EUSKARA ETA LITERATURA DBH 1 - Ibaizabal · Web viewBaina idazketa ez ezik, irakurmena, ahozkoaren...

EUSKARA ETA LTERATURA

DBH 3

I.BAI.BERRI Proietua

© Ibaizabal argitaletxea, 2013

2


AURKIBIDEA

1. Sarrera 2. Alderdi metodologikoak eta didaktikoak 3. Gaitasunak 4. DBHko helburuak 5. DBHko hirugarren mailako edukiak6. Ebaluazio irizpideak 7. I.BAI.BERRI ikasmaterialak

3


1. SarreraEsku artean duzun material hau DBHko I.BAI.BERRI proiektuaren barruan kokatzen da. Proiektu horretan biltzen diren ikasmaterialen bidez, Euskara eta Literatura arloan, nagusiki honako bi helburu hauek lortu nahi dira:

• Indarrean dagoen Curriculumetik abiatuta, egungo irakasleen beharrei erantzuteko materiala eskaintzea.

• Gazteen beharrei begiratuta, eta Curriculum berriko gaitasunetan trebatzeko, proposamen egokiak eta erakargarriak aurkeztea.

Bi helburu horiek aurrean ditugularik, materialak prestatzean, batez ere irizpide hauek izan ditugu gogoan:

— Hizkuntza pertsonak elkarrekin komunikatzeko tresna da.

— Hizkuntza mundua irudikatzeko bitartekoa ere bada. Horregatik, pentsamenduarekin eta ezaguerarekin oso lotuta dago.

— Hizkuntzak literatura mundurako abiapuntu ere izan behar du.

— Ikasgelan, ikasleak dira hizkuntza komunikazioaren prozesuko protagonista zuzenak, bi ikuspegiotatik begiratuta: hartzaile modura (irakurtzea eta entzutea) eta sortzaile modura (idaztea, elkarrizketan aritzea eta hitz egitea).

Eskolaren eginkizunei begiratuta, berriz, honako bi hauek izango dira eginkizun nagusiak:

• Ikasleek komunikatzeko eta irudikatzeko duten gaitasuna garatzea, ahozkoa nahiz idatzizkoa.

• Ikasleek hizkuntza arloan dakartzaten hutsuneak betetzea (hizkuntzaren erabilera zuzena ikasgelara eta bertako eginkizunetara mugatu gabe).

Helburu horiek lortzeko, jakina, irakasleen zeregina erabakigarria izango da. Baina ez dugu ahaztu behar garrantzitsua izango dela hizkuntzaren planteamendu integratzailea egitea, eta hori lortzeko, etapa honetako irakasleen arteko koordinazio estua beharrezkoa izango dela, ahalik eta planteamendu bateratuena aplikatzeko. Egia da, ordea, planteamendu integral hori gauzatzeko, irakasleek oztopoak izan ditzaketela, ikasleen egoera soziolinguistikoa askotarikoa delako.

4


2. Alderdi metodologikoak eta didaktikoakMarko teorikoari gagozkiolarik, proiektu hau diseinatu eta garatzeko, Hezkuntzaren Erreforman adierazitako teoriak izan dira abiapuntu. Besteak beste, honako ideia hauekin bat gatoz:

• Oinarrizko gaitasun kognitibo batzuk unibertsalak dira (gogoratzeko gaitasuna, arrazoitzekoa…). Baina, egoera jakinetan, gaitasun horiek erabiltzeko eran aldeak agertzen dira. Alde horiek jasotako hezkuntza esperientziekin lotzen dira.

• Gizakion ezagutza ez da irizpide erabat logikoetan oinarritzen; aitzitik, irizpide pragmatiko eta funtzionaletan oinarritzen da.

• Ezagutza eraikitze prozesu baten emaitza da beti.

• Informazio berria jasotzean, garrantzi handia daukate ikasleek aurretik dauzkaten ideiek. Horietatik abiatu behar da, beraz, irakaskuntza prozesua.

• Eskolako ikaskuntzari dagokionez, ezagutza ez da pasiboki hartzen den zerbait. Prozesu aktibo baten barruan kokatzen da: irakaskuntza-ikaskuntzaren prozesuan gertatu ohi diren akatsak beharrezkoak dira ezagutza jasotzeko prozesuan.

• Ikasleak ikaskuntza prozesuan protagonista izan behar du, ikaskuntza hori bere baitan poliki-poliki eraikitzen joan dadin. Horregatik, gelak, edukiek, programazioek eta abarrek eraikitze prozesu horren mende egon behar dute.

• Nerabeek aldaketa handiak eta garrantzitsuak izan ohi dituzte: itxuraren aldetik, ingurukoekin izan ohi dituzten harremanetan eta pentsamenduan. Azken horri dagokionez, adin horretan pentsamendurako era berriak bereganatzen dituzte eta, poliki-poliki, arrazoibiderako autonomia handiagoa eta zehaztasun handiagoa ere erakusten dituzte.

Bestalde, metodologiari dagokionez, batez ere honako irizpide hauek izan ditugu gogoan:

• Prozedurei garrantzi berezia ematea.

• Arauak ikasteari eta kodeari baino hizkuntzaren erabilerari garrantzi handiagoa ematea.

• Komunikabideek eguneroko bizitzan duten presentzia kontuan hartuta, horien ezagutza eta interpretazioa bultzatzea, adinari dagokion neurrian, antzeko ekoizpenak bideratzeko.

• Hizkuntzak gizartean duen dimentsioaz jabetu daitezen bideak eskaintzea.

• Ahozko hizkuntzari arreta eskaintzea.

• Literaturaren mundura hurbiltzeko aukerak ematea.

