Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako...

26
Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Transcript of Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako...

Page 1: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergaiduen kasu-azterketaren laburpen txostena

‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenariburuzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 1

Page 2: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Bor

ja A

gudo

/ E

l Cor

reo

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 2

Page 3: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

3

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Ura nazioarteko gai garrantzitsua da gaur egungo agendetan ageran dago hori, eta ez da gutxiagorako. Horrenadibide dira Zaragozan ‘Ura eta garapen iraunkorra’ lelopean inauguratu berri den nazioarteko EXPO Zara-goza 2008a eta hurrengo urtean Istanbulen egingo den Uraren V. Nazioarteko Foroa.

Euskadiko Autonomia Erkidegoa ere gaiaz arduratu da, eta urari buruzko erronka nagusiari aurre egitensaiatzen da: ura behar bezala erabiltzea da helburua. Erakundeek izugarrizko konpromisoa hartzeaz gaine-ra, Euskal Autonomia Erkidegoak uraren politika europarra betetzeko mekanismoak ezarri ditu Urari buruzkoekainaren 23ko 1/2006 Legean. Politika hori Urari buruzko Esparru Zuzentarauan ezarri da, eta, horren bidez,ur-politiken inguruan jarduteko esparru komunitario bat sortu da (EE/2000/60). 1/2006 Legearen bidez, URA Uraren Euskal Agentzia sortu zen 2008ko urtarrilean. Euskadin uraren politika ezartzeko baliabidenagusia da agentzia hori, eta, besteak beste, giza kapitala eta kapital teknikoa handitu nahi ditu ura beharbezala kudeatzeko.

Euskadik urarekin duen konpromisoa argia da. Adibidez, Nazio Batuetako Ur Baliabideak Ebaluatzeko Mun-duko Programarekin 2005 urtetik daukan erlazioa da ereduetako bat, EAEko ur baliabideen kasu azterketaburutu eta Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko bigarren txostenean sartu zuten gero; finan-tzazioa ere lortu zen aipatu txostenaren laburpen exekutiboa euskaraz nahiz gaztelaniaz argitaratu eta mun-du guztian zabaltzeko. 2009ko martxoan, hirugarren txostena aurkeztuko da Istanbulen egingo den UrarenV.Nazioarteko Foroan, eta oraingoan ere ahalik eta ilusiorik handienarekin parte hartuko dugu bertan.

Euskadin, ura behar duten herrialdeek arazo larria dutela konturatzen gara. Eusko Jaurlaritza Milurtekoa-ren Adierazpenera atxikitu zen 2004an, eta, horrenbestez, munduan pobrezia desagerrarazteko konpromi-soa hartu eta gure politiken nondik norakoak bideratu ditu. Gainera, URAren nazioarteko jarraibideek azpi-marratzen dute mundu mailan ekimenak bultzatu behar direla ur hornidurari buruzko eta ur-saneamendura-ko Milurtekoaren Garapenerako Helburuak betetzeko.

Amaitzeko, aipa dezagun klima-aldaketaren aurkako borroka ere erronka handi bat dela; hori izango daNazio Batuek uraren inguruan plazaratuko duten hurrengo txostenaren ardatza. Alor horretarako ere, Klima-Aldaketaren Aurkako Plana sortu du Euskadik, eta, egitasmo horren neurrien artean, badaude urari buruz-koak ere.

Istanbulen aurkeztuko denaren aurrekari xumea den dokumentu honen bitartez, gaiari buruz dugun ardu-ra zurekin partekatu nahi izan dugu, eta, Uraren V. Nazioarteko Foroaren leloa parafraseatuz, espero duguuraren komunitateen artean zubiak eraikitzen lagundu izana.

Esther Larrañaga GaldósURA Uraren Euskal Agentziaren lehendakariaEusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Antolamendu sailburua

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 3

Page 4: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Nur

ia G

onzá

lez

/ E

l Cor

reo

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 4

Page 5: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

5

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Zibilizazio handiak sortzeko eta bilakatzeko, funtsezkoak izan dira ur-baliabideak. Nolanahi ere, mitologiakerakutsi bezala, urari lotutako hondamendi naturalek kalte handiak eragin dituzte askorentzat, eta batzuetan,baita ondorio suntsitzaileak ere. Jakina da urak suntsipen-ahalmen handia duela; horregatik, ez da harritze-koa ia kultura guztiek uholde bati buruzko mitoa izatea. Mito zaharrena K.a. XVII. mendekoa da; Sumerko kul-turarena, hain zuzen. Ziur asko, zibilizazioen arteko elkarreragina dela-eta, antzeko elezahar ugari sortu dirabata bestearen ondoren. Mito ezagunenak, agian, Sumerko Gilgamesh-en ipuina eta Hasiera liburuko Noe-ren arka dira.

Nazio Batuen Ur Baliabideen Garapenari buruzko Munduko Txostena (WWDR) zientzian eta datuetan oina-rritzen da, eta antzinako testu horiek ez bezala, ez du ezer ipuin-kontaketatik. Nolanahi ere, txostenak eta tes-tu mitologiko gehienek antzeko zeregina dute: gure munduaren alde aldakorrari buruz jendea ohartaraztea.

Gizarte guzti-guztiak egon daitezke uraren arriskuen pean, berdin dio gizartearen aberastasuna edogarapen-maila nolakoa den. Horren adibide da orain gutxi Euskadin izan diren uholdeak. 2008ko ekainarenhasieran gertatu ziren, eta horren ondorioz, bertako askok etxeak utzi eta txalupetan atera behar izan zutenetxetik. Kasu horretan, ordea, behar bezalako azpiegiturak izateari esker, hondamendiei aurre egiteko neu-rriak hartu ziren, eta, handik egun gutxira, bizitza bere onera etorri zen. Zoritxarrez, hori ez da beti horrela iza-ten munduko eskualde guztietan; izan ere, toki askotan, hiriko azpiegiturak –ur eta osasun-zerbitzuak bar-ne– ez dira, inola ere, behar bezalakoak izaten.

Munduko Ur Baliabideen Garapenari buruzko Txostenaren zati batek –alegia, garapenaz hitz egiten duenazterlanak–, batetik, gizartearentzat arriskutsuak izan daitezkeen hainbat egoera nabarmentzea du xede, etabestetik, baita jardunbide egokiak partekatzea ere. Horri esker, ur-baliabideak iraunkorrak izateko moduan era-bili ahal izango dira.

Atsegin handiz idatzi dut hitzaurrea, Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen egoerari buruzko azter-lanaren alderdi nagusien laburpenerako. Txosten zehatz horren berri lehen aldiz 2009ko martxoan emangoda, Munduko Ur Baliabideen Garapenari buruzko Txostenaren 3. edizioa aurkeztearekin batera. Txostene-an, zehatz-mehatz adieraziko da zer-nolakoa den eskualdeko ur-sektorearen egoera, eta zer kudeaketa- etapolitika-alderdik eragiten dituzten benetan aldeak eskuragarritasunaren eta horniduraren alorretan denok zer-bitzuak izateko –bai eta ekosistemen ongizaterako ere–. Eskerrak eman nahi dizkiet gure homologoei, Ura-ren Euskal Agentziari eta UNESCO Etxeari, alderdi nagusien laburpena idazteko eta azterlanaren txostena pres-tatzeko egin duten lan goraipagarriagatik. Agintari horien xedea izan da ur-baliabideak, etorkizuneko belau-naldien alde zaindu beharreko herentzia diren aldetik, aintzakotzat hartzea; eta horretan aritu dira. Horrega-tik, WWAP Idazkaritzakook harro gaude agintari horiek lankide izateagatik.

Zuekin guztiokin laster biltzea espero dut, 2009ko martxoaren 16an Istanbulen, Munduko Ur Baliabide-en Garapenari buruzko Txostenaren 3. edizioaren aurkezpen-ekitaldian.

Olcay Ünver Dk.Ur Baliabideak Ebaluatzeko Nazio Batuen Programaren koordinatzailea eta UNESCOko UrZientzien Saileko Munduko Ur Baliabideak Ebaluatzeko Unitatearen zuzendaria.

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 5

Page 6: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

6

AURKIBIDEA

01SARRERA 07

02BALIABIDEAREN EGOERA 10

03BALIABIDEAREN ERABILERA 17

04GOBERNAGARRITASUNA 22

05ERREFERENTZIAK 26

Argitaratzen du:

URAk, Unesco EtxeakKontzeptua, diseinua eta maketazioa:Servicios Redaccionales Bilbainos, S.L. [SRB]

Médico Antonio Eguíluz, 13-Entreplanta Izquierda. 48004-Bilbao [Bizkaia]Inprimaketa: Artes Gráficas Elkar

2008

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 6

Page 7: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

7

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

01SARRERA

Aurrekariak

Euskal Autonomia Erkidegoa (aurrerantzean EAE)Iberiar penintsulako iparraldean dago, eta Kantau-ri Itsasoarekin egiten du muga. 209 kilometrokokostaldea du, 7.234 kilometro koadroko azalera, eta2.140.904 biztanle, 2005. urteko datuen arabera.296 lagun bizi dira kilometro koadro bakoitzeko.(1.go Irudia).

EAE hiru Lurralde Historikok osatzen dute: Biz-kaia eta Gipuzkoa iparraldean, eta Araba hegoal-dean. (2. Irudia).

Ondorengo ataletan azalduko den moduan,oso lurralde heterogeneoa da, topografiari, klima-ri, biztanleria-banaketari, jarduera ekonomikoenbanaketari eta abarri dagokienez. Heterogeneota-sun horrek eragin nabarmena izan du, eta oraindikere badu, ur-baliabideen kudeaketan.

Ur-baliabideen kudeaketa erronka handia da,hainbat faktoreren eraginez: Kantauri itsasoko ibai-arroetako ibarrak okupatzea; lehortealdiak eta uhol-dealdiak gertatzea, bata bestearen atzetik; indus-tria-jarduera handia izatea iparraldeko arroetan,eta laborantza-jarduera hegoaldekoetan; erakun-de- eta eskuduntza-marko handi eta heterogene-oa izatea, etab. Horrek guztiak, esan bezala, ur-baliabideen kudeaketa zailtasun handiko erronkaizatea eragiten du, eta berezko zailtasun horretazgain, aintzat hartu behar da balizko klima-aldake-taren ondor ioek z iurgabetasun-sen-tsazio handia sortzen dutela.

