Euskeraren Xarma 1. bilkura · 2018. 10. 7. · Aukeretako bat hizkuntza da. Mintzaira bakoitzak...

Euskeraren Xarmaren 1. Bilkura - 2018ko irailaren 29an – Araotz 1

Euskeraren Xarma

1. bilkura 2018ko irailak 29, larunbata

Sandaili Koba - Araotz – Oñati

Euskeraren baitan ditugun mundu ikuskera,

berdintasuna, komunitate zentzua, ekologia,

gizatasuna, zientzia, askatasuna…


Aurkibidea

1. Egitaraua................................................................................................................2 2. Sarrera ...................................................................................................................3 3. Pablo Arrieta..........................................................................................................4 4. Agurtza eta Aintzane Lazkano ...............................................................................5 5. Joseba Mintegi ......................................................................................................9 6. Jabi Goitia Blanco ................................................................................................15 7. Jon Goitia Blanco .................................................................................................19 8. Maixa Bilbao Uriarte............................................................................................25 9. Pako Iriarte ..........................................................................................................27 10. Xebe Diez.............................................................................................................28 11. Leire Saitua, Felix Zubiaga ...................................................................................30

1. Egitaraua

09:00-10:00 Auzolana ingurunea txukuntzeko

10:00-14:00 Goizeko hizlariak: Pablo Arrieta – Agurtza eta Aintzane Lazkano – Joseba Mintegi Eskisabel – Jabi Goitia – Jon Goitia – Maixa Bilbao Uriarte – Pako Iriarte – Xebe Diaz… Erdian atsedena egingo dugu

14:00-16:00 Bazkaltzeko norberak eramandako janaria partekatuko dugu

16:00-18:00 Taldeka norberak hitzik adierazgarrienak azaldu 18:00-19:00 Taldeetako laburpenak eta ondorio orokorrak 19:00 Agurra


2. Sarrera. Euskeraren Xarma: Euskera ulertu euskeraz bizitzeko eta

maitatzeko eta… gizartea askatzeko

- “sorgina” berbak zer esan nahi du? Ba bere osagaiak bi dira: “sor” eta “gina”, hau da, sor-tzailea, zura lantzen duena “zurgina” deitzen dugun moduan. Eta orduan, hitz erraldoi honek zelan ez du indar gehiago?

- “jabe” eleak zer esan nahi du? Ba jabon-jagon (zaindu) hitzarekin lotura duela dirudi, hau da, euskal ikuskeran propietatea ez da edukitzen den gauza pasibo bat, zaintzen den gauza bat baizik, hau da, gauza batez arduratzeak ematen dizu horren jabe izateko eskubidea… Euskal ikuskeran jabetza=ardura da.

- “izeko-osabak, jaun-andreak, aitona-amonak, lehengusu-lehengusinak” baina baita oso ondo dauden eta gure ondoko hizkuntzek aspaldi sortuta izan behar zituzten berba neutroak, hala nola, “ume, haur, guraso, gizaki”… Euskerak zergatik hartzen ditu beti kontuan gizon-emakumeak hitz egiterakoan, gure inguruko hizkuntza askok ez bezala?

- Gure asteko egunek zer esan nahi dute? Zergatik astea 3. egunean amaitzen da, “asteazkenean”? Zer egiten zuten gure arbasoek ostegunetik igandera?

- “Ugazaba” berba nola egon daiteke lotuta “ugatz-ama” kontzeptuarekin? - Zergatik “legez” eta “zuzenbide kontsuetudinarioa” gauza bera dira?

Herri honek historia luze eta aberatsa du. Europako herririk zaharrenetakoa omen da eta askotan gertatzen den bezala irauten duten gauzek zerbait on izan behar dute. Gure herriak zergatik iraun du milaka urteetan? Zerk lagundu digu?

Aukeretako bat hizkuntza da. Mintzaira bakoitzak mundu ikuskera bat ematen du eta euskerak herri hau hainbeste irautearen “erru” pixka bat izan duela uste dugu. Izan ere, euskera hizkuntza elkartzailea da (posesiboa askoz gutxiago erabiltzen dugulako), taldea lehenesten du (“zuk eta biok” eta ez “zuk eta nik”), esaldiak lortzeko askotan lokarri positiboak erabiltzen ditu: “bai, ba”…

Hori guzti hori ezagutzeko Euskeraren Jatorriak lehenengo Euskeraren Xarma izeneko bilkura antolatu du bihar Oñatiko Araotzeko Sandaili koban. Bertan zenbait ikerlek eta denok dugun hizkuntzaren euskal sena landuko dugu, solasaldi ederrean.

Hizkuntza barruraino ezagutzea eta ulertzea bezalakorik ez dago gauzak bere onera itzultzeko (giza harremanetan edo arlo sozioekonomikoan…). Hau da, euskaldun gehienok gure eguneroko hitzen atzean dagoenaz jabetzen ez bagara, nola lortuko ditugu bestelako “burujabetzak”?


3. Pablo Arrieta: Hizkuntzaren xarma beraren kinestesian datza

Euskararen xarma hitz bat edo bestean baino, beraren Z/S/KINESTESIA egituran datza.

Harreman komunikatibo ZlNESTESKOA usaimen, dastamen zentzumenetatik bildutakoak lehenetsiz eginikoa da hien handi batean, ez hainbeste entzumen zein ikusmen adinean.

SINESTESIA izatea zera liteke; zentzumenetik hartzen ditugn estimuluen antolaketa berezi eta jakin bat edukitzea, non 5 bokalak ahoskatzeko ahoaren itxura eta ahots fonanteen hertzioen arabera egiten ohi genuen.

Fonemen eraketa sinesteta hau irudikapen tridimentsioanala ematen zigun:

• O>


4. Agurtza eta Aintzane Lazkano: Komunitate bat egituratzeko hizkuntza

Ponentzia osoa PDFn

a) Sarrera

Komunikazioan, hitz egiterakoan oso garrantzitsua da aurrean daukagun berbalagunari zuzendutako diskurtsoa egokia izatea eta modu onean adieraztea. Denok dakigu, gure baitan sentitzen dugulako, zer nolako eragina izaten duen gauzak modu batean edo bestean jasotzeak. Beraz, gure erantzuna ere, horren araberakoa izaten da. Guzti hau norberaren erabaki bati lotuta dago, guk hitz egiterakoan hartzen dugun erabakiari hain zuzen ere.

Hortaz aparte hizkuntzek beren egituran, euren sakoneko filosofian badaramatzate oinarrizko mezuak iltzaturik. Hizkuntza bakoitzaren historian zehar garatutako kultura eta jakintzak sortutako mezuak. Beren barnetan txertatutakoak eta ondorioz euren hizlarien izaeran eragina izaten dutenak. Orduan joan-etorriko bidaia izango litzateke hau; gure pentsakerak, gure kosmo-ikuskerak, geure hizkuntza osatu eta garatuko luke baina alderantziz ere, hau da, hizkuntzak gure pentsakera eta gure kosmo-ikuskera ere eraikiko luke.

Kultura eta jakintza horretan bizitzaren arlo guztiak sartzen dira, jakina, erlijioa, filosofia, mitoa, zientzia, etab. Euskeraren kasuan, are gehiago, ze antzinatik omen dator eta bere transmisioa ahozkoa izan da orain dela gutxi arte, beraz, aipatu jakintzok gordetzeko izan duten euskarria hizkuntza bera izan da, hots, euskera bera.

Goazen orain guzti hau pizkatean aztertzera:

Hainbat adituk esaten du hizkuntzak gure izaeran eragina duela eta logikoa da. Komunikatzeko era egokia bada, guregan ondorio egokiak izango ditu eta gure erantzuna horren aurrean egokia izango baita. Zentzu honetan euskerak badu hainbat ezaugarri gure nortasunean eragina omen dutenak, hemen dituzue adibide batzuk.

b) Baikortasuna adierazteko BA erroa: BAIT

Psikologian komunikazio egokia izateko baikortasuna erabili behar dela esaten digute. Euskeraz partikula bat daukagu hori behin eta berriro gauzatuko lukeena, bait partikula hain zuzen ere.

