FARMAKOLOGIA APLIKATUA: oinarri teorikoak zentzuz erabiltzeko

Liburu honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du

FARMAKOLOGIA APLIKATUA: Oinarri teorikoak medikamentuak zentzuz

erabiltzeko

Egilea(k): Joseba Pineda eta Aitziber Mendiguren

ISBN zenbakia: 978-84-9860-765-9

EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO

ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA

ISBN: 978-84-9860-765-9

© J. Pineda. A. Mendiguren. Farmakologia Saila

1

I. ATALA. Farmakologia kliniko orokorra

1. Ikasgaia. Farmakologia klinikoaren eta medikamentuen preskripzioaren oinarriak.

2. Ikasgaia. Saio klinikoa. Farmakoekonomia.

3. Ikasgaia. Farmakozinetika eta farmakodinamia klinikoak.

4. Ikasgaia. Medikamentuen eragin kaltegarriak. Elkarrekintza farmakologikoak.

Ikerkuntza.Farmakozaintza.

5. Ikasgaia. Medikamentuei buruzko argibide-iturri zientifikoak eta komertzialak.

Fidagarritasuna.

6. Ikasgaia. Medikamentuen arrazoizko preskripzioa. Medikamentu P(ertsonala),

preskripzioa. Espezialitate farmazeutikoak. Arautegi legala.

II. ATALA. Medikamentuen agindua (preskripzioa) paziente berezietan

7. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa zahartzaroan.

8. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa haurdunaldian eta haurtzaroan.

9. Ikasgaia. Medikamentuekiko erantzuna eraldatzen duten faktore patologikoak:

giltzurrun eta gibeleko gutxiegitasuna.

III. ATALA. Farmakologia kliniko berezia

10. Ikasgaia. Farmako antibiotikoak erabiltzeko oinarri nagusiak.

11. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua

infekzioprozesu nagusietan gure ingurunean.

12. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua arnas-

aparatuko gaixotasunetan: asma eta biriketako gaixotasun butxagarri kronikoa.

13. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua digestio-

aparatuko gaixotasunetan: ultzera, errefluxu gastro-esofagikoa, beherakoak eta idorreria.

Hesteetako gaixotasun inflamatorioak.

14. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua gaixotasun

inflamatorio eta erreumatikoetan.


hipertentsio arterialean.


bihotzgutxiegitasunean eta kardiopatia iskemikoan.

17. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua asaldura

metabolikoetan: hiperlipoproteinemiak eta diabetes mellitusa

18. Ikasgaia. Antisorgailuen farmakologia klinikoa.

19. Ikasgaia. Minaren farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua.

20. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua desoreka

psikiatrikoetan (I): antsietatea eta loezina.

21. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua desoreka

psikiatrikoetan (II): depresioa eta psikosia.

22. Ikasgaia. Farmakologia klinikoa eta medikamentuen arrazoizko agindua gaixotasun

neurologikoetan: Parkinson, epilepsia eta Alzheimer. Zefaleak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


2

1. ATALA (1.-6. ikasgaiak).

FARMAKOLOGIA KLINIKO OROKORRA: Preskripzioa. Saio klinikoa.

Farmakozinetika eta farmakodinamia. Eragin kaltegarriak eta elkarrekintzak. Argibide

iturri zientifikoak eta komertzialak. Medikamentuen arrazoizko preskripzioa.

ISBN: 978-84-9860-765-9


3

1 Farmakologia klinikoaren helburuak eta terminoak

Hirurogeiko hamarkadan talidomidak sorturiko izurritea ikusita, argi geratu zen

administrazio publikoek medikamentuen kontrol estuagoa bermatu behar zutela.

Horregatik agertu zen Farmakologia Klinikoa, aspaldiko galdera bati erantzuteko: nola

aurreikus dezakegu gizabanakoaren erantzuna medikamentuen aurrean?

Osasunaren Mundu Erakundeak 1970ean finkatu zituen farmakologia klinikoaren

helburuak:

1- Medikamentuen erabilera seguruago eta eraginkorragoa bultzatzea. Farmakoen

onurak eta kalteak eztabaidatzea.

2- Ezagutza farmakologikoa zabaltzea (gizartean, medikuen artean).

3- Osasun-arloko profesionalei laguntza eta zerbitzuak ematea (farmakoen azterketak,

monitorizazioa, …).

4- Diseinu esperimentalari buruzko aholkua ematea medikamentuen ikerkuntzan.

Saio klinikoa da gizakiarekin zientifikoki antolatutako ikerketa esperimentala.

Ikerketa horretan ikerlariak baldintzak menperatzen ditu, farmako baten efikazia eta

segurtasuna ezagutzeko.

Efikazia farmakoak egoera idealean (saio klinikoan, kasu) eragiten duen onura-

maila da; hau da, farmakoak bere eragina betetzeko duen gaitasuna. Efektibitatea

farmakoak benetako egoeran eragiten duen onura-maila da. Efizientzia farmakoaren

ISBN: 978-84-9860-765-9


4

onuren neurketa da baliabide guztien gastuak kontuan harturik. Eragin onuragarria/kostu

ekonomiko erlazioa aztertzen du.

Segurtasunak erreakzio kaltegarriak, interakzio farmakologikoak eta

kontraindikazioak hartzen ditu kontuan. Arriskua farmakoak edo prozedurak kaltea

eragiteko duen probabilitatea da. Medikuak arrisku nagusienak identifikatu izaten nahi

ditu. Kostu/onura erlazioa farmakoaren eragin onuragarriei deitzen zaie, kalteak

(“kostuak”) agertzeko arriskuarekin alderatuz. Horren arabera aukeratuko dugu farmako

bat edo beste bat.

Preskripzio arrazionala: pausoz pauso eta era sistematizatuan erabaki bat hartzea

da. Erabaki terapeutikoa: zein farmako eman paziente bakoitzari, praktikarekin ikasten

da. Hemen laburtzen dira preskripzio arrazionala erabiliz erabaki terapeutikoa hartzeko

pausoak:

Anamnesia

Helburu orokorra

Helburu zehatza

Bestelako tratamentu motak

Talde farmakologikoa eta farmakoa

Farmazia-espezialitatea eta errezeta

Tratamendu osagarria

Kontrol-bisitaldiak

Azalpenak pazienteari

ISBN: 978-84-9860-765-9


5

2 Medikamentuak produktu industrialak dira

Farmazia-industriek farmako berri bat merkaturatzeko bide luzea jarraitu behar

izaten dute. Ikertzen diren farmakoetatik gutxi kaleratzen dira. Prozesu luze horrek 10-

15 urte iraun dezake eta prezioa berriz ehunka milioi eurokoa izan daiteke. Izan ere,

farmako bat guztiz onartzeko hainbat ikerketa egin behar dira. Ikerketa horiek, gainera,

hainbat fasetan banatzen dira eta farmakoak fase guztiak gainditu behar ditu

merkaturatzeko, besteak beste, fase aurreklinikoa eta fase klinikoa. Hala, bada, sarri

gertatzen da molekula bat animalietako saioetan oso eraginkorra izatea baina fase

klinikoa ez gainditzea

Fase aurreklinikoak laborategian eta animaliekin egindako ikerketak barnebiltzen

ditu. Ikerketa horiek molekula berriaren hasierako eragina eta segurtasuna balioztatzea

dute helburu.

Fase aurreklinikoko emaitzak arrakastatsuak direnean farmakoa fase klinikora

pasatzen da. Fase horretan farmakoak gizakiarengan duen eragina aztertzen da.

Horretarako, saio klinikoak egiten dira, hots, azterketa esperimentalak gizakiengan. Saio

klinikoetan zehazten dira informazio farmakologikoa, eraginkortasun terapeutikoa,

profilaktikoa edo diagnostikoarena. Farmakoaren eragin desiragaitzen profila ere

aztertzen da.

Saio klinikoak lau fasetan bereizten dira helburuaren arabera: I. II. III. eta IV faseak.

Fase bakoitzean aldagai jakin batzuk aztertzen dira. Farmakoak lehenengo fasea

gainditu beharko du hurrengoan sartzeko.

ISBN: 978-84-9860-765-9


6

3 Saio klinikoa

Beraz, saio klinikoa medikamentu baten azterketa esperimentala da gizakietan,

eragin farmakodinamikoak, profil farmakozinetikoa, eraginkortasuna, eragin

kaltegarriak eta segurtasuna ezagutzeko.

Medikuntzan saio klinikoen helburuak bi izaten dira:

- Medikamentu berriak ateratzea. Aurreko ikasgaian aztertu dira farmako berri

batek jasaten dituen 4 faseko ikerketa klinikoak (I, II, III eta IV).

- Medikuak, zentzuzko erabakiak hartzeko, ebidentzietan oinarritu behako du.

Ausazko akatsak (“aleatorioak”) aldakortasun biologikoarengatik sortzen diren

aldeak edo bariazioak dira. Ezinezkoa da saihestea. Sesgoak, ordea, behin eta berriro

agertzen diren akatsak dira, diseinuan bertan daudelako. Sesgoak saihestu daitezke

diseinua ondo eginez, eta horregatik, saio klinikoetan kontrolatu behar dira.

Sesgo motak:

Hautaketa

Esleipena

Ebaluaketa

Analisia

Interpretazioa

Sesgoak baztertzeko honako oinarri metodologikoak erabiltzen dira:

- LAGINAREN TAMAINA: Lagin txikia. Lagin handia. Megasaioa

ISBN: 978-84-9860-765-9


7

- LAGINEN ARTEKO KONPARAKETA. Ez konparaziozko saioa.

Konparaziozkoa: saio kliniko kontrolatua deritzo. Zenbait aukera daude:

- ALEATORIOTASUNA. Ez aleatorizatua. Ausazkotasun sinplea.

Ausazkotasun gurutzatua.

- ESTALTZEA (ebaluaketa-sesgoa baztertzeko). Irekia. Itsu sinplea. Itsu

bikoitza. Itsu hirukoitza.

Analisiak:

NNTak esaten digu zenbat paziente tratatu behar ditugun pazienteren batean eragin

onuragarria ikusteko.

Farmaekonomian halako parametroak neurtzen dira:

- Kostua gutxitzea analisia.

- Kostu-efektibitate analisia.

- Kostu-erabilgarritasun analisia.

ISBN: 978-84-9860-765-9


8

- Kostu-onura analisia.

Saio kliniko guztiek oinarri bioetiko finkoak bete behar dituzte, gizabanakoek parte

hartzen duten neurrian. Hauek dira oinarriak:

- Kaltegarritasuna saihestea.

- Ongintza bilatzea

- Zuzentasuna: hau da, berdintasuna mantentzea banakoen artean..

- Autonomia: Pazienteak borondatez sinatu beharko du baimena, “baimen

formala” deritzona.

4 Metaanalisia

Metaanalisiak dira ikerketarik fidagarrienak. Aurretik eginda dauden saio klinikoak

edo bestelako ikerketak elkartzen dira, emaitzak berraztertzen dira eta ondorio berriak

ateratzen dira, hartara ondorio hauek fidagarriagoak izateko.

5 Farmakozinetika klinikoak

Farmako bat hartzean urdailean eta hestean xurgatzen da. Behin xurgatuta,

odolera pasatzen da, eta ondoren, gorputz osora hedatuko da nahiz eta eragina leku

zehatz batean egin. Azkenik, farmakoaren kanporatzea (iraizketa) gertatuko da, batez

ere giltzurrunen bidez.

Organismoan dagoen farmako kopurua zehazten duten prozesu eta faktoreak

ikertzen dituen farmakologiaren atala da. Hala nola, askapena, xurgapena, banaketa,

ISBN: 978-84-9860-765-9


9

metabolismoa eta kanporatzea edo iraizketa prozesuak eta horiek baldintzatzen dituzten

faktoreak aztertzen ditu. Farmakoaren ezaugarri farmakozinetikoak ezagutzeak

tratamendu farmakologikoa gaixoari egokitzen laguntzen du. Farmakoen ekintza

mekanismoak eta horien ondorioz sortzen diren eragin klinikoak ikertzen dituen

farmakologiaren atala da. Farmakodinamiak farmakoaren kontzentrazio plasmatikoaren

eta eraginaren arteko erlazioa neurtzen du.

Farmako batek organismoan sartzen denean jasaten dituen prozesuak laburtzeko

LADME akronimoa erabiltzen da:

L: Liberation edo askapena

A: Absorption edo xurgapena

D: Distribution edo banaketa.

M: Metabolism edo metabolismoa

E: Excretion edo iraizketa

Plasma-kontzentrazioen kurbak aztertuz denboran zehar farmakoaren plasma-

kontzentrazioak nola aldatzen diren jakingo dugu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


10

Kontzeptuak:

Kontzentrazio maximoa ( Cmax)

Denbora maximoa (Tmax)

Bioerabilgarritasuna (F)

Xurgapena baldintzatzen duen faktoreak

Farmakoa emateko bidea

Formulazio farmazeutikoa

Faktore fisiologikoak

Faktore patologikoak

Faktore iatrogenikoak

Banaketa baldintzatzen duen faktoreak:

Konpartimendua

Plasma-proteinen garrantzia

Alegiazko banaketa-bolumen egokia (Vd)

Metabolismoa baldintzatzen duen faktoreak:

Metabolizatu ondoren farmakoak metabolito inaktibo (eragin farmakologikorik

gabekoak) zein metabolito aktibo (eragin farmakologikoa dutenak) bihur daitezke.

Metabolismoaren faseak: I. eta II. Faseak.

Metabolismoaren aldaketak: indukzio entzimatikoa eta inhibizio

0zioakontzentraPlasma

arritasunaBioerabilg*DosiaVd

ISBN: 978-84-9860-765-9


11

entzimatikoa

Polimorfismo genetikoak

Iraizketa baldintzatzen duen faktoreak:

Zinetika

Parametroak: eliminazio-konstantea (Ke), aklaramendua edo garbiketa: Cl

(clearance), eliminazioaren erdi-bizia (t1/2)

Honako formulekin farmakoaren hasiera-dosia (karga-dosia) eta mantentze-dosia

kalkulatu daitezke:

area azpiko Kurba

arritasunaBioerabilg*DosiaKe*VdClp

Bataz besteko kontzentrazioa

area azpiko Kurba

arritasunaBioerabilg*DosiaKe*VdClp

Bataz besteko kontzentrazioaBataz besteko kontzentrazioa

Ke

Ln2

Clp

Vd*Ln2t 2

1

Css*Vd)carga" de dosis(" dosia-Hasiera

tartea) :(τ

τ*Css*Clp)nto"mantenimie de dosis(" dosia-Mantentze

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

Denbora Denbora

Xur

gatz

eko

geld

itze

nden

farm

ako-

porz

ent

ajea O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

Denbora Denbora

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

Denbora

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

O Ordenakoa

1 Ordenakoa

Denbora Denbora

Xur

gatz

eko

geld

itze

nden

farm

ako-

porz

ent

ajea

ISBN: 978-84-9860-765-9


12

Batzuetan farmakoen plasma-kontzentrazioen segimendua egin behar da

(monitorizazioa). Monitorizazioa farmakoa administratu ondoren egiten da eta

farmakoaren konzentrazio plasmatikoa tarte terapeutikoan mantentzen den baieztatzeko

egiten da.

6 Farmakodinamia klinikoa

Farmakodinamiak medikamentuen eragin klinikoak neurtzen ditu; eragin

desiragaitzak zein eragin terapeutikoak. Farmako baten eragin terapeutikoak farmakoak

gaixotasuna sendatzeko edo prebenitzeko dituen “indikazioak” dira.

- Berehalako funtzio fisiologikoa aztertuko dugu: funtzio fisiologikoa azken

aldagaia edo erdiko aldagaia izan daiteke ikerketetan.

- Azkenengo emaitza agertzeko arriskua neurtuko dugu

7 Eragin desiragaitza/erreakzio kaltegarria

“Medikamentu batek eragiten duen erreakzio kaltegarria gizakien gaixotasunen

tratamendurako, prebentziorako edo diagnostikorako dosi normaletan erabiltzen

denean” (1344/2007 Errege dekretua). Beraz, terapeutikoki bilatzen ez den kaltea

izango litzateke.

Erreakzio kaltegarri larria

Ustekabeko erreakzio kaltegarria

ISBN: 978-84-9860-765-9


13

Eragin desiragaitzen sailkapena

- “A” MOTAKOAK (“augmented”) (ohikoak, gehiegizko erantzuna)

Dosi menpekorrak dira, hau da, dosia handitu ahala eragin desiragaitzak

nabarmenagoak dira.

Aurreikus daitezke, hau da, farmakoaren erreakzio kaltegarri posible gisa

aipatzen dira fitxa teknikoan.

- “B” MOTAKOAK (“bizarre”) (ez-ohikoak, erantzun jakin eta bereziak)

Dosiarekiko erlaziorik gabekoak.

Ezin daitezke aurreikusi.

- “C” MOTAKOAK (“chronic”) (kronikoak)

Farmako-administrazio luzearen ondoren gertatzen direnak.

- “D” MOTAKOAK (“differed”) (atzeratuak)

- Farmakoa hartzeari utzi eta askoz beranduago agertzen direnak.

- Farmakoak geneak eraldatzen ditu.

- “E” MOTAKOAK (“end”) (bukaeran)

- Farmakoa poliki utzi beharrean berehalakoan uztean agertzen da.

“Osasun publikoko aktibitatea da, komertzializatu diren medikamentuen erreakzio

kaltegarriak antzemateko, kuantifikatzeko eta saihesteko” (OME, 1968).

ISBN: 978-84-9860-765-9


14

Farmakozaintza farmakologiaren azpiatal bat da

Txartel horia bete nahi ez denean, telefonoa edo emaila erabili daitezke erreakzio

kaltegarrien berri emateko. Datuak anonimoak dira.

8 Elkarrekintzak

Elkarrekintza da farmako bat baino gehiago aldi berean hartzerakoan, baten edo biren

eragin farmakologikoa gutxitzea, gehitzea edo beste eragin farmakologiko bat agertzea

beste farmakoaren eraginez. Elkarrekintzek onurak edo kalteak ekar ditzakete:

Kalteak: toxikotasuna igotzen denean edo eragin terapeutikoa desagertzean.