Zailtasunak zailtasun, euskal erakundeek ilusiohandiz heldu diote erronkari. Izan ere, hainbat jar-dueraren bitartez, uraren kudeaketa egokia egite-ko oinarriak finkatu dituzte. Alde batetik, EuropakoParlamentuaren eta Kontseilu Europarraren 2000kourriaren 23ko 2000/60/CEE Zuzentaraua ezartze-ko erabateko inplikazioa erakutsi dute; zuzentarauhorren bitartez, EBko ur-politikarako jarduera-mar-koa adostu zen. Bestetik, Uraren Euskadiko 1/2006Legea ere onartu zen (2006ko uztailekoa); legehorren helburua ‘EBko politika gauzatzeko zermekanismo behar diren’ zehaztea eta Uraren Eus-kal Agentzia sortzea da, agentzia horrek EAEkouraren politika kudea dezan. Eta azkenik, EAEkoadministrazioak Klima-Aldaketaren Aurkako Eus-kal Planaren bitartez klima-aldaketaren aurkakoborrokan hartu duen inplikazioa ere nabarmendubehar da.

Ezin dugu ahaztu euskal administrazioek gu-txien dutenekiko erakutsi duten elkartasuna. Eus-ko Jaurlaritzak Milurtekoko Adierazpenera atxikitzeaadostu zuen Nazio Batuen Erakundearekin, 2004koazaroaren 17an. Juan Jose Ibarretxe Eusko Jaur-

laritzako lehendakariak eta Milurtekoko HelburuenNazio Batuen Kanpainako mundu-koordinatzaileak,Eveline Herfkens-ek, izenpetu zuten akordioa. Akor-dio horretan jasotakoaren arabera, Eusko Jaurlaritzafinantza-baliabideak bilatzen ari da URA (UrarenEuskal Agentziaren) bitartez, 7. helburuko 10. xedeasustatzeko; hau da, 2015. urterako erdira murriz-teko ur-hornikuntzarik eta saneamendu egokirik ezduten biztanleen kopurua.

1.go Irudia. EAEko kokapena (EUSTAT).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 7

Page 8: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Topografia

EAE eskualde menditsua da oso. Pirinioen mende-baldeko ertzaren eta Kantabriar Mendikateko ekial-deko ertzaren artean dago. Kantauri eta Mediterra-neoaren arteko uren banalerroak banatzen du eskual-dea, baita eskualde horretako geomorfologia bal-dintzatu ere. Garaiera txikiko mendikateen segidakosatzen du uren banalerroa.

Ipar isurialdean, geomorfologiak Kantauri Itsaso-rantz doazen ibai arroak eratu ditu. Tarte txikian des-nibel handi samarra duten arroak dira. Orokorrean,Iparraldea-Hegoaldea orientazio garbia duten baila-rak dira. Ibaizabal ibaiak sortutako bailara da sal-buespen bakarra, ekialdea-mendebaldea orienta-zioa baitu.

Ebro ibaiaren isurialdean erliebea leunagoa da, etauren banalerroko gailurrek Kantauri aldeko bailarekikoduten altuera koska handia apaldu egiten da. Medite-rranear isurialdeko ibaien garaiera altuagoa delako ger-tatzen da hori. Altuera hori 600 metro ingurukoa da. Ara-bako Lautada erdialdeko ordoki handia da. Zadorraibaiak zeharkatzen du, eta hainbat mendikatek ingu-ratzen dute. Lautada hori eta Ebroko Sakonunea banat-zen dituzten mendikateak, hain zuzen ere. (3. Irudia).

Ezaugarri sozioekonomikoak

Euskal biztanleri gehiena hiriburuetan eta hiriburuinguruetan, eta kostaldean bizi da. Kantauri Itsasoko ekialdea Gipuzkoako lurralde his-torikoak hartzen du ia erabat, eta biztanle-dentsita-tea 360 lagun ingurukoa da kilometro koadro bakoi-tzeko. Gipuzkoan bizi da EAEko biztanleriaren %33.Kantauri Itsasoko Mendebaldea Bizkaiko herrialde his-torikoak hartzen du ia erabat. Bizkaiko biztanle-den-tsitatea 456 lagun ingurukoa da kilometro koadrobakoitzeko. EAEko biztanleen %54 Bizkaian bizi da.Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoakhartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitateaGipuzkoa eta Bizkaikoa baino askoz apalagoa da,105 lagun kilometro koadro bakoitzeko. Araban EAE-ko biztanleen %13 bizi da.

Biztanle-dentsitateen arteko alde horrek eta oro-grafia aldakorrak EAEko egitura sozioekonomikoa-ren arrastoan jarriko gaitu. Baita urak, hainbat kate-goriatan eta sortzen dituen ur-baliabideetan, jasatendituen arazoen edo presioen jatorrien arrastoan ere.Orografia horrek industria-jarduera handiko bailara itxiak ditu, baita laborantza ardatza duten lautada handiak ere.

EAEko egitura ekonomikoa Europar Batasunekoherrialde gehienen antzekoa da. Halere, EAEn indus-tria-jarduerak EBeko beste herrietan baino garrantzihandiagoa dauka, eta lehen sektoreak, aldiz, indar txi-kiagoa.

Azken urteetako hazkunde ekonomikoak %3 gain-ditu du, eta hazkunde horri esker, Euskadik biztan-leko 26.515 euroko BPG per capita dauka (2005.urteko datua). Datu hori Europar Batasuneko batez-bestekoaren %125,6 da, eta bi herrialdek bakarrikdute datu hobea: Luxenburgo eta Irlanda. Era bere-an, 16 eta 64 urte arteko biztanleriaren aktibitate-tasa%65,4 da, 25 herrialdek osatutako Europar Batasu-neko tasa baino 1,5 handiagoa. Langabeziaren tasa,aldiz, %5,7raino gutxitu da.

Migrazio-saldoak negatiboak izan ziren 1999.urtea arte, baina 2000. urtetik aurrera positiboak iza-ten hasi ziren. Biztanleria 6.237 lagunetan hazi zen2002. urtean, inmigrazioari esker. Urte horretan EAE-ra iritsi ziren 25.967 pertsonetatik %47 atzerritarrakziren, eta besteak Espainiako beste autonomia-erki-dego batzuetakoak.

2. Irudia. EAEko Lurralde Historikoak.

3. Irudia: Topografia (Eusko Jaurlaritza).

8

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:26 Página 8

Page 9: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

EAEk autogobernu maila handia dauka hainbatalor garrantzitsutan: osasuna, hezkuntza, segurta-suna, etxebizitza edo ogasuna. Antolakuntza era-bakitzeko ahalmena Gernikako Estatutuak ematendio. Estatutu hori 1979ko urriaren 25ean onartu zenerreferendumean, eta eskumen betearazleak dituenGobernua eta legeak egiteko ahalmena duen Lege-biltzarra onartzen ditu. Euskadik, gainera, euskal forutradiziotik datozen bi lurralde-erakunde ditu: BatzarOrokorrak eta Foru Aldundiak. Batzar Orokorrek lege-biltzarren antzeko arau- eta funtzio-ahalmena dute.Foru Aldundiak Batzar Orokorren erabakiak betea-razten dituzten erakundeak dira. Bi erakunde horiekantolamendu-izaera ematen diote EAEri, deszentra-lizatua oso, konfederazio itxurakoa.

Administrazio komunen eta Foru-erakundeeneskumenak bateratzeko modua Estatutu Autono-miak eta Eskualde Historikoen Legeak arautzen du.Arau horrek antolakuntza orokor bat, eta Araba, Biz-kaia eta Gipuzkoako lurraldeen erregimen juridikohistorikoen errespetua adosten ditu.

Lurzoruaren erabilpenak

Landaredian eragina duten faktoreak aintzat hartuzgero, lurraldean basoa da nagusi. Gazitasuna dutenlurraldeak, irtengune harritsuak, hidromorfia garran-tzitsuak dituztenak eta abar bakarrik leudeke tamai-na txikiagoko landarediaz estalita. Eskualdea osoeuritsua da, eta lurzoru gehienak, neutroak edo basi-koak baino, azidoak dira. Horrek landaredia azidofi-loa maizago agertzea eragiten du. Klimaren besteezaugarri batzuk, adibidez lainoaren maiztasunamendietan, EAEko landarediaren ezaugarri bereziakbaldintzatzen ditu. Esaterako, altuera baxuan daudenlandare menditarrak. Egungo paisaia gehiena osoeraldatuta dago, eta salbuespen gutxi batzuk izan

ezik, espontaneoak diren baso masa txiki eta alda-tuak bakarrik topatzen dira. Ipar isurialdeko paisaianlandak dira nagusi. Laborantza sailak dituzten landaketa koniferoen baso-berritzeak dituzten landak. Koni-fero horien artean Pinus radiata da, alde handiz,zabalduena eta ugariena. Erreka eta ibaietako baz-terretako landaredia baso mistoak osatzen du, etabaso misto horretan haltzak, zumeak eta lizarrakdaude, batez ere. Mediterranear isurialdean nabar-menagoak dira berezko basoak, batzuetan zuhaixka-formako espezieak dituztenak, eta laborantza lurrak,horien artean ureztatutako soroak.

9

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Jose

ba d

el V

illar

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 9

Page 10: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

02BALIABIDEAREN EGOERA

Klimatologia

Ipar isurialdean klima mesotermiko erakoa da,tenperaturari dagokionez epela, eta oso euritsua.Urtaro lehorrik gabeko klima hezeko kategoriakoada (klima atlantikoa ere esaten zaio). Aire masentenperaturak epeldu egiten dira Ozeanoko ura-rekin topatu ondoren. Aire masa horiek kostarairisten dira, eta gaua eta eguna, edo uda etanegua arteko oszilazio termikoa txikia izatea era-giten dute. Orografiak eragiten du EuskadikoKantauri isurialdeko euri kopuru handia. Urtekoprezipitazio hori 1.200 eta 2.000 mm artekoada, batezbeste.

