Euskara DBH 1

erein

EUSKAL HIZKUNTZAETA L I TERATURA1DBH

Kepa Larrea

Julian Maia

Asier Romero

Gorane Intxaurraga

Ur tza Garay

Aintzane Etxebarria

Euskal Hizkuntza eta LiteraturaDBH 1

erein

Aurkibidea1. unitatea: Gertaera harrigarriak. Komikia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Gizakia eta ilargia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Komikigile batekin hizketan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Kutxagunetik ilargiraino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Egitura bereziak: Elkarrizketaren hasierako eta amaierako agurrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Lexikoa: Planoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Morfosintaxia: Galde-perpausak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Ortografia: Gidoia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5. Sortu. Egin komiki bat bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2. unitatea: Euskaldunen komeriak. Antzezlana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Antzezlana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Galdetu, agindu, solaskideari ekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

3. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Antzezlanak ikusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Dramatikaren garrantzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Egitura bereziak: Solaskidearen arreta piztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Lexikoa: Antzerkiaren berba-lagunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Morfosintaxia: 1. Orainaldia. 2. Zehar-estiloa eta estilo zuzena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Ortografia: Letra larria eta xehea noiz erabili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

5. Sortu. Bizitza antzeztu bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3. unitatea: Euskal Herriko hiri berdeak. Deskribapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Euskal Herriko hiri berdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Deskribapen-testuen hizkuntza-baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Testu-antolatzaileak deskribapenetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

4. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Egitura bereziak: Leku-denborazko egiturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Lexikoa: Munduaren berotze globala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Morfosintaxia: Erlatibozko perpausak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Ortografia: Puntuazioa (puntua, koma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

5. Sortu. Hiri ideala bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Lehenengo ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

4. unitatea: Bertsoz bertso. Bertsolaritza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Zer da bertsolaritza? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

2. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Bertsolarien lanak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Bertsoa egiteko modua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

4. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Egitura bereziak: Bertsoen egitura nagusiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Lexikoa: Sinonimoak eta antonimoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Morfosintaxia: Izena eta adjektiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Ortografia: Hitz elkartuen idaztarauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

5. Sortu. Bertso-saio bat bost urratsetan sortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

5. unitatea: Sorginak, Mikelats, jentilak eta iratxoak. Kondaira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Gauza bera al dira ipuina eta kondaira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

2. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1233. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1244. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Egitura bereziak: Ipuinen egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Lexikoa: Euskal mitologiako zenbait pertsonaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Morfosintaxia: Determinatzaileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Ortografia: H letraren idaztarauak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

5. Sortu. Ipuin bat sortu bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

6. unitatea: Irakurriz gozatu. Eleberria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1512. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Kontalari motak bereizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1533. Ulertu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1554. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

Egitura bereziak: Eleberrien egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Lexikoa: Liburuak eta liburutegiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Morfosintaxia: Denborazko perpausak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Ortografia: Bi puntu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

5. Sortu. Liburutegi ibiltari bat sortu bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Bigarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

7. unitatea: Eskubideak eta betebeharrak. Eskutitzak eta e-mailak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Eskubideak eta betebeharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189


Egitura bereziak: Eskabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Lexikoa: Toki publikoetako hiztegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Morfosintaxia: Data. Erregistroa: egokitasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203Ortografia: Eratorpena eta hitz-elkarketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

5. Sortu. Eskaera bat idatzi bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

8. unitatea: Perexila eta kamomila. Errezetak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Errezetak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219


Egitura bereziak: Ekintzen zerrenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Lexikoa: Sukaldea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Morfosintaxia: Agintera. Zenbatzaileak (neurri-egiturak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Ortografia: Kontsonante txistukariak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

5. Sortu. Euskal sukaldaritza: errezeta bat idatzi bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

9. unitatea: Etorkizuna jakiteko irrikitan. Horoskopoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

1. Testu mota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Gertatuko zaiguna jakiteko grina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255


Egitura bereziak: Ideiak denbora antolatzaileen bidez lotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262Lexikoa: Sorginkeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Morfosintaxia: Geroaldia. Denborazko adberbio-sintagmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Ortografia: Puntua eta koma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

5. Sortu. Horoskopo bat asmatu eta idatzi bost urratsetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Hirugarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

1. unitatea:GERTAERAHARRIGARRIAKk o m i k i a

1. Irakurri arretaz komikia eta erantzun ondorengo galderei:

Zenbat bineta ditu komiki honek?

Nor dira komikiko pertsonaiak?

Zertaz ari dira?

Zer agertzen da bineta bakoitzeko globoetan?

7

1. unitatea: Gertaera harrigarriak. Komikia

GIZAKIA ETA ILARGIA

1969ko uztailaren 20an, 15:17an zehatz-mehatz, gizakia Ilargira heldu zen. Baina gizakiaIlargiraino bidaltzeko espazio-misioak garestiegiak edo zirelako, gizakia ez da berriro

1972. urtetik Ilargira joan.

II. Mundu Gerraren osteanamerikarrak eta errusiarrak

norgehiagoka ibili ziren, espazioazeinek lehendabizi esploratu.

Lehia hori Apolo 11 Ilargira helduzenean bukatu zen.

Bainazer lehiaz ari zara?

Errusiarren etaamerikarren artekoaz, biek joan nahi

zuten Ilargira, eta lehia hori amerikarrekirabazi zuten.

Ilargia lehen aldiz zapaldu zuen gizakiaNeil Armstrong estatubatuarra izan zen eta hitz hauek esan

zituen: Pauso txikia gizon batentzat, jauzi handiagizateriarentzat.

Ai! zeeeer???Eee! Nork

esan du? errusiarrak alaamerikarrak?

Ni IlargianneNgoen!

Baina non egonzarete azalpenak ematen aritu

naizen bitartean? Bai, bai Zu baino lehenago

helduko ziren haiek Ilargira, baina zukbeste denbora inork ez du han eman.

Komikia helburuaren arabera sailkatzen badugu, komiki dibertigarriak, infor-matibo-historikoak edo informatibo-deskribatzaileak daude. Hemen komiki di-bertigarria erabiliko dugu hizkuntza jolastuz lantzeko.

BINETA: normalean markoa duen planoa da. Bineta baten barruan beste batsar daiteke, denbora berean bi lekutan gertatzen dena kontatzeko.ZINTA: hiru edo lau binetak elkarren ondoan osatzen duten istorioa. Norma-lean egunkarietan agertzen diren bineta gutxiko istorioak.PLANOA: marrazten den espazioaren zatia da; enkuadraketa ere deitzen zaio,eta bertan gauzen edo pertsonen proportzioa irudikatzen da. Ikusmira hurbilenari PLANO HURBILA esaten zaio.Pertsonaiak gerritik mozteari PLANO ERTAINA esaten zaio.Guztia hartzen duenari, PANORAMIKOA.GLOBOA: forma geometrikoa izaten du, eta pertsonaien elkarrizketez beteakdaude.

Bineta batean momentu bat baino gehiago egoten denez, pertsonaien elka-rrizketak edo globoak goitik behera eta ezkerretik eskumara irakurtzen dira.Zurrumurruka hitz egiten denean globoaren LERRO ETENA da.Pentsamendua adierazteko, globoak HODEITXOEN forma hartzen du.

8


Azaldu dizuedanaDonostiako Kutxagunean argituko digute.Horregatik, bihar Kutxagunera joangogara. Eguna ikastetxetik kanpo emango

dugu.

Zientziaren Kutxaguneakgonbidapen berezia eskaini digu

planetariumean gizakia Ilargira heldu zenekoargazki eta bideoak ikusteko. Azalpenak

Mirenek emango dizkigu.Egun on!

Misioa APOLO 11 izan zen,eta Neil Armstrong aireontziko

komandantea.

Bai, eskolan ikasi dugu.Eta Amstrongek Houston hemen baseanlasaitasuna, Arranoak Ilargia hartu du

esan zuen, ezta?Ba hori ez dakit, baina

badakit hau esan zuela: Pausotxikia gizon batentzat, jauzihandia gizateriarentzat.

Agur! Zer egingoduzue orain, ba?

2. Eman bukaera istorioari, Kutxagunetik irtetean ikasleek zer egingo dutenazalduz. Horretarako, bete azken binetak irudiz eta elkarrizketatxoz.

3. Irakurri arretaz narrazio hau eta aldatu hitzak, honako sinonimo-zerrenda hau erabiliz:arrasti, bezain laster, heldu, erne, ondoren, ohartu.

HISTORIAKO KLASEABazkaldu ondoren, arratsaldeko azken orduan, atetik sartu bezain pronto,historiako irakaslea sartu eta gizakia Ilargira iritsi zen eguna azaltzen hasida. Aurreko ikasleek historiako testuliburua mahai gainean dute eta adi-adi begira daude. Irakasleak azaltzen du II. Mundu Gerraren ostean ipar amerikarrek etaerrusiarrek espazioa esploratzeko lehia hasi zutela. Gelaren atzealdean biikasle hizketan ari direla konturatu da irakaslea, eta haiengana joan da.

4. Sakondu eta sortu.Orain ikasitakoa praktikan jar dezakezu. Horretarako, honako hau egin de-zakezu: Hartu gehien gustatzen zaizkizun komikiak eta azaldu zure lagunei au-

keratu dituzun komikietan zein teknika erabili den, nolakoak diren bine-tak, globoak, testua eta onomatopeiak.

Komikietako marrazkiak sortu, eskuz kopiatu edota kartoi mehe bateankolorezko kopiak itsatsi eta azalpenak eskuz idatzi.

Komikiak Sarean bilatu eta aurkezpenak ordenagailuz egin.

9


TESTUA pertsonaien elkarrizketen irudikapena da eta hizki larriz idazten da;letrak izan arren, irudien modura erabiltzen dira, adibidez, eta BELZTU egi-ten dira adierazkortasuna nabarmentzeko, edota tamainekin jokatzen da.ONOMATOPEIAK soinuak imitatzeko erabiltzen dira. Onomatopeien hiz-kiak marrazkien moduan erabiltzen dira.

