EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO ADINEKOEN ......tzea, eta bestetik, adinekoak hautematea edota modu...

75 GIZARTEA HOBETUZDOCUMENTOS DE BIENESTAR SOCIAL

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO ADINEKOEN AURKAKO TRATU TXARREN PREBALENTZIARI BURUZKO AZTERLANA


ENPLEGU ETA GIZARTEGAIETAKO SAILA

DEPARTAMENTO DE EMPLEOY ASUNTOS SOCIALES


EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO ADINEKOEN AURKAKO

TRATU TXARREN PREBALEN TZIARI BURUZKO AZTERLANA

Vitoria-Gasteiz, 2011

ENPLEGU ETA GIZARTEGAIETAKO SAILA

DEPARTAMENTO DE EMPLEOY ASUNTOS SOCIALES

Argitaraldia: 1.a,2011koapirila

Ale-kopurua: 500

© EuskalAutonomiaErkidegokoAdministrazioa EnpleguetaGizarteGaietakoSaila

Argitaratzailea: EuskoJaurlaritzarenArgitalpenZerbitzuNagusia ServicioCentraldePublicacionesdelGobiernoVasco Donostia-SanSebastián,1-01010Vitoria-Gasteiz

Azalarendiseinua: Canaldirecto

Konposizioetainprimaketa: ComposicionesRali,S.A. ParticulardeCosta,12-14-48010Bilbao

ISBN: 978-84-457-3142-0

L.G.: BI-464/2011

Azterlanaren zuzendari tza: MayteSancho

Emai tzen txostena:

GemaPérezRojoMayteSanchoElenadelBarrioJoséJavierYanguasAholkularitzazientifikoa:MaríaIzalFernándezTroconiz.MadrilgoUnibertsitateAutonomoaLanda-lana:EmpresaDemométrica

Lanhonenbibliogafia-erregistroaEuskoJaurlaritzakoLiburutegiNagusiarenkatalogoanaurkidai-teke:http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka

5

HI TZAURREA

Azterlan aitzindaria adinekoen bizi kalitatea hobetzeko

Gizartearentzat oro har, zahartzaroari loturiko fenomeno asko ezkutuan egondira,hauda,gizarteakgaihoriekbaztertunahiizanditunolabait,ongizate-ikuspegiorokorrarekinbatezdatozelakoan.Adinekoeieragitendietentratutxarrakdirahorie-takobat.Gizarteakbetidanikukatuizanduhorrelakorikdagoenik,bainagauregungaikorapilatsuhorigarrantziahartzenhasidagizartean.Ildohorretan,unehonetanhainbatforoinstituzionaletazientifikoetagobernuzkanpokoerakundeaztertzenaridiragaihori,nahizetaarazoariheltzekolehenahaleginabainoezizan,oraindikzereginaskodagoelakoarazoitzelhorikonpontzekobidean.

ZahartzaroariburuzkoMunduBatzarrak (Madril,2002)onartuduadinekoenaurkakotratutxarrakdirelaadinekoenarretarenarrazoinagusietakobat,etahorrenharitikhainbatekimenikertzaileetasaresortudiranazioartean,Europanetamun-duan, baita hainbat jardun-plan ere, horrelako jokabideak desagerrarazteko hel-buruarekin.

Eusko Jaurlaritzak bat egin nahi du jarrera aktibo horrekin, edozein alorretaneskuhartuaurretikgaiasakonetikaztertubeharradagoelaaintzathartuta.Horrija-rraiki,Estatuanaitzindaridenazterlanaegindugu,egoerahoriekEuskadinzehatz-mehatzzertandirenjakiteko.Horrelakoazterlanbatekberemugakbadituelaondoaskodakigunarren,tratutxarreidagokienezbenetandaudenakbainoegoeragutxiagoatzematendirelakonormalean,adinekoenbizi-baldintzenetaloturikoarrisku-fakto-reenezaugarrietakobatzukargitzekobaliagarrigertatuda.

EnpleguetaGizarteGaietakoSailakadinekoeilagundunahidiebizimoduduina,estereotiporikgabea,edukitzekoaukeraizandezaten,gizarteandutenirudiaerreali-tateraegokituz.Zereginhorretan,bazterkeriarenetaeskubideenukazioarenaurkako

6

EAEkoADINEKOENAURKAKOTRATUTXARRAK

borroka da tratu txarrak desagerrarazteko funtsa. Beste herritar talde batzuekin—haurraketaemakumeakbereziki—bezalaxe,ezduguinondikinoraonartukogureadinekoenaurkakotratutxarrik,edozeinmotatakoadelaere.

Eskuarteandaukazunargitalpenasortudugu,batetik,tratutxarrenfenomenoarenberriemateko,eta,bestetik,EAEnerrealitatehorrenharitikdatozenfaktoreaksako-netik aztertzeko.Azterlan horretatik balio handiko emaitzak atera dira, eta horrekaukeraemandiguadinekoenegoerazertandenargiagoikusteko.Ildohorretan,zen-baitekintzajarrikodituguabian,«Adinekoentzakoekintza-planean»bilduondoren.Gizarte Zerbitzuetako EuskalKontseiluarenAdinekoen Sektore Batzordeari oraingutxiaurkeztuzaioplanhorrendiseinua.

Planhoriegiteko,prozesuparte-hartzailezabalbatirekibehardaezinbestean,etaprozesu horretan mundu asoziatiboan eta akademikoan jarduten dutenen iritziaketaekarpenaknahiditugu,bainabaitaadinekoakartatzekokonpromisoadutengaine-rakoadministraziopublikoenaetaerakundeenaere.Eta, jakina,adinekoena,berenordezkaritzakoelkarteen,organoenetakontseiluenbitartez.

Badakigu erronka zaila dela gurea, baina konbentzituta gaude aurrera aterakodugula,adinekoeneskubideendefentsaninplikatutakoguztienlaguntzarekin.Azkenbatean,euskalgizarteosoarenkonpromisoaktiboarekin,bultzatzenarigarenEuskadisolidarioarenesparruan.

Gemma Zabaleta areta EnpleguetaGizarteGaietakosailburua

7

AURKIBIDEA

1. Esparru teorikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1. Sarrera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.2. Adinekoenaurkakotratutxarrendefinizioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.3. Tratutxarmotak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.4. Adinekoenaurkakotratutxarrengainekoteoriak. . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.5. Adinekoenaurkakotratutxarrenepidemiologia. . . . . . . . . . . . . . . . . 22

1.5.1. Nazioartekoazterlanak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.5.2. Azterlannazionalak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

1.6. Tratutxarrensusmoarekinlotutakofaktoreak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 1.7. Adinekoenaurkakotratutxarrakdetektatzekoerabiltzendirentresnak 43

2. Azterlanaren emai tzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

2.1. Metodologia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2.1.1. Geografia-etabiztanleria-esparrua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 2.1.2. Laginketamota. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 2.1.3. Estratifikazioaetalagin-esleipena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.1.4. Informazio-bilketarakoteknika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.1.5. Lagin-akatsa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.1.6. Lagin-elementuenhautaketa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.1.7. Laginarenegituraetabanaketageografikoa. . . . . . . . . . . . . . 55 2.1.8. Erabilitakoaldagaietatresnaestandarizatuak. . . . . . . . . . . . 55 2.1.9. Prozedura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2.1.10. Laginarenezaugarrisoziodemografikoak . . . . . . . . . . . . . . . 59

8

2.2. Emaitzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

2.2.1. Adinekoakhautemandakotratutxarrensusmoenprebalentzia 61 2.2.2. Elkarrizketatzaileakhautemandakotratutxarrensusmoenpre-

balentzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.2.3. Tratutxarmotak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.2.4. Tratutxarrensusmoekin—adinekoakhautemandakoekin—

lotutakofaktoreak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

2.2.4.1. Tratutxarrensusmoekinlotutakofaktoreak,adine-koakdituenak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

2.2.4.2. Tratutxarrensusmoekinlotutakofaktoreak,errudu-nakdituenak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

2.2.4.3. Tratutxarrensusmoekinlotutakofaktoreak,egoera-rentestuinguruakdituenak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

2.2.4.4. Tratu txarren susmorekin lotutako faktoreak, elka-rrizketatzaileakemandakoinformaziotikateratakoak 86

2.2.4.5. Tratutxarfisikoekin,psikologikoekinetazabarke-riarekinlotutakofaktoreak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

2.2.5. Azterketadiskriminatzailea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

2.3. Ondorioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

1. ESPARRU TEORIKOA

11

1.1. SARRERA

Adinekoeneskubideakbabesteagainagusigisaaridaeratzenherritartaldeasko-tarikohorrenegunerokobizitzahobetzerabideratutakoplangintzagehieneiaurreegi-tekolanean.Askotan,babesekonomikoaizateko,baliabidesoziosanitarioakedokul-turalak eskuratzeko, eta aukeratzeko gaitasuna edota intimitatea errespetatzekobermeekin lotu ohi da adinekoen eskubideenbabesa, baina adinekoen eskubideakmodularrianurratzendituztentratutxarrenegoereiaurreegiteaezdahainohikoa.

Alabaina, gai korapilatsu hori hainbat hamarkadatan ezkutatu bada ere, azkenurteotan protagonismoa hartu du, nazioarteko erakundeen, adinekoen erakundeen,osasun-etagizarte-zerbitzuenprofesionalenetahainbatherrialdetakogizarte-poli-tikenarduradunen laguntzariesker.Horrenerakusgarrida, izanere,NazioBatuenErakundeaOMErenbitartez2002azgeroztikegitenaridensustapena,ZahartzaroariburuzkoII.MunduBatzarradela-eta.Erakundehorrekinkoordinatuta,AdindunarenAurkakoTratuTxarrakPrebenitzekoNazioartekoSareak(INPEA)«MissingVoices»izeneko txostenaargitaratuzuen, eta txostenhoriherrialdeaskotanerreferentebi-lakatudamundukoikerketa-/ekintza-prozesuakabianjartzekolanean.

Adinekoenaurkakotratutxarrekinlotutakoproblematikanazio-esparruannahiznazioarteanikusgarritasunairabaztenaribadaere,duelaosodenboragutxiarteindar-keriarengainekoikerketahaurrenaurkakotratutxarretanoinarritutazegoenesklusi-boki,etageroago,emakumeenaurkakoindarkerian,adinekoenaurkakotratutxarrakbaztertuz;horrela,ikertzaileekjorratudutenazkentratutxarmotaizandaadinekoenaurkakoindarkeria(ReayetaBrowne,2002).Prozesuhorrek,zalantzarikgabe,kausaugariditu,bainakausahorietakobat—zahartzaroarengizarte-balioarekinetabizi-tzakoetapahorreningurukoestereotipoekinlotutakoa—,zalantzarikgabe,nabarmendramatikoakdirenzenbaitegoerarekikointeres-faltahorrenkausenartekogarrantzi-tsuenada.Horrela,zahartzaroarekinlotutakohainbatgalderajasotzendituenIkerke-taSoziologikoenZentroarenazkenBarometroan(2009komaiatza)zeraikusdezake-guharriduraz,Espainiakobiztanleen%36,2k«berenkabuzmoldatuezinduteneta

12


laguntzabeharduten»pertsonagisaidentifikatzendituadinekoak,etasoilik%6,2klotzendubiztanleria-taldehori«bizitzazgozatzendutenpertsonaaktiboekin».Biz-tanleria-taldehorrenerrealitateariburuzkohautematedistortsionatuadujendeakora-indik ere, ahuleziarekin, gabeziekin eta ondorioz, gizarte-kargarekin identifikatuz.Gizarte-adierazpenhoriekargietagarbigutxiestendutezahartzaroa,guregizarteaegoera jakinbatzueidagokienezgehiegizko tolerantzia-mailarekinbizi ahal izateaahalbidetzenduentaldegisa(besteedozeinbiztanleria-taldetanonartezinakliratekeegoerahoriek).

Horregatikguztiagatik,EuskoJaurlaritzak,EnpleguetaGizarteGaietakoSaila-ren bitartez, arazohorri aurre egitea erabaki zuen, esparru akademikoetan eta na-zioartekoerakundeetangomendatutakoibilbideaberegainhartuz,«ezagutzea,eskuhartzeko»,hainzuzenere.Ondorioz,Euskadikotratutxarreneraginarietaezauga-rrieiburuzkoprebalentzia-azterlanaegiteaenkargatuzuen,etaondorenaurkeztukodituguazterlanhorrenemaitzak.Egindako landa-azterlanarendatuezgain, txostenhonenlehenzatiakjakintza-alorhorriburuzkoberrikuspenteorikoosoadakar,orainartehainbatalderditanegindakoekarpenakbilduz,halanolahonakohauetan:tratutxarren inguruko teoriak eta definizioa, tratu txar motak, epidemiologia, arrisku-faktoreaketatratutxarrakgeratzekotresnak.

Zorionez,azterlanhonenemaitzekaditzeraematenduteEAEnadinekoenaurkakotratutxarrekeragintxikiadutela.Haatik,soilikiceberghorrentontorrarenjakinarengaineangaudelabadakigu,etakasuhonetan,horrelakoegoerakerauztekoprozesuanbehar diren urratsak egiteko orientazio-hurbilketa dugu ikerketa. Fenomeno horiexistitzendelakogizarte-kontzientzia,neurrisortahandibatekinbatera(horrenba-rruan, maila guztietako prestakuntzak lehentasunezko garrantzia du), ezinbestekoarmaizangodaoraindikezkutatutadagoenbainapresazheldubeharzaionarazobatiaurreegiteko.

1.2. ADINEKOEN AURKAKO TRATU TXARREN DEFINIZIOA

Edozeinmotatakobiztanlerienaurkako(adinekoakbarne)tratutxarrakidentifika-tzeko eta detektatzeko, terminoaren definizio adostua edukitzea ezinbestekoa da.Halaetaguztizere,adinekoenaurkako tratu txarrenkasuan, lehenadierazidugunbezala,arazozetazaitasunezbetetaegondaahaleginhori,batezeretratutxarsotilenkasuan,biktimaizandaitekeenarenetatratutxarrenerrudunaizandaitekeenarenar-tekolineazehatzaezdenkasuetanedotatratutxarhoriekadinekoarenbizi-kalitatea-renberehalakomurrizketarik sortzen ezdutenean (Papadopoulos etaLaFontaine,2000;GordonetaBrill,2001).Adostutakodefiniziorikezegoteakarazoaksortzenditu fenomeno korapilatsu hori ulertzeko, eta baita dauden ikerlan desberdinak

ESPARRUTEORIKOA

13

alderatzekoere;adierazitakoikerlanetan,kultura-testuingurudesberdinekeginkizungarrantzitsuaizanohidute.

AdinekoarenAurkakoTratuTxarrakPrebenitzekoNazioartekoSareak(INPEA,1995)»sortutakoadugudefiniziorikonartuena,zehazki,honakohau:«konfiantza-itxaropenekoedozeinharremanenbarruan,adinekorenbatikalteaedotaesturaeragi-tendionekintzabakarbat,behinbainogehiagotangertatutakoekintzaedotaneurriegokirik eza esannahi du tratu txarrak».Definizio horri beste hiru alderdi gehitubeharkogenizkioke.Leheniketabehin,adinekoenaurkako tratu txartzathartzeko,adinekohorrek65urteedogehiagoizanbeharditu.Bigarrenik,ekintzaedoez-egiteatratutxartzathartzendaberariazkoadeneannahizberariazkoaezdenean,etaazkenik,hainbatesparrutangertadaiteke,esatebaterako,familian,erakundeetanedotagizar-tean,besteakbeste.Espainian,1996angaizkitratatutakoadinduneiburuzkoAdosta-sunarenLehenKonferentziaNazionalaeginzen,etahorrenondorioz,AlmeriakoAi-torpenaeginzen;AlmeriakoAitorpenarenarabera,«adinekoenaurkakotratutxarra65urteedogehiagokopertsonekjasandakoedozeinekintzaedoez-egiteda,betierehonakoezaugarrihauekbaditu:batetik,osotasunfisikoa,psikikoa,sexualaetaeko-nomikoa,autonomia-printzipioaedotabanakoarenfuntsezkoedozeineskubideurra-tzea,etabestetik,adinekoakhautemateaedotamoduobjektiboanegiaztatutaegotea,berariazkoaotedenbazterutzitaetazeiningurunetan(familia,erkidegoaetaerakun-deak)gertatzendenkontuanhartugabe».Proiektuhauegitekolehenengodefinizioaaukeratu dugu, Torontoko 2002ko Aitorpenean Osasunaren Mundu Erakundeak(OME)berronetsibaitzuen.

Azterlanhonetanlehentasunezerabilikodugunterminoa«tratutxarrak»izangoda,etatratutxarmotadesberdinak(fisikoa,psikologikoa,ekonomikoaedotasexuala)nahiz zabarkeria hartuko ditu barnean. «Abusu» terminoa ez da proiektu honetanerabiliko. Ingelesetikdatorrenhitzezhitzezko itzulpenada («abuse»,hauda, tratutxar) etaberaz,desegokiabadaere, askohedatuda.Horregatik, tratu txarretarakonazioartekosailkapenaerabiltzeaerabakidugu.Izanere,munduzientifikoanadosta-sunhandienaizandusailkapenhorrek.

Tratu txarrak, horrenbestez, hainbat ingurunetan gerta daitezke: erkidegoan,etxean,iraupenluzekozaintza-lanetan,gizarteosoan(orokorrean),etaabar,nahizetamaiztasunhandienekoesparruaketxeaedofamiliadiren.Beharbada,egokiagoadaesateaerkidego-esparruanikertuahalizandirelahorrelakoegoerak.Erakunde-mun-duan,ostera,ezdahorigertatzen,askozereoztopohandiagoakegonohibaitiraespa-rruhorretan.Beharbadaexistitzenezbadiraere,horietanbizidirenpertsonenprofi-lakgabezia-mailahandiagoadu,etaikerketareningurumen-kondizioakezdiraosoegokiak,diskurtsoaerrazmoduladezaketenzaintzaileen laguntza izanohibaitute.Hemendikgutxiraerakundeetakogizarte-etaosasun-esparruetanikerketasakonbati

14


aurreegitekoaukeraedukitzeaesperodugu,bertanbizidirenpertsonenegunerokobizitzaren errealitatea hobeki ezagutzeko.Halaz ere, badakigu eguneroko bizitzangertatu ohi diren jokabide jakin batzuei dagokienez horrelako zentroetan dagoentolerantzia-atariaosoaltuadelaetaberrikusibeharkolitzatekeela.

Glendening-en(1999)hitzetan,erakundeetakotratutxarrakadinekoenaurkakotratu txarren modu ohikoenetakoak izatera iritsiko dira, ingurunea, praktikak etaarauakabusuzkoakizangobaitiraesparruhorietan.

1.3. TRATU TXAR MOTAK

Tratutxarrendefinizioarenkasuanbezala,tratutxarmoteidagokienezerehainbatsailkapenditugu.

Motaunibertsalenideiaegokialitzateke,batetik,kasubakoitzeangertatutakotratutxarmotarenaraberaeskuhartzekodagozkionestrategiakhautatzekoaukeraemangolukeelako,etabestetik,tratutxarmotengainekosailkapenaondozehaztutabadago,motaespezifikobakoitzarenadierazleakzeintzukdirenzehaztasunezjakindezakegu-lako,tratutxarrakatzematekoetaidentifikatzekolanaerraztuz(Pérez-Rojo,2004).

Horretazgain,ezinbesteanhartubehardakontuantratutxarmotabatbainoge-hiagoaldibereangertadaitezkeela.Esatebaterako,gertalitekeahaidebatekadinekoberberaritratutxarfisikoaetapsikologikoaematea.

Adinekoenaurkakotratutxarmotadesberdinengainekoliteraturaberrikusion-doren(Pérez-Rojo,IzaletaMontorio,2008a),honelasailkadaitezketratutxarrak:

• �Tratu��txar�fisikoak:pertsonajakinbatekberariazgauzatutakoekintza,adine-koarikalteedolesiofisikoaeragitendiona,adibidez,jotzea,masailekoakema-tea,erretzea,adinekoagiltzaperatzea,botikakmodudesegokianerabiltzea,etaabar.Tratu txarmota horren adierazleak honako hauek ditugu: hematomak,erredurak,hautsitakohezurrak,adinekoaknolabaitekoeuspenfisikoakedoki-mikoakpairatuizanarenseinaleak(esatebaterako,soka-markak,edotamedika-mentu-mailaanormalak),hipotermia,ukitzeanadinekoakmina sentitzea, etaabar.

• Psikologikoak:hitzezkoerasoa,mehatxuak,tratutxaremozionalak,besteper-tsonarenbatiemandakotratutxarrakikusterabehartzea,ondoezpsikologikoaeragitea, eta adinekoaren aurkako beste edozein larderia- edo irain-ekintza,esaterako,adin-diskriminaziozkojarrerak,infantilismomodukoak,hauda,adi-nekoahaurraizangobalitzbezalatratatzea.Tratutxarmotahorrenadierazleakhonakohauekditugu:moduirekianhitzegiteraezausartzea,ezohikojokabi-

ESPARRUTEORIKOA

15

dea, emozionalki nahigabetuta edo asaldatuta egotea, azal ezin daitezkeeninpotentzia,babesgabetasunaeta/edobeldurrasentitzea.

• Sexualak: edozein kontaktu sexual (ahozko, uzkiko edo baginako laztanak,bortxaketa,sodomia,adinekoabiluzteraedosexuesplizituzkoargazkiakikus-terabehartzea),adinekoarenbaimenikgabe,derrigortuaizandelako,baimenaematekogaitasunikezduelakoedopraktikahoriekengainubidezegindire-lako.Zenbaitzuktratutxarfisikoenbarruansartzendute,etabestebatzuekbe-rriz,kategoriaindependentetzathartzendute.Tratutxarmotahorrenadierazlegisa,honakohauekaurkiditzakegu:hematomakbularrarenedogenitaleningu-ruan,azalpenikgabekogaixotasunbenereoakedotakutsaduragenitalak,agertuezindirenbaginakoedouzkikohemorragiak,azpikoarropaurratutaedozikinaegoteaedotaodolaedukitzea.

• Ekonomikoak: adinekoaren jabetzak edo baliabideak lapurtzea, legez kontraerabiltzeaedotamoduegokianezerabiltzea,adinekoa testamentuaaldatzerabehartzea,etaabar,etahorrenondorioz,adinekoarikalteaeragitea,bestenor-baitenmesederako.Erakundeetanbizidirenadinekoeidagokienez,erakundehorietakolangileek,ahaideek,bisitaegiteradatozenekedotabertakobestenor-baitek,zenbaitkasutan,jabetzapertsonalaklapurtzendizkieteadinekoei(Buz-gováetaIvanová,2009).Tratutxarmotahorrenadierazleakhonakohauekdi-tugu:ereduirregularragastuetanedotadiruaateratzean,bat-batekoaldaketakbanku-kontuetan, testamentuetan eta abarretan, txekeetako sinadurak adine-koarensinadurarenantzekoakezizatea,etaabar.