EAEko prezipitazioak 9.222 hm3/urteko bolu-mena du: 6.747 Kantauri isurialdean eta 2.475Mediterranear isurialdean (Eusko Jaurlaritzaren2003ko datuak). Kantauri eta Mediterranear isu-rialdeko banalerroa da klimaren faktore eragin-korrena, banalerro horrek duen altueragatik etakostarekiko duen gertutasunagatik. Faktore oro-grafiko horrek finkatzen du, hain zuzen ere, pre-zipitazioaren eta klimaren kutsu kontinentala etaozeanikoa, erradiazioaren eragina baldintzatzenduen latitudearekin eta bailarek kostako haizee-kiko duten orientazioarekin batera. (4. Irudia).

Botatako prezipitazio kopuru guztiaren 4.634hm3/urteko atmosferara itzultzen da lurrunketaeta transpirazioaren bitartez (%49), eta 4.575hm3/urteko ur-baliabide bihurtzen da (%51). Kopu-ru horien arabera, Kantauri isurialdean isurketakoefizientea %53 da, eta Mediterranear isurialdeantxikiagoa: %45. Kopuru hori oso handia da, hale-

re. Batezbesteko emaitza zehatza 632 mm da.Erdialdeko eskualdea, Arabako zati handie-

na, klima ozeanikoaren eta mediterranearrarenarteko trantsizio-klima da. Ezaugarri ozeanikoakdira nagusi, ez dagoelako uda lehorrik. EAEkohegoan, Ebroko sakonunean, klima udakoa da,lehorra eta beroa, mediterranear kutsukoa. Nor-malean, neguak nahiko hotzak izaten dira, etaez du euri asko egiten. Horregatik, barnealdekoklima mediterranearra, edo klima mediterranearkontinentala deitzen zaio.

10

4. Irudia. Urteroko prezipitazioaren batezbestekoa (Eusko Jaurlaritza). Jose

ba d

el V

illar

Josu

San

z

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 10

Page 11: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Ur-baliabideen balantzea

Arro hidrograf ikoak edo unitate hidrologikogarrantzitsuak 24 dira. 14 unitatek Kantauri isu-rialdera isurtzen dute, eta besteek Mediterraneoisurialdera. Unitate Hidrologiko gisa definitzen dire-nak Mugatze Hidrografiko moduan hartu behardira (Eusko Jaurlaritza 2001), baina dagozkienitsas-uren esleipenik gabe (5. eta 6. irudiak). Uni-tate Hidrologiko bakoitzeko ur-baliabideak 1.gotaulan azaltzen dira.

EAEko lur azpiko ur-masak 7. Irudian erakustendirenak dira. 8. Irudiak lur azpiko ur-masetako ur-baliabideen kopuru osoa jasotzen du (hm3/urteko).

Arriskuen analisia

Europear Uraren Esparru Zuzentarauko 5. artiku-luak (aurrerantzean UEZ), ‘giza aktibitateak urarenegoeran duen eraginen azterketa’ egitera derri-gortzen du. Azterketa horren helburua honakoada: ur-masa batek UEZko 4. artikuluan aurreikusi-tako ingurumen-helburuak ez iristeko daukan arris-kua identifikatzea.

Arrisku hori identif ikatzeko derrigorrezkoa da ur-masa bakoitzak jasaten duen presioa aztertzea, eta arrisku horrek sortutako eragi-na baloratzea.

Euskadiko Kantauri isurialdeko arroetako ibaienpresioak izaera hidromorfologikoa du, batez ere. Izanere, Kantauri isurialdeko erliebe topografiko handiak,eta hiri- eta industria-garapen garrantzitsuak ibaieta-ko ibarren okupatzea eragin zuen, eta okupatzehorrek, presio gero eta handiagoa ibaiaren espazio-aren inguruan. Presio hori argi eta garbi agertzen da gaur egun erabiltzen diren adierazleetan. Medite-rranear isurialdean presio hori ez da hain nabarmena,eta batez ere laborantza-jarduerek eragindako presioa da.

11

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

5. Irudia. Unitate Hidrologikoak (Eusko Jaurlaritza).

6. Irudia. Eskumen-esparruak (Eusko Jaurlaritza).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 11

Page 12: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Ibaiertzetako baso galera oso handia da EAEn,lehenxeago aipatutako arrazoiengatik, eta labo-rantza- eta baso-jarduerengatik.Ibaietara egiten diren isurketek eragiten dutenpresioa apalagoa da. Garatutako saneamendueta arazketa plangintzek Mugatzearen barruandauden ibaietako uraren kalitatea nabarmen hobe-tu badute ere, plangintza horiek bukatu ez direnibaietako uraren adierazleek balio altuak erakus-ten dituzte. Isurketek ibaietako %40an dute era-gina oraindik ere, eta hori kopuru esanguratsua da.

Abeltzaintzak eragiten duen presioa ere aintzathartzeko modukoa da, lur gaineko ur-masen%45ari eragiten baitio.

Garrantzi txikiagoa dute kontsumorako etakontsumorako ez diren ur kenketek eragindakopresioek, orokorrean. Esanguratsutzat dira kon-tsumorako ur-masen %20an, eta kontsumorako ezdiren ur-masen %25an, hurrenez hurren. Denaden, kenketa horiek sortutako presioen eraginaoso garrantzitsua izan liteke tokiren batean.

EAEko baso-azalera eskualdeko azalera oso-aren erdia baino gehiago da. Azalera horretako zatihandiena egurraren eta paper-orearen ekoizpenerabideratzen da, batez ere atlantikoko isurialdean,jabetza pribatuetan erabiltzen diren hazkundeazkarreko espezieen bitartez. Baso-jarduerengarestitzearen ondorioz, jarduera horien mekani-zazioan aurrerapauso handia eman da azkenhamarkadetan, eta horrek, higadura tasa handiakeragin ditu kasu batzuetan.

Azkenik, nabarmentzeko modukoa da labo-rantzak Euskadiko mediterraniar eskualdean era-giten duen presioa. Ibaien kategoriako lur gaine-ko ur-masen %55i eragiten die, modu esangu-ratsuan. Laborantzaren eragin hori ez da esan-guratsua Euskadiko beste eskualdetan.

Euskadiko kostako eta trantsizioko ur-masekpresio asko dituzte, indar eragile garrantzitsueksortutako presioak, hain zuzen ere; adibidez,demografia, industria garrantzitsua eta portuengarapena.

Presio garrantzitsuenetakoa trantsiziozko ur-masak jatorrizkoarekiko galdu duen mareartekoazalera izan da (flandriar ondorengo garaian ger-tatu zen hori). Presio horren ondoren, elikagaiensartzeek eta kanalizazioek sortutakoak dira garran-tzitsuenak, bai trantsiziozko ur-masetan, bai kos-tako ur-masetan ere (azken kasu horretan presiotxikiagoa). Kutsadura ere, bai urarena, bai sedi-mentuena, garrantzitsua da (amarratzeak kutsa-dura iturri gisa har daitezke). Orokorrean bi presiomota nagusi daude: kutsatzen duten isurketak,hirietakoak eta industria arlokoak, eta morfologia-aldaketa (kanalizazioa eta marearteko galera).

Lakuetako eta hezeguneetako ur-masetakopresioen azterketa kualitatiboa da, adituen irizpi-deetan oinarritutakoa, eta ez da espreski zenba-kietan oinarritzen.

Orokorrean, hauek dira hezeguneek jasatendituzten presio garrantzitsuenak:

• Materia organikoan eragina duten iturri jakinbatzuen presioak, nitrogeno- eta fosforo-ekarpenak, eta kutsatzaile jakin batzuen isur-keta arriskua.

• Ongarritzerako eta landare-osasunerako pro-duktuen erabilerak laborantzak eragindakozehaztu gabeko iturriak sortzen dituzte, etaiturri horiek presioa. Abeltzaintzak eraginda-ko presioa ere aztertzen da, besteak bestekutsadura sortzen duten kokapenak, eta

12

7. Irudia. Lur azpiko ur-masak (Eusko Jaurlaritza).

8. Irudia. Lur azpiko uren urteko ur-baliabideen kopuru osoa

(hm3/urteko) (Eusko Jaurlaritza).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 12

Page 13: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

zehaztugabeko kutsadura sor dezaketen aisi-jarduerak.

• Mota hidromorfologikoko presioak, adibidezberezko landarediaren degradazioa bere baz-terretatik, bazter horietako lurrak laborantzalanerako hartu direlako, hezegunea lehortueta hezegune hori laborantza lur gisa erabi-li delako, hezeguneetako ura kontsumorakoatera delako, giza jarduerek bazter horienbetetzea eragin dutelako, eta hezegunea,solidoen arrastearen bitartez, lohiz bete delako.

• Mota biologikoko presioa: Arrain-hazkuntzarenbirpopulaketa, eta atzerriko espezieen sartzea.

Lur azpiko uren egoera kimikoarekiko presio-ak esanguratsutzat hartu dira bi masatan, batezere laborantza-jarduerak sortu eta handitzat jota-ko presio baten ondorioz (jatorrizko testuan, erde-raz 7. orrian). Beste masa batzuetan ere presioesanguratsuak azter tu d i ra, kasu honetan neurrizkoak. Presio horien jatorria abeltzaintza-jarduerak eta kutsadura sor dezaketen kokapenakdira, besteak beste, baita laborantza-jarduerakere.

Lur azpiko ur-masa guztiak egoera onean dau-de kuantitatiboki. Ondorioz, ez dago eragin kuan-titatiborik ur-masa horietan.

Jarraipen sareak

UEZko 8. artikuluak dioenaren arabera, kideakdiren Estatuak ur-masen jarraipen programak edu-ki behar dituzte, eta horiek indarrean jarri 2006koabenduaren 22aren ondoren.

Programa horiek koherenteak izan behar dute UEZko 5. eta 6. artikuluei buruz egindakotxostenek sor tu tako in formaz ioarek in , e ta adostasun mai la hand ia eduk i V. eransk i -neko eskakizunekin.

UEZak adierazle biologikoak hartzen ditu eus-karri gisa ingurumen arloko helburuak betetzekoegiten den analisian, eta hori neurri berria da.Gainera, adierazle fisiko, kimiko eta hidromorfo-logikoek biologikoengan eragina dutela uste du.EAEn, halere, adierazle biologikoak 1992 urteazgeroztik erabiltzen dira funtsezko osagai gisa, ura-ren kalitatea aztertzen duten jarraipen sare era-ginkorretan.

