Euskal baladak aztergai - Labayru Fundazioa · Bai, ahozko literatura maite du ezinbestez, eta...
1
i liburuki berde itzel mardulak. Labayru Fun- dazioak bultzaturiko La- ratz-Ahozko Literatura Bilduma- ren barruan 11 eta 12 zenbaki- dunak. Eta guztira, ia 1.500 orri euskal baladen inguruan ida- tziak. Liburuon titulua: Euskal baladak: azterketa eta edizio kriti- koa. Tamainako lana egiteko, tamaina bereko idazlea eta adi- tua behar da. Nor? Irakasle, euskaltzain, eta ahozko litera- turan aditua den Jabier Kalza- korta markinarra. Euskal balada eta koplaren inguruan gehien dakiena egile hori badela esaten badugu, ez gara inolako lelokeriarik esa- ten ari. Duela urte batzuk, eus- karazko perla zoragarriren bil- tzaile amorratua den Jabier Kalzakortak Dantza-kopla zaha- rrak lan itzela moldatu eta argi- taratu zuen. Bertan kopla eder asko bildu eta aztertu zituen. Egindako lanaz galdetzean hauxe zioen Kalzakortak: “Lan bat argitaratzen duzunean, daukazun guztia edo gehiena argitaratu arren, peskizan eta ikerketan jarraitzeko gogoa ez duzu alde batera uzten. Lan bat argitaratzeak ez du esan nahi mendiaren gailurrera iritsi za- renik. Ibili duzun bideak aurre- ra eramaten zaitu nahitaez. Dantza-kopla zaharrak argita- ratu nuenetik kopla-sail be- rriak ezezik ikerketako bide be- rriak ere baditut. Horiekin guz- tiekin, argitaratu ditudan mate- rialekin eta buruan ditudan ideiekin liburu bat osatzeko lain badut”. Eta gero hauxe gai- neratu zuen: “Euskarazko ahoz- ko generoak maite ditut. Dan- tza-koplak bezala baladak edo esaera zaharrak”. Bai, ahozko literatura maite du ezinbestez, eta batzuetan galtzear izan litekeenarekin pe- naturik agertzen da egilea. “Ahozko literaturak, gaur egun, neurri handi batean desagertu- rik dagoenez gero, balio handia hartzen du. Zenbait kasutan ez da desagertu, baina guztiz eral- datu. Uste dut, kasurik onenean ere, ezer gutxi dakigula ahozko literaturaz edo ahozko literatu- raren hainbat genero edo alder- diez”. Oraingoan baladak hartu ditu aztergai, eta mila gordelekuren barrenean ibili ostean, altxo- rrak topatu ditu, eta gero bi- txiok aztertu eta liburu forma- tuan argitara eman ditu: Euskal baladak: azterketa eta edizio kri- tikoa da emaitza bikaina. Zer dira baladak Baina zer dira baladak? Berak dioen moduan poema narrati- boak dira, bertso formatuarekin gertaera harrigarriak kontatzen dituztenak. Perla handiak ditu- gu gurean, “ale preziatuak”, bai- na badirudi ez direla asko kausi- turiko kopuruari begiratzen ba- diogu, halarik ere, bildu diren aleak kontuan izanik, “Euskal Herriko baladen tradizioa abe- ratsa baino aberatsagoa izan be- har zuela” pentsatzen da. Bai, kantu narratiboak dira, modu arkaikoan gureganaino heldu direnak, eta askotan gai borti- tzak kontatzen dituztenak. As- kotan, horrexegatik, zatika za- baldu ziren. Autoreak orain arte argitaraturik gabeko aldaera as- ko eta asko bildu eta inprimatu ditu; ezezaguna zen hura, erdi galduta zegoen hura, datozen interesdunentzat finkatzeko eta erakusteko. Arlo ezberdinetan edota gai ezberdinetan banatu beharko dira baladak: balada historikoak direnak, amodiozkoak eta erli- jioari dedikatutakoak. Ikerketa abiatzeko garaian hainbat oina- rri ezarri dira eta ondoriozta daitekeenaren arabera testuek izan dute protagonismoa. Eta baladak testu kantatuak diren arren, obra honetan ez da doi- nurik eman, “gure konpeten- tziatik urrun baitago” zeregin hori. Hainbat kasutan, balada- rekin batera musika badator, ez da horren gaineko azterketarik egin, diogun bezala, euskarazko testua baita oinarria. Eta euska- ra eredua? Bada, bizkaierazko, goi-nafarrerazko, lapurterazko, edota zubererazko baladak egon badaude, eta hortik ere ba- dator aberastasuna, izan ere, ba- lada horien lurraldea “gaur egun euskaraz mintzatzen den eremukoa ez ezik, euskara gal- du den eremukoa ere bada”. Testuetara joz gero, belarritik kanta moduan