• Zabarkeria:adinekoarentzatfuntsezkoakdirenpremiak(adibidez,higieneper-tsonala)betetzeanez-egiterenbat,berariazkohutsegiterenbat(aktiboa)edotaez-berariazkohutsegiterenbat (pasiboa) egitea, edotanahi duen jendearekinegoten ez uztea edo «isiltasunezko tratua» ematea (ez hitz egitea). Fisikoa,psikologikoaedoekonomikoaizandaiteke,besteakbeste.Egoitza-esparruan,enplegaturenbatenedotasistemarenhutsegiteaedoez-betetzea izandaiteke,esate baterako, behar beste langile ez izatea,motibaziorik ez edukitzea, etaabar.(BuzgováetaIvanová,2009).Tratutxarmotahorienadierazleeidagokie-nez, bestalde, honako hauek aipa ditzakegu: presioagatiko ultzerak, zikinta-suna,gernu-edogorozki-usaina,beharbezalajantzitaezegotea,malnutrizioa,deshidratazioa,adinekoaisolatzea,berejardueretatikbaztertzea,etaabar.

• Abandonua:adinekoazaintzekoarduraberegainhartuduenpertsonakedotaharenzainketaduenakadinekohorifisikokiabandonatzea.Zenbaitzukzabar-keria-kategoriaren barruan sartzen dute, eta beste batzuek berriz, kategoriaindependentetzathartzendute.Motahorretakotratutxarrenadierazleeidago-kienez,adinekoaospitalebateanedotabestetokipublikorenbateanabandona-tzeaaipadezakegu.

16


• Oinarrizko� eskubideak�urra�tzea:motahorretako tratu txarrak, askotan, tratutxarpsikologikoekinlotuohidira.Adinekoarilegezdagozkionoinarrizkoes-kubideak kentzean datza (intimitatea, erabakiak hartzea, erlijio-aukera, etaabar).Honahemenadierazleak:postaezkutatzeaedoirekitzea,elizarajoatenezuztea,logelakoateairekitaedotaitxitaedukitzenezuztea,etaabar.

Adierazlehoriekguztiek,banakaedotabestezenbaitzuekinbatera,tratutxarrakegondaitezkeelakoalerta-seinalegisabainoezdutebaliobehar,bainasekulaeztratutxarrenegoeradiagnostikatzeko.Horretarako,ezinbestekoadaxehetasunezkoeba-luazioa egitea, adinekoari ez ezik, tratu txarren erruduna izan daitekeenari nahizegoerarentestuinguruosoari.

Orobat,lehenadierazidugunbezala,tratutxarrakberariazkoaknahizez-bera-riazkoakizandaitezke.Bikasuhorietantratutxarrakbadiraere,berariazkoegoerenetaez-berariazkoegoerenartekoaldeazeraizangoda,egingodenesku-hartzemotahorrenaraberakoaizangodela,hainzuzenere.Azterlanhauegiteko,honakotipo-logiahauerabilida:tratutxarfisikoa,sexuala,psikologikoaetaekonomikoa,etazabarkeria.

1.4. ADINEKOEN AURKAKO TRATU TXARREN GAINEKO TEORIAK

Tratutxarrenkauseiburuzkoazalpenakaskotarikoakdira.Horilortzekohainbatikuspegierabilidira,etagarrantzitsuenakaipatukodituguondoren(Pérez-RojoetaIzal,2007):

• Egoera-eredua:adinekoenaurkakotratutxarrakazaltzekosortutakolehenteo-riadugu.Haurrenaurkakotratutxarrakazaltzekoereduarekinlotutadagobe-reziki,etaezhainbestebestezenbaitindarkeria-eredurekin.Egoera-eredurakolaguntzateorikoaaskotarikoaketaugariakdireniturrietanoinarritutadago,bai-nahalere,ereduhorrenetaeskuragarridaudendatuenpirikoenarteandoikun-tzahutsaladagoelaadieraztendutenhainbatarrazoieresortudira,ereduhorre-tan oinarritu diren azterlanetan metodologia-arazo garrantzitsuak daudelaikusiz.Horregatiketabestehainbatarrazoirengatik,egoera-ereduabeharbadadesegokiadelaondorioztatzendutezenbaitegilek.

• Patologia-eredua:zaintza-arduraduenpertsonakizanditzakeenezaugarrija-kin batzuetan oinarritzen da teoria hori, hala nola arazo psikiatrikoak edotadroga-etaalkohol-abusua(Adelman,SiddiquietaFoldi,1998).Zenbaitarra-zoirengatik (esate baterako, alkohol-mendetasuna dela-eta) pertsona batekfrustrazioa jasatekoetabere jokabideakontrolatzekoduengaitasunamurritz

ESPARRUTEORIKOA

17

daiteke,etahorrekzerikusiadubestepertsonarenbatenaurkakoindarkeriazkoedoabusuzkoekintzekin.Tratu txar ekonomikoakere substantzia-abusuarenondorioizandaitezke,tratutxarrenerrudunaizandaitekeenak,zenbaitkasutan,diruabeharbaitukontsumoaordaintzeko(KosbergetaNahmiash,1996;Adel-man,SiddiquietaFoldi,1998).Egileugarik teoriahoribabestubazutenere(esaterako, Johnson, 1991; Kosberg eta Nahmiash, 1996; Gordon eta Brill,2001),gauregunartekodatuekereezinduteikuspegihorierabatziurtatu.

• Gizarte-elkartrukearen� teoria: teoria hori printzipio batean oinarrituta dago,etaprintzipiohorrijarraiki,gutxienezbipertsonarenarteansariaketazigorrakelkartrukatzeabarneanhartzendutegizarte-elkarreraginek;horretazgain,adie-razitako elkarreragin horretan sariakmaximizatzeko eta zigorrakminimiza-tzekojomugaduteinplikatutakogizabanakoguztiek,etaberaz,onurakkostuakbainohandiagoakdireneanetaharremanarengogobetetze-mailaalternatibekinalderatuzlordaitekeenabainohandiagoadeneanbainoezinduteiraungizarte-elkarreraginek (Schiamberg etaGans, 2000).Adierazitako teoriaren arabera,baliabideaklortzea(esaterako,diruaedota laguntza)eta/edozerbitzuak jaso-tzeaedotasentimendupositiboakelkartrukatzea(besteakbeste)dakartesariek,eta zigorrek, ostera, sentimendu negatiboak elkartrukatzea, baliabideak etazerbitzuakkentzeaedotazigor-jokabideakelkartrukatzea.Bipertsonarenarte-koelkarreraginaorekatuadenean,Homans-en(1961)hitzetan,gizarte-elkarre-ragina banaketa-justiziaren legeari jarraiki gertatzen da; adierazitako legea«pertsonajakinbatekgizarte-elkarreraginjakinbateanjasobehardituensarienetaberegainhartubehardituenkostuengainekoitxaropenei»buruzkoada,eta«horien arteko banaketa bidezko gisa hauteman behar du pertsona horrek».Legehoribetetzenezbada,sumina,erresuminaetazigorraagertzendira.Bainateoria horrek zerbait aurreikusten du, eta bitxia da aurreikuspen hori: tratutxarrakdesorekahorigertatzendennorabideaaldebaterautzitaagertukodira,edobestemodubateanesanda,«inpotentziazko/autoritaterikgabeko»egoerandagoenaadinekoaedotratutxarrenerrudunaotedenkontuanhartugabe(Hen-derson,Buchananeta�Fisher,2002).Beraz,adierazitakoteoriaerrazerabildai-teke adinekoen aurkako tratu txarrak agertzerakoan zera argudiatzeko, tratutxarrakpairatzendituenadinekoak,elkarreraginadutenpertsonekinalderatuz,babesgabeagodaudela,mendetasun-mailahandiagoadutelaetaahulagoakdi-rela,etaondorioz,elkarreraginarekinjarraitzekoalternatibagutxiagodituztela.Bestalde,tratutxarrenerrudunaizandaitekeenakbiktimaizandaitekeenarekinduenmendetasuna ere tratu txarrerako arrisku-faktorea dela frogatu da; ho-nenbestez,tratutxarrenerrudunaizandaitekeenababesgabeeta/edoindargabesentitzen denean eta kontrol-faltaren edota botere-galeraren konpentsazioabilatzenduenean, indarkeriadugugerta litekeenondorioetakobat.Alabaina,harremanestuetako—harremanpertsonaletako—kostuaketaonurakzehazte-

18


koedobalioestekoarazoakdaude,etaberaz,adierazitakoteoriaezdanahikoaadinekoenaurkakotratu txarrakerabatagertzeko(Henderson,Buchanan,eta�Fisher,2002).

• �Interakzionismo�sinbolikoaren�teoria:adinekoenaurkakotratutxarrakager-tzekogaratutakobesteazalpenteorikoposiblebatduguhori.McCall-eketaSimmons-ek(1966)garatutakoikuspegihorierabiliz,inteakzionismosinbo-likoa uste jakin baten barnean hartuta dago; uste horren arabera, gizarte-elkarreraginagutxienezbipertsonarenartekoprozesuada,etahorretazgain,(1)denborangertatzenda,(2)identifikadaitezkeenetamodumalguanelka-rrekinlotutaetasekuentziatutadaudenhainbatfaseerrepikariditu,eta(3)etengabeko negoziazioa eta birnegoziazioa behar du topaketaren esanahisinbolikoarengaineko«adostasuna»ezartzeko.Honenbestez, teoriahorrenarabera,kontuaezdasariedozigorjakinbatzueierantzutea,elkartrukeso-zialaren teoriakaldarrikatzenduenbezala;aitzitik, interakzionismosinbo-likoarenteoriari jarraiki,gizarte-eragileekbaliozkotzatjotakojomugakdi-tuzte,etaaldiberean,motibaziojakinbatzukematendizkietegainerakoei,horienjardunariedotajokabidearidagokienez,etamotibaziohoriekezdutezertanbatetorrigainerakoekberengainhartutakoekin.Gizarte-elkarreragi-narenfaseenbarneanhartzendiraprozesukognitiboa,inprobisazioa,rolenatribuzioaetafinkapena,elkarrekikotasunaetabateragarritasuna,etahorie-takorenbateandesfaserikgertatzenbada,gatazkagertaliteke,baitaelkarre-ragina amaitu ere.Horrelako testuinguruetan, rolaren irudikapendesegokigisa kontzeptualiza daitezke adinekoen aurkako tratu txarrak. Esate bate-rako, adinekoenelkarreraginadutengizarte-taldeetako rol-finkapeneanal-daketarenbatsartudelakogerta litezketratu txarrak,askotanseme-alabakgurasobilakatuzetagurasoakseme-alaba.Aurrekokasuetanbezala, teoriahorrek abantailak eta desabantailak ditu, adinekoen aurkako tratu txarrenazalpengisaerabiltzearidagokionez.

• Zahar�tzearen� ekonomia� kritikoaren� eta� ekonomia� politikoaren� ikuspegi� teo-rikoak:adinekoenbizitzan(marjinatuakdiraadinekoakgizartean,familia-in-gurunearenbarruannahizkanpoan)gizarteakdueneraginanabarmentzenduteadierazitakoteoriek.Ereduhorrenbarruanzeraadieraztenda,adinekoekdituz-ten arazoetakoasko ezdira zahartze-prozesuarenberezkoprozesubiologikoedonaturalenondorio;horrenordez,adinekoenrolaketabaliabideakmugatzendituzten gizarte-desberdintasunak irudikatzen dituzte. Egile askoren aburuz,zahartzarokopobreziarenetamendekotasun-estatusarengizarte-eraikuntzaetagure gizartean adinekoek balio gutxiago edukitzea gizarte-politiken ondoriodira,nahizetaezesklusibokihorienondorio.Teoriahorrek«mendetasunegitu-ratu»terminoabiltzendu;terminohorrekzerairadokitzendu,adinekoenbizi-

ESPARRUTEORIKOA

19

tzakkudeatzendituztengizarte-etaosasun-zerbitzueketaerakundeek(adibi-dez, adin jakin batean erretiratu beharra, pentsioa kobratzea soldata kobratuordez,etxe-esparruanrolakintituzionalizatzeaetamurriztea),adinekoenmen-detasunaetamarjinazioaareagotzenlaguntzendute.Teoriahorrenarabera,gi-zarteakadinekoakmarjinatzendituelakosortuohidiratratutxarrak(Papado-poulosetaLaFontaine,2000).

• Teoria� feminista: sexu desberdinetako gizabanakoen arteko harremanen ba-rrukobotere-desorekarenaraberaagertzendituteoriahorrektratutxarrak(Pa-padopoulosetaLaFontaine,2000).Gerontologia-esparruetanoihartzuntxikiaizanduteoriahorrek,hainzuzenere,problematikahoriemakumeenaurkakoindarkeriarendesberdinadelakousteosoabaitutegerontologoaskok.

• Gehiegizko�eskariak:gehiegizkoeskarienedota«zaintzaileakituaren»teoriakegindakoproposamenarenarabera,adinekoazaintzean,zaintza-lanhorienar-duradunakabusuzjokatzekoarriskuhandiagoaizanohidu(Henderson,Bucha-nanetaFisher,2002).Zenbaitkritikarirenhitzetan,tratutxarrenerrudunaizandaitekeenarierantzukizunakentzendioteoriahorrek(PillemeretaFinkelhor,1989);bestebatzuek,ostera,zeraderitzote,adinekoakzaintzendituztenper-tsonengehiegizkoestresa, etaberaz,prebentziorakoahaleginakestresaarin-tzerabideratubehardira,biktimaposiblearenonurarako.Teoriahoriezagunsamarraizandaadimen-osasunekoprofesionalenarteannahizoroharbiztanle-ria osoaren artean, beharbada, esku hartzeko estrategietara erraz zuzentzekobalioduelako.Ezdaustekabekoazerbitzuaskok(esatebaterako,etxezetxekolaguntzaedota«gurpilengainekojanaria»),gobernu-funtsakdituztenagentziaaskoklagunduta,adinekoazaintzeagatiksortutakokargatxikiagotzekojomugaizatea.

• Indarkeria�belaunaldiz�belaunaldi�transmiti�tzea:bestehipotesibatekadieraz-tenzuenez,«ikasitakoindarkeriak»etafamilienbarruanindarkeriabelaunaldizbelaunalditransmititzeakgarrantzihandiadu(Ansello,1996;QuinnetaTomi-ta,1997;GordonetaBrill,2001).Teoriahorrekbildutakohipotesiarijarraiki,saminaetafrustrazioaadieraztekobaliabidegisa ikasitakometodoaduguin-darkeriazkojokabidea(WolfetaPillemer,1989).Tratutxarrenzenbaitegoeraezkontide-indarkeriazko egoerak izan daitezke; horrelakoetan, gizabanakoakelkarrekin iritsi dira zahartzarora, eta adin aurreratua hastean eta ondorioz,osasun-zaintzakosistemekikoetagizarte-zerbitzuekikoharremanakhandiago-tzean,adinhorretanindarkeriaazaleradaitekelehenaldiz.Horretazgain,bestehainbatgauzaere teorizatudira, esatebaterako, tratu txarrenzenbait egoeraalderantzizkoindarkeriarenondoriodirela,hots,gaureguntratutxarrenerru-dunaizandaitekeena,beharbada,gaureguntratutxarrakjasatenaridenadine-koarentratutxarren(haurrenaedotaezkontidearena)biktimaizanzelairaga-

20


nean (Ansello, 1996), edota harreman horren historian, indarkeria arau gisaonartu dela azkenean (Papadopoulos etaLa Fontaine, 2000).Horretaz gain,bestehipotesibatereiradokida,zehazki,haurtzaroantratutxarrakjasanzituz-tengizabanakoakindarkeriazkoziklohorrenzatiizaterairitsiohidirela,zuze-nekobehaketarenbitartezjokabide-ereduberberagaratuz(Adelman,SiddiquietaFoldi,1998;Henderson,Buchanan,eta�Fisher,2002).Zahartze-prozesuare-kinbateragertatutakobotere-aldaketan,seme-alabahelduakadinekogurasoenzaintzaile bilakatu ohi dira, eta horrek, honenbestez, iraganean tratu txarrakpairatuzituenpertsonarimendekatzekoaukeraematendio,gurasoakgaizkitra-tatuznahizgurasoekinzabarkeriagauzatuz(GordonetaBrill,2001).Zirkunstan-tziahorietan, adinekoagaizki tratatzenduenpertsonagatazkeiaurreegitekoestrategiaikasilegezaridaerabiltzenindarkeria,edoleheniradokidenbezala,iraganean jasandako tratu txarrengatik mendekatzeko estrategia ikasi legez.Genero-indarkeria eta haurren aurkako tratu txarrak kontuan hartuz, zenbaitdatuk teoria hori babesten badute ere, teoria hori adinekoen aurkako tratutxarretarazabaldaitekeelaegiaztatzenduendatusinesgarririkezdagooraindik(Biggs,PhillipsonetaKingston,1995).

• Eredu� ekologikoa: Jakintza-alor horren konplexutasuna kontuan hartuz, etahainbatarrisku-faktoregarrantzitsuzaintzaileekinetazainduekin,testuinguruedoingurunesozial/kulturalarekinetapertsonektestuinguruarekindutenelka-rreraginarekinlotutadaudelaegiaztatuondoren,ikuspegiekologikoahoberenaizan litekeadinekoenaurkako tratu txarrakazaltzekobehardirenbaldintzakjorratzeko.Laburbilduz,bizitzanseme-alabaheldueketaadinekogurasoekdi-tuzten harremanen —belaunaldi arteko harremanen— interpretazioa eskaindiezagukeereduhorrek,prebenitzekoetaeskuhartzekoprogramakgaratzekooinarrigisa,zahartutakoegungogizarteanadinekoenetahorienfamilienbizi-kalitateahobetzekoxedez(SchiambergetaGans,2000).

Ereduhorizabalagoakdirenkontzeptuzkobiesparrutatikdator:gizaikuspegiekologikotik, bereziki, Bronfenbrenner-en eredutik (1979, 1986, 1995) etabizi-ibilbidearenikuspegitik(SchiambergetaGans,2000).Horretan,Bron-fenbrenner-en jatorrizkoereduaaldatuzen, ikuspegibifokala txertatuz, etaadinekogurasoenfiguranetaseme-alabahelduenfiguranaldibereanoinarri-tuz(jatorrizkoereduapertsonabakarbateanoinarritzenzen).Garapenonto-genikoaereaztertzendabifigurahorietan(esatebaterako,generoa,egoerazibila, eta abar). Pertsonen arteko harremanak harreman horien askotarikotestuinguruen barruan aztertzen dira (biologikoa, fisikoa/ekologikoa, per-tsonenartekoa,soziokulturala,politikoa,ekonomikoaetahistorikoa),etaho-rretazgain,denboranpertsonahorienartekoelkarreraginetanetaelkarrekikoharremanetangertatutakoaldaketaereikertzenda.Hortaz,ereduhorrenara-

ESPARRUTEORIKOA

21

bera,banako,pertsonenartekoetagizarte-arlokofaktoreenondoriozagertzenda indarkeria. Horren abantaila zera da, adinekoen aurkako tratu txarreiburuzko azterketa gizarte-gai zabalagoekin lotzea ahalbidetzen duela, hainzuzenere.

Ikuspegi ekologikoak, profesionalei arazoaren konplexutasunari erantzutekogaitasuna emateaz gain, arrisku-faktore desberdinen arteko harremanak etamendetasunakulertzekoesparruaereematendigu.Ingurune-akordiobatenba-rruanarrisku-faktoreakantolatzeak(Bronfenbrenner,1979,1986,1995)fakto-rehorietakobakoitzakgainerakoetandueneraginanabarmentzendu,etaho-rrenbestez, familia-zaintzaren testuinguruaren barruan tratu txarrek dutendinamikahobekiulertzekogaitasunaematendieikertzaileei.

Ikusdaitekeenez,zenbaitteoriaintraindibidualakdira,etahorretazgain,per-tsonenezaugarrietanezezik,alkoholarenedobestelakodrogenabusuaketapsiko-patologiak(esatebaterako)dituztenefektuetanoinarritutakoindarkeriarenkausakhartuko lituzkete barnean.Beste teoriak batzuk, aldiz, soziopsikologikoak dira,etaindarkeriazkojokabideagaratzeanpertsonakduenelkarreraginaetaikaskun-tza-rolahartzendituztekontuan;horrelakoadugu,hainzuzenere,gizarte-ikaskun-tzaren teoria, eta horri jarraiki, indarkeria gauzatzen ikasi duten haurrak tratutxarrenerrudunakizandaitezkeheltzean;agertutakoagorabehera,zeraikusida,haurtzaroan indarkeriapairatudutenhaurguztiekheltzeanezdutelazertan izantratutxarrenerrudun,bainahalazere,indarkeriagauzatzendutenenarteanhaur-tzaroan gaizki tratatutakoak nagusi direla egiaztatu da. Bestalde, indarkeriarengarapeneangizarte-egituraketaerakunde-antolakuntzakosogarrantzitsuakdirelanabarmentzen dute teoria psikosozialek, esate baterako, zahartzearen ekonomiapolitikoarenondoriozkoteoriaguztiek.Beraz,zenbaitegilek,halanolaAnsello-k(1996) honako hau ondorioztatzen dute: etxeko indarkeriaren edozein moduk—adinekoenaurkakotratutxarrekbarne—azalpenbatbainogehiagodu,etateo-ria desberdinek korapilatsua den arazo baten zenbait alderdi baino ez dituzteagertzen.Ikerketakiradokitzenduenez,adierazpenteorikoak,adinekobiktimapo-sibleenetahoriekjasandakotratutxarrenerrudunizandaitezkeenenbanakoezau-garriakezezik,horrelakoegoerakgertatzendirentestuinguruorokorrak(Schiam-bergetaGans,2000;KosbergetaNahmiash,1996)aztertzerabideratubehardira(ereduekologikoanaipatudiraalderdihoriek).

Laburbilduz,adinekoenaurkakotratutxarrengainekoteoriagarrantzitsuenakdeskribatuondoren,ondoriobakarbatateradezakegu,osoarazokorapilatsuadi-relaadinekoenaurkakotratutxarrak,etahorriburuzkojakintzagutxisortudelaoraindik ere.Giza indarkeriaren edozein azterketatan ardatz nagusi behar duendimentsioanitzekoikuspegiaezinbestekoadaadinekoengainekoikerketa-esparruhorretanere.

22


1.5. ADINEKOEN AURKAKO TRATU TXARREN EPIDEMIOLOGIA

Tratutxarrekadinekoenarteanduteneraginarenbalioespenariburuzkoazterlanugarieginbadiraere,batikbatnazioartean(ondorendeskribatukodiraazterlanho-riekxehetasunez),datuorientagarrigisabainoezindiraerabiliazterlanhorienemai-tzak,etaeztratutxarrenprebalentziarengainekobalioespenzehatzgisa.Hortaz,adi-nekoen aurkako tratu txarren presentziaren balioespena ezagutzeko xedea izangolukeenazterlanegokiaetazehatzaegitekopremiafuntsezkoada.Jakinarazieta/edodetektatugabekokasuenkopuruaizugarrihandiadenezgero,leheniketabehinadi-nekoenaurkakotratutxarrensusmoarenprebalentzianolakoadenjakiteaereezinbes-tekoada.Edonolaere,adinekoenaurkakotratutxarrenegoerariburuzkoinformazioa—kuantitatiboanahizkualitatiboa—edukitzeabeharrezkoadeladeritzoteguztiek,etaeztabaidaezinadahori.Lowenstein-eketabestehainbategilek (2009)aditzeraeman dutenez, horrelako egoerak detektatzeko, horietan esku hartzeko eta azkenburuan,egoerahoriekprebenitzenlaguntzekobaliokodutenpolitikak,jarraibideaketaestandarrakgaratuahalizangodiraadierazitakoinformaziohorriesker.