##((**))##

KOMIKIGILE BATEKIN HIZKETANOrain Jos Gastn Majarenasi entzungo diogu zer dela-eta sortzen dituenkomikiak eta zer besterik kontatzen duen. Iturria: http://www.euskaraz.net/Hezkuntza/Auzoka (moldatua)

10


5. Adierazi egia (E) ala gezurra (G) diren: Donostian, 1941eko azaroaren 12an jaio zen. . . . . . . . . . . . . . E G

Orain Amara Zaharrean bizi da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E G

Eskolan zegoenean, marrazteko erraztasuna zuen,eta oso gustukoa zuen marraztea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E G

Komiki bat egiteko errealitatean edo irudimenezko egoeretan inspiratzen da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E G

Komikiak estudioan bakarrik egiten ditu. . . . . . . . . . . . . . . . . . E G

Ez zaio irakurtzea gustatzen; bai ordea, musika entzutea, bideo-jokoak eta zinemara joatea. . . . . . . . . . . . . . . E G

6. Erantzun testuari buruzko galdera hauei: Nor da elkarrizketatutako pertsonaia?

Nongoa da?

Zer ikasketa ditu?

Gustukoa du komikiak sortzea? Zergatik?

Komiki guztiak egiten denbora bera ematen du? Zergatik?

Badago inor komikitik aberastu denik? Nola aberastu da?

7. Zure iritzia emanez erantzun: Gustatzen zaizkizu komikiak?

Zer komiki mota dituzu gustuko?

Non irakurtzen dituzu komikiak? Etxean edota liburutegian?

Ezagutzen dituzu euskarazko komikiak? Eta Josek egin dituenak?

KUTXAGUNETIK ILARGIRAINO

11


Badakizu Zientziaren Kutxagu-nea zer den? Eta bertan zer egi-ten den?

Gizakia Martera iristeko gaiizango dela pentsatzen duzu?Zertarako joan hain urruti?

Lurretik kanpo bizitzarik badelauste duzu?

EErraannttzzuunn iirraakkuurrrriiaauurrrreettiikk

Miren Millet. Zientziaren Kutxagunea.

Miren Millet Fisikan Lizentziatua eta Hezkuntza Teknikaria da. Zientziaren Ku-txaguneko Edukien Saileko arduraduna da. Bera ez da Ilargian egon, baina askodaki Ilargiari eta bizitzari buruz. Horregatik, berarekin harremanetan jarri etaelkarrizketa hau egin diogu.

Biziaren sorrera. Bizia lurtarra edo estralurtarra da?Biziaren sorrera oso fenomeno konplikatua da. Badirudi duela 4.400 eta 2.700milioi urte artean sortu zela gure planetan, denbora-epe zabal horretako une-ren batean. Hala ere, ez dakigu zehazki nola sortu zen bizia. Stanley Miller zien-tzialariak 1953. urtean laborategian egindako eperimentu batean aminoazidoaksortzea lortu zuen; matraz batean garai hartan Lurraren atmosfera osatzenzuen jatorrizko zopa sortu (metanoa, amoniakoa, hidrogenoa eta ur-lurruna)eta baldintza berberak ezarri zituen horretarako. Esperimentu horren bidezbizia Lurrean sortu ahal izan zela frogatu ahal izan zen. Hainbat meteorito-tan ere aurkitu dira aminoazidoak eta espazioan ere topatu izan dira mole-kula konplexuak. 1969. urtean eroritako Murchison meteoritoan hainbatmolekula interesgarri aurkitu ziren (aminoazidoak, hidrokarburuak, alkoho-lak, eta abar). Gai organiko hauek guztiak Lurreko biziaren osagaiak dira, etabadakigu eguzki-sisteman ere aurki daitezkeela. Horregatik, bizia espaziotiketorri ahal izan zelako teoria ere ez dago baztertua.

Ilargia. Zer eragin du Ilargiak gizakiaren bizitzan?Ilargiak gure planetan duen eragina argia da: itsasoan mareak sortzen ditu.Ilargiak jendearengan izan dezakeen eragina ere argia da, haren bizimoduarenohituretan batez ere. Adibidez, baserrietan bizi zen jendeak (orain dela gutxi

arte eta baita oraindik ere) Ilargiari begiratzen zion eguneroko zeregineta-rako: haziak noiz landatu jakiteko, zuhaitzak kimatzeko, sagardoa egiteko edoilea mozteko. Hala ere, hori guztia ez dago zientifikoki frogatua.

Zapaldu al du gizakiak Ilargia?Gizakiak hainbatetan zapaldu du Ilargia. Lehen aldiz 1969 urteko uztailaren20an zapaldu zuen AEBetako Apolo 11. misioan. Hortik aurrera, eta 1972. ur-tera bitartean, beste Apolo misioak ere iritsi ziren Ilargira. Orduan bukatuziren bidaia espazialak Ilargira. Guztira 12 pertsona ibili dira gure satelitearengainazaletik.

Konspirazioaren teoriak zer dio? Zergatik zientzialariok ezduzue teoria hori egiatzat hartzen?Teoria honen arabera gizakiak ez omen du sekula Ilargia zapaldu. Beste kasubatzuetan, Ilargira iritsi izana onartu arren, Ilargitik bidalitako lehen irudi etabideoak ez dira ontzat hartzen. Honen arabera, argazkietan fenomeno uler-tezinak ikusten dira, Ilargian gertatu ezin omen daitezkeenak. Bi adibide aipa-tuko ditut. Argudio batek dio argazki horietan ez direla izarrak ikusten etaIlargian, atmosferarik ez dagoenez, arazorik gabe ikusi behar liratekeela. Ar-gazkigintzak azaldu dezake hau. Oso distira desberdina duten bi objekturen ar-gazkia egiterakoan argitasuna objektu bakar baterako finkatu behar da; hala,kasu honetan, Ilargiaren distira izarrena baino handiagoa denez, satelitea osoondo ikusten da, baina izarrak urrunean dauden argi motelak dira eta oso ahulgelditzen dira. Argitasun-detektagailua aldatuz urrunean dauden argi motelak,hots, izarrak, argazkian agertuko lirateke. Beste argudio batek dio bertan ja-rritako bandera mugitu egiten dela eta Ilargian airerik ez dagoenez hori ger-tatzea ezinezkoa dela. Arrazoia pisuzkoa da, baina argazkietan banderarenmugimendua ikusten dela dirudien arren, geldi dago, astronautek egindako zi-murren ondoriozko efektua besterik ez da. Beraz, konspirazioaren teoriahonek sortzen dituen duda guztiak modu errazean ezeztatu izan dira.

Gizakia eta espazioa. Gizakia espaziora joan bada, zeintzukdira gaur egun gizakiaren mugak?Gizakiak betidanik izan du ingurunea ezagutzeko eta esploratzeko grina. Lu-rrari bira eman zion Juan Sebastian Elkanoren bidaia da horren adibide ezin-hobea. Gizakiaren nahi hori ez da inolaz ere desagertu, gertatzen dena daorain mugak askoz urrutiago daudela. Gizakia Ilargiraino iritsi da, baina sor-tutako espazio-zundak askoz ere urrunago iritsi dira: gure eguzki-sistemarenmugetaraino hain zuzen ere. Gizakiak duen hurrengo erronka Martera iristeada, baina erronka hori betetzeko oso zailtasun handiak daude (zailtasun eko-nomikoak, teknikoak baita gizakiaren bizi-baldintzei dagozkionak ere), eta den-bora dezente pasatu beharko da hori errealitate bihurtzeko.

12


8. Bilatu termino hauen iru-diak eta esanahia sarean.

Planeta

Ilargia

Satelitea

Izarra

Espazioa

ADIBIDEAK

13


EGITURA BEREZIAK

!! &&&& ** ((&# '' && $$ (( "" && $$ ))&&&&

Komikietako istorioetan irudiak eta testuak izaten dira. Testuak narrazioz,onomatopeiaz eta elkarrizketaz osaturik daude. Ikusi dugunez, elkarrizketakforma desberdineko globoetan idazten dira.

Elkarrizketaren bidez istorioan parte hartzen duten pertsonaiek beren pentsa-menduak, sentimenduak eta nahiak azaltzen dituzte, eta galdera-erantzunenbidez elkarri informazioa ematen diote. Bestelako informazio osagarria na-rratzaileak ematen du.

Hasierako eta amaierako agurrak normalean elkarrizketa hasteko eta amai-tzeko erabiltzen dira. Hortaz, elkarrizketak ezberdinak izango dira, honakoezaugarri hauek kontuan hartuz gero:

Solaskideen arteko harremanak: familiarrak, lagunartekoak, lanekoak

Elkarrizketaren helburua: eskari bat egitea, informazioa ematea

Solaskideen ezaugarriak: adina, sexua, jatorria, izaera

Tokia: ikasgela, kalea, denda, autobusa

Komunikabidea: aurrez aurre, telefonoz, hitzaldia, bideokonferentzia

Formaltasun maila: erregistro formalak eta informalak.

Zer egingo ote duguikasgai honetan?

Aurrera!

Hasiera formalak (neutroak):

Egun on!

Arratsalde on!

Gabon.

Erantzunak:

Baita zuri ere!

Hala ekarri!

Berdin!

Besterik:

Arratsalde on denoi!

Ongi etorri, aurrera mesedez.

Jaun-andreok, agur (terdi)!

Pozten nau zu ezagutzeak!

Baneukan zu ezagutzeko gogoa!

Hasiera informalak (lagunartekoak):Eup! / Aupa!Kaixo, zer moduz? Ondo esan beharko!Zelan zabiltza? Ni ondo, eta zu?Aspaldiko! Nola, ba, zu hemen?Zer berri dugu? Zaharrak berri /Bat ere ez, betikoa!

Bizi haiz? Hobeto gurean! /Bada txarrago bizi denik.

Zer moduz? / Zelan?

Erantzunak:HementxeTira, betiko moduan.Makal samar / Lar ondo ez.Beti bezala.Ondo esan beharko.Hainbestean.Oso ondo! / Primeran! / Ederto!

Amaierako agurrak(formalak, neutroak):Agur!Agur eta laster arte! Agur eta ondo ibili! Hurrengora arte.Nahi duzuen arte.Berriz ikusi arte.Agur eta eutsi goiari.Izan ongi!Egonen gara!

Eskerrak eman:Mila esker / Eskerrik asko.Eskerrik beroenak.Eskertzen dizut.Ez du edonork egiten zuk egin duzuna,gero!

Zuk egin duzuna ez da diruz ordaintzen!

Erantzunak:Ez horregatik.Ez da ezer / Ez dago zergatik / Ez da zeri.Hoberik eman didazu zeuk!

Amaierako agurrak(lagunartekoak):Beno, agur! Ni banoa. Deituko dizut.Gero arte! Laster arte! Ondo ibili.Argi ibili.Aio!