Jarduerak planifikatzean, berriz, honako irizpide hauei jarraitu diegu:

— Materialetan eskainiko diren jardueren bidez, komunikazioari dagozkion oinarrizko bost hizkuntza trebetasunak garatzeko aukera emango da: ahozkoaren eta idatziaren ulermena, mintzamena, idazmena eta ahozko elkarrekintza.

— Ikasleei, bakarkako jarduerez gain, binaka nahiz taldeka lan egiteko aukerak ere eskainiko zaizkie, komunikazio egoerak antolatzeko ezinbestekoak baitira. Bide horretatik, talde lanei arreta berezia eskaini diegu, besteak beste, jarduera hauek lantzeko aukera ematen dutelako: gainerakoei entzun, txandak errespetatuz hitz egin, ahots goran irakurri, apunteak hartu, entzundakoa labur-labur adierazi…

— Ahal den guztietan testu osoekin lan egingo da; hala ere, zenbait eduki lantzeko (aditza, deklinabidea, etab.) esaldi solteetara ere joko dugu, hizkuntzari buruz

5


hausnarketa egin dezaten, eta, pixkanaka, euskararen hizkuntza sistema beregana dezaten.

— Saiatu gara jarduera motibagarriak planteatzen. Horretarako, komunikazio egoera errealetan edota errealak izan daitezkeenetan oinarritutakoak proposatzen saiatu gara. Horrela, ikasleek komunikazio prozesuan dauden etapak gelan bertan bizitzeko eta lanean inplikatzeko aukera izango dute. Era berean, euskaraz erabili ohi ditugun hizkera motak ezagutzeko aukera emango die (ez da hizkera bera erabiliko lagun artean idatzitako e-mail batean, esaterako, eta eskolako aldizkarirako idatzi behar den albiste batean).

3. GaitasunakEuropako Parlamentuaren gomendioari jarraituta, derrigorrezko eskolaldiko Curriculuma gaitasunetan oinarritzen da. Proposamen horren helburua da “pertsona guztiek giza errealizazioa eta garapen pertsonala lortzea, eta herritartasun aktiboa, laneratzea eta enplegua erdiesteko izan behar dituzten gaitasunak eskuratzea”. Beraz, gaitasunetan oinarritutako irakaskuntzak ikasleek “egiten ikastea” du helburu. Hori dela eta, derrigorrezko hezkuntzan jorratzen diren arlo guztietan, hezkuntza gaitasun orokorrak eta oinarrizko gaitasunak hartuko dira kontuan.

Hezkuntza gaitasun orokorrak heziketa oso baterako erreferentzia ardatzak dira, hezkuntza esparru guztietan ikasten direnak. Laburbilduta, hauek dira:

Arduraz eta autonomiaz bizitzen ikastea. Ikasten eta pentsatzen ikastea, eta informazioa interpretatzea,

sortzea eta ebaluatzea. Erkidego honetako hizkuntza ofizialetan eta, gutxienez, atzerriko

hizkuntza batean hitz egiten ikastea, eta komunikabideak eta informazio eta komunikazio teknologiak irizpide kritikoz erabiltzen eta interpretatzen ikastea.

Elkarrekin bizitzen ikastea. Pertsona gisa garatzen ikastea. Egiten eta ekiten ikastea.

Oinarrizko gaitasunak, bestalde, “ikasleek derrigorrezko eskolaldian lortu beharreko jakintzen, trebetasunen, jarreren eta balioen elkarrekintza dira”, ikasle bakoitzaren ezaugarriak eta testuingurua kontuan hartuta irakatsi beharrekoak. Oinarrizko gaitasunek ikasleek Curriculuma landuz lortu beharreko helburuak adierazten dituzte. Hortaz, DBHko Curriculuma etapa horretako helburuek, edukiek, oinarrizko gaitasunek, irakaskuntza metodoek eta ebaluazio irizpideek osatzen dute. Halaber, kontuan izan beharko dugu ikuspegi berri horren arabera, ikasleek gai izan beharko dutela eskolako diziplina guztietan ikasitako edukiak askotariko egoeretan eta testuinguruetan erabiltzeko; eskolan ikasiko dutena ez baitute jakite hutsagatik ikasiko, bizitza errealean erabiltzeko baizik.

EAEko DBHko Curriculumean ezartzen diren oinarrizko gaitasunak honako hauek dira:

1. Zientzia, teknologia eta osasun kulturarako gaitasuna2. Ikasten ikasteko gaitasuna3. Matematikarako gaitasuna

6


4. Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna5. Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna6. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna7. Giza eta arte kulturarako gaitasuna8. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna

Hizkuntza arloa eta oinarrizko gaitasunakHizkuntza arloak oinarrizko gaitasun guztiak garatzen laguntzen du, hain zuzen ere, hizkuntza pentsamendua garatzeko, ikaskuntza prozesuak bideratzeko, arrazoitzeko, edota arte adierazpenak ulertu eta ekoizteko tresna garrantzitsuena delako.

Nola garatu eta eskuratuko ditugu oinarrizko gaitasun horiek? Modu honetan:

1. Zientzia, teknologia eta osasun kulturarako gaitasuna—Pentsamendu zientifikoa eta teknikoa hizkuntzaren bidez garatuz eta informazioa interpretatuz.

—Hainbat ezagutza esparrutako diskurtsoak erabiliz.

2. Ikasten ikasteko gaitasuna—Pentsamendua eta ezagutzak barneratzeko, tresna ezinbestekoa den hizkuntza erabiliz.

—Ikaskuntza prozesuak hizkuntzaren bidez modu eraginkorrean kudeatuz.

—Hizkuntzaren erabilera zuzenaren inguruan hausnartuz.

3. Matematikarako gaitasuna—Informazioa, datuak edo arrazoibideak interpretatuz eta adieraziz.

—Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko eta erabakiak hartzeko, matematika elementuak eta arrazoibideak erabiliz.

4. Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna—Hainbat komunikazio egoeratan eta testuingurutan, ahozko eta idatzizko testuak ulertuz edo ekoitziz.

—Hizkuntza eta haren erabilera arauei buruz hausnartuz.

—Hizkuntzaren erabilerarako trebetasunak jaso, eta beste hizkuntza batzuen erabilerara transferituz.

5. Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna—Beharrezko informazioa bilatu eta hautatzeko ezagutzak eta trebeziak garatuz, gero informazio hori ahozko eta idatzizko testuen ekoizpenetan erabiltzeko.

—Teknologia berriek eskaintzen duten informazioa jarrera kritikoz aztertuz.

—Testu idatziak nahiz ahozkoak garatzeko baliabide elektronikoak erabiliz.

6. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna

7


—Hainbat helburu dituzten gizarte jardueretan edota komunikazio elkarrekintzetan parte hartzean, beharrezkoak diren komunikazio trebeziak garatuz.

—Giza harremanak oinarri dituzten jarduerak jorratuz: esanahiak negoziatzeko jarduerak, gatazkak konpontzea helburu dutenak…

—Hizkuntzak eta hiztunekiko jarrerak landuz, eta hizkuntza aniztasunarekiko jarrera positiboak balioetsiz.

7. Giza eta arte kulturarako gaitasuna—Kultura eta arte adierazpenak ulertuz, eta irizpide kritikoz balioetsiz.

—Literatura beste arte adierazpideetara ere hurbilduz (musika, pintura edo zinema).

—Literatura komunikazioaren bidez espazioan eta denboran urrun dauden beste errealitate batzuetara jauzi egitean, gizakiaren eta hizkuntzaren dimentsio estetikoaren inguruan hausnarketa eginez.

8. Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna—Konfiantzaz, arduraz eta sen kritikoz ekintza edo proiektu indibidualak nahiz kolektiboak sortuz.

—Ikasgelan, eta batez ere talde lanetan, era aktiboan parte hartuz, eta zenbait trebetasun eta jarrera garatuz (norberaren buruarekin konfiantza izatea, elkarrizketan eta lankidetzan aritzea, arriskuak hartzea…).

8


4. DBHko helburuakIndarrean dagoen Curriculumaren arabera, etapa honetan Euskara eta Literatura eta Gaztelania eta Literatura irakasgaien helburua honako gaitasun hauek lortzea da:

1. Hizkuntza erabiltzeko era askotako eremuetatik jasotako diskurtso idatziak eta ahozkoak ulertzea eta ikuspegi kritikoz interpretatzea, horietan ulertutakoa beste komunikazio egoera batzuetan aplikatzeko.

2. Ahoz eta idatziz, esan-idatziak egoki, koherentziaz eta zuzen adierazteko eta solasteko gai izatea, errespetuzko eta lankidetzarako jarrera hartuta.

3. Soziolinguistikako oinarrizko ezagutzen laguntzarekin, gure errealitate elebiduna ezagutzea eta interpretatzea, euskara eraginkortasunez erabiltzeko eta hizkuntza normalizazioarekiko konpromiso aktiboa garatzeko.

4. Soziolinguistikako oinarrizko ezagutzak kontuan hartuta, eleaniztasunaren eta kultura aniztasunaren dibertsitatea ezagutzea eta interpretatzea, hizkuntza aniztasuna lortzeko bide positibo gisa; dibertsitate hori kultura aberastasun gisa balioetsiko da.

5. Hizkuntzen erabilerari buruz hausnartzea, gizarteko eta kulturako hainbat testuingurutan behar bezala komunikatzeko aukera ematen duten estrategiak hartzeko; horrela, era guztietako aurreiritziak sortzen dituzten hizkuntza estereotipoak saihestuko dira.

6. Testuak ulertzeko eta sortzeko prozedurak kontuan hartuta, erlazioan dauden hizkuntzen sistemei buruz hausnartzea, horietako bakoitza behar bezala, koherentziaz eta zuzen erabiltzeko eta transferentzia negatiboak saihesteko.

7. Informazioa bilatzean, hautatzean eta prozesatzean, gizarteko komunikazio bideak eta informazio teknologiak gero eta autonomia handiagoz eta izaera kritikoz erabiltzea, eskola jardueran hizkuntza mintzatua eta idatzia eraginkortasunez erabiltzeko.

8. Norberaren ikaskuntza prozesuei buruz hausnartzea, beste hizkuntzetan eta alorretan jasotako ezagutzak eta komunikazio estrategiak transferitzeko; horrela, ikaskuntzan autonomiaz jokatzeko norberak duen ahalmenean gero eta konfiantza handiagoa sentituko dute.

9. Literatura generoen oinarrizko arauei eta horien bilakaera historikoaren oinarrizko etapei eta obrei buruzko ezagutza erabiltzea, literatura testuen eta literatura asmoko testuen ulermena eta produkzioa bultzatzeko.

10. Literatura ondarea balioestea, norbanakoak eta taldeak historiako eta kulturako hainbat testuingurutan izandako esperientzia sinbolizatzeko; horrela, euskal literaturako, inguruan dauden herrialdeen literaturetako eta literatura unibertsaleko ereduzko obrak irakurriz eta aztertuz, norberaren kultura identitatea eraiki ahal izango da.

11. Literaturaz gozatzea, nork bere esperentziari zentzua emateko, mundua eta gizakiak ulertzeko eta sentsibilitate estetikoa garatzeko.

9


5. DBHko hirugarren mailako edukiak

1. EDUKI MULTZOA. Ahozko komunikazioa: entzutea, hitz egitea eta elkarrizketan aritzea—Gizarte harremanak eraikitzea helburu duten ahozko elkarrekintzetan parte hartzea.

—Elkarrizketetan parte hartzea, testuak ulertzeko nahiz idazteko eta era guztietako egoeretan aurki daitezkeen komunikazio prozesuei buruz hausnartzeko.