Haatik,adinekoenaurkakotratutxarrakgizarte-arazotzathartubeharbadiraere(gizarte-arazoakdirenaldetik),laginnazionaladierazgarrietanoinarritutakoazter-lan sistematikogutxidaude.Lehenazterlanek—esploraziozkoak izanzirenek—arazometodologikougaridituzte,etahortaz,emaitzahoriekorokortzekogaitasunamugatuada(Lowenstein,etal.,2009).80kohamarkadazgeroztikegindakoazter-lanenkalitatemetodologikoahandiagoabada ere, laginei eta tresnei dagokienezzenbaitirizpidetan—esatebaterako,azterlanenbarneanhartubeharrekotratutxarmotetan—akordiounibertsalakfaltazaizkielaerakustendute.Gehienektratutxarfisikoak,hitzezkoak/psikologikoak,esplotazioekonomikoaetazabarkeriabiltzenbadituzteere,zenbaitzuekkategoriadesberdinakjasotzendituzte.Esatebaterako,tratu txarsozialenkategoria(YanetaTang,2001).Orobat, ikerlanaskokzenbaitahulgune dituzte, esate baterako: ez oso definizio argiak edo definizio hutsalak,tratutxarmotadesberdinaknahastea(haurrenaurkakoa,bikotekidearenaurkakoaetaadinekoenaurkakoa),kontzeptuzkofuntsatzeargirikgabekoneurridesegokiak,biztanlerian oinarritutako datu gutxi, edota laginketa-prozedura argirik ez (esatebaterako, laginketa-metodoa, laginaren neurria, laginaren adina, hiri- edo landa-laginaedotalaginnazionala,etaabar),etaahulgunehorieneraginez,hainbatalder-dimugatutageratzendira,halanolaemaitzenadierazgarritasunaetaorokortzepo-siblea, informazioa biltzeko metodo desberdinak erabiltzea (adibidez, telefonobidezkoelkarrizketak,postazbidalitakogaldera-sortak,edotazuzenekoelkarrizke-tak),informazioabiltzendutenpertsonenartekoaldeak(tratutxarretanprestakun-tzaizandutenprofesionalakedohalakoprestakuntzarikgabekoak,merkatu-azter-

ESPARRUTEORIKOA

23

lanenenpresak,etaabar), tratutxarrakebaluatzekoerabilitakotresnak(adibidez,azterlan askotan Conflict Tactics Scale —CTS2, Strauss et al., 1996— eskalaerabiltzendute,edobestela,adinekoenaurkakotratutxarrakaztertzekoKanadakolan-talde batek—Canadian Task Force— edotaAmerican MedicalAssociationelkarteak—Lowenstein,etal.,2009—eratutakotresna).Arazometodologikoetakontzeptuzkohoriekguztieknabarmenoztopatzenduteegindakoazterlandesber-dinetanlortutakoemaitzenalderaketa.Bestemodubateanesanda,arazometodolo-gikoakzeinkontzeptuzkoarazoakdaude,bainaargidagoadinekoenaurkakotratutxarrakexistitzendirelafrogatzekobaliodutelaazterlanhoriek.Fenomenohorrenerrealitateanolakoadenjakitekolanaoztopatzendutenzailtasunedogaienartekobestebatzerada,horrelakoazterlanetanlortutakoinformazioanolaerabiltzenden,hainzuzenere.Gehienekiturribakarbatdutetratutxarrenkasuakberrestekooina-rrigisa,bainaegiaesan,iturribakarbatenbitarteztratutxarrakdaudelakosusmoaizandezakegusoil-soilik,ezin izangodugutratu txarrakdaudelasekulaberretsi.Tratutxarrenkasuakberresteko,ezinbesteaneginbehardiraebaluazioxehatuetadiziplinaanitzekoak,adinekoarengainekoakezezik,tratutxarrenerrudunizandai-tekeenarenetaegoerarentestuinguruarengainekoak.

Tratutxarrenprebalentziarenzifrakidentifikatzekoxedez,zenbaitazterlanegindirahainbatherrialdetan.

Egindakoikerlanenarabera,etxekoesparruangertatzendiramaiztasunhandie-nezadinekoenaurkakotratutxarrak(Ohetal.,2006).Hainbatprebalentzia-azterlanegindira,etaazterlanhorienemaitzetanosotasadesberdinakagertzendira(azterlanbatzuenarabera,adinekoen%1ektratutxarrakjasanditu,etabestebatzuenarabera,berriz,%52,6k).Begien bistakoa da zifra horiek egindako azterlan gehienen ahu-leziarenadierazgarriargiakdirela,etabaitahorienemaitzakerabiltzeanizanbeharre-kozuhurtziarenakere.Bestalde,tratutxarreneraginaetxe-esparruanhandiagoadelaesateakezindituinolazereezkutatuerakunde-,gizarte-edotaosasun-esparrukotratutxarren gaineko ikerketak dakartzan zaitasunak, askotan, gaindiezinak. Izan ere,egoitzetanedotaospitaleetangaihorriburuzkoikerlanakosourriakdira,etazenbaitherritan,adibidez,gurean,horrelakorikezdago,etahortaz,ikertutakoesparrubaka-rreantratu txarreneraginahandiagoadelaerabatekoziurtasunezesateaarriskutsuadeladirudi(gutxienez).Halaetaguztizere,antzadenez,tratutxarreketajokabidedesegokiekerakunde-esparruanduteneraginakzuzenekoloturaduherrialdebakoi-tzeanadinekoentzatindarreandagoenzerbitzu-ereduarengarapen-mailarekin.Kolek-tibo horrek zenbat eta garapen eta ongizate handiagoa eduki, orduan eta eragintxikiagoaizangodutetratutxarrekbertan.

Jarraian,etxe-esparruangarrantzihandienadutenprebalentzia-azterlanakaurkez-tukoditugu,ordenakronologikoan.

24


1.5.1. NAZIOARTEKOAZTERLANAK

AdinekoenaurkakotratutxarreiburuzkolehenazterlanakEstatuBatuetaneginziren.1979an,Lau-ketaKosberg-ekesplorazio-azterlanbateginzutenerkidegoanbizi ziren adineko 404 pertsonarekin.Azterlan horren emaitzei jarraiki, laginaren%9,6k tratu txarrensintomakzituen (tratu txar fisikoa,psikologikoaedotaekono-mikoa);tratutxarfisikoakgertatzenzirenmaitasunhandienez,etaondoren,psikolo-gikoak(BlocketaSinnott,1979).Gainera,zeraondorioztatzenzenazterlanhorretan,adinekoenaurkako tratu txarrak iasekulaezzeudelamotabakarbateramugatuta.Horretaz gain, beste hainbat gauza ere ondorioztatu ziren, adibidez, tratu txarrenbiktimakemakumeakizanohizirelamaiztasunhandiagoz(%77),edotatratutxarrenerrudunak,maiztasunhandienez,alabakizanohizirela(%30),etahorienondoren,semeakedoemakumezkobilobak(%14);azkenik,azterlanhorrenarabera,ezkonti-deenganedotaanai-arrebengandutetratutxarrekeragintxikiena,bereziki,arrebaedoahizparengan(%12).

Urtehorretanbertan,Block-eketaSinnott-ekbesteazterlanbateginzuten,etaazterlanhorretanaurkituzutenez,adineko73pertsonaelkarrizketatuen%4ktratutxarfisikoak,psikologikoakedotaekonomikoakjasatenzituen,emakumezkobiktimage-hiagoetatratutxarrenemakumezkoerrudungehiagoaurkituz.Besteazterlanarenka-suanbezala,tratutxarmotabatbainogehiagoaurkizitekeenaldiberean.Tratutxarpsikologikoakfisikoakbainomaiztasunhandiagozgertatuohizireladeskubrituzuten.

1983an,Gioglio-ketaBlakemore-k65urtebainogehiagokopertsonenlaginbathartuetaelkarrizketakeginzituzten;erkidegoanbizizirenlaginhorretakopertsonak,etaausazaukeratuzirenNewJerseybarruan.Elkarrizketatutako342pertsonen%1ekaitortuzuentratutxarmotarenbatpairatzenzuela.Tratutxarekonomikoakizanzirenmaiztasunhandienezaurkitutakomodalitatea.

1989an,Pillemer-eketaFinkelhor-ekausazkolaginbatekineskalahandikoazter-lanbateginbeharzelaidentifikatuzuten,adinekoenaurkakotratutxarrenprebalen-tziaetaizaeraegiaztatzekoxedez.InstituzionalizatugabeakizakiBostonekometro-poli-arean bizi ziren adineko 2.020 pertsonak hartu zuten parte azterlan horretan.Telefonobidezkonahizzuzenekoelkarrizketakeginzitzaizkienadinekoeietahorienahaideei.Ikertutakotratutxarmotakhonakohauekizanziren:

• Tratu��txar�fisikoak:adinekoarenaurkakoindarkeriafisikozkoekintzabatgu-txienez.

• Tratu��txar�psikologikoak:aurrekourtean,irainakedomehatxuakgutxienez10aldiz.

ESPARRUTEORIKOA

25

• Zabarkeria:azkenurtean,egunerokobizitzako jarduerakegitekobeharrezkolaguntzaezematea,10aldizedogehiagotan.

Adinekoen%3,2ktratutxarmotarenbatjasanzuelaaurkituzen.%2ktratutxarfisikoakjasanzituen,%1,1ek,ostera, tratu txarpsikologikoak—azterlanhorretan,hitzezkoerasogisadefinituak—,eta%0,4k,aldiz,zabarkeria.Gaizkitratatutakoadi-nekoen%52gizonakziren.Halaber,azterlanhorretan,tratutxarrenerrudunakbikti-men ezkontideak ziren gehienbat (%58), eta horien ondoren, seme-alabak (%24).Zabarkeriarietatratutxarpsikologikoeidagokienez,horrelakokasuenmailakhaintxikiak izatearen arrazoia erabilitako definizioak dira beharbada. Edo bestemodubateanesanda,tratutxarfisikoenpresentziaaintzathartzeko,behinbakarrikgerta-tzeanahikoazen,bainazabarkeriarenedotatratutxarpsikologikoenkasuan,berriz,gutxienez10aldizgertatuizanaezinbestekoazen.

Urtehorretan,Tornstam-ek(1989,honakohonetanaipatua:Kivëlaetal.,1992)SuedianetaDanimarkan telefonobidezegindako inkestabatean,parte-hartzaileen%17kgaizkitratatutakoadinekorenbatezagutzenzuelaadierazizuen.

90ekohamarkadan,bestalde,adinekoenaurkakotratutxarrekerkidego-esparruanzuten prebalentziari buruzko hainbat azterlan egin ziren.Adibidez, Homer-ek etaGilleard-ek(1990)adinekopertsonen51zaintzaileelkarrizketatuzituzten(adinekohoriekgeriatria-unitatebateanonartuzituzten,zaintzaileek«atsedenhartzeko»auke-raizanzezaten).Horiekberenetxeetanelkarrizketatuzituzten,egonzitezkeentratutxarfisikoak,psikologikoak—kasuhorretan,hitzezkotratutxargisadefinituak—etazabarkeriaebaluatuz.Pillemer-enetaFinkelhor-en(1989)azterlaneanerabilitakode-finizioberberak erabili zituztenbertan.Adinekoen aurkako tratu txarmotarenbataitortuzuen%45ek.Horienartean,%27ktratutxarmotabataitortuzuen,%14k,al-diz,bimota,eta%3k,azkenik,hirumota.

Podnieks-ek(1992)ereazterlanbateginzuen,adinekoenaurkakotratutxarrenprebalentziaetazirkunstantziakidentifikatzekojomugarekin, lehenaldizKanadan.Adineko2.008pertsonarekinelkarrizketakizanzituentelefonobidez;ausazaukeratuzituztenelkarrizketatuak,betiereerkidegoanbizibaziren.Lautratutxarmotaaztertuziren adierazitako azterlanean: ekonomikoa, psikologikoa, fisikoa eta zabarkeria.Elkarrizketatutako adinekoen%4k tratu txarmota bat edogehiago jasaten zitueladeskubrituzuten;tratutxarhorienerrudunakbikotekidea,ahaiderenbatedotabestepertsonaesanguratsurenbatziren.Adinekoekmaiztasunhandienezjasandakotratutxarmotatratutxarekonomikoakziren(%2,5),bestehainbatazterlanekiko(GlioglioetaBlackmore,1983)koherentziarieutsiz,ondoren,tratutxarpsikologikoak(%1,4),ondoren,fisikoak(%0,5),etaazkenik,zabarkeria(%0,4).Emaitzahoriek,oraingoanere,tratutxarmotabakoitzariemandakodefinizioenaraberakoakdiraagian.Kasuaktratutxarfisikotzatedoekonomikotzatjotzeko,azterlanhorretannahikoazenadine-

26


koek65urtebetezituztenezgeroztikbehinbakarrikgertatuizana,bainazabarkeria-tzatedotatratutxarpsikologikotzathartzeko,berriz,zabarkeriarenkasuangutxienez2-10aldizgertatubeharzenazkenurtean,etatratutxarpsikologikoenkasuan,ostera,azkenurtean10aldizedogehiagotan.

1992an,Kivelä-ketabestehainbategilekazterlanbateginzutenFinlandiakohirierdiindustrializatu batean, 65 uretik gorako pertsonen artean tratu txar fisikoek,psikologikoek,ekonomikoeketasexualeketazabarkeriakzuteneraginanolakoazenjakitekoxedez.Dementzia—neurrizkoaedotalarria—zutenpertsonakaldebaterautziziren,horrelakoekezinbaitziotengaldera-sortarierantzun.65urtetikgorakoakizanikerkidegoanbiziziren1.225pertsonak—zehazki,480gizoneketa745emaku-mek—hartuzutenparteazterlanhonetan,etadatuakpostabidezigorritakogaldera-sorten,ebaluazioklinikoenetazuzenekoelkarrizketenbitartezjasoziren.Erabilitakogaldera-sortek hainbat gairi buruzko galderak jasotzen zituzten, zehazki, honakohaueiburuzkoak:egoerasozioekonomikoa,osasuna,depresioaetabestelakosinto-mak,gaitasunfuntzionalak,gizarte-partaidetza,zaletasunak,bizitzarekikogogobete-tze-maila, errespetu-sentimenduak, bakardadea, osasun-jokabideak, egon litezkeenarazoak eta konfiantzazko lagunak.Galdera-sortakpostaz igorri zitzaizkienparte-hartzaileei,elkarrizketakegineta lehenmailakoarretakomedikubateketaerizainbatekaztertubainobiaste lehenago.Elkarrizketaketaazterketaklinikoakosasun-zentrobatean,adinekoarenetxeanbertanedotaadinekoabizizenerakundeaneginziren.Galdera-sortanerantzungabekogalderakelkarrizketarenhasieranbetetzenzi-ren.Elkarrizketatutakogizonen%16ketaemakumeen%18kerretiratuondorentratutxarrakpairatuzituennorbaitezagutzenzutelaaitortuzuen.Elkarrizketatutakogizo-nen%3,3ketaemakumeen%8,8kerretiratuondorentratutxarrakjasanzituztelaai-tortuzuen.Guztizkotasa%6,7izanzen.Erretiratuondorenizandakotratu txarrenprebalentziak,ezezagunaketaerakundeakaldebaterautzita,%2,5izanzengizonenkasuan,%7, berriz, emakumeenean, eta%5,4, azkenik, bi sexuen kasuan.Gaizkitratatutakoemakumeentasagizonenabainohandiagoaizanzen,guztizkolagineannahiz65-74urtekoadin-taldearenbarruan,baina75-84urtekopertsonenarteanzein85urteedogehiagokoenkasuan,ezzenalderikatzemansexuarizegokionez.Gutxigorabehera,gaizkitratatutakogizonenherenaktratutxarrakjasanzituenzuelagutxi,tratutxarrenerrudunalagunenbatizanik,etalaurdenarenkasuan,berriz,tratutxarrenerruduna emaztea edota ezezagunen bat zen. Seme-alabak eta bestelako ahaideakmaiztasun txikiagoz ziren tratu txarraren errudunak. Indarkeria psikologikoa tratutxarmotaohikoenaizanzenbisexuetan.

Ogg-ek eta Bennett-ek (1992) tratu txar ekonomikoen, fisikoen eta psikolo-gikoen prebalentzia esploratu zutenErresumaBatuan.Eta horretarako, zuzenekoelkarrizketakeginzituztenerkidegoanbiziziren2.130adinekorekin,etazeraaurki-tuzuten,zuelagutxipertsonahorien%5ektratutxarpsikologikomotarenbatjasan

ESPARRUTEORIKOA

27

zuela,tratutxarhorienerrudunahurbilekosenitartekorenbatedoahaiderenbatiza-ki;%2k,bestalde,tratutxarfisikoakpairatuzituen,etabeste%2k,berriz,tratutxarekonomikoak.

1993an, Bennet-ek etaKingston-ek beste prebalentzia-azterlan bat egin zutenBritainiaHandian,etaemaitzakhonakohauek izanziren:%5,4 tratu txarpsikolo-gikoenkasuan(azterlanhorretarako,hitzezkotratutxargisadefinituak),%1,5tratutxarfisikoenkasuan,etabeste%1,5tratutxarekonomikoenkasuan.

Pittaway-ketaWesthues-ek(1993)Kanadanegindakobesteazterlanbaterako,55urteedogehiagokoakizanikgizarte-etaosasun-zerbitzuetarajoanohiziren385per-tsonaelkarrizketatuziren,etaazterlanhorretandeskubrituzenez,tratutxarfisikoenprebalentzia-tasa%14,3zen,psikologikoena,berriz,%14(azterlanhonetan,hitzezkotratutxargisadefinituzirenhorrelakoak),ekonomikoena,ostera,%20,etazabarke-riarena,azkenik,%14.Tratutxarrakohikoagoakzirenemakumeenkasuan.

Danimarkan,FinlandianetaSuedian,Hydle-k(1993)jakinarazizuentratutxarrenprebalentzia-tasa%1-8zela,hurbilekoahaideaktratutxarhorienerredunakizanik.Alemanian, bestalde, Hirsch-ek eta Brendebach-ek tratu txarren prebalentzia-tasa%10zelajakinarazizuten5urtekodenbora-tarteanprebalentziaaztertzekojomugazuenazterlanbatean;horretarako,Bonnhirikoadinekoenlaginbatigaldera-sortabatigorrizitzaionpostabidez,etaondorioztatuzenez,tratutxarpsikologikoaketaeko-nomikoakzirenohikoenak(honakohonetanaipatua:Hydle,1993).

Greziaridagokionez,erkidegoanbizizirenadineko506pertsonaelkarrizketatuzirenazterlanbaterako,etaazterlanhorretanaditzeraemanzenez,azkenurteantratutxar motaren bat jasan zuen elkarrizketatutako pertsonen %15,5ek, eta tratu txarpsikologikoak izan zirenmaiztasun handienez jakinarazitakoak (Pitsiou-DarroughetaSpinellis,1995).Emakumeekpairatzenzituztentratutxarrakgizonekbainomaiz-tasunhandiagoz.Tratutxarrenerruduna,bestalde,adinekoarenahaiderenbatizanohizenmaiztasunhandienez,batikbatezkontideaedotaseme-alabak.

IparIrlandanereazterlanbateginzen(Comptonetal.,1997),erkidegoanbizizirenadinekoek—dementziazutenek—jasandakotratutxarfisikoetapsikologikoenetazabarkeriarenprebalentzianolakoazenjakitekoxedez.Pillemer-enetaFinkelhor-en(1989)azterlaneanerabilitakokategoriaberberakerabilizituztenbertan.38zain-tzaileelkarrizketatuziren(8gizoneta30emakume),hainbatgairengainekogalderakeginez,halanolalanbidea,adinekoarekikomendetasunekonomikoa,eskuragarrizi-tuztenlaguntzak,alkohol-kontsumoa,osasunorokorraetazaindutakopertsonarekikoloturaemozionala.Laginaren%37tantratutxarrakzeudelaikusizen,etatratutxarpsikologikoak/hitzezkoakaipatuzirenmaiztasunhandienez(%34),eta jarraian, fi-sikoak (%10,5).Ezzenzabarkeria-kasurikatzeman.Zabarkeria-kasurikezaurkitu

28


izanarenarrazoia,beharbada,azterlanhorretarakoerabilitakodefinizioaizanzen(Pi-llemeretaFinkelhor,1989);horrela,zabarkeriaizanzelakontsideratzeko,ezinbeste-koazengutxienez10aldizgertatuizana.Kasuen%8tan,tratutxarfisikoaketapsiko-logikoak/hitzezkoak aldi berean gertatzen ziren. Zaintzaileen%13k jakitera emanzuenez,zaindutakopertsonaktratutxarfisikoakgauzatzenzituen,eta%34,2k,berriz,tratutxarpsikologikoak/hitzezkoak.

Australianegindakoazterlanbatektratutxarrenprebalentzia-tasa%1,2zelaera-zagutuzuen(Kurrleetal.,1997).Erkidegoanbizizirenetaadinekoariarretaematekoebaluazio-taldeetaraeramanzituztenadineko5.246pertsonazosatutakolaginbatengaineaneginzenazterlana.Maiztasunhandienezagertutakotratutxarmotapsikolo-gikoa izan zen, eta horren ondoren, fisikoa, ekonomikoa eta zabarkeria; bestalde,hainbatmotaaldibereangertatzeaohikoazen.Emakumeekpairatzenzituztentratutxarrakgizonekbainomaiztasunhandiagoz.Tratu txarrenerrudunen%57gizonakziren,%38,berriz,ezkontideak,eta%43,azkenik,seme-alabak.Egileberbereklehe-nagoegindakoazterlaneanbainoprebalentzia-tasatxikiagoadaazterlanhorretakoa(%4,6)(KurrleetaSandler,1992).Agian,azterlanbakoitzeantratutxarreiemandakodefiniziodesberdinetandatzabi azterlanhorienartekoaldea, etabaitapartehartuzutenprofesional-taldeenlan-kargadesberdineanere.

1997an,Lachs-eketabestehainbategilektratutxarfisikoen,psikologikoen,eko-nomikoen eta zabarkeriaren prebalentzia-tasa aztertu zuten, erkidegoan bizi zirenadineko2.812pertsonazosatutakolaginbateanoinarrituz.Kasuen%1,6ktratutxarmotarenbat jasanzuelaaurkituzuten.Azterlanhorretan, tratu txarmotaohikoenazabarkeria izanzen(%64),ondoren, tratu txar fisikoetapsikologikoak(%19),etajarraian,tratutxarekonomikoak(%17).Maiztasunhandienekoerrudunakseme-ala-bakizanziren(%45),etahorienondoren,ezkontideak(%26).