Goraintziak eman:Goraintziak lagunei!Eman goraintziak nire aldetik!Eskumuinak eman etxeko guztiei!

Erantzunak:Bai, zeure partetik.(Ardura barik egon / egon lasai),emango dizkiot eta!

14


Elkarrizketaren ezaugarriak:

Solaskideak dira elkarrizketetan parte hartzen duten pertsonak.

Solaskideen arteko tarte fisikoa eta rola adierazgarria da euren arteko ha-

rremanak ulertzeko: hurbiltasuna, urruntasuna, lankidetza, begirunea

Solasaldiak bat-batean gertatzen dira. Elkarrizketak solaskideek osatzen

dituzte elkarri hitz egiteko txanda emanez, eta aldez aurretik solasaldia

prestatu gabe.

Egoera guztiek bezala, elkarrizketek ere badute hasiera eta amaiera.

Adierazgarritasun handia dute: keinuak, jarrerak eta doinua ezinbestekoak

dira.

Hitz arruntak eta esaldi laburrak erabiltzen dira.

Askotan, esaldiak amaitu barik geratzen dira eta gramatika-akatsak izaten

dituzte.

Errepikapenak, leloak eta hitz betegarriak erabiltzen dira.

##((****(())

9. Elkarrizketa ileapaindegian

Ander: Egun on!

Beni: Baita zeuri ere! Eseri hemen, oraintxe hasiko gara eta. Nola nahiduzu ilea moztea?

Ander: Ba Motza eta

Beni: A! Motza! Oso ondo mutil! Bai horixe! Oraingo gazteen azken modada, bai, motza. Horixe bera izan zen nire garaiko moda; baina geroetorri ziren txima luze horiek Eta hara non, berriro ile laburra.Hobeto horrela Udan freskoago eta, gainera, garbiago Arazogutxiago izaten da horrela Beno, amaitu dut. Zer? Gustuko duzuhorrela?

Ander: Beno, egia esan

Beni: Eskerrik asko. Agur eta ikusi arte. Hurrengoa!!!

Eneko:Egun on.

Beni: Berdin. Nola moztuko dizut?

Eneko:Ahoa zabaldu gabe eta isilik.

Beni: !!!!

15


10. Eman zure iritzia hiru pertsonaia horiei buruz, galdera hauei eran-tzunez:

Non gertatu da elkarrizketa hori?

Nor dira Ander, Beni eta Eneko?

Nolakoak dira?

Nolako harremanak dituzte?

Zure ustez, ondo jokatu du Enekok?

IDAZMENA

11. Osatu elkarrizketa:Ondoko egoeretako bat oinarri harturik, idatz ezazu irakurri berri duzunabezalako elkarrizketa bat.

Lagun bi sukaldean daude eta bata afaria prestatzen ari den bitartean,besteak iritziak eta aholkuak ematen dizkio afaria nola prestatu azaldunahian. Jakina, haserre bizian amaitzen dute elkarrizketa.

Zinemako atarian zaude sarrerak erosteko zain ilara luzean, eta be-randu datorren lagun batek berari ere sarrera erosteko eskatu dizu. In-guruko guztiek begiratu gaiztoak egin dizkizute.

12

3

4

5

12. Lot itzazu esaldiak eta egoerak:1. Bai, esan? a. Gela batean sartzean

2. Gabon jaun-andreok! b. Laguntza eskatu duenari

3. Ezin hobeto egin duzu. c. Telefono-dei bat jasotzean

4. Aurrera, beldur barik. d. Elkarrizketa amaitzean

5. On egin dagizula! e. Jaten ari denari

6. Zer behar duzu? f. Hitzaldiaren amaieran

7. Oraintxe jarriko da. g. Hitzaldiaren hasieran

8. Urte askotarako. h. Azterketara sartu aurretik

9. Egongo gara. i. Telefono-deia beste bati pasatzeko

10. Eskerrik asko etortzeagatik. j. Eskutitzaren amaieran

11. Agurtzen zaitut. k. Zorionak ematean

12. Suertea izan / zorte on! l. Beste pertsona bat ezagutzean

LEXIKOA

Irakurri eta begiratu irudiari:

Komikiak istorioak kontatzeko balio du, filmak bezala. Irudiedo plano desberdinez osatzen dira gertaerak.

1. Plano hurbila 2. Plano ertain laburra 3. Plano ertaina4. Plano amerikarra 5. Plano orokorra

13. Pertsonaia bat aukeratu eta bost planoetan irudikatu.

14. Irakurri eta jarduera egin.

Eponimoak izengoitia esan nahi du, eta pertsona-izen bati erreferentzia egi-nez, toki, gauza edo kontzeptu bat izendatzeko erabiltzen da. Adibidez, si-lueta izena Etienne de Silhouette-ren abizenetik dator. Gizon hori FrantziakoXVIII. mendeko Luis XV.aren zerga-biltzailea zen eta jatorri euskalduna zuen,aita Miarritzekoa baitzuen. Silhouette euskarazko Zulueta abizena da frantse-sen eran idatzita, eta hortik hainbat hizkuntzatara zabaldu zen. Zergatik, ordea?Arrazoia ez dago garbi, baina aberatsei zerga bereziak jarri zizkienez, harenetsaiek zabaldu zuten Silhouette izena gauza merkea edo baliorik gabekoa adie-razteko. Baina bada beste eponimo asko: nikotina izena Jean Nicotiri zorzaio, hark sartu baitzuen tabakoa Frantzian; edo Down sindromea, JohnDown medikuak deskribatu zuelako sindrome hori lehen aldiz.

16


Ezagutzen al duzu beste eponimorik? Informazioa bilatu eta idatzi.

MORFOSINTAXIA

!!-%%&&%%))'' Galde-perpausetan galdera bat dago: zerbait galdegiten da. Ez hori ba-karrik, batzuetan galde-perpausek agintzeko edo kezka adieraztekoere balio dute.

Elkarrizketetan, beste gauza askoren artean, informazioa elkarriematen diote solaskideek. Informazio hori galderen bidez es-kuratzen da askotan. Unitatearen Hizkuntza-ekintzak ataleanentzun dugu Jos Gastoni egindako elkarrizketa. Marrazkilari horrekbere bizitzari eta lanari buruzko gauza asko azaldu dizkigu kaze-tariak egindako galderei erantzunez. Gogora ditzagun horietakobatzuk:

a) Katalina: Noiz eta non jaio zinen? Jos: Donostian (Amara Zaharrean), 1941eko azaroaren 12an.

b) Katalina: Eskolan, marraztea gogokoa zenuen? Jos: Bai, asko! Eskolan nengoenean, marrazteko erraztasuna nuen,eta oso gustukoa nuen marraztea.

c) Katalina: Non egiten dituzu komikiak, etxean ala estudio batean? Jos: Etxean.

Hor hiru galdera ditugu eta hirurek informazioa eskatzeko balio dute, bainahirurak ez dira berdinak. Euskaraz, galde-perpausak galderak egiteko era-biltzen dira eta hiru motatakoak izan daitezke:

1. Zati-galderak: Noiz eta non jaio zinen?

Ezagutu nahi dugun informazioaz galdetzeko erabiltzen dira, eta gal-detzaileak erabiltzen dira jakin nahi dugun informazioa zehazteko: zer,nor, nork, zein, non, noiz, nola, zenbat. Horrelako galderetan, galde-tzaileak galdetzen duenari erantzun behar diogu eta ez besterik.

Galdetzaile gehienak bakarrik erabiltzen dira, baina zer, zein eta zen-bat galdetzaileek bakarrik nahiz beste hitz batekin joan daitezke. Adi-bidez: zer ordutan, zein etxe, zenbat herritatik

17


Galdetzaileak

NOR: nork, nori, noren, norekin, norentzat, norenganZER: zerk, zeri, zeren, zertan, zertara, zertarako, zergatik, zertaz,

zeri buruz, zer ordutan, zer ordutatik zer ordutaraZEIN: zeinek, zeini, zeinen, zeinekinNON: nongo, nora, noraino, nondikNOIZ: noizko, noiztik, noiz arteNOLA: nolakoZENBAT: zenbatek, zenbati, zenbaten, zenbatean, zenbat ordutan

Gogoratu Josek zer erantzun dion Katalinaren zati-galderari:

Galdera: Zenbat denbora behar izaten duzu Naiara-ren komikia egi-teko?

Erantzuna: Hiru egun inguru.

Edo astebete ere erantzun zezakeen, baina inolaz ere ez atzo, zal-diz, zurekin edo antzekorik, horiek ez baitiote egindako galderarierantzuten.

2. Bai-ez erako galderak: Eskolan, marraztea gogokoa zenuen?

Galdera mota hauen bidez, daukagun informazioa baieztatu edo ezez-tatu nahi dugu. Galde-perpaus hauek ez dute galdetzailerik eta BAIedo EZ eskatzen dute, ez besterik. Adibidez:

Galdera: Bizi daiteke komiki-marrazkilari lanetik?

Erantzuna: Bai, asko argitaratzen dutenak eta mundu osoan ezagu-nak direnak horretatik bizi dira.

Galdera hauei toki batzuetan AL partikula gehituko zaie esanahia aldatugabe, eta zalantza adierazteko edo indartzeko OTE partikula erabil dai-teke. Adibidez: etorriko ote da? (agian bai edo agian ez). Azter itzazu bigaldera hauen arteko aldea: etorri da aita? / etorri ote da aita? Nolaegingo desberdintasuna gaztelaniaz edo frantsesez?

3. Aukera-galderak

Zati-galderak bezalakoak dira, baina erantzuna hautatu behar da. Adi-bidez: Nork esan du: errusiarrak ala amerikarrak?

Ikusten denez, galdera mota hauetan ALA juntagailua tartekatu duguemandako aukeren artean.

Hala ere, galderak egiten direnean batzuetan beste zerbait adierazten dugu:agindua, eskaera, erregua Adibidez, amak, begitartea ilundua, esaten ba-dizu itzaliko duzu telebista hori, mesedez?, egoera horretan ez du jakin nahiea itzaliko duzun edo ez: agindu bat ematen ari da. Baina, alderantziz, zukamari galdera bera egingo bazenio, erregua egingo zenioke.

Gurasoek esaten badizute noiz amaituko ote da telesail nekagarri hori?, ba-liteke kexa bat adieraztea. Kexa horrekin ados ez bazaude, horrela eran-tzungo diozu: beno, ez da hain txarra, nire ustez.