UEZren eskakizunei egokitutako jarraipen pro-gramak indarrean daude 2007az geroztik, UEZkfinkatutako egutegiarekin ados. Era berean,babestutako guneen jarraipenerako programazehatzak ere badaude.

Euskadi barruko arroen alorrean, URAri (UraAgentziari) dagokio uraren kalitatea aztertzea etajarraipena egitea. Zeregin hori beharrezkoa da ur-

13

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Unitate Hidrologikoa Azalera (km2) Emaria (hm3) Prezipitazioa (hm3/urtean) ETR (hm3/urtean) ETP (hm3/urtean)

Bidasoa 76,47 82,5 134,6 52,1 64,6

Oiartzun 93,32 106,0 175,3 69,1 78,4

Urumea 138,10 174,0 263,5 89,1 105,3

Oria 780,04 690,2 1.271,6 584,9 639,5

Urola 348,98 297,1 546,7 249,3 276,4

Deba 554,29 470,7 893,4 422,5 471,5

Artibai 109,67 83,3 165,6 82,0 88,3

Lea 127,76 93,6 176,3 83,0 92,6

Oka 219,16 159,2 305,6 146,3 166,5

Butroe 236,00 142,8 308,9 166,5 208,9

Ibaizabal 1.533,93 980,0 2.091,6 1.111,0 1.396,3

Barbadun 134,21 86,7 164,6 78,1 104,0

Aguera 49,29 32,9 63,5 30,8 38,9

Karrantza 140,34 90,5 186,1 95,5 110,5

Jerea 10,36 2,1 7,9 5,8 9,3

Puron 24,67 5,0 18,9 13,8 22,2

Omecillo 241,37 33,9 177,8 143,6 231,9

Baia 307,84 159,2 327,8 168,4 228,5

Zadorra 1.100,19 569,0 1.171,3 598,5 1.024,5

Inglares 97,95 10,8 72,1 56,9 100,2

Linares 0,52 0,2 0,5 0,3 0,3

Ega 407,00 162,3 365,7 197,9 268,7

Arakil 115,35 70,0 131,6 61,2 87,2

Ebro 387,79 73,4 201,8 127,7 390,7

Guztira 7.234,60 4.575,4 9.222,4 4.634,4 6.205,5

1.go Taula. Ur-baliabide guztiak unitate hidrologikoetan (Eusko Jaurlaritza).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 13

Page 14: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

baliabide eta ur-ustiapen plangintza eta kudeaketaegiteko, helburuen proposamena eta jarraipenaegiteko, eta uraren kalitate programak egiteko.Betiere alor horretan zerikusia duten beste depar-tamenduekin elkarlana bultzatuta. URAren asmoaizan da azterketa guneen, kalitate-osagaien para-metro adierazleen, eta jarraipen frekuentzien kopu-rua nahikoa izatea, EAEko ur-masen ikuspegi oro-kor koherente eta oso bat lortu ahal izateko. Batikbat Euskadi barruko arroetakoa.

Ondoren, Uraren Euskal Agentziak zuzeneanedo zeharka kudeatzen edo koordinatzen dituenjarraipen sareak deskribatzen dira.

• EAEko lurzoruko ur-masen egoeraren jarrai-pen sarea.

• Euskadi barruko arroetako urtegien kalitate-aren jarraipen sarea.

• Erreken jarraipen hidrometeorologikoaren etakalitatearen jarraipen sarea.

• EAEko lur azpiko ur-masen egoeraren jarrai-pen sarea.

• Giza kontsumora bideratutako uraren jarrai-pen sarea (ur-bilketak >100 m3).

• Uraren kalitatearen jarraipen sarea Euskadi-ko molusku eta itsaskien ekoizpenerako.

• Bainua hartzeko guneen kalitatearen jarraipensarea.

• Gune kalteberen jarraipen sarea (91/676/CE).• Euskadi barruko arroetako gune sentiberen

jarraipen sarea (91/271/CE Zuzentaraua).EAEn hainbat kantitate eta kalitate jarraipen

sare egon dira indarrean aldi berean, hainbatkudeatzailearen ardurapean, eta plangintza eta

helburu desberdinekin. Nabarmentzeko moduko-ak dira, besteak beste, Eusko Jaurlaritzak, ForuAldundiek, Iparraldeko eta Ebroko KonfederazioHidrografikoek eta Partzuergo eta Mankomunita-teek egindako jarduerak.

Iparraldeko eta Ebroko Konfederazio Hidro-grafikoak uraren gaietan eskumenak dituzten esta-tu mailako erakundeak dira, eta UEZko 8. artiku-luaren jarraipen eskakizunari erantzunez, ur-maseneta babestutako guneen jarraipen sareak diseinatudituzte EAEn duten eskumen-esparruan. Diseinuhori Uraren Esparru Zuzentaraua, UEZk, eta aurrezindarrean zeuden sareek finkatutako betebeharrenondorioa da. Adibidez, Uraren Kalitatearen SareIntegratuak (ICA Sarea), Ingurune AldagarrienJarraipen Sareak, edateko ura ekoiztera bidera-tutako Lurzoruko Uren Jarraipen Sareak (ABASTASarea), eta Informazio Hidrologikoaren SistemaAutomatikoak (SAIH).

Gipuzkoako Foru Aldundiak Gipuzkoako UrenKalitateko Jarraipen Sarea eta Gipuzkoako Estua-rioetako Uraren Kalitateko Jarraipen Sarea kude-atzen ditu. Kudeaketa horren bitartez analisi fisi-ko, kimiko eta biologikoak egiten dira noizbehin-ka, laginketa toki desberdinetan. Hornikuntzarenerakunde kudeatzaileek kudeatutako uraren kali-tatearen jarraipen sareek urtegien eta urtegi horie-tara ura eramaten duten iba ien ja r ra ipena egiten dute.

Jarraipen horiei esker, giza kontsumorako era-biltzen den ura hartzen den toki garrantzitsuenen,eskualde sentibera kontinentalen, eta ibaien kate-goriako zenbait ur-masen jarraipena egiten da.

14

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:27 Página 14

Page 15: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Uholdeak eta lehorteak

UholdeakIbaiek, eta trantsizio eta kostako urek sortutakouholdeek eragin garrantzitsua dute erliebearenmoldaketan. Uholdeen ondorioz gertatzen direngiza eta ondasun kalteak herri eta hirien kokapeneta ezaugarr ien, eta lur raren erab i lpenen ondorio dira.

EAEn ohikoak dira uholde arriskuagatik ematendiren larrialdi egoerak. Jasandako uholdeen ingurukoerreferentziak bezalatsu. Alegia, ohikoak direla.Antzinakoak dira lehen aipuak, 1403 urtekoak, hainzuzen ere. Bilbon hondamendia eragin duten 39uholde zenbatu dituzte.

EAEko beste tokietako antzeko erreferentziakere ohikoak dira.

Denboran gertuago dauden uholdeak ezagu-tzen dira ondoen: 1953ko urria, 1975eko ekaina,1977ko ekaina, 1988ko uztaila, 2003ko otsaila,eta denetan garrantzitsuena, 1983ko abuztukouholdea. Ondorioak honakoak izan ziren: 34 hilda-ko, bost lagun desagertuta, eta 1.200 milioi euro-ko kalte materialak.

Hiru faktorek bat-egin zuten uholde-eurite haiekgertatzeko. Batetik, poloko aire hotza altueran. Bes-tetik, euskal kostako uraren tenperatura beroa, lur-zoruan sortu zen masa bero eta heze ezegonko-rraren sortzailea. Azkenik, iparraldeko haize leuna.Haize horrek erliebe orografikoarekin talka egin zue-nean goranzko korronteak eta ezegonkortasunasortu zituen. 24 ordutan 500 mm-ko prezipitaziokopurua gainditu zen.

URAk (Euskal Uraren Agentziak) kartografia batosatu du uholdeak jasateko arriskua duten gunee-kin. Kartografia horretan 10, 100 eta 500 urteko bir-gertatze-aldi bereizten dira, eta bereizketa hori izan-go da lurraren erabilpen irizpideak finkatuko dituenerreferentzi geografikoa, betiere lur horiek uholde-ak jasateko duten arrisku mailaren arabera. URAklandu ditu dagoeneko Lurraren Erabilpenaren ingu-ruko irizpideak, uholdeak jasateko arrisku mailarenarabera. 2007 urte bukaeran, Europar Batasunakurte bereko urriaren 23an Europako Parlamentuaketa Kontseilu Europarrak aurkeztutako 2007/60/CEZuzentarauak onartu du. Zuzentarau horrek uholdearriskuen inguruko ebaluazioa eta kudeaketa duardatz. Bestalde, 2008ko hasieran 9/2008 Errege-Dekretua onartu da, eta dekretu horren bitartez,Jabego Publiko Hidraulikoaren arautegia aldatzenda. Aldaketa horretako ardatza arrisku egoerenkudeaketa da.

EAEn burututako egiturazko jarduera batzuk dirahonakoak: urbanizazio beteko guneak kanalizatzeauholdeengandik babesteko; estalkien eraisketa ibil-guak berreskuratzeko, hesien ezabaketa ibilgua-ren birsorkuntza eta isurbide gaitasuna hobetzeko(zubi zaharkituak, erabilpenik gabeko presa txikiak,

etab.), hiri-eremuetako barrualdeko estalkietan zeu-den erreken desbideratzea, etab.

LehorteakLehortea ezaugarri ohikoa eta errepikaria da. Ezus-tean eta oso gutxitan ematen den gertaera gisahartzeko joera daukagu, baina lehortea eguraldianberez gertatzen diren aldi baterako anomalia gisa hardaiteke.

Lehorte historiko garrantzitsuenak 40-50 urtee-tan eta 1989-90 bi urtekoan gertatutakoak izan dira.