65-84urteizanikAmsterdamen(Holanda)erkidegoanetaberezkoetxebizitzee-tanbiziziren1.797pertsonaindependenteelkarrizketatuzirenzuzenean,tratutxarpsikologikoen (hitzezko eraso kroniko gisa definituak), tratu txar fisikoen, tratutxarekonomikoenetazabarkeriarenprebalentziazeinzenjakitekoxedez(Comijsetal.,1998).Adinekoenaurkako tratu txarrenprebalentzia%5,6zeladeskubrituzen.Tratutxarmotadesberdineidagokienez,prebalentziakhonelakoakizanziren:psikologikoak%3,2,ekonomikoak%1,4, fisikoak%1,2,etazabarkeria,azkenik,%0,2.Azterlan honetako prebalentzia-tasak beste zenbaitetan erregistratutakoakbainozertxobaithandiagoakizanziren,tratutxarrenerrudunizanzitezkeenenba-rruanahaideguztiak,lagunakedoezagunakhartuzirelako;bestezenbaitazterlane-tan,aitzitik,tratutxarrenerrudunizanzitezkeenenkategoriarenbarneanbikoteki-dea, ahaideak edota adinekoarekin bizi ziren bestelako pertsonak hartzen zirensoilik.

ESPARRUTEORIKOA

29

Baliozko eragin-datuak lortzeko xedez, EstatuBatuetan ere beste azterlan bateginzen(NationalCenteronElderAbuse,1998).60urteedogehiagokopertsonekurtebetekodenbora-tartean jasandako tratu txar fisikoak,psikologikoaketaekono-mikoak,zabarkeriaetaabandonuaebaluatuziren.Tratu txar fisikoek indar fisikoaerabiltzea zekartela kontsideratu zen, betiere gorputz-lesioak, min fisikoa edotanarriadura eragiten bazuten.Tratu txar sexualtzat hartu ziren adinekoaren adosta-sunik gabeko edozein sexu-harreman. Tratu txar psikologikotzat jotzeko, berriz,ezinbestekotzathartuzenlarritasuna,minemozionalaedotaondoezasortzea.Zabar-keriarizegokionez,adinekopertsonarekikoedozeinbetebeharbetetzekolaneanhutsegiteaedobetebeharhoribetenahiezizateaesannahizuenazterlanhorrenarabera.Adinekoazaintzekoerantzukizunaberegainhartuduenedoadinekohorrenzainketaduenpertsonakadinekohoriabandonatzeaerebestetratutxarmotabatlitzateke.Etaazkenik,tratutxarekonomikotzathartuzirenadinekoarenfuntsakedojabetzaklegezkontraedomodudesegokianerabiltzea.Tratutxarreneragina%2,36zeladeskubrituzen.Tratutxarmotaohikoenazabarkeriaizanzen(%48,7),ondoren,tratutxarpsiko-logikoak (%35,4), jarraian, ekonomikoak (%30,2), fisikoak (%25,6), abandonua(%3,6),etaazkenik,tratutxarsexualak(%0,3).Tratutxarrenbiktimakemakumeakzirenmaiztasunhandiagoz,etazabarkeriarenkasuanizanezik(kasuhorretan,emaku-meakzirentratutxarrenerrudunakmaiztasunhandiagoz),gizonakzirenerrudunakmaiztasunhandieneztratutxarmotaguztienkasuan.Orobat,kasuen%47tanseme-alabakzirentratutxarrenerrudunak.

Halaber,Vida-ketabestehainbategilek2002anhonakohauplanteatuzuten:Montrealeko psikiatria geriatrikoko zerbitzu batean sartutako adineko 126 per-tsonazosatutakotaldebateanhirutratutxarmotaren(tratutxarfisikoak,ekono-mikoaketapsikologikoak)prebalentziaetakorrelatuazehaztea.Atzerabegirakoazterlanbat—zeharkakoa—eginzuten.Hainbataldagaisoziodemografikoeba-luatuziren,halanolasexua,adina,egoerazibilaetaelkarbizitzamota.Narriadurakognitiboarenpresentziaereebaluatuzen.Horrela,kasuen%16tangutxieneztratutxarmotabatzegoelakosusmoahartuzenedotahorrelakoakzeudelaberretsizen;maiztasunhandienezaurkitutakomotaekonomikoaizanzen(zehazki,%13),on-doren, zabarkeria (%6), jarraian, tratu txar psikologikoak (%4) eta azkenik, fi-sikoak(%2).

Yan-eketaTang-ek(2004),bestalde,tratutxarfiskoen,psikologikoenetaeskubi-deenurraketenprebalentziaetaarrisku-faktoreakbalioestekoazterlanbateginzuten,HongKonghirikofamilienbarrukoadinekoakaztertuz.Erkidegoanbiziziren276adinekopertsonakhartuzutenparteazterlanhorretan.Parte-hartzaileen%27,5ekgu-txieneztratutxarmotabatpairatuzuelakalkulatuzen.Tratutxarpsikologikoakizanzenprebalentziahandienekoak(%26,8),etaondoren,eskubidepertsonalenurraketa(%5,1)etatratutxarfisikoak(%2,5).

30


Oh-eketabestehainbategilek(2006)ereazterlanbateginzuten,kasuhorretan,erkidegoanbizizirenKoreako15.230pertsonazosatutakolaginbatoinarrihartuta(etxezetxekoelkarrizketak).Aztertutakolaginean%6,3koprebalentziaikusizen,tra-tutxarpsikologikoakohikoenakizaki,etahorienondoren,tratutxarekonomikoak,zabarkeriaetatratutxarfisikoak.Seme-alabakizanzirenmaiztasunhandieneztratutxarrenerrudunak,etahorienondoren,errainak.

Besteazterlanbat(Cooneyetal.,2006)eginzenIrlandan,zaintzaileekdementziazutenadinekoenaurkagauzatutakotratutxarren(fisikoak,psikologikoaketazabar-keria)prebalentziazeinzenjakitekoxedez.82zaintzailekhartuzutenparteazterlanhorretan, eta deskubritu zenez, parte-hartzaileen erdiak baino zertxobait gehiagok—%52k—gutxienezhirutratutxarmotetakobatgauzatuzuelaaitortuzuen.Tratutxar psikologikoak izan zirenmota ohikoena (%51), ondoren, fisikoak (%20), etahirugarrenik,zabarkeria(%4).

ErresumaBatuanegindakoprebalentzia-azterlanbatean(O´Keeffeetal.,2007)tratu txar psikologikotzat edo zabarkeriatzat hartzen zirenbaldin eta azkenurteanhorrelako10gorabeheraedogehiagoegonbaziren,etagainerakotratu txarmotenkasuan, berriz, adinekoak gutxienez behin jasan bazituen. Ingalaterran, Eskozian,GalesenetaIparIrlandanerkidegoanbiziziren66urteedogehiagoko2.111pertsona(%57emakumeak,eta%43gizonak)ausazhautatuondoren,banakoelkarrizketakeginzitzaizkien.Aurrekourteantratutxarrenprebalentzia%2,6zelaikusizen,ahai-deak,adiskideakedotazaintzaileformalaktratutxarhorienerrudunakizaki.Bizila-guneketaezagunekemandakotratutxarrakbarneanhartzenbaditugu,prebalentziaorokorra%4da.Maiztasunhandienezjakinarazitakotratutxarmotazabarkeriaizanzen (%1,1), ondoren, tratu txar ekonomikoak (%0,7). Tratu txar psikologikoenprebalentziaetafisikoenaantzekoakizanziren(biak%0,4),etatratutxarsexualakmaiztasun txikiagoz jakinarazi ziren (%0,2).Gaizki tratatutako adinekoen%6kbitratutxarmotajasanzituenaurrekourteanaldiberean.Emakumeekgizonekbainotratutxarkasugehiagojakinarazizituzten.Tratutxarrenprebalentzianabarmendes-berdina zen egoera zibil bakoitzean; horrela, bananduen edo dibortziatuen artean,%9,4zen,ezkongabeenkasuan,%2,6,ezkonduenedobikotekidearekinbizizirenenkasuan, aldiz, %2,4, eta alargunen artean, azkenik, %1,4. Horretaz gain, osasun-egoeratxarraren,depresioaren,bizi-kalitatetxarrarenedotabakardadearenkasuetanprebalentziahorihandiagoazen.Tratutxarrenerrudunakhonelakohurrenkeraizanzuten,maiztasunarenarabera:ezkontideaedobikotekidea(%51),besteahaiderenbat(%49),zaintzaileformala(%13)etahurbilekoadiskidea(%5).

Israelenegindakobesteazterlanbatenjomugazerazen,ospitaleratutakoadine-koenarteantratutxarfisikoen,psikologikoen,sexualenetaekonomikoenetazabar-keriarenprebalentzianolakoazenjakitea.Erkidegoanbiziziren730adinekokhartu

ESPARRUTEORIKOA

31

zutenparteazterlanhorretan,etatratutxarrenprebalentziaazkenurtean%5,9izanzela ondorioztatu zen. Elkarrizketak zuzenekoak izan ziren, eta tratu txar motaohikoenazabarkeriaizanzen,etahorrenondoren,tratutxarpsikologikoaketaekono-mikoak(Cohenetal.,2007).

Yaffé-ketabestehainbategilek (2008)egindakoazterlanean,bestalde,Adine-koen Aurkako Tratu Txarren Susmoaren Indizea (Elder Abuse Suspicion Index,EASI)aplikatuzitzaien65urtekoakedogehiagokoakizakinarriadurakognitiborikezzutenetaerkidegoanbiziziren953pertsonari,etapertsonahorietako663kbiga-rrenfaseanhartuzutenparte;bigarrenfasehorretanGizarteLanarenEbaluazioFor-mularioa(GLEF)aplikatuzitzaienparte-hartzaileei.Adinekoen%11,9ktratutxarrakjasotzenzituztelakosusmoazegoelaaurkituzen.Susmatutakotratutxarmotaohikoe-napsikologikoaizanzen.Emakumeengantratutxarrensusmohandiagoazegoen.

2009an,Lowenstein-eketabestehainbategileklehenprebalentzia-azterlannazio-nalaeginzutenIsraelen.65urteedogehiagoko1.045pertsonakhartuzutenparteaz-terlan horretan, horien%62 emakumeak izaki.Adinekoei beren etxeetan zuzenekoelkarrizketak egin zizkieten espezifikoki horretarako entrenamendua jaso zutenhainbatikaslek.Hainbataldagaisoziodemografikoebaluatuzituzten,esatebaterako,sexua,nazionalitatea,adina,hezkuntza-maila,diru-sarrerak,egoerazibilaetaelkarbizi-tzamota.Egunerokobizitzakojardueretarako—EBJderitzenetarako—mendetasuna,osasun-egoera orokorra eta adimen-osasuneko egoera, gizarte-laguntza formala etainformala jasotzeko aukera eta erkidego-baliabideen erabilera ere ebaluatu ziren.Azkenurteangertatutakotratutxarmotadesberdinakebaluatzeko,hainbattresnaera-biliziren,adibidez,tratutxarfisikoak,sexualaketapsikologikoakedohitzezkoaketaaskatasun-murrizketaebaluatzeko,ConflictTacticsScaleeskala(CTS2,Straussetal.,1996)erabilizen,esplotazioekonomikoaebaluatzeko,berriz,bederatzigalderaeginzitzaizkien,etazabarkeriaebaluatzeko,azkenik,zerahartuzenkontuan,bostEBJta-rako laguntzabehar izateaetahalakorikez jasotzea.Ateratakoemaitzakadieraztendutenez,zabarkeriaaldebaterautzita,laginaren%18,4ktratutxarmotetakobatjasanzuen;tratutxarhorienartean,ohikoenakhitzezkoakziren(%14,2),ondoren,esplota-zioekonomikoa(%6,4),etatratutxarfisikoeketasexualek,aitzitik,askozereprebalen-tziatxikiagoazuten(zehazki,%2);horretazgain,%2,7kaskatasun-murrizketapairatuzuen,esatebaterako,etxeangiltzaperatutauztenzituztenedotatelefonoaerabiltzenezzietenuzten.Egunerokobizitzakooinarrizkopremiaknahizpremia instrumentalakbetetzearekinlotutakozabarkeriaizanzenmotaprebalenteena,%26ingurukopresen-tziarekin.Soilikoinarrizkopremiakbetetzearekinlotutakozabarkeriakontuanhartzenbadugu,zifrahori%18dugu.Arabiaremakumeekzutenhitzezkotratutxarrak,aska-tasun-murrizketa,esplotazioekonomikoaetazabarkeriapairatzekoarriskuhandiena.Arabiaremakumeariberegizarteanesleituzaionrolarekinlotutadagohori,beharba-da.Emakumeek—judutarreknahizarabiarrek—jasatenzutenindarkeriafisikoaeta

32


sexualaprobabilitatehandiagoz.Tratutxarfisikoetasexualenetaaskatasun-murrizke-taren errudun gehienak biktimaren ezkontide edo bikotekidea ziren, eta esplotazioekonomikoarenkasuan,ostera,errudungehienakseme-alabahelduakziren.Erredu-nenosoehunekotxikiazegokienzaintzaileformalei.

1.5.2. AZTERLANNAZIONALAK

2001ean,TeresaBazoirakasleakadinekoenaurkakotratutxarreiburuzkolehenazterlanaeginzuenEspainian,etxezetxekolaguntzakozerbitzuajasotzenzutenadi-nekoenarteantratutxarrekzutenprebalentziazeinzenjakiteko.Azterlanhorretan,EAEko,AndaluziakoetaKanarietakoetxezetxekolangileekhartuzutenparte,galde-ra-sortenbitartez.Azterlanhorrenemaitzenarabera,prebalentzia%4,7zen(n=111),etaemakumeakzirentratutxarmotahorrenbiktimaohikoenak.Seme-alabakager-tzendiratratutxarrenerrudunohikoengisa.Ikerlanhorretanaurkitutakomaiztasunhandienekotratutxarmotazabarkeriazen,etatratutxarbatbainogehiagoaldibereanagerzitekeenzenbaitkasutan.Azterlanhoriadinekopertsonenbarrukoosobiztanle-riamota zehatz batera zuzenduta zegoen, zehazki, etxez etxeko laguntza jasotzenduten adinekoetara, hots, hainbat premia dituztenetara edo gutxienez, ahultasun-egoerandaudenetara.Ezaugarrihorietaerabilitakolaginarenneurritxikiadirela-eta,gureazterlanarekinezindainolazerealderatu;izanere,gureazterlanaberenetxeetanbizidiren,beharbadanolabaitekozerbitzurenbatbehardutenetaagianmendetasun-mailarenbatdutenadinekoetarazuzendutadago.

2005ean,Risco-k,Paniagua-k,Jiménez-ek,Poblador-ek,Molina-ketaBuitrago-kazterlanbateginzutenBadajozen,adinekoenarteantratutxarrensusmoarekinlotu-takoprebalentziaetaarrisku-faktoreakzehaztekoxedez.Azterlanean72urteedoge-hiagokoakizakinarriadurakognitiborikgabeko209pertsonakhartuzutenparte.Tra-tu txarren susmoak ebaluatzeko, bestalde, Canadian Task Force lan-taldeak etaAmericanMedicalAssociationelkarteakgomendatutakogaldera-sorta—bederatziitemekoa— erabili zen; galdera-sorta horretan, baiezko erantzun bakar bat tratutxarrensusmoarenadierazgarritzathartzenda.Azterlanhorretanlortutakoemaitzekerakutsitakoprebalentzia(tratutxarrensusmoaridagokionez)%52,6izanzen.Argidagohorrelakoprebalentzia-indizeaonartzekozailadela.

Pérez-Cárceles-ek eta beste hainbat egilek (2008) zeharkako azterlan bat eginzuten65urtetikgorako460pertsonaoinarrihartuta;hainbatosasun-zentrorenbitar-tezaukeratuzirenparte-hartzaileak,etabanakoelkarrizketenformatukogaldera-sor-tak aplikatu zitzaizkien hautatuei. Aurreko azterlanean aipatutako galdera-sortaberberaerabilizutenkasuhorretanere.Kasuen%44,6tantratutxarrensusmoaiden-tifikatuzen,etazabarkeriaizanzentratutxarmotaohikoena.Honakoprofilhauetan

ESPARRUTEORIKOA

33

zirenohikoenak:75urteedogehiagokoemakumeak,ezkongabeakedoalargunak,bakarrikedotaseme-alabekinbizizirenaketagizarte-etahezkuntza-mailatxikiazu-tenak.Zalantzarikgabe,ezinbestekoalitzateketresnahorrenkultura-ezaugarriengai-nekoazterketasakonaegitea,litekeenabaitaezaugarrihoriekEspainiakoidiosinkra-siarekinbatezetortzea.

UrtehorretanbestebiazterlaneginzirenEspainian.Horietakobat,Pérez-Rojo-k,Izal-eketaMontorio-k (2008)egina,bihelburuorokorzituena:batetik, erkidego-esparruanadinekoenaurkakotratutxarrensusmorakobaheketa-tresnalaburra(Adi-nekoenAurkakoTratuTxarrenSusmoaren IndizeaedoEASI) (Yafféet al., 2008)erabiltzeatratutxarrakdetektatzekolagungarriaotedenargitzea,etabestetik,LehenMailakoArretakoeta/edoGizarteZerbitzuetakoZentroetarajoatendirenadinekoenarteantratutxarrensusmoabalioestea.Helburuespezifikoakhonakohauekizanzi-ren:(1)EASItresnaegokitzeaetabaliozkotzea,(2)narriadurakognitiborikgabekoadinekoenaurkakotratutxarreneta/edozabarkeriarensusmoarenprebalentziabalio-esteaerkidego-esparruan,(3)tratutxarrensusmoadutenpertsonenetahorrelakorikezdutenenprofilbereiziakezartzea,arrisku-faktoreakidentifikatzekoeta(4)faktorediferentzial bakoitzaren arrisku-indizeak zeintzuk diren jakitea. Horretarako, ze-harkakoazterlanbat—zentroanitzekoa—eginzenMadrilen,MalaganetaDonos-tian;bifaseizanzituenazterlanhorrek.Lehenengofasean,LehenMailakoArretako(medikuaketaerizainak)edoGizarteZerbitzuetako(psikologoak)hainbatprofesio-naleknarriadurakognitiborikezzegoelaegiaztatuzutenEzagutzazkoMiniAzterketa(Lobo et al., 1979) aplikatuz (baztertzeko irizpidea).Ondoren, profesional horiekbanakoelkarrizketenformatukoEASItresnaaplikatuzuten.Adineko396pertsonakhartuzutenpartefasehorretan.LehenfaseanEASItresnaaplikatuondoren,bigarrenfasean parte hartzeko eskatu zitzaien parte-hartzaileei. Bigarren fasean, hainbatpsikologo edo gizarte-langilek Gizarte Lanaren Ebaluazio Formularioa (GLEF)aplikatuzietenlehenfasekoparte-hartzaileenarteko340ri.Profesionalhoriekezzeu-denEASItresnarenaplikazioarenemaitzarenjakitun.Emaitzekjakiteraemanzute-nez,adinekoenaurkakotratu txarrensusmoadimentsioanitzekofenomenoadugu,etahorrenbestez,tratutxarrakbereizitakohainbatkategoriadituenfenomenotzatjobehardira:zabarkeria,tratutxarekonomikoaketapertsonenartekotratutxarrak(tra-tutxarpsikologikoaketafisikoetasexualak).EASIosotresnaerabilgarritzathartzenda,profesionalekadinekoenaurkakotratutxarrekindutensentsibilitateahandiago-tzenlaguntzenbaitu,etahorretazgain,tratutxarrensusmoaegiaztatutaduten10ka-sutatik6detektatzeaahalbidetzenbaitu.Halaetaguztizere,lortutakoemaitzenara-bera,EASItresnakGizarteZentroetanestatistika-erabilgarritasunaduelabermatutageratzenda,bainaezLehenArretakoZentroetan.

Tratutxarrensusmoarenprebalentzia%12,1delaikusida,susmatutakotratutxarmotaohikoenapsikologikoada,etahainbattratutxarmotaaldibereangertatzeaere

34


ohikoada, bereziki psikologikoak, fisikoak eta sexualak.Tratu txarren susmoarenprebalentziahoriproiektuhonetan lortutakoabainohandiagoada,etahorrenarra-zoia,beharbada,zerada,proiektuhonenkasuanhelmuga-biztanleriaerkidegoanbizidirenadinekoakdirela,etaPérez-Rojo-renetabestehainbategilerenazterlanean,be-rriz, lehenmailako arretako zerbitzuetara edota gizarte-zerbitzuetara joaten zirelaebaluatutakopertsonak;horihorrelaizanik,adierazitakoegoerahoriekarrisku-fakto-regisajokadezakete,tratutxarrensusmoaareagotuz.Tratutxarpsikologikoensus-moatratutxarrensusmokokasuguztien%82,9tandago.Horridagokionez,tratutxarpsikologikoak egoteak alarma-seinale legez joka dezake, eta honenbestez, horiekdetektatzealehentasunezkolanada.Tratutxarrensusmoaohikoagoadaemakumeenkasuan,etatratutxarrensusmoarenerrudunakezkontideakdiramaiztasunhandienez.

ReinaSofíaContra laViolenciazentroakeginzuenbigarrenazterlana(Iborra,2008), eta zentroakberakdiseinatutakogaldera-sortabat emanzitzaien64urtetikgorak2.401pertsonari.Elkarrizketatutakoadinekopertsonen%0,8kjakinarazizue-nez,ahaiderenbatekgaizkitratatuzuenaurrekourtean,etaehunekohori%1,5eraigozenmendekoadindunenkasuan.Emakumeakizanohidirahorrelakoegoerenbikti-mak proportzio handienez. Era berean, zaintzaileei ere galdera-sortak eman zi-tzaizkienazterlanhorretan,zehazki,789zaintzaileri,etatratutxarrakmaiztasunhan-dienezematenzituztenzaintzaileekhonakoezaugarrihauekizanohizituztelaikusizen:emakumea,batezbestekoadina,adinekoenseme-alabak,zaintza-egoerarenna-hasmendu psikologikoak gaindituak.Orobat, beren aburuz gaizki tratutako adine-koek zein ezaugarri zituzten adierazi zuten zaintzaile horiek; erantzunak honakohauekizanziren:emakumeaketagizonakkopuruberberetan,nahasmendupsikolo-gikoa,narriadurakognitiboa,desgaitasunaetaestresa.

Garre-Olmo-ketabestehainbategilek(2009)ereebaluatuzutenEspainianadi-nekoenaurkakotratutxarrensusmoenprebalentzia,zehazki,Gironan.Horretarako,75urteedogehiagoko676pertsonazosatutakolaginbathartuzenetxezetxekoelka-rrizketenoinarrigisa.Elkarrizketatzaileekebaluazio-protokoloaaplikatzekopresta-kuntzajasozuten,etaprotokolohorrenbarneanAmericanMedicalAssociationelkar-teaketaCanadianTaskForce lan-taldeakadinekoenaurkakotratu txarmotaugaridetektatzekoerabilitakogaldera-sorta—tratutxarfisikoak,psikologikoaketaekono-mikoaketazabarkeriaebaluatzenduten9itemezosatua—hartzenzen.Galdera-sortahorrenerantzun-eskaladikotomikoazen(bai/ez).Aurreko12hilabeteakkontuanhar-tuz,galderetakoedozeinierantzunpositiboaemateatratutxarrensusmotzathartzenzen.Informazio-iturrinagusiaadinekopertsonaberazen,pertsonahorrekentzumen-edoulermen-arazolarriakzituenkasuetanizanezik.Horrelakokasuetan,adinekoarenahaideek edota zaintzaileek erantzuten zieten galderei. Tratu txarren susmoarenprebalentziaorokorra%29,3izanzen.Zabarkeriarenkasuan,%16,tratutxarpsikolo-gikoenkasuan,%15,2,ekonomikoeidagokienez,berriz,%4,7,etafisikoenkasuan,

ESPARRUTEORIKOA

35

azkenik,%0,1.Bitratutxarmotarensusmoa%3,6izanzen,etahirutratutxarmota-rensusmoa,berriz,%0,1.