Zuk ezagutzen duzu horrelako galderarik? Eta hori ez da agindua, galderabat baizik.

18


''(())

15. Maritxu nora zoaz? Maritxu, nora zoaz, eder galant hori? Iturrira, Bartolo, nahi baduzu etorri. Iturrian zer dago? Ardotxo txuria. Biak edango dugu nahi dugun guztia.

Bartolo galde-ontzia da eta galderak baino ez dizkio Maritxuri egiten.

a) Zer motatako galderak egin dizkio Maritxuri?

b) Baina Bartolo ez da ausartzen besterik galdetzera. Zuk lagundukodiozu? Besterik galdetu ahal dio? Jarri galderak ondoko taulan eta as-matu Maritxuren erantzunak:

19


Zati-galderak Bai-ez erako galderak Aukera-galderak

Zenbat itaun, hainbat erantzun daude. Irakurri arretaz:

Adibidea: Aitak sukaldeko ontziak garbituko ditu afaldu ondoren.

Azpimarratu nahi dugun informazioaren arabera, zenbait galdera egin ditza-kegu:

Nork garbituko ditu sukaldeko ontziak?

Aitak garbituko ditu sukaldeko ontziak.

Nongo ontziak garbituko ditu?

Sukaldeko ontziak garbituko ditu.

Zer garbituko du aitak?

(Sukaldeko) ontziak garbituko ditu aitak.

Aitak zer egingo du?

Aitak garbitu egingo du.

Noiz garbituko ditu sukaldeko ontziak?

Afaldu ondoren garbituko ditu sukaldeko ontziak.

16. Egin gauza bera ondoko esaldietan: Gazte jendea batetik bestera dabil asteburuetan.

Zuk berehala asmatu duzu erantzun zuzena.

KK OO NN TT UU AA NN II ZZ AA NN

5WH1? 5W eta H1Ikerketetan, kazetaritzan eta, oro har, informazioa biltzeko 5W eta H1 era-biltzen dira. Baina zer dira 5W eta H1? Gertaera bati buruzko informazio guz-tia eskuratzeko baliabideak dira, eta ingelesetik hartutako sei galderetakolehenengo letran oinarritzen dira:

Who? (Nor? / Nork?) What? (Zer?) Where? (Non?) When? (Noiz?) Why? (Zergatik?) How? (Nola?)

Rudyard Kipling idazle ingelesak ez zuen prozedura hori asmatu, baina HaurElefantea ipuinean bertso batzuk eskaini zizkien galdera horiei:

I keep six honest serving-men(They taught me all I knew);Their names are What and Why and WhenAnd How and Where and Who.

Sei morroi zintzo ditut(nik dakidan guztia erakutsi zidaten);Izen hauek dituzte: Zer eta Zergatik eta Noizeta Nola eta Non eta Nor.

20


17. Zeregina: sei galdera horiek kontuan harturik, asmatu istoriotxo bat. Di-bertigarriagoa izango da beste ikaskide batekin egiten baduzu.

18. Ezetz jakin. Erantzun galdera hauei. Erantzuna Sarean konprobatu: Zenbat minutu ditu erlojuak? Noiz hartzen dira oporrak eskoletan? Nongoa da Osasuna futbol-taldea? Zein dira euskal herri-musikako tresnak? Nork asmatu zuen Gargantua erraldoia? Zerez eginda dago Eiffel dorrea? Nondik nora joaten dira Zubietako joaldunak inauterietan? Nori bururatu zitzaion grabitatearen legea sagar bat jausi zitzaionean? Nork eman zion munduari bira osoa lehenbizikoz?

19. Egin galderak. Xabier Letek asmatu eta kantatu zituen aurrenekoz ber-tso hauek. Geroago Mikel Laboak eta Ken7-k beretu zituzten. Guk ber-tso horietatik esaldi batzuk atera ditugu. Zein galdera dagokio esaldibakoitzari?

Izarren hautsa egun batean bilakatu zen bizigai. Eta horrela bizitzen gara. Lana eginez goaz aurrera. Saiatze horretan ezin gelditu. Gu sortu ginen enbor beretik sortuko dira besteak. Ez, diru zakarrak ez du bihotzik. Bai, bere premiak bete nahian beti bizi da gizona.Badakizu zein kanta den?

ORTOGRAFIA$$

Gidoiaren erabilera: marratxoarekin eta bereiz.

Unitate honen hasierako komikian ikusi duzu hitz biren artean marratxoa

ageri dela. Marratxoa hitz biren artean jarrita, hitz elkartuak sortzen ditugu.

Hitz elkartuak osatzerakoan, letra batzuk aldatzeaz gain, beste elementu

batzuk ezkutatu egiten dira, beti ere esanahi berria hartuz. Adibidez: gu-

tunaren azala adierazteko, gutun-azala hitza esandakoan -REN ezku-

tatu da. Gehien ezkutatzen diren elementuak honako hauek dira: ETA,

DUEN / DITUEN, -REN/-KO.

Hitz-elkarketak arau batzuk bete behar ditu eta batzuetan hitz bakarra iza-

tera heltzen dira. Horrela, hitz elkartuak hiru modutan idatz daitezke: bereiz,

marratxoaz edo loturik. Noiz bata eta noiz bestea?

21


Marrarekin idaztekoak

Hitz bera errepikatzen denean: alfer-alferrik, gaur-gaurkoz, poliki-po-liki, zuzen-zuzen(ean), ikusi-makusi, zehatz-mehatz, apurka-apurka,astero-astero.

Bikote osagarriak biltzen dituztenean: seme-alabak, senar-emazteak,joan-etorri, zeru-lurrak, ikus-entzunezko.

Bereiz idaztekoak (marratxorik gabe)

Aditz hauetan: lo egin, su eman, negar egin, min hartu, ihes egin, hitzegin.

Bigarren osagaia bila, eske edo falta denean: ur bila, diru eske, lo falta.

Ikus Euskaltzaindiaren 25. araua: Hitz elkartuen osaera eta idazkera

20. Zuzendu esaldi okerrak

Seme alaba guztiak elkartu ziren bazkarian.

Alfer-alferrik etorri naiz hain goiz.

Tximeleta baten antzera lore-bila dabil.

Diru-eske ari da kalean.

Euria barra-barra ari zuen.

21. Aukeratu ondo dagoena.1. a) Hitzegin b) Hitz-egin

c) Hitz egin d) Hitza egin

2. a) Polikipoliki b) Poliki-poliki

c) Poliki poliki d) Polik poliki

3. a) Afaldu ondoren, lo egin behar duzu.

b) Afaldu ondoren, lo-egin behar duzu.

c) Afaldu ondoren, loegin behar duzu.

d) Afaldu ondoren, loa-egin behar duzu.

4. a) Trenez egin du joanetorria.

b) Trenez egin du joan-etorria.

c) Trenez egin du joan etorria.

d) Trenez egin du joana etorria.

5. a) Mina-hartu du zuhaitzetik erortzean.

b) Minhartu du zuhaitzetik erortzean.

c) Min hartu du zuhaitzetik erortzean.

d) Min-hartu du zuhaitzetik erortzean.

22. Ondoko pasartean idazleari marratxoak jartzea ahaztu zaio. La-gunduko diozu marratxoak jartzen?

Xabinaitor euskal super heroia da eta astero astero salbatzen du neskatobat. Patxi Gallegoren liburu polit polita da. Komiki liburua da, eta eus-karaz egina dago.

23. Hemen, berriz, marratxo gehiegi jarri ditu. Mesedez, lagundu idaz-leari marratxoak ezabatzen.

Angulemako Komiki-Azoka oso garrantzitsua da, Frantzian eta Europaosoan. 1974an sortu zuten Angulema hiri-frantziarrean. Jendea komiki-bilajoaten da bertara, eta komigileekin hitz-egiten du.

22


EGIN KOMIKI BAT BOST URRATSETAN

23


Materiala: arkatza, borragoma, zinta edo likido zuzentzailea, arkatz me-kanikoa (mina-lapitza), koloretako margoak, errotuladoreak eta bolalu-mak edo estilografoak.

1. URRATSA: gidoia

Zeri buruz izango da komikia? Egizu istorioaren zirriborro idatzia: as-matutako gertaera, irakurritako pasartea, ezagutzen dugun ipuinenbat

2. URRATSA: irudien antolamendua

Gidoia zehaztu ondoren, istorioa zenbat iruditan banatuko dugunpentsatu behar da. Horretarako, gidoia berriro irakurriko dugu es-zena bakoitza irudikatuz.

Erabaki zenbat bineta egingo ditugun eta nolako ordena, tamainaeta antolamendua izango duten.

Taula batean jarri ondoko informazioa:

Eszena Globoetako testua Narratzailea

1 Deskribatu marrazkian Pertsonaien Informaziozer agertuko den elkarrizketak: osagarria, behar

nork zer esango badaduen (solasaldiak,azpitituluak, hotsak)

2

3

Bineta-zenbakia

3. URRATSA: zirriborroa

Gertaera beraren irudi batzuk zirriborratu, egoera ondoen irudikatzenduena aukeratzeko.

Hobeto borratzeko ez estutu arkatza, eta modu arinean, xehetasunhandirik gabe, eszena bera ikuspuntu ezberdinetatik irudikatu.

Zirriborroak direnez, berdin da txarto egitea eta, horrelakoetan, era-bili borragoma edo zinta zuzentzailea.

Irudia egiten hasi baino lehen, gogoratu irudi hori buruan irudikatubehar duzula.

Bineta bakoitzean ondoko elementuak marraztu behar dituzu:

Pertsonaia nagusiak.

Bigarren mailako pertsonaiak edo girotzekoak.

Atzealdea, barrutia edo ingurunea: non gertatzen da eszena?

Globoak eta informazio gehigarria jartzeko tokia utzi.

24


Narratzailea

Ahopeka

Elkarrizketa Pentsamendua

Oihua!

4. URRATSA: zirriborroa zehaztu

Azken zirriborroak erabaki eta irudiak xehetasun guztiekin amaitu.

Lehenengo arkatzez marraztuko dituzu eta jarraian tintaz (estilogra-foa).

Testuak globoetan idatzi. Zuzen idazteko marrak egin ditzakezu erre-gela batekin.

Tintaz egindakoan arkatzez ikusten dena ezabatuko da borragomaerabiliz.

5. URRATSA: koloreztatu

Margotu marrazkiak eta azken ukituak eman.