—Elkarrizketetan parte hartze aktiboa izatea.

—Eragin trukea ezagutzen eta ideien kontzientzia hartzeko eta ikaskuntza prozesu ororen ulermen eta adierazpen prozesuak erregulatzeko baliabidetzat hartzea.

—Eragin trukea norberaren eta besteen sentimenduen kontzientzia hartzeko eta jarrera erregulatzeko baliabidetzat balioestea.

—Ahozko hizkuntzan gertatzen diren lagunarteko erabileren eta erabilera formalen arteko zenbait desberdintasuni buruz hausnartzea, eta horiek zein komunikazio egoeratan erabili behar diren ezagutzea.

—Argibideei jarraituta, zenbait gairi buruzko eztabaidetan eraginkortasunez parte hartzea.

—Elkarrizketak hasten, mantentzen eta amaitzen laguntzen duten hainbat komunikazio estrategia erabiltzea.

—Eskola eremuko ahozko eta ikus-entzunezko testuetan nahiz komunikabideetako testuetan aurki ditzakegun informazio eta datu garrantzitsuenak ulertzea.

—Taldean lan egitean iritzi desberdinak izan arren, lankidetzarako jarrera izatea eta besteekiko errespetuzko kritika egitea.

—Ahozko testuak aztertzeko aurrez emandako argibideei jarraitzea.

—Entzute prozesuan, informazioa erregistratzeko hainbat baliabide erabiltzea.

—Ahozko testuetan testuinguru elementuak kontuan hartuta igorlearen asmoa zein den jakitea.

—Ahozko mezuen komunikazio ezaugarriak identifikatzea.

—Informazio garrantzitsua bilatzea eta hautatzea, hainbat iturri erabiliz.

—Ahozko testuen edukia planifikatzea, komunikazio egoeraren ezaugarriak zehaztu eta gero.

—Ikasleentzat interesgarriak diren gizarteko, politikako edo kulturako egungo gaiei buruzko ahozko azalpen errazak ematea, aldez aurretik azalpena planifikatuta.

—Ikasleentzat interesgarri diren zenbait gai ahoz argi aurkeztea, aldez aurretik ideiak ordenatuta eta informazioa egituratuta.

—Mezuak berriro formulatzeko eta hartzaileen arabera egokitzeko komunikazio estrategiak erabiltzea.

—Komunikazio zailtasunak identifikatzea eta arazoak konpontzeko komunikazio estrategiak erabiltzea; hau da, ahozko baliabideak nahiz ahozkoak ez diren baliabideak.

—Estrategiak jakinaren gainean erabiltzea, landutako ahozko testuen ulermena eta sorkuntza arautzeko.

10


—Ahozko ekoizpenak hobetzeko, autoebaluazio eta autozuzenketa estrategiak erabiltzea.

—Edozein hizkuntzatan erabil daitezkeen hizkuntza ezagutza formalak aktibatzea, beste hizkuntzetako ahozko testuen ulermena eta sorkuntza bultzatzeko.

—Landutako ahozko testuen hainbat genero ezaugarri ezagutzea.

—Solaskideen hizkuntza erabilera errespetatzea.

—Ahoskera eta intonazio egokia erabilita, adierazpenak egiteko interesa izatea.

—Ahozko elkarrizketetan, euskara erabiltzeari dagokionez, jarrera positiboa eta aktiboa izatea.

—Konbentzitzea helburu duten mezuei dagokienez, jarrera kritikoa izatea; bereziki, hedabideetako mezuei dagokienez.

—Ahozko hizkuntza menderatzeak norbanakoan eta gizartean duen garrantzia balioestea.

2. EDUKI MULTZOA. Idatzizko komunikazioa: irakurtzea eta idaztea—Ikasleen errealitatetik eta interesetatik hurbil dauden komunikabideetako testuetako informazio garrantzitsuena ulertzea eta interpretatzea.

—Kazetaritza testuetan arreta berezia jartzea (elkarrizketa, albistea, iritzia...), eta informazioa eta iritzia bereiztea, eta baita gertaerak eta gezurrak ere.

—Ikasleen bizitza akademikoko testu idatziak ulertzea, eta honako hauetan arreta berezia jartzea: testuen laburpenak, gertaeren azalpenak, ideien eta kontzeptuen esplikazioak, narrazioak, deskribapenak, webgune hezigarriak...

—Testu idatzien edukia aztertzeko argibideei jarraitzea: taulak, diagramak eta eskemak.

—Landutako testu idatzien komunikazio ezaugarriak identifikatzea.

—Testuaren esanahi orokorra identifikatzea, eta ideia nagusiak bereiztea.

—Iritzi testuetan igorlearen tesia eta defendatzen dituen ideiak identifikatzea.

—Hizkuntzakoak ez diren elementuen esanahia interpretatzea (ikonoak, ezaugarri ortotipografikoak...).

—Egileak helburu jakin bat lortu nahian erabilitako testu ezaugarriak identifikatzea.

—Hainbat generotako eta erabilera eremutako testu idatzien eduki osoa sintetizatzea.

—Mezu idatzien edukia onartzean, balioespen kritikoa egitea eta norberak dituen ezagutzekin egiaztatzea.

—Publizitateak konbentzitzeko duen funtzioaren irakurketa egitea, aztertzea eta kritikatzea.

—Komunikazio xede ugari dituzten testu idatziak sortzea (iragarkia, albistea, iritzi testua, deskribapena...).

—Paperean nahiz euskarri digitalean bizitza akademikoari buruzko testu idatziak sortzea.

—Komunikazio egoeraren ezaugarriak identifikatu ondoren, plangintza prozedurak zehaztea, testu idatzietako edukien barne eta kanpo loturen egokitasuna eta koherentzia lortzeko.

