EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA

EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA

2. BATXILERGOKO GEOGRAFIA

IES MUNGIA BHI - Irakaslea: Marije AGUILLO

Kokapenaren ezaugarriak

• 41º 54’ – 43º 32’ arteko Ipar Latitudean

• Bizkaiko Golkora begira

• Erliebea: E-M norabidean • Ur-muga atlántiko-mediterranearrak

Euskal Herria erdibitzen du bi isurialde oso

disimetrikoetan:» Ipar isurialdea 50 km baino gutxiago

itsoraino

» Isurialde mediterranearra: ibai luzeagoak

• Tontorrik gehienak 700 – 1500 arteko m

altitudean daude

Aizkorri

Geomorfologiaren historia

• Lehen Aroa edo Paleozoikoa (600-225 milioi urte)

– Orogenia hertziniarra– Ebroren mendigunea– Higadura prozesua

• Bigarren Aroa edo Mesozoikoa ( 225 – 66 milioi urte)

– Sedimentazioa Euskal fosan

Salvada Mendizerra

Geomorfologiaren historia - 2

• Hirugarren Aroa (66 – 1,8 milioi urte)– Orogenia alpetarra (Eozenoan)– Erliebe unitateak:

– Pirinioak eta Euskal-Kantabriar mendikatea– Erribera, Arabar-errioxa, Nafarroako erdialdea eta

Akitaniako arroa urpean – Ebroko eta Akitaniako sakonuneak sedimentazioz bete

ziren– Trebiño-Biasteriko lakuko urak Erriberakora hustu ziren

Las Conchas de Haron irekitako zulo batean barrena

• Laugarren Aroa (1,7 milioi urte gaurkoraino)

– Sedimentazio kuaternarioa

Arbelak, eskistoak, dolomiak,

Igeltsuak, margak

GEOLOGIA HISTORIKOAREN MAPA

Flysch, kare-harri, margak

Buztinak, limoak

Kareharria

Hareharriak

konglomeratuak

Buztinak

Hareharri eta kararri hareatsua

Metaketa alubiala

Konglomeratuak

Konglomeratuak

Euskal Erliebearen ezaugarriak

• Cenozoikoan, orogenia Alpetarrarekin sortuak• Euskal Mendiak estrukturalki Pirinioen jarraipena dira.• Bere harri nagusiak:

– Flysch uren banalerrotik iparralderantz nagusitzen da, – Kareharria lurralde osoan. – Material paleozoikoak Pirinioen ardatzan eta EAE-ren ekialdean

(Aiako Harria) • Ez dira garaiak oso altuak (Pirinioak izan ezik) eta bere

altitudeak ekialdetik mendebalderantz joaten dira jaisten.• Erliebe forma nagusiak :

– monoklinalak dira (ikusgarria da forma hau Jaizkibel eta Salvada m-an) – sinklinal eskegiak eta – erliebe karstikoa (Gorbeia, Aizkorri, Urbasa,...)

ERLIEBE UNITATE HANDIAK• Pirinioak

– Ardatza axiala– Barrualdeko mendilerroak– Barrualdeko sakonunea– Kanpoaldeko mendilerroak

• Euskal Mendiak– Kostako antiklinorioa– Bizkaiko sinklinorioa– Bizkaiko antiklinorioa– Uren banalerrotik hegoaldeko erliebea

• Gasteizko lautada • Erdialdeko mendikateak• Mendebaldeko eta Hegoaldeko mendilerroak

• Ebroko Sakonunea (Bardeak)

PIRINIOAK• Itxura latzekoa

kuaternarioan jasandako higaduragatik– Ibaiena– Glaziarrena

Mendilerro alpetar tipikoa

Monte Perdido

ARDATZEKO PIRINIOA• Erronkariko ekialdetik Bortzirietako mazizoraino (Cinco Villas)

• Euskal gaiurrik altuenak, material kretazikoak eta azelaratze magmatikoak

– Oroz-Betelu mazizoa (Auñamendi , 2.504 m; Hiru Errege Mahaia, 2.444 m: Orhy, 2021 m))

– Aldudeko Mazizoa (Quinto Real)

– Bortziriko Mazizoa (Cinco Villas)

– Aiako Harria (Mendebaldeena, 800 m))

» Batolito granitikoa

» Mendi ez oso garaia baina malda handikoa

» Ibaien jarduera, Bidasoa,oso bizia da eta

haitzarte sakonak sorrarazi ditu: Botziriko mazizoan material

paleozolikoak eta magmatikoak

(Eskistoak, harbelak, kuartzitak, granitoak) agertzen dira.

