

AB → A + B

AB + X → AX + B

AB + XY →AX + BY

Trukatzen den

partikula

Kalkuluak

Motak

Bihurtzen

dira

Azidoa + Basea → Gatza + Ura AB(aq) + CD(aq) → CB(aq) + AD(s)↓

Erregaia + O2 → CO2 + H2OOxidatzailea + Erreduktorea →

Substantzia erreduzitua + Substantzia oxidatua

ERREAKZIO KIMIKOAK

Industria kimikoa

EstekiometriaMotakEkuazio kimikoak

Erreaktiboak

Sintesia

Deskonposizioa

Desplazamendua

Desplazamendu bikoitza

Hauspeatzea

ErrekuntzaErredox

Azido-baseLaginen purutasuna

Etekina

Erreaktiboak disoluzioan

Erreaktibo mugatzailearekin

Masekin eta gasen bolumenekin

Gasen bolumenekin

Masekin

Informazio kualitatiboa

Doituta

Informazio kuantitatiboa

Oinarrizkoa

Eraldatzailea

Produktuak

Garapen iraunkorra

Prozesu industrialak

Ozono-geruza

suntsitzea

Euri azidoaBerotegi-efektua

113511_006_007.indd 7 23/04/15 13:57


35

ikas

lea

Alum

no

Fisi

ka e

ta k

imik

aZure neurriko tresnak Irakaslearen gida, talentua sustatzeko eta ikasgela dinamizatzeko behar duzun guztiarekin.

Baliabide didaktikoak.Orientabideak eta erantzunak

• Batxilergoko proiektuaren fi losofi a.• Orientabideak eta erantzunak.

35


36

balia

bide

dig

itala

kFi

sika

eta

kim

ika

Zure espazio pertsonala

Ikasleentzat eta irakasleentzat bereziki atondutako eremu bat, behar dituzun eduki eta baliabide digital guztiak eskura izan ditzazun.• Ikasleek beren ikaskuntza-prozesuan behar duten guztia.• Lana errazten duten kudeaketa-tresnak. • Ebaluaziorako baliabideak.• Ikastaldearen kudeaketa, aniztasunaren trataera bideratzeko. • Erantzunak.• Baliabide digitalen liburutegia, ezaguerak kontsultatzeko, aurkitzeko eta esploratzeko.• Programazioak eta orientabide didaktikoak.Programazioak eta orientabide didaktikoak.

edebé n


37

dib

ujo

Técn

ico

recu

rsos

dig

itale

s Liburu digital interaktiboaIkasleak behar dituen baliabide digitalak eraginkorki ikas dezan, ingurune digital batean.

Zure espazio pertsonala / ikaslea edebé n

Baliabideen liburutegiaEremu erabilerraz honetan, kontsultarako baliabideak eta ezaguerak esploratzeko bideak aurki daitezke.

Eskuragarri zure espazio pertsonalean www.edebe.com


38

Zure espazio pertsonala / irakasleaedebé n


Ikaslearentzako baliabideak• Liburu digital interaktiboa.• Baliabideen liburutegia.Baliabideak • Aurkezpenak.• Enpresa-proiektua kurtsibaz.Ikasgelaren kudeaketa• Ikasgelako programazioa.• Orientabideak eta erantzunak.• Proiektua.Ebaluazioa• Ebaluazioak sortzeko aplikazioa.

balia

bide

dig

itala

kFi

sika

eta

kim

ika


39

Zure klaseak zure beharrizanetara moldatzeko, pertsonalizatzeko etadinamizatzeko tresna bat. • Taldeak

Sortu lan-taldeak, aniztasuna tratatzeko lagungarri suertatuko zaizkizu.

• Ikasgaiak

Sortu zeure ikasgai pertsonalizatuak; gehitu liburuko orrialdeak, liburutegiko baliabideak eta ariketak. Azterketak ere zeure erara atondu ahal izango dituzu.

• Ariketak

Sortu zeure ariketak, zeure taldearen edo ikasleen beharrizanen arabera. Aukeran izango dituzu erantzun bakarreko galderak, erantzun anitzekoak, erantzun laburrekoak, idaztekoak eta erlazionatzekoak.

Ikastaldearen kudeaketa edebé n



40

Proiektu pedagogiko orokorra delako: baliabide guztiak eskaintzen dizkie irakasleei, maila eta euskarri guztietan, izan paperean, izan edebé n plataforma digitalean.

Irakasgaien artean mugarik ez dagoelako. Proiektu orokor eta koherentearen alde egitea zeharkako ikaskuntzaren nahiz irakasle eta arloen arteko lankidetzaren alde egitea da.

Ikastetxearen hezkuntza-proiektuarekiko koherentziari eusten diolako, maila guztietan, bai eta elkarri lotutako ikastetxeen artean ere.

kaskuntza praktiko eta funtzionala ematen duelako, alegia, konpetentzietan eta askotariko adimenetan oinarrituriko ikaskuntza.

Munduari begirako ikaskuntza ematen duelako, 360º-ko ikuspegiari esker.

Ingurune berritzailean (pentsamenduaren kulturan, lankidetza-ikaskuntzan, ekintzailetzan) nahiz teknologikoan txertaturik dagoelako.

Eskola integratzailearen alde egiten duelako, hots, guztiontzako eskolaren alde: aniztasuna kontuan hartzen du, eta emozio-hezkuntza sendotzen.

Ikasleei talentua garatzen, hots, beren baitako onena ematen laguntzen dielako eta, aldi berean, aldatzen ari den eta helduleku bila ari den gizarterako balioak ematen dizkielako.

Zergatik aukeratu giltza?


41

Jarrai dezagun harremanetanGiltzak lankidetzan jarraitu nahi du ikastetxe guztietako zuzendaritza-taldeekin nahiz irakasleekin. Izan ere, nor hobe, material didaktikoak egiten laguntzeko.

Bidali iradokizunak! Ikasgeletan zer gertatzen den jakin nahi dugu, praktika eta esperientziarik onenak baliatzeko. Lagun iezaguzu zure ikasgela argitzen.

Eska iezaguzu informazioa! 2016-2017 ikasturteko material didaktikoari buruzko informaziorik jaso nahi izanez gero, bidal iezazkiguzu zure datuak. Material hori egiteko kontuan hartu dugu zuzendaritza-taldeekin nahiz irakasleekin hitz eginez ikasi dugun guztia. Gure proiektuak liluratzea espero dugu!

Parte hartu gure sare sozialetan: @grupoedebe

youtube.com/grupoedebe

facebook.com/edebegrupo

[email protected] 902 44 44 41


www.edebe.com902 44 44 4112

4655


Fisika eta Kimika - edebe.com · Fisika eta kimika 83 3 # q q q q q q q 88 95 11 q q 108 3 #...

Documents

Transcript of Fisika eta Kimika - edebe.com · Fisika eta kimika 83 3 # q q q q q q q 88 95 11 q q 108 3 #...