Ez naiz etxetik aterako, zangoa bihurritu baitut

Ez omen baita denborarik galtzeko, horra zertarako etorri naizen

Badator ordua, guztiok zein bere aldera banatuko baitzarete

Nolakoa baita idazlea, halakoak bere obrak

Damutuko zaizu, zeren orain eskaintzen zaizun aukera ez baituzu berriz izango:

Hain nengoen goxo ohean, ez bainintzen eskolara joan:

Ez naiz joango, ez baitut gogorik:

Hain zen txikia, non ez bainuen ikusi:

Sinets egidazu, zeren egia baita.

Konturatu zaitezte esaldi batzuk ezeztatu egiten dutela eta hala ere bait daramatela.

Baina gure bait partikula ez du ematen bakarrik dagoenik zeren BA erroak berak ere, beste adibide batzuk ematen dizkigu baikortasunari lotuta. Zergatik baikortasunari lotuta? Ba, batasun, elkartasun, adostasun eta armoniarekin zerikusia dutelako.


c) Baikortasuna adierazteko BA erroa: hitz egiteko esaldi lokailua

Ahoz esaten badugu:

Ba, agertu zan da ba, zer eingotzeu ba? Onartu ein bihar!

Hitz egiteko euskarri bat da baina horretaz gain guk uste dugu geure buruan lehen aipatutako ideia horiek ezartzeko ere badela eta berdin aditz trinkoan jartzen dugun ba hori (banoa adibidez) etab.

d) Baikortasuna adierazteko BA erroa: BAT, BAT EGIN, BAT ETORRI

Zurekin batera joango naiz hondartzara eta ez zurekin joango naiz hondartzara gazteleraz bezala.

Harekin bat egin zuen.

Zurekin bat nator.

Orain arte komentatutakoarekin bat etorriko lirateke adibidez ondorengo hitz hauek ere:

Bakar, batu, bai, bake, bage/gabe (kontu metafisikoengatik), baratza (crómlech), balazta,

bare, baska eta bapo (jateak ekartzen duen bakearekin lotuta), barea (animalia), bale

(ados), balioa, balea, baba (adur, ondo izatearekin lotuta), babesa eta abar.

e) Elkartzeko “o” barruragarria (inklusiboa)

Arantxa, Itziar, Kepa eta laurok etorri gara

Hemen ikusi behar dugu zenbatze hutsarekin ere, hitzak berak esaten digun bezala (zenbatze), jendea eta dena bildu eta batu egiten dugula, ez gara solte eta ahul geratzen zenbatzerakoan, bat egiten dugu, gure baitan –BA- erroaren bitartez ezartzen dugun ideia da hau eta gauza positiboa, ona, eta baikorra dela. Gainera borobila itxi egiten dugu eta kopurua burutu; gehituaz, borobilaren bidez, laurok bat egin. Orduan guk uste dugu euskeraz bat egitea borobila (borobiltasuna) lortzea dela. Psikologikoki borobilaren barruan, taldearen barruan geratzen gara: babestuta. Horregatik esaten dugu laurok eta ez laurak. Gauzak borobil (perfektu) ateratzea ona da ezta?

Sales Santos Vera eta Itziar Madina Elgezabalen Comunidades sin estado en la montaña vasca. Liburu honetan beste gauza askoren artean honako hau esaten digute:

… el símbolo religioso de los primitivos pueblos de la montaña Vasca fue el círculo.

Eliade considera que el círculo es símbolo sagrado del eterno retorno, de la eternidad de lo

infinito, de lo absoluto. Representa una apuesta por el porvenir, por aquello que está hecho de

repetición y no de diferencia, y que la tierra, el cielo y los dioses velarán para conseguir que

eternamente retorne.

El círculo, símbolo geométrico, es probablemente el más importante y el más difundido en

multitud de civilizaciones. Su forma viene dada por la imagen del Sol y la Luna. Fue siempre

considerado por todos los pueblos antiguos como la forma geométrica perfecta, y para

algunos era la imagen misma del ser supremo, del gran todo o del absoluto.


f) Elkartzeko “gure” barruragarria

Ikusten dugun moduan gure -O- barruragarri honek bere garrantzia dauka eta beste ikuspuntu batzuetatik ere ikus daiteke, adibidez:

Andrés Ortiz Osesek bere Hermeneutica cultural y memorias antropológicas liburuan esaten digu:

El propio lenguaje euskaro coexiste como sistema (tridimensional) en el que

se observa un plural inclusivo-colectivo–congregacionismo- frente al individualismo lingüístico

moderno. Un tal carácter ritual del lenguaje recibe el nombre de o

psicología comunal: tras la del euskera y su carácter asuntivo-totalizador

subyace el colectiva del grupo, representado mitológicamente por Mari como

Themis o conciencia comunal proyectada. (Themis=ley de la naturaleza)

Horregatik esaten ditugu adibidez:

Ene! azaldu da gure Arantxa be, saltoka etorri zaigu.

Eta ez: Ene! azaldu da Arantxa be, saltoka etorri da.

Gure Amak esaten zuen hori!

Eta ez: Nire amak esaten zuen hori!

g) Elkartzeko biribilaren ideologia

Guk hizkuntzan islatuta ikusten duguna beste batzuk Euskal Herriko sasoi bateko gizarte-antolakuntzan ere ikusi dute adibidez:

Lehen aipatutako liburuan -Comunidades sin estado en la montaña vasca- honako hau ere esaten digute:

Allí existió (Zuberoa) hasta finales del siglo XX una organización social comunitaria, basada en

la ayuda mutua y que rechazaba el poder o la jerarquización. .., instauran una organización

social completa en base al círculo y la alternancia. Ello crea una sociedad en la que no existe

superioridad de ninguno de sus miembros sobre otro.

El hombre y la mujer son esencialmente reconocidos distintos pero tratados como iguales, de

manera simétrica…”

h) Elkartzeko “zuk eta biok”

Beste adibide bat:

Ama eta biok joango gara.

Adibide hau bestea bezalakoa da Arantxa, Itziar, Kepa eta laurok baina aipatzen badugu da bi lagun izanda ere berdin gertatzen dela azpimarratzeko, hau da, bi lagun izanda ere zenbaketa egin, batuketa egin eta borobila itxi egiten dela.


Honek edukiko luke zerikusia ELKAR partikularekin eta baita zenbakiekin ere, baina hau aurrerago aztertuko dugu.

i) Elkartzeko ezetz biribilik ez ematea: izan edo izan ez, inor edo inor ez, inoiz edo inoiz ez…

Izena duen guztia ba-da (aitortzen duzu izena duen guztia badela, “bai dela”); onerako edo txarrerako.

Euskeraz ez dago hitz jakin bat erderazko “nadie” edo “nada” esateko: “Inor ez” izateko, “inor” izan beharra dago lehenengo, bestela ez genuke jakingo “inor” ez dela. Beraz, beti baieztatzen duzu zerbait dagoela, gustukoa bada edo ez bada.

Azpimarratutako hitz hauetan ere gertatzen da: bada edo ez bada zeren eta erdarari begiratzen badiogu, horrela ematen du baita: “es” o “no es” esaten denean, baina kontutan eduki behar dugu, euskeraz, ba aurrizkia eramaten duela kasu bietan. Baieztatu egiten du da hori, hau da, izana bera, orduan, erderaz literalki esango bagenu “si es y no si es” izango litzateke.

Aitorpen inplizitu honek ez digu lagatzen ezer deuseztatzen eta ondorioz onartu behar dugu nahi eta nahiez. Pertsona dela, gauza bat dela edo dena delakoa.

Erderaz posible bada esatea “Don nadie bat dela” euskeraz ezin da esan zeren beti baita inor edo norbait.

j) Bizikidetzarako berbak: harreman, omen-ei, ote-ete, al, ohi, elkar

HARREMAN

Hartu eta eman. Elkarren arteko konturen bat dagoenean, hitzak berak adierazten duen moduan aipatu kontu honek, parekotasun bat izan behar du printzipioz edo funtsean, hartu-emon bat eta ez hartu bakarrik edo emon bakarrik, oreka egon behar du. “Armonia” hitza be euskerazko hartu-emonetik datorrela komentatzen du Felix Zubiagak.