Adinekoenaurkaerakundeetangauzatutakotratutxarreidagokienez,osoazterlangutxiegindira, lehenadierazidugunbezala.Pillemer-eketaMoore-k(1989)egin-dakoadaezagunena.Adinekoenhainbategoitzatan—AEBetankokatutakoetan—lanegiten zuten langileekin azterlanbat egin zuten egilehoriek. Ikerlanak ezagutarazizuenez,aurrekourteanbestelangilerenbatektratutxarfisikoakemanizanarenlekukoizanzenprofesionalen%36gutxienezbehin,eta%10ekaitortuzuentratutxarfisikoakgutxienezbehinemanzituela.Horretazgain,laginaren%81ekjakinarazizuenpazien-terenbatenaurkakotratutxarpsikologikoengutxienezkasubatikusizuelaaurrekourtean,eta%40kaitortuzuengutxienezhorrelakoekintzabatgauzatuzuela.

Quebecen(Kanada)1981eanegindakoazterlanbateanerakunde-esparruangerta-tzenzenindarkeriarengaineangaldetuzitzaien140langileri(galdetutakoprofesiona-lakhorrenjakinarengaineanzeuden),etatratutxarren947ekintzaidentifikatuzituz-tengutxienez.Kasuhorien%35,5abegi-zentroetanedoospitaleetan ikusizen,etabeste%28,4,berriz,erakundeetan(itundutakoerakundeakbarne).

1993an,OntariokoErizainenElkargoak(Kanada)804erizaineta804laguntzaileelkarrizketatuzituen,etahonakoemaitzahauekizanzituztenelkarrizketek:%20adi-nekoenaurkakotratutxarrenlekukoizanzenegoitzetan,%31k,berriz,pazienteekikomaneiuzakarrenbaten lekuko izanzela jakinarazizuen,%28k,aldiz,enplegatuakpazienteeierrietaegitenetapazienteakiraintzenentzunzituelaadierazizuen,%28k,bestalde,pazienteeiburuzkoiruzkindeserosoakentzunzituelaesanzuen,eta%10ek,azkenik,profesionalenbatpazienteakjotzenedobultzatzenikusizuelaagertuzuen.

SuedianSaveman-eketabestehainbategilek1999anegindakoazterlanbateandeskubrituzenez,enplegatuen%11kbazekienadinekoenaurkakotratutxarrakbereerakundeanbertangertatzenzirela.

Ens-ek2005eanKanadanegindakobesteazterlanbatekerakutsizuenenplegatuen%20kerakunderenbateansartutakoadinekoenaurkakotratutxarrakikusizituela.

Goergen-ek (2004) honako hau deskubritu zuen: Alemaniako erakundeetan—iraupen luzeko zaintzakoetan— aztertutako enplegatuen %23,5ek tratu txar fi-sikoakemanzituelaaitortuzuen,etahorien%53,7k,ostera,tratutxarpsikologikoak.

1.6. TRATU TXARREN SUSMOAREKIN LOTUTAKO FAKTOREAK

Laguntza behar duten adineko gehienak familia-esparruan nahiz formal-espa-rruanondozaindutaegonohibadiraere,zoritxarrez,zenbaitadinekok,beharbada,

36


adinekoakbeharbezalazaintzekogaiezdirenpertsonenzaintzakjasotzendituzte.Asmoonekondorionegatiboakizanditzakete,hauda,adinekoazaindunahiizateakzaintzaile formalanahiz informalaeta familia-sistema«urduri»dezake,etahorrenondorioz,tentsioaketapresioakhandiagotudaitezke,azkeneanfrustrazio-etaneke-hautemateekeragindakoabusuzkojokabideaksortuz(Kosberg,1988),besteakbeste.

Egindakohainbatazterlanekaditzeraematendutenez,hainbatmotatako fakto-reek(kulturalak,sozialak,pertsonalak,familiarrak,etaabar)areagotudezaketeadi-nekoenaurkakotratutxarrenarriskua(Wolf,1998).Bestemodubateanesanda,adi-nekoenaurkakotratutxarrakezdirafaktorebakarbatenondorio,hainbatfaktorerenelkarreraginarenemaitzabaizik(Kosberg,1988;SchiambergetaGans,2000).Fakto-rehoriekadinekopertsonarenak,tratutxarrenerrudunarenaketa/edoegoerarentes-tuinguruarenakizandaitezke.

Leheniketabehin,adinekoaren�faktoreeidagokienez,honakohaueknabarmendaitezke:

• �Sexua: faktore horri dagokionez, emaitza kontraesankorrak ditugu, hau da,zenbaitzuekadieraztendutenez,emakumeizatehutsatratutxarrekinlotutakofaktoreada(Pérez-Cárceles,etal.,2009;Pérez-Rojoetal,2008a;Kiveläetal.,1992),etabestebatzuenhitzetan,berriz,gizonizateadahalakofaktorea(Pi-llemeretaFinkelhor,1988).

• Adina:�zenbaturtegehiagoadindunak,orduanetahandiagoaarriskua(NationalCenteronElderAbuse,1998).Garre-Olmo-ketabestehainbategilek(2009)adieraztendutenez,85urteedogehiagokopertsonekdutetratutxarrensusmoaizatekoarriskuhandiena.

• �Egoera�zibila: emaitzakontraesankorrakdaude;horrela, zenbaitegilerenhi-tzetan, ezkonduek arrisku handiena izan ohi dute (Lowenstein et al., 2009;SchiambergetaGans,2000),etaPérez-Cárceles-enetabestehainbategileren(2009)azterlanbatek,ostera,zeraematenduaditzera,adindunezkongabeekedoalargunektratutxarrensusmoaizatekoarriskuhandiagoadutela,hainzu-zen.Vida-ketabestehainbategilek(2002)egindakoazterlaneanjakinaraztenzenez,adinekopertsonaalargunek,bananduekedotadibortziatuektratutxarrakjasatekoarriskuhandiagoadute.

• �Hezkun�tza-maila:Lowenstein-eketabestehainbategilek(2009),bestalde,adi-nekoakhezkuntza-mailatxikiaizateatratutxarrakjasatearekinlotutadagoeladeskubrituzuten.

• �Probokaziozko�eta/edo�agresibitatezko�jokabideak:dementziadutenpertsonekdituztehorrelakoakbatikbat(Kosberg,1988;Pérez-Rojo,etal.,2008c;Pérez-Rojo,etal.,2008d;Cooperetal.,2010).

ESPARRUTEORIKOA

37

• �Narriadura� kognitiboa: dementzia,Alzheimerren Gaixotasuna (Kosberg etaNahmiash,1996;Cooper,2008).

• �Adimen-gaixotasuna.• �Hautemandako�osasuna:emaitzakontraesankorrakaurkitudira faktorehorridagokionez;horrela,osasunonadutenadinekoektratutxarrakjasanditzaketelaadieraztendazenbaitazterlanetan,etabestebatzuetan,berriz,kontrakoaondo-rioztatuda(Pérez-Cárceles,etal.,2009;Lowensteinetal.,2009;Pérez-Rojoetal.,2008a;KosbergetaNahmiash,1996;Kiveläetal.,1992).

• �Komunika�tzeko� trebetasunak: Kosberg-ek (1988) adinekoak komunikatzekoizanditzakeenarazoaketatratutxarraklotzenditu.

• �Mendetasuna (fisikoa, ekonomikoa, eta abar): faktore horren inguruan ereemaitzakontraesankorrakdaude(Pérez-Cárceles,etal.,2009;Lowensteinetal.,2009;PillemeretaFinkelhor,1988;Kosberg,1988;Glendenning,1993),etahorihorrelaizanik,ezindamendetasunatratutxarrakjasotzearekinzuze-neanlotu(PillemerySuitor,1988).

• �Erakundeetan�izandako�bisita�kopurua:BotereJudizialarenKontseiluNagusiak(CGPJ,2009)egindakodokumentuan,zehazki,mendetasunarenondoriozkona-rriadura—fisikoa,adimenezkoaedoemozionala—aipatzenda,etabaitabisitagutxi izanohidituztenpertsonak(NationalCenteronElderAbuse,2005)etapertsonaagresiboedoasegabeak(NationalCenteronElderAbuse,2005)ere.

• �Lehen�mailako�arretako�zerbitzuetara�bisita�kopurua:Tratutxarrakpairatzendituztenpertsonaklehenmailakoarretakozerbitzuetaramaiztasunhandiagozjoan ohi direla (halako traturik jasotzen ez dutenekin alderatuz) egiaztatzendutenfrogazientifikoakdaude(Taketetal.,2003;Bradleyetal.,2002;Pecko-ver,2002;D´Avolioetal,2001;Rodríguez,1999).

• �E�txebizi�tzaz�edo�osasun-zentroz�maiz�alda�tzea�(CGPJ,2009).• �Berezko�eskubideak�zein�tzuk�diren�ez�jakitea(CGPJ,2009).• �Adinarekin�lotutako�estereotipoakonartzea(adinagatikodiskriminazioa).• �Elkarbizi�tza�mota:biktimabakarrikedotaseme-alabekinbizidenkasuetantra-tu txarren susmoakehunekohandiagoa izanohidueladeskubrituda (Pérez-Cárceles,etal.,2009).Azterlanhorrekhorretazgainjasotzenduenez,adinekoaahaiderenbatekinedotasenitartekoekintxandakabizitzeaerearrisku-faktoreada(Pérez-Cárceles,etal.,2009).

• �Adimen-gaixotasunen� bat� duen� norbaitekin� bizi�tzea (Pérez-Cárceles, et al.,2009).

• �Alkohola� kon�tsumi�tzea: tratu txarren susmoa eta adinekoak alkohol gehiegikontsumitzealotutadaudeladeskubrituda(Pérez-Cárceles,etal.,2009).

38


• �Depresio-sintomak(Garre-Olmo,etal.,2009;Pérez-Rojoetal,2008a).TratutxarrakpairatuzituztenadinekoemakumeenganbainoezzutenaurkituKivelä-ketabestehainbategilek(1992)depresio-prebalentziahandiagoa.

• �Sintoma� somatikoak� eta� psikosomatikoak: Kivelä-k eta beste hainbat egilek(1992) egindako azterlan batean, tratu txarrak pairatzen zituzten adinekoemakumeenganaurkituzirenhorrelakoak.

• �Bakardade-sentimenduak(Lowensteinetal.,2009;Kiveläetal.,1992).

• �Gernu-inkontinen�tzia(Garre-Olmo,etal.,2009).

• �Egoera�ekonomikoa:Pérez-Rojo-ketabestehainbategilek(2008a)deskubrituzutenarijarraiki,bestenorbaitekikomendetasunekonomikoadutenpertsonektratutxarrakpairatzekosusmohandiagoaizanohidute.Lowenstein-eketabes-te hainbat egilek ere (2009) gauzabera deskubritu zuten, hots, tratu txarrensusmoadiru-sarreratxikiekinlotutadagoela.

• �Bizi�tzarekiko�gogobete�tzea:Kivelä-ketabestehainbategilek(1992)zeraaur-kituzuten,gaizkitratutakopertsonekgogobetetze-mailatxikiaizanohidutelabizitzarekin.

• �E�txean� konfian�tzazko� norbait: etxean konfiantzazko inor ere ez izatea tratutxarrekinlotutadagoeladeskubrituda.(Kiveläetal.,1992).

• �Gaixotasuna:Kivelä-ketabestehainbategilek(1992)adierazizutenez,tratutxarrakpairatzeaetagaitasunfuntzionalamurriztenduengaixotasunenbatiza-tealotutadaude,adinekogizonezosatutakolaginbatoinarrihartuz.

• �Fun�tsezko�jazoerak:Gaizkitratatutakogizonaizateaetaazken5urteetanfun-tsezkojazoerakgertatuizanalotutadaudeladeskubrituzutenKivelä-ketabes-tehainbategilek(1992).

• �Beste�hainbataldagaiereidentifikatudiraarrisku-faktoregisa,halanolaadine-koakbereburuariegoerahorileporatzea(QuinnetaTomita,1997;SchiambergetaGans,2000),tratutxarrenerrudunarekingehiegizkoleialtasunaedukitzea(Kosberg,1988),edotaetsiahartzea(SchiambergetaGans,2000).

Bigarrenik, tratu� �txarren� errudunaren� arrisku-faktoreei dagokienez, honakohauekdiranabarmendubeharrekoak:

• �Sexua:faktorehorridagokionez,emaitzakontraesankorraktopatudira.Zenbaitegilerenhitzetan, sexua tratu txarmotarekin lotutadago (Pillemer etaWolf,1986;Penhale,1993)(gizonek,tratutxarfisikoak,etaemakumeek,berriz,za-barkeria).

ESPARRUTEORIKOA

39

• �Gaizki�tratutako�per�tsonarekiko�ahaidetasuna:zenbaitazterlanenarabera,se-me-alabak(Lowensteinetal.,2009)izanohidiratratutxarrenerrudunnagu-siak,etabestebatzuenarabera,ostera(Pérez-Rojo,etal.,2008)ezkontideak.

• �Esperien�tzia-falta (jakintza eta entrenamendu egokiak ez izatea) adinekoazaintzearidagokionez(CGPJ,2009;Henderson,BuchananetaFisher,2002).

• �Nahasmendu�psikologikoak(depresioa,antsietateaetadementzia):zenbaitegi-lekezdutedeskubrituhorrelakonahasmendurikizateakadinekoahaideagaizkitratatzekoaukerahandiagotzeanzuzenekoloturaduenik(Tomita,1990),baiziketa nahasmenduhorien eraginez, bien arteko elkarreragin egokiak zailagoakbilakadaitezkeelaetahoriizandaitekeelatratutxarrenoinarria(QuinnetaTo-mita,1997).Pérez-Rojo-ketabestehainbategilek(2008c)zaintzaileekdepre-sioaizateatratutxarrakematearekinlotutadagoeladeskubritudute.

• �Aurre� egitea: ahaide zaintzaileek arazoei gaizki aurre egiteak tratu txarrakagertzeafaboradezakeelaadierazida(Cooperetal.,2010).

• �Susban�tzien�abusua:esatebaterako,alkoholaeta/edobestelakodrogak(CGPJ,2009;Pérez-Rojo,etal.,2008a;Godkin,WolfetaPillemer,1989).

• �Narriadura� kognitiboa, dementziak edota Parkinsonen gaixotasunak eragin-dakoa(Pérez-Rojo,etal.,2008a).

• �Sentimendu�negatiboak,halanolasuminduraetaareriotasuna,zaintza-egoerarenezaugarrijakinbatzuenondoriozkoak(Adelman,SiddiquietaFoldi,1998).

• �Estresa�edo�gainkarga(CGPJ,2009):halaetaguztizere,emaitzakontraesanko-rrak aurkitu dira aldagai horrek adinekoen aurkako tratu txarrekin izan de-zakeenloturaridagokionez;izanere,zenbaitegilerenaburuz,loturahoriexisti-tzenda(Hudson,1986),etabestebatzuek,aldiz,zeraagertudute,adinekoakzaintzendituztenpertsonaugarikestresetagainkargahandiakdituztelajakina-razibaduteere,horietakogutxiengobatekbainoezditugaizkitratatzenzaindu-takoadinekoak(Pérez-Rojo,etal.,2008b;Cooperetal.,2010;PapadopoulosetaLaFontaine,2000;Anetzberger,2005).Pérez-Rojo-ketabestehainbategi-lek (2008c eta d) zera topatu zuten, tratu txarren arriskua eta adinekoarenjokabideprobokatzaileekedoagresiboeksortutakoestresalotutazeudela.

• �Berezko�eraginkortasunezko�sentimendu�baxuak(Pérez-Rojo,etal.,2008c).

• �Suminduraren�adierazpena�(Pérez-Rojo,etal.,2008c).

• Adinekoakmendetasunekonomikoa(CGPJ,2009)edotaostatu-mendetasunaizatea(Henderson,BuchananetaFisher,2002).

• �Adinagatiko�diskriminazioa(CGPJ,2009).

• �Langabezia(Lowensteinetal.,2009).

40


• �Beste�hainbataldagai,esatebaterako,adinekoariegoerajakinbatleporatzea,adinekoenpremiakezulertzea(QuinnetaTomita,1997),etaabar.

Azkenik, zain�tza-egoeraren� arrisku-faktoreei dagokienez, hona hemen tratutxarrenarriskuaareagotudezaketenzenbaitzuk:

• Jasotakolagun�tza�kantitatea(formalazeininformala):laguntzagutxienjaso-tzendutenzaintzaileektratutxarretarakoarriskuhandienadute(CGPJ,2009;Pérez-Rojo,etal.,2008c,2008d;WolfetaPillemer,1989;KosbergetaNah-miash,1996).

• �Harreman� informalak� eta/edo� formalak: harreman informalak edo formalakfaltatzeak, hauda, gizarte-isolamendukoegoeran egoteak, zaintzailearenka-suan(Kosberg,1988;SchiambergetaGans,2000;CGPJ,2009)nahizadine-koaridagokionez(Garre-Olmo,etal.,2009;Pérez-Rojoetal,2008a;HomeretaGilleard,1990),tratutxarretarakoprobabilitateahandiagotudezake.

• �Belaunaldi�arteko�loturen�makaltasuna.• �Egoera�ekonomikoa:zailtasunekonomikoakadinekoenaurkakotratutxarrekinlotutadaudeladeskubrituda(CGPJ,2009;Kosberg,1988).Pérez-Cárceles-eketabestehainbategilek(2009)aditzeraemandutenez,hilean300euroedota301-600eurojasotzendituztenadinekoenarteantratutxarretarakosusmoaiza-tekoarriskuhandiagoadago.

• �Elkarbizi�tza� mota: tratu txarren erruduna eta adinekoa elkarrekin bizitzea(CGPJ,2009;Lowensteinetal.,2009;Oh,etal.,2006;Vidaetal.,2002;Kos-berg,1988).

• Aurrekoharremanaren�kalitatea(CGPJ,2009;Pérez-Rojo,etal.,2008a;Ho-meretaGilleard,1990)etaegungoarena(Pérez-Rojo,etal.,2008d;Glenden-ning,1993),zaintzailearenetaadinekoarenartekoa;biunehorietakoharrema-naren kalitatea zenbat eta okerragoa izan, orduan eta handiagoa izango daarriskua.

• �Narriadura�bizkorra,familiariantolatzeaahalbidetzenezdiona(CGPJ,2009).• �Familia-indarkeriazko�aurretiko�historia(CGPJ,2009).• �Familia-gatazkak(CGPJ,2009;Pérez-Rojo,etal.,2008a;Kiveläetal.,1992).• Jende gehiegikpartekatutako� e�txebizi�tza, toki eta intimitate gutxiegi izaterabultzatuz(CGPJ,2009).

Faktorehorietakozenbaitzukzaintza-lanenesparruinformaleannahizformaleanegondaitezke,esatebaterako,mendetasun-egoeraketadementzia(NationalCenteronElderAbuse,2005),bainabestearrisku-faktoreespezifikobatzuk,ostera,esparruformalarekin lotutadaudeetaondorendeskribatukoditugu.Arrisku-faktorehorien

ESPARRUTEORIKOA

41

barruanerakunde-ezaugarriak,enplegatuenezaugarriak,egoitzandaudenenezauga-rriak eta egoitzan dauden pertsonen eta langileen arteko harremanarekin lotutakoezaugarriaknabarmenditzakegu.Erakundearekin lotutakoezaugarrieidagokienez,honakohauekdiranabarmentzekoak:tratutxarrakprebenitzekopolitikarikezegotea,hots,egoitzandaudenenduintasunaaitortzenetababestenduenjakinarazpenirekia-rekinerakundeakhartubeharrekokonpromisoanabarmendukolukeenaitorpenpu-blikorikezegitea(NationalCenteronElderAbuse,2005),lan-antolamendutxarra(BuzgováetaIvanová,2009),erakundeakezarritakoerregimenaedoarauak, jaiki-tzeko,ohera joatekoedotabazkaltzekoordueietaabarridagokienez (BuzgováetaIvanová,2009;CGPJ,2009),langilegutxiegiegotea(BuzgováetayIvanová,2009;NationalCenteronElderAbuse,2005;Clough,1999),langileentxandaketahandia(NationalCenteronElderAbuse,2005;Clough,1999),enplegatuegokiakezhauta-tzea(NationalCenteronElderAbuse,2005),langilegutxiegidaudelakoedotalanagaizkiantolatutadagoelakobezeroekindenboragutxiegiematea(NationalCenteronElderAbuse,2005),gabezienedokexenhistoriaedukitzea(NationalCenteronElderAbuse,2005;Clough,1999),diagnosi-etaterapia-itsukeriarakojoera(CGPJ,2009),kontroledoikuskapengutxiegiegotea(CGPJ,2009),erakundearenitxura(Clough,1999), «kultura» (baita xedeak, usadioak, balioak, partekatutako jokabideak etazehazpenaere,besteakbeste)etazuzendariaktxarrakizatea(NationalCenteronEl-der Abuse, 2005), adinekoen premietara egokitu gabeko ingurune-diseinu txarra(CGPJ,2009;NationalCenteronElderAbuse,2005).Etahorietazgain, langileakgaixotasunagatiklaneraezjoatea,gainbegiratze-mailatxikiaetaalkohol-kontsumohandia(Clough,1999).

Bestalde,adinekoenaurkakotratutxarrenprobabilitateaareagotudezaketenen-plegatuen ezaugarriei dagokienez, honako hauek azpimarra ditzakegu: kolokazkolan-egoera,akidura,langileenarazopertsonalak,harremantxarraegoitzandaudene-kin,kasuakezdetektatzeaetajakinarazteaedotaprofesionalenprestakuntzadesego-kia(BuzgováetaIvanová,2009;CGPJ,2009;NationalCenteronElderAbuse,2005).

Orobat, egoitzan daudenen berezko ezaugarrien barnean hartzen dira pertsonahorienezaugarripertsonalak,esatebaterako,pertsonakberepremiakadieraziezinditueneanbabesgabetasun-sentimenduaizatea,arazosentsorialakedukitzeaedoge-hiegi eskatzea, erakundeko langileekin harreman txarra izatea eta ahaideengandikisolatutaegotea,gutxitanbisitatzendituztelako(BuzgováetaIvanová,2009;Natio-nalCenteronElderAbuse,2005;Clough,1999).

Azkenik, egoitzan daudenen eta langileen arteko elkarreraginarekin lotutakofaktoreei gagozkiela, kultura-desberdintasunak, hizkuntza, aurreiritziak edota bienarteko harreman txarrak ditugu (National Center on ElderAbuse, 2005; Clough,1999).