—Testualizatzeko eta berrikusteko prozedurak aplikatzea, testu idatzietako

11


edukien egokitasuna, koherentzia, kohesioa eta zuzentasuna lortzeko.

—Sortutako testuak erabil daitezkeen eremuei dagokien hizkuntza erregistroaren elementu bereizgarriak aplikatzea, eta egoera bakoitzean lexiko egokia hautatzea.

—Oinarrizko hizkuntza eta diskurtso elementuak erabiltzea, testu barruan ideiak kohesionatzeko.

—Testu idatzian puntuazio zeinuak erabiltzea, perpausak antolatzeko eta testuei forma emateko.

—Idatzizko lanetan elementu formalak erabiltzea: bibliografia aipamenak, aurkibidea eta orrialde zenbaketa, oin oharrak, izenburuen, kapituluen eta atalen antolaketa...

—Testuak sortzeko eta zuzentzeko, informazio eta komunikazio teknologiak erabiltzea.

—Edozein hizkuntzatan eta alorretan erabil daitezkeen hizkuntza ezagutza formalak aktibatzea, beste hizkuntzetan egindako testu idatziak errazago ulertzeko eta sortzeko.

—Testu idatzietan euskara erabiltzeari dagokionez, jarrera positiboa eta aktiboa izatea.

—Testuak ondo idazten jakiteak norbanakoan eta gizartean duen garrantziaz kontzientzia hartzea.

—Erabilitako gramatika, ortografia eta tipografia arauak nahiz ikono elementuak errespetatuz, testu idatziek paperean nahiz euskarri digitalean aurkezpen egokia izan dezaten interesa agertzea.

3. EDUKI MULTZOA. Literatura hezkuntza—Adin horretarako egokiak diren gazte literaturako eta literatura klasikoko obrak edo obra zatiak autonomiaz edo norbaiten laguntzaz irakurtzea; horretarako, bide bat jarraituko da, eta irakurleak dituen ezagutzak izango dira oinarri.—Euskal literaturako ereduzko obrak ezagutzea; horretarako, obra zatien iruzkinak egingo dituzte.—Literatura testua irakurri aurretik, irakurri bitartean eta irakurri ondoren aztertzen eta interpretatzen laguntzen duten estrategiak eta teknikak erabiltzea.—Ipuinak eta eleberriak iruzkinak eginez eta adierazkortasunez irakurtzea, eta obrako pertsonaiak, ahotsa eta narrazio ikuspegia aintzat hartzea.—Irakurketen iruzkinak elkarrekin egitea eta olerkiak errezitatzea; aldi berean, behin eta berriz aipatzen diren gaiak autoreek nola lantzen dituzten konparatzea, eta, horrez gainera, elementu sinbolikoen eta olerkien erretorika eta metrika baliabideen funtzioa balioestea.—Antzerki lanak edo zatiak iruzkinak eginez eta dramatizatuz irakurtzea, eta gaiari eta formari dagokienez dituzten zenbait ezaugarri ezagutzea.—Literatura testuak alderatzea, hainbat ikuspuntu kontuan hartuta: testuingurua, mugimenduak...—Irakurgaiak oinarri hartuta, tradizioko literatura genero handiak bereiztea eta horien ezaugarri nagusiak ezagutzea.—Ahozko euskal literaturan (tradiziozkoa eta tradiziozkoa ez dena) dauden generoen (lirikoa, narrazioa eta dramatikoa) oinarrizko ezaugarriak ezagutzea, bai eta horiek buruan gordetzea eta transmititzea errazten duten literatura baliabideak ezagutzea ere; horretarako, hain zuzen, irakurketen iruzkin bateratuak egin, ikus-entzunezko

12


materialak ikusi eta entzun, edota antzezlanetara edo musikaz lagundutako olerki entzunaldietara joan beharko da.—Literatura aldi garrantzitsuen ezaugarri nagusien oinarrizko ezagutza izatea, bai eta landutako mugimenduena ere.—Plangintza egin ondoren, literatura asmoko testuak sortzea; horretarako, hausnartu eta ereduak aztertu ondoren, sormena, itxura egitea, eraldaketa edo lanketa sustatzeko teknikak erabiliko dira, bai eta irakurketan barneratutako zenbait ikaskuntza ere (mezu klasikoa gaur egunera egokitzea).—Literatura lanei buruz norberak dituen iritziak ematea eta lanak sortzea.—Informazio teknologiak erabiltzea nork bere literatura asmoko testuak sortzeko.—Ikastetxeko liburutegia, liburutegi publikoa eta liburutegi birtualak autonomiaz erabiltzea.—Ikasgelan, ikastetxean eta komunitatean antolatzen diren literatura jardueretan parte hartzea.—Irakurtzeko autonomia eskuratzea eta literatura plazera lortzeko eta beste errealitate, kultura eta mundu batzuk ezagutzeko iturritzat hartzea.—Ahozko literatura kultura transmititzeko eta norberaren kultura identitatea eraikitzeko baliabidetzat hartzea.—Literatura sorkuntzei dagokienez, sentiberatasun estetikoa lortzea eta sorkuntza eta estilo elementuak aintzat hartzea.—Literatura testuen balio esplizituei eta inplizituei dagokienez, jarrera kritikoa izatea.

4. EDUKI MULTZOA. Hizkuntzari buruzko hausnarketa—Ahozko eta idatzizko komunikazioan, oinarrizko hizkuntza elementuak identifikatzea eta erabiltzea (erregistroa, hitz gabeko mintzaira, kortesia arauak...).

—Euskararen hika formako hizkera ezagutzea eta erabiltzea (ahal bada, lagunartean; bestela, ekoizpen lanetan).

—Narrazio, azalpen, iritzi eta deskribapen testuak aztertzea eta ezaugarri nagusiak ezagutzea.