Lehortea denboran irauten duen fenomenoada, ez aldian-aldikoa, uholdeak bezala, eta hastendiren unearen araberako ezaugarriak dituzte.Martxoaren 21ean Ebroko Plan Hidrologikoko etaEbroko eta Iparraldeko Arroetako PES larrialdi etabalizko lehorte egoeretako jarduera Plan Bereziaonartu zen, 698/2007 ministerio-aginduaren bitar-tez. Plan horren helburu orokorra lehorte egoereningurumen ondorioak, eta ondorio ekonomikoaketa sozialak txikiagotzea da. Aldi lehor agronomikobat baldintza hau ematen denean hasten delapentsatzen da: «bi hilabetetan prezipitazioa hilabe-te horretako batezbestekoa baino %60 baxuagoabaldin bada. Aldi hori bukatu, aldiz, hilabete bateanjasotako prezipitazio kopurua, erreferentzi gisa era-bilitako datuen batezbesteko kopuruaren berdinaedo handiagoa denean. Alegia, eguraldia normal-tzat jotzen denean».

Irizpide hori EAEko Unitate Hidrologikoetako

15

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 15

Page 16: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

azken 50 urteetako prezipitazioen batezbestekokopuruak aintzat hartuz erabiltzen bada, 1,8 urtebakoitzeko lehorte agronomikoak daudela ondo-rioztatzen da. Kasu onenean, batezbesteko hori biurtekoa da. Lehorteek denbora guztiaren %10 edo%15 irauten dute. Joera edo eredu bat antzema-ten da, eta eredu horren arabera, lehorteen maiz-tasuna eta iraupena handiagoa da urteko prezipi-tazioa gutxitzen den neurrian. Analisi honek, denaden, ez du lehortearen intentsitateari buruzko infor-maziorik ematen.

Administrazio desberdinek lan ildo batzuk har-tu eta garatu dituzte, bi helbururekin. Batetik, eska-ri eta baliabideen kudeaketa hobea lortzea, egoe-ra normaletako eguneroko hornikuntzarako. Bes-tetik, muturreko lehorte aldiak ahalik eta eragin txi-kiena sortuz konpontzea. Jarduera horiek EAEkobalizko klima-aldaketara egokituz osatu beharkodira, batez ere mediterranear isurialdean. EAEkoadministrazioak hainbat ikerketa eta lan jarri dituabian dagoeneko, helburu hori lortzeko.

Lan guzti horiek kontsumoa arrazionalizatzekoeta baliabide osagarriak egiteko neurriak dituzte

bere baitan. Hori, egoera normala denean. Sal-buespenezkoa denean, neurriak honako haueklirateke: erregulazio-sistemen elkarlotura (kasubatzuetan komunitate barruko arroen eta komu-nitateen arteko arroen artean), aldaketak urtegienustiaketan, eta lur azpiko urak ateratzea larritasunegoera eta maila desberdinen arabera. Larrita-sun egoera hori dauden baliabideen araberakoaeta unean-uneko aurreikuspenen araberakoa izan-go da.

Ezagutzen den egoera txarrena atzean uztekomodukoak diren badaezpadako, erabilpen aringa-rriko eta ustiaketako neurri horien diseinurako,jasandako lehorte aldietako datu historikoak hartzen ari dira aintzat. Lehorte horren konkurren-tziaren simulazioa egingo litzateke, modu kateatuanere bai, erabiltzeko moduan leudeken emarienargitan, eta sistema bakoitzean egun eraginkorraden azpiegituraren argitan (jatorrizkoa, erdaraz, 11. orrian).

EAEn egiten ari diren lan hauen adibide adie-razgarriena Bilbo eta Gasteizko metropoli-areakohornikuntza hobetzeko ikerketa da.

16

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 16

Page 17: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

03BALIABIDEAREN ERABILERA

Dagoeneko aipatu den bezala, biztanleria den-tsitate desberdinek, industria-jarduera handiagaratu duten bailara itxiek, eta laborantza ardat-za den landa eremu handiek eskualde honetakoegitura sozioekonomikoaren arrastoan jartzen gai-tuzte. Baita arazoen jatorriaren arrastoan, etaurak, hainbat kategoriatan eta sortzen dituen ur-baliabideetan jasaten duen presioen jatorriarenarrastoan ere.

Jarraian, EAEko ur-baliabidean eragin zuzenaduten aktibitate ekonomia-jarduera sektoreenezaugarri garrantzitsuenak azaltzen dira.

Hornikuntza eta saneamendua

Hornikuntza, estolderia eta hondakin-uren trata-menduko ur-zerbitzuak Toki-Erakundeen eskudaude, Toki-Araubidearen oinarriak arautzendituen 7/1985 Legearen arabera.

Zerbitzu horien kudeaketa eredu ohikoenaudalerrien elkartea da, bai Mankomunitateen, baiPartzuergoen bitartez. Udalerri elkarteek bi era-kunde mota horien esku uzten dituzte berezdagozkien eskumen gehienak edo guztiak.

URAk elkarlan hitzarmenak adostu ditu ForuAldundiekin hornikuntza eta saneamendu azpie-gituren finantzaketarako.

Txosten hau egin den unean, EAEn udalezgaineko 16 erakunde kudeatzaile daude, eta 35udalerrik eta 212 administrazio batzordek eurenkabuz kudeatzen dute ura, 9. Irudian ikus daite-keen moduan.

HornikuntzaLur azpiko urak ustiatzeko azpiegituren bitartez 48 hm3/urteko ateratzen dira, eta hornikuntza sis-temetan sartuta dauden lur gaineko ur-bilketenbitartez 313 hm3/urteko, gutxi gorabehera.

Ura lortzeko bi bitarteko horiez gain, arro arte-ko ur aldaketa esanguratsuak egin dira. Cerneja-Ordunte aldaketak ur-baliabideak garraiatzen dituEbroko Mugatzetik Ordunteko urtegira, eta han-dik Euskadi barruko arroetara. Ordunteko urtegiakEnkarterrietako herri batzuk eta Bilbo hornitzenditu. Zadorra, Ullibarri eta Urrunaga urtegien alda-keta ere egiten da.

Hiru urtegi horiek Ebroko Mugatzean daude,eta Undurragako urtegiarekin (Undurraga Iparral-deko Mugatzeko urtegia da), eta Bilbo-BizkaiaUr Partzuergoko hornikuntza azpiegiturarekin dau-de lotuta. Ur Partzuergo horren jarduera espa-

rruaren zati bat Euskadi barruko arroei dagokio.Azken ur aldaketa hori energia hidroelektrikoasortzeko ere erabiltzen da.

Gaur egun kontsumitzen den ur bolumenarenezaugarri garrantzitsuenetakoa kontrolatzen ezden ura da. Ur bolumen horretan daude sareetangaltzen den ur kopuru osoa, neurtzeko osagaienazpizenbaketa, zenbatzen ez diren kontsumoak,iruzurrezko hartuneak, etab. Hornikuntza-sareengaur egungo eraginkortasuna %60,30 da, batez-beste.

17

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

9. Irudia. EAEko Hornikuntza erakundeak (Eusko Jaurlaritza).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 17

Page 18: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

SaneamenduaDiseinatu eta indarrean jarri diren konponbidearazgarrien prozesuak finkatutako kalitate-helbu-ruak ez direla lortzen erakusten du. Ez beti, behin-tzat. Ur-masen egoeraren jarraipen sareen bitar-tez lortutako emaitzen arabera, indarrean jarritakokonponbideak bereganatu dituzten baliabide batzuk kalitate defizita erakusten jarraitzen dute.Halere, arazo hori eragiten duten beste hainbatarazo esanguratsu daudela ere onartu behar da.

Hirietako hondakin-uren arazketaren esparruan,EAEko EDAR (Araztegi) inbentarioak 2. Taulan laburtzen diren sistemak ident i f ikatzen ditu (2003 urtekoak).

Ura eta industria

EAEk estatuko industria-kontzentrazio handiene-takoa du. 2005 urtean EAEko industria-sektoreaestatuko BPGren %10,45 zen, eta bereziki nabar-mentzeko modukoa zen alor hauetan: altzairubereziak (%90), makina-erreminta (80), estanpa-zio bidezko forja (%75), talde-ondasunak (%50),galdategiak (%50), altzairu-ekoizpena (%40), etxe-tresna elektrikoak (%40), elektronika profesiona-la (%40), automatizazioa (%33), automobil-indus-tria (%30) eta aeronautika (%22).

Industria funtsezkoa da euskal ekonomian,baina bere eragina gutxitzen ari da pixkanaka.Indust r ia Euskad iko BPGren %29,4 izan zen 2004an, estatuko %15,2, edo Europar Batasuneko %20,4 portzentajea baino askoz handiagoa.

Euskal industriak 91 hm3/urteko erabiltzen dugutxi gorabehera. Horietatik 58 hm3/urteko indus-triek dituzten hartune propioen bitartez biltzendituzte, eta beste 33 hm3/urteko hirietako horni-kuntza sareen bitartez. Hornikuntza sare horieikontrolatzen ez diren uren batezbesteko portzen-tajea gehitzen bazaio, hau da, bere goi-presioa-ren balioa aintzat hartzen badugu, sektorearenurteko eskaria handiagoa da: 106 hm3/urteko.

Orokorrean, ur gehien behar duten enpresak

hornikuntza propioa lortzen saiatu dira, hartunepropioen bitartez. Ura hain garrantzitsua ez denenpresek, aldiz, hirietako sistemen bitartez lortzendute. Ohikoak dira, era berean, eredu mistoak.Eredu horietan, ekoizpenera bideratzen den urahartune propioen bitartez lortzen da, eta beste era-bilpenetara bideratzen den ura, hornikuntza sis-temen bitartez.

Industria-jardueran erabiltzen den ur eskariaEAEn erabiltzen den kopuru osoaren %28 da.Portzentaje handia da hori, beste autonomia-erki-degoetako datuekin alderatuz gero. Portzentajehori %17ra gutxitzen da industriaren ur eskariahornikuntza-sarearen bitartez egindako ur eskarikopuru osoarekin alderatzen bada.

Eskura dugun informazioaren arabera, urtekoerabiltzen den 91 hm3 kopuruak urteko 59 hm3

isurketa sortzen du, gutxi-asko. %35era gertu-ratzen den batezbesteko kontsumoa suposatzendu horrek.

Industriak erabiltzen duen ur kopurua hazi egin-go dela pentsatzen da. 2015 urterako 105hm3/urteko kopururaino, hain zuzen ere. Horni-kuntza sarera egindako eskariak kontutan hartzenbadira, 130 hm3/urteko kopurua iritsiko luke, betie-re kontrolatzen ez den uraren portzentajea berehorretan mantenduko balitz.