42


BotereJudizialarenKontseiluNagusiakegindakodokumentuan(CGPJ,2009),eraberean,gizartekofaktoreakerebiltzendira,halanolagizarte-tolerantziarikeza,sentsibilizazio-falta, adinekoei arreta emateko behar beste baliabide ez edukitzea,gizarte-desberdintasunak,adinagatikodiskriminazioa,zahartzaroarenirudiestereoti-patuak(kargagisaikusiz),belaunaldienartekoharremanakbeharadinakoakeziza-tea,legeaketaarauakezbetetzeaetaadinekoeiarretaematekozerbitzuenetaprofe-sionalenkoordinaziorikeza.

Adierazitako faktoreetako bat edo batzuk egotea ez da nahikoa tratu txarrenegoerakzuzeneandiagnostikatzeko, tratu txarren susmoa izandezakegugehienez.Tratutxarrenkasubatberresteko,adinekoa,errudunaizandaitekeenanahizegoera-rentestuinguruabildukodituenosoebaluazioxehatuaegiteaezinbestekoada.Azkenurteotan, tratu txarren biktimaren nahiz errudunaren profilak identifikatzean bildudirainteresak,bainaosozailadaprofilzehatzakaurresatea,adinekoenaurkakotratutxarrekadinguztiaketagizarte-maila sozioekonomikoguztiakeraginpeanhartzendituztela frogatutabaitago.Profilenarriskuazerada, tratu txarrenbiktimatzatedoerruduntzathartzeko«ezaugarri»jakinbatzukbetebehardirela,etahorietakorenbatbetetzenezbada,pertsonakprofilabetetzenezduelakontsideratuohidelaetatratutxarrenkasuposibleakezdirelakontuanhartzen(negatibofaltsuak).Halaber,per-tsonajakinbatek—tratutxarrenbiktimaedotaerrudunizandaitekeenak—profileanezarritakoirizpideakbetetzendituelakopositibofaltsuakgertalitezke,etahorrenon-dorioz,biktimaedoerrudungisaetiketadaitekepertsonahori.

Berrikusitakoazterlangehienetan,tratutxarrekinlotutakofaktoreakbainoezdiraaipatzen,etaBotereJudizialarenKontseiluNagusiak(CGPJ,2009)egindakodoku-mentuan,ostera,hainbatmailatanegondaitezkeenbabes-faktoreakereaipatzendira(adinekoa, hura zaintzeko ardura duen pertsona, egoeraren testuingurua, gizartea,profesionalak,etaabar).

Adinekoarekinlotutakobabes-faktoreeidagokienez,autonomiafaboratzendutenjarduera fisikoak, aisiaetaastialdiaaipatzendira, etabaita laguntzapsikologikoa,«enara-aitonen»jarraipena,tratutxarretakoesperientzienaitorpenaetaadinekoenes-kubideakerrespetatzeaere.

Tratu txarrenerrudunek izanditzaketenbabes-faktoreakeredeskribatzendira,zehazki, zaintza-lan garrantzitsuenean laguntzeko prestasuna, adinekoen premienalorreko prestakuntza, zaintzailearen egonkortasun/independentzia ekonomikoa,edotaenpatiaetagizarte-harremanakfaboratzea.

Familiaridagokionez, familia-lasaitasunerakozerbitzuetarakosarbidea izatean,etxez etxeko arretan eta etxebizitzak adindunen premietara egokitzean oinarritzendirababes-faktoreak.

ESPARRUTEORIKOA

43

Erakunde-esparruari gagozkiela, bestalde, zehazki langileekin lotutako babes-faktoreakhonakohauekditugu:lan-baldintzaegokiak,osasunasustatzekojarduerakedotaprestakuntzajarraitua;horialdebaterautzita,erakundearekinzerikusiadutenbabes-faktoreakerebadaude,zehazki,baliabideegokiakedukitzea,jardunbideego-kikoirizpideakedotakalitate-estandarrakezartzea,diziplinaanitzekotaldeetanlanegitea,aldianbehingoebaluazioa,edotazentroapremietaraegokitzea.

Orobat,egoerarenedotaharremanformaledoinformalarentestuinguruanegondaitezkeenbabes-faktoreakerehartzendirabarnean,esaterako,gizarte-faktoreakba-lioestea, bilakaerabizkorreko egoerengainekobalioespen- edo arreta-baliabideak,edotaemandakoarretaegonkorraizatea.

Azkenik,gizarte-etaprofesional-mailakobabes-faktoreakereezartzendira.Gi-zartearekinzerikusiadutenakhonakohauekinlotutadaude:adinekoekinjarrerala-gunkoiakdituztengizarteaksortzea,horieneskubideaksustatuz,gizarte-boluntario-tza eta -lankidetzako zerbitzuak, etxebizitza eta azpiegitura egokiak, legeen etaarauenbetearazpenabermatzea,edotaadinekoengainekoirudipositiboakhedatzea.Etaprofesionaleigagozkiela,prestakuntza-moduluakezezik,kasuakdetektatzeko,jakinaraztekoetaerregistratzekolanaerraztukoluketentresnaksortzeaaipatzenda.

1.7. ADINEKOEN AURKAKO TRATU TXARRAK DETEKTA TZEKO ERABIL TZEN DIREN TRESNAK

Jakina, tratu txarren kasuak detektatzea derrigorrezko baldintza da esku hartuahalizateko.Adinekoenaurkakotratutxarrakdetektatzekohainbattresnagaratudiranazioartean, baina horietakogutxi onartzen dira esparru klinikoanmodu zabaleanaplikatzearidagokionez;osozehatzaketaespezifikoakezizateazgain,ofizialkihar-tzekoetagomendatzekobeharadinakosentsibilitateaedofidagarritasunaezdutelakontsideratzenda(Perel-Levin,2008).

Gauregunean,baheketa-tresnenerabilgarritasunaetaeraginkortasunabalioestenjarraitzenda,azterlanhonetanaurkeztutakoemaitzakontraesankorregiakkontuanhar-tuz.Adinekoenaurkakotratutxarrakdetektatzekobaheketa-tresnenerabileraridago-kionez,aurkakobiiritzidaude.Kontrakobiiritzihorietakobatenaldekoekhorrelakotresnakadinekoguztieiaplikatubeharzaizkielairadokitzendute,etatratutxarrengai-nekozuzenekogalderakmodusistematikoanegiteagomendatzenzaieprofesionalei,batezere,medikuei.Hainbataditurenbabesadutetresnahoriek,esaterako,AmericanMedicalAssociationelkartearena(AMA).Gauregun,profesionalenehunekotxikiba-tekbainoezdutratutxarrengainekogalderakegitekoohitura(etaezzeinuedosinto-ma argiakdaudenean soilik).Hori dela-eta, zenbait kasutan indarkeria ez da aldez

44


aurretikdetektatzen,edotaezindabizkoreskuhartu(Rodriguez,Bauer,McLoughlinetaGrumbach, 1999). Ikuspegi hori dutenek zera nabarmentzendute, tratu txarrenzeinuak,batzuetan,ezdirelaosoargiak,etaprofesionalakkasususmagarrietangalde-tzeramugatzenbadira,agianezdirelatratutxarretakokasuezjabetuko.Prebalentziariburuzegindakoazterlaneketajakinarazigabekotratutxarretakokasuenindizehan-diekadierazitakoikuspegihorrenbabesahandiagotzendute(Ferrisetal.,1999).

Haatik,aurkakoiritziadutenekhonakohauadieraztendute:edozeinadinekoper-tsonen aurkako familia-indarkeriarako baheketa-tresnak eraginkorrak direla froga-tzendutenbeharbesteseinale—aldekoaknahizaurkakoak—ezdaudela(LachsetaPillemer,2004).EstatubatuetakoPrebentzioMedikuntzakoTaldeak(USPreventiveServiceTaskForce,2004)etaKanadakohainbatikertzailek(CanadianTaskForce,2004) ikuspegi hori defendatzen dute.Tresna horiek ez gomendatzeko erabilitakoargudioakhonakohauekdira:adinekoenaurkakotratutxarretarakobaheketa-teknikaeraginkorrikezdagoela,ohikobaheketak tratu txarretakokasuakheinhandiagoanberresten dituelako behar beste froga ez daudela, eta azkenik, baheketa-estrategiaeraginkorrikegongobalitzere,identifikatutakokasuetaneskuhartzeakhobekuntzakekartzendituelafrogatzenduenazterlanikezdagoela.Lachs-ek(2004)zerairadoki-tzendu,tratutxarreniragazketa-tresnakezindirelaerabiligaixotasunakdiagnostika-tzekoerabilitakoenxedeberberarekin,faktoremediko,sozialetapsikologia-fakto-reenartekoelkarreraginkonplexuabiltzenbaitutetratutxarrek.Pillemer-enetabestehainbategileren(2007)ustez,iragazketa-tresnak,dirudienez,adinekoenaurkakotra-tutxarrakprebenitzekogaitasunesanguratsurikezdutegauregun.Orobat,egileho-rienhitzetan,iragazketa-tresnakadinekorenbatbeharbezalaidentifikatzenezbaduetaarriskuhandiaduelaaditzeraematenbadu,gertalitekepertsonahorriinbasiozkoikerketarenbategiteaeta«gaizkitratutakoadinekoaren»etiketaipintzea,etabestepertsonabati,ostera,«tratutxarrenerredunaren»etiketa.Horrenbestez,gaizkitrata-tutakoadinekoenidentifikaziogoiztiarradesiragarriabadaere,eskalahandikoiragaz-keta-tresnen erabilera sustatu baino lehen emaitza seguruagoak izan arte itxaroteaizangolitzatekejokabidezuhurrena.

Fulmer-eketaO´Malley-k(1987),beregaraian,arrazoizkokonponbidebatpro-posatuzuten,etaduelagutxi,Pillemer-eketabestehainbategilek(2007)konponbidehoribabestudute.Egilehoriexek iradokizuten, izanere,profesionalekadinekoenaurkako tratu txarrengaineanduten sentsibilizazioahandiagotzeadela iragazketa-tresneneginkizunonena,bestelaezkutuangeralitezkeenseinaleekinerneibildaite-zen. Honenbestez, iragazketa-estrategia espezifikoren batean edota algoritmo kli-nikorenbateankonfiantza izanbaino lehen,profesionaleiadinekoenaurkako tratutxarren gainean duten kontzientziazioa handiagotzeko prestakuntza ematea egokialitzateke,medikuntzakoedotabestelakodiziplinetakoprestakuntzarenbarruanadine-koenaurkakotratutxarrendetekzioorokorrarengainekoprestakuntzatxertatuz.

ESPARRUTEORIKOA

45

Hortaz,baheketa-tresneksentsibilitateetaespezifikotasunhandiaizanbeharduteezinbestean, adinekoarigaldera-sortabat—batzuetan,oso laburra—aplikatzehu-tsarenbitartezadinekohoritratutxarrakjasatenariotedenzehaztekojomugabadute,behinikbehin.Aitzitik,tresnajakinbataplikatuondorentratutxarrensusmoaezagu-tzekojomugabakarrabadugu,sentsibilitateaetaespezifikotasunaezdiraezinbeste-koak.Iragazketa-tresnenartean,bestalde,honakohaueknabarmendaitezke:Adine-koaren�Ebaluazio�Tresna(ElderAssessmentInstrument,EAI)(Fulmeretal.,1984),Adinekoen�aurkako�Tratu�Txarren�Baheketarako�Tresna�Laburra(BriefAbuseScreenfortheElderly,BASE)(ReisetaNahmiash,1998)etaAdinekoen�Tratu�Txarretarako�Hwalek-Sengstock-en�Screeing�Tresna(SengstocketaHwalek,1987);dituztenezau-garripsikometrikoakkontuanhartuzaztertudiratresnahoriek.Gauregungotresne-tan, tratu txarren adierazleetako batzuk orokorregiak dira (adibidez, ahaide zain-tzaileak itxurasusmagarria izatea),etabestebatzuk,berriz,benetako tratu txarrenjokabide-ezaugarrietanoinarritutadaude(adibidez,adinekoarentzakolaguntzarikezbilatzea) (SengstocketaHwalek,1987).Tratu txarrenarriskuadetektatzeko tresnagutxikizandutebaliozkotze-prozesua,besteakbeste,Kosberg-en(1988)Zain�tzaren�Ondorioen�Indizederitzonak.Zaintza-lanarenkargaberengainhartzekozaitasunak—adimenezkoakzeinfisikoak—dituztenahaidezaintzaileakidentifikaditzakeares-tianaipatutakotresnak.

Lehenmailakoarretarenesparrurakobaliozkotutakotresnarikezdagoenez,zailadaalderaketakegiteaedotalehenaldizaplikatuzentokitikkanpokoesparruetanno-lakoaplikagarritasunaduenebaluatzea(Perel-Levin,2008).

Beharadinasentsibilitateetaespezifikotasunezduendiagnosi-tresnarikezego-teaknabarmenzailtzenduazterlandesberdinetanlortutakodatuenalderaketa.Horre-tazgain,askotan,diagnosiaktratutxarrensusmoarekinlotdaitezkebakarrik,etageroezindiraberretsi,nahizetakondiziohoriezdenzehazten.Estandarizatuetabalioz-kotugabekotresnarikezdaudenez,funtseanbehaketarekinlotutadagotratutxarrenfenomenoa.Horrela,baheketarakogaldera-sortaketabalioespen-gidakklinikoentzatbaliagarriakbadiraere,fenomenoahaindakorapilatsua,nonbaheketa-tresnaaplika-tuondorensusmoaberretsibeharkobailitzateke,arreta-taldeosoak—medikuak,eri-zainak,gizarte-langileak,etaabar—adinekoari,errudunaizandaitekeenari,egoera-ren testuinguruari eta egoeran inplikatutako gainerako pertsonei buruz jasotakoinformazioaren azterketaren ondoriozko diziplina anitzeko epaiketa kliniko gisa,hainzuzenere.

Tratutxarrenegoerakdetektatzekoerabiltzendirentresnakbaheketa-tresnakizanohidirabatezere,bainatratutxarrenegoerakidentifikatzekoetahorrelakoeieran-tzuteko protokoloak edo jarraibideak erabiltzea ere gomendatzen da. Baheketaosasun-zerbitzupublikoada,etascreening-tresnakzorroztasunzientifikozbalioesten

46


dira(Perel-Levin,2008).Horrelakotestak,eskuarki,aurresatekodutenbaliopositiboedonegatiboenaraberaetadaukatensentsibilitatearietaespezifikotasunari jarraikiebaluatuohidira(Perel-Levin,2008).Sentsibilitateakzeraesannahidu,testekegoerajakinbatpairatzenaridirenpertsonakatzematekodutengaitasuna,etaespezifikota-sunak,aldiz,testekkondiziohorretanezdaudenpertsonakezagutzearidagokionezduteneraginkortasuna(Perel-Levin,2008).Screeming-testenxedeasentsibilitateetaespezifikotasunhandiaklortzeada,horrekprobabilitatehandiagoaemangobailiokeemaitzari(Perel-Levin,2008).

EstatuBatuetakoPrebentzioZerbitzuenLanTaldeak(TheUnitedStatesPre-ventive Services Task Force) indarkeriazko screening terminoa definitu zuen:«osasun-zaintzarenalorrean,familiaketabikotekideakindarkeriarenbitartezper-tsonaasintomatikoeieguneragindakokalteaedohalakokalterakoarriskuaebalua-tzea» (Perel-Levin, 2008).Familia-indarkeriarekin lotutako lesioakdituztenper-tsoneidiagnosiaeginbeharkolitzaieke,etaezscreening-ebaluazioa(Perel-Levin,2008).Screeningunibertsalakmunduguztiaebaluatzeaesannahidu,etascreeningselektiboak,berriz,irizpidejakinbatzukbetetzendituztenpertsonakbainoez(Pe-rel-Levin,2008).

Screening-aarriskuanegonlitekeenbiztanleriaosorazuzendutaegonohida.In-darkeriarenesparruan,profesionalekgizabanakojakinbatzuetan—baitatratutxarrakjasotzendituztengizabanakoetanere—tratutxarrakdetektatzekobaliodutenekin-tzakdirascreening-akorohar(Perel-Levin,2008).

EstatuBatuetakoPrebentzioZerbitzuenLanTaldearen(2004)aburuz,bestalde,testennegatibofaltsuekhistorialklinikoazharaindibilatzenjarraitzekogogoakken-tzendizkieteklinikoei,etagainera,benetanarriskuandaudengizabanakoakidentifika-tzekolanaeragoztendute.Etapositibofaltsuek,aitzitik,etiketatzeraezezik,zeha-pen-jokabideakizateraeramandezakete,etabaitabiktimarilarritasunpsikologikoa,familia-tentsioak,etxebizitzenetabaliabideekonomikoengaleraetaautonomia-gale-raeraginere.

Adinekoen aurkako tratu txarren baheketa- eta ebaluazio-tresnek eginkizungarrantzitsuadutealorklinikoetanetaikerketa-alorretan.Baheketa-programenfun-tsezkoprintzipioazerada,«kaltebainoonuragehiagodakartzatela» (Perel-Levin,2008).Baheketagarrantzitsuada; izanere, adinekoenaurkako tratu txarrak,bestezenbait biztanleria-taldetakoetxeko tratu txarrenkasuanbezala, ezkutukoarazoakdiraetaidentifikatzeadaeskuhartzekolehenurratsa,adinekoensegurtasunaetaon-gizateasustatzekoxedez.Haurrenaurkakotratutxarrenkasuanezbezala(horietan,zabarkeriarenetatratutxarfisikoenseinaleakarazoarenadierazleakdiraiabeti),adi-nekoenkasuanzahartze-prozesuarekinlotutakoaldaketanormalekinedotagaixota-sun-seinaleekin nahas daitezke, eta horrek, beraz, tratu txarrak ebaluatzeko eta

ESPARRUTEORIKOA

47

detektatzekolanaribestezailtasunbateranstendio(Fulmer,Guadano,DyeretaCon-nolly,2004).Orobat,horrelakotratutxarrakebaluatzekotresnagutxidaudeuniber-tsalkionartuta,etagehienenkasuanezdafrogatufidagarriaketabaliozkoakdirenik.Tratutxarrakdetektatzekobalioizatekobeharadinasentsibilitateetaespezifikotasunduentresnarikezdago(ReisetaNahmiash,1995),eztaorainarteerabilitakoezeinmetodoreneraginkortasunaegiaztatzenduenfrogarikere.

Hainbat baheketa-tresna mota daude. Lehenik eta behin, adinekoari zuzeneangaldetzekohelburuadutebatzuek,bestepertsonaabusuzkojokabiderikizatenariotedenjakiteko(halakorikgertatubada).Pertsonariabusuzkojokabideespezifikoengai-neangaldetzenzaionean,deskubritutakokasuen tasak igotzeko joeradu.Alabaina,konfiantzazkoinguruneanzuzenekogalderakegitenbadiraere,tratutxarrakjasotzenari diren pertsona batzuek baino ez dute egoera hori ezagutaraziko (Cohen et al.,2007).Bigarrenik,bestebaheketa-tresnabatzuektratutxarmotadesberdinenseinalenabarmenak—esatebaterako,hematomak,higiene-faltaetaabar—otedaudenbegira-tzendute;halaetaguztizere,kontuhandizerabilibehardirahorrelakotresnak,zahar-tzaroan tratu txarren sintomak erraz nahas baitaitezke gaixotasun-sintomekin.Horitratutxarpsikologikoenkasuangertatzendabatezere;izanere,horrelakotratutxarrenzeinuak—apatia, depresioa edotabeldurra—kongruenteakdira adinekopertsonekgalera,gaixotasunedotanarriadurakognitiboajasateanizanditzaketenerreakzioekin(Cohenetal.,2007).Azkenik,arrisku-faktoreakidentifikatzekojomugadutenbaheke-ta-tresnakerebadaude,bainaikuspegihorrenarazoazerada,tratutxarrakpairatzendituztenadinekougarikezdituztelaarrisku-irizpideakbetetzen,etaarriskuhandiadu-tenasko,agian,ezdiratratutxarrakjasatenari(Cohenetal.,2007).Laburbilduz,ba-heketa-tresnak tratu txarren susmoa detektatzeko baino ez dira erabili behar, tratutxarrakdaudelaberrestekoebaluazioxehatuagoaegiteaezinbestekoabaita.

Tresnen onarpen orokorrari buruzko ebaluazioak profesionalekin baino ez diraegin,adinekoekinsekulaez(Perel-Levin,2008).Baheketa-tresnakerabiltzeakhainbatonuraekarditzake,besteakbeste,profesionalekadinekoenaurkakotratutxarrengai-neandutenkontzientziazioaareagotudezaketela,bainaezpazienteektresnahorrekindutenonarpen-mailaezindaebaluatuhorrenbitartez.Baheketarenprintzipioenaurkaegoteaz gain, eskubideetan oinarritutako ikuspegi baten aurka ere badago arestianadierazitakoa. Quigley-k (2000) proposamen bat egiten die profesionalei, zehazki,galdediezaiotelaberenburuaritratutxarrensusmoakgizaeskubideenurraketajaso-tzenoteduenbaldintzagisa,adinekoenaurkakotratutxarretarakobidezkoadenbahe-keta-sistemabatlortzekoxedez.Emakumeekbaheketarekinetaetxekoindarkeriarenaurkakoesku-hartzeekindutenhautemateeietajarrereiburuzkoazterlanekfrogatudu-tenez,emakumegehienakindarkeria-egoerarenbatizanotedutengaldetzearenaldedaude,edoezzaieaxolanorbaitekhorrelakogalderakegitea,betieregalderahoriekerrutinagisaetasentsibilitatezegitenbadira.

48


Halazere,baheketa-tresnak,bakarrikgauzatzenbadira,ezdiranahikoak.Profe-sionalektresnahoriekerabiliahalizateko,arazoaetaharenondorioakezagutubehardituzte,etahorretazgain,pertsonenganeskuhartzekoetaemaitzapositiboaklortzekoestrategietarakosarbideaereizanbehardute.Azkenik,agertutakoezgain,adinekoenaurkakotratutxarrakdetektatzekoprofesionalekgainditubehardituztenbestezen-baitoztopoereaipatubehardira,esatebaterako,arazoarekikokontzientziaziorikeza,tratutxarrenkasuposiblebatidentifikatzearietaharijarraipenaegiteariburuzkobe-haradinajakintzaezizatea,alderdietikoak,denbora-faltaetapazienteakegoerajaki-narazinahi ez izatekoposibilitatea.Horrenbestez,profesionalenartean (batezere,LehenMailakoArretarenkasuan)kontzientziazioaareagotzeaezezik,ezinbestekoadaprofesionaleinahikoaprestakuntzaetajardun-estrategiaematea,pertsonajakinbattratutxarrenedotazabarkeriarenbiktimaizatekoarriskuandagoeneanerreakziona-tzekogaitasunaizandezaten.