Onurak: farmakoaren dosia jaistea ahalbidetzen dutenean (eragin sinergikoa)

FarmakologiaFarmakologia

FarmakoepidemiologiaFarmakoepidemiologia

FarmakozaintzaFarmakozaintza

FarmakologiaFarmakologia

FarmakoepidemiologiaFarmakoepidemiologia

FarmakozaintzaFarmakozaintza

ISBN: 978-84-9860-765-9


15

a) Elkarrekintza farmakozinetikoak

Xurgapen mailakoak:

- Urdaileko pHren aldaketa

- Urdailaren mugikortasuna aldatzen duten farmakoak

- Xurgapena txikitzen duten farmakoak

- Hesteetako floran sortzen diren aldaketak

Banaketa mailakoak

Metabolismo mailakoak

- Indukzio bidezkoa

- Inhibizio bidezkoa

Giltzurrun-iraizketa mailakoak

- Gernuaren pHa aldatzea

- Jariapen aktiboa aldatzea

- Giltzurrun-fluxua aldatzea

ISBN: 978-84-9860-765-9


16

b) Elkarrekintza farmakodinamikoak

Farmakoaren ekintza-mekanismoaren mailan gertatzen direnak. Farmako baten eragina

beste batek aldatzen duenean hartzaile berari lotzen zaiolako edo mekanismo

fisiologikoa aldatzen duelako.

Hartzaile mailan

- Naloxonaren eta opiazeoen (morfina, kodeina, heroina) artekoa.

Fisiologia mailan

- Sedagarriak eta alkohola.

- Serotoninaren berxurgapenaren inhibitzaileak (SIBS) eta MAO-aren

inhibitzaileak elkarrekin hartuz gero eragin serotonergikoa handitzen da.

- Antikoagulatzaileak eta K bitamina

Elkarrekintzen maneiua

- Prebentzioa: medikamentuaren erabilera arrazionala, eragin

toxikoak/terapeutikoak aztertu gaixo-talde berezietan. Kontuz farmako bereziekin:

indize terapeutiko estua, toxikotasun larria edo gertagarria, farmakozinetika

berezia.

- Erantzuna: plasma-konzentrazioak neurtu, Dosiak jaitsi. Farmakoz

aldatu edo kendu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


17

9 Argibide iturri zientifikoak eta komertzialak

9.1 Argibide-iturrien sailkapena

Medikamentu bati buruzko informazioa osasun-arloko profesionalei zein

gaixoari zuzendu ahal zaio. Osasun-arloko profesionalak jasotzen duen informazioa

zientifikoa edo komertziala izan daiteke.

9.1.1 Informazio zientifikoa

Osasun-arloko profesionalek medikamentuen inguruko informazioa lehen

mailako (artikuluak), bigarren mailako (datu baseak) eta hirugarren mailako (liburuak)

iturrien bidez jaso dezakete.

9.1.2 Informazio komertziala

Osasun-arloko profesionalei zuzenduta

Informazio komertziala promozio-liburuxken bidez jasotzen dute osasun-arloko

profesionalek. Promozio-liburuxka horiek sarritan “sasizientifikoak” izaten dira eta

promozio-iruzurrak biltzen dituzte salmetak handitzeko. Promozio-iruzurrak sahiesteko

komeni da publizitatearen kritika egitea. Izan ere, merkaturatzen diren

medikamentuetatik gutxi batzuek dute merkaturaturik daudenekiko abantailarik.

Medikamentuen publizitatearen kritika egiteko Osakidetzan medikamentuen

informazioko euskal-zentroa (MIEZ) dago. Promozio-liburuxkei check list-a pasatzen

diote promozio-iruzurrak identifikatzeko. Medikamentuen promoziorako “Praktika

egokien kode etikoa” dago. Kode horrek promozio-iruzurrik ez gertatzeko eta

promozioa egokia izateko jarraibideak zeintzuk diren zehazten ditu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


18

Gaixoei zuzenduta

Farmazia-enpresek, batzuetan, saio kliniko batzuk ezkutatu ditzakete edota

gaixoei zuzendutako iragarki zuzenak erabil ditzakete (kontsumo-produktua). Gainera,

errezeta behar duten medikamentu batzuk internet bidez eros daitezke medikuaren

agindurik gabe, eta estatu espainiarrean salgai ez dauden medikamentuak ere aurki

daitezke.

9.2 Argibide-iturri elektronikoak

Gaur egun, internet bidez, medikamentuei buruzko informazio zabala bil

daiteke, baina abantaila hori desabantaila bihur daiteke askotan, informazio hori web

orri ez fidagarrietan aurkitzen delako. Medikamentuen inguruko informazio fidagarria,

besteak beste, instituzio akademiko eta zientifikoetan aurkituko dugu.

9.3 Eguneratuta mantentzeko urratsak

-Aldizkarietako artikuluak gainbegiratu

-Elkarte zientifiko fidagarrien bazkide izan

-Medikuntza/Farmazia arloko berriak irakurri

-Gai jakin bati buruzko informazioa biltzen duten artikuluak aurkitu eta irakurri

Beraz, interesa, denbora, informazio zientifikoa interpretatzeko gaitasuna,

interneten maneiu egokia eta ingeles zientifikoa ulertzeko gaitasuna duen profesionalak

eguneratua egoteko aukera guztiak izango lituzke.

ISBN: 978-84-9860-765-9


19

10 Medikamentuen preskripzioa eta errezetak

10.1 Kontzeptuak

Osasunaren Mundu Erakundeak (OMEk) dio: “Preskripzio egokia lortuko da

honako gaitasun hauek betetzen badira: informazio eguneratuan eta independentean

oinarritutako ezagutzak erabiltzea, behar bezainbesteko abileziak izatea, pazientearen

arazoak ondo identifikatzea eta plan terapeutiko aproposa hautatzea. Tratamendu

farmakologikoa aukeratuz gero, medikamentua pazientearen premia klinikoetara

egokitu beharko litzateke, banan-banango beharretara moldatutako dosi-eredua adierazi

eta tratamenduaren iraupen zuzena eta kostu eskuragarria erabili”.

Preskripzio arrazionalari lotuta bi termino daude: tarte terapeutikoa eta kalte-onura

erlazioa:

- Tarte terapeutikoa: kualitatiboki neurtzen du farmako

bakoitzaren dosien edo kontzentrazioen aldea eragin-maila zehatz batean

onura eta kaltea lortzeko. Zenbat eta tarte estuagoa, orduan eta arrisku

handiagoa dosi terapeutikoekin efektu kaltegarriak agertzeko.

- Onura-kalte erlazioak, berriz, kontzentrazio zehatz batek

sortzen dituen onurak eta kalteak balioztatzen du. Kalte-onura erlazioa

aztertzea oso inportantea da erabaki farmakologikoa hartzean, eta beti

ebidentzietan oinarritu beharko da. Ebidentzian oinarriturik erabakiak horrela

hartzen dira:

1.- Kasu klinikoa aztertzea

2.- Argibide-iturrietan ebidentzia fidagarriak bilatzea

3.- Ebidentziak kritikoki ebaluatzea

4.- Ebidentziak kasura egokitzea

ISBN: 978-84-9860-765-9


20

10.2 Farmazia-espezialitateak

Farmazia-espezialitateak dira farmazietan saldu edo ospitaleetan erabiltzen diren

produktuak. Farmazia-espezialitateak farmako aktiboa (DCI) eta eszipientea ditu, itxura

batean, dosi batean eta formatu batean, dosi-eredu zehatz bat erabiltzeko. Askotan

ikurrak erabiltzen dira ontzietan edo errezetetan: H (ospitalean erabiltzekoak), DH

(Ospitaleko diagnostikoa behar dutenak), eta abar.

10.3 Betetze terapeutikoa eta tratamenduari atxikimendua

Betetze terapeutikoa da, medikamentua preskribitu ondoren, medikuaren

segimenduaren helburua. Gaixoak medikuak ezarritako tratamendua modu egokian

jarraitzeari deritzogu betetze terapeutikoa. Azkenaldian, mediku askok nahiago dute

“betetze terapeutikoaren” ordez “tratamenduari atxikimendua” kontzeptua erabiltzea.

Baditugu prozedurak betetze terapeutikoa edo tratamenduari zaion atxikimendua

neurtzeko eta hobetzeko.

10.4 Errezetak: arautegia eta txosten motak

Errezetak ondorio legalak dituzten txostenak dira, eta horregatik, beren

erabilpena oso ondo dago araututa.

Horrela bada, errezetetan honako datu hauek agertu beharko dira:

Medikuaren izen-abizenak, lantokiko helbidea, kolegiatu

zenbakia eta sinadura.

ISBN: 978-84-9860-765-9


21

Pazientearen izen-abizenak eta jaiotze-data. Errezeta

publikoetan gizarte segurantzako txartelaren kodea. Errezeta

pribatuetan NANaren zenbakia.

Medikamentu bakar baten izen komertziala edo

farmakoaren izen generikoa (DCI), itxura farmazeutikoa, unitatearen

dosia, administrazio bidea, formatua, ontzi kopurua eta dosi-eredua.

Preskripzioaren data eta dispentsazioaren data.

Errezetek badute pazienteentzako jarraibideak emateko hutsunea ere, idatziz bete

beharrekoa. Tratamenduari buruzko informazioa ematen da eta batzuetan

diagnostikoaren berri ere bai.

Salbuespenak salbuespen, errezeta batean medikamentu bakar bat preskribi

daiteke. Errezetak 10 egunerako balio du eta epe horretan erabili beharko da

farmazietan medikamentua eskatzeko. Errezeta bakoitzean preskribi daitekeen

kantitatea normalki 3 hilabetetarako izaten da.

Errezeta elektronikoa arautu da azken buletinean. Zenbait desberdintasun daude;

adibidez, medikamentu bat baino gehiago agindu daiteke, tratamendua urtebeterako

izango da baina dispentsazioa hilabeterako.

Hainbat errezeta-txosten mota daude, osasun publikokoak edo pribatukoak izan,

horren arabera: osakidetzako errezeta arruntak (langile aktiboentzat), osakidetzako

pentsiodunentzako errezeta, finantzaturik ez dauden medikamentuak agintzeko errezeta,

osakidetzako estupefazienteentzako errezeta, errezeta pribatua.

ISBN: 978-84-9860-765-9


22


MEDIKAMENTUEN AGINDUA PAZIENTE BEREZIETAN: Zahartzaroan,

haurdunaldian, haurtzaroan eta gibeleko eta giltzurrun-gutxiegitasunean.

ISBN: 978-84-9860-765-9


23

1 Farmakologia klinikoa zahartzaroan

Zahartzaroan, farmakologiari dagokionean, pazienteek arreta berezia behar dute

hainbat arazo agertu daitezkeelako: elikadura desegokia (potasioaren galera), betetze

terapeutikorik eza, polimedikazioa, edo preskripzioan akatsak aldaketa

farmakozinetikoak eta farmakodinamikoak kontuan ez hartzeagatik.

a) Betetze terapeutiko falta:

Betetze terapeutiko faltaren arrazoiak honako hauek izan daitezke:

Arazo kognitiboak.

Arazo fisikoak.

Arazo psikologikoak.

Medikamentuak nahita ez hartzea.

Pazientearen akatsak.

Beteze terapeutikoa neurtzeko metodo zuzenak edota zeharkakoak erabil daitezke.

Metodo guztiek abantailak eta desabantailak dauzkate.

b) Polimedikazioa. Arrazoiak honako hauek izan daitezke:

-Tratamendua behar duten gaixotasun kronikoak metatzea

-Automedikazio-tasa igotzea.

Polimedikazioak erreakzio kaltegarrien eta elkarrekintzen arriskua igotzea dakar.

ISBN: 978-84-9860-765-9


24

c) Zahartzaroan gertatzen diren akatsak: aldaketa farmakozinetikoak eta

farmakodinamikoak

i. Aldaketa farmakozinetikoak:

- Xurgapenean: urdail-hustuketa jaisten da.

- Banaketan: zahartzaroan lipidoen kopurua handitzen da eta

muskuluen eta uraren kantitatea murrizten da. Gastu kardiakoa eta

garuneko eta bihotzeko odol-fluxua aldatzen dira. Albuminaren

kopurua et α1 glikoproteinen kopurua aldatzen dira.

- Metabolismoan: I. faseko metabolismoa jaisten da (metabolismo

oxidatiboa).

- Iraizketan: farmakoen erdi-bizitza luzeagoa da adineko gehienetan;

Farmakoaren dosia egokitu beharko dugu. Dosia giltzurrun

funtzioaren arabera egokitzen da. Giltzurrun funtzioa zein den

jakiteko kreatininaren aklaramendua (ml/min) kalkulatu behar da.

ClF: kreatininaren aklaramendua eta, beraz, farmakoaren aklaramendua

Crp: kreatininaren plasma-kontzentrazioa (mg/dl).

ii. Hartzaileak eta transdukzio-mekanismoak: oro har, farmakoen eraginak

handitu egiten dira. Erreflexuzko erantzunak gutxitu egiten dira eta, beraz,

farmakoek eragin dezaketen arnas-depresioa, hipotermia eta hipotentsio

ortostatikoa handitu daitezke.

p

F72·[Cr]

uaadina)·pis(140Cl

ISBN: 978-84-9860-765-9


25

2 Terapeutika farmakologikoaren oinarri orokorrak

zahartzaroan: hartu beharreko neurriak

Farmakoterapia arrazionala jarraitu (helburuak…) eta pazientea ondo informatu.

Ezaugarri farmakologikoen aldaketak ondo ezagutu eta zahartzaroan gertatzen

diren aldaketak kontuan hartuz gomendagarriak diren dosiak erabili.

Tratamenduak erraztu, dosia txikitu.

Plasma-kontzentrazioen monitorizazioa egin.

Toxikotasuna edo eragin falta badago, farmakoa aldatu behar da.

3 Farmakologia klinikoa haurdunaldian

Amarentzat farmakoak duen onura eta farmakoak umekian eragin ditzakeen

kalteen arteko erlazioa ondo aztertu behar da. Kasu batzuetan ezinbestekoa da

amak farmakoak hartzea. Farmakoak efektu teragenikoak eragin ditzake

enbrioian edota arazo funtzionalak umekian (fetuan) bigarren eta hirugarren

hiruhilekoetan (eragin desiragaitzak).

ISBN: 978-84-9860-765-9


26

a) Efektu teratogenikoak enbrioian. Faktore baldintzatzaileak. Teratogenia:

haurdunaldian gertatzen den edozein akats morfologiko, biokimiko edo

portaerazko.

- Amaren ezaugarriak: patologia, oinarri genetikoa, adina.

- Haurdunaldiaren fasea

1-2 aste: arriskua txikia da.

12 aste: organogenesia gertatzen da.

12-38 aste: arriskua ez da hain handia.

Beraz, haurdunaldian teratogeniari dagokionez organogenesiarena da garai

garrantzitsuena.

- Farmakoa eta dosifikazioa. FDAren sailkapena

FDAk (Food and Drug Administration) arriskuaren arabera 5 kategoriatan

sailkatzen ditu farmakoak:

+ (ez du merezi)

+ (onurak > kalteak)

??

+?

--

+-

-?

X

D

C

B

A

Ikerkuntzaanimalietan

Ikerkuntzagizakietan

- arriskua ezeztatuta; + arriskua baieztatuta; ? ez dago frogarik

+ (ez du merezi)+ (ez du merezi)

+ (onurak > kalteak)+ (onurak > kalteak)

??

+?

??

+?

-- --

+-

-?

+-

-? -?

X

D

C

B

A

X

D

C

B

A





- arriskua ezeztatuta; + arriskua baieztatuta; ? ez dago frogarik

ISBN: 978-84-9860-765-9


27

Beraz, A kategoriako farmakoak seguruak direla esan daiteke eta X kategoriakoak ez

ditugu inoiz erabiliko.

Farmako teratogeniko nagusien artean antibiotikoak, antikoagulatzaileak,

antiepileptikoak, antineoplasikoak eta hormonak daude.

b) Arazo funtzionalak umekian (2. eta 3. hiruhilekoetan). Kontraindikatutako

farmakoak: AAS, aminoglukosidoak, aho bidezko antikoagulatzaileak,

antitiroideoak, klorokina, nitrofurantoina.

4 Haurdunaldian hartu beharreko neurriak

Farmako seguruak haurdunaldian:

Goragalea eta goitika: B6 bitamina + doxilamina, …

Dispepsia eta pirosia: Aho bidezko antiazido ez-xurgagarriak. Sukralfatoa

eta ultzeraren kontrakoak (ranitidina, omeprazol) ere agindu daitezke.

Idorreria: gorotz-masaren handitzaileak (metilzelulosa, plantago ovata).

Libragarri osmotikoak (laktulosa) ere eman ditzakegu.

Infekzioak: penicilina (G eta V), amoxizilina, amoxizilina-klabulanikoa,

anpizilina, zefalexina, zefaloridina, piperazina, eritromizina, klindamizina,

nistatina, isoniazida, etanbutol, aziklobir, anfoterizina B.

Depresioa: antidepresibo triziklikoak eta SIBS.

Min akutua: parazetamola

Eztula: dextrometorfanoa

ISBN: 978-84-9860-765-9


28

Asma: salbutamola, salmeterola eta budesonida inhalatua har daitezke.

Hipertentsioa: metildopa.

Erreakzio alergikoak eta urtikaria: ziproheptadina, klorfeniramina,

doxilamina, loratadina …

Diabetea: giza-intsulina izango da aukerakoa.

Hipertiroidismoa: propiltiouraziloa eta metimazola.

Hipotiroidismoa: lebotiroxina edo liotironina eman daitezke.

Neurriak:

- Haurdunaldiaren aurretik hartzen dituen farmakoak: hartzen ari den

farmakoa eta pazientearen egoera aztertu. Automedikazioa baztertu.

- Haurdunaldian agindu/preskribitu behar den farmakoa: beharrezkoa denean

bakarrik preskribitu, erabili farmako seguruenak (berrienak ez) eta

tratamendu laburrak ezarri, eraginkorra den dosi txikiena, zaindu betetze

terapeutikoa

- Nahi gabeko haurdunaldian hartu dituen farmakoak. Anamnesia egin: zein

da fasea? ze farmako hartu du? ze dositan? Teratogeniaren arriskua aztertu

(1. hiruhilekoan).