Kopuru horrek hornikuntza sareari egiten zaioneskariaren hazkuntza garrantzitsua suposatzendu. %17tik %22ra, hain zuzen ere. Industriak kon-tsumitzen den ur guzt iaren kopuruan duen portzentajea, aldiz, bere horretan mantentzen da,%28, beste alor batzuetako eskariak ere hazi egindirelako, batez ere laborantzaren ureztatzearena.

Isurketei dagokionez, bolumena 66,5 hm3/urte-ko kopurura haziko da, industria-jardueraren haz-kuntzaren ondorioz. Datu hori gaur egungoa bai-no %13 handiagoa da.

Bestalde, 2002-2020 Garapen Jasangarria-ren Ingurumenaren Euskal Estrategiako espa-rruaren baitan abian jarritako ekimenak egun sor-tzen den kutsadura handia gutxitzea espero da(Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Anto-lamendu Sailak gidatzen du marko hori).

18

88 EDAR

zerrendatuta

2. Taula. Saneamendu konponbideak eta zerbitzua eman zaion biztanle kopurua (Eusko Jaurlaritza).

56 EDAR (Araztegi)

zerbitzuan

300.767 biz sartuko dira sarean

1.712.584 biz tratamendua daukate

Soluzio Autonomoa

3 EDAR

eraikiten

+

29 EDAR

proiektatua

69.236 biz

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 18

Page 19: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

Laborantza, abeltzaintzaeta ura

Euskal laborantza sektoreak ez dauka garrantzihandirik Estatu mailan. Estatuko laborantzakoazken ekoizpeneko %2 da, portzentaje hori %2,6rahazten bada ere merkatuko salneurrien Balio Eran-tsi Gordinaren arabera. Laborantza-Errentarenarabera, %2,3koa da portzentajea, euskal ekoiz-leek diru-laguntza apalagoak jasotzen dituztelako.

Euskadiko lurraldeko %85 laborantza eta baso-ustiaketak dira. Azalera horretako 600.000 hek-

tareatan, azalera osoaren erdian, gutxi gorabehera,egurra ekoizten den basoak daude. %30 landaketa larreak dira, eta %14 bakarrik ereindako lurrak(85.200 hektarea). Ereindako lur portzentaje horren%90 Araban dago, eta beste %10 Gipuzkoan etaBizkaian.

Laborantzaren ur eskaria urteko 43,8 hm3 da,EAEn erabiltzen den ur guztiaren %11,5, hainzuzen ere.

Laborantzak erabiltzen duen ur guztiaren %80lurrak ureztatzeko erabiltzen da. Urtero batez-beste 13.600 bat hektarea ureztatzen dira, eta

19

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Jesú

s A

ndra

de /

El C

orre

o

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 19

Page 20: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

urezta daitezkeen hektareak 30.475 dira, den-denak Ebro ibaiko Mugatzean. Zereala, patataeta erremolatxa ereiten dira lur horietan txandaka,baita baratzeko produktuak eta mahastien urez-tatzea ere. Azken urteetan garrantzia hartu dutemahastiek.

Ureztatzeak ureztatzaileen elkarteek kudea-tzen dituzte. 100 baino gehiago daude, eta ihinz-tadura (lurzoruaren %78) eta tanta-erortze siste-mak erabiltzen dituzte (%22). Erabiltzen dituzten ur-baliabideen jatorria lurzorua bera da, baina %19araztutako hondakin-uretatik dator (1750 hektareaGasteizen).

Abeltzaintza gehiena ukuiluratuta dago, etabehi, esne, haragi, txerri eta hegazti-ekoizpenakdaude. Abeltzaintzan ekoizpen-sistema intentsi-boa da nagusi. Ekoizpen hori hirietako horni-kuntza sareen bitartez banatzen da, eta labo-rantzan erabiltzen den ur kopuruaren %15 kont-

sumitzen du.Laborantza jardunak EAEko ur-baliabideengan

sortu duen eragin zuzen eta esanguratsuenetakoaelikagai-kontzentrazioen hazkundea da, batez erenitratoena. Lur gaineko eta lur azpiko uretan pila-tu dira elikagaiak, lurzoru gainean erabilitako onga-rrien garbiketaren ondorioz.

Eusko Jaurlaritzako Osasun eta IngurumenSailak, eta Ebroko Konfederazio Hidrografikoakplagizidak erabili dituzte EAEko laborantza eskual-deak zeharkatzen dituzten ibaietako toki zehatze-tan, noizbehinka, hamarkada honen hasierazgeroztik.

Analitikek garbi esaten dute atrazinen familia-ko herbizidak agertzen direla noizbehinka (atrazi-na, terbutrina, terbutilazina, metribuzina, simazina,etab.). Herbizida fenoxiazidoak ere agertu dira (2-4 D, mecoprop, MCPA). Zadorrako goiko arroaneta Alegria ibaian, substantzia horietako bat-

20

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 20

Page 21: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

zuentzat dauden kalitate-arauak gainditzen dira, osonoizbehinka bada ere.

Ura eta energia

EAEko sektore hidroelektrikoak 100 instalakuntzabaino gehixeago ditu. Gehienak erregulazio esan-guratsurik gabeko zentral txiki-txikiak dira, eta 150MWeko potentzia-instalazioa eta 360 GWhko ekoiz-pena dute urteko. Bi instalaziok bakarrik gainditzendute 10 MWeko potentzia, eta biak Ebroko Muga-tzean egiten dituzte ur-bilketak. Instalazioetako batBarazar da (Zadorrako Unitate Hidrologikoa), eta bes-tea Sobron da (Ebroko Unitate Hidrologikoa).

EAEko batezbesteko eskari hidroelektrikoa 6.300hm3/urteko dela pentsatzen da (Eusko Jaurlaritza2004, EAEko ur eskarien ezaugarriak eta zenbaketa,eta prospektiben ikerketa txostena). Kopuru horrenbarruan dago ibai berdineko zentral desberdinetan egi-ten diren bolumen berdinen turbinatu jarraia.

EAEko ekoizpen hidrologikoak dituen garapenaurreikuspenak 3E-2010 Plan Energetikoan jasotzendira. Plan horrek euskal energia-sektorearen ildo es-trategikoak, eta 2010 urterako helburuak finkatzen ditu.Horien artean daude energia-intentsitatearen aurrez-tea eta hobekuntza lagunduko duten eraginkorta-sun-programak sartzea, energia sortzen duten iturriendibertsifikazioa, autohornikuntza mailen hazkundea, etaenergia-ekoizpenen prozesuek sortzen dituzten ingu-rune-eraginen murrizte esanguratsua.

Ur-baliabideaeta ekosistemak

Gai hau ur-baliabidea eta ekosistemak atalean sar-tu bada ere, nabarmentzekoa da Uraren Legeko 7.artikuluko berritutako testuak dioena: «Emari ekolo-gikoek edo ingurumen eskaerek ez dute artikuluhonetan eta hurrengoetan aurreikusten diren era-bilpen izaerarik izango, eta ustiaketa-sistemei ezar-tzen zaien murrizketa orokor moduan hartu behar-ko dira. Dena den, ingurumen-emariekin herrienhornikuntzarako erabilpenaren inguruko lehentasunaraua erabiliko da, 60. artikuluko 3. paragrafoanjasotakoaren arabera. Emari ekologikoak arroko planhidrologikoetan finkatuko dira».

EAEko kokapen biogeografikoa, Eurosiberiar etaMediterranear eskualdeen artean, kostatik Errioxa-raino dagoen klima-gradientea, eta 1.000 metro baino gehiagoko altuera koskek flora- eta fauna-abe-rastasun handia sortu dute. 3.000 landare-espezie bai-no gehiago daude, eta ia-ia 400 ornodun espezie.

Faunari dagokionez, interes gune asko daude.Normalean jende gutxi biltzen den eskualde mendi-tsuak dira, baso-masa handiko eskualdeak. Ibaiak etaerrekak interes guneak dira faunarentzat, batez ere

mehatxatuta dauden espezieak daudelako bertan(arrainak, anfibioak, bisoi europarra, desman pirinia-rra, etab.). Logikoki, lur gaineko uretako ekosiste-men barnean, hezeguneak interes handiko guneakdira, migrazio-hegaztien negupasarako eta kumeakhazteko tokiak direlako. Hezegune horietako batzukdira hauek: Txingudiko padura (Gipuzkoa) eta Urdai-baiko Biosfera Erreserba (Bizkaia), Kantaurialdean,eta Zadorrako urtegi-sistemen kolak, Salburua etaGuardiako urmaelak, barnealdean (azken hiru gunehoriek Araban daude).

Ipar isurialdeko ibaietako ekosistemek ezaugarriberezi bat dute: jaiotzen diren gunetik itsasoratzendiren arte daukaten espazio txikiaren eraginpean dau-dela. Espazio txiki horrek ibaien ibilerako ekosistemensegida oso azkar gertatzea eragiten du. Kilometro gutxitan, ondo oxigenatutako urak eta elikagai gutxi-ko guneak, eta ur mantsoko ur-bazter garbiak tarte-katzen dira. Ur bazter garbi horiek elikagai aberatse-koak eta sakonera lohitsukoak dira. Trantsizio horitarte txiki-txikian gertatzen da, eta ibai batzuetan ia-ia existitzen ez diren ekosistemak daude, batez ereibaietako maila ertain eta baxuko berezko ekosiste-mak. Mediterranear isurialdeko ibaietan ekosistemakzehaztuago daude, luzeagoak direlako, eta trantsizioagutxika-gutxika egiten delako. Isurialde horretakoibaiek agorraldi garrantzitsua dute, eta agorraldi horrekibilguaren erabateko lehortzea eragin dezake emarigutxiko ibaietan, edo emari horrek bidean sarbegikarstikoak topatzen dituenean.

EAEko azaleraren %10,6 Natur Gune BabestuenSarean dago (76.695 hektarea). Sare horren barne-an daude ingurune urtarrarekin zerikusia duten hain-bat toki, horien artean 92/43/CEE edo Habitat Zuzen-tarauaren arabera Komunitate-garrantzia duten tokiizendatutakoak. (10. Irudia).