OMEN, EI

Zeozertaz hitz egiterakoan, lekuko izan ez bagara ez gara ausartzen gertatutakoa edo guri kontatu digutena ziurtatzera. Partikula hau erabiltzeak zentzudun, zuhur eta arduratsuak bihurtzen gaituela dirudi, esango genuke kontuz ibiltzeko mezua ematen digula.

OHI

Ohiturari garrantzia ematen diola eta indartu egin nahi duela iruditzen zaigu. Beti ere ohiturek transmititzen duten jakintza eta eskarmentua kontutan hartuta.

ELKAR

Elkarlan, elkartasun, elkarri, elkargune, elkartu, elkarrekin… etab. Hitz hau garrantzitsua da gure hizkuntzan, lagun bat baino gehiagoren artean sortzen den zerbait da, identitate propioa dauka, izaki gisa deklinatzen da, hirugarren pertsonan hain zuzen ere. Erderatik itzuli nahi badugu, ezin dugu, zeren “mutuo” moduan itzultzen da eta honek norabide biko zentzua dauka, ni zuregana eta zu niregana edo nik zuri eta zuk niri.


5. Joseba Mintegi Eskisabel

Euskera eta -ka, -ke, -ga, -ge atzizkia. Kapanagaren euskal ikuskera

Ponentzia osoa PDFn

a) -KA atzizkia, euskeraz

Aseka Asetu gabea. Asetzeke dagoena. Ostera, kase>kose>gose.

Aska (Askatu) (Hatz-Atxi) Atxiki gabea, lotu gabea. Azpian ez dagoena.

Ateka/Ataka (Ate) Aterik gabeko pasabidea>Ate txikia

Bihozka Bihozkabea, zitala, dongea.

(H)amaka Amarik gabe. Amagandik urrunduta>sehaskatik ohera.

Barka (Barkatu) ()

Besaka (Beso) Besorik ez duena. Ganoka (Gano) Ganorarik gabea, gogorik gabea.

Baldarra, traketsa

Hostoka Hostorik ematen ez duena, hosto urrikoa.

Inauska Inausi gabea.

Iseka (Izen) Izenik ez duena>burla. Izena duen oro bada. Beraz izenik ez duenik EZ DA.

Izeka (Izen) Izenik ez dueña>burla.

Joka (Jo) Jotzen ez denean, jolasa.

Juzka (Juzkatu) (Jus) Justizia gabea, eskubiderik gabea.

Kaka (Ka>Kai, Ga>Gai) Gairik gabea, gorputzik gabea>Egozten duguna.

Loka (Lotu) Lotu gabe dagoena>Eroa, zoroa. Anda un loco suelto. Estar loco de atar.

Lokatu (Lotu) Destokitu. Trokatu. Dislokatu. Giltzaduratik atera. Giltzaduratik irten.

Malaxka (Malatx) Sendotasunik gabea, ahula. Atsegina, adeitsua ez dena. Desatsegina. Zakarra. Gozakaitza.

Marka (Marra) Marra gaindituta duena, marra gabea>Delitua.

Nazka (Naza) Lasaitasunik gabea>Higuina ematen dueña.

Toka (To) To ez, eman ez alegia, ukitu soilik.

Txertaka (txertatu) Txertatu gabea.

Urraka (Urratu) Urratu gabea. Erregina izena.

Sartzeka (Sartu) Sartu gabe, kanpoan.

Zelaika (zelai) Ordekarik eza, toki malkarra.


b) –KA atzizkia gazteleraz

Ataca (Atacar) (Ate) Aterik gabe utzi>Eraso egin.

Caca (Ka>Kai, Ga>Gai) Gairik gabea, gorputzik gabea>Egozten duguna.

Dislocar (lotu) Trokatu, lokatu. Giltzaduratik atera, irten.

Juega/Jugar (Jo) Jo gabe.

Loca/o (Lotu) Lotu gabe dagoena>Eroa, zoroa. Femeninoa pasa zen latinera.

Manca/o (Man) Botorerik gabea>Eskurik gabea.

Nunca (Nun) Latinez nunc=orain.

Tocar (To) To ez, eman ez alegia, ukitu bakarrik.

Vaca (Ba) Ba-rik gabe, arima gabea>Arima gabeko animalia ugaztuna.

c) –KA atzizkia latinez

Iocāre Jo gabe.

(H)AMAIKA/(H)AMAIKE

(H)Amaika/e (AMAI + KA/KE) hitzaren inguruan hara zer esaten digun: Euskera, aurkitzeko sekretuz gainezka dagoen altxor bat dugu. “Guzti honen adierazpen argia eta polita dugu, garai baten gizakiak hamar izan bazuen kontatzeko muga eta amaia (ibar→ibai, bizkar→bizkai, Hamar→amai…), handik gorakoa amaigea izan behar; eta horretatik hamarren hurrengo zenbakia gertatzea, bai eta amaigetasunaren adierazle ere izatea. Euskera, harrigarria dugu milaka urteren buruan ere, eta horrelakoxe bitxitasunak ditu beregan. Aztertzen eta ikusten saiatu egin behar” (Erro eta Gara, 176).

LOKA

Loka (LOT + KA) hitz bitxia dugu benetan. Izan, izatez lotu gabe dagoena adierazten du eta euskaldunok jakin dugu hori portaerarekin lotzen. Izan ere, oiloari dagokionez, bere ohiko tentutik at dagoen oiloari, eta txitoekin dagoelarik halaxe egon ohi da, oilaloka esaten zaio euskeraz, alegia, bere bidez, ohiko tentura lotuta egoteari utzi diola adierazten dugu hitz honekin.

Gaztelerak, jokamolde horixe oiloari bakarrik ez “clueca” eta gizakiari ere lotu dio eta hala, eroari, zoroari, burua galdu duenari, hots berez beharko lukeen tentu normala bazter utziz, ohikotasunetik at dagoela erakusten duenari “está loca/o” esaten dio. “Loca/o” horrek aske egotea esan nahi du, zentzuzkotasunera loturik gabe egotea alegia.

Eta hala bada, gaztelerak bere burua salatzen du honako esamoldeak eraikitzean: “Está loco de atar” edota “anda un loco suelto”. Izan ere, solte dagoena eta dabilena dago lotzeke, lotu gabe…


d) –KE atzizkia euskeraz

Ahalke (Ahal) Ahalik gabea, ezin duena>Nagia, alferra

Aske (Hatz) Atzitu gabe. Azpian ez dagoena.

Bake (Bat, Ba)>Pake Ba-rik gabe, arima gabea. Ala bat gabe, deus ez.

Merke (Mer) Baliorik ez duena.

Neke (Nahi) Nahirik eza>ezina.

Aditzak:

Egiteke (Egin) Egin gabe.

Ekartzeke (Ekarri) Ekarri gabe.

Erosteke (Erosi) Erosi gabe.

Hartzeke (Hartu) Hartu gabe.

…

e) –KE atzizkia latinez

Pax, Pacis Ba-rik gabe, arima gabea. Ala bat gabe, deus ez.

f) –KE atzizkia gazteleraz

Paz (Ba) Ba-rik gabe, arima gabea. Ala bat gabe, deus ez.

BAKE/PAKE

Latinaren eta latinofiloen gehiegikeriaren beste adibide garbi bat da hitz hau.

Argi utzi beharrekoa da, lehenik eta behin, “p” fonema “b” fonemaren bilakaera dela. “B” da lehena eta, ostera, haren bidetik sortzen da lehenik “p” eta ondoren “f”, geroago “v” eta azkenik “h”. Bilakaera honen adibideak ugari ditugu:

IKU>BIKU>PIKU>FICUS>HIGO

BAGO>PAGO>FAGO>FAGUS>FAIA>HAYA

BORTA>PORTA>PUERTA

ASKA/ASKE

Atzamarrak bere menean hartzen duen horretatik, euskerak hatz + pe>azpi (AZ + PE) egiten du: AZPE>AZPI. Atzamarren pean dagoena lehenik eta ostera edozeren pean geratzen dena adierazten delarik.