5 Farmakologia klinikoa pediatrian

Pediatria hitzak hiru garai biltzen ditu:

Jaioberriak: 0-1 hilabete.

ISBN: 978-84-9860-765-9


29

Bularrekoak (esne bidez elikatzen direnak): 1-12 hilabete.

Haurtzaroan: 1-14 urte.

Aldaketa farmakozinetikoek eta farmakodinamikoek dosifikazioa aldatzea ekartzen

dute.

Aldaketa farmakozinetikoak. xurgapena, banaketa-bolumena, lotutako

frakzioa, hesi hematoentzefalikoa, gibeleko metabolismoa, giltzurrun

erdi-bizitza

Aldaketa farmakodinamikoak: ß- blokeatzaile neuromuskularrekiko

eta agonista kolinergikoekiko sentikortasuna, eragin estrapiramidalekiko

sentikortasun handiagoa, erreakzio paradoxikoak.

6 Preskripzioaren irizpideak pediatrian

a. Tratamendu farmakologikoa beharrezkoa denean bakarrik ezarri

b. Ezarri dosi-eredurik eta biderik egokiena

Dosia: Umeetan egindako saio klinikoen araberakoa. Saio klinikorik ez

badago helduen dosiarekiko egokitzapena egin behar da. Gorputz-azaleraren

datua (mg/m2) normogramatik ateratzen da pisua eta altuera jakinez gero,

formulak aplikatzen dira. Kontzentrazioaren monitorizazioa egin

Bidea: aukerakoa aho bidezkoa da. Bigarren lerrokoa (infekzioak, zapore

txarra) muskulubarnetik edo ondeste-bidetik egiten da.

c. Betetze terapeutikoaren jarraipena: azaldu gurasoari jarraibidea. ezarri eredu sinple

eta egokia. betetze faltarik dagoen aztertu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


30

d. Kontuz amari emandako farmakoekin.

7 Preskripzioa medikamentuen erantzuna aldatzen duten

faktore patologikoak dudenean: giltzurrun-gutxiegitasuna

Giltzurrun-gutxiegitasuna dagoenean iraizketa murriztuta dagoenez, farmakoak

metatu egin daitezke, eta horrek toxikotasuna eragin dezake. Giltzurrun-gutxiegitasuna

arazoa izango da farmakoa eraldatu gabe gernu-bidez iraizten den kasuetan, edota

metabolito aktiboak dituzten farmakoen kasuan eta metabolito horiek iraizteko bide

nagusia giltzurruna denean. Giltzurrun-gutxiegitasunean hainbat aldaketa sor daitezke:

a) Aldaketa farmakozinetikoak:

Xurgapena: garrantzi txikia

Metabolismoa (garrantzi txikia): zitokromo P450aren aktibitatearen % 15s

giltzurrinetan gertatzen da.

Banaketa (garrantzi ertaina): banaketa-bolumena igotzen da. Azido berriak

farmakoekin lehiatzen dira albuminarekin lotzeko. Aldaketek garrantzia

izango dute kasu berezi batzuetan.

Iraizketa (garrantzitsuena): iraizketa murrizten da iragazkortasuna jaisten

delako. Farmakoen erdi-bizitzak luzatuko dira. Aldaketek garrantzia

izango dute kasu berezi batzuetan.

b) Aldaketa farmakodinamikoak: farmako batzuen eragin kaltegarriekiko

ISBN: 978-84-9860-765-9


31

sentikortasuna handitzen da.

Farmakoak erabiltzeko irizpideak giltzurrun-gutxiegitasunean

- Aztertu farmakoaren ezaugarriak: erdi-bizitza, tarte terapeutikoa, eragin toxikoa

duen.

- Ezagutu giltzurrun-gutxiegitasunean gertatzen diren aldaketa farmakozinetikoak

eta farmakodinamikoak

- Dosifikazioa egokitzea: kasu berezietan dosi-eredua moldatu behar da. Hasierako

dosia berdin mantentzen da. Mantenu-dosia txikitzen da tartea luzatuz edo dosia

jaitsiz. Dosi edo tartea berria berraztertzeko “egokitze-faltorea” (Q) kalkulatu behar

da:

- Kontzentrazioen monitorizazioa: odol-kontzentrazio mailaren jarraipena egiten

datza.

8 Preskripzioa medikamentuen erantzuna aldatzen duten

faktore patologikoak dudenean: gibel-gutxiegitasuna

Gibel-gutxiegitasunaren ezaugarri bereziak honako hauek dira: gibelean

metabolizatzen diren farmakoak metatzen dira, gutxiegitasunak larria izan behar du

Fr ez eraldatua=Metabolizatu gabeko frakzioaFr eraldatua=Frakzio metabolizatua

ISBN: 978-84-9860-765-9


32

ondorioak agertzeko, gibel-gutxiegitasunaren kasuan ez dago proba zehatzik

gutxiegitasuna neurtzeko. Gibel-gutxiegitasunean hainbat aldaketa sor daitezke:

a) Aldaketa farmakozinetikoak:

Xurgapena: lehenengo pausoko metabolismoa txikitzen da, eta

bioerabilgarritasuna handi daiteke.

Banaketa: lipidoak gutxitzen dira eta ur kopurua handitzen da. Albumina

jaitsi egiten da, eta beraz, farmakoaren frakzio askea handiagoa da.

Metabolismoa. I. faseko metabolismo oxidatiboa txikitu egiten da eta II.

faseko glukuronokonjugazioa berdin mantentzen da edo jaitsi egiten da.

Iraizketa: behazun-iraizketa txikitu egiten da kolestasia badago eta

farmako batzuen giltzurrun-iraizketa txikitu egiten da.

b) Aldaketa farmakodinamikoak: NSZko eraginak handitu egiten dira,

farmakoek entzefalopatia sortzeko arriskua handitu egiten da…

Medikamentuak erabiltzeko irizpideak gibel-gutxiegitasunean

- Giltzurrun bidetik iraizten diren farmakoak aukeratu.

- Baztertu farmako hepatotoxikoak eta profarmakoak.

- Tarte terapeutiko handiko farmakoak aukeratu.

- Hasi dosi txikiekin eta farmakoen kopurua txikitu (ahalik eta farmako gutxien

eman). Egokitu mantenu-dosiak honako faktoreen arabera: farmakoa,

gutxiegitasun-gradua, proteinekiko lotura gradua, bidea.

ISBN: 978-84-9860-765-9


33

Hurrengo farmako hauekin, adibidez, kontu handia izan beharko dugu:

- Analgesikoak: parazetamola, AIEEak (odoljarioa)...

- Psikofarmakoak: opiazeoak, bentzodiazepinak, antidepresibo triziklikoak...

- Antibiotikoak: kloranfenikola, tetraziklinak….

ISBN: 978-84-9860-765-9


34


FARMAKOLOGIA KLINIKO BEREZIA:

MEDIKAMENTUEN ARRAZOIZKO AGINDUA OHIKO GAIXOTASUNETAN

-Infekzioak eta antibiotikoak

-Arnas-aparatuko gaixotasunak

-Digestio-aparatuko gaixotasunak

-Gaixotasun inflamatorio eta erreumatikoak

-Gaixotasun kardiobaskularrak

-Asaldura metabolikoak

-Antisorgailuak

-Minaren tratamendua

-Desoreka psikiatrikoak

-Gaixotasun neurologikoak

ISBN: 978-84-9860-765-9


35

Infekzioak eta antibiotikoak

1 Farmako antibiotikoak erabiltzeko oinarri nagusiak

Gaur egun, antibiotikoak gehiegi erabiltzen dira, behar ez diren kasuetan edo egokiak ez

diren dositan.

Terapia antimikrobiarrarak erabiliz gero, lortu beharko genituzkeen helburuak:

Kostu/eraginkortasun eta kalte/onura erlazioak hobetzea.

Betetze terapeutikoa lortzea.

Erresistentziak agertzeko arriskua gutxitzea

Infekzioak tratatzeko irizpideak:

Faktore klinikoak: diagnostiko kliniko zuzena, infekzioaren kokapena aztertu,

gaixoaren ezaugarriak aztertu.

Faktore mikrobiologikoak: eragile etiologikoa identifikatu, erresistentziak

aztertu, mikroorganismoen erresistentzia-mekanismoak ezagutu.

Faktore farmakologikoak: farmakoen ezaugarriak eta mekanismoak ezagutu

(denbora, kontzentrazioak, espektroa, bakterizida edo bakteriostatikoa den,

ezaugarri farmakozinetikoak), farmakoen eraginkortasuna eta segurtasuna

ezagutu, administrazio-bideak ezagutu eta kostua ezagutu.

Tratamendu antimikrobiarraren porrota: diagnostikoaren akatsak, antibiotiko

desegokia, faktore mekanikoak, betetze terapeutiko falta, gaixoaren arazoak,

ISBN

: 97

8-8

4-9

86

0-7

65

. © J. P

ined

a & A

. Men

digu

ren

. Fitxategi hau

ikasleen

tzako b

ertsioa d

a; bestelako

erabileretarako

auto

retza aito

rtu b

ehar d

a

ISBN: 978-84-9860-765-9


36

erresistentziak.

1.1 Antimikrobiarren sailkapena

a.- Aktibitate-espektroaren arabera:

Espektro zabalekoak (tetraziklinak, ß-laktamikoak, kloranfenikola).

Espektro ertainekoak (aminoglukosidoak, makrolidoak).

Espektro murritzekoak (glukopeptidoak).

b.- Eragin antimikrobiarraren arabera:

Bakteriostatikoak: Tetraziklinak, sulfamidak….

Bakterizidak: ß-laktamikoak, aminoglukosidoak...

c.- Ekintza-mekanismoaren arabera

Horma zelularraren sintesiaren inhibitzaileak: ß-laktamikoak,

fosfomizina...

Mintz plasmatikoaren iragazkortasunaren inhibitzaileak: polimixinak.

Proteinen sintesiaren inhibitzaileak: makrolidoak, aminoglukosidoak...

Azido nukleikoen sintesiaren inhibitzaileak: kinolonak, rifanpizina.

Bide metabolikoen inhibitzaileak: sulfamidak….

2 Antibiotikoak hautatzeko prozesua

Antibiotikoak hautatzeko prozesuan faktore hauek hartu beharko ditugu kontuan:

ISBN: 978-84-9860-765-9


37

a.- Etiologia. Hasteko, etiologia balioztatu beharko dugu. Gainera, kasu batzuetan

profilaxia egingo dugu antibiotikoekin: tuberkulosiaz edo meningitisaz

kutsatutako gaixoekin kontaktua izan duten pazienteetan, infekzio oportunisten

prebentzioa egiteko HIESa duten pazienteetan, sexu bidez transmititzen diren

gaixotasunak dituzten pertsonekin sexu-harremanak izan dituzten pazienteetan,

bakteriuria errepikakorra dutenetan, estreptokokoaren eraginez sukar

erreumatikoa izan duten pazienteetan, …

b.- Gaixoaren egoera: adina, gibel- eta giltzurrun-funtzioak, haurdunaldia,

hipersentikortasun-erreakzioak, idiosinkrasiak.

c.- Farmakoen eraginkortasuna: aholku orokorrak, administrazio-bideak,

infekzio-gunea, plasma-kontzentrazioak. Tratamendua luzatuko dugu 4-5

egunez hobekuntza klinikoa lortutakoan. Elkarketak erabiliko ditugu sinergia

izanez gero. Hurrengo kasuetan elkarketak erabiliko ditugu: erresistentziak

saihesteko, hasieratik espektro zabala lortzeko, infekzio mistoak tratatzeko,

toxikotasuna jaisteko, sinergiak lortzeko. Ez ditugu antibiotiko

bakteriostatikoak bakterizidekin elkartuko antagonismoa gertatu daitekeelako.

d.- Farmakoen beste alderdiak: Aukeratuko ditugu aktibitate antimikrobiar

altuena duten farmakoak eta eragin kaltegarririk/elkarrekintzarik txikienak

dituztenak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


38

3 Arnasbideetako infekzioak eta infekzio

otorrinolaringologikoak

3.1 Faringoamigdalitisa

Gehienetan birikoa da, eta beraz, ez da antibiotikorik erabiltzen. Streptococcus

pyogenes-aren susmoa dugunean sukar erreumatikoa saihesteko tratamendua ezarri

beharko dugu. Zehazki, honako sintometatik pazienteak gutxienez hiru nozitzen

dituenean aginduko dugu tratamendua: sukarra: >38 ºC, amigdala exudatiboa (plakak),

adenopatiak, eztulik ez. Aukerako tratamenduak: V penizilina (ez da erresistentziarik

egoten). Iraupena: 10 egun. Tratamendu sintomatikoa: AIEEak, hidratazioa

3.2 Bronkitis kronikoa larriagotzea

Normalki, neumokokoaren edota Haemophilus influenzae-ren eraginez izaten da.

Tratamenduan antibiotikoak aginduko ditugu hurrengo bi sintoma edo gehiago agertzen

direnean: disnea handitzea, karkaxaren bolumena handitzea eta karkaxaren zornea

handitzea. Aukerako tratamenduak: amoxizilina + klabulanikoa edo zefalosporinak .

Iraupena: 10 egun. Tratamendu sintomatikoa: bronkozabaltzaileak, kortikoideak,

hidratazioa.

3.3 Otitisa (erdiko otitis akutua)

Streptococcus pneumoniae edo Haemophilus influenzae-ren eraginez izaten da.

Zalantzazkoa da ume guztietan. Tratamendu etiologikoa antibiotikoekin ezarriko dugu

ISBN: 978-84-9860-765-9


39

sukarra badago eta tratamendu sintomatikoak huts egin baldin badu. Aukerako

tratamenduak: amoxizilina + klabulanikoa. Iraupena: 5-10 egun. Tratamendu

sintomatikoa: AIEEak.

4 Gernu-infekzioak

4.1 Beheko bideetako infekzioa (zistitisa)

Eragile etiologikoak Enterobakteriak izaten dira. Normalki sintomak dira

disuria, poliakiuria eta txiza egitean mina. Tratamenduaren helburuak izango dira

sintomak arintzea eta berragerpenak saihestea, eta asintomatikoa bada mikroorganismoa

gernuan agertuz, sintomen agerpena saihestea. Aukerako tratamendua etiologikoa da:

amoxizilina + klabulanikoa, fosfomizina kaltzikoa edo nitrofurantoina. Iraupena: 3-10

egun

4.2 Goiko bideetako infekzioa (pielonefritis akutua)

Kasu honetan eragileak Enterobakteriak (Escherichia coli, Proteus mirabilis,

Enterococcus faecalis,...) izaten dira eta klinika, sukarra, hotzikarak, disuria eta

giltzurrunaldeko mina.

Tratamendu etiologikoa desberdina izango da konplikazioen arabera:

a.- Infekzio ez-konplikatuak. Aukerako antibiotikoak: amoxizilina +

klabulanikoa.

b.- Infekzio konplikatuak. Aukerako antibiotikoak: anpizilina + gentamizina.

Iraupena: 14 egun.

ISBN: 978-84-9860-765-9


40

5 Nerbio-sistema zentraleko infekzioak: meningitis akutua

Eragileak askotan hauek izango dira: meningokokoa, neumokokoa,

enterobakteriak, H. influenzae. Aukerako tratamendu etiologikoa: zefotaxima edo

zeftriaxona edo G penizilina sodikoa. Tratamendu sintomatikoa: dexametasona.

6 Hartutako inmunoeskasiaren sindromea: HIESA

Helburu terapeutikoak hauek dira: karga birala jaistea ahalik eta denbora gehien

birusaren erreplikazioa saihesteko, CD4 linfozitoen kopurua handitzea inmunodepresioa

murrizteko eta klinika arintzea (sintomak agertzea saihestea edota gaixotasun

oportunistak prebenitzea). Sintomak dituztenetan beti ezarriko dugu tratamendua.

Sintomarik ez dutenetan, berriz, tratamendua ezartzeko irizpide zehatz batzuk jarraituko

dira.

Erabiltzen diren farmakoak:

a.- Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten nukleosidoen eta

nukleotidoen analogoak: zidobudina (AZT), didanosina (DDI),

zalzitabina (ddC), estabudina (d4T), lamibudina (3TC)…

b.- Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten nukleosidoen ez-analogoak:

nebirapina (NVP), efabirenz (EFV).

c.- Proteasaren inhibitzaileak: sakinabir, ritonabir, indinabir...

d.- Beste batzuk: enfubirtida, raltegrabir, marabirok.

ISBN: 978-84-9860-765-9


41

Aukerako protokoloak: (i) Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten analogo

bi + alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten ez-analogo bat; (ii) Alderantzizko

transkriptasa inhibitzen duten analogo nukleosidiko bi + proteasaren inhibitzaile bat.

Eredu bakoitzak bere abantailak ditu.

Farmakoen segurtasuna:

Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten nukleosidoen analogoak: azidosi

laktikoa eta gibel-esteatosia sortzen dituzte orokorrean, baina talde bakoitzak

badu bere segurtasunaren profil espezifikoa.

Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten nukleotidoen analogoak:

tenofobirrak giltzurrun-toxikotasuna eragin dezake.

Alderantzizko transkriptasa inhibitzen duten nukleosidoen ez-analogoak:

orokorrean hipersentikortasun erreakzioak eta hepatotoxikotasuna sortzen

dituzte. Antisorgailuekin dute elkarrekintza. Talde bakoitzak bere

segurtasunaren profil espezifikoa du.

Proteasaren inhibitzaileak: orokorren lipodistrofia eta intsulinarekiko

erresistentzia eragiten dituzte. Gehienak metabolismoaren inhibitzaileak dira.

Antisorgailuekin dute elkarrekintza.

ISBN: 978-84-9860-765-9


42

Arnas-aparatuko gaixotasunak

1 Asma

Bronkouzkurdura-sindromea da, arnasbideetako buxadura itzulgarria hain zuzen

ere. Aldi goiztiarrean bronkioloetako muskulu leuna uzkurtzen da batik bat, eta

ondoren, aldi berantiarrean, bronkouzkurdura eta bronkioen gainaktibazioarekin batera,

(muki-jarioa) erantzun inflamatorioa gertatzen da.