edota hainbat li- burutan irakurririko lerroak ezagunak egingo zaizkigu. Eta lan horretan horiexek irakur- tzeaz batera, bertan egin den az- terketa zehatza eta zorrotza ira- kurri ahalko dugu. Tartean ere badaude, adibidez, Alostorrea ba- lada, Atharratze jauregian, Berete- rretxe, Egun bereko alharguntsa, Urtsua, Urzo lüma gris gaxua fama- tua, Ana Juanixe, Kanzuriano, Lei- sibatxo, Adios orain dama gaztia, Eguna zala, eta abar luzea. Aipaturiko bi liburukietan, 2015eko Santo Tomas egunean, Deustuko Unibertsitatean defen- daturiko tesiaren eduki nagusia batu da, beti ere euskal baladen testuak finkatzeko xedez, “guk helburu bikoitza izan dugu batez ere tesi honetan, ezagutzen di- ren baladen benetako edizioa bat eskaintzea eta balada eredu berriak argitara ematea”. Egin- dakoak lan eskerga eskatu dio ikertzaileari, izan ere, Euskal He- rritik kanpo ere ibili behar izan du hainbat gairen bila, horiexek behar bezala aztertzeko eta sa- kontzeko esperantzan. Antonio Zavalak utzitako arras- toari segika aritu da Kalzakorta baladen corpusa osatzerakoan. Hemendik aurrera honako lan mardula erreferentziazko bilaka- tuko da arlo horretan berriz murgildu nahi duenarentzat. Bere hitzek argi uzten dute egindako lanarekiko maitasuna: “Baladek badute aparteko giro bat, aparteko indar poetiko bat, eta delako zer hori hitzez adie- raztea zaila baino zailagoa da. Ba- lada bat irakurtzen edo entzuten duena berehala konturatzen da irakurri edo entzun duen kan- tuak badaukala definitzen, adie- razten zail den zerbait.” Egile eta sortzaile porrokatua dugu Jabier Kalzakorta, liburuen artean ikertzaile fina eta langi- lea, tai gabe pisuzko obra eman- korra burutzen ari dena. Bejon- deizula, Jabier! Juanra Madariaga B Jabier Kalzakorta euskaltzain eta irakaslearen azken lana, Labayru Fundazioak bultzatuta 9 Bilbao Euskarazko ahozko generoak maite ditu Kalzakortak, “dantza-koplak bezala baladak edo esaera zaharrak” “ Euskal baladak aztergai
Transcript of Euskal baladak aztergai - Labayru Fundazioa · Bai, ahozko literatura maite du ezinbestez, eta...
i liburuki berde itzelmardulak. Labayru Fun-dazioak bultzaturiko La-
ratz-Ahozko Literatura Bilduma-ren barruan 11 eta 12 zenbaki-dunak. Eta guztira, ia 1.500 orrieuskal baladen inguruan ida-tziak. Liburuon titulua: Euskalbaladak: azterketa eta edizio kriti-koa. Tamainako lana egiteko,tamaina bereko idazlea eta adi-tua behar da. Nor? Irakasle,euskaltzain, eta ahozko litera-turan aditua den Jabier Kalza-korta markinarra.
Euskal balada eta koplareninguruan gehien dakiena egilehori badela esaten badugu, ezgara inolako lelokeriarik esa-ten ari. Duela urte batzuk, eus-karazko perla zoragarriren bil-tzaile amorratua den JabierKalzakortak Dantza-kopla zaha-rrak lan itzela moldatu eta argi-taratu zuen. Bertan kopla ederasko bildu eta aztertu zituen.Egindako lanaz galdetzeanhauxe zioen Kalzakortak: “Lanbat argitaratzen duzunean,daukazun guztia edo gehienaargitaratu arren, peskizan etaikerketan jarraitzeko gogoa ezduzu alde batera uzten. Lan batargitaratzeak ez du esan nahimendiaren gailurrera iritsi za-renik. Ibili duzun bideak aurre-ra eramaten zaitu nahitaez.Dantza-kopla zaharrak argita-ratu nuenetik kopla-sail be-rriak ezezik ikerketako bide be-rriak ere baditut. Horiekin guz-tiekin, argitaratu ditudan mate-rialekin eta buruan ditudanideiekin liburu bat osatzekolain badut”. Eta gero hauxe gai-neratu zuen: “Euskarazko ahoz-ko generoak maite ditut. Dan-
tza-koplak bezala baladak edoesaera zaharrak”.
Bai, ahozko literatura maitedu ezinbestez, eta batzuetangaltzear izan litekeenarekin pe-naturik agertzen da egilea.“Ahozko literaturak, gaur egun,neurri handi batean desagertu-rik dagoenez gero, balio handiahartzen du. Zenbait kasutan ezda desagertu, baina guztiz eral-datu. Uste dut, kasurik oneneanere, ezer gutxi dakigula ahozkoliteraturaz edo ahozko literatu-raren hainbat genero edo alder-diez”.