Aiako Harria

HIRU ERREGEEN MAHAIA – La Mesa de los Tres Reyes

2.444 m:

Erliebe monoklinalak oso nabariak dira

PIRINIOEN HEGO ISURIALDEAA) Barrualdeko mendikateak

• Material sekundarioz osatutako mendilerroa.

• Ardatzari itsatsita

• Kareharriak eta hareharriak , margak eta flysch material nagusiak

• Horma bertikalak eta gain malkarrak

BARRUALDEKO SAKONUNEA

– Lunbier zintzurratik Iruñeraino (Arakil

igarobidetik Gasteizko lautadarekin

komunikatzen da)

• Flysch-en eta tuparrien

sektoreak bereiz daitezke

• Erliebea: lerrokatzez eta sakonunez

paraleloak (E-M)

• Sare hidrografikoak perpendikularki

ebakitzen ditu arroilak eratuz

Lumbierreko zintzurra

Irati ibaiak Lumbier zintzurra eratu du

Lumbierreko zintzurra

Arakil

igarobidea

Bortziriko Mazizoa

Aiako Harria

Galdameseko eta Trianoko mendiak

Iruneko sakonunea,

KANPOALDEKO MENDIKATEAK

– Leire, Izko, Alaitz, eta

Erreniega (El Perdón)

– Ebroko sakonunearen gaineko

zamaldura edo lerradura-

mantoak

• Leire eta Alaitz mendi

zakarrak

• Izko eta Erreniega profil

biribulduagoak

Erreniega Mendizerra

Euskal Mendiak

1 Euskal mendiak uren banalerroaren iparraldean• a) Kostako mendikate tertziarioa

• b) Kostako Ipar antiklinorioa • c) Bizkaiko sinklinorioa• d) Bizkaiko antiklinorioa

2 Hegoaldeko mendikate eta arroak, uren banalerroaren hegoaldean

• Arabako lautada• Mendebaldeko mendikateak• Erdialdeko mendikateak• Hegoaldeko mendikateak• Ebroko sakonunea

b

c

d

Antiklinorioa

Sinklinorioa

Euskal mendiak banalerroaren iparraldean

Ezaugarriak• Kostaren paraleloak (IM-HE)• Bidasoa ibaitik Barbadun ibaiaraino• Flysch, kareharria eta hareharria harri nagusiak• Aralarr-ean glaziarismo aztarna batzuk• Erliebe monoklinalak eta sinklinal eskegiak forma

nagusiak• Modelatu karstikoa (Gorbea eta Aralar bi adibide)• Itsasotik barrukalderantz lau unitate bereizten dira

Sierra de Elguea (Aizkorriren hegoaldean)

Kostako Mendiak

• a) Kostako mendikate

tertziarioa• Getariatik

Hondarribiaraino» Jaizkibel-

Mendizorrotz (410 m) -Ulia lerrokadura

• Erliebe monoklinala• Hareharria

nagusia hareharria

Jaizkibel

Arno-ren lerrokatzea

b) Kostako Ipar antiklinorioa

- Bortzirietako mendikatetik

Matxitxako lurmuterreraino

(Bermeo-Tolosa norabidea):

Ekialdetik Mendebalderantz

• Ernio (1.072 m)

• Izarraitz (1.026 m)

• Arno (602 m)

• Sollube (684 m)

- Erliebe karstikoa: dolinak

eta lenarrak

c) Bizkaiko sinklinorioa

• Punta Galeatik Bortzirietako Mazizorantzako norabidea • Kostako antiklinorio eta Bizkaiko sinklinorioen arteko

eskualde uhiunduna– Unbe (301 m), Bizkargi (563 m), Oiz (1.026 m), Urko (700 m),

Elosua (700 m), Murumendi (864 m)

• Litologia nagusia: flysch (kare-harriak, margak) eta

basalto azaleratzea (Fruiz)

• Erliebe forma biribilduak

• Ibai-haran estu eta sartuak, Butroi eta Ibaizabal kasuak

izan ezik

Antiklinorio eta Sinklinorioren

eskema

Kostako antiklinorioa

Sollube, Arno, Izarraitz, Ernio

Bizkaiko Sinklinorioa

Bizkaiko Antiklinorioa

Ebaketa topografikoa

A

B

FLYSCH (Zarauz)

Plentziako kosta (Flysch harria)

Barrikako kosta

(Flysch)

San Vicente de la Barquera (Kantabria)Kareharria

d) Bizkaiko antiklinorioa

• Bortzirietako mazizotik Ordunteko mendietaraino– Aralar (1427 m), Aizkorri (1554 m), Anboto, Gorbeia (1.475 m)

Ganekogorta (998 m) eta Ordunteko m. eratzen dute (E-M)

• Litologia mesozoikoa: • kareharriak• Erliebe karstikoak

• Erliebe monoklinalak • Aldapa morfología nagusi

Larrunarri/Txindoki desde el

collado de Otola.