1.1 Helburu terapeutikoak

Bronkoespasmoaren krisialdietan: sintomak arindu

Asma kronikoan: krisialdiak prebenitu

1.2 Talde farmakologikoak eta administrazio-bideak

ISBN: 978-84-9860-765-9


43

1.2.1 Bronkozabaltzaileak

ß2 adreno-hartzaileen agonistak: aho bidez zein arnas bidez har daitezke

-Ekintza laburrekoak: terbutalina, salbutamola

-Ekintza luzekoak: salmeterola, formoterola

Antikolinergikoak: ipatropio-bromuroa. Arnas bidez hartzen da.

Metilxantinak:

-Ez solugarriak: teofilina

-Solugarriak: teofinilato gatza, teofilina retard, aminofilina. Aminofilina

zain-barnetik hartzen da eta gainerako metilxantinak aho bidez.

1.2.2 Antiinflamatorioak

Mastozitoen egonkortzaileak: kromoglikato sodikoa eta nedokromiloa. Arnas

bidez hartzen dira.

Glukokortikoideak:

-Arnas bidez: budesonia, beklometasona, flutikasona.

-Sistemikoki (aho bidez zein zain-barnetik): prednisona

Leukotrienoen erregulatzaileak: montelukast. Aho bidez hartzen da.

1.3 Eraginkortasun klinikoa taldeen eta administrazio-bideen arabera

ß2 adrenohartzaileen agonistak

-Ekintza laburrekoek arnas bidez sintomak arintzeko eta esfortzuak eragindako

atakeak prebenitzeko eraginkortasuna dute. Ez dira kronikoki hartzen;

beharraren arabera erabiliko ditugu asma akutuan. Status asmatikorako

ISBN: 978-84-9860-765-9


44

adrenalina erabiliko dugu.

-Ekintza luzekoak arnas bidez erabiliko ditugu atakeak prebenitzeko

glukokortikoideekin batera asmaren III. fasean (ikusi aurrerago). Aho bidez

umeetan soilik erabiliko ditugu. Ez ditugu inoiz erabiliko ez berlarriagotzeetan

ezta antiinflamatorioak ordezkatzeko ere.

Antikolinergikoak: arnas bidez sintomak arintzeko erabiliko ditugu bigarren

aukera moduan.

Metilxantinak: Aho bidez gaueko atakeak prebenitzeko eta apnea kasuetarako

eraginkortasuna dute. Bide parenteraletik sintoma larriak arintzeko erabilgarriak

dira.

Mastozitoen egonkortzaileak: arnas bidez umeetan atakeak prebenitzeko dira

eraginkorrak. Dena dela, arnas bidezko kortikoideak kromoglikatoa baino

eraginkorragoak dira bai helduetan eta baita umeetan ere.

Glukokortikoideak: asmaren II. eta III. faseetan: arnas bidez atakeak

prebenitzen dituztenez, oinarrizko tratamendua izango dira fase horietarako.

Asmaren IV. fasean aho bidez atakeak prebenitzeko eraginkortasuna dute. IV.

fasean, glukokortikoideak arnas bidez dosi handietan emanda posible da aho

bidezko kortikoideen dosia ahalik eta gehien txikitzea.

Leukotrienoen erregulatzaileak:

Aho bidez atakeak prebenitzeko erabiliko dira, baina ez dira lehenengo

lerrokoak izango. AASak sorturiko asmaren tratamendurako eraginkorrak

ISBN: 978-84-9860-765-9


45

dira.

1.4 Segurtasuna: eragin kaltegarriak, kontraindikazioak eta elkarrekintzarik

garrantzitsuenak taldeen arabera

β2 adrenohartzaileen agonistak. Indize terapeutiko ona baina takikardia,

ikarak, hipokalemia eragin dezakete. Kontu handiz erabiliko dira zahartzaroan

eta kardiopatia dutenetan.

Antikolinergikoak. Kontu handiz erabiliko dira glaukoma eta hipertrofia

prostatikoa duten pazienteetan eta haurdunaldian.

Metilxantinak. Indize terapeutiko estua dute eta, beraz, farmako hauen odol-

kontzentrazioa monitorizatu egin behar da. Takikardia, arritmiak, eragin

neurologikoak (kitzikapena) eta urdail-hesteetako arazoak (botaka, gorakoak)

sor ditzakete.

Mastozitoen egonkortzaileak. Indize terapeutiko ona dute. Zapore garratza eta

eztarriko narritadura eragin ditzakete.

Glukokortikoideak:

o Lokalak: disfonia, kandidiasia, eztula.

o Sistemikoa: Cushing sindromea eragin dezakete.

Leukotrienoen erregulatzaileak: zefaleak eta urdail-hesteetako arazoak eragin

ditzakete, eta kasu batzuetan hepatopatiak. Zitokromo P450-aren inhibitzaileak

ISBN: 978-84-9860-765-9


46

dira, eta beraz, elkarrekintzak sor ditzakete.

1.5 Asmaren sailkapena eta faseen araberako protokoloa

Asmaren sailkapena larritasunaren arabera

FASE I: sintoma akutuak tratatzeko ekintza laburreko ß2-agonistak erabiliko

ditugu arnas bidez beharraren arabera (salbutamola, adibidez).

FASE II: oinarrizko tratamendua aginduko dugu, hau da, kortikoide kronikoak

arnas bidez (lehenengo lerroko aukera). Fase honetan kortikoideak dosi baxuetan

emango ditugu. Ekintza laburreko ß2 agonistak ere erabiliko ditugu arnas bidez

beharraren arabera.

Larritasuna Arina, aldizkakoa

I. FASEA

Arina, iraunkorra

II. FASEA

Moderatua, iraunkorra

III. FASEA

Larria, iraunkorra

IV. FASEA

Eguneko

sintomak

2/astean >2/astean Egunero Egunero

Gaueko

sintomak

≤2 / hilabetean >2/hilabetean >1/astean Sarritan

Eragina Atakeen artean

birikak ondo

Eguneroko ekintzekin

interferentzia

Eguneroko ekintzekin

interferentzia

Eguneroko ekintzak

mugatuta

ISBN: 978-84-9860-765-9


47

FASE III: lehenengo lerroko bi aukera daude. Aukera bat kortikoideen dosi

ertainak ematea izango da. Beste aukera bat kortikoideen dosi baxuei ekintza

luzeko ß2 agonistak (arnas bidez) edo nedokromiloa (umeetan) elkartzea izango

da. Ekintza laburreko ß2 agonistak ere erabiliko ditugu arnas bidez beharraren

arabera.

FASE IV: kortikoideak arnas bidez dosi altuetan emango dira ekintza luzeko ß2

agonistekin batera. Horretaz gainera, aho bidezko kortikoideak emango ditugu

ahalik eta dosi txikienetan. Ekintza laburreko ß2 agonistak ere erabiliko ditugu

arnas bidez beharraren arabera.

2 Biriketako gaixotasun buxagarri kronikoa (BGBK edo EPOC)

Berlarriagotze akutuetan, askotan, honako hiru sintoma hauek gertatzen dira:

disnearen okertzea, karkaxaren zornadura eta/edo karkaxaren bolumena handitzea.

2.1. Helburu terapeutikoak

Sintomak arintzea.

Arnas-funtzioa berreskuratzea.

Berlarriagotzeen maiztasuna eta larritasuna txikitzea.

Gaixotasunaren aurreratzea (biriken funtzionamenduaren hondatze

progresiboa) saihestea. Gaur egun ez dago eteten duen farmakorik.

Bizi-kalitatea hobetzea eta hilkortasuna jaistea

ISBN: 978-84-9860-765-9


48

2.2. Tratamendu farmakologikoa: eraginkortasuna eta protokoloa

Arnas-kanporatze bortxatu baten lehenengo segundoan kanporatzen den airearen

bolumen maximoaren (FEV1) arabera BGBK (EPOC) gaixotasuna honako mailatan

sailkatu daiteke:

BGBK (EPOC) arina: FEV1> % 80

BGBK (EPOC) moderatua: % 50 <FEV1 < % 80

BGBK (EPOC) larria: % 30 <FEV1 < % 50

BGBK (EPOC) oso larria: FEV1 <% 30 edo <% 50 eta arnas

gutxiegitasun kronikoa

Farmakoak:

Bronkozabaltzaileak:

β2 hartzaileen agonistak (arnas bidez)

Ekintza laburrekoak: salbutamola eta terbutalina

Ekintza luzekoak: salmeterola eta formoterol

Antikolinergikoak (arnas bidez):

Ekintza laburrekoak: ipatropio bromuroa

Ekintza luzekoak: tiotropio bromuroa

Metilxantinak (aho bidez): teofilina retard.

Antiinflamatorioak. Budesonida erabiltzen da arnas bidez. Berlarriagotzeen

maiztasuna jaisten dute eta bizitza kalitatea handitzen dute. BGBK larria edo

oso larria denean erabiliko ditugu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


49

Antibiotikoak: amoxizilina eta amoxizilina/klabulanikoa. Berlarriagotzeetan

erabiliko ditugu akutuki (ez kronikoki) gaininfekzioa tratatzeko. Ez dira

inoiz monoterapian erabiliko.

Etxeko oxigenoterapia: biziraupena luzatu dezakete hipoxemia duten

pazienteetan. Kasu larrietan erabiliko dugu.

Protokoloa:

BGBK arina: ekintza laburreko ß2-agonistak arnas bidez beharraren arabera.

Sintoma akutuak (disnea, kasu) arintzen dituzte. Ekintza laburreko

antikolinergikoak ere eman daitezke monoterapian.

BGBK moderatua: antikolinergikoak arnas bidez + ekintza luzeko ß2-

agonistak. Ekintza laburreko ß2 agonistak ere emango ditugu beharraren

arabera..

BGBK larria: antikolinergikoak + ekintza luzeko ß2-agonistak + arnas bidezko

kortikoideak. Ekintza laburreko ß2 agonistak gehituko ditugu beharraren arabera.

BGBK oso larria: antikolinergikoak + ekintza luzeko ß2-agonistak + arnas

bidezko kortikoideak + metilxantinak + etxeko oxigenoterapia. Ekintza

laburreko ß2-agonistak ere gehituko ditugu beharraren arabera. Iraunkorra bada

kortikoideak gehitu daitezke aho bidez.

ISBN: 978-84-9860-765-9


50

Digestio-aparatuko gaixotasunak

1 Ultzera peptikoa

Ultzera peptikoa garatzen da mukosaren gune inflamatuak bere kanpoko geruzak

galtzen dituenean. Ultzeraren maneiua erabat aldatu da azken urteotan tratamendu

farmakologiari dagokionez, hain zuzen Helicobacter pylori mikroorganismoak

gaixotasunaren fisiopatologian parte hartzen duela baieztatu zenetik. Gure artean

populazioaren % 50 H. pylorik infektatuta dago, baina horietatik % 15ek bakarrik

garatzen du ultzera peptikoa.

Ultzera peptikoa garatzeko beste arrisku faktore batzuk hauek dira:

Tratamendua antiinflamatorio ez-esteroideoekin edota kortikoideekin, batez

ere dosi altuetan edo denbora luzean.

Aurrez ultzera historia izatea

Adina.

1.1. Tratamendu farmakologikoaren helburuak

Helburu sintomatikoa.

Helburu anatomo-patologikoa.

Helburu prebentiboa luzaroan.

Helburu etiologikoa.

Helburu horiek lortzeko hainbat farmako talde dauzkagu eta tratamendu

farmakologikoari esker, desagertzearen indizeak altuak izaten dira (>% 90).

ISBN: 978-84-9860-765-9


51

1.2. Talde farmakologikoak eta farmakoak

Orain arte, ultzeraren kontrako tratamendu farmakologikoak bi helburu zituen:

eragile patogenoa den azido klorhidrikoa ahultzea eta zelula-mekanismo babesleak

indartzea. Gaur egun, ordea, urdaileko azido klorhidrikoa jaisteko farmakoez eta

urdaileko mukosaren babesleak indartzeko farmakoez gainera H. pylori erauzteko

antibiotikoak gehitu behar dizkiegu aurreko farmakoei. Urdaileko azido klorhidrikoaren

maila jaisteko haren jariapen fisiologikoa igotzen duten mekanismoak murriztu

daitezke, alegia H2-hartzaile histaminikoa eta M1-hartzaile muskarinikoa blokeatu

daitezke edo HCla ekoizten duen protoi-ponpa inhibitu daiteke. Ekoitziriko azido

klorhidrikoa bestelako farmakoekin ere neutralizatu daiteke. Zelula-mekanismo

babesleak indartzeko, berriz, epitelioaren gainean geruza artifiziala eratu daiteke edo

mukosaren odol-fluxuak, zelulek, bikarbonatoak eta mukiak osatzen duten geruza

fisiologikoa sendotu daiteke.

ISBN: 978-84-9860-765-9


52

Farmako taldearen sailkapena:

Farmakoen zerrenda:

1/ Antiazidoak:

A/ Antiazido xurgagarriak:

Bikarbonato sodikoa

Karbonato kaltzikoa

B/ Antiazido ez-xurgagarriak:

Aluminioaren hidroxidoa

Magnesioaren hidroxidoa

Magaldratoa (Al+Mg)

Almagatoa

ULTZERAKONTRAKOAK

Antijariatzaileak

H2-Antihistamini

koak

M1-Antimuskarin

ikoak

Protoi-ponparen

inhibitzaileak

Antiazidoak

Helicobacter pyloriren

erradikatzaileak

Mukosa babesleak

Sukralfatoa MisoprostolBismutoaren

kelatzaileak

ISBN: 978-84-9860-765-9


53

1.3. Eraginkortasun klinikoa

Zenbait argitalpenetan datu klinikoak eman dira jakiteko nola betetzen dituzten

ultzerakontrako farmakoek helburu sintomatikoa, anatomo-patologikoa, prebentiboa eta

etiologikoa betetzea.

- Antiazidoak sintomak arintzeko bakarrik dira eraginkorrak.

- Antijariatzaileak eta mukosaren babesle sukralfatoa, berriz, eraginkorrak izaten

dira sintomak arindu, lesioa orbaindu eta berragerpenak prebenitzeko. Gainera,

bai urdaileko bai duodenoko ultzeretan dira aktiboak.

o Haien artean ponparen inhibitzaileak dira farmakorik eraginkorrenak,

azido klorhidrikoaren jariapena guztiz jaisten dutelako. Ponparen

ISBN: 978-84-9860-765-9


54

inhibitzaileak farmako antiinflamatorio ez-esteroideoek sorturiko

ultzeretan eraginkorrenak izaten dira lesioak sendatzeko eta agerpena

prebenitzeko, eta horretarako erabiltzen dira terapeutikoki. H. pylori

erauzteko eta infektaturiko pazienteetan ultzera prebenitzeko ere

erabiltzen dira ponparen inhibitzaileak, beste farmako antibiotiko

batzuekin elkartuta.

o Interes gutxien duten antijariatzaileak M1-antimuskarinikoak dira,

efikazia ahulagoa dutelako eta eragin desiragaitz gehiago sortzen

dituztelako.

- Bismutoaren gatzak eraginkorrak izaten dira antibiotikoekin batera preskribitzen

direnean lesioak orbaindu (sendatu) eta berragerpenak prebenitzeko.

- Misoprostola bakarrik erabiltzen da AIEEek sorturiko ultzerak sendatu eta, batez

ere, prebenitzeko.

Ultzerakontrako farmakoak ere eraginkorrak dira ultzera peptikoa ez diren

errefluxu gastroesofagikoa, urdail-hiperjariaketa eta gastritis kronikoan.

- Antiazidoak aktiboak dira orokorrean sintomak arintzeko.

- Sukralfatoa gastritis kronikoa sendatzeko erabilgarria da.

- Urdail hiperjariaketan protoi-ponparen inhibitzaileak egokienak izaten dira

sintomak arindu eta ondorio larriak eta gaixotasuna bera tratatzeko.

- Errefluxu gastroesofagikoan antihistaminikoak eta ponparen inhibitzaileak

erabiltzen dira (ikusi hurrengo atala).

ISBN: 978-84-9860-765-9


55

1.4. Segurtasuna

- Antiazidoak:

Xurgagarriak:

o Bikarbonato sodikoa: alkalosi metabolikoa, ur-erretentzioa eta

tratamenduari uzten zaionean sintomen errebotea gertatuko da.

o Karbonato kaltzikoa: hiperkaltzemia kaltzioaren xurgapenagatik.

Ez-xurgagarriak:

o Aluminioa duten prestakinek: idorreria, neurotoxikosia.

o Magnesioa duten prestakinek: beherakoak, hipermagnesiemia.

o Farmakoen xurgapena jaisten da.

- H2-antihistaminikoak eta protoi-ponparen inhibitzaileak (PPI):

o Urdail-hesteetako arazoak eta zefaleak

o Luzerako ondorioak ez daude guztiz argi: takifilaxia, hipergastrinemia,

minbizi kartzinoideak (animalietan), pneumonia eta hezurretako

hauskortasuna.

o Elkarrekintzak: ponparen inhibitzaileek mukosaren pHa igotzen dute eta

omeprazolak eta lansoprazolak P450 zitokromoa inhibitzen dute.

- M1-antimuskarinikoak:

o Eragin antikolinergikoak agertzen dira, batez ere dosi altuetan.

- Sukralfatoa:

o Idorreria.

ISBN: 978-84-9860-765-9


56

o Neurotoxikosi arriskua.

- Bismutoaren kelatzaileak:

o Gorozkiak belztu. Goragaleak, idorreria

o Luzaroan hartuz gero: entzefalopatiak, nefropatiak, hepatopatiak

- Misoprostol

o Digestio-aparatuan: beherakoak, goragaleak.

o Haurdunaldian: umetokiko uzkurketak.

1.5. Ultzeraren maneiua

Hiru egoera aurkituko ditu medikuak:

I/ Helicobacter pyloriren infekzioarekin erlazionaturiko ultzera

II/ Antiinflamatorio ez-esteroideoek (AIEEek) sortutako ultzera

III/ Helicobacter pylorirekin edo AIEEekin loturik ez dagoen ultzera

I.- Helicobacter pyloriren infekzioarekin erlazionaturiko ultzera

Kasu honetan H. pylori erauztea izango da helburua, hurrengo irizpideak beteta:

1. Ultzeraren diagnostikoa baieztatzen bada..

2. H pyloriren azterketa, arnas testaren bidez positiboa ematen badu.

Honako tratamendu farmakologikoa egingo dugu:

- Hasierako tratamendua.