21

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

10. Irudia. Ingurune urtarrarekin harremana duten LIC Komunitate-garrantzia

duten Tokiak (92/43/CEE Zuzentaraua).

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 21

Page 22: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

04GOBERNAGARRITASUNA

Ur-baliabideen kudeaketa

Interes orokorrekoa den bitartean, uraren kudeaketaAdministrazio Publikoen esku dago, eta haiek diraura erabiltzeko baldintzak finkatzen dituztenak. Ikus-karitza-funtzioak ere egiten dituzte, eta zigorrakagindu ere bai. EAEko ur kontinentalen kudeake-taren eskumenen egoera oso konplexua da, hain-bat administraziok parte hartzen baitute eskumenhorietan.

Ur-baliabideen eta ustiapen hidraulikoen fun-tzioak eta zerbitzuak, Jabari Publiko Hidraulikoarenbaimenak eta zainketa Espainiaren esku daudenondasunak dira, eta ondasun horien eskumenaEspainiar Estatuko arro-erakundeen esku. Alegia,Konfederazio Hidrografikoen esku. Egoera horikomunitate arteko arroatan ematen da, baina Eus-kadi barruko arroen eskumena Eusko Jaurlaritza-rena da. Euskadin, halere, egoera berezia da. Esta-tuko Administrazioak 1994an emandako mandatu-kudeaketa bati esker, egun Euskal Autonomia Erki-degoa da eskumen gehienen jabe, baita komunitatearteko arroak dauden eskualdeetakoa ere. Denaden, gai guztien inguruko azken erabakia Ebroko etaIparraldeko Konfederazio Hidrografikoen esku dago,eta biak Espainiaren agintepean dauden erakun-deak dira.

Ur hornikuntza eta saneamendu udal zerbitzupublikoak emateko eskumena udaletxeena da, TokiAraubidearen oinarriak arautzen dituen Legearenarabera.

Foru Aldundiek dute ur hornikuntza eta sanea-mendu zerbitzuak ziurtatzeko eta koordinatzekoeskumena, zerbitzu hori osoa eta egokia izan dadinbermatzeko.

Itsas eta Lurreko Jabari Publikoaren eskumenaEstatuarena da. Jabari publiko hori mareen eragin-esparruak, hondartzek, hareatzek, dunek, etab.,eta lurralde-itsasoak eta horien hondo eta lurpeek,itsaslabarrek, uharteek, itsasoari irabazitako lurrek,etab. osatzen dute

Itsasertz-antolamenduaren eskumena EuskoJaurlaritzak dauka, lurretik itsasora egiten diren isur-ketena eta babes-zorguneen erabilpenena bezala.

Estatuko gai hidraulikoen marko legegilea uztai-laren 20ko 1/2001 Errege-Dekretu Legegileakzehazten du. Dekretu horren bitartez, Uraren Lege-aren berritutako testua onartzen da, eta 1985. urte-ko legea aldatu.

Europako Batasunak ur-baliabideen politika inte-gratu bat diseinatu eta sustatu du. Anbizio handi-ko politika da, berritzailea, ziurrenik egindako ingu-rumen-politiken artean anbizio handiena duena,denetan berritzaileena. Politika horren gakoa, Euro-

pako Parlamentuaren eta Kontseilu Europarraren2000. urteko urriaren 23ko 2000/60/CE Zuzenta-raua da. Uraren Esparru Zuzentaraua izenarekinere ezagutzen da, eta lur gaineko ur kontinentalak,trantsiziozkoak, itsasaldekoak eta lur azpikoakbabesteko komunitate-markoa finkatzen du, urhorien kutsadura aurreikusi edo murrizteko, erabil-pen jasangarria sustatzeko, ingurunea babesteko,ingurune urtarren ekosistemak hobetzeko, eta uhol-de eta lehorteen ondorioak moteltzeko.

2006ko uztailaren 19an ekainaren 23ko 1/2006Uraren Legea onartu zen. Helburu hau du legehorrek: «Europa mailako politika gauzatzeko beha-rrezkoak diren mekanismoak finkatzea, eta era bere-an, uraren gaiari arau-marko egoki bat ematea,urarekin zerikusia duten administrazio guztiek eskuhartu ahal izateko».

Lege honek EAEko lurralde historikoen partehartzea jasotzen du, eta azken helburua adminis-trazioek eta erabiltzaileek osatutako erakunde baka-rra eratzea da, uraren gaian tokian-tokiko eskume-nak errespetatuz.

Legeak URA (Uraren Euskal Agentzia) eratzendu, izaera publikoa duen erakundea. Bere helburuaEAEko uraren politika aurrera eramatea da. URA2008ko urtarrilean hasi zen lanean.

Parte hartze publikoa

Uraren Esparru Zuzentaraua marko hori indarreanjartzeko interesa duten alde guztien parte hartze

22

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 22

Page 23: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

eraginkorra sustatzeko exijitzen die Europar Bata-suneko kide guztiei, 14.1 artikuluaren bitartez.Batez ere plan hidrologikoen lanketaren, berri-kusketaren eta eguneraketaren arloei dagokio-nez. Horrek, Mugatzean eskumenak dituzten era-kundeen, Uraren Esparru Zuzentaraua indarreanjarri nahi duten administrazioen, eta Plan Hidrolo-gikoarekiko interesa duen jendea eta eragileenarteko elkarlana sortu behar dela suposatzen du,Zuzentarauaren ingurune-helburuak eta beste hel-buru sozial eta ekonomikoak betetzen direla ziur-tatzeko. Modu horretan, Uraren Esparru Zuzen-tarauak eta Uraren Legearen berritutako Testuakparte hartze publikoa bermatzeko mekanismoakfinkatzen dituzte, Gai Garrantzitsuen Eskema etaPlan Hidrologikoa lantzerakoan.

Uraren Esparru Zuzentarauko 14. artikuluakdioena betetzeko, URAren (Uraren Euskal Agen-tzia) parte hartze publikoko prozesu batean mur-gilduta dago. Prozesu horrek etorkizuneko politi-karen oinarriak finkatuko ditu, eta politika horretanparte hartze zuzena izango dute herritar guztiek,orokorrean, eta bereziki uraren kudeaketarekinzerikusia duten sektoreek.

Parte hartze prozesua lan-saio batzuen bitar-tez dago egituratuta, eta lan-saio horiek urarengaiarekin zerikusi handia duten eragileen partehartze eraginkorra du helburu.

Prozesua aurkezpen orokor batekin hastenda, eta ondoren 8 lan-tailer antolatzen dira. Horie-tako hiru arroen araberako lurralde mailako partehartzea egiteko dira: Kantauri isurialdeko ekial-deko eta mendebaldeko arroak, eta Mediterranearisurialdea. Beste bostak gaikako sektoreen ara-

berako parte hartzea egiteko dira: energia hidro-elektrikoa, laborantza eta abeltzaintza, hornikun-tza eta saneamendua, ura eta industria, eta ur-baliabideak eta ingurune urtarreko ekosistemak.

Hasiera batean bi lan-saio egingo dira bikasuetan: diagnosi-tailerra eta jardueren ildo oro-korrei buruzko tailerra.

Balantze-balorazio jardunaldi batekin bukatu-ko da prozesua.

Uraren Euskal Legeak URAren (Uraren EuskalAgentzian) parte hartzen duen Erabiltzaileen Ba-tzorde bat dagoela jasotzen du, baita batzorde horiEuskadiko Uraren Kontseiluan aholkulari eta era-bakiak hartzen dituen batzordea izan daitekeela.

Uraren kostuak

Euskal Uraren 1/2006 Legeak uraren kostua era-bilitako uraren eta erabilpen horrek ingurunean era-gindako degradazioaren araberakoa izango deladio. Kostu hori handiagotu egingo da kontsumitzenden kopurua handitzen den neurrian, eta urarenerabilpen hori baztertu egingo da, erabilpen horiindustria arlokoa, etxekoa edo laborantza arlokoaden neurrian.

Bestalde, uraren kanona sortzen du, jatorri eko-logikoa duen zerga. Zerga hori ingurune urtarrababesteko, berritzeko eta hobetzeko, hornikuntza etasaneamendu zerbitzuak eraginkorrak izateko esku-menak dituzten administrazioekin elkarlanean ari-tzeko, eta eskualde arteko elkartasuna lortzeko bide-ratuko da. Kanonaren helburuak, aldiz, hauek izan-go dira: kutsaduraren prebentzioa jatorrian, ur-balia-

23

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 23

Page 24: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

bideekin harremana duten ekosistemen zaintza,babesa, hobekuntza eta berrikuntza, horien arteanemari ekologikoak mantentzea, ur-masen egoeraekologiko ona lortzea 60/2000/CE Zuzentarauak fin-katutakoaren arabera, plangintza hidrologikoan inte-res orokor moduan izendatutako azpiegituren finan-tzaketa, plangintza horretako helburuak bete ahalizateko udalbatzei, beste erakunde batzuei eta herri-tarrei laguntza edo baliabide ekonomikoak ematea,eta ura aurrezteko inbertsioak egitea, batez ere bana-keta sareetako galerak gutxitzeko jardunean.

EAEko kudeaketa-erakunde garrantzitsuenek,alegia partzuergoek eta mankomunitateek, kudea-keta-sistema eraginkorra egiten dute, eta horri esker,eskaintzen dituzten zerbitzuek sortzen duten kos-tuaren portzentaje garrantzitsua berreskuratzendute. Hori lortzeko tarifen azterketak egiten dituzteurtero, urte horretan xahututako dirutza berreskuratuahal izateko.

Gaur egungo egoera heterogeneoa da erakun-de bakoitzak bere gain hartutako eskuduntzei etaestatutu-formulei dagokionean, baina uraren zikloosoa bereganatuko lukeen kudeaketa-eredu batbateratzeko nahia sumatzen da. Kudeaketa-ereduhorrek hartuko lituzkeen esparruak garapena ego-kia izateko nahikoa izango lirateke.

Eskaintzen dituzten zerbitzuen truke jasotzendituzten diru-sarreren kudeaketa modu homoge-neoan egiten dute lurralde-esparru osoan, zerbitzuhorien tarifak herri batzuetan besteetan baino gares-tiagoak izan arren. Erakunde horien zerbitzuen kude-aketa integrazio-printzipioetan oinarritzen da, baitazerbitzu horien kalitatearen homogeneotasunean,eta kudeaketa bakoitzari dagokion lurralde-esparrukotarifen berdintasunean.