—Zenbait testu generok dituzten egiturak eta horiek paragrafoekin duten lotura ezagutzea.

—Testu idatziak antolatzeko, puntuazioa zuzen erabiltzea.

—Ahozko nahiz idatzizko testuei bizitasuna ematen dieten zenbait testu mekanismo identifikatzea, eta zuhurtziaz erabiltzea (lexikoa, esapideak, esaera zaharrak...).

—Mezuetan agertzen diren eremu lexikoak eta semantikoak identifikatzea eta lexiko berriaren ezagutza eta erabilera hobetzea.

—Landutako testuetako aditz jokoak ezagutzea, eta ekoizpen lanetan koherentziaz erabiltzea.

—Testuak sortzeko prozesuan, mezua hartzailearentzat ulergarria izan dadin eta enuntziatu kohesionatuak egin daitezen, hainbat prozedura erabiltzea.

—Emandako irizpideak oinarri hartuta, komunikazio unitateak konparatzea, sailkatzea eta eraldatzea (hitzak, testuak, enuntziatua...).

—Euskararen hizkuntza elementu bereziak gero eta gehiago ezagutzea eta erabiltzea, perpauseko osagaiak lotzeko eta enuntziatu kohesionatuak eta zuzenak sortzeko.

13


—Perpausaren eskema semantikoa eta horrek dituen funtzio sintaktikoak ezagutzea (subjektua, objektua, aditza; osagaien ordena; galdegaia).

—Testu laburrak eraldatu eta berriro idaztea.

—Norberak egindako testuetan aplikatzeko zailtasun gehien sortzen duten ortografia arauak ezagutzea eta aplikatzea.

—Testuen hizkuntza zuzentzeko eta gramatika berrikusteko estrategiak erabiltzea.

—Hizkuntzen artean egiten diren kalko eta transferentzia okerrak identifikatzea eta zuzentzea.

—Hizkuntzetako batean jasotako ezagutzak besteetan erabiltzea, gainerako hizkuntzei buruzko hausnarketan laguntzeko.

—Akatsak ikaskuntza prozesuaren zati direla ulertzea, eta horiek gainditzeko jarrera positiboa garatzea.

—Ahozko eta idatzizko testuak norberak ebaluatzeko eta zuzentzeko estrategiak erabiltzea.

—Hizkuntzako eta komunikazioko ikaskuntza prozesuek aurrera egin ahala, izan daitezkeen lorpenen eta zailtasunen kontzientzia hartzea.

—Norberaren sorkuntzak arautzeko eta ikaskuntza prozesuko autonomia bultzatzeko, hizkuntzari buruz hausnartzeak duen garrantzia balioestea.

—Erabiltzaileen arteko komunikazio eraginkorra bultzatzeko, ortografia eta fonetika arauek duten garrantzia eta gizarte balioa aitortzea.

5. EDUKI MULTZOA. Hizkuntzaren dimentsio soziala—Egungo euskal gizartearen eleaniztasun egoera konplexuaz jabetzeko, ikastetxean eta inguruan hitz egiten diren hainbat hizkuntzatan sortutako testuak irakurtzea eta entzutea.

—Hizkuntzak pertsonen arteko harremanak egiteko bitartekotzat eta komunitate baten identitate seinaletzat balioestea.

—Euskarazko lehen lekukoak ezagutzea.

—Euskalkiak ezagutzea, bakoitzaren euskalkia balioestea eta erabiltzea.

—Euskara batuak hizkuntza aldaera desberdinak dituzten hiztunen arteko komunikazio tresnatzat duen funtzioa ezagutzea eta balioestea.

—Hizkuntza guztien aldeko jarrera positiboak garatzea, eta, bereziki, euskararen normalizazio prozesuari dagokionez, erantzukizunez jokatzea.

—Hizkuntzen arteko ukipen egoeren ondorioz sortzen diren oinarrizko fenomenoak ezagutzea, eta euskararen hitz eta adierazpide propioak ezagutzea eta erabiltzea.

—Hizkuntzak garatzeko, sustatzeko eta normalizatzeko erakundeak ezagutzea.

14


6. Ebaluazio irizpideakEbaluazioa irakaskuntza eta ikaskuntza mundua balioesteko eta neurtzeko aukera ematen duen prozesua da. Prozesu horrek aukera ematen du hezkuntza sisteman eta ikastetxe bakoitzean ezarri diren helburuak eta eduki multzoak aztertzeko.

Irakaskuntza prozesuaren amaieran ikasleak zehaztutako helburuak eta edukiak barneratzera iritsi badira, horrek esango digu aurreikusitako asmoak bete egin direla eta ikasturtea ondo joan dela. Zehaztutako helburuak eta edukiak ikasleak barneratu ez baditu, ordea, horrek adieraziko du hutsuneren bat-edo egon dela: metodologiaren aldetik, edukien aldetik, ikaslearen gaitasunen edo jarreraren aldetik…

Beraz, ebaluazioa hezkuntzaren prozesua neurtzeko, baldintzatzeko eta hobetzeko behar-beharrezko tresna da. Hiru ebaluazio mota bereizi ohi dira:

— Hasierako ebaluazioak ikasle bakoitza zer prestakuntzarekin hasiko den neurtzeko balio digu, eta, horren arabera, behar duen metodologia planifikatzeko aukera ematen digu.

— Jarraipenezko ebaluazioak ikasturtean zehar ikaskuntza-irakaskuntza prozesua nola doan jakiteko aukera emango digu.

— Azken ebaluazioak Curriculumak zehaztutakoa ikasturte amaieran lortu den ala ez ikusteko balio digu.

Hauek dira, indarrean dagoen Curriculumean aipatzen direnetatik abiatuta, DBHko hirugarren mailarako zehaztu ditugun ebaluazio irizpideak:

1. Bizitza akademikotik eta ikasleen interesetik hurbil dauden gaiak lantzen dituzten komunikabideetako ahozko testuak arretaz entzutea, ulertzea eta interpretatzea.