ISBN: 978-84-9860-765-9


57

- Mantenu tratamendua.

II.- Antiinflamatorio ez-esteroideoek sortutako ultzera

HASIERAKO TERAPIA:

1.- Lehenengo aukera: hirukoitza 7 egunez

Omeprazola + klaritromizina + amoxizilina. Erosoa da,

eraginkorra eta eragin kaltegarri gutxiago sortzen du.

Eragozpena da klaritromizinarekiko erresistentziak ager

daitezkeela.

Penizilinarekiko alergia dagoenean amoxizilinaren ordez

metronidazola erabiltzen da: omeprazola + klaritromizina

+ metronidazola

ULTZERAREN PREBENTZIOA : pazienteak AIEEak hartu behar ditu eta ultzera

garatzeko arriskua du:

1.- Kotratamendua egin ultzerakontrako batekin:

AIEE + omeprazola.

AIEE + misoprostola.

…

2.- Hautatu AIEErik seguruena: ikusi hurrengo ikasgaia.

3.- Kotratamendua egin ultzerakontrako batekin eta hautatu AIEErik

seguruena

ISBN: 978-84-9860-765-9


58

Arrisku faktoreak hauexek dira: ultzeraren aurrekariak, adina (>65 urte), AIEE

desberdinak edota kortikoideekin elkartuta, dosi altuak, tratamenduaren iraupen luzea,

beste gaixotasun luzeak, antikoagulatzaileen preskripzioa, H. pylori.

III.- Helicobacter pylori edo AIEEekin loturik ez dagoen ultzera

Kasu honetan hobe da lehenengo lerroan antihistaminikoak erabiltzea ponparen

inhibitzaileen aurretik. Merkeagoak eta ezagunagoak dira eta, eraginkorrak izateaz

gainera, haurdunaldian eta luzaroan arrisku txikiagoak sortzen dituzte.

2 Errefluxu gastroesofagikoa

Urdailaren edukiak hestegorrira igarotzen dira urdaileko esfinterra (kardiasa) gaizki

dabilenean. Horrek asaldura inflamatorioak eragiten ditu hestegorrian.

2.1. Tratamendu farmakologikoaren helburuak

Birfluxua tratatzerakoan hiru helburu ezarriko dira:

HASIERAKO TRATAMENDUA:

- Lehenengo lerroko aukera:

Antihistaminikoa + Antiazidoa

MANTENU-TRATAMENDUA:

- Lehenengo aukera:

Antihistaminikoa: 8-12 astetan.

Edo sukralfatoa

ISBN: 978-84-9860-765-9


59

Helburu sintomatikoa.

Helburu prebentiboa.

Helburu ebolutiboa: esofagitisa sendatzea eta ondorioak tratatzea.

2.2. Talde farmakologikoak eta farmakoak

1/ Ultzerakontrakoak:

A/ Antiazidoak: magnesio hidroxidoa, aluminio hidroxidoa.

B/ Mukosaren babesleak: sukralfatoa, misoprostola.

C/ H2-Antagonistak: ranitidina, famotidina.

D/ Protoi-ponparen inhibitzaileak: omeprazola, lansoprazola, pantoprazola.

Eraginkorragoak izango dira.

2/ Prokinetikoak: metoklopramida, zisapride, zinitaprida. Urdailaren hustuketa

azkartzen dute, eta hestegorriko mugimenduak eta beheko esfinterraren presioa handitu.

3. Beherakoak

Kontuan hartu behar da beherakoen arrazoia: infekzioak (ohikoena), farmakoak,

toxinak, beste arazo batzuk.

3.1. Tratamenduaren helburuak

Hesteetako mugikortasuna inhibitzea.

Likidoa eta toxinak xurgatzea.

Mikroorganismoa erauztea.

Likidoaren eta elektrolitoen arteko oreka mantentzea.

ISBN: 978-84-9860-765-9


60

3.2. Taldeak eta farmakoak

- Hesteetako mugikortasuna inhibitzeko: farmako opioideak (loperamida).

Debekatuta dago antibiotikoek eragindako kolitisean. Goragalea, goitika,

idorreria eta logura sorten ditu.

- Likidoa eta toxinak xurgatzea: xurgatzaileak (kaolina, metilzelulosa). Ez dago

argi zientifikoki eraginkorrak ote diren. Interakzioak sortzen dituzte eta beste

farmako batzuen xurgapena oztopatzen dute.

- Mikroorganismoa erauzteko: tetraziklina (kolera), eritromizina edo

ziprofloxazinoa (Campilobacter jejuni), ampizilina (Shigella). Segurtasuna: Cl.

Difficilek sortutako kolitis pseudomenbranosoa eta erresistentziak.

4. Idorreria

4.1. Tratamenduaren helburuak

Gorotzaren ezaugarriak aldatzea (farmako libragarriak).

Dieta aldatzea, fruitu, zuntz, likido gehiago hartzeko.

4.2. Taldeak eta farmako libragarriak

- Laxante estimulatzaileak: senna, bisakodilo. Idorreria larrietan erabili behar

dira.

- Masa osatzaileak: plantago ovata, metilzelulosa. Idorreria kronikoan erabili

behar dira.

ISBN: 978-84-9860-765-9


61

- Laxante osmotikoak: fosfato sodikoa, zitrato sodikoa, laktulosa. Idorreria

akututean eta kronikoetan erabili behar dira.

- Gorotz-leungarriak: parafina likidoa, dokusato sodikoa. Idorreria akutuetan

erabili

Lehengo hiru taldeak debekatuta dago hesteetako buxaduran.

5. Goitikak

5.1. Farmako antiemetikoak

- Dopaminaren antagonistak: domperidona, metoklopramida, proklorperazina

(fenotiazinak). Hainbat eragin desiragaitz sortzen dituzte: logura, hipotentsio

posturala, eragin estrapiramidalak, prolaktina maila altuak.

- H1 antagonistak: ziklizina, zinarizina. Eragin desiragaitz hauek sortzen dituzte:

ikusmen lausoa, logura, xerostomia.

- 5HT3 hartzaileen antagonistak: ondansetron. Arazoak: zefalea, idorreria.

- Kannabinoideak: nabilona.

5.2. Goitika eragitea (urdail-garbiketan)

- Ipekakuana: urdaileko narritadura sortzen du.

ISBN: 978-84-9860-765-9


62

Gaixotasun inflamatorio eta erreumatikoak

1 Talde farmakologikoak

Antiinflamatorioen artean antiinflamatorio ez-esteroideoak (AIEE), kortikoideak

eta prozesu erreumatikoa aldatzen dute antiinflamatorioak dauzkagu. Antiinflamatorio

ez-esteroideoen artean badaude analgesikoak eta antipiretikoak soilik direnak

(metamizola eta parazetamola); hauek eragin antiinflamatorio ahula dute. Beste

antiinflamatorio ez-esteroido guztiek eragin antiinflamatorioa, analgesikoa eta

antipiretikoa dituzte. Azken hauek izango dira gaixotasun inflamatorio eta

erreumatikoetan erabiliko direnak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


63

2. Antiinflamatorioak, analgesikoak, antipiretikoak diren

AIEEak

2.1. Sailkapena egitura kimikoaren arabera

Antiinflamatorioen artean antiinflamatorio ez-esteroideoak egitura kimikoaren arabera

sailkatzen dira:

SAILKAPENA:egitura kimikoa

Salizilatoak

Azido azetikoareneratorriak

Azido fenilpropionatoareneratorriak

Azido azetilsalizilikoa(AAS)

Diflunisal

Ibuprofenoa

Naproxenoa

Diklofenakoa

Indometazina

ISBN: 978-84-9860-765-9


64

2.2. Helburu terapeutikoak

Farmako hauek mina, sukarra eta hantura arintzeko erabiltzen dira.

2.3. Eraginkortasuna

Eragin antipiretikoa eta analgesikoa: guztiek antzeko eraginkortasuna dute.

Eragin antiinflamatorioa. Eraginkorrenak: indometazina eta diklofenakoa.

2.4. Farmakozinetika: erdi-bizitzak

5 ordu baino laburragoa: aspirina, ibuprofenoa, gainerakoak.

12 ordu: naproxenoa

2 egun baino luzeagoa: piroxikam

Oxikam

Pirazolikoak

Azido antranilikoareneratorriak

Piroxikam

Meloxikam

Metamizol

Fenilbutazona (gutxitan erabilia)

Meklofenamatoa(gutxitan erabilia)

COX-2aren inhibitzaileselektiboak Zelekoxib

ISBN: 978-84-9860-765-9


65

2.5. Segurtasuna

AIEE-ek sortzen dituzten eragin desiragaitzen erantzule nagusia, sarritan, COX1-

en inhibizioa da. COX1 fisiologikoa da eta ehun gehienetan agertzen da. COX entzima

honek azido arakidonikotik prostaglandinak sortzen ditu eta prostaglandinek hainbat

funtzio fisiologiko dituzte; besteak beste, urdaileko gai babesleak eratzea eta urdaileko

azidoen sintesia murriztea. COX2, aldiz, hanturaguneetan agertzen da eta ez da

fisiologikoa. Beraz, terapeutikoki interesgarriena COX2 inhibitzea izango da. AIEE

gehienek COX entzima era ez-selektiboan inhibitzen dutenez, urdaileko mukosa kaltetu

dezakete osagai babesleen sintesia murrizten dutelako.

- Urdail-hesteetako arazoak. Sintoma zabalak izan daitezke. Farmakoei

dagokienez, arazoak sortzeko arrisku gutxieneko farmakoak hauek dira:

ibuprofenoa, diklofenakoa eta zelekoxiba. Arrisku handiagoa: indometazina,

piroxikam eta naproxenoa. COX2-aren inhibitzaile selektiboek urdail-hesteetako

arazo gutxi sortzen dituzte.

- Arazo kardiobaskularrak. Rofekoxibarekin egindako metanalisiek diote

COX2-aren inhibitzaile selektiboek ultzeraren eta digestio-arazoen arriskua

jaisten dutela eta erreakzio kardiobaskular larrien arriskua handitzen dutela.

- Giltzurrunetakoak: akutuak (Na+ erretentzioa), “AIEEek eragindako

nefropatia”, nefritis interstiziala, arazo hematologikoak.

- Arazo neurologikoak: akufenoak, zefaleak, entzumena galtzea.

ISBN: 978-84-9860-765-9


66

- Beste erreakzio batzuk: hipersentikortasun-erreakzioak, azido-base desoreka

(AAS) eta hepatotoxikotasuna (diklofenakoa). “Reye” sindromea gantz

hepatopatia idiosinkrasikoa da.

Erreakzio kaltegarriez aparte, badaude beste segurtasun kontu batzuk:

- Haurdunaldian ez dira erabili behar: erditzea atzeratzen du haudunardiaren

azken hiruilekoan hartzean.

- Elkarrekintzak:

Farmakozinetikoak: proteinekin lotzean warfarina, sulfonilureak,

eta beste farmako batzuen eragina handitu dezakete.

Farmakodinamikoak: AIEE-ek honako hauen eragina jaisten dute:

AEBI, β blokeatzaileak, diuretikoak.

3. Beste antiinflamatorioak

ISBN: 978-84-9860-765-9


67

3.1. Kortikoideak

- Eraginkortasuna: zabala da. Kortikoideak artritis erreumatikoetan eta beste

prozesu akutu inflamatorioetan (asma…) eraginkorrak dira sintomak arintzeko.

AIEE-ekin batera emango ditugu AIEEak bakarrik nahikoak ez direnean edo ezin

direnean eman.

- Farmakozinetika. Erdi-bizitzak: [prednisona~prednisolona (hobe)] <

[betametasona~dexametasona].

- Eragin desiragaitzak (kronikoa): “Cushing” sindromea, ultzera peptikoa,

infekzio birikoak.

3.2. Prozesu erreumatikoa aldatzen dutenak (FAME)

Urrearen gatzak

Inmunosupresoreak

Antipaludikoak

Sulfasalazina

Sailkapena:mekanismoaren arabera

Auranofina (a.b)Aurotiomalatoa (m.b)

MetotrexatoaLeflunomidaA ziklosporinaAzatioprina

KlorokinaHidroxiklorokina

Penizilamina

ISBN: 978-84-9860-765-9


68

Oso eraginkorrak dira mina eta hantura arintzeko eta gaixotasunaren arreratzea

moteltzeko, bereziki etengabeko gaixotasun erreumatoideo larrietan eta aktiboak diren

aldietan. Zehaztu gabeko artritietan 2. lerrokoak izango dira. Eragin atzeratua dute.

Toxikoak izaten dira eta aldizkako kontrolak egitea beharrezkoa da.

- Urrearen gatzak eta penizilamina. Auranofina eta aurotiomalatoa.

Farmakologikoki ez dira antiinflamatorio orokorrak.

- Inmunosupresoreak. Prozesu erreumatikoa aldatzen dutenen artean farmakorik

erabiliena metotrexato inmunosupresorea da. Metotrexatoa azido folikoarekin

batera hartzen da eragin kaltegarriak murrizteko.

- Antipaludikoak. Eraginkortasuna txiki-ertaina da. Arazo gutxi eragiten dituzte.

- Sulfasalazina. Arazo asko baina arinak sortzen dituzte.

- Eragile biologikoak. Eraginkorrak dira, baina oso garestiak eta esperientzia

kliniko gutxikoak. Hauek daude merkatuan: TNF-ren aurkako eragileak

(etanercept, infliximab, adalimumab), IL-en aurkako eragileak (Anakinra,

Tozilizumab) eta B edo T zelulen kontrakoak (Rituximab, Abatacept).

ISBN: 978-84-9860-765-9


69

Gaixotasun kardiobaskularrak

1 Hipertentsio arteriala

Hipertentsio arteriala primarioa zein sekundarioa izan daiteke. Hipertentsio

arteriala izateko probabilitatea handitzen duten hainbat arrisku faktore ezagutzen

dira: erretzea, dislipemia, diabetes mellitusa, adina>55 urte (gizonezkoetan) eta 65

urte (emakumezkoetan), mikroalbuminuria/iragazkortasun glomerularra<60

ml/min, obesitatea, aurrekari kardiobaskular familiarrak, ariketa fisikorik eza.

Gaixotasunak hainbat asaldura eragin ditzake organoetan; ezkerreko bentrikuluaren

hipertrofia, kardiopatia iskemikoa, bihotz-gutxiegitasuna, garuneko istripu

zerebrobaskularra, giltzurrun gutxiegitasun kronikoa, arteriopatia periferikoa,

erretinopatia.

1.1 Tratamendu farmakologikoa noiz?

Aurrehipertentsioa dagoenean organoen kaltea dagoen kasuetan bakarrik ezarriko dugu

tratamendu farmakologikoa. I mailako hipertentsio kasuetan, organoen kaltea

dagonenean edota pazienteak arestian aipaturiko arrisku faktore bat duenean aginduko

dugu tratamendu farmakologikoa. II. mailako hipertentsio kasuetan beti ezarriko dugu

tratamendua.


Morbilitatea hobetu eta hilkortasun-tasa murriztu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


70

1.3 Talde farmakologikoak eta farmakoak taldez talde

Diuretikoak

Tiazidak*

Lakiokoak**

Potasio aurreztaileak

Diuretikoak

Tiazidak*

Lakiokoak**

Potasio aurreztaileak

Hidroklorotiazida. Klortalidona

Amilorida.EspironolaktonaAmilorida.Espironolaktona

Furosemida.EtakrinikoaFurosemida.Etakrinikoa

*hipertentsiokontrakorik erangikorrena**diuretikorik erangikorrena

ISBN: 978-84-9860-765-9


71

1.b: lehenengo belaunaldikoak, 2.b: bigarren belaunaldikoak, 3. b: hirugarren belaunaldikoak

β Blokeatzaileak

Aktibitateintrinsekokoak

β1 selektiboak

Ez selektiboak

α1 Antagonistak*

β Blokeatzaileak

Aktibitateintrinsekokoak

β1 selektiboak

Ez selektiboak

α1 Antagonistak*

*basozabaltzaileak

(1. b.) Propranolol. Nadolol

(2. b.) Atenolol. Metoprolol

(3. b.) Karbedilol. Labetalol

Oxprenolol

Basozabaltzaileak

AHA-II

AEBI

α1 Antagonistak

Kaltzioantagonistak

Zuzenekoak

Losartan

Kaptopril.

Prazosin.

Basozabaltzaileak

AHA-II

AEBI

α1 Antagonistak

Kaltzioantagonistak

Zuzenekoak

Losartan

Kaptopril.

Prazosin.

Enalapril

Doxazosin

Hidralazina.Minoxidil.Nitroprusiato sodikoa

Hidralazina.Minoxidil.Nitroprusiato sodikoa

Diltiazem*. Berapamilo*.Nifedipino

ISBN: 978-84-9860-765-9


72

Elkarketak

Ekintzazentralekoak

Adrenolitiko periferikoak

Imidazolinikoak

α2 Adrenergikoak

Klonidina. Metildopa

Moxonidina

Ekintzazentralekoak

Adrenolitiko periferikoak

Imidazolinikoak

α2 Adrenergikoak

Klonidina. Metildopa

Moxonidina

Erreserpina. Guanetidina

-Diuretikoa + β blokeatzailea

-Tiazida + Potasio aurreztailea

-Diuretikoa + AEBI

-AEBI + Kaltzio antagonista

ISBN: 978-84-9860-765-9


73

1.4 Eraginkortasun klinikoa

1.4.1 Saio klinikoak

Hipertentsiokontrako tratamenduaren inguruan bi saio kliniko esanguratsu egin dira:

1.4.1.1 Plazeboarekin kontrolatutako saio kliniko aleatorizatuen metaanalisia

(Psaty eta kolab., 1997)

Ikerlan honetan, besteak beste, diuretikoen dosi txikiak, dosi handiak eta ß-

blokeatzaileak plazeboarekin konparatzen dira hipertentsioa duten pazienteetan istripu

kardiobaskularrak, kardiopatia koronarioa, bihotz-gutxiegitasuna, hilkortasun totala eta

hilkortasun kardiobaskularra prebenitzeko. Metaanalisi horretatik honako hau

ondorioztatzen da: diuretikoek eta ß-blokeatzaileek morbilitate-adierazleak jaisten

dituztela eta diuretikoak dosi txikietan erabiltzea dela egokiena aipaturiko gaixotasunak

prebenitzeko.