Gelditzekotresnakaplikatzearidagokionez,kontuanhartubehardaemaitzenin-terpretazioan eragina izan dezaketen hainbatmuga dituztela horrelakoek (Fulmer,2008):

• Kultura-desberdintasunak:pazienteenetazaintzaileenartekoak;tratutxarrensusmo faltsuak eragin ditzakete.Adibidez, demagun profesionalak adinekoaetazaintzaileaelkarrizketaagresiboaizatenetaelkarrioihukaikustendituela;zenbaitkulturakonargarritzatjoditzaketehorrelakojokabideak,etabesteba-tzuek,beharbada,hitzezkotratutxartzathartzendituzte.Adinekoekautonomiapertsonalaren eta ekonomikoaren, beren buruari buruzko erabakiak hartzekoeskubidearen edota merezi duten errespetu kantitatearen gainean dituztenitxaropenak ere desberdinak izan daitezke talde kultural edo soziodemogra-fikoetan.

• Narriadura�kognitiboa:erronkabereziadakar.Narriadurakognitiboaduenadi-nekonorbaitzaintzeaosofrustragarriaizandaitekeetagironegatiboasortzenlagundezake,tratutxarraketazabarkeriagertatzekoprobabilitatehandiagokogiroa,hainzuzenere.Orobat,narriadurakognitiboadutenpertsonakzaintzeak,beharbada,esplotatzekoaukeraemandakiekezaintzaileetabestelakopertsonaoportunistei.

• Gezurrezko�akusazioei�beldurra�izatea:�klinikoek,batzuetan,beldurdiranor-baitiezotediotengezurrezkoakusaziorikegingo,adinekoakgaizkitratatzenaritzearidagokionez;horrekpazienteaasaldatukoluke.Esatebaterako,adine-korenbatalabarekinbizibada,etaalabaharekinzabarrabada,azterketaxeha-tuaegingoda,pertsonahorietxetikaterarazietaberefamiliatikaldendubainolehenzaintzahobeotedaitekeenxedatzeko.Diziplinaanitzekotaldebatekizanbeharko du erabaki hori hartzeko ardura.Tratu txarren ebidentziak dituzten

ESPARRUTEORIKOA

49

adinekopertsonaugaribeldurdiraezotedituztenetxezaldaraziko,erakundebateraeramanez.Etxeanbertanzaintzazabarkeriazkoadenkasubatzuetan,adi-nekoakfamiliarraezdeningurunebateraaldatzeabainonahiagodubereetxeanfamiliarekinegotea.Adinekoakizanditzakeenhorrelakobeldurrakezagutuetakontuanhartubehardira.

• Tratu��txarren�inten�tzionalitatea:�demagunadinekoemakumebatekpresioaga-tikoultzeraaurreratuaduelaetasenarrakzaintzenduela,bainasenarrakezda-kielazeinmaiztasunezaldatubehardenemazteajarreraz;profesionalgutxikhartukoluketehorizabarkeriatzat.Oraingoanere,diziplinaanitzekotaldeba-tekahaliketahoberenegingodioaurreegoerahorri.Bestalde,demagunadine-kogizonbatekpisu-galeralarriaduelaetaalabakjanarigutxiematendiolaja-kinaraztenduela,maizkexatzenbazaioere;horrelakoegoerak ikertuegingolirateke.Tratutxarrekizandezaketenintentzionalitateagarrantzitsuadaegoerabakoitzeaneskuhartzekomodurikonenaezartzerakoan.

Adinekoenaurkakotratutxarrakingurunejakinetangertatuohidira,etaberaz,adinekoen aurkako tratu txarren gaineko testuinguru biopsikosoziala orokorreanebaluatzenezbada,baheketa-edoebaluazio-tresnekmugaesanguratsuak izanohidituzte,lehenagertudugunbezala(Fulmer,2008).Eraginkorraizateko,tresnekdizi-plinaartekohurbilketaketaikerketaparte-hartzaileakerabilibehardituztehasieratikamaieraraarte(Perel-Levin,2008).Tresnadiseinatzekoetahobetzekolaneanzenbatetadiziplina eta adinekopertsonagehiago sartu, orduanetahobetoonartukodutetresnahoriadinekoeknahizprofesionalek,etahorretazgain,lekualdaketeietaesku-hartzeeidagokienezlanbideartekojardunbideaerezeharkahobetukoda.

2. AZTERLANAREN EMAI TZAK

53

Narriadurakognitiboadutennahizezdutenadinekoenaurkakotratutxarren(tra-tutxarraketa/edozabarkeria)susmoarenprebalentziaerkidego-esparruanbalioesteadaazterlanhonenhelburua.EAEkoadinekoenaurkakotratutxarrenegoerariburuzkoesplorazio-azterlantzat hartu behar dira azterlan honetako datuak, baina sekula eztratutxarrenkasuberretsitzat.Tratutxarrenkasuakberresteko,ezinbesteaneginbe-har dira ebaluazio sakonak, biktima izan daitekeenaren gainekoak ez ezik, tratutxarrenerrudunizandaitekeenarenetaegoerarentestuinguruarengainekoak.Horre-tazgain,tratutxarrenarrisku-faktoreposibleakereaztertukodira,biktimaizandaite-keenaren,tratutxarrenerrudunizandaitekeenarenetakanpokozirkunstantzien(bizi-moduak,testuinguruaketaabar)gainekoak,hainzuzen.

2.1. METODOLOGIA

2.1.1. GEOGRAFIA-ETABIZTANLERIA-ESPARRUA

Biztanleria-esparruabigeneroetakoeta60urteedogehiagokopertsonekosatzendute,betiereezeinerakundetanezbadaude,hots,familia-etxebizitzetanbizibadira.Adin-tartehorierabakiizanarenarrazoiakadministrazio-esparrukoakdiraesklusibo-ki,etaazterlanhonenpreskripzioteknikoenpleguanjasotakoeskakizunetatikdatoz.Geografia-esparruaEuskalAutonomiaErkidegoada.

2.1.2. LAGINKETAMOTA

Etapaanitzekokonglomeratuenbitartekolaginketarentipologiahautatuda,lehenetapakounitateenestratifikazioarekin.Zentsu-sekzioekosatzendituztelehenetapakounitateak,bigarrengoetapakoak,berriz,etxebizitzek,etaazkenetapakoakedolagin-elementuak,ostera,etxekoenunitatebakoitzekopertsonek.

54


2.1.3. ESTRATIFIKAZIOAETALAGIN-ESLEIPENA

Lagin-esleipena1.207elkarrizketakosatzenduteguztira.Laginketamotahorrenbitartez emaitza hoberenak lortzea bermatzeko, komenigarria da lagin-unitateakestratifikatzea,edogutxienez, lehenetapakoak,elkarrekinalderatuzhomogeneoakdirenunitateakosatzekoxedez.Estratifikaziohorrekbihelburuditu,batetik,aztertubeharrekoaldagaiekinalderatuzahaliketataldehomogeneoenaklortzea,etabestetik,emaitzak bereiztea beharrezkoa izatea eragiten duten ezaugarriak aintzat hartzea.Kasuhorretan,irizpidejakinbatzukerabiltzendiraestratifikaziorako,adibidez,lu-rraldehistorikoaetahabitat-estratua.

Lagin-esleipenerako,honakohauenaraberazehaztutakobostestratuezartzendira:

• 1.estratua:probintziakohiriburua.• 2.estratua:5.000biztanlebainogutxiagokoudalerriak.• 3.estratua:5.001-20.000biztanlekoudalerriak.• 4.estratua:20.001-50.000biztanlekoudalerriak.• 5.estratua:50.001-100.000biztanlekoudalerriak.

Autonomia-erkidegoarenetahabitat-estratuarenaraberakolagin-esleipenaestra-tu bakoitzean bizi diren 60 urte edo gehiagoko biztanleekiko proportzioari eutsizegitenda.

2.1.4. INFORMAZIO-BILKETARAKOTEKNIKA

Etxezetxekobanakoelkarrizketak,egituratutakogaldera-sortenbitartez; infor-mazio-bilketa2010ekomaiatzeaneginzen.

2.1.5. LAGIN-AKATSA

Laginosoarekin lotutakoehunekoenbalioespenenkonfiantza-tartea%±2,9tanmugarridaitekeprobabilitateberberekokategorieidagozkienehunekoenbalioespe-nenkasuan(p=q=%50),betierekonfiantza-maila%95izanik.

2.1.6. LAGIN-ELEMENTUENHAUTAKETA

Lehen etapako unitateen hautaketa (zentsu-sekzioak) biztanleria-neurriarekikoproportzioarieutsizegitenda,gizabanakoguztiekhautatuakizatekoaukeraberberak

AZTERLANARENEMAITZAK

55

izanditzatenbermatzeko.Sekzioarenbarrukoetxebizitzarenhautaketaausazkoabia-gunearenbitartekolaginketasistematikoarenbitartezegitenda.Zentsu-sekzioenara-berakoesleipenaegonkorraeta7/8elkarrizketakomoduluenberdinada.Hautaketa-renazkenetapan,sexuarenetaadin-taldearenaraberakokuota-sistemabataplikatzenda(60-69urte,70-79urteeta80urteedogehiago),60urteedogehiagokobiztanle-riarenegiturademografikoarijarraiki.

2.1.7. LAGINARENEGITURAETABANAKETAGEOGRAFIKOA

Laginarenazkenbanaketa1.taulandago.

1. taula. Habitataren araberako banaketa

Habitata Hirib. > = 5.000 5.000/20.000 20.001/50.000 50.001/100.000 Guztira

Araba

Gizonak 49 14 7 0 0 70

Emakum. 57 12 10 0 0 79

Guztira 106 26 17 0 0 149

Gipuzkoa

Gizonak 38 16 73 26 17 170

Emakum. 71 17 84 28 27 227

Guztira 109 33 157 54 44 397

Bizkaia

Gizonak 95 32 44 72 41 284

Emakum. 114 38 80 95 52 379

Guztira 209 70 124 167 93 663

2.1.8. ERABILITAKOALDAGAIETATRESNAESTANDARIZATUAK

• Fun�tzionamendu�kognitiboa:�Argazkien�Testa�aplikatu�zen(Carnero-PardoetaMontoro-Ríos,2004)narriadurakognitiboazutenpertsonakatzemateko.Na-rriadurakognitiboaatzematekoetabahetzekoprobabatda,ezdiagnosi-testbat.Narriadurakognitiboaetadementziadutengizabanakoakatzemateaetahoriei

56


jarraipenaegiteafaboratzenduentestkognitibolaburbateandatza.Probaho-rrenbitartez,hezkuntza-mailahandiagoakedo txikiagoaksorditzaketenara-zoakezabaditzakegu,etahorretazgain,Lobo-renetabestehainbategilerenpropietatepsikometrikoberdin-berdinakdituia.(1979).Gehienez3minutukoiraupenadu testhorrenaplikazioak.Galdera-sortahorrek, leheniketabehin,pertsonakizenakematekoduengaitasunaebaluatzendu,osoezagunakdirenseielementuriizenakematekoeskatuz(karta-sorta,autoa,udarea,tronpeta,oi-netakoak eta koilara). Izen egokia ematen dion gauza bakoitzeko puntu batzenbatzenda.Geroago,hitz-jarioarengainekodistrazio-lanbaterabiltzenda;horrela,hogeitahamarsegundozberesexuazbestekopertsona-izenakesatekoeskatzenzaiopertsonarileheniketabehin,etaondoren,hogeitahamarsegun-dozberesexukopertsona-izenakesateko.Zuzenekoizenbakoitzeko(errepika-tzenezbadu),puntubatematenzaiopertsonari.Azkenik,hasieranerakutsitakosei elementuak gogoratzeko eskatzen zaio. Zuzenean gogoratzen baditu, bipuntuematenzaizkiozuzenekoerantzunbakoitzeko,etagogoraraztenlagun-tzenbazaio, hauda, gakorenbat emanbehar bazaio, puntubat ematen zaiozuzenekoerantzunbakoitzeko.Puntuazioaridagokionez,zeragomendatzenda,24puntuedogutxiago lortuzgero,narriadurakognitiboa identifikatzenzaiopertsonari,25-29puntu lortuzgero,zalantzazkoa litzatekeetabestegaldera-sortabataplikatzeagomendatzenda,adibidezEurotestderitzona—Carnero-kegina—,eta30puntuedogehiagolortzeak,azkenik,pertsonaknarriadurakog-nitiborikezduelaesannahidu.Halaetaguztizere,lanhonenxedeanarriadurakognitiboadiagnostikatzeaezdenez,galdera-sortariberenkabuzerantzunezindiotenpertsonakidentifikatzeabaizik,bipuntuaziomotadesberdindudira,24puntuedogutxiago,eta24bainogehiago.Pertsonak24puntuedogutxiagolortzen baditu, aldiz, narriadura kognitiboa izan dezakeela eta galdera-sortaosatzekoordezkaribatbeharrezkoalitzatekeelakontsideratuda.Halazere,adi-nekoakerantzundezansaiatukodabetileheniketabehin,etaharkezinbadu,ordezkariakerantzungodu.24puntutikgoralortzenbadu,adinekoakbereka-buzerantzunbehardu.

• Adinekoen�aurkako� tratu� �txarrekin� lotutako�galderak.�GalderahoriekAdine-koen�Aurkako�Tratu�Txarren�Susmoaren�Indizeaderitzon(ElderAbuseSuspi-cionIndex)(Pérez-Rojoetal,2010;Pérez-Rojo,IzaletaMontorio,2008;Yafféetal.,2008)galdera-sortarenbarrukoakdira;indizehoritratutxarrensusmoadetektatzekoeginzen.Horrenbarnekogalderakhonakohaueiburuzkoakdira:

—�Tratu� �txar� fisiko�eta�sexualak:Azken12hilabeteetan/Azkenurtean,ger-tuko norbaitek (senitartekoa, zaintzen zaituen pertsona, eta abar)meha-txatuedobeldurtuzaitu,fisikokikaltetuzedogustukoezduzunmodurenbateanukituz?


57

—Psikologikoa:Azken 12 hilabeteetan/Azken urtean, deseroso sentitu zaragertukonorbaitek(senitartekoa,zaintzenzaituenpertsona,etaabar)umilia-tua,lotsatuaedomehatxatuasentiarazizaituenmodubateantratatuzaitue-lako?

—Zabarkeria:Azken 12 hilabeteetan/Azken urtean zure gertuko norbaitek(senitartekoa,zaintzenzaituenpertsona,etaabar)eragozpenakjarridizkizujanaria,arropa,medikamentuak,betaurrekoak,audifonoaedozainketame-dikoakizateko,edoeragozpenakjarridizkizuegonnahiduzunjendearekinegoteko?

—Ekonomikoa:Azken 12 hilabeteetan/Azken urtean zure gertuko norbait(senitartekoa, zaintzen zaituen pertsona, eta abar) agiriak sinatzera edozure dirua edo jabetzak zure borondatearen aurka erabiltzera behartzensaiatuda?

Pérez-ek eta beste hainbat egilek egindako azterlanean topatutako datuek%51kosentsibilitateaeta%95ekoespezifikotasunaerakustendute.Datuhoriensentsibilitateahobetzenzengizarte-zerbitzuetatikateratakodatuakbainoezba-zirenkontuanhartzen(n=230),etakasuhorretan,sentsibilitatea%67zenetaespezifikotasuna%96.EAEkolaginabakarrikkontuanhartuzerehobetzendira(n=131),%75ekosentsibilitateaeta%94koespezifikotasunalortuz.

• �Tratu��txarren�susmoa�egotearekin�lotutako�faktoreekin�zerikusia�duten�galde-rak,esatebaterako,sexua,adina,egoerazibila,elkarbizitzamota,gogobetetze-maila,familia-gatazkak,zaintzarenkarga,osasun-egoera,mendekotasuna,bi-zi-kalitatea, tratu txarreiburuzko ideiak,adinekoeioroharemandako tratua,etaabar.

—Depresioa:DepresioarengainekoEpidemiologiaAzterketenZentrokoEs-kalarenbertsiolaburtuaren(CenterofEpidemiologicalStudiesDepressionScale,CES-D8)—8itemdituenaren—bertsiolaburrarekinebaluatuzen.CES-D (Radlof, 1977) funtsezko tresna dugu depresio-sintomen sustrai-tzeaneurtzeko.Garatuzenezgeroztik,depresio-sintomakneurtzekoerabilidahainbatbiztanleriamotatan(adinekoak,nerabeak,emakumeak,biztan-leriaklinikoaketagutxiengoetnikoak)(Bracke,LevecqueetaVandeVel-de,2010).Hasierabatean,CES-Deskalak20itemautoinformatuzituen;depresio-nahasmendua izateko arriskuan dauden populazioak identifika-tzea zen item horien jomuga.Adierazitako 20 item horiek depresioarendimentsioafektiboaketasomatikoakneurtzenzituzten;dimentsiohoriekzenbaitkexatan islatuohidirahasierabatean,halanola,umoredeprimi-tuan,erruduntasun-sentimenduetan,baliorikezkosentimenduetan,etabe-besgabetasun-etaetsipen-sentimenduetan,atzerapenpsikomotorrean,ape-

58


titu-galeran eta loaren aldaketetan (Radloff, 1977). Erantzuten zutenpertsonek adierazi behar zuten aurreko astean zein maiztasunez sentituzituzten horrelako sintomak, honako bi mutur hauekin: «inoiz ez, osonoizean behin (egun bat baino gutxiago)» eta «maiz, denbora guztian(5-7egun)».ErantzunakLikertmotako(4puntu)eskalabaten(0-3puntu)araberapuntuatzendira.Puntuazioa0-60puntuizangoda20itemekoCES-Deskalaneta0-24puntu8itemekoan,kontuanhartuzzenbatetapuntuaziohandiagoa lortu orduan eta handiagoa izango dela depresio-maiztasuna.8 itemeko bertsio labur hori depresioa neurtzeko tresna fidagarri etabaliozkotzathardaiteke.Blustein-ek,Chan-eketaGuanais-ek(2004)argi-taratutakoartikulubateanezartzendenez,eskalan4puntuedogehiagolor-tzeakdepresioadagoelaadieraztendu.

—�An�tsietatea:AntsietatearenGoldbergEskala (Goldberg, 1988) erabili da.Eskala erraz eta laburra da, erabiltzen erraza, eta baita antsietate-nahas-menduakatzematekoosoeraginkorraere.Oroharbiztanleriaosoarizuzen-dutadagoetaerantzundikotomikoko(Bai/Ez)9itemjasotzenditu;lehen4galderetanbaiezkoerantzunakdaudeneanbainoezdiraaplikatzenazkenbostitemak.Baiezkoerantzunaemanzaionitembakoitzakpuntubatzenba-tzendu,etahorrenbestez,zenbatetapuntuaziohandiagoalortu,orduanetaantsietate-mailahandiagoaizangodugu.

—Bizi-kalitatea:CASP-12eskalaerabilidabizi-kalitateaneurtzeko.19 ite-mezosatutakojatorrizkobertsioaren(CASP-19)(Hydeetal.,2003)bertsiolaburraetapsikometrikokibaliozkotuada.Bizi-kalitatearekin lotutakoal-derdiak—adinekoak dituenak— identifikatzen ditu. CASP tresna horrenbarnean sartutako 4 aldagaien siglak dira gaztelaniaz: control (kontrola),autonomía (autonomia), autorrealización (autoerrealizazioa) eta satisfac-ción(gogobetetzea).Alderdihoriekzeinmailatanhautematendirenebalua-tzen dute item horiek, lau puntuko Likert motako eskala baten bitartez.Puntuazio-tartea12-48da;horrela,puntuazioa35etikbeherakoabada,kate-goriak«bizi-kalitatebaxuaren»eskalakoakizangodira,35-37bada,berriz,«bizi-kalitateertainaren»eskalakoak,37-39bada,berriz,«bizi-kalitateal-tuaren» eskalakoak, eta 39-41 bada, azkenik, «oso bizi-kalitate altuaren»eskalakoak(SHARE,2004).

—Karga:ZaintzailearenKargarenEskalatik(TheBurdenInterview;Zaritetal.,1980;ZaritetaZarit,1982)hautatutakoitemakoinarrihartutaebaluatua:Eskalahorrek22itemditu;itemhoriekzaintzaileakhautemandakoinpaktuaneurtzendute,etazaintze-egoerari,zaintzailearenosasunfisikoarietaemo-zionalarietagizarte-jarduereiburuzkoakdira.ZaintzaileakLikertmotakoeskala baten arabera (5 puntuko eskala) erantzun behar du, baieztapen


59

bakoitza bere kasuan zein neurritan aplika daitekeen deskribatuz. Eran-tzunenmuturrak:0=sekulaez,eta4=iabeti(0-88Tartea).Zaintzaileakbere rolari dagokionez sentitutako karga-maila aztertzen du, eta horrekgaixoareninstituzionalizazioarekinloturahandiaduelaikusida(DeimlingetaBass,1986;Gilhooly,1984).Barne-irmotasunegokiadueskalahorrek(α=.88).Azterlanhoriegitekoeskalako12itemhautatudira.

—Zain�tzaileek�adinekoei�tratu��txarrak�emateko�arriskua:Zain�tzaileak�Eman-dako�Tratu�Txarraren�Eskalaren(CaregiverAbuseScreen;CASE;Reis&Nahmiash,1995)bitartezebaluatua.Zortziitemditu,bakoitzabierantzun-aukerarekin, eta zaintzaileek adinekoei emandako tratu txar fisikoak etapsikosozialakedotazabarkeriadetektatzekoerabiltzenda.Barne-irmotasunertainadueskalahorrek(α=.75)(0-8Tartea).Galdereiemandakobaiezkoerantzunbakoitzakpuntubatbaliodu,etazenbatetapuntuaziohandiagoa,orduanetaarriskuhandiagoa.

• Gainera,elkarrizketatzaileakadinekoarenaurkakotratutxarrekinduensusmoaerebarneanhartzenda,etahoriesker,susmoarengainekobiinformazio-iturriizanditzakegu:adinekoaberaetaelkarrizketatzailea(horrelakoegoerakdetek-tatzekoentrenamenduaizanduelkarrizketatuakaldezaurretik).

Oso garrantzitsua da honako hau nabarmentzea: mendetasun-egoeran daudenpertsoneiburuzkoinformazioalortzekoinkestaordezkarieieginzaienkasuetan(ge-hienetan, ahaideak izan ohi dira ordezkariak), tratu txarren gaineko galderak aldebaterautzidira,etahorretarakoarrazoiakbegi-bistakoakdira,tratutxarhorietanin-plikatutaegotekoprobabilitatehandiakdituztelazaintzailehoriek—ordezkariek—,hainzuzenere.

2.1.9. PROZEDURA

Galdera-sortakbanakoelkarrizketenformatuanaplikatudituhorretarakoentre-namenduespezifikoa izanduenelkarrizketatzaileak.Erantzutekoaukerak jasotzenditueninprimatutakomaterialaeskainida,parte-hartzaileekgalderakhobekiulerdi-tzatenfaboratzeko.

2.1.10. LAGINARENEZAUGARRISOZIODEMOGRAFIKOAK

Jarraian,laginarenezaugarrisoziodemografikoenaldagaiarenehunekoa(%)na-hizneurria(N)adieraztendira.