Oraingoan baladak hartu dituaztergai, eta mila gordelekurenbarrenean ibili ostean, altxo-rrak topatu ditu, eta gero bi-txiok aztertu eta liburu forma-tuan argitara eman ditu: Euskalbaladak: azterketa eta edizio kri-tikoa da emaitza bikaina.
Zer dira baladakBaina zer dira baladak? Berak
dioen moduan poema narrati-boak dira, bertso formatuarekingertaera harrigarriak kontatzendituztenak. Perla handiak ditu-gu gurean, “ale preziatuak”, bai-na badirudi ez direla asko kausi-turiko kopuruari begiratzen ba-diogu, halarik ere, bildu direnaleak kontuan izanik, “EuskalHerriko baladen tradizioa abe-ratsa baino aberatsagoa izan be-
har zuela” pentsatzen da. Bai,kantu narratiboak dira, moduarkaikoan gureganaino heldudirenak, eta askotan gai borti-tzak kontatzen dituztenak. As-kotan, horrexegatik, zatika za-baldu ziren. Autoreak orain arteargitaraturik gabeko aldaera as-ko eta asko bildu eta inprimatuditu; ezezaguna zen hura, erdigalduta zegoen hura, datozeninteresdunentzat finkatzeko etaerakusteko.
Arlo ezberdinetan edota gaiezberdinetan banatu beharkodira baladak: balada historikoakdirenak, amodiozkoak eta erli-jioari dedikatutakoak. Ikerketaabiatzeko garaian hainbat oina-rri ezarri dira eta ondorioztadaitekeenaren arabera testuek
izan dute protagonismoa. Etabaladak testu kantatuak direnarren, obra honetan ez da doi-nurik eman, “gure konpeten-tziatik urrun baitago” zereginhori. Hainbat kasutan, balada-rekin batera musika badator, ezda horren gaineko azterketarikegin, diogun bezala, euskarazkotestua baita oinarria. Eta euska-ra eredua? Bada, bizkaierazko,goi-nafarrerazko, lapurterazko,edota zubererazko baladakegon badaude, eta hortik ere ba-dator aberastasuna, izan ere, ba-lada horien lurraldea “gauregun euskaraz mintzatzen deneremukoa ez ezik, euskara gal-du den eremukoa ere bada”.
Testuetara joz gero, belarritikkanta moduan edota hainbat li-burutan irakurririko lerroakezagunak egingo zaizkigu. Etalan horretan horiexek irakur-tzeaz batera, bertan egin den az-terketa zehatza eta zorrotza ira-kurri ahalko dugu. Tartean erebadaude, adibidez, Alostorrea ba-lada, Atharratze jauregian, Berete-rretxe, Egun bereko alharguntsa,
Urtsua, Urzo lüma gris gaxua fama-tua, Ana Juanixe, Kanzuriano, Lei-sibatxo, Adios orain dama gaztia,Eguna zala, eta abar luzea.
Aipaturiko bi liburukietan,2015eko Santo Tomas egunean,Deustuko Unibertsitatean defen-daturiko tesiaren eduki nagusiabatu da, beti ere euskal baladentestuak finkatzeko xedez, “gukhelburu bikoitza izan dugu batezere tesi honetan, ezagutzen di-ren baladen benetako edizioabat eskaintzea eta balada ereduberriak argitara ematea”. Egin-dakoak lan eskerga eskatu dioikertzaileari, izan ere, Euskal He-rritik kanpo ere ibili behar izandu hainbat gairen bila, horiexekbehar bezala aztertzeko eta sa-kontzeko esperantzan.
Antonio Zavalak utzitako arras-toari segika aritu da Kalzakortabaladen corpusa osatzerakoan.Hemendik aurrera honako lanmardula erreferentziazko bilaka-tuko da arlo horretan berrizmurgildu nahi duenarentzat.
Bere hitzek argi uzten duteegindako lanarekiko maitasuna:“Baladek badute aparteko girobat, aparteko indar poetiko bat,eta delako zer hori hitzez adie-raztea zaila baino zailagoa da. Ba-lada bat irakurtzen edo entzutenduena berehala konturatzen dairakurri edo entzun duen kan-tuak badaukala definitzen, adie-razten zail den zerbait.”
Egile eta sortzaile porrokatuadugu Jabier Kalzakorta, liburuenartean ikertzaile fina eta langi-lea, tai gabe pisuzko obra eman-korra burutzen ari dena. Bejon-deizula, Jabier!
Juanra Madariaga
B
Jabier Kalzakorta euskaltzain eta irakaslearen azken lana, Labayru Fundazioak bultzatuta
9B i lbao
Euskarazko ahozko generoakmaite ditu Kalzakortak,“dantza-koplak bezala baladakedo esaera zaharrak”“
Euskal baladak aztergai