1.4.1.2 Tiazidarekin kontrolatutako saio kliniko aleatorizatu eta itsu bikoitza

(ALLHAT, 2002)

Saio honen helburua da lisinopril, amlodipino eta doxazosina farmakoek gaixotasun

koronarioen eta beste gaixotasun kardiobaskularren intzidentzia zenbat jaisten duten

aztertzea klortalidonarekin konparatuz hipertentsioa duten pazienteetan.

Saio kliniko horretan hau ondorioztatzen da: kaltzio-antagonistak eta AEBIak ondorio

kardiobaskularrak, bihotz-gutxiegitasuna edota istripu zerebrobaskularrak izateko

sorturiko arriskua klortalidonak sorturikoa baino handiagoa da.

ISBN: 978-84-9860-765-9


74

1.4.2 Hipertentsio arterial ez konplikatua: lehenengo lerroko farmakoak

Joint Commission-en zazpigarren txostenean honako hau gomendatzen da:

-Oro har: tiazidak dosi txikietan

-Osagai adrenergiko handia duten pertsonetan eta gazteetan: β blokeatzaileak

1.5 Segurtasuna

Erreakzio kaltegarriak garrantzitsuak izaten dira hipertentsioa duten gaixo guztietan,

baina bereziki, HTA konplikatua duten gaixoetan.

1.5.1 Diuretikoak

Hiponatremia. Hipopotasemia eta alkalisia. Hiperurizemia. Hiperlipidemia.

ISBN: 978-84-9860-765-9


75

1.5.2 ß-blokeatzaileak

Ez-selektiboak: kardiakoak, baskularrak, bronkoespasmoa,

metabolikoak eta neuromuskularrak.

ß1 selektiboak: arnas-arazo eta arazo metaboliko gutxiago eragiten

dituzte.

Aktibitate intrisekoa dutenak: bradikardia gutxiago eragiten dute.

α1-antagonistak: basozabalkuntza eragiten dute. Bihotz-gutxiegitasun

gutxiago eragiten dute.

1.5.3 Basozabaltzaileak

Angiotentsinaren entzima bihurtzailearen inhibitzaileak (AEBI):

hiperpotasemia, zefaleak, digestio arazoak, azaleko arazoak, eztul

narritagarria, angioedema.

II angiotentsina hartzailearen antagonistak (AHA-II): arazo

muskularrak, bertigoak, goiko arnas arazoak. Ez ditugu haurdunaldian

erabiliko.

α1-antagonistak: jarrera-hipotentsioa, takikardia ahula eta eragin

antikolinergikoak.

Kaltzio antagonistak: edemak, zefaleak, gorritasuna, digestio arazoak,

hipotentsioa.

ISBN: 978-84-9860-765-9


76

Zuzenekoak: edemak, zefaleak, takikardia, goragaleak.

1.5.4 Ekintza zentralekoak

Kardiobaskularrak, sedazioa, errebote-sindromea

1.6 Protokoloak

1.6.1 Hipertentsio arterial ez-konplikatua

Joint Commission-en zazpigarren txostenean honakoa gomendatzen da:

lehenengo urratsean diuretikoen dosiak erabiliko ditugu eta erantzuna txikiegia bada,

beste antihipertentsibo bat gehituko diogu. Tiaziden erantzunik ez badago edo

segurtasun nahikoa ez badu, bigarren lerroko beste farmako batekin ordezkatuko dugu

tiazida. ß-blokeatzaileak erabilgarriak izango dira, batez ere pertsona gazteengan edo

osagai adrenergiko handiko HTA-n.

Azkenengo urteetan zenbait saio kliniko argitaratu dira, eta AEBIren eraginkortasun

klinikoa frogatu dute HTA-ak sorturiko ondorio larriak prebenitzeko. Joera berri horien

arabera, AEBIak (edo AHA-IIak) lehenengo aukera gisa erabil daitezke. Joera hori

oraindik ez dago erabat onartuta nazioartean, eta horregatik itxaron beharko dugu

adituen behin betiko adostasunaren berri izan arte

1.6.2 Hipertentsio arterial konplikatua

Bihotz-gutxiegitasuna: AEBI, AHA, β-blokeatzaile batzuk, diuretikoak.

Bihotzekoa eta angina ez-egonkorra: β-blokeatzailea

ISBN: 978-84-9860-765-9


77

Bularreko angina: β-blokeatzailea, kaltzio antagonista, diuretikoa,

AEBI.

Diabetes Mellitusa eta giltzurrun-gutxiegitasun kronikoa: AEBI,

AHA.

Dislipemiak: α1-blokeatzaileak

Larrialdietan: nitroprusiato sodikoa edo hidralazina zain-barnetik

Haurdunaldian: berdin jarraitu (AEBI, AHA salbu). Eklampsia

kasuetan: Metil-dopa

1.7 Betetze terapeutikoa

Nahiz eta hipertentsioaren kontrako farmakoen eraginkortasuna eta jasangarritasuna

onak izan, gaur egun hipetentsioaren kontrola ez da egokia. Izan ere, Aram eta

kolaboratzaileek argitaratutakoaren arabera, pazienteen % 28k bere hipertentsioari ez

dio jaramonik egiten, % 39k ez du hipertentsioaren kontrako terapiarik jasotzen eta %

65ek ez dauka hipertentsioa kontrolatuta.

2 Kardiopatia iskemikoa: bularreko angina

Miokardioak behar duen oxigenoaren eta heltzen zaion oxigenoaren arteko

desoreka itzulgarria da.

Hainbat angina mota daude:

ISBN: 978-84-9860-765-9


78

Angina egonkorra: arterioesklerosiagatik gertatzen den arterien estutzea.

Esfortzuko angina da, atsedenarekin zein nitroglizerinarekin desagertzen dena.

Angina basoespastikoa (Prinzmetal-bariantea): arteria koronarioen aldizkako

espasmoa.

Angina ezegonkorra: ateroma-plakak apurtzen dira eta tronbosi koronarioa

gertatzen da. Atsedenaldiko zein esfortzuko angina da. Sintoma gogorrak

eragiten ditu eta berez agertzen da oxigenoaren beharrizana handiturik egon

gabe.


Min akutua arintzea

Krisialdiak prebenitzea

Bihotzekoa prebenitzea

Hilkortasun-tasa murriztea

ISBN: 978-84-9860-765-9


79

2.2 Talde farmakologikoak. Farmakoak

2.2.1 Anginaren kontrako terapia (antianginosoak)

Nitrato organikoak

Ekintza laburrekoak: nitroglizerina

Ekintza luzekoak: nitroglizerina eta isosorbiaren mononitratoa edo

dinitratoa

ß-blokeatzaileak: nadolol, atenolol eta metoprolol, azebutolol, labetalol.

Kaltzio antagonistak: diltiazem, berapamiloa.

2.2.2 Terapia lagungarria

Antiagregatzaileak, antikoagulatzaileak, AEBI, estatinak.

Gainera, paziente hauetan, etorkizunean hilkortasuna eta morbilitatea jaisteko, arrisku

faktoreak saihestu beharko ditugu: gantz baxuko dieta, erretzeari uztea, eta abar.

ISBN: 978-84-9860-765-9


80


2.3.1 Anginaren kontrako terapia (antianginosoak)

Nitratoak angina krisialdi akutuetan mina arintzeko erabiliko ditugu. Angina

ezegonkorrean bihotzekoak prebenitzeko ere erabili daitezke. ß-blokeatzaileak angina

egonkorrean krisialdiak prebenitzeko lehenengo aukerakoak izango dira. Angina

ezegonkorretan bihotzekoak prebenituko dituzte eta hilkortasun-tasa murriztuko dute,

batez ere gazteetan eta hipertentsioa dutenetan. Kaltzioaren antagonistak lehenengo

aukera izango dira Prinzmetal-anginan.

2.3.2 Terapia lagungarria

Azido azetilsalizilikoak dosi txikietan bihotzekoak prebenitzen ditu eta hilkortasun

kardiakoa txikitzen du. Antikoagulatzaileek bihotzekoak prebenituko dituzte eta

hilkortasun-tasa murriztuko dute. AEBI-ek, lehenengo 24 orduetan emanda,

hilkortasuna txikituko dute angina ezegonkorretan birika-kongestioa duten pazienteetan.

Angina egonkorraren kasuan, AEBI-ek hilkortasuna txikituko dute arrisku handia duten

pazienteetan (diabetesa...). Estatinek bihotzekoen intzidentzia zein bihotzekoek

eragindako hilkortasuna murriztuko dute.

2.4 Segurtasuna: eragin kaltegarriak

Nitratoak: zefaleak, bertigoak, zorabioak, hipotentsioa, gorritasuna,

takifilaxia.

β-blokeatzaileak: bradikardia, hipotentsioa, itolarria, zorabioak,

ISBN: 978-84-9860-765-9


81

bronkouzkurdura, NSZ-ko asaldurak.

Kaltzio-antagonistak: idorreria, bradikardia, zefalea, goragalea eta

zorabioak.

2.5 Protokoloa

Angina egonkorra:

<2/aste eta >2/aste: nitratoak bakarrik edo β blokeatzaileekin.

Angina ezegonkorra:

Larrialdietan: β blokeatzaileak + aspirina + nitratoak + heparina

Mantenu-tratamendua: ß-blokeatzaileak + aspirina +/- nitratoak

Printzmetal bariantea:

Kaltzio-antagonistak eta nitratoak

3 Bihotz-gutxiegitasuna

Bihotzak organismoak behar duen odol-ponpaketa mantendu ezin duenean

gertatzen da. Kardiopatia iskemikoaren eta hipertentsio arterialaren ondorioz gertatzen

da gehienetan, baina posible da beste gaixotasunen ondorio izatea ere. Bihotz-

gutxiegitasuna duen paziente batek hurrengo klinika eduki dezake: disnea, ortopnea,

itolarria, ariketari tolerantziarik eza, edemak, pisuaren handitzea, gaueko eztula eta

palpitazioak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


82

New York Heart Association-ek (NYHA) lau mailatan sailkatzen du bihotz-

gutxiegitasuna:

I. mailakoa: jarduera fisiko arruntak ez du sintomarik eragiten.

II. mailakoa: jarduera fisiko arruntak sintomak eragiten ditu.

III. mailakoa: jarduera fisiko txikiek ere sintomak eragiten dituzte.

IV. mailakoa: atsedenean ere sintomak agertzen dira.


Sintomak arintzea, progresioa moteltzea, hilkortasun-tasa murriztea.

3.2 Talde farmakologikoak. Farmakoak

Diuretikoak: hidroklorotiazida, furosemida, espironolaktona...

ß-blokeatzaileak: karbedilol, bisoprolol…

AEBI: kaptopril eta enalapril

AHA-II: losartan

Beste basozabaltzaileak: nitratoak, hidralazina eta nitroprusiato sodikoa

Inotropikoak: digitalikoak, ß1 agonista, fosfodiesterasaren inhibitzaileak.


Diuretikoak eta basozabaltzaileak eraginkorrak dira sintomak arintzeko. Diuretiko talde

guztietatik lakiokoak izango dira eraginkorrenak bihotz-gutxiegitasun akutuaren edema

tratatzeko.

ISBN: 978-84-9860-765-9


83

AEBI-ak, berriz, eraginkorrak dira sintomak arintzeko, gaixotasunaren progresioa

moteltzeko eta hilkortasun-tasa murrizteko. Horregatik, aukerako tratamendua izango

dira bihotz-gutxiegitasun kasu guztietan.

ß-blokeatzaileek gaixotasunaren progresioa moteldu eta hilkortasun-tasa murriztuko

dute kronikoki ematen direnean. Digoxinak sintomak arinduko ditu eta gaixotasunaren

progresioa motelduko du. ß1 agonistek, berriz, akutuki sintomak arintzen dituzte.

3.4 Segurtasuna

3.4.1 Diuretikoak

Oro har, diuretikoek elektrolitoen asaldura eragiten dute, hala nola, hiponatremia.

hipopotasemia eta alkalisia. Hiperurizemia eta hiperlipidemia ere eragin ditzakete.

3.4.2 ß-blokeatzaileak

Itolarria, disnea, bradikardia, hipotentsioa.

3.4.3 AEBI-ak

Eztul lehorra, hiperpotasemia, angioedema, hipotentsioa, giltzurrun-gutxiegitasuna.

3.4.4 Beste basozabaltzaileak (ikusi bularreko angina: nitratoak)

3.4.5 Inotropikoak

Digoxina: blokeo aurikulubentrikularra. Arritmiak. Eragin

neurologikoak eta psikiatrikoak. Digestio-arazoak. Hipopotasemia

egoerek digoxinaren toxikotasuna handitzen dute.

ISBN: 978-84-9860-765-9


84

ß1 agonistak: arritmiak, bularreko angina

Fosfodiesterasaren inhibitzaileak: tronbozitopenia, digestio-arazoak,

gibel-entzimak ugaritzea.

3.5 Protokoloa NYA-ren sailkapenaren arabera

NYA-ren I. maila: aukerako tratamendua AEBI-ak izango dira.

NYA-ren II. maila: AEBI-ak + Diuretikoak + ß-blokeatzaileak + digitalikoak.

NYA-ren III. eta IV. maila: AEBI-ak + Diuretikoak + ß-blokeatzaileak + digitalikoak

+ basozabaltzaileak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


85

Asaldura metabolikoak

1. Hiperlipoproteinemiak

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) 5 hiperlipoproteinemia bereizten

ditu:

Hiperkolesterolemia purua (IIa)

Hipertriglizeridemia purua (I, IV)

Hiperlipemia mistoa (IIb eta III)


Analitikoak: [HDLk]/[LDLk] erlazioa handitu, [HDLk] handitu, [LDLk] txikitu

Prebentiboak: morbilitatea eta hilkortasun-tasa murriztu.

1.2 Talde farmakologiko nagusiak. Farmako garrantzitsuak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


86


Fibratoek triglizeridoak jaitsiko dituzte eta HDL kolesterola igoko dute. Helburu

prebentiboei dagokionez, kardiopatia koronarioaren inzidentzia jaitsiko dute edo berdin

mantenduko dute. Hilkortasun-tasa, berriz, igo egingo dute edo berdin mantenduko

dute.

Erretxinen kasuan eta helburu analitikoei dagokionez, triglizeridoak igoko dituzte eta

LDL kolesterola jaitsiko dute. Helburu prebentiboei dagokionez, kardiopatia koronarioa

eta hilkortasun kardiakoa jaitsiko dituzte, baina hilkortasun ez kardiakoa handituko

dute.

Estatinek triglizeridoak eta LDL kolesterola jaitsiko eta HDL kolesterola, berriz, igo

egingo dute. Kardiopatia koronarioa, istripu kardiobaskularrak eta hilkortasun kardiakoa

jaisten dituzte, baina hilkortasun ez kardiakoa ez dute aldatzen. Horregatik guztiagatik,

lehen lerroko farmakoak izango dira hiperkolesterolemia kasuetan.

Azido nikotinikoak triglizeridoen maila jaisten du eta HDL kolesterol maila handitzen

du. Helburu prebentiboei dagokionez kardiopatia koronarioa eta hilkortasun kardiakoa

jaisten ditu eta hilkortasun ez kardiakoa berdin mantentzen du. Beraz, azido nikotinikoa

lehen lerrokoa izango da hipertriglizeridemietarako.

1.4 Segurtasuna: eragin kaltegarriak eta elkarrekintzak

1.4.1 Fibratoak

Eragin kaltegarriak: digestio arazoak, kolelitiasia, miopatiak.

Elkarrekintzak: warfarina, sulfonilureak

ISBN: 978-84-9860-765-9


87

1.4.2 Erretxinak

Eragin kaltegarriak: digestio arazoak

Elkarrekintzak: bitamina liposolugarriak. Warfarina. Digoxina. Tiazidak.

1.4.3 Estatinak

Oro har, estatinen jasangarritasuna ona da. Eragin desiragaitzak arinak izaten dira,

besteak beste, goiko arnas infekzioa, zefaleak eta sabeleko mina. Eragin desiragaitz

larriagoen artean mialgiak, miopatiak, rabdomiolisia eta artralgiak eragin ditzakete.

1.4.4 Azido nikotinikoa

Eragin desiragaitz ugari sortzen ditu, baina, oro har, arinak izaten dira. Eragin

desiragaitzak honako hauek dira: digestio arazoak, arazo metabolikoak eta azaleko

erreakzioak.

1.5 Protokoloa: noiz eta nola tratatu

1.5.1 Noiz tratatu

LDLk-ren balioa 190 mg/100 ml edo gehiagokoa denean beti ezarri beharko dugu

tratamendu farmakologikoa. LDLk- ren balioa 160 mg-190 mg/100 ml bitartekoa

denean dieta jartzen da hasieran, eta dieta eraginkorra ez bada tratamendu

farmakologikoa ere aginduko dugu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


88

LDLk- ren balioa 130 mg/100 ml baino gehiagokoa denean eta pazienteak gutxienez 2

arrisku faktore (HTA, diabetes mellitusa, aurrekari familiarrak eta abar) badauzka,

tratamendu farmakologikoa jarriko dugu.

Azkenik, LDLk- ren balioa 100 mg/100 ml baino gehiagokoa denean eta pazienteak

kardiopatia koronarioa, istripu kardiobaskularra edo gaixotasun baskular periferikoa

pairatu duen kasuan, tratamendu farmakologikoa jarriko dugu.

1.5.2 Nola tratatu

-IIa: [kolesterol] altua

-Estatinak: lehenengo aukera

-Erretxinak: bigarren lerrokoak

-Azido nikotinikoa: bigarren lerrokoak

-IIb (mistoa): [kolesterola] eta [TG] altua

-Azido nikotinikoa: lehenengo aukera. Diabetesean salbu.

-Estatinak: lehenengo lerrokoak [LDLk] oso altua denean.

-Fibratoak: bigarren lerrokoak.