URBIAKO LANDA: Sinklinal eskegia

Flysch-aren aldetik higatu da antiklinala hustuz

Erliebe monoklinalaren adibidea

Arantzazu

ALDAPA ERLIEBEA (Galdames)Egitura monoklinala

2. Hegoaldeko mendikatea eta arroak

• a) Arabako Lautada

• b) Mendebaldeko mendikateak

• c) Erdialdeko mendikateak

• d) Hegoaldeko mendikateak

• e) Ebroko sakonunea

2 Hegoaldeko mendikatea eta arroak

• Mediterraneoko isurialdean Araba eta Nafarroaren artean

• Material ugarienak Goi-Kretazikokoak eta Tertziarioak

• Sinklinal zintzilikatuak eta erliebe monoklinalak egitura-formak

• Sare hidrografikoak Ebron du oin-maila,• Ibai-terrazak eta haran irekiagoak

A) Arabako Lautada

• Pirineo aurreko sakonune jarraipena da

• Arakil ibaiaren korridorearen bidez bat

egiten du Iruña eta Lunbierrekin

• Sinklinorio forma erliebe hondoratuta

• Batez besteko 500-600 m-ko altitudea

b) Mendebaldeko mendikateak

Salvada, Arkamo, Badaiak, (Urduña hegoaldean)

• Mendikateek mendebaldetik ixten dute Arabako lautada

• Kareharri eta margak dira material nagusiak

• Malda-erliebeak eta

kluse izeneko

formazioak

(Baia ibaiak eginikoa

adibidez)

Salvada Mendizerra

Erdialdeko mendikateak

• Araba eta Nafarroako lurraldeetan

zehar hedatzen dira

• Pirinioetako koanpoaldeko mendikateen jarraipena

– Andia, Urbasa, eta Gasteizko mendiak (E-M)

• Andia eta Urbasa sinklinan zintzilikatuaren egitura Lizarragoko

failak erdibanatuta

• Gasteizko mendiek Lautada eta Trebiñoko sakonunea bereizten

dituzte

• Trebiñoko arroa, Gasteizko mendiek eta Toloño mendikateen

artean, sinklinak esekia.

BERIAIN (San Donatoko Mendiserra) Nafarroaren mendebaldean

Altsasutik ikusita

Urbasa

Mendizerra

Goikoaldea

Forma ahurra

Du. Sinklinal eskegia da eta.

Sierra de Aralar / Aralar Mendizerra azkenean Urbasako profila ikusten da. Bien artean Arakil ibaia doa bi sakonuneak komunikatzen (Iruñakoa eta Gasteizkoa)

d) Hegoaldeko mendikateak• M-tik-E-ra

• Kantauriko mendilerroa

• Toloño eta

• Kodes mendizerrak

• Trebiñoko arroa eta

Errioxa bereizten ditu.

• Aldapa erliebeak

ErrioxaKantauriko m.

Kantauriko m.

Toloño m.

Ebroren sakonunea• Iparraldean Kantauriar, Andia, Urbasa eta Izko

mendizerrek

• Hegoaldean Ebro Ibaiak mugatzen dute

sakonunea

• Aro Tertziarioko kubeta sedimentarioa– Hasieran, Sakonune endorreikoa, itsas-sedimentazioa, gero

kontinentala

– Tertziarioaren amaieran penintsula goratu eta Mediterraneoa

hondoratzean, Ebro ibaia itsasora iritsi zen

– Gaur egungo erliebea eratu zen: glazis- eta terraza mailarekin

Erdialdeko Nafarroakosakonunea

– Aintzira endorreiko tertziarioaren ertzean egon zen

• Hareharriak, kareharriak eta konglomeratuak

– Kuaternarioko higadurak:

• Aldapa eta gandor

-erliebea sortu ditu

• Material bigunagoen

azaleratzea: marga,

buztin, igeltsua

Bardeak– Bardea Zuria

• Litologiarren ezaugarria: higadurari

erresistentzia maila desberdina

geruzen txandaketa

• Materialak: igeltsuak, igeltsu-margak,

buztin gorriak, hareharriak eta

kareharria material garrantzitsuena.

• Erliebea: muino lekukoak, paramoak

eta karkabak

– Bardea Beltza

• Kararrizko plataforma, behe-geruzak

babesten dituena da.

Bardea zuria

Bardea beltza