Irudia ez zikintzeko jarri paper zuri bat irudiaren gainean eta eskua-ren azpian.

AADDII!!

Kontuan izan komikiaren eta ahozko hizkuntzaren ezaugarriak:

Zalantzak eta totelkeriak adierazi: Ba baina, iiizuzuugarriaizan zen.

Hitzak luzatu: Ezeeeeetz! Banooooa! Zeeeer? Baaaaaaai! Esaldiak amaitu barik utzi: eta bat-batean Esaldi laburrak, harridurazkoak, oihuak eta galderak egin: Gose naiz!

Nor ote da? Esapideak erabili: Aupa! On egin! Eskerrik asko! Gero gerokoak Kolpeak, zaratak eta soinuak irudikatu: ZURRUT (edalearena), TXIO-

TXIO (txorienak); RIIISSSS (laban egin); PLAST (erori); ZANPA/DANBA(atea ixteko soinua).

Hitzak ordezkatu ikurrak erabiliz: ?, !!, * Izen barregarriak: Baserriman, Maripuputi, Xabinaitor Konparazioak: Azeria baino azkarragoa, barraskiloa baino motelagoa,

txoria baino kontentago, elurra baino zuriagoa Egoera kontrajarriak : Etorri hona polit hori, ederra jasoko duzu eta Ironiak: Ederra egin duzu! (okerren bat eginez gero). Goiz zatoz, bada,

gauerdia baino ez da! (berandu datorrela adierazteko). Hiperboleak: Hamaika aldiz deitu dizut! Gaizki ulertuak: Askatu, behingoz! Ez duzu ikusten ez dela lapurra! Txantxak: Zorionak! Azkarra gero! Amerika aurkitu duzu oraintxe!

Hainbat pertsonaaldi berean

E B A L U A Z I O A

25


Z E R I K A S I D U T ?1. Erantzun honako galderei:

a) Zertarako erabiltzen dira komikietan globoak?

b) Zein da komiki bat egiteko prozesua?

c) Zer da eponimoa?

2. Zerrenda itzazu ikasi dituzun plano motak.

3. Idatzi goraintziak emateko hiru formula.

4. Idatzi hiru hitz elkartu marratxoa dutenak.

5. Zer ikasi duzu?

6. Zer zenekien lehendik?

7. Zer iruditu zaizu errazena?

8. Zerbait errepasatu behar duzula uste duzu?

2. unitatea:EUSKALDUNEN KOMERIAKa n t z e z l a n a

ANTZEZLANA

ANTZERKIA ikus-entzuleen aurrean aktoreen hitzez eta imintzioz (mugi-menduak, begiradak, keinuak) egindako ikuskizuna da. Batzuetan, musi-kaz eta dantzaz lagunduta egiten da, eta beste batzuetan, txotxongilozlagunduta. Normalean, arte mota hau antzokietan eskaintzen da, baina baitakalean ere. Azpigenero nagusiak drama, tragedia, komedia eta opera dira,eta batzuk Antzinako Greziatik datoz; gaur egun, beste azpigenero batzuk erelantzen dira, hala nola mimoenak, txotxongiloen antzerkia, bakarrizketa (an-tzezlari bakar batek jokatzen duen antzerkia) edo lan musikalak.

27

2. unitatea: Euskaldunen komeriak. Antzezlana

Euskal antzerkia, Europa osoan be-zala, kristautasunari estu lotuta egonzen, eta bereziki Aste Santuko gaiaklandu ziren; XIX. mendera arte ez zuenlortu kristau mundutik aldentzea. Eus-kal antzerkian bi arlo aipa ditzakegu:herri-antzerki tradizionalak (errandoedo artazuriketak, asto-lasterrak,maskaradak, inauterietako tragikome-diak eta pastorala) eta antzerki idatziaedo tradizioz ez datorrena. Azken hori,batez ere, Gabriel Aresti idazlearekinhasi zen 1960ko hamarkadan. Bes-talde, herri-antzerki tradizionaleanmaskaradak eta pastoralak nabar-mentzen dira. Biak ahozko literatura-ren atalak izanik, herri-antzerkiarenbidez plazaratzen dira; eta dantzak,bertsoak eta kantuak garrantzi handiadute bietan.

(Bakarkakoa)Ander Lipus.

(Pailazoak)Pirritx, Porrotx etaMarimototx.

(Bi pertsonakoa)Ez dok hirubikoteatroa. (Txotxongiloak).

28


(Konpainietakoa)Kukubiltxo. Eskolakoa.

Herritarra(pastorala).

Bertsolariena(bertso-trama).

Maskarada.

Balleta (BalletsOlaetaren AMAIAantzezlanekoargazkia).

Isila (Mimoak). Musikalak.

Opera.

1. Irakurri testu hau arretaz.

29


ZEIN DIRA ANTZERKIAREN AZPIGENEROEN EZAUGARRIAK?

Azpigenero nagusiak drama, tragedia, komedia eta opera dira. Komediaumorearekin lotutako antzerkiaren generoa da, eta Antzinako Greziatik dator,tragedia eta drama bezala. Komediaren helburua ikusleei barre eragitea da.Testuak biziak eta umorezkoak dira. Eguneroko bizimoduko gaiak kontatzendira, eta amaierak zoriontsuak izaten dira normalean. Aldiz, tragediak ikus-lea hunkitu egiten du, eta eguneroko bizimoduko gai sakonak ditu oinarrian.Tragediaren pertsonaiak gatazkatsuak izaten dira, eta zoritxarrez inguratuakegotea dute berezitasun nagusia. Azkenik, drama tragediaren eta komedia-ren artean dago. Normalean gaiak tragikoak izaten dira, askotan gai barre-garriekin lotuta dauden arren. Pertsonaiak arazo artean bizi badira ere, arazohoriek gainditzeko gai izaten dira.

2. Seinala ezazu, batetik, honako testu hau antzerkiaren zein azpige-nerori dagokion, eta bestetik, testuaren ezaugarriak.

7. ekitaldia: Apellidueraz.

Patxo Zer ari zara zaborrean miatzen? MikelEz, ezer ez Ez zaidala pilularik geratzen. Patxo Zertarako behar dituzu pilulak? Mikel E? Oi Ezertarako ez. Patxo Orduan? Mikel Eman bat. Patxo Zertarako? MikelEuskaraz egiteko!! Eman!! Patxo Pilularik gabe ere euskaraz egin dezakezu! Mikel (Patxori jakatik helduz) Bai, baina ni euskaldunarrunta naiz, eta euskaldun profesionala izan nahi

dut! Superreuskalduna!!! Eta horretarako pilulakbehar zaizkit! Ez, behar dituzte! Ez Jode,lo ves? Se me ha olvidado hablar euskara. Dameuna pastilla!! Give me one. Patxo Lasai, Mikel!!Mikel Qu dices? No te entiendo, hblame en cristiano. Patxo Venga, tranquilo. Repasa tus apellidos. Mikel Martnez, Lpez, Fernndez, Gutirrez Patxo No tienes apellidos vascos? Mikel Tengo un Etxarri, pero perdido en la oscura nochede los tiempos de mi rbol genealgico. Patxo Anda, tmate un Apellidomicina Mikelek lurreko pilula bat irensten du eta lasaitzen da.

Euskarazetamol antzerkia. Zuzendaria: JOKIN OREGI

GALDETU, AGINDU, SOLASKIDEARI EKIN

Hizketan ari garenean, hainbat baliabide erabiltzen ditugu, hitzarekin batera,gure esanahia indartzeko edota zehazteko batez ere. Baliabide hauek bi mul-tzotan bana daitezke: batetik, baliabide prosodikoak, soinuarekin zerikusiadutenak (doinua eta bolumena); eta bestetik, keinuzko baliabideak, hauda, hiztunak aurpegiarekin eta gorputz-espresioekin egiten dituen keinuekgure emozioei buruzko informazioa ematen dute.

Doinuaren bidez igartzen dugu solaskideak galdera bat egin digun ala harri-dura adierazi digun. Gainera, doinuaren bidez bereiz ditzakegu igorlearengogo-aldartea (gorrotoa, poza) eta jarrera (serioa, ironikoa). Azkenik, ezinda ahaztu idatzizko elkarrizketako esaldiak puntuaren (.) eta marra luzearen() bitartez bereizten direla.

Bolumenari dagokionez, emozioren bat edo ideiaren bat azpimarratzeko igoegiten dugu; aldiz, norbaiti errespetuzko jarrera azaltzeko jaitsi egiten dugu.

3. Orain antzezlan bat egingo dugu! Bakoitzak antzezlan honen per-tsonaia baten rola hartu eta ozen irakurri behar du, doinu egokiaemanez.

30


(Zarata gogor batek elkarrizketa mozten du. EMAKUMEAk eta GAZTEAklarrituta begiratzen diote elkarri. IGOGAILUZAINAK ez du liburuautziko)

EMAKUMEA: (Beldurtuta) Zer izan da hori?

GAZTEA: (Ikaraz) Igogailua gelditu egin dela ematen du.

EMAKUMEA: (Beldurrak harrapatuta) Ai, ene! Ez esan! (IGOGAILU-ZAINARI) Gelditu egin al da?

(IGOGAILUZAINAK buruarekin baiezkoa egiten du, liburua utzi gabe.)

EMAKUMEA: Ez da izango! Benetan?

IGOGAILUZAINA: (Oso lasai irakurketan murgilduta) Gelditu dela di-rudi, bai.

EMAKUMEA: Baina eta ez duzu ezer egingo? Kontuz ibili, gero! Nire

senitarteko batek klaustrofobia zeukan. Gaitz hauek herentziazkoak izan

ohi dira. Beraz, batek daki orain niri ere etorriko ote zaidan!

Eztenbako trikuak, GALDER PREZ (moldatua).