Eta bide batez, atzamarra delako horren gainetik kentzen dugunean, atzamarrak egiten zion presiotik libratu egiten dugu, beraz aska (AS + KA), aske (AS + KE) uzten dugu, atzamarrik gabe, gainetik zuena, menpekotzen zuena gabe uzten dugularik.


g) –GA atzizkia euskeraz

Artega (Arte) Arterik ez duena, sosegurik ez duena, tenturik ez duena>urduria

Baga (Bat, Ba) Bat gabe, Ba gabe, zerbait gabe, ezer gabe.

Deunga (Deun) Deuntasunik gabea>Gaiztoa.

Eskerga (Esker) Eskertu ezin daitekeena, ahalegin handia, eskerrik ez duen ahalegina>Itzelekoa.

Gozaga Mingots, mikatz, mingar, karmin. Gozotasunik ez duena. Lur elkorra, ematen ez duena.

Indarga (Indar) Indarrik gabea, motela.

Iraingatu (Irain) Iraina garbitu. Iraina ordaindu. Irain gabetu.

Itxurga (Itxura) Itxurarik ez duena, desitxuratua.

Juzga (Juzgatu) (Jus) Justizia gabea, eskubiderik gabea.

Langa (Lan) Lanik behar ez duena.

Lotsaga (Lotsa) Lotsarik ez duena, lotsagabea.

Narga (Naro) Ugaria ez dena>urria.

Muga (Mu) Mugimendu gabea, toki finkoa.

Salga Saltzeko ez dena. Erabilita dagoena. Barban, urri, sare, argal, meats, mehe.

Seinga Antzua.

Suga (Su) Surik gabea. Berorik gabea. Odol hotzekoa.

Zorga (Zor) Zorrik ez duena.

Zurga (Zuhur) Zuhurtziarik gabea. Ostera zurga>gazur>gezur.

Aditzak:

Gogaitu

h) -GA atzizkia latinez

Iudicare Latinezko Ius=Justizia gabea, eskubiderik gabea.

i) -GA atzizkia gazteleraz

Juzga (Juzgar) (Jus) Latinezko Jus=Justizia gabea, eskubiderik gabea.

Jugar Jotzen ez denean, jolasa.

Sinsorga/o Ganorarik, zuhurtziarik gabea.


j) –GE atzizkia euskeraz

Adarge Adarrik gabea, adarrik ez duena.

Ahalge (Ahal) Ahalik gabea, ezin duena>Nagia, alferra.

Arge Eklipsea. Iluna dena. Argirik gabea.

Argige Iluna. Argirik gabea.

Bage (Bat, Ba) Ba gabe, arima gabea. Ala bat gabe, deus ez.

Donge (Don) Donik ez duena>gaiztoa.

Errege (Erra) Erratzen ez dena, agintaria.

Gozage Mingotsa, mikatza, mingarra, karmina. Gustu txarrekoa.

Indarge (Indar) Indarrik gabea, motela.

Kolorge (Kolore) Kolorerik gabea, zurbila.

Nagi (Nahi) Nahirik eza>alferra

Senge Antzua.

Suge (Su) Surik ez duena, beroa behar duena>animalia narrastia.

Tolesge Zimurrik ez duena. Onbera. Gaiztakeriarik ez duena.

k) –GE atzizkia latinez

Rex, Regis (Erre) Erratzen ez dena, agintaria.

l) –GE atzizkia gazteleraz

Rey (Erre) Erratzen ez dena, agintaria.

ERREGE

Oso aspaldidanikoak dira gizataldeetan zeuden buruak. Zeuden diot, ezen egun errege izena eramaten duten horiek ez dute betetzen, urrunetik ere, gizaki haiei gizataldeek egozten zien egitekoa.

Errege (ERRE + GE) hitzaren inguruan kolonialismoaren itzala itzelekoa da. Niri betidanik, txiki txikitatik irakatsi didate hangoek eta hemengoek hitza latinetikoa dugula: rex, regis edo rex, regis, regere aitatu eta hori latina zela esan ondoren euskerak handik jasoa duela esatearekin aski. Hortxe amaitzen zen etimologisten zeregina. Antza, horixe jakitea aski zaie etimologia zientzia lantzen duten zientzialarientzat. Eta izan, hori, iruzurra da bete betean. Nik dakidala, etimologista baten lana hitzen fonema bakoitzeraino iristen da, fonema horietako bakoitzaren esanahia arakatuz eta bilatuz.

Errege egitekoa aspaldidanikoa dela esan dut. Izan, lehen giza talde haiek gizarte trashumante batean bizi ziren eta batetik besterako horretan gizaki zuhur baten gidaritza behar zuten, hutsik egingo ez zuen batena. Horrexegatik, gizataldeak aukeratzen zuen taldean eskarmenturik handien zuen pertsona egiteko hori bete zezan. Horrela bada, eskarmenturik handiena, normalean, adinean zaharrena esan nahi izaten zuen. Eta aukeratua izaten zen, ez zen, inondik inora, oinordekotzan jasotako postu bat izaten. Izan, normalean, eskarmenturik handien zuen pertsona hori, adinez, zaharrena izan ohi zen.


m) –GI atzizkia euskeraz

Nagi (Nahi) Nahirik eza>alferra.

n) Itzulketak - Metatesiak

Aurrizkia Euskaraz

Gaba (Ba) Baga-ren metatesia Ba gabe.

Gabe (Ba) Bage-ren metatesia Ba gabe.

Gezur (Zuhur) Zurge-ren metatesia Zuhurtzia gabe.

Kapatu (Gaba) Gabe utzi.

Gose (Ase) Aseka-ren metatesia. Asetu gabea, asetzeke dena.

Aurrizkia Gazteleraz

Cama (Ama) (H)amaca-ren metatesia. Amarik gabe. Amagandik urrunduta>Sehaskatik ohera pasea.

Cazurro (Zuhur) Zur(ro)ga-ren metatesia Zuhurtzia Gabe.

Capar (Gaba) Gabe utzi.

o) Aditzak

Askatu (Hatz-Atzi) Atzituren aurkakoa.

Atakatu (Ate) Aterik gabe utzi.

Barkatu ()

Juzgatu (Jus) Eskubiderik gabe uzti.


6. Jabi Goitia Blanco: -enda, -de, -la eta –ta erroak eta Arantzazu

inguruko zenbait toponimo

a) "ENDA" erroa

Goi mailako jentien artean, "kasta", “arraza” edo "ondorengoak" nahi du esan; artzainen artean, urtean zehar jaio diren bildots barriak:

"Hazi enda", urtean hazi den artaldea. Hortik Erderazko "hacienda", ondasunak. “Enda tu”, bigundu, lasaitu (kakalarria eman) “Ende ka tu” da enda galtzea; mehetu, gaixotu, azkenetan ibili, itxura galdu.

"Enda" hori, baita har litzateke "ondorioa" edo emaitza bezala, prozesu baten emaitzak eta Gaztelerazko ehundez hitzetan agertzen da:

Endeble, azken ahula (flojo, débil) Endecha, azken etzunda (canción al muerto) Endibia, ena dibi a, itxura lohia (achicoria subterránea) Endosar, azkenean osatu (adjuntar de forma asumible) Endrina, enda egina; kakalarri ematen duena (ciruela amarga) Agenda, ager enda, ikusi dezakeen izatezkoak (egitasmoetako agiria) Blenda, azkenean bigunduten dena (suak zinka ateratzen du) Contienda, gertakeretako aipagarrienak Enmienda, azken gozoa (asumible) Estupenda, azken estua (sobrecogido) Horrenda, txakurren azkena Merienda, merezitako saria Prebenda, hazieratik hartuta dagoen gauza Prenda, hartuta dagoen gauza Reverenda, azkenean errea Tremenda, derremenda; azkenean eramaten zaizuna Vivienda, bizi enda, bizitzeko gunea Venda, erortzen dena

Ingelez ere, “end” (azkena, ondorioa), Euskeratik dator. Beraiek, Saxon Zaharratik (ende) datorrela diote, ez dakitelako gure hizkuntzatik datorrela.

b) “DE” erroa

Jainkotasun. Jaingoikotik datorrena, edo ta, tamaña itzeleko gaia.