2. Diabetes mellitusa

Diabetesa intsulinaren jariapenaren eskasiagatik edo intsulinaren eragin

faltagatik gertatzen da. Horrek hipergluzemia kronikoa eragiten du, eta

hipergluzemiaren ondorioz konplikazioak gerta daitezke (mikrobaskularrak,

makrobaskularrak eta neuropatiak). Diabetesaren Elkarte Amerikarrak hainbat diabetes

ISBN: 978-84-9860-765-9


89

mota bereizten ditu: I motako diabetesa, II motako diabetesa, haurdunaldiko diabetesa

eta beste diabetes batzuk (ß-zelulen funtzioan akats genetikoak edukitzeagatik eta abar).


Sintomak arintzea.

Gluzemia-maila jaistea eta profil lipidikoa hobetzea.

Hilkortasun-tasa jaistea.

Konplikazioen agerpena edo garapena saihestea.

2.2 Talde farmakologikoak

Intsulinak

Erdi mailako eragina

Eragin luzea

Eragin azkarra

Intsulinak

Erdi mailako eragina

Eragin luzea

Eragin azkarra

GlarginaDetemir

Protamina-Hagedorn Intsulina (NPH). Isofanikoa

Giza-intsulina azkarraAspartLispro

Intsulina bifasikoa

ISBN: 978-84-9860-765-9


90

Oro har, I motako diabetesa duen pazientearen tratamendurako intsulina erabiliko dugu

eta II motako diabetesa duen pazientearen tratamendurako, berriz, aho bidezko

hipogluzemiatzaileak.

Intsulinen arteko desberdintasuna farmakozinetikan datza, hau da, eraginaren hasieran,

eragin maximoaren agerpenean eta eraginaren iraupenean. Intsulinak administratzeko

hiru modu daude: xiringa bidez, boligrafoen bidez edota infusio-ponpen bidez.

Dosifikazio-eredua desberdinak bereizten dira: eredu mistoak edo hainbat dosiren

eredua.

Aho bidezko hipogluzemiatzaileak

α-glukosidasareninhibitzaileak

Intsulinaren jariapenarenestimulatzaileak

RepaglinidaNateglinida

Biguanidak

Glitazonak

Aho bidezko hipogluzemiatzaileak

α-glukosidasareninhibitzaileak

Intsulinaren jariapenarenestimulatzaileak

RepaglinidaNateglinida

Biguanidak

Glitazonak

AkarbosaMiglitol

Sulfonilureak

Meglitinidak

Metformina

RosiglitazonaPioglitazona

KlorpropamidaTolbutamidaGlibenklamidaGlipizida

Intsulinarekikoerresistentziarenmurriztaileak

Prestakin konbinatuak

Sulfonilurea + MetforminaSulfonilurea + α-glukosidasaren inhibitzaileakSulfonilurea + glitazonaMetformina + akarbosa

ISBN: 978-84-9860-765-9


91

2.3 Eraginkortasun klinikoa: aho bidezko hipogluzemiatzaileak

Diabetes Mellitus II duen paziente bati neurri ez farmakologikoak ezarriko dizkiogu

hasteko. Neurri ez farmakologikoek gluzemia kontrolatzea lortu ez badute, orduan

tratamendu farmakologikoa aginduko dugu. Biguanidak, ez dutenez pisua igotzea

eragiten eta profil lipidikoan eragin onuragarriak dituztenez, aukerakoak izango dira

dislipemia eta gehiegizko pisua duten pazienteetan. Gainera, metformina da

diabetesaren konplikazio mikrobaskularrak eta makrobaskularrak prebenitzen dituen

antidiabetiko bakarra. Aurrekoa kontuan harturik, oro har, metformina izango da

diabetes mellitus II duen paziente batentzat aukerakoa den farmakoa. Meglitinidak eta

glitazonak bigarren lerrokoak izango dira eta baita glitazonak ere. α-glukosidasaren

inhibitzaileak ortordu ondoko hipergluzemia kontrolatzeko eraginkorrak izango dira.

2.4 Segurtasuna: eragin kaltegarriak eta interakzioak

2.4.1 Intsulinak

Hipogluzemia eta azaleko asaldurak eragin ditzakete. Hainbat egoerak eta farmakok

intsulinaren beharra handitu edo txikitu dezakete.

2.4.2 Sulfonilureak eta repaglinida

Hipogluzemia, pisua handitzea, urdail-hesteetakoak, odoleko asaldurak eragin ditzakete.

Beraien eragina handitzen dute alkoholak, ß-blokeatzaileek, eta abarrek eta beraien

eragina txikitzen dute hurrengo farmakoek: rifanpizina, diuretikoak eta kortikoideak.

ISBN: 978-84-9860-765-9


92

2.4.3 Metformina

Urdail-hesteetakoak eta azidosi laktikoa eragin ditzake.

2.4.4. Glitazonak

Edemak, pisua handitzea eta hezur-haustura eragin ditzakete. Azken ikerketen arabera

rosiglitazonak gaixotasun kardiobaskularrak pairatzeko arriskua handitzen du.

2.4.5 -glukosidasaren inhibitzaileak

Urdail-hesteetakoak eragin dezakete.

ISBN: 978-84-9860-765-9


93

Antisorgailuak

1 Sailkapena

Estrogenoak: etinilestradiol, mestranol

Gestagenoak:

17-OH-progesteronaren deribatuak: ziproterona azetatoa,

medroxiprogesterona, megestrol.

19-nortestosteronaren deribatuak: 1. belaunaldia, 2. belaunaldia

(lebonorgestrel), 3. belaunaldia (desogestrel, gestodeno, eta abar),

berriak (drospirenona).

Antiandrogenoa: ziproterona. Ez da erabiltzen antisorgailu gisa, birilizaziorako

baizik.

2 Farmazia-prestakinak eta administrazio-bideak

2.1 Antisorgailu konbinatuak (estrogenoak + gestagenoak)

Hiru astetan zehar hartzen dira eta astebeteko atsedenaldia/plazeboa egiten da ondoren.

-Aho bidezko monofasikoak: egunero hartzen diren pilulek hormonen dosi bera

daukate.

ISBN: 978-84-9860-765-9


94

-Aho bidezko sekuentzialak: zikloak aurrera egiten duen heinean, gestagenoen

dosiak aldatzen doaz, eta egunero pilula desberdinak hartzen dira.

-Txaplatak: bioerabilgarritasuna handiagoa da eta maila egonkorragoak lortzen

dira.

-Baginarako eraztuna: hilero eraztun berria jartzen da. Bioerabilgarritasuna

handiagoa da eta maila egonkorragoak lortzen dira.

-Muskulu-barnekoa: hilero dosi bat ematen da. Erabilgarria izan daiteke

bidaiarientzat zein gaixo psikiatrikoentzat.

2.2 Gestagenoak bakarrik

Gutxiago erabiltzen dira. Estrogenoak kontraindikatuta daudenean edota edoskitzaroan

aginduko ditugu. Bigarren lerroko aukera izango dira.

-Minipilula: 28 egunez hartzen da atsedenaldirik gabe.

-Umetoki barneko gailua (DIU): 5 urte irauten du. Dismenorrea eta

hipermenorrea murrizten ditu.

-Hormona biltegiak: larruazal azpiko inplantea eta muskulu-barneko

injektagarria.

3 Helburu terapeutikoak

Antisorkuntza

ISBN: 978-84-9860-765-9


95

Dismenorrea arintzea

Ordezko terapia hormonala egitea

Androgenizazioa saihestea

Hileko-zikloaren asaldurak edo obulutegiko kiste funtzionalak

murriztea.

4 Antisorgailu hormonal konbinatuen eta gestagenoen

eraginkortasuna

PEARL indizea: urtebeteko haurdunaldi kopurua / antisorgailu jakin bat hartzen

duten 100 emakume. 0-1: aho bidezko konbinatuak eta abar . 1-2: muskulu-barneko

konbinatua eta gestageno guztiak.

5 Antisorgailu hormonal konbinatuen eta gestagenoen

segurtasuna

5.1 Eragin desiragaitzak

GESTAGENOAKKONBINATUAK

Arinak Larriak Arinak Ertainak

Kardiobaskularrak

Minbiziak

Urdail-hesteetakoak

Depresioa

ISBN: 978-84-9860-765-9


96

5.1.1 Konbinatuak

a) Arinak: goragaleak, mastalgiak, edemak, umore aldaketak eta zefaleak.

b) Larriak

Kardiobaskularrak

-Bihotzekoak eta istripu kardiobaskularrak izateko probabilitatea 3 aldiz handiagoa da

antisorgailuak hartzen dituzten emakumezkoengan populazio orokorrean baino.

Aipatutako arrisku igoera hori ikusten da adibidez estrogenoen dosiak altuak direnean.

-Hipertentsio arteriala: HTA edukitzeko probabilitatea 3-6 aldiz handiagoa da. Hainbat

arrisku faktore daude.

-Gaixotasun zain-tronboenbolikoa izateko probabilitatea 3 aldiz handiagoa da. Hainbat

arrisku faktore daude.

Minbiziak

-Aho bidezko antisorgailuek zervixeko minbizi mota batzuk agertzeko arriskua igotzen

dute. Baina ez dago argi arrisku igoera farmakoarekin zuzenean lotuta dagoen edo

zeharka.

-Antisorgailuek bularreko minbizia agertzeko arriskua igotzen duten kasu batzuetan.

Urdail-hesteetakoak

Hepatopatiak, zistopatiak, hesteetako hanturazko gaixotasunak.

Depresioa

ISBN: 978-84-9860-765-9


97

5.1.2 Gestagenoak

a) Arinak: amenorrea edo ezohiko odoljarioa, baginitis atrofikoa, urduritasuna,

hipergluzemia.

b) Ertainak: pisua irabaztea, gernu genitaletako infekzioak, eragin anabolikoak,

administrazio ondorengo amenorrea.

5.2 Elkarrekintza farmakologikoak

Aho bidezko antisorgailuen eraginkortasuna jaisten dute antibiotiko batzuek eta

antiepileptikoek. Gainera, aho bidezko antisorgailuek imipramina eta bentzodiatzepinen

eragina handitzen dute, eta intsulina eta hipogluzemiatzaileena, berriz, jaitsi egiten dute.

5.3 Kontraindikazioak

Antisorgailu guztiek: hepatopatia, hormonen menpeko minbiziak, zehaztu gabeko

baginako odoljarioa.

Konbinatuek: Tronboenbolismoa, kardiopatiak, dislipemiak, zefalea larriak.

4 Koitoaren ondorengo kontrazepzioa

Babesik gabeko sexu-harremanen ondoren edota ohiko antisorgailua ondo ez

erabiltzeagatik haurdunaldia saihesteko medikamentu bat edo gailu bat erabiltzean

datza. Bi aukera daude:

ISBN: 978-84-9860-765-9


98

<72 ordu

-Gestagenoak bakarrik: eraginkortasun handiena duen aukera. Zenbat eta beranduago

hartu orduan eta eraginkortasun txikiagoa izango du pilulak.

-Estrogenoak eta gestagenoak: gestagenoen dosi altuak hartu ezin diren kasuetan

erabiliko dugu aukera hau.

>72 ordu eta <120 ordu

Umetoki barneko gailua (DIU) izango da eraginkorrena.

5 Pilula abortiboa

Pilula abortiboak 600 mg mifepristona ditu. Pazienteak dosi bakarrean hartuko du

pilula. Pilua abortiboa hartu ondoren prostaglandina eman behar da bagina bidez edo

misoprostola aho bidez uteroko uzkurketak eragiteko eta umekia kanporatzeko.

ISBN: 978-84-9860-765-9


99

Minaren tratamendua

1 Farmako analgesikoak

Osasunaren Mundu Erakundeak (OMEk) finkatu du minaren tratamendurako

eredua, “Minaren Eskailera” deritzona.

Hauek dira minaren tratamenduan erabiltzen diren talde farmakologikoak:

- Ohiko analgesikoak: antiinflamatorio ez esteroideoak eta farmako opioideak.

- Farmako laguntzaileak: psikofarmakoak, konbultsiokontrakoak, kortikoideak.

2 Antiinflamatorio analgesikoak

2.1 Sailkapena

ISBN: 978-84-9860-765-9


100

2.2 AIEE taldean dauden analgesikoak: segurtasuna

2.2.1 Parazetamola

Segurtasuna ona da. Horregatik lehenengo lerroko farmakoa izango da. Gibel-

toxikotasuna eragin dezake.

2.2.2 Metamizola edo dipirona

Segurtasuna txarra da. Toxikotasun hematologiko larria eragin dezake.

3 Opiazeoak

3.1 Farmako opioideen sailkapena:

Mistoakµ agonista selektiboak

OsoakMorfina. Fentaniloa.Hidromorfona. OxikodonaMetadona. Meperidina

Partzialak:Kodeina. Dihidrokodeina. Tramadola (mekanismo mistoa)Dextropropoxifenoa (kendu DUTE).

к AGONISTA-µ ANTAGONISTA:

Pentazozina. Nalbufina

µ AGONISTA-к ANTAGONISTA:

Buprenorfina (partziala µ-etan)

ISBN: 978-84-9860-765-9


101

Agonista partzialak: OMEren eskaileran bigarren urratsean daude, AIEE-ekin

batera.

Agonista osoak: OMEren eskaileran hirugarren urratsean daude, AIEE-ekin batera.

3.2 Opiazeoen ezaugarri komunak

- Farmakozinetika:

Xurgapena oso ona da aho bidez, nahiz eta bioerabilgarritasuna txikia izan askotan.

Metabolismoari dagokionez, morfinak gibeleko lehenengo pausoko eragina jasaten

du, azido glukuronikoarekin konjugatzen da eta aktiboa den metabolitoa sortzen da,

morfina 6 glukuronidoa. Kodeina, aldiz, morfina bihurtzen da desmetilazioaren

bidez. Opiazeoen banaketa oso zabala da eta gantz-ehunetan eta ehun muskularretan

metatzen da. Iraizketa gernu bidez gertatzen da.

- Erreakzio kaltegarriak:

Hasierakoak eta behin-behinekoak: goragaleak eta goitikak, logura.

Kronikoak: dependentzia fisikoa eta psikikoa, idorreria.

Ezohikoak: pruritoa, izerdia botatzea, eta abar.

- Dependentzia:

Fisikoa eta psikikoa.

Tolerantzia gurutzatua da beste opiazeoekiko, miosia eta idorreria salbu.

- Gaindosiak. Arrisku larriagoa agonista osoak, ertaina pentazozinarekin eta

ahulagoa agonista partzialekin: arnas-depresioa, miosia, lozorroa (koma).

ISBN: 978-84-9860-765-9


102

- Interakzioak: sedagarriak, antipsikotikoak eta MAOren inhibitzaileak.

3.3 Opiazeoa aukeratzeko irizpideak

Hiru irizpide erabiltzen dira opiazeoak hautatzeko orduan.

- Eraginkortasuna

- Farmakozinetikaren ezaugarriak

- Segurtasuna

1.- ERAGINKORTASUNA

- Helburu terapeutikoa. Analgesia: mina arintzea.

- Analgesiaren eraginkortasuna. Aktibitate intrintsekoaren arabera: µ

agonistak > к agonistak; agonista osoak > agonista partzialak.

- Potentziak. Morfina prototipoa da. Potentzia handiagoa dute hauek:

buprenorfina, fentaniloa, hidromorfona eta oxikodona.

2.- FARMAKOZINETIKA

ISBN: 978-84-9860-765-9


103

Erdi-bizitzak:

- Laburrak: fentanilo

- Ertainak: morfina, meperidina eta kodeina

- Luzeak: buprenorfina, metadona, fentanilo, oxikodona, hidromorfona,

morfina

Hau guztia kontuan hartuta, esan dezakegu zenbait oinarrizko jarraibide daudela min

kronikoren tratamendu farmakologikoa ongi egiteko:

1. Historia egitea minaren ezaugarriak ondo ulertzeko. Etiologia ezaguna bada,

tratatuko dugu.

2. Farmako analgesikoaren ezaugarrien arabera dosi-eredua ondo egokitu

beharko dugu. Mantenu-dosi eredua (aldizkakoa) min basal jarraikia

arintzeko ezarri beharko dugu. Erreskate dosi eredua farmako analgesiko

kontrolerrazekin jarri beharko dugu min irruptiboa arintzeko. Min

kronikoan, farmakoen dosi-ereduak preskribitu behar dira sintomak agertu

aurretik hartzeko.

3. Eragin desiragaitzak prebenitzeko, hobe opioideak beste analgesikoekin

batera preskribitzea. Opiazeoen eragin desiragaitz kronikoak prebenitzeko,

hasierako tratamenduan hurrengo farmako hauek preskribituko ditugu:

libragarri arina, antiemetiko bat eta urdail-babesle bat.

4. Administrazio-bideak farmakoen eta minaren ezaugarrien arabera hautatuko

ditugu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


104

Garrantzitsua da haien abantailez eta desabantailez jabetzea.

4 Analgesiko laguntzaileak

4.1 Helburuak: ohiko analgesikoen laguntzailea, haien efikazia eta segurtasuna

hobetzeko; lehenengo lerrokoak izango dira zenbait min motatan: min neuropatikoetan,

neuralgietan, eta abar.

4.2 Taldeak eta farmakoak

- Antidepresiboak

- Konbultsiokontrakoak

- Anestesiko lokalak

- Kortikoesteroideak

- Neuroleptikoak

…

ISBN: 978-84-9860-765-9


105

Desoreka psikiatrikoak

1 Antsietatea eta loezina


GABAA agonistak: bentzodiazepinak eta zoplikona – zolpidem

5-HT1A agonistak: buspirona

β-blokeatzaileak: propanolol farmakoa antsietatearekin erlazionatutako

sintoma periferikoak tratatzeko erabiliko da.

Beste sedagarri batzuk: antidepresibo triziklikoak, antihistaminikoak,

antipsikotiko batzuk.

1.2 Bentzodiazepinak

Erdi-bizitza labur-ertainekoak: triazolam, midazolam, alprazolam,

lormetazepam, lorazepam…

Erdi-bizitza ertain-luzekoak: ketazolam, diazepam, klorazepato…

1.2.1 Farmakozinetika

- Aho bidezko xurgapena azkarra eta ona da

- Metabolismoa bikoitza da

ISBN: 978-84-9860-765-9


106

- Banaketa: proteinei lotuta garraiatzen dira, gantz-ehunetan metatzen dira eta

hesiak zeharkatzen dituzte.

- Iraizketa gernu bidez gertatzen da.