Idazkeraren eta ahoskeraren

ezaugarri bat

Soinua eta letra bi errealitate desber-

din dira; horregatik, idazten den mo-

duan ahoskatu behar delako ustea

baztertu behar dugu. Hitz egitean

hainbat hitz elkartzen dira aldaketa

asko sortuz. Hona hemen eskematxo

bat ahoskatzean gertatutako aldake-

tak ikusteko:

IDATZI AHOSKATU

ez zara ez + z = ETZ [etzara]

ez dago ez + d = EZT [eztago]

ez naiz ez + n = EN [enaiz]

ez luke ez + l = EL [eluke]

ez gara ez + g = EZK [ezkara]

ez bada ez + b = EZP [ezpada]

ANTZEZLANAK IKUSI

!!&&&&(((( ##((****!!##((&&

Kutsidazu bidea Ixabel, JOXEAN SAGASTIZABALENA.Askotan, eleberria antzezlan bihurtzen da hainbat arrazoirengatik (arrakasta,antzezteko aproposa izatea, eta abar). Umore-eleberri labur hau 1994an ar-gitaratu zen; laster, arrakasta handia lortu zuen, besteak beste, milaka eus-kaldunberri nobelako pertsonaiarekin identifikatu zirelako. Horregatik, 2003anliburuan oinarritutako antzezlana estreinatu zuten. Istorio barregarria eta en-tretenigarria kontatzen du. Hogei urte inguruko gazte donostiar bat (JuanMartin) Gipuzkoako herri txiki batera doa hirian ikasitako euskara praktika-tzera. Baserrian, bertako familiarekin bizi da, lan egiten eta ikasten du. Ba-serriko komeriak kontatzen dira: alde batetik, hizkuntza-arazoak izango ditu,eta bestetik, familiako alaba gazteenak, Ixabelek, bizitza ikusteko modua al-datuko dio.

4. Irakur dezagun antzezlanaren zati bat:PERTSONAIAK

Juan Martin TaxistaIxabel, baserriko alaba Aita, baserriko aitaAmona, baserriko amona Pello, baserriko anaiaKoro, eskolako andereoa Izaskun, ikasleaJoxe Mari, ikaslea Luis, ikasleaeta behiak, konejuak, katuak!!!

31


I. EKITALDIA1. AGERRALDIA

Eszenatokiaren alde batean, JUAN MARTIN ikusiko dugu, 20 urte ingurukogaztea, dotore-dotore jantzita. Eskuan, maleta bat eta txaketa. Haiek lurreanutzi eta hizketan hasiko da. Taxiko txoferra ikusiko dugu, JUAN MARTINenaldamenean, bolantea eskuan duela. Autoko leiho imajinariotik hitz egingo dio,altura desberdinetik. JUAN MARTIN makurtu egingo da.TAXISTA (autoko musika jaitsiko du, hasieran entzun duguna): Atsalde on!JUAN MARTIN: Berdin. Libre zaude?TAXISTA: Taxia bai, ni ezkonduta, kar-karJUAN MARTIN: E?TAXISTA: Bai, gizona, bai. Noa hua?JUAN MARTIN: Aranguren baserrira, eramTAXISTA: Eamango ez hautpa, sartu barrua!JUAN MARTIN (taxian sartuko da, maleta belaunen gainean duela eserita)TAXISTA (abian jarriko da): Aangurenea zerta, bixitaitea?JUAN MARTIN: Barkatu?

TAXISTA: Aangurenen zerdaukak, familia?JUAN MARTIN: E, ez naiz familiarra, euskara ikastera nator.TAXISTA: Euskera ikastea? Akabaramos! Ah, buen sitio Harrialde, todos ha-blamos aqu, aprenders enseguida, ya vers.JUAN MARTIN: M, mTAXISTA: Ta? Uda osorako torri haiz?JUAN MARTIN: ETAXISTA: Que vendrs para todo el verano porque maleta grande traes!JUAN MARTIN: Bai, bai.TAXISTA (leihotik agur eginez ezezagun bati): Aio Juakin! Hi bizi haiz hi!!!JUAN MARTIN (beldurtuta bidean): KontuzTAXISTA: Como los condes vive ese! Hinondarraaiz, jakinbalaike?JUAN MARTIN: E?TAXISTA: De dnde eres?JUAN MARTIN: Ah! Donostiarra.TAXISTA: Hombre, kapitalekua! Gu Donostia, ospitalea bakarrik jute gaittukmotell!JUAN MARTIN (ez dio ezer ulertuko): M, m.TAXISTA: Behin, akordatzenauk autobusian frok ta iaaaa goraino eta horiabiyada, gero izan ittuan han kontuak jeseusss!! Ja, ja, ja!JUAN MARTINek ez dio ezer ulertuko eta begiratuko dio.TAXISTA: Ez tik graziarik ein? No te ha hecho (ezin da gogoratu) estobarregure?JUAN MARTIN: E? A! Barregurea, baaai. Oso txiste ona.TAXISTA: Ze txiste ta ze txiste ondo! Benetan gertautakua motell! Esaten detba nik, kapitaleko hauekJUAN MARTIN (publikoari): Nik oraingoan, hanka ez sartzeko, barre. (ta-xistari) Ja, ja, ja.TAXISTA: Ilau gaituk! Aanguren hauxe duk! Asko ikasi eta kontu txerrepekin!JUAN MARTIN: Zer?TAXISTA (buila egingo dio): TXERREPEP?JUAN MARTIN (publikoari): Nik bost milakoa eman nion badaezpada ere.JUAN MARTIN, autotik aterako da eta taxistak leihotik burua aterako du.TAXISTA: Una cosa tengo que desirte, los de Aranguren no hablan tan clarocomo yo, tienen fama de hablar serrao. Hurrengo arte!JUAN MARTIN: Ai ama! Hankako behatz potoloa ere izerditan nuen egin-dako esfortzuarengatik, pentsa! (Airea hartu eta gero jarraituko du) Beno, az-kenean iritsi nintzen Aanguren baserrira. Etxe zuri-gorria. Nola esplikatukonizueke nik baserri bat usaina ere baserri-baserrikoa aizue, joe (sudurraitxiko du). Eta han, kanpoaldean, Monster familia nire zain. Aita eta amona!Eszenatokiaren erdian, aita eta amona ikusiko ditugu, eskuarekin agur egingodiote Juan Martini. Gero, geldirik, JUAN MARTINek hitz egitea bukatu arte.JUAN MARTIN (begiratu eta erreakzionatuko du) Aita sendoa, bekozko-iluna. Amona, berriz, txiki-txikia, beltzez jantzia, eta azken irribarrea berro-geita zazpian. Eskerrak munstroen artetik printzesa azaldu zela. Neskamusugorri-beltzaran-irribarretsu bat.

JOXEAN SAGASTIZABAL, Kutsidazu bidea, Ixabel(Nagore Aranburuk antzerkirako moldatua).

32


DRAMATIKAREN GARRANTZIA

Ikusi dugun moduan dramatika edo antzerkigintza literatura-genero bat da,eta dramatikaren hiru adierazpide nagusiak komedia, tragedia eta drama dira.

Dramatikaren barruan, antzeztuak izan daitezen idatzitako obrak sartzen dira.Antzerki-testu batean istorio bat kontatzen zaigu, narrazio-testuetan konta-tzen den moduan. Baina antzerkia jendaurreko antzezpena egitea denez gero,beste ezaugarri batzuk topa daitezke: oharrak, agerraldiak, denbora eta abar.

Antzezlanaren egiturari dagokionez bi alderdi bereizten dira: batetik, elkarriz-keta edo testu nagusia; eta bestetik, oharra edo bigarren mailako testua.Testu nagusiaren banaketan bi elementu dira garrantzitsuenak: ekitaldiak (an-tzerki-lana osatzen duten atal nagusietako bakoitza) eta agerraldiak edo es-zenak (istorioaren zatiak dira, eta gertaeren bilakaera azaltzen dute). Bestalde,oharretan dago ekintzaren eta pertsonaien gaineko informazioa: pertsonaienmugimenduak eta keinuak, antzeztokiaren ezaugarriak edo eszenografia (tes-tutik haratago, antzezlana gauzatzeko zenbait baliabide behar dira: dekora-tua, altzariak, jantziak eta abar), argiztapena, soinuak eta beste. Azkenik,antzezpena egiteko ezin dugu ahaztu ondoko osagaiak ere funtsezkoak direla:denbora, pertsonaiak, zuzendaria, antzezleak eta ikusleak.

5. Erantzun ondorengo galderei: Antzezlan-zati honetan, zein dira bigarren mailako testuaren ezaugarriak?

Ohar batzuetan, Juan Martinek publikoarekin bakarrik hitz egiten du; jarezazu adibide bat. Badakizu nola deitzen zaion horri?

Ba al dugu dekoratuaren berririk? Zure ustez, nolakoa da?

Irakur ezazu Kutsidazu bidea, Ixabel eleberriaren zati hau, eta konparaezazu aurreko antzezlanaren zatiarekin. Zein ezaugarri azpimarratuko ze-nituzke?

33


Askotan, antzezlanetan pertsonaia

batek bere buruari edota entzuleei, eta

ez beste antzezleei, hitz egiten die;

horri APARTEa deitzen zaio.

Herriaren kaskotik dezente lehenago, baserria bakarrik dago. Ni ere bakarriknengoen, ai, jauna!, bakarrik eta neka-neka eginda, eta lanrroberra tuneletik, etaindigena potolo-txapeldun-puruduna txofer.Arratsaldeon!Berdin.Noa hua?Aranguren baserrira, eram Bai, gizona, sartu!Aranguren prostuf-iar-txaputi?Nola esan duzu?Aranguren ok txarriniau familia?Eee, ez naiz familiarra, euskara ikastera nator.Euskera ikastera? Ah, buen sitio Harrialde, todos hablamos aqu, aprende-rs enseguida, ya vers.Hori uste dut, eta horrellau gaituk! Aranguren hauxe dek! Flusping-txetxerrep eta asko ikasi!Eskerrik asko. /

Una cosa tengo que desirte, los de Aranguren no hablan tan claro como yo,tienen fama de hablar serrao.Ai, Santa Gertrudis!Bueno, etxe zuri-gorri bat eta bi zakur zaunkari niregana, bata handi-handia,bestea txiki-txikia eta ni erdi-erdian. Metro batera geratu ziren, zaunka etazaunka. Animaliek beldurra igarri, eta, nola gehiago aztoratzen diren, egundokoahaleginak egin nituen ikara ezkutatzen, baina belarri-zulotik ere irteten zidan.

JOXEAN SAGASTIZABAL, Kutsidazu bidea, Ixabel. Alberdania

34


6. Egin ezazu ondoko ariketa hau:Antzerkiaren pertsonaiek elkarren artean hitz egiten dute, baina batzuetanpublikoari hitz egiten diote. Esan zein esalditan gertatzen den hori:

Eee, ez naiz familiarra, euskara ikastera nator.

Herriaren kaskotik dezente lehenago, baserria bakarrik dago.