Euskerazko berbak:

Deabru: Jaurtikitako Jainkoa. Deadar: Jainkoari eskaria, deia Deaño: Jainko aula Debeka: Jainkoaren galerazia


Debetu: Jainkoaren lotsa Deboilatu: Jainkoaren nahasia Dedu: Ohorea, Jainkoaren aipamena Dekor: Setati zuzentezina Dema: Itsutua, Jainkoaren zihurtasuna Dena: Jainkoarena

Erderazko berbak:

Dean: De andi, jainkotasun aipagarria Demonio: De moño; Jainko barregarria Debora: De bor; Jainkotik hurbil Decente: De zenti; Jainkoa asmatzen duena Declarar: De galera; Jainkoaren galderak Decoro: De koroa; Jainkoaren abeslariak Decrépito: De kerri pito; abotza galdu duen jainkoa Deidad: De ide; Jainkoaren itxura Dejar: De eza; Jainko bagerik dagoena Delatar: De lata; Jainkoaren ohar errepikatua Delicado: De alika tu; Jainkoaren janaria Delinquir: De linkatu; jainkoa lohitu Demanda: De man du; Jainkoaren eskubidea

c) “LA” erroa

Lotura; gauza bat, beste baten ondoan jarraitzea; adibidez, ol bi, “larako” batez helduta.

Euskerazko berbak:

Larako; perno, clavija. Laka; goma laca, pegote frágil. Latzo; ladjo. Acción de sujetar. Laga; soltar, dejar. Lapa; agarra por abajo. Lasai: la ez. No sujeto ni prieto, flojo.

Erderazkoak:

Ladilla; la (d) ile. Agarrada a los pelos. Lacre; pegote frágil. Lana; la que sujeta. Largar; soltar el cabo de golpe. Lascar; soltar el cabo poco a poco. Lazo; lazo.

d) “TA” erroa


Ebagi osoa edo trabesetakoa. Baita ere, kentzen ziren zatiak salmentarako produktuei (zerga bezala) fielatoetatik pasakeran. Erderaz, “sisa”.

Euskerazko berbak:

Talla: Ta eilla; zerga Taketa: Abarra zatietan moztua. Taloi: Loia, baza ebagiten duena oinatzetan. Tella: Ta eilla, buztinezko lauzak. Taula: Ta eta ahula (ebagita eta mehe).

Erderazkoak:

Taco Tajo Talar Tasajo

e) Arantzazu inguruko toki izen aipagarriak

“Malla” izenlekua. Maña, maila edo Maia. Gune launa, amil eta aldapez inguratua, eskilaratako maila bat bezala.

“Larramua”. Larra amua. Bedar gozoaren (erakargarria) larra.


“Arantzazu”. Beste Arantzazu bi daude, bat Bizkaian, bestea Andoainen. Balitzeke hirurek ez etortea iturri batetik.

Dirudi “Arantzazu” hau, “ar anta azu” tik datorrela. “Ar”, arrizko. “Anta”, bide estua. “Azu”, latza, sasiz beterikoa.

Oñati eta Zalduendo banatzen duen bideak, Oñatitik urten eta Arantzazutik igaroz, Urbiako baselizatik pasaten da eta San Adriango pasalekotik, kilometro eskas batera, Urkila mendikate gainditzen du eta Leizarrate atea hartuz, Bitoria lautadara doa.

Bide hau, toki batzuetan zamarientzako baño ez da; orduan, bide estu, harrizko eta sasiz betea.

Españako “Aranda” asko, esangure berea (edota antzekoa) daukate.


7. Jon Goitia Blanco

Ponentzia osoa PDFn

a) Zenbait erro

CIELO E G Cat Llat

O ZERU viene de ZERRU, CIERRE; “el cierre superior de una cavidad abovedada”, de una cueva o de otras cavidades; nada de latinismos, solo tecnicismos. Los antiguos creían que una gran bóveda celeste cerraba el espacio en que vivían y tenían temor, mucho temor, de que se derrumbase el “ZERRU”, o cierre de la bóveda sobre ellos: “Se nos caerá el cielo encima“, eso pensaban que les pasaría por castigo divino u otras causas. ZERRU pasó a ZERU y de aquí a CIELO o CELUM, de latino- castellano nada de nada.

ABOKO ZERRUA E El CIERRE DE LA BOCA y en castellano el CIELO DE LA BOCA; el de la bóveda de la boca, y en esta bóveda ni hay santos ni estrellas.

LABAKO ZERRUA

E El cierre de la bóveda de un horno.

UR/URE/URA E Hoy en día AGUA, tanto para la de lluvia, río, mar o también como zumos exprimidos, pero en origen era I, U, IZ IB, MA, unas de las más antiguas debió ser I, luego U y más tarde UR. URE, de U + RE = relativo, solo quiere decir “el agua”

IBAI E río de IB = agua + AI = corriente. Los pescadores le llaman “aiak” a las corrientes marinas. O bien de IBA= el agua + I = abundancial.

AISE / AIRE E G Cat

Aire en castellano, quiere decir corriente, y eso es el aire, una corriente, en cambio AIRE en castellano no tiene explicación alguna, es un préstamo vasco.

ITURRIA , ITURRI

E Fuente de I, IB = agua + ETORRIA = llegada, lugar donde llega el agua. Como TXURR = chorro, hay otra forma , la de I = agua + TXURR = chorro + I , salir el agua a chorro, no escurriéndose

IBOIA IDOIA ODEIA

E NUBE, De IBOBIA, la cama donde duerme el agua, de IB = agua + OBI = cama + A = artículo vasco. Puede tomar la forma de IBOYA o alterándola IDOYA con el mismo significado, la NUBE es el lugar donde duerme el agua esperando caer sobre la tierra cuando despierte; ¡Esto es casi poesía! Llamar a la nube ODEIA es un barbarismo, una metátesis de IDOIA sin significado alguno que se ha acabado por introducir en todos los diccionarios y santorales.

COÑO G Cat

De CO = cueva + ÑO = pequeña, o sea en plan cariñoso “cuevita”

USUE E En Bermeo al coño se le llama USUE, es una de las formas de llamarlo, y significa “El conducto” por donde entra lo que debe entrar, y sale un nuevo ser tras el embarazo.

ALU E Tomado de Javier Goitia ALU; como sustantivo coño, vulva. Como adjetivo necio, loco. Hay un estribillo que coreaban las niñas hasta hace cincuenta años y que decía; “alupe, alupe, sentadita me quedé...”. Pues bien es un


ejemplo claro de cohabitación de castellano y euskera, viniendo a decir; ”vulvitas al suelo, vulvitas al suelo, sentadita me quedé”

ALUZA G Está en el origen del castellano “dar a luz” ALU = vagina + ZA = anchar, dilatar, es lo que sucede al dar a luz, no es que la mujer “alumbre, haga luz”, como si fuera una luciérnaga, ni que el que nace “vea la luz”, pues se puede parir en la negra oscuridad, y entonces “vería la oscuridad” Todo es más sencillo si tenemos en cuenta que ALUZA > ALUZ es el acto de dilatarse el conducto femenino, para permitir la salida del nuevo ser: ALU = Coño + ZA = ensanchar, dilatar. Comenzamos el ciclo de la vida tras txingar, y cerramos el ciclo de la reproducción de la especie cuando nuestra madre “se aluza” y saca al mundo un ejemplar humano.

TORTOLA E Voz para nombrar al coño, al que también se le llama USUE. Dado que USUE es asimismo PALOMA, y siendo TORTOLA una variante de paloma se puede dar como creíble que se había confundido de especie, y se decía TORTOLA como pudiera decirse TORCAZ, pero TORTOLA es voz vasca directa para llamar a la parte externa del aparato genital femenino. No deriva de USUE, sino de TOL = doblez + TOL, lo mismo + A = artículo vasco, algo dos veces doblado, se trata de los labios mayores y menores de esa parte anatómica. TOLTOLA los labios de la vulva, parece que la L se ha hecho R, salvo que se interprete TOR como algo torcido. USUE no es paloma, es el conducto en si mismo.

EDAN E I = agua + DAN =golpe, tragar. Hacer pasar el agua a golpes, a base de cerrar la tráquea para evitar que el agua pase a los pulmones. La I se hizo E

DANDAR DANDARRES

E Arrastras / Arrastrando, y a golpes, de DAN = a tirones, a golpes + DAR = arrastrar.