Oinarri horien arabera, kudeaketa-erakundebakoitzak (udalerriak, herritarrak, merkataritza beze-roak edo industriak) finkatutako erabiltzaile taldedesberdinek tarifa berdinak dituzte, eta ondorioz,erakunde horiei kostuaren portzentaje berbera itzult-zen zaie, talde horien kokapena eta kokapen horrekdakarren kostua dena delakoa ere.

Udalerriek eta batzorde administratiboek finka-tutako behe-tentsioko tarifek (partzuergo eta man-komunitateek emandakoak), oso zerikusi gutxi dutebi erakunde horiek finkatutako goi-tentsioko tarife-kin. Hori dela-eta, partzuergo eta mankomunitatebakoitzaren jarduera esparruan tarifa piloa daude aldiberean. Kasu askotan, tarifa horiek ez dute irizpideekonomikorik jarraitzen.

Analisiak egin diren kudeaketa-erakunde garran-tzitsuenek datu asko eman dituzte, eta orokorrean,kalitatezko datuak dira. Dena den, partzuergoeketa mankomunitateek erabiltzen dituzten kudeake-ta-sistemen heterogeneotasunak datuen artekokonparaketa zailtzen du.

Informazioa urria da uraren goi-presioaren kude-aketa egiten duten erakunde batzuen kostu eta

diru-sarreren inguruan, batez ere euren kabuz mol-datzen diren udaletxeen informazioa. Halere, era-kunde horiek EAEko biztanleria osoaren %8 baka-rrik hornitzen dute: %5 Euskadi barruko arroetan,%14 Iparraldeko Mugatze Hidrografikoan eta %10Ebroko Mugatze Hidrografikoan.

Informazio urritasun hori garrantzitsuagoa dabehe-presioko sarean, kudeatzaileak herriak dire-nean. Sarri, ez da ur-zerbitzuen kontabilitate egokiaegiten. Normalean herri txikienak izaten dira arazogehien ematen dituztenak.

Tarifak kontsumo-atalen arabera neurtzen dira.Kontsumo kopuru jakin bat egin arte kopuru batordaintzen da, eta kopuru hori gainditzen bada,ordaindu beharreko diru kopurua ere bai.

Etxeetako erabiltzaileak dira gutxien ordaintzendutenak, eta koska bat gorago, merkataritza-etaindustria-erabiltzaileak.

Lurrak ureztatzeko erabiltzen diren urari dago-kionez, ureztatzaile komunitateek dute eskumena.Era berean, hartune propioak dituzten industriaasko daudela adierazi behar da. Hartune horienbitartez hornitzen dira industriak, guztiz edo zatibatean.

Uraren Esparru Zuzentarauko 9. artikuluak dio-ena aintzat hartuz, ur-zerbitzuekin zerikusia dutenkostuen esleipenak ingurune eta ur-baliabideenkostuak ere aintzat hartu behar ditu.

Txosten horri dagokionez, ingurune-kostuak etaindarrean dagoen ingurune arloko legedia betetze-ko neurriek eragindako kostuak bateragarriak dire-la onartu da. Neurri horien artean daude hondakin-uren tratamenduak eta arazketak, etorkizunean era-bilitako emarien berreskuratzea, edo eraldatutakoekosistemen berrikuntzak sortzen dituen kostuak.

Milurtekoko GarapenHelburuen finantzaketa

Natura eta gizakia oro moduan ikusten duen ikus-kera holistikoak ur-baliabideen kudeaketa osoarenkontzeptua sortu du (IWRM). Kontzeptu horrekbaliabidearen giza kudeaketa eta ustiaketa uztartunahi ditu, baina natura ingurunearen beharra erres-petatuz. Kontzeptu honen erabilpenak gizakiak eda-teko ura lortzea eta ingurunearen mantentze beha-rrak bermatzen ditu, eta nazioartean derrigorrez-koa den orekari eusteko bide bakar moduan onar-tzen da. EAEn uraren kudeaketan garatutako lanazentzu horretan bideratu da, ur-baliabideen kude-aketa osoarekin, eta gaiaren inguruan dauden lege-di berrienen erabilpenarekin. Adibidez, 1/2006 Ura-ren Euskal Legea, Europako Zuzentarauaren tras-posizioa da. Lehenago aipatutako elkartasun kon-promisoa gogoan, gai honetan gutxien duteneilaguntzeko gai izan behar dugu.

EAEn hainbat ekimen daude Milurtekoko Gara-

24

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 24

Page 25: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

pen Helburuen Adierazpeneko 7. Helburuko 10.xedearen finantzaketa lortzeko. Horien artean, nabar-mentzekoa litzateke Eusko Jaurlaritzako Etxebizitzaeta Gizarte Gaietako Sailak egindako lana, FOCADGarapenerako Lankidetza-Funtsen bitartez. ForuAldundiek bideratutako funtsak, eta kudeaketa-era-kunde batzuk ekonomikoki eta teknikoki sustatuta-ko proiektuak dira.

Era berean, Uraren Euskal Legeko 42. artikuluakuraren kanona eratzea finkatzen du, helburu haue-kin: «ingurune urtarraren babesa, berrikuntza etahobekuntza, hornikuntza eta saneamendu zerbitzueraginkorra lortzeko lanean eskuduntzak dituztenadministrazioekin elkarlana, eta lurralde arteko elkar-tasuna lortzea».

Helburu horien harira, URAk kanonaren bitartezbildutako diruaren portzentaje bat Milurtekoko Gara-pen Helburuak finantzatzera zuzenduko du, 7. hel-buruko 10. xedera, hain zuzen ere. Agentzia finan-tzaketa moduak aztertzen ari da egun, eta ez soil-soilik nazioarteko erronka gauzatzen lagun dezakeenkapitala jarriz, baita erabiltzaileak ur-baliabideenkudeaketa egokiak gizarteko esparru guztietan duengarrantzi handiaren inguruan kontzientziatzeko, biz-tanleria guztiak garatze bidean dauden herrietanurak suposatzen duen arazoa ezagutzeko, urik ezdutelako, edo tankera horretako komunitateetankalitate gutxiko urak sortzen dituen arazoen berriedukitzeko.

Klima-aldaketaeta ur-baliabideak

EAEko Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailakklima-aldaketaren aurkako borroka edozein Gober-nuren lehentasuna izan behar duela ulertzen du, etahorregatik, sailak tinko ekin dio konpromiso horri2002-2020 Garapen Jasangarrirako Euskal Ingu-rumen Estrategiaren bitartez. Estrategia horren lehenfruituak klima-aldaketaren Euskal Bulegoa eta Klima-aldaketaren Aurkako Euskal Plana sortzea izan dira.

Ekimen horren barruan, Uraren Euskal Agentziakanbizio handiko ikerketa bat abiatu du, ur-baliabi-deen alorrean, 2011-2040 eperako beharrezkoakdiren ekintzak erabaki eta indarrean jartzeko.

Atariko txosten batean aholku eta iradokizunbatzuk jasotzen dira. Nabarmentzeko modukoada Uraren Euskal Agentziak, klima-aldaketarenBorroka Planaren eta plan horretatik erator dai-tezkeen egokitze-programen barruan, aholkularitzatekniko erregularra edukitzeko beharra aipatzenduela, modu sistematiko eta eguneratuan, inpak-tu-komunitatean garatzen den jakintza muga erans-ten joateko, eta modu horretan, klima-aldaketaraegokitzeko alorrean nazioarteko praktikekin lerro-katzen joateko.

Funtsezkotzat jotzen da Uraren Euskal Agen-tziaren informazio eta ebaluazio lanetan klima-alda-ketak izan dezakeen eraginari garrantzia ematea.

25

Euskal Autonomi Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ikergai duen kasu-azterketaren laburpen txostena ‘Ura mundu aldakor batean’ Nazio Batuen Uraren Garapenari buruzko Munduko III. Txosterari ekarpena

Ara

ntza

Atx

a

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 25

Page 26: Euskal Autonomia Erkidegoko ur-baliabideen kudeaketa ... · Mediterraneo isurialdea Arabako lurralde historikoak hartzen du ia erabat. Arabako biztanle-dentsitatea Gipuzkoa eta Bizkaikoa

05ERREFERENTZIAK

Euskal Autonomia Erkidegoko ur-masen ingurune-ezaugarrien eta ezaugarri sozioekonomikoen ezau-garriak (Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta LurraldeAntolamendu Saila. Uren Zuzendaritza. 2006).

Plan Hidrologikoaren proiektua. EAEko uren kudea-ketaren alorreko gai garrantzitsuen eskema (EuskoJaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde AntolamenduSaila. Uren Zuzendaritza. 2007).

Eusko Jaurlaritza (2003) EAEko ur-baliabideen kopu-ru osoaren ebaluazio-ikerketa. Intensa-Inarsa.

Eusko Jaurlaritza (2004) EAEko ur eskarien zenbaketaeta karakterizazioa, eta prospektiben ikerketa.

Eusko Jaurlaritza (2004) 2000/60/CE Uraren Espa-rru Zuzentarauaren 5. eta 6. artikuluen txostenariburuzkoa. Euskadiko Barruko Arroen Mugatzea.

Eusko Jaurlaritza (2005) Euskal Autonomia ErkidegokoMugatze Hidrografikoen karakterizazioa.

Eusko Jaurlaritza (2005) EAEko ur-zerbitzuen kos-tuen berreskuratzea.

Eusko Jaurlaritza (2006) Euskal Autonomia Erkidegokour-masen ingurune-ezaugarriak eta ezaugarri sozio-ekonomikoak.

Eusko Jaurlaritza (2007) Klima-aldaketari egokitza-pena EAEn: 2011-2040 epeko tenperatura eta pre-zipitazio aldaketekin zerikusia duten inpaktu-aurrei-kuspenak.

Eusko Jaurlaritza (2007) EAEko ur kudeaketaren alo-rreko Gai Garrantzitsuen Eskema. Hornikuntza etaSaneamenduaren Sektorearen Diagnosia. Plan Hidro-logikoaren proiektua.

26

Documento_EUSKERA_crgd 4/9/08 13:28 Página 26