Hori uste dut, eta horre

Aranguren prostuf-iar-txaputi?

7. Erantzun ondorengo galderari:Taxi-gidariaren hizkera ahozkoaren transkripzio modura adierazi da, hots,entzuten den moduan, laburketa eta guzti. Zergatik agertzen dira horrela,esate baterako, Noa hua? Aranguren ok txarriniau familia? llau gaituk!Aranguren hauxe dek!

8. Ikusi Kutsidazu bidea, Ixabel antzerkiaren zati hau, eta erantzun:http://www.youtube.com/watch?v=_am_pIOSLFY

Inoiz gertatu zaizu horrelakorik? Zure hizkuntza ondo ez zekien nor-baitekin hitz egiteko orduan, nola sentitu zinen? Eta alderantziz?

Ezagutzen al duzu baserri-giroko bizimodua? Konta ezazu.

Zer nahiago duzu: baserrian ala hirian bizi? Zergatik?

9. Irakur ezazu Javier Rojoren kritika:2006an Joxean Sagastizabalek Kutsidazu berriz, Ixabel eleberria plaza-ratu zuen. Iruzkin honetan Javier Rojok bere iritzia ematen digu eleberriaz.

Aspalditik ezagutzen dugu Joxean Sagastizabal, gehienbat Kutsidazu bidea,Ixabel nobelari esker. Hura amaitzen zen puntu berberean hasten da nobelaberri hau, protagonistak baserritik alde egiten duenean. Momentu horretanbueltatzea erabakitzen du bere maitearekin elkartzeko. Lehenengo nobelaprobokatzailea zen. Idealizatuegia zegoen baserria desmitifikatu nahi izanzuen umore gordinaren bidez. Alde horretatik begiratuta interesgarria etaguzti izan zitekeen liburua. Honetan, ordea, ez dago zer desmitifikaturik,eta burlaren forman agertzen den umorea baizik ez da gelditu, batez eregehiegikerian eta hizkuntzen erabilera desberdinetan oinarritutako umorea.

JAVIER ROJO, El Correo egunkaria (moldatua).

Erantzun galdera hauei: Irakurritako iruzkinean liburu bati buruz hitzegiten da; zein eleberriren jarraipenaz ari da? Zergatik itzultzen da pro-tagonista baserrira? Kritikariaren ustez ona al da liburua?

EGITURA BEREZIAK

Elkarrizketa batean bestearen arreta edo atentzioa pizteko esapideak era-biltzen ditugu; literaturan, antzerkian eta eleberrian bereziki. Normalean esa-pide horiek funtzio bi betetzen dituzte:

Deitze-funtzioa hartzailearen arreta erakartzeko erabiltzen da. Ikus adi-bideak:

Juan Martin, ez egon leihotik begira eta azaldu atzo zer egin ze-nuen.Aizu, zer ordu da?

Juan Martin, lagunaren izena izateaz gain, pertsona bati deitzeko edoharen arreta erakartzeko erabiltzen da.

Deitze-funtzioa duten izenak esaldiaren hasieran edo amaieran bada-toz, nahikoa da koma bakarra. Ikus adibideak:

Entzun ondo, neska.Ixabel, entzun ondo.

Funtzio fatikoa: komunikazioa hasi, luzatu edo mozteko erabiltzen da, baitakomunikazioa ongi gertatzen ari den ziurtatzeko ere. Hona hainbat adibide:

Komunikazioari hasiera emateko: Egun on Kaixo!Zer moduz? Begira.

Telefonoz hitz egitean:Telefonoa hartutakoan: Bai, esan. Nor da?Deitzailearen lehen hitzak: Ixabelekin jarriko nauzu, mesedez?

Komunikazioari amaiera emateko: Agur! Gero arte!Ondo ibili! Deituko dizut.

Elkarrizketak une batez mozteko eta gero jarraitzeko:Barkatu, itxaron apur bateanEsan dugunezZertaz ari ginen?

Entzulearen arreta pizteko edo solasaldia jarraitzen duen egiaztatzeko:Ulertzen duzu? Garbi dago?Entzun didazu?Badakizu zer gertatu den?Badakizu zer esan nahi dudan?

Solaskideak esan duena argitzeko edo azalpenak eskatzeko:Barkatu, zer esan nahi duzu?Ez da ondo entzuten.Esan berriro, mesedez.

35


ZER ESAN

10. Ondokoen artean aukeratu hutsuneak betetzeko esapiderik ego-kiena. alfer hori ados barkatu

Mikel doktore jauna benetan

1. Zorionak, ________.

2. Azken bolada honetan, urdaileko minez nabil. Zer egin dezaket,

______________ ?

3. Lehenengo hauxe egin behar da, eta gero gerokoa, _______ ?

4. Neskak: horrela, Superman jantzita ikusita, zurekin joango nintzateke

hegan.

Mutilak: __________ esan duzu?

5. ___________, zer idatzi duzu arbelean?

6. Altxatu ohetik, ______________!

36


11. Lotu eta asmatu zer esaten dion nork nori.

Ganorabakoa halakoa!Nola egin duzu hori?

Zure aginduetara, enekapitaina!Maitane, ekar iezadazu

neuri ere beste pintxobat, mesedez.

Baina, emakumea, ezindizugu krediturik eman!

Begira, pitxin, nolazikindu dituzun eskuak

Kontuan izan, entzule,ondorengoa.

Aurrera mutilok!

Ikasle maiteok, gaurkoznahikoa da.

Aizu, Eneko! Zerordu da?

Aupa, neskatila! Horidun marka! Lasterketa

bikaina egin dun.

NORK

Tabernako bezeroak

Lagun batek

Bankariak

Kirol-entrenatzaileak

Nagusiak

Esatariak edo irakurleak

Irakasleak

Futbolzaleek

Amak edo aitak

Karibeko pirata batek

NORI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

3

4

56

78

9

10

LEXIKOA

-

Antzerki hitzak hiru gauza esan nahi ditu: Gertaerak irudikatzeko jendaurrean egiten den jarduera bat da, eta sola-

saldiak, keinuak, soinuak, musika eta eszenografia erabiltzen ditu. Literatura-genero bat da; agertoki edo antzeztoki batean aurkezteko egin-

dako idatzien multzoa. Antzokia edo eraikuntza bat, antzezlanak egiteko.

12. Zenbat letra hainbat marra Badira beste hitz batzuk antzerkiarekin zerikusia dutenak eta ANTZ- au-rrizkia dutenak. Asmatuko duzu hitz horiek zein diren? Horretarako, on-doko hitzetan falta diren letren ordez marrak jarri dizkizugu: ANTZ _ _ _ _ _ _: Antzerkian aritzen den artista. ANTZ _ _ _ _ _ _ _ _: Antzerki-lanak idazten edo moldatzen dituen idaz-

lea ANTZ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _: 1. Garai bateko edo idazle baten antzerkien

multzoa. 2. Antzerkiak moldatzeko edo jokatzeko jarduera. ANTZ _ _ _ _ _ _: Teatro-lanak jokatzeko prestatutako eraikuntza edo

aretoa. Antzeztokia, antzokia edo agertokia. ANTZ _ _ _ _ _ : Antzerkia jokatzeko ekintza. ANTZ _ _ _ _ : Antzerki bat jokatzea edo irudikatzea. ANTZ _ _ _ _ _: Antzerkiaren egintzak zehazten ditu. Egintza horiek za-

tika banatuta daude normalean, eta zati horietako bakoitzak ekitaldi,ekinaldi edo agerraldi izena hartzen du.

ANTZ _ _ _ _ _ _ _ _ _: Antzerkigintzaz interesa erakusten duena. ANTZ _ _ _ _: Euskal aldizkaria (Tolosa, 1932). Antzerkia zuen gai na-

gusia: bertan, autore zahar eta berrien obrak argitaratzen ziren. T. Al-zaga, X. Lizardi, Arozena, E. Erkiaga eta besteren obrak plazaratu zirenaldizkari honetan, besteak beste. Gerraostean desagertu eta 1982anberriro argitaratzen hasi zen.

13. Zein da zein?Identifikatu hurrengo hitz hauek irudian.

a) Agertokia, eszenatokiab) Antzezleakc) Attrezzoad) Aurreargiae) Banbalinaf) Besaulki-patioa, plateag) Oihaldegiah) Orkestra-pezoiai) Palkoa j) Oroitarazlearen gordegia

37


14. Arratsalde bat antzerkianAtzo antzerkira joan nintzen. Kontatuko dizut zer ikusi nuen, baina ez naizgai horretan oso aditua, eta zuk lagundu beharko didazu hitz egokiakbere tokian jartzen, emandako azalpenen ordez.

Ondorengo hauek dira jarri beharreko hitzak, baina kontuan izan batzue-tan adizkia aldatu behar dela, eta deklinabide-atzizki egokia ere zuk jarribeharko duzula:

1. agertoki, eszenatoki 2. antzerkigile

3. antzezlan (2) 4. antzezle, antzezlari (2)

5. antzoki 6. attrezzo

7. aurre-argi 8. bastidore

9. besaulki-patio, platea 10. eszenaurre, proszenio

11. eszenografia 12. figurante

13. oihal 14. oihaldegi

15. orkestra-pezoi 16. palko

38


Berandu heldu nintzen eta adreilu gorriko eraikuntza (a) hartan sartzeko ilara batean jarri nintzen.

Nire txanda heldu bitartean eraikinaren aurrealdean eskegita ikusi nuen Shakespeare idazlearen (b)

komedia (c) baten izena: Loves Labours Lost. Izenburuaren ondoan, urrezko koroa zutela bu-

ruan, Nafarroako erregea eta Frantziako printzesa irudikatzen zituzten pertsonaiak (d) agertzen

ziren. Bosgarren lerroan jesarri nintzenean, ehunezko errezel (e) gorria altxatzen hasi zen. Nahi

gabe, oihalaren goranzko mugimenduari jarraitu nion eta ohartu nintzen egurrezko eta burdinazko egitura

batetik (f) eskegita zegoela.

Bat-batean antzerki-lana jokatzen den lekua (g) ilundu zen eta oholtzaren ertzetan kokatutako

proiektoreak eta fokuak (h) argi motelaz argitzen hasi ziren. Agertokiaren eta ikusleen arteko tar-

tean (i) , musikariak zeuden jokalekua inguratuz.