2. Bizitza akademikotik eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden gaiak lantzen dituzten komunikabideetako testu idatziak arretaz irakurtzea, ulertzea eta interpretatzea.

3. Jarduera akademikoarekin lotutako gaiei edo gertakari interesgarriei buruz ahozko aurkezpen laburrak egitea, eta egindako aurkezpenak aztertzea.

4. Ikasgelako elkarrizketetan parte hartze aktiboa eta egokia izatea, ikasteko eta gizarte harremanak bultzatzeko, eta lankidetzarako jarrera positiboa agertzea.

5. Plangintza bat egin eta gero, egokitasuna, koherentzia, kohesioa, zuzentasuna eta aurkezpena zainduz, hainbat generotako testu idatziak sortzea.

6. Hainbat generotako testu idatzien eduki osoa ahoz eta idatziz laburtzea, eta horiei buruzko irakurketa hausnartua egitea.

7. Soziolinguistikako oinarri-oinarrizko ezagutzak erabilita, Euskal Herriko errealitate elebiduna interpretatzeko lehen urratsak egitea.

8. Euskal kulturaren transmisioan eta euskararen normalizazio prozesuan parte hartzea, eta ohiko komunikazio egoeretan euskaraz hitz egitea.

9. Oinarrizko ezagutza soziolinguistikoak erabilita, hizkuntza errealitateen aniztasunaz jabetzea.

10. Komunikazio egoeraren eta bertan parte hartzen duen pertsonaren edo pertsonen arabera egokia den erregistroa erabiltzea (formala edo lagunartekoa).

11. Hizkuntzen erabilera sistemari eta arauei buruz hausnartzea, eta ekoizpen lanetan ezagutza horiek praktikan jartzea.

12. Oinarrizko hizkuntza terminologia ezagutzea eta erabilerari buruzko hausnarketa jardueretan baliatzea.

15


13. Informazio teknologiak gero eta autonomia handiagoz erabiltzea, eskola jarduerako premiei erantzuteko behar duen informazioa bilatzeko, hautatzeko eta prozesatzeko.

14. Norberaren ikaskuntza nahiz besteena ebaluatzen parte hartze aktiboa izatea, eta hizkuntzak ikasteko eta erabiltzeko norberak duen gaitasunean konfiantza izatea.

15. Literaturan dituen ezagutzak baliatuta, literatura lanetako testu zatiak ulertzea, eta honako hauek kontuan hartzea: behin eta berriz errepikatzen diren gaiak eta arrazoiak, genero ezaugarriak, hizkuntza poetikoaren balio sinbolikoa...

16. Irakurritako eta aztertutako obren artean dauden loturak, obren testuingurua nahiz euskal literaturan landu diren egile garrantzitsuenak ezagutzea.

17. Hainbat generotako literatura testu mintzatu eta idatziak sortzea, eredutzat ikasgelan landutako literatura lanak hartuta.

18. Euskal literaturako ahozko adierazpenak eta baliabide erretorikoak ezagutzea eta erabiltzea.

19. Luzera jakin bateko irakurgaiei edo adin horretarako egokiak diren lanei buruz norberak duen iritzia ematea.

20. Literaturaz baliatzea, gozatzeko, mundua ezagutzeko eta norberaren identitate pertsonala, kulturala eta soziala eraikitzeko.

16


7. I.BAI.BERRI ikasmaterialak Hemen aurkezten dugun proiektua irekia da, eta datozen urteetan osatzeko asmoarekin abiatu da. Une honetan, ikasmaterial hauek eskaintzen ditugu DBHko 3. mailarako:

Testuak 3. Narrazio testua. Misteriozko istorioak Material honek narrazio testua (misteriozko edo beldurrezko istorioak) lantzeko sekuentzia didaktiko bat eskaintzen du. DBHko hirugarren mailako ikasle eta irakasleentzat sortu dugu, eta ataza nagusia idazketa proiektu bat da. Baina idazketa ez ezik, irakurmena, ahozkoaren ulermena eta ekoizpena eta ahozko elkarreragina lantzeko hainbat aukera eskaintzen ditu. Metodologiari dagokionez, ikuspegi komunikatiboan oinarrituriko sekuentzia da; bertan, testu generoa lantzeko jarduerak eta testugintza prozesuan trebatzekoak konbinatu dira.

Ulermena 3Liburuxka honetan hizkuntzaren oinarrizko trebetasunak lantzen dira: irakurri, idatzi, hitz egin eta entzun.Xede nagusia, ordea, irakurriaren ulermena lantzea da. Horretarako, Curriculumeko irizpideetan eta Víctor Morenoren Zertarako irakurri? Ulertzeko lanetan oinarritu gara; pasarte honetan biltzen da ideia nagusia:“Irakurtzea ez da informazioa jasotzea bakarrik, baizik eta parte hartzea. (…) Ulermena ez da testutik ateratzen. Irakurleak berak eraikitzen du bere hizkuntza gaitasunarekin eta munduan barrena hartutako esperientziarekin”.Liburuxka 9 unitatetan banatuta dago, eta horietan era guztietako testu motak lantzen dira: erreportajea, kronika, iritzia, azalpena, narrazioa… Unitateak eskema berberari jarraituta egituratu dira: irakurri aurretik egiteko ariketak, irakurri

17


bitartean egitekoak, irakurri eta gero egitekoak, eta, amaitzeko, ekoiztekoak. Gaiak ere askotarikoak dira: hizkuntza kontuak, nortasuna sarean, neskak eta festak, mendizaletasuna…Liburuxkarekin batera, CD bat ere eskaintzen da, eta bertan euskal kanta tradizionalak biltzen dira, entzuteko, ulertzeko eta gozatzeko. Horretan laguntzeko, liburuxkan bertan hainbat ariketa eskaintzen zaizkie, eta baita kanten inguruko azalpen bitxiak ere.