1.2.2 Helburu terapeutikoak

- Antsiolitikoa

- Sedagarria

- Hipnotikoa

1.2.3 Eraginkortasuna

Farmakozinetikaren araberakoa izango da. Bentzodiatzepinekin hainbat arreta maila lor

ditzakegu: eragin antsiolitikotik eragin anestesikora. Lortzen den eragina hiru parametro

hauen araberakoa izango da: erdi-bizitza, farmakoaren dosia eta xurgapen-abiadura.

Antsiolitikoak eta sedagarriak: erdi-bizitza ertain edo luzeko farmakoak

erabiltzen dira. Tratamendu kronikoetan erabiltzen dira.

Hipnotikoak: loa eragiteko erdi-bizitza labur-ertainekoak erabiltzen dira

eta esnatze goiztiarrak saihesteko, berriz, erdi-bizitza luzekoak eta

xurgapen azkarrekoak.

Erlaxagarri muskularrak: espasmoak arintzeko.

Konbultsiokontrakoak: diazepam (status epileptikoan) eta klonazepam

(haurtzaroko epilepsian).

ISBN: 978-84-9860-765-9


107

Izu-atakeak: alprazolam eta klonazepam.

1.2.4 Eragin desiragaitzak

Neuropsikiatrikoak: sedazioa, logura eta nahasketak

Asaldura motorrak: kirol errendimenduan jaitsiera, ataxia…

Bereziak: urduritasuna, zefaleak, ajea, amnesia anterogradoa…

Menpekotasuna: fisikoa eta psikikoa. Tolerantzia.

Teratogenia arriskua

Beste batzuk: hipersentikortasun erreakzioak, arazo hematologikoak…

1.2.5 Elkarrekintzak

Nerbio-sistema zentraleko depresoreekin elkartzean gaindosi hilgarriak gerta daitezte.

Gaindosiaren tratamendua bentzodiatzepinen hartzailearen antagonistarekin egiten da:

Flumazeniloa.

1.3 Zopiklona eta zolpidem

- Eraginkortasuna: hipnotiko onak, ez dira antsiolitikoak.

- Abantailak: erdi-bizitza laburra eta abstinentzia-sindrome ahula.

ISBN: 978-84-9860-765-9


108

1.4 Buspirona eta analogoak

- Abantailak: interakzio eta sedazio gutxi…

- Arazoak: antsiolitiko ahulak dira eta eragin kliniko atzeratua dute.

-Erabilgarritasuna: antsietatea tratatzeko bigarren lerroko aukera izango da.

1.5 Beste zenbait sedagarri eta hipnotiko

1.5.1 Antihistaminikoak

Bentzodiazepinak debekatuta daudenean erabiltzen dira. Antzinakoak nerbio-sistema

zentralera iristen dira.

1.5.2 Propanolol

Antsitatearen osagai fisikoak arintzen ditu.

1.5.3 Antidepresibo triziklikoak

Antsietate maila altuko depresioa duten pazienteak tratatzeko erabiliko dira.

1.5.4 Klometiazola

Hipnotiko moduan erabiltzen da zahartzaroan. Alkoholarekiko abstinentzian ere

erabilgarria da.

ISBN: 978-84-9860-765-9


109

1.5.5 Barbiturikoak

Hirugarren eta laugarren lerrokoak dira. Antiepileptiko eta anestesiko orokor moduan

erabiltzen dira.

2 Depresioa


- Triziklikoak: desipramina, imipramina, amitriptilina.

- MAOren inhibitzaileak: tranilzipromina, fenelzina, moklobemida.

- Serotoninaren berxurgapenaren inhibitzaile selektiboak (SBIS):

fluoxetina, fluboxamina, paroxetina, zitalopram, sertralina.

- Beste batzuk:

Hartzaileen antagonistak: mirtazapina

Monoaminen berxurgapenaren inhibitzaileak: reboxetina,

benlafaxina, duloxetina, maprotilina.

Mistoak: mianserina, trazodona.


Helburu terapeutikoa sintomatikoa da. Tratatzen dena ez da gaixotasuna bera.

ISBN: 978-84-9860-765-9


110

2.3 Eraginkortasuna

- Atzerapen terapeutikoa gertatzen da.

- Populazio orokorrean antzeko eraginkortasunak izango dituzte farmakoek.

- Elkarketak: bi antidepresibo batera eman daitezke, beren eraginkortasuna

handiagotzen baita.

2.4 Segurtasuna

Antidepresibo bat preskribatzerakoan segurtasuna da faktore nagusia.

2.4.1 Triziklikoak: eragin antimuskarinikoa, antihistaminikoa, eragin

antiadrenergikoa…

2.4.2 MAOren inhibitzaileak: oro har, eragin desiragaitzak jasanezinak izaten dira,

eta, horregatik, bigarren lerroko aukera bihurtu dira. Elkarrekintzak ere maiz

agertuko dira, eta larriak izan daitezke, elikagai zein farmakoekin.

2.4.3 SIBS: lehen lerroko farmakoak izaten dira depresioa tratatzeko, jasangarritasun

hobea dutelako beste farmakoek baino. Hala ere, eragin desiragaitzak badituzte:

digestio arazoak eta arazo neuropsikiatrikoak.

Elkarrekintzak: P450 entzimaren bitartez metabolizatzen diren farmakoekin eta

MAOren inhibitzaileekin.

ISBN: 978-84-9860-765-9


111

3 Mania

3.1 Litioaren eraginkortasuna

- Sintomatikoa

- Prebentiboa

3.2 Segurtasuna

Litioa farmako arriskutsua da, eragin desiragaitz larriak sor ditzakeelako. Indize

terapeutiko estua du. Digestio-arazoak, kalte neurologikoak eta poliuria gerta daitezke.

4 Psikosia

4.1 Antipsikotiko taldeak eta farmakoak

- Tipikoak (D2 antagonistak):

Fenotiazinak: klorpromazina, tioridazina.

Butirofenonak: haloperidol.

Tioxantenoak: flupentixol.

Pimozida

- Atipikoak.

D1/D4 antagonistak: klozapina, olanzapina.

D/5-HT antagonistak: risperidona.

ISBN: 978-84-9860-765-9


112


Helburu terapeutikoa beti izaten da sintomatikoa, hau da eskizofrenia edo

psikosiaren sintoma positibo zein negatiboak arintzea.

4.3 Eraginkortasuna

- Alde handia dago pertsona batetik bestera.

- Eraginkortasun klinikoaren atzerapena agertzen da.

4.4 Segurtasuna

Antipsikotikoek arazo neurologikoak sortzen dituzte batez ere: sindrome

neurologiko akutua, kronikoa eta gaiztoa. Horretaz gainera, eragin sedagarriak eta

antimuskarinikoak izaten dituzte. Beste zenbait arazo ere izaten dira, hematologikoak

eta bihotzekoak. Erreakzio kaltegarri hauek baldintzatzen dute medikamentu zehatz

baten preskripzioa eta taldearen eta farmakoaren arabera gertatzen dira.

ISBN: 978-84-9860-765-9


113

Gaixotasun neurologikoak

1 Parkinsonen gaixotasuna

1.1 Taldeak

Dopaminergikoak: aitzindaria (L-DOPA) eta agonista zuzenak (bromokriptina,

pergolida eta ropirinola).

B-MAO-ren inhibitzaileak: selegilina eta rasagilina.

COMT-en inhibitzaileak: entakapona.

Amantadina

Antikolinergikoak: benzatropina eta biperidenoa.


Tratamendu sintomatikoa eta gaixotasunaren aurrerapena moteltzea.

1.3 Eraginkortasuna

1.3.1 L-DOPA

L-DOPA DDCaren inhibitzaile batekin eman behar da. Inhibitzaile horiek bentserazida

eta karbidopa dira, eta L-DOPA horietako batekin ematen da eragin desiragaitz

periferikoak murrizteko eta nerbio-sistema zentralean eraginkortasuna handitzeko. L-

ISBN: 978-84-9860-765-9


114

DOPA lehen lerroko tratamendua da gaixotasunaren hasierako faseetan. Gaixotasunak

aurrera egin ahala, farmakoaren eraginkortasuna jaitsi egiten da eta fluktuazio motorrak

eragiten ditu.

1.3.2 Agonista dopaminergikoak

L-DOPA bezain eraginkorrak dira, baina fluktuaziorik sortzen ez dutenez L-DOPArekin

batera ematen dira DOPAren dosiak jaitsi eta fluktuazioak murrizteko.

1.3.3 B-MAOren inhibitzaileak

Fluktuaziorik sortzen ez dutenez, L-DOPArekin batera ematen dira DOPAren dosiak

jaitsi eta fluktuazioak murrizteko.

1.3.4 COMT-en inhibitzaileak

Beti L-DOPArekin batera ematen dira, baina ez dira asko erabiltzen. Ez dute

fluktuaziorik sortzen.

1.3.5 Amantadina

Dopamina askatzen du. Eraginkortasun txikia du eta efektu laburra, eta horregatik L-

DOPArekin batera ematen da.

ISBN: 978-84-9860-765-9


115

1.3.6 Antikolinergikoak

Antidopaminergikoek eragindako parkinsonismo iatrogenikoan erabiltzen dira.

Eraginkorrak dira dardaretarako eta zurruntasunerako.

1.4 Segurtasuna

L-DOPA: periferikoak (urdail-hesteetakoak…) eta zentralak

(neurologikoa…).

Agonista dopaminergikoak: L-DOPAren antzekoak baina

bortitzagoak eta maiztasun handiagokoak.

B-MAOren inhibitzaileak: L-DOPAren antzekoak + loezina,

interakzioak.

Amantadina: arazo neuropsikiatrikoak eta bihotz-gutxiegitasuna.

Antikolinergikoak: zentralak (amnesia…) eta periferikoak:

xerostomia, idorreria...

2 Epilepsia

2.1 Farmakoak eta taldeak

-Fenitoina

-Karbamazepina

ISBN: 978-84-9860-765-9


116

-Etosuximida

-Balproato sodikoa

-Bentzodiazepinak: diazepam, klonazepam.

-Barbiturikoak: fenobarbital...

-GABAergiko berriak: bigabatrina, lamotrigina...

Antiepileptikoek, oro har, sodio edo kaltzio erretenen blokeo postsinaptikoa , GABA

sistemaren indartzea edota glutamato sistemaren inhibizioa eragiten dute.


-Krisialdia etetea.

-Krisialdiak prebenitzea.

2.3 Eraginkortasuna

Krisi generalizatu toniko-klonikoak

(Grand Mal)Karbamazepina ≈ balproatoa

≈ fenitoina

Ausentziak

(Petit Mal)

a/ Sinpleak Etosuximida > balproatoa

b/ Konplexuak:

ausentziak + krisi

toniko-klonikoak

Balproatoa

Miokloniak Balproatoa

Krisi partzialak (sinple & konplexuak)

-Karbamazepina > balproatoa >

fenitoina

-GABAergiko berriak

Status epileptikoa-Diazepam

-Barbiturikoak (krisialdi

errefraktarioetan)

Haur-epilepsia Klonazepam

Krisi generalizatu toniko-klonikoak

(Grand Mal)Karbamazepina ≈ balproatoa

≈ fenitoina

Ausentziak

(Petit Mal)

a/ Sinpleak Etosuximida > balproatoa

b/ Konplexuak:

ausentziak + krisi

toniko-klonikoak

Balproatoa

Miokloniak Balproatoa

Krisi partzialak (sinple & konplexuak)

-Karbamazepina > balproatoa >

fenitoina

-GABAergiko berriak

Status epileptikoa-Diazepam

-Barbiturikoak (krisialdi

errefraktarioetan)

Haur-epilepsia Klonazepam

ISBN: 978-84-9860-765-9


117

2.4 Segurtasuna

2.4.1 Fenitoina

Tarte terapeutiko estua duenez, odoleko kontzentrazio maila monitorizatu behar da.

Gibelean metabolizatzen da P450 zitokromoaren bidezko oxidazio saturagarriaren

bidez. Dosia eta plasma-kontzentrazioaren arteko erlazioa ez da guztiz lineala.

Neurologikoak: dosiaren menpekoak dira. Ataxia eta bertigoak.

Beste batzuk: anemia megaloblastikoa, hipersentikortasun erreakzioak,

hiperplasia gingibala…

Elkarrekintzak: antiepileptiko gehienek indukzio entzimatikoa eragiten

dute.

2.4.2 Karbamazepina

Neurologikoak: dosi menpekorrak dira. Nerbio-sistema zentralaren

depresioa, ataxia, ikusmen lausoa…

Beste batzuk: aplasia medularra eta hipersentikortasun erreakzioak.

Elkarrekintzak: indukzio eta autoindukzio entzimatikoa eragiten du.

2.4.3 Balproatoa

Arazo neuromuskularrak, hepatopatiak, alopezia.

ISBN: 978-84-9860-765-9


118

2.4.4 Etosuximida

Digestio arazoak

Arazo neurologikoak

Lupusaren antzeko sindromea eragiten du

2.4.5 Gabaergiko berriak

Nerbio-sistema zentraleko depresioa

Bertigoak

Elkarrekintzak

Oro har, antiepileptikoak teratogenikoak dira eta sortzetiko malformazioak eragiten

dituzte.

3 Alzheimerren gaixotasuna

Alzheimerra duten pertsonetan neurona kolinergikoen endekapena gertatzen

denez, gure helburua nerbio-sistema zentralean funtzio kolinergikoa handitzea izango

da.

ISBN: 978-84-9860-765-9


119

3.1 Talde farmakologikoak eta farmakoak

3.1.1 Azetilkolinesterasaren inhibitzaile selektiboak

Donepezilo

Galantamin

Ribastigmina

3.1.2 NMDA hartzailearen antagonistak

Memantina

3.1.3 Beste batzuk: Antidepresiboak, antipsikotikoak eta antsiolitikoak


Eguneroko jarduerak hobeto burutzea.

Funtzio kognitiboa hobetzea eta kognizioaren hondatzea atzeratzea.

Gogo-aldartearen eta portaeraren asaldurak prebenitzea.

Konplikazioak prebenitzea.

ISBN: 978-84-9860-765-9


120

3.3 Eraginkortasuna

3.2.1 Azetilkolinesterasaren inhibitzaile selektiboak

Eraginkorrak dira Alzheimerren gaixotasunaren fase arinetarako edo moderatuetarako.

Antzeko eraginkortasuna dute guztiek. Funtzio kognitiboa hobetzen dute baina ez dute

gaixotasunaren eboluzioa eteten.

3.2.2 NMDA hartzailearen antagonistak

Badirudi eraginkorrak direla funtzio kognitiboa hobetzeko, portaeraren asalduretarako

eta gaixoaren egoera orokorra hobetzeko, eta horregatik, Alzheimerren gaixotasunaren

fase moderatu eta larrietarako erabiliko ditugu.

3.3 Segurtasuna

3.3.1 Eragin kaltegarriak

Azetilkolinesterasaren inhibitzaile selektiboak

Jasangarritasun ona dute. Urdail-hesteetako arazoak sor ditzakete.

NMDA hartzailearen antagonistak:

Idorreria, hipertentsio arteriala…

ISBN: 978-84-9860-765-9


121

3.4.2 Elkarrekintzak

Azetilkolinesterasaren inhibitzaile selektiboak

-Farmakodinamikoak: antikolinergikoekin eta kolinergikoekin

-Farmakozinetikoak: induktore entzimatikoekin donepezilo eta galantaminaren kasuan.

NMDA hartzailearen antagonistak: Memantina

-Beste NMDA antagonistekin: amantadina.

-Antiespasmodikoekin: dantroleno

-L-DOPA eta agonista dopaminergikoekin

4 Zefaleak

4.2 Talde farmakologikoak eta farmakoak

Triptanak5-HT1B/D agonistak

AIEE

Goitikakontrakoak

Ergotikoen deribatuak

AASIbuprofenoaNaproxenoaDiklofenakoaParazetamolaAAS + parazetamola + kafeina

MetoklopramidaDronperidona

Sumatriptana (aho, larru, sudur)

Beste triptanak (zolmitriptannaratriptan, rizatriptan)

ErgotaminaDihidroergotamina

ISBN: 978-84-9860-765-9


122


Sintomen iraupena eta intentsitatea murriztea

Krisialdien maiztasuna murriztea

4.4 Eraginkortasuna

AIEE

Krisialdi arin-moderatuetarako lehenengo lerrokoak izango dira.

Goitikakontrakoak

Badirudi AIEEekin batera emanda urdail-hustuketa handitu eta goragaleak

arintzen dituztela eta sintomatologia hobetzen dutela.


Triptanak baino eraginkortasun txikiagoa dute sintomen iraupena eta

intentsitatea murrizteko.

Triptanak

Oso eraginkorrak dira. AIEEk krisialdi arinetan eraginik ez duten kasuetan ere

emango ditugu.

ISBN: 978-84-9860-765-9


123

4.5 Segurtasuna: eragin desiragaitzak


Zorabioak eta eskuetako eta hanketako parestesia. Kardiopatia iskemikoa duten

pazienteei ez diegu aginduko.

Triptanak

Berragertzeak. Goragalea, goitika. Kardiopatia iskemikoa duten pazienteei ez diegu

aginduko.

4.6 Profilaxia: noiz, zenbat denbora eta farmakoak

Honako kasu hauetan aginduko dugu tratamendu profilaktikoa:

Krisialdiak gutxienez hilabetean bi aldiz gertatzen direnean.

Krisialdiak oso larriak eta luzeak direnean.

Tratamendu akutuaren gainerabilera dagoenean .

Profilaxia 1-3 hilabetetan aginduko dugu eta eraginkorra den aztertuko dugu.

Eraginkorra bada 6 hilabetera luzatuko dugu. Migrainaren profilaxirako lehen lerroko

farmakoak ß-blokeatzaileak izango dira.

ISBN

: 97

8-8

4-9

86

0-7

65

. © J. P

ined

a & A

. Men

digu

ren

. Fitxategi hau

ikasleen

tzako b

ertsioa d

a; bestelako

erabileretarako

auto

retza aito

rtu b

ehar d

a

FARMAKOLOGIA APLIKATUA: oinarri teorikoak zentzuz erabiltzeko

Documents

Transcript of FARMAKOLOGIA APLIKATUA: oinarri teorikoak zentzuz erabiltzeko