Nafarroako erregea, pertsonaia (j) nagusia zenez, erdiko atetik irten zen, baina beste pertso-

naiak, bigarren mailakoak, (k) alboetatik agertzen ziren. Toki horretan, zurezko armazoietan

(l) oihal eta paper pintatuak jarririk, alboetako dekorazioa osatzen zen. Hornikuntzak, tresne-

riak eta pertsonaien jantziek (m) laguntzen zuten komedia girotzen.

Ekitaldiak berak ez ezik, apaindurak, dekorazioak eta argi-jokoek (n) txundituta utzi gintuzten.

Horregatik, ikuskizuna (o) amaitu eta berehala, ikusleok geure aretotik (p) txaloka

altxatu ginen. Goiko solairuko balkoietan (q) ikusleek gauza bera egin zuten. Orduan agerto-

kiaren aurrealdean (r) zuzendaria agertu zen eskerrak ematera.

NOR NORI NORKt/da tk/n k/no -

di(zki) gu guzu zuzue zuee te

Aditziragangaitzak

*EDUN laguntzaileaNor-Nork Nor-Nork+Nori

MORFOSINTAXIA

Aditzek ekintza edo egoera baten berri ematen dute. Aditza hitz bakarra edohitz multzoa izan daiteke.

Adizki trinkoak eta adizki perifrastikoak

Adizki trinkoak: Hitz bakar batez osaturik daude: zoaz, naiz Azaltzen duten ekintza une jakin batean gertatzen da.

Adizki perifrastikoak: Osagai biz osaturik daude: aditz nagusia eta aditz laguntzailea.

39


Aditz nagusia Aditz laguntzailea

eman dizutegiten duteibiliko garaetorri zait

Aditz nagusiak aditzaren esanahia adierazten du baita ekintza bukatutaedo bukatu gabe dagoen, edo etorkizunean gertatuko den ere.

Aspektuak ekintzaren egoeraren berri ematen digu: -TU, -DU, -I, -N, -O amaiera duten aditz nagusiek ekintza bukatua

adierazten dute (burutua). Adibidez: ekarri ditu, joan dira, iritsi zarete. -TEN, -TZEN amaiera duten aditz nagusiek ekintza hasita baina bu-

katu gabe dagoela adierazten dute (burutugabea). Adibidez: esatendu, bidaltzen duzu.

-KO, -GO amaiera duten aditz nagusiek ekintza hasi gabe dagoelaeta etorkizunean gertatuko dela adierazten dute (gertakizunekoa). Adi-bidez: zabalduko dut, irtengo gara.

Aditz laguntzaileak ekintza nork eta noiz egin duen adierazten du.

Bi aditz laguntzaile daude: IZAN eta *EDUN.IZAN: da motako aditz iragangaitzekin erabiltzen da.*EDUN: du motako aditz iragankorrekin erabiltzen da.

izanheldujoanirtenjaioetorri

eginhartuemanekarriikusibildu

naizhaizdagarazarazaretedira

NOR NORItk/n

zai oguzuzue

zaizki e

NOR NORKna u tha u k/nd u -ga itu guza itu zuza itu zte zued itu te

Aditziragankorrak

IZAN laguntzaileaNor Nor+Nori

Ekintza gertatzen ari dela adierazteko, ARI IZAN erabiltzen da:egiten dute (egunero) egiten ari dira (orain).

Errealitatetik fikziora: Kutsidazubidea Ixabel

Josean Sagaztizabalek 1976koudan bizitakoetatik sortu zen Ku-tsidazu-ren kontakizuna. Hernial-deko baserri batean izan zenSagastizabal 1976an, 19 urterekin.Liburua 1994ko maiatzean argitaratuzuen Alberdaniak. Kutsidazu-renistorioa, beraz, errealitatetik abiatu-tako fikzio bat da, errealitatetikasko duena. Istorio hori euskarriguztietan edo ia guztietan agertuda: liburuan, CD-Romean, antzer-kian, filmean eta telebistako telesai-lean. Bide luzea egin du, bai.

JJaakkiinn--mmiinneezz

15. Irakurri eta sailkatu: Irakurri antzerkiaren ondoko pasarte hau eta aditzak sailkatu:

Kutsidazu bidea, Ixabel antzerkian Juan Martin urduri dago neska-lagunanor den aitortu behar izan duelako.

40


IZASKUN: Juanma, ari zara jartzen gorri-gorria! Andregaia dauka!

JUAN MARTIN: (Ikusleei) Eta hala! Kolore guztiak berriro ere gora! (An-

tzezleei) Beno andregai, andregaia

JOXE MARI: (Euskaldunberri traketsarena eginez) Eta nola izena

dauka, du, du, JOER!!!

JUAN MARTIN: Ixabel, Ixabel, Joxe Mai, lasai.

KORO: Ondo ezkutaturik eduki duzu orain arte, eh?

JUAN MARTIN: (Ikusleei) Nik lehertu beharrean nuen dagoeneko aur-

pegia. Mesedez, norbaitek zerbait egin dezala!!!

KORO: Tira, bakean utziko diogu Juan Martin gaixoari, nahikoa tratu

pasa du eta. Orain bertso batzuk entzungo ditugu eta esaten dutena uler-

tzen saiatuko gara. Juan Martin, adi zu, baserrian hizkera honekin ohi-

tuta egongo zara eta dagoeneko.

JUAN MARTIN: Eskerrak! (Arnasa botako du). Orain bertsoak. Doi-

nua, Maritxu nora zoaz. Letra swahilia.JOXEAN SAGASTIZABAL, Kutsidazu bidea, Ixabel. (NAGORE ARANBURUk antzerkirako moldatua).

Pasarte horretan era askotako adizkiak daude. Batzuk orainaldiandaude, eta beste batzuk lehenaldian edo aginteran. Sailka itzazu orai-naldikoak, ereduari jarraituz. Baina lehenago irakurri berriro aditz trinkoeieta perifrastikoei buruzko aurreko informazioa:

Adizki trinkoak

dauka

eduki duzu

utziko diogu

Adizki perifrastikoak

Ekintza bukatuaEkintza hasita baina bukatu gabe

EtorkizunekoaUne honetan gertatzenari da

Egunero

16. Filmaren laburpena.Irakurri filmaren sinopsia edo laburpena, eta parentesi arteko adizkiakondo jarri behar dituzu hutsuneetan.

Hogei urte inguruko gazte donostiar bat (Juan Martin), urte batzuetan

euskara euskaltegietan landu ondoren, Gipuzkoako herri txiki bateko

baserri batera (abiatu) abiatu da, benetako euskara ikastera. Herria

Harrialde (deitu) ______, eta baserriaren izena Aranguren (izan)

_____. Hara heldutakoan, zer topatuko du, ordea, Juan Martinek? Ba-

serrian bizi da, bertan lan egiten eta ikasten du, eta herrian bertan da-

goen udako eskolara ere (joan) _____ egunero ikastaroa egitera.

Baserriko familia aitak, amonak eta lau seme-alabek (osatu) _____. Ba-

serriko gorabeherak bi (izan) _____: alde batetik, hizkuntza-arazoak,

eta bestetik, protagonistari inondik ere ezagutzen ez duen nekazari-gi-

roak sortzen dizkionak.

17. Idazlana: pertsonaiak deskribatzen.

Irakurri Juan Martinen deskribapena eta deskribatu Ixabel pertsonaia.

41


Hauxe da Juan Martin (Mikel Losada antzezlaria), protagonista na-gusia. Donostiako euskarako ikasle prestua. 20 bat urte ditu, eta euskaltegianondo moldatzen dela ikusita, Harrialdeko baserri batera joango da benetakoeuskara ikastera. Han, baina, tutik ez du ulertzen. Baserriaren berririk ez duenhiritar peto-petoa da Juan Martin.

Hauxe da Ixabel (Ainere Tolosa antzezlaria), baserriko alaba eta JuanMartini lagunduko diona.

OHARRA: ezer idatzi baino lehen pentsatu zer itxura duen, zer egitenduen baserrian eta nolako harremanak dituen Juan Martinekin.

18. Solasean: zer egiten duzu baserrian?Lau edo sei ikasleko taldeetan bildurik, jarraitu irakaslearen orientabi-deei.

-

42


Irakurri arretaz:

Esaldi batzuk jaso ditugu taxilariaren eta Juan Martinen arteko solasal-ditik.

OHARRAK: Eszenatokiaren alde batean, JUAN MARTIN ikusiko dugu, 20urte inguruko gaztea, dotore-dotore jantzita. Eskuan, maleta bat eta txaketa.Lurrean utzi eta hitz egiten hasiko da. Taxiko txoferra ikusiko dugu, JUANMARTINen aldamenean, bolantea eskuan duela. Autoko leiho imajinariotikhitz egingo dio, altura desberdinetik. JUAN MARTIN makurtu egingo da.TAXISTA (autoko musika jaitsiko du, hasieran entzun duguna): Arratsalde on!JUAN MARTIN: Berdin. Libre zaude?TAXISTA: Taxia bai, ni ezkonduta, kar-karJUAN MARTIN: E?TAXISTA: Bai, gizona, bai. Noa zoaz?JUAN MARTIN: Aranguren baserrira, eram..TAXISTA: Eramango ez zaitut, ba, sartu barrua!JUAN MARTIN (taxian sartuko da, maleta belaunen gainean duela eserita).

Orain elkarrizketa hori bera beste modu batean kontatuko dugu.

Juan Martinek Aranguren baserrira joateko taxi bat behar du eta taxilaribatengana hurbildu da. Taxilariak agurtu du, eta, ondoren, Juan Martinekgaldetu dio ea libre dagoen. Taxilariak entzundako galdera kontuan har-tuta txantxa bat egin dio, eta taxia libre dagoela erantzun dio, baina bera ez,bera ezkonduta dagoela. Juan Martinek ez du txantxa ulertu, eta horretazkonturatuta taxilariak erantzun dio baietz, libre dagoela; bide batez noradoan jakin nahi du. Juan Martinek Aranguren baserrira doala esan dio etaea eramango duen galdetu dio. Orduan Juan Martin taxian eseri da maletabelaunen gainean duela.

Zein da kontatzeko modu bi horien arteko alderik nabarmenena? Azter di-tzagun:

PERPAUS KONPOSATUETAN bi esaldi (edo gehiago) daude elkartuta:

Bati nagusia deitzen diogu:

galdetu dio jakin nahi du

esan dio erantzun dio

Besteari, berriz, menpeko

Euskara DBH 1

Documents

Transcript of Euskara DBH 1