MATASAGARRI E Intrincable

MATASE E Madeja de hilo

TARTAMUDO G DARDARMUTU. DARDAKADA = temblor, TARKAKO = temblor. Aquel al que le tiembla la boca, pronuncia mál y queda medio mudo.

TOL G TOLA, En Mar. Vasija para beber. Tambien DOBLADO; DOBLEZ, PLIEGUE En Toponimia voz abundante, por ejemplo TOLOSA. TOLOSA deriva de TOL = dobleces, pliegues + O = de grande + SA = corte, cortado.

VETERINARIO G BEI-ERI= vaca enferma + ARI = el que se dedica a sanarlas. No es casualidad tanta casualidad.

VIA G BI-A, el camino.

VIAJE G BIDAIA, con J francesa; caminata.

VIANDANTE G BIDE-ANDA, o también ANDA-BIDE, el que circula por el camino, caminante.

VIANDERA G BI= camino + ANDERA = mujer, la que se encarga de llevar comida a los obreros del campo.


VIATICO G BIDATIKO, para el caminante, su sustento.

ZURUMBÁTICO G BURUN-BA-TIKO, Burumba = cabeza abajo, turumba + TIK = procedencia. Lo que procede de estar cabeza abajo, mareo, quedar tarumba.

ACEITUNA E ORIA = La Amarilla Nos dicen que: El término aceituna proviene del árabe IJ ;^-—;J=-zaytünah (que pasó al hispanoárabe como az-zaytüna), que a su vez procede del arameozaytüna. La palabra oliva, así como los términos equivalentes en la mayoría de las demás lenguas románicas (a excepción del portugués, que también toma el término árabe), procede del latín óLéa, -ae, préstamo del griego ÉÁaía, con el mismo sentido de “aceituna, olivo” Demasiado rollo, es más sencillo pensar que como SEIN = grasa >>> SEI = grasa + DUNA = la de, SEIDUNA >> ACEITUNA. El fruto del que sacamos este tipo de grasa.

ESTIO G De IZ = sol / luz + TI = abundante + O = grande, los dias largos y con abundante sol o luz, el verano. IZTIO >>> ESTIO, con el habitual E x I

EST Topónimo habitual, com ejemplo ESTATX en Lleida. En ESTACH tenemos rocas volcánicas, coladas de lava, y hasta restos de una caldera de volcán. Ahora algunas voces vascas con EST / EZT EZTASUN. Carencia, pobreza, esterilidad, escasez. EZTEPA, Estepa, Botánica. EZTEUS, inepto, inhabil, incapaz EZTERI, Enfermedad que te impide tener hijos. EZTERI-A, el esteril, al menos aparece ERI de enfermedad o trastorno. EST = zona yerma, sin apenas frutos + ATX = roca >> ESTATX = la roca esteril, el roquedo esteril. Esta zona es ESTATX. A día de hoy ESTATX ha pasado primero a ESTACH, y desde hace poco a ESTAC, los catalanes lo han dejado irreconocible a este topónimo


b) Zenbait toponimo

OÑATE / OÑATI ARAOTZ AREANTZA AKAITZ ARATZ ALOÑA ALAÑA

A OÑATE le han cambiado el nombre a OÑATI (y nos dicen que en euskera y oficialmente será Oñati ), otra “Okurrensia” de los de “La Vasca” , ya que ambos “topos” están en perfecto euskera pero pueden tener significado totalmente diferente, ya que:

OÑA = la roca, la muela + ATE = el paso, un desfiladero entre peñas, por contracción OÑATE. OÑA = la

roca, la muela, TI / Di = abundancial, el lugar con muchas oñas, o muelas.

Pero tambien es frecuente que la primitiva “E” se cambie a “I” , como en BERMEO / BERMIO,

¿Pasó OÑATE a OÑATI por degeneración del habla local?

Vemos un ATE, ATEAK y OÑAS con bellos plegamientos en ARAOTZ , que no es “la peña fria”, sino “la peña del paso”

Consultar a Javier Goitia en la pag 337 de su libro, donde explica como OTX es estrecho, paso, y al confundirlo con LOBO, FRIO, o VOZ , que mantienen una semejanza cierta, se han escrito cientos de barbaridades, como OTXANDIO, antes OTXANDIANO, tomado como algo relacionado con lobos como el de “Caperucita y su abuela”

Pero hemos de distinguir si tratamos sobre pasos, desfiladeros, lobos, sobre Caperucita Roja, o sobre productos congelados, para eso, se supone, que entendemos algo sobre la vieja lengua vasca; ¿O lo desconocemos todo de ella?


OÑA Y TUNEL CERCA DE BERGARA.

Los, Santana y Gorrochategui como apoyo, que hacen películas en ETB como “La euskaldunización tardía”, están en la inopia, y quienes les apoyan padecen una ignorancia atávica sobre el origen y extensión de la lengua vasca, llegan a decir que los topónimos son celtas. Para descifrar “topos” no basta con conocer el euskera, hay que entender de Toponima, algo para lo que Juan Goitia Unibaso me dió la receta.


AREANTZA , que un novato traduciría por “apariencia de arena, arena, arenal” es interesante, opino que deriva de ARRE = gris, oscuro + AN = grande + ATXA = la peña, o sea “la gran peña gris/oscura”, y esto es toponimia con mayúsculas, vemos la peña ARRE.

Pero como no podía ser de otra forma, los de “La Vasca” salen a decir sus “okurrensias” , y entonces he de marcar en cursiva azul lo que supongo errores de concepto en este escrito del que solo copio unos retazos: «Durante un par de años realizamos un trabajo, primero, de recogida oral entre los vecinos; después con fuentes escritas, documentos de los archivos y datos que se remontan al siglo XIII. La mayoría de los topónimos de Gorliz son eusquéricos, a mí se me encargó aplicar los criterios ortográficos de la Academia a toda esa toponimia»,

Los barrios de Gandia o Urezarantza -equivalente al castellano Allendelagua, ‘al otro lado del río-, Elexalde o la anteiglesia de Gorliz, Andra Mari de Agirre, Areantza (‘arenal’ en castellano)"

Ya salió lo de AREANTZA , y caen en el error ya que para los legos en toponimia vasca cualquier ARE es arena, cuando muchas veces no es asi. En Catalunya tenemos los ARENYS, que no son arenales, y en España los ARENAS de San Pedro y similares. que se localizan cerca de las cumbres más altas, donde no hay arenales, sino riscos de color gris-oscuro.

Este ARRE interviene en la voz vasca GALARRENA que debe derivar de GAL / BAL = negro + ARRE = gris, oscuro + NA = la de, lo de, con el significado de “lo de la nube negra y gris” , del Cumulonimbo gigante, del llamado en euskera “Galerna buru”, del que acabaran saliendo vientos huracanados, lluvia y un cielo negro como el alma de Satanas.

GALERNA puede derivar de GAL = negro + ERN-A = lo salido, lo que brota de la negra nube.

Hay otras opiniones sobre GALERNA, pero lo de “galerna buru” es para mi determinante


8. Maixa Bilbao Uriarte Ilargi beteko gauan idatzita. Igertan dot, nirea ez dela izango idazki formala. Baina xarma, xarma da.

a) Euskeraren "XARMA" zertan datzan?

Nire ustez, ezkutatuko zentzuak erakartzean. Benetako zentzuak. Eta horregatik hain maitagarri eta miragarri egiten zaigu. Beti ostuta eta beti ageri direla, altxor horiek. Oreka miresgarri horretan.

Esanaren barruan ezkutaturik dauden esanak. Esanahi sakonak eta beteak, trinkoak, berez edukitzean. "Esanak, izana du" Esanak ematen du izana. Hala bada, has gaitezen, trinkotasun, edo sorginkeri hori aztertzen.

Zer den euskeraren "xarma"??...

Lehenengo ikusi dezagun zer den hitz bera, xarma.

Zer ete da? lehenengo, ar-ma.... ar-ma... ar-ma-nia... armonia.... arremania... armonia... Bai! Zer izango da ba, arremonia ez bada?