Literaturaren historia 3Egitasmo honen helburu nagusia komunikazio literarioan trebatzea da. Horretarako, DBHn zehar euskal literaturan murgiltzeko bidaia bat proposatzen da. Literatura testua izango da lanerako tresna nagusi, eta horren inguruan (elkarrizketak, eztabaidak, ekarpenak eta sormen lanak eginez) euskal literaturaren ibilbide historikoa egingo da (Literaturaren historia 3 liburukian, literatura klasikoa, eta Literaturaren historia 4 liburukian, euskal literatura modernoa eta garaikidea). Euskal literaturaren ibilbide historikoa lantzeko, korronte literarioak dira ardatz, zehazki, Europako literaturaren korronteak edo aldiak, eta lanketa hori komunikazio literarioan gaitzeko helburuari lotuta egingo da. Bestalde, material didaktiko honetan euskal literaturaren ibilbide historikoan emakume sortzaileek egin duten ekarpena ezagutarazteko helburuari ere lotu gatzaizkio. Guztira 6 unitate ditu liburukiak, eta egiturari gagozkiolarik, lau atal hauetan bereizi dira:

GIROTZEKO. Hasteko, zenbait galdera proposatzen dira, amu gisa, landuko den gaira hurbiltzeko, girotzeko eta aurrezagutza lantzeko. Galdera horien helburua jakin-mina sortzea da, eta, era berean, unitatean zehar aletuko diren ikuskeretara eta kontzeptuetara hurbiltzea.

MATAZA. Unitatearen muinak literatura testuen irakurketa du oinarri, eta testuz testu zenbait galdera eta jarduera proposatzen dira, betiere literatura testura hurbiltzeko orduan garaiko mugimendu literarioa gidari izanik.

BILTEGIA. Unitateari amaiera emateko, gai hori garatzeko giltzarriak diren kontzeptuak eta definizioak bildu dira, unitatean zehar proposatzen diren jarduerak egiteko lagungarri direnak.

AZKEN PORTUA. Geltoki horretan, unitatean garaturiko kontzeptuak finkatzeko jarduera bat proposatzen da.

Ortografia 3Liburuxka honen xede nagusia zuzentasuna eta hizkuntzaren inguruan hausnartzea da, eta Euskaltzaindiak eta Hezkuntza Saileko Estilo Liburuak gomendatutako irizpideei jarraitzen die.Bederatzi unitatetan banatuta dago, eta unitate bakoitzak lau orrialde ditu. Landuko diren edukiak era honetakoak dira: puntuazio markak, a itsatsia, alfabetoa, letra larriak, h letra, txistukariak, siglak, laburdurak…Liburuxkako prozedurei dagokienez, jarduera sistematikoekin batera, lanerako testu errealak ere eskaintzen dira, euskal hedabide nagusietatik hartutako testuak, hain zuzen (Gaztezulo, Berria, Sustatu, Zuzeu, Zernola…). Horrez gain, eskola hiztegiak eta hizkuntzari buruzko informazioa ematen duten web orriak ere lantzen dira, ikasleek testu horiek interpretatzen eta erabiltzen ikas dezaten.Bestalde, ikaskuntza prozesuan autonomia garatzeko, hiru unitatetik behin autoebaluazio bana ere eskaintzen zaie, eta erantzunak eranskinean ematen zaizkie. Autoebaluazioak sarean ere egin ditzakete.Amaitzeko, eranskinetan, unitateetan landuko dituzten arauak, hitz zerrendak eta

18


autoebaluazioen erantzunak biltzen dira, kontsultarako.

Gramatika 3Liburuxka honen xede nagusia hizkuntzaren inguruan hausnartzea da. Horretarako, morfosintaxiari dagozkion oinarrizko edukietatik abiatuko gara (sintaxia, aditza eta lexikoa).Materiala bederatzi unitatetan banatuta dago, eta, hiru unitatetik behin, autoebaluazioa eskaintzen da, ikasleek ikaskuntza prozesuan autonomia gara dezaten. Autoebaluazio horiek sarean ere egin ditzakete. Autoebaluazioak sarean ere egin ditzakete.Liburuxkaren amaieran, eranskin modura, perpaus elkartuen sailkapena eta aditz taulak ere biltzen dira, eta baita autoebaluazioen erantzunak ere.

19


Entzun eta mintzatu 3 (sarean)Material honen bidez, oinarrizko ahozko trebetasunak lantzen dira: ahozkoaren ulermena eta mintzamena. Helburu nagusia, ordea, ahozkoaren ulermena lantzea da. Eta, horrekin batera, ikastetxetik kanpo egiten diren ebaluazio probetarako estrategiak garatzea.

Sei entzungaik eta horien inguruko jarduerek osatzen dute materiala: batetik, ahozko ulermenean trebatzeko ariketak, eta, bestetik, mintzamenerako proposamenak.

Autonomiarako gaitasuna gara dezaten, ikasleek ahozkoaren ulermenaren inguruko ariketak autonomia osoarekin egin eta egiazta ditzakete. Mintzamenerako proposamenetan, aldiz, nahitaezkoa izango da elkarreragina (elkarrekin hitz egin, elkarrena entzun eta balioespena egin…). Amaitzeko, ahozko ekoizpena balioesteko taulak dituzte, autoebaluaziorako zein koebaluaziorako.

20

EUSKARA ETA LITERATURA DBH 1 - Ibaizabal · Web viewBaina idazketa ez ezik, irakurmena, ahozkoaren...

Documents

Transcript of EUSKARA ETA LITERATURA DBH 1 - Ibaizabal · Web viewBaina idazketa ez ezik, irakurmena, ahozkoaren...