Xarma hitzak, arreman mota bat da, adierazten duena!

"Armoni" berezi bat, ez edozelakoa. Munduan diren gauza edo izaki guztien artean, igerri ez arren ere, arremonitik arremoni-ezara bide andia dago. Eta gauza hau, armoni hau ematen danean... arremonia, X-AR-MA ezin hobea izaten da. Batez be musikak, argien erakusten doskulako hori. Erakargarritasuna diosku.

Bakarrik, arreman ezinhobea ala zeozer gehiago? Zer da X hori? TXImistaren Xa? TXAloaren soinu bizia? Ba, horixe daroa aurretik eta, "xarma" hitzak. Deigarri distiratsu bat. X--a beti dabil bere distiratxua ematen..

SHA Persiakoak, ZAR Errusiakoak, ZEZAR erromatarrak... XAkea.. etab. Hizkuntza askotan, beti izan da XA, fonema sendo eta ebakitzaile hori, gauzarik aundiena edo deigarrienetarikoa adierazteko erabilia eta, horrexegatik gai honetan, argi ikus daiteke zer den XA-AR---MA hori. Distiraz izaten den arremana!! Arremana zentzu zabaletan edo askotan ulertuta.

b) T-ENBOR-EAN "zehar"

Honetan nengoelarik, idaztekotan, etorriaren zain, bueltaka, xarma guztiarekin etorriko zitzaidalakoan etorrera (bizkaieraz "etorriye")... ITURRI eta ETORRI. Ze, gauza bera ez da? Iragana eta datorrena... ETOR-RI/ITUR-RI. ETORKINA ere, ondorio bezala.. Nunbaiten eta noizbatean ondo lotuta daude iragana eta etorkizuna. Ala, ez da izango gauza bera?

Non da hori? Non da GOGOA? Gogoa da, bai atzean eta bai aurrean. (gogora ezazu..) Eta.. GO-GO-A bada, goian baino gorago diosku hitzak, berak, dagoela. Eta barrutik dator, zein kanpotik sorrarazten da. Gai hau, sakonago aztertu beharko litzateke.

Gaur egun, adibidez, Alejandra Casadok eta bere "Lógica Global Convergente", Jean Pierre Garnierrek eta bere "Teoria del desdoblamiento del Espacio-Tiempo" eta Kuántika-Zientzi horrek azaltzen digu, euskera hitzetan betidanik aurrean eduki doguzen konzeptu asko.


c) IZ-T-OR-IAN "zehar"

Zer ez ete dago -T- horren inguruan, dantzan?

Pablo Arrietak erakutsi digun moduan, behintzat nire kasuan, eta hari hortatik tiratuz, aurkikuntza, orain arte pentsaezinak, egin daitezke.

HIZTORIA-arena.

-T- soinuarekin, T-enborraren inguruan, bere arabera, ekintzak, eginkizunak, gertaerak.... kokatu, T-O-KI-TU egiten dira. IZ...Toria da! (eta hemen beste hitz proposamen-galdera bat sortzen zait, "Teoria" zer den, ezarritako gauzaren bat baino?)

Aztertu eskero IZ-T-OR-IA hitza, ikusten dogu zelan IZ izan daitekela: izakia, itza, izkiriaturen bat, izandakoren bat, izkiren bat......... T-okitua izan dana. Bere TOkian ezarrita. Bai T-enborean zein lekuan. Edozein leku berezi edo zehaztu bat To-ki dalako (ki hori ondoriolez, ekarpen, T-etekin).

Eta KiTo!!! Eta... kiTO esaten danean... "TOKI"arekiko alderantzizko simetria ematen da. Akabo! Ezarrita! ki..TOá!

d) Azkeneko oparia

Nire azkeneko agerpen-opari danontzat, CEREMONIA hitza da. Asko ez dago azaldu beharrik honetaz. ZER-EMON-IA.


9. Pako Iriarte: Hizkuntzaren garrantzia Euskerari esker Gizakiok ustetan bizi gara. Garrantzi lehentasunak aldaturik ditugu eta nola-halako bizimodua daramagu. Egoera honetatik "esnatu" litekeela esan ohi dute esnatu direnek.

Ustezko mundu honetatik esnatzea, balditzarik gabeko ulermenetik bizitzea izango litzateke. Mundu hau erdera hitzez ezagutzen dugu.

Gaur egun, guztiok erdal-gogoa dugu, nahiz eta Euskera oraindik geure eztarrietatik atera.

Zertaz ohartu:

- Esanahia bizi dugu eta ez gara hitzetaz jabetzen.

- Gizakion ulermena Hizkuntzari ezker da. Eta ulermenean aurki dugu gainontzeko dena.

- Euskeraren zehaztasuna esanetan eta erderaren zuzentasun eza.

Adibideak:

- Mañana eta tarderen esanahiak.

- Desechar, desfallecer, desfilar, informe ...eta horrelako hitzekin ulertzen duguna eta esaten dutena.

Aditzen nahasketa eta errorik eza: ve, ir eta ver. Fui, ser eta ir......yo fuera, el fuera...e.a. IR ..VOY. SER...ERES.

Erdera eta leku-izenen euskal jatorria. Nabarmena izan arren, eztabaidatsua gerta ohi da aipatu dudan garrantzi lehentasun aldaketa dela eta....

Euskerazko izenordainetatik hasi eta aditz guztiaren eraketaz jabetu gintezke. Eraketa osoa da eta hitz guztiek erakusten dute elkar uztartze asma ezinezkoa gizakiontzat.

Nire ahalegina hau adieraztea da. Hizkuntzalarientzat pizgarria dela uste dut. You tubeko Baten Batera kanalean ipini ditut bideo sarrera batzuk.

Euskerak BIZI ezin hobe baten garela erakusten digu.


10. Xebe Diez: Letrak soinuen adierazpen grafikoak besterik eztie (ez dira) Beti hitzaldi eta elkarrizketetan saiatzen naiz azpimarratzen: LETRAK SOINUEN ADIERAZPEN GRAFIKOAK BESTERIK EZTIE EZKEA EUSKALDUNAK euskera hitzegiten degunok, dakigunok EUSKERADUNAK BAIZIK (los que poseemos) Eta hau, garbi detelako AURRENA HITZA ZEN ORAIN DELA 5 BAT URTE "IA" (Euskal HerrIA, SumerIA, HispanIA, IberIA, ItalIA...) "atzizkia"k adierazten duenaz jabetu nintzen HACE CASI 5 AÑOS EN UNA REUNIÓN DE Eusk.Jatorria al oír que varias personas se preguntaban sobre el significado de VELEIA (BELEIA) tras aportar mi descubrimiento del que con nadie había hablado que era que significa LUGAR/TIERRA de CUERVOS, nadie me dijera nada y no se volvió a decir nada sobre el tema. Con esto quiero dar a entender que en ocasiones nos encontramos con gentes que no aceptan descubrimientos ajenos si esas gentes no lo han visto antes. Y esto no nos permite avanzar. Gero aipatu det hauxe zuetako batzukin eta arrazoia eman didazue (bakan bat) Ta orain zuen 29ko bilkuran parte hartzeko gonbidapenarekin, bestela ikusten det harrera... Aurrerakoia. PERO POCO DESPUÉS ME PREOCUPÓ e interesó más que mucho el significado de ER que encontramos en Euskal H-ER-IA, SUM-ER-IA (SU-UM-ER-IA) IB-ER-IA, AM-ER-IA (AMERIKA) G-ER-MAN.IA... TA "ER" HORREN esannahia, funtzioa... zertzen aurkitzeko hasi nintzen baina ZORTE handia izan nun, behin facebooken LA NADA NO EXISTE... tituluaz idatzi nuen artikulutxoagatik, ze, azkenean ohartu nintzen euskeraz LA NADA adierazteko behar degula LA NO ALGO (EZER-EZA) erabili... Ta bilatzen... TOPA NINTZEN UTS... kontzeptuarekin baina ezerezarekin zerikusia enuenez aurkitzen... topa nun USTU... Y SI EN "español" VACIÁR así como CAMINAR significa "hacer camino" porque la terminación AR, ER, IR para formar los infinitivos viene a expresar "hacer", VACIAR viene a expresar "HACER VACÍO" BERAZ "USTU" eta "TU" horrek kasu honetan infinitiboa osatzeko den, esan nahi du "US EGIN" (hacer vacío) Ze VACIAR, euskeraz da USTU.

BEHAR DET ERE, beti aipatzen detena nire ER topaketarako KONTUAN EUKI BEHAR NUNA, HAUXE GARBI UZTEN:


"PENTSAMENDUA adierazten da HITZEZ, eta HITZA SOINUA DA. baina SOINUA BIBRAZIOA DA" Eta BIBRAZIOAZ sortzen da, edo sortu behar izantzen US-en, ezer existitzen etzenean oraindik. "EL PENSAMIENTO se expresa con palabras y la palabra es SONIDO. Pero el sonido es VIBRACIÒN" Y mediante la VIBRACIÓN se crea o se se tuvo que crear en el "VACÍO" (US) cuando aún no existía "algo" NI SIQUIERA LA LUZ/OSCURIDAD ni lA MATERIA/ENERGIA (gauza bera...) NI NINGÚN "APARATO FONADOR" ASKOZ LEHENAGO, mucho antes, HABÍA DESCUBIERTO "AR"en esannahia edo hobe esanda, funtzioa, la función de "AR" que comenté en la primera entrevista que me hicieron sobre el tema para youtube con el título "EL EUSKERA ES EL IBERO" donde dejo claro también que el ibero es un dialecto más del euskera, como ahora sé también que lo fue el proto sumerio y... Podría hablar de palabras del euskera que existen en el "español" y contienen esa partícula, AR, como ARENA o BALEAR... y de tantas otras con esa u otra partícula, pero necesito explicar cómo descubrí el significado de ese "ER" para que se entienda el mecanismo del que yo llamo SONIDO DE LA CREACIÓN que es el EUSKERA, además del lenguaje primigenio de la humanidad. Aurretik esango det ARENArena (ea BALLENArena ere esaten deten 29an) kontutan izanda HONDAR (arena) HONDA residuo dela garbi eukiz, eta AR, kasu honetan, (H)ARRIren erroa, POR LO TANTO, HONDAR, arena en euskera, NOS DICE CLARAMENTE "RESIDUO DE PIEDRA" y en castellano EXACTAMENTE LO MISMO: AR= raíz de (h)arri, piedra, y -rena que nos indica procedencia... la preposición "de" ES DECIR: DE PIEDRA, que es de lo que está "hecha" la ARENA, de la erosión... de la piedra.

No nos dará tiempo para explicar el significado primigenio (PROTOETIMOLÓGICO) de KE pero con lo que explicaré llegarán ustedes a descubrirlo, a no ser que me lo hayan escuchado en alguno de los vídeos en los que hablo sobre mi pasiòn, la PROTOetimología que solo se puede "ejercer" desde el euskera, una vez conocido el "significado" o mejor, la FUNCIÓN de cada SONIDO, de cada uno de esos sonidos que llamamos "vocales" y "consonantes" cosa que ye he descubierto y existen los primigenios y los posteriores, los resultantes de los aparatos fonadores del animal humano. SEGURASKI ezteu hastirik izango AKELARRE hitza, esan nahiz hitzegiteko BAINA SEGURO DAKIT EZTULA INOLAKO ZERIKUSIRIK AKERRArekin. Pero me gustaría porque veremos que no puede ser por cómo sería la palabra si tuviera que ver y por cómo se construye el euskera a base de partículas, raíz, palabras que dan paso a otras palabras y estas a nuevas raíces...


También lo he explicado en algún vídeo y escrito aunque algunos vídeos no he querido que se publiquen pero probablemente alguien lo haya escuchado o me lo haya leído. El ejemplo que di en aquella entrevista (el euskera es el ibero) sobre esa "construcción" fue a partir de la palabra BEGI (ojo) y de cómo BE se convierte en la raíz de BEGI y con la palabra ILE, pelo y la conjunción o sonido/letra de unión T se conforma la palabra BETILLE (BE-T-ILE) = PESTAÑA, O BE-T-AZALA = PÁRPADO (ojo y piel, podría decirse)... No tengo tiempo a repasar nada de esto que acabo de escribir y he de enviar a Euskeraren Jatorria y no he podido hacer antes ni tengo tiempo después y lo necesita para hoy. Beraz, eskerrikasko hau irakutzen izan dezuten pazientziaz.

Beti hitzaldi eta elkarrizketetetan saiatzen naiz azpimarratzen: LETRAK SOINUEN ADIERAZPEN GRAFIKOAK BESTERIK EZTIE LAS LETRAS NO SON MÁS QUE LA EXPRESIÓN GRA´FICA DE LOS SONIDOS Esto es lo que simpre procuro remarcar en charlas y entrevistas, y también que EZKEA EUSKALDUNAK euskera hitzegiten degunok, dakigunok EUSKERADUNAK BAIZIK NO SOMOS "EUSKALDUNES" quienes sabemos y hablamos euskera, SINO "POSEEDORES" DEL EUSKERA. Eta hau, garbi detelako AURRENA HITZA ZEN Y esto porque tengo claro que PRIMERO FUE EL VERBO


11. Leire Saitua, Felix Zubiaga a) Leire Saitua

Jabon (jagon) eta Jabe

Berba hauek leku beretik datozela dirudi, jabetasuna ondasun bat jagotetik datorrelako. Jagon ezean ez dago jabetasunik. Gainera “jabetasuna eman” esaten dugu ez “jabetasuna jaso”. Beste hizkuntzen duten ikuspegitik erabat desberdina Legez, Lez

Legea ez da idatzita dagoen zerbait, boteredunek haien pribilegioekin jarraitzeko izkiriatutako gauzak, baizik eta urtez urte eta ohituren poderioz ontzat eman diren gizarte arauak. Bizkaierak gorde du esanahia: legez = bezala b) Felix Zubiaga

- Ama Eskolako zibilizazioa gordetzeko erantzukizuna. Euskaldunok antzinako zibilizazinoa jagoteko dugun erantzukizun historikoa, amaren eskola berreskuratu ahal izateko.

- Harmonia (har-emonia). Greziarrek ez dute berba hau deskonposatzen eta azaltzen. Euskeraz hartu eta emanen arteko erlazioa islatzen du: hartu eta eman, horixe delako bi pertsonen, herrien, egituren… arteko oreka

- Herejia (eritzia). Botere bakarra sortu zenean (inperialismoak) bere eritziarekin bat ez zetozen gainerako eritziak herejia bihurtu zituzten, akabatzeko. - Mitoa (mintzoa). Gai bati buruz hitz egiten dena, transmititzen dena, belaunaldiz belaunaldi. - Blak is baltz. Egunotan gure Mugurutza abeslariak BLAK IS BELTZA filma aurkezten deusku eta, susmo dudanez, gu euskaldunok Europa West Oste honetan Afrikako beltzak USAn bezala hartuak, ez onartuak, garela adierazteko. Oso ondo asmatua dagoke eta dago, baina ez da nahiko.

BLAK IS BALTZ formak eta hotsak hobeto adierazten dute hitzak eta edukinak bat datozela funtsean. Nork eta zelan banandu ziran, hitzaren jatorria deslaitu zedin hiztegi ezberdineko hotsak bezala? Alde batetik hotsak urruntzen, ahaztutzen joan eitekezan, baina batez ere idazkera izan zan errudun, BAL forma idekia >BLA blokeatzeak eta ABEL >abele seinalatuaren kolore erreferentea galtzean. Azken atzizkiak –AÇ / -AZ izan eitekezan. Europa Estatuen arrokeriak elkar ezagutu eta maitatzera barik, gorrotatu eta ukatzera eroan gaitu. Frantzian eta Espainian batez ere. Guzti horren frutuari BREXIT deritso.

Euskeraren Xarma 1. bilkura · 2018. 10. 7. · Aukeretako bat hizkuntza da. Mintzaira bakoitzak...

Documents

Transcript of Euskeraren Xarma 1. bilkura · 2018. 10. 7. · Aukeretako bat hizkuntza da. Mintzaira bakoitzak...