60


2. taula. Laginaren ezaugarri soziodemografikoak

Aldagaia % N

Sexua Gizona 43,4 524

Emakumea 56,6 683

Adina 60-74 urte 61,9 748

75 urte eta hortik gora 38,1 459

Probin tzia Araba 12,2 148

Gipuzkoa 32,8 396

Bizkaia 55,0 663

Egoera zibila Ezkongabea 6,3 76

Ezkondua/Bikotekidearekin bizi tzen 61,4 741

Banandua/Dibor tziatua 2,9 35

Alarguna 29,4 355

Zenbat seme-alaba 1 14,8 179

2 38,0 458

3 19,5 236

4 9,5 115

5 4,2 51

5 baino gehiago 2,7 34

E txekoen unitatearen osaera Bakarrik 22,3 270

Beste ba tzuk 74,5 899

E txebizi tzaren jabe tza Bere jabe tzakoa/ezkontidearena 90,2 1.088

Seme-alaben jabe tza 3,5 42

Beste ahaideren baten jabe tza 1,8 22

Alokairua 3,8 45

Mailegatua edo lagata 0,2 2

Bestelako egoerak 0,6 7

Heziketa-maila Ez daki irakur tzen, ezta idazten ere (analfabetoa)

2,0 24

Ikasketarik gabe, baina irakur tzen eta idazten badaki, eta lehen hezkun tza amaitu gabe

47,1 568

Lehen Hezkun tza 38,2 461

Bigarren Hezkun tza eta goi-mailakoa 11,8 142


61

Variable % N

Habitata Hiriburua 35,1 424

5.000 biztanle baino gu txiago 10,7 129

5.001-20.000 biztanle 24,6 297

20.001-50.000 biztanle 18,3 221

50.001-100.000 biztanle 11,3 137

Hileko diru-sarrera maila 300 eurotik behera 0,5 6

301-600 14,3 173

601-900 26,0 314

901-1.200 17,9 217

1.201-1.800 8,9 107

1.800 eurotik gora 5,4 65

2.2. EMAI TZAK

2.2.1. ADINEKOAKHAUTEMANDAKOTRATUTXARRENSUSMOENPREBALENTZIA

60urteedogehiagokoadinekoelkarrizketatuen%0,9kaitortudutratutxarmota-renbat jasotzenduela (1.grafikoa).KontuanhartuzEAEn60urteedogehiagoko552.092 pertsona bizi direla, 60 urte edo gehiagoko 4.969 pertsona tratu txarrakpairatzenaridirelakosusmoaizandezakegu.

1. Grafikoa. Adinekoak hautemandako tratu txarren susmoen prebalen tzia

Tratu txarren susmoa Tratu txarren susmorik ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

0,9

99,1

62


2.2.2. ELKARRIZKETATZAILEAKHAUTEMANDAKOTRATUTXARRENSUSMOENPREBALENTZIA

Elkarrizketatzaileek kasuen%1,5en tratu txarren susmoa hautemandute, kasuguztiakelkarrizketatuakezaitortuak.Bestemodubateanesanda,%0,9tanzenbatu-takoenkasudesberdinakdira.EhunekohoriEAEko60urteedogehiagokobiztanlee-taraestrapolatzeak8.280pertsonagehitukolizkiokeadierazitakokopuruari.Adine-koakjakinarazitakoprebalentzianahizelkarrizketatzaileakjakinarazitakoagehitzekoaukeraerebadago,bainazehaztasunzientifikoadela-eta,balioespenhoriekbereizadierazteaerabakida,kolektibodesberdinakdirelakontuanhartuz.Alabaina,orain-goanereinformazioahuladuguhori,etahorregatik,imajinadezakeguiceberghorrengailurrabainoezdagoela ikusgaietaegoeraugariezkutatutadaudela (horrelakoeiaurreegitekoeskuhartubeharkolitzateke).

Tratutxarrensusmoadetektatzendutenelkarrizketatzaileek,horrela,lotutakoho-nakoadierazleetakozenbaitzukdaudelaemanduteaditzera:

• Higiene-falta.• Bizigarritasun-arazoaketxean.• Etxeakezditubeharrezkohigiene-kondizioak.• Gogobetetzerik ez ahaideekiko, adiskideekiko eta senitarteekiko harrema-nekin.

• Goibeltasuna.• Antsietatea,tentsioaetazurruntasuna.• Premiazkolaguntzateknikoakfaltazaizkio.

2.2.3. TRATUTXARMOTAK

2.grafikoanikusdaitekeenez,adinekoekmaiztasunhandienezjasandakotratutxarmotatratutxarpsikologikoakdira(%0,5),ondoren,zabarkeria(%2)etaazke-nik, tratu txar fisikoak eta sexualak (%0,2).Tratu txar ekonomikoen kasurik ezduguaurkitu.Zalantzarikgabe,adinekoekalorhorretantratutxarrikjasatenezdu-telaadierazibaduteere,kulturazkoarrazoi sendoakdaudehorrenatzean,horrenondorioz,konfiantza-abusuzkoegoeraksordaitezke;horrela,senitartekoekadine-koendiruaerabiltzendutenean,adinekoekezduteegoerahoritratutxartzatjotzen.Halaber, beharrezkoa litzateke banku-sistemaren jardunbideei buruzko azterketasakona egitea, adinekoen funtsen erabileran egoera irregular samarrak antzemanbaitira.


63

2. Grafikoa. Tratu txar motak

Tratu txar psikologikoak Tratu txar fisikoak eta sexualak Zabarkeria0

0,25

0,5

%

0,5

0,2 0,2

• Adinekogehienek(%75)soiliktratutxarmotabatpairatzendutelaaitortudute.

• Aztertutakobestehainbatazterlanenkasuanbezala,berenburuatratutxarrenbiktimagisahautematendutenzenbaitadinekoktratutxarmotabatbainoge-hiagojasatendituztelaaitortudute;zehazki,%25ekbitratutxarmotajakinara-ziditu.

• Elkarrizketatuenartean,bitratutxarmotabainogehiagopairatzendituelaai-tortuduenikezdago.

2.2.4. TRATUTXARRENSUSMOEKIN—ADINEKOAKHAUTEMANDAKOEKIN—LOTUTAKOFAKTOREAK

Faktorehoriekadinekopertsonarenak,tratutxarrenerrudunarenakedoegoerarentestuinguruarenakizandaitezke.

2.2.4.1. Tratu txarren susmoekin lotutako faktoreak, adinekoak dituenak

a) Sexua:

Tratutxarrakjasotzendituztenemakumeenehunekoakgizonenehunekoabikoiz-tendu(3.grafikoa).

64


Hala,tratutxarrakjasotzendituzteladiotenen%72,6emakumeakdiraeta%27,4gizonak, hurrenez hurren. Datu horiek bat datoz literatura zientifikoan aurkitu-takoarekin. Tratu txarren susmoa duten emakumeen ehunekoa handiagoa izateahainbatikuspegitatikazaldaiteke:

• Adinekoemakumeenehunekoagizonenabainohandiagoada.

• Eskuarki, tratu txarrak jasaten dituen adineko emakume batek gizarte- etaosasun-laguntzajasotzekoprobabilitatehandiagoadu.

• Adinekoemakumeekadinekogizonekbainoprobabilitatehandiagoadutetratutxarrakjasatenaridirelaadierazteko.

• Bainahorretazhain,etabeharbada,haudugugarrantzitsuena,genero-indarke-riariburuzdakizkigundatuekinjarraitutasunaetakoherentziadagoeladirudi.Bi indarkeriamota horiek parekotzat jotzea egokia ez dela baderitzogu ere(ezaugarridesberdinakdituzte),2009anEAEngenero-indarkeriarenondoriozhildako60urtetikgorakoemakumeenkopuruanabarmentzeainteresgarriadakasuhorretan.

3. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta per tsonaren sexuaren arteko lotura

Emakumea Gizona0

0,5

1

1,5

%

1,2

0,6

b) Adina:

4.grafikoanikusdaitekeenez,60-74urtekopertsonentratu txarrenbiktimatzatjotzenduteberenburua,eta75urteedogehiagokoentaldean,berriz,ehunekohori%0,6rajaistenda.


65

Laburbilduz,berenburuatratutxarrenbiktimatzatjotzendutenenbarruan,%7560-74urtekoentaldekoada.

Emaitzahoriekagertzekobaliokoluketenzenbaithipotesiegindaitezke.Horie-takobatijarraiki,esatebaterako,75urteedogehiagokoenartean,narriadurakogniti-boa duten pertsonen ehunekoa handiagoa da (%21), 60-74 urtekoekin alderatuz(%10,2).Horren ondorioz, 75 urte edogehiagokopertsonen ehunekohandi batekezin izandieerantzun tratu txarreiburuzkogalderei,ordezkariekerantzunbaitietegaldera-sortakogalderei.

Bestalde,osoadinekopertsonenahultasun-mailaetazaintzaileekindutenmende-tasuna—edozein modalitatekoa—, dirudienez, oztopo garrantzitsua da horrelakoegoerakadieraztearidagokionez.

4. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta per tsonaren adinaren arteko lotura

60-74 urte 75 urte edo gehiago0

0,5

1

1,5

%

1,1

0,6

c) Egoera�zibila:

5.grafikoantratutxarrensusmoarenetapertsonarenadinarenartekoloturaikusdaiteke.EmaitzahoriekVida-ketabestehainbategilek(2002)egindakoazterlaneanlortutakoekinbatdatoz.

d) Hautemandako�osasuna:

6.grafikoanikusdaitekeenez,etabestehainbatazterlanetanereadierazitakoarijarraiki,tratutxarrakpairatzendituztenekosusmoadutenpertsonekosasun-okerra-goahautematendutelajakinarazidute.

66


5. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta per tsonaren egoera zibilaren arteko lotura

Ezkongabea Ezkondua/Bikotekidearekin bizitzen

Banandua/Dibortziatua Alarguna0

10

20

30

40

50

60

70

%

8,56,3

47

61,6

13,6

2,8

30,8 29,4

Susmoa

Susmorik ez

6. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta hautemandako osasunaren arteko lotura

Susmoa

Susmorik ez

0 10 20 30 40 50 60 70%

60,1

39,9

43,5

56,6

Hala-moduzkoa, txarra edo oso txarraOna edo oso ona

e) Eguneroko�bizi�tzako�jarduerak�egiteko�mendetasuna:

Berenburuatratutxarrenbiktimatzatjotzendutenpertsonekegunerokobizitzakojarduerak —oinarrizkoak nahiz instrumentalak— egiteko mendetasun handiagoaerakusten dute (7. grafikoa). Izan ere, mendetasun-maila horren adierazgarri da%100eklaguntzamotarenbatbeharizatea.Azterlanugarirenarabera,mendetasunaadinekoenaurkakotratutxarrekinlotutadagoenfaktoreadugu.


67

7. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta eguneroko bizi tzako jarduerak —oi-narrizkoak nahiz instrumentalak— egiteko mendetasunaren arte-ko lotura

Laguntza behar du EBJakegiteko

Laguntza behar du EBJIak egiteko

Laguntza behar du EBOJakegiteko

0 10 20 30 40%

39,3

22,6

30,9

17,8

25,3

17,2

SusmoaSusmorik ez

f) An�tsietatea:

Goldberg-eneskalarekinebaluatudaantsietatea.Antsietateadutenadinekoper-tsonentratutxarrensusmoaantsietaterikezdutenenkasuanbainobialdizhandiagoadelaikusdaiteke8.grafikoan.

8. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta an tsietatearen arteko lotura

Susmoa

Susmorik ez

0 10 20 30 40%

38,1

17,9

Antsietate %

68


g) Depresioa:

CES-Deskalarekinebaluatudadepresioa.Tratutxarrensusmoadutenpertsonekosatutako taldearen barruan, batez besteko depresioa halako susmorik eragiten ezdutenenabainonabarmenhandiagoada(3,92eta1,83,hurrenezhurren)(9.grafikoa).Adierazlehorrek,bestehainbatekinbatera,aurkitutakodatuaksendoakdirelafroga-tzendu,zehazkikasuhorretandespresio-adierazleenagerpenaiabikoitzabaita.

9. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta depresioaren arteko lotura

Susmoa

Susmorik ez

0 1 2 3 4%

3,92

1,83

h) Bizi-kalitatea:

10.grafikoanikusdaitekeenez,tratutxarrensusmoadutenpertsonenbizi-kalita-teahorrelakosusmorikeragitenezdutenpertsonenabainonabarmenbaxuagoada.Aldagaihoribarneanhartzenduenlehenazterlanaduguhauetaeskaintzendizkigunemaitzektratutxarrensusmokokasuetaneskuhartzekoetahoriekprebenitzekogakoaematendigu.

i) Familia-harremanak:

Adinekoekahaideekindituztenharremanaknolakoakdirenebaluatzeko,bigal-dera egin zitzaizkien, batetik, seme-alabekin edota bestelako ahaideekin zutengogobetetze-maila(0-10),etabestetik,familia-gatazkarikotezegoen.11.grafikoakerakustenduenez,tratutxarrakjasatendituztelasusmatzendutenpertsonekgogobete-tze-mailatxikiagoadutefamilia-harremanekin,eta12.grafikoakerakustenduenez,aitzitik,tratutxarrensusmoakdituztenadinekoenkasuanfamilia-gatazkaknabarmenhandiagoakdira.


69

j) Gogobete�tze-maila:

Bizitzako zenbait alderdirekikogogobetetze-maila (1-10) ebaluatu da; zehazki,alderdihoriekhonakohauekdira:osasun-egoera,bizitzanerdiestenaridenlorpenak,harremanpertsonalak,denboraerabiltzekomodua,etaabar.Horrijarraiki,tratutxarrensusmorik gabeko adineko pertsonek baino gogobetetze-maila txikiagoa dute tratutxarrensusmoadutenadinekoek,adierazitakoalderdieidagokienez(13.grafikoa).

10. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta bizi-kalitatearen arteko lotura

Baxua

Ertaina

Altua

Oso altua

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90%

27,6

0

13,5

10,3

10,8

7,8

48,1

81,9

Susmorik ez

Susmoa

11. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta familia-harremanekiko gogobete-tze-mailaren arteko lotura

Susmorik ez Susmoa0

2

4

6

8

10

%

8,1

9

5,55

7,3

Bestelako ahaideak Seme-alabak

70


12. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta familia-gatazken arteko lotura

Susmorik ez Susmoa0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

5,2

94,8

49,1 50,9

Gatazkak

Gatazkarik ez

13. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta gogobete tze-mailaren arteko lotura

Bizi maila

Osasun egoera

Bizitzan erdiesten ari den lorpenak

Harreman pertsonalak

Denbora nola erabiltzen duen

Egungo bizitza

Susmoa

Susmorik ez

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45%

6,9 6,6 7,2 7,8 7,1 7,1

5,6 5 5,3 6,8 5,8 5,7

k) Gizarte-lagun�tza:

Tratu txarrak jasotzen dituzteneko susmoa duten adinekoek gabezia ugarikomunduadeskribatzendute,babes-sareeidagokienez.Ahaideakmaizagoikusinahilituzketela aitortu dute (14. grafikoa). Orobat, nahi luketena baino maiztasun


71

txikiagozhartzendutepartegizarte-jardueretan(15.grafikoa).Laburbilduz,mun-duafektiboetasozialeskasadute,edogutxienez,munduhorigogobetegarriaezdeladeritzote.

14. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta harreman per tsonaletarako i txa-ropenen lotura

Nahi duenguztietan

Maiztasunhandiagoz ikusi

nahi lituzke

Maiztasun txikiagoz ikusinahi lituzke

Ez du ahaiderik ED EE Zuri0

10

20

30

40

50

60

70

%

41,3

64

58,7

30,1

0 1 0 0,8 0 0,6 0 0,1 03,4

Susmoa

Susmorik ez

15. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta gizarte-jardueretako partaide tzaren arteko lotura

Bai

Ez

0 10 20 30 40 50 60 70%

29,3

67,6

44,1

55,9

Gustatuko litzaizukeen maiztasunarekin parte hartzen duzu gizarte-jardueretan?

Susmorik ez Susmoa

72


l) Zain�tza-jarduera:

Tratutxarrakjasotzendituztenekosusmoadutenadinekogehienakzaintzaileakez badira ere, zaintza-lanak egiten dituztenek ia egunero gauzatzen dituzte horre-lakoak(16.grafikoa).

16. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta zain tza-jardueraren arteko lotura

Egunero edoia egunero

Astean behinedo bi aldiz

Hilean behinedo bi aldiz

Maiztasuntxikiagoz

Inoiz ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

14

7,3

13,6

0,8 0 0,4 0 1,1

72,3

90,4

Azken hamabi hilabeteetan, zenbateko maiztasunarekin zainduduzu osasun-egoeragatik laguntza behar zuen senitartekoren bat?

Susmoa

Susmorik ez

Halaber,gaizkitratatugisahautemandakoadinekoekgaizkitratatugisahautema-tenezdirenekbainomaiztasunhandiagozegindituztezaintza-lanpertsonalakbestepertsonarenbatekin(17.grafikoa).Horrelakoegoerenazterketaxehatuaaldebaterautzita,zeraondorioztadezakegubehinikbehin,harremanenetagizarte-etafamilia-sareenmurriztapena,zaintza-jarduerahandiarekinbatera,arrisku-faktoreaizandaite-keelahorrelakopertsonenkasuan.

ll) Elkarbizi�tza�ereduak�eta�zain�tza-jarduera:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekoakezdirabizizaindutakopertsonekin(%49,3)(18.grafikoa).

m) Zain�tzarekin�lotutako�karga:

Bestepertsonarenbatzaintzendutenpertsonekgainkarga-egoeraketazaindutakopertsonekikosentimendunegatiboakizanditzakete.Horidela-eta,zaintzarekinlotu-takokargaebaluatzenduenZarit-eneskalakozenbaititemhautatudiraaztertutako


73

17. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta beste per tsonaren bati zain tza-lan per tsonalak ematearen arteko lotura

Susmoa Susmorik ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

27,7

72,3

9,6

90,4

Bai Ez

18. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta elkarbizi tza-ereduen arteko lotura

Susmoa Susmorik ez0

10

20

30

40

50

60

70

%

50,7 49,3

63,9

36,1

Bai Ez

lagineanikusitakoaerakusteko.Aipatutakoeskalangaizkitratatutakogisahauteman-dakoadinekoenhonakoezaugarrihauekaurkitudira:

• Denbora-falta.• Tentsioa.

74


• Ondorionegatiboakgizarte-sarearekin.• Beldurra.• Osasun-arazoak.• Intimitate-falta.• Gizarte-harremanukituak.• Zaintzaeskualdatzeanahiizatea.• Erruduntasun-sentimenduak.• Gainkarga.

n) Tratu��txarren�arriskua:

Gaizki tratatu gisa hautemandako adinekoek, era berean, zaintzen duten per-tsonari tratu txarrakematekoarriskuaerebadute.Horridagokionez,CASEeskalaerabilida,etajarraianadierazitakoemaitzakaurkitudira.Bestepertsonarenbatzain-tzendutenadinekoekhonakohauaipatzendute(19.grafikoa):

• Zaindutakopertsonarenjiteaedoagresibitateamaneiatzekoedokontrolatzekoarazoakizandituztebatzuetan.

• Zenbaitunetan,zaindutakopertsonarenjokabideadela-etaberensenetikateradiraedotageroagodamutuzaizkiengauzakegindituzte.

• Zaindutakopertsonarenportaeramaneiatzekoarazoakizanohidituzte.

19. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta tratu txarretarako arriskuaren ar-teko lotura

Arazoak izan dituzte batzuetan…

Zenbait unetan,…

Zera maneiatzeko arazoak izan ohi dituzte

Batzuetan, behartuta sentitu dira…

Noizetik noizera, zera egiteko gai ez direla iruditzen zaie,…

Maiz, zera iruditzen zaie,…

Sarri, oso nekatuta egon ohi dira, eta hori dela-eta…

Askotan, oihu egin behar diotela sentitzen dute

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

17,650,7

21,4100

15,7100

3149,3

17,550,7

18,8100

27,879,1

26,350,7

Susmorik ez Susmoa


75

• Batzuetan,zaindutakopertsonarekinzakarjokatzerabehartutasentitudira.• Noizetiknoizera,zaindutakopertsonarenaldebeharrezkoguztiaedotaeginbe-harkoluketenguztiaegitekogaiezdirelairuditzenzaie.

• Maiz,zaindutakopertsonabaztertubehardutelaedotaharikasurikeginbeharezdiotelairuditzenzaie.

• Sarri,osonekatutaegonohidira,etahoridela-eta,zaindutakopertsonarenpre-mieiezindieteerantzun.

• Askotan,zaintzendutenpertsonarioihueginbehardiotelasentitzendute.

Emaitzahorienbaturakezduzertan100izan,itemhorieibaiezkoerantzunaemandietenpertsonenehunekoeietatratutxarrensusmoarekinedosusmorikezarekindu-tenloturaribaitagozkie.

ñ) E�txebizi�tzaren�egoera:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekoenhitzetan,berenetxebizitzenegoeratxarraedoerdi-mailakoada(20.grafikoa).

20. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta berezko e txebizi tzaren egoeraren balioespenaren arteko lotura

0-4

5-7

8-10

0 10 20 30 40 50 60%

57,6

30,5

40,9

54

1,5

15,5 Susmorik ez Susmoa

o) Jarduerak�egitea:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekoekmundumurriztuaduteedozeinmo-tatako jardueretan parte hartzeari dagokionez (jarduera sedentarioak, kulturalak,hezkuntza-alorrekoak,turismoaedobidaiak,boluntariotza-jarduerak,teknologiabe-rrienerabilera,etaabar).

76


p) Erresilien�tzia:

Bizitzangertatutakoegoereiaurreegitekogaitasunadaerresilientzia.Gaizkitra-tatugisahautemandakoadinekoekhonakoezaugarrihauekizanohidituzte:

• Ezindiraaldaketetaraegokitu.

• Urteakbeteahala,gauzakezdiraokerragojoaten.

• Ezduteusteurteakbeteahalapertsonekgauzagutxiagoegitekobaliodutenik.

• Gazteakzireneanbezainzoriontsuakdiragauregun.

q) Adinekoen�gaineko�hautemateak:

Adinekoekberenburuaikustendutenmoduarietaberenaburuzgainerakoekbe-raiekikustendituztenmoduariburuzkoaldagaijakinbatzukebaluatudira.Galderahorien funtsezko ideia zahartzaroarekin lotutako estereotipo negatiboak —tratutxarretako egoeretara eramandezaketenak—zeinneurritandauden jakiteandatza.Galderahorietakobatzerada,zeinadinekinustedutenpertsonakadinekobilakatzendiren,etakasuhorretan,gaizkitratatugisahautemandakoadinekoekadierazizuten80urtetikaurrerapertsonakadinekoakdirela(21.grafikoa).Orobat,gainerakoekadi-nekoakhonelaikustendituzteladeritzote:produktiboak,toleranteak,ahulak,babes-gabeak, traketsak,marjinatuaketamesfidatiak.Adjektibohorietakogehienekirudinegatiboatransmititzenduteorokorrean,etazahartze-prozesuarekinlotutakohainbatestereotipodaudelaikusdaiteke.

21. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta per tsonak adineko bilaka tzen diren adinaren arteko lotura

60 urtetik aurrera

65 urtetik aurrera

70 urtetik aurrera

75 urtetik aurrera

80 urtetik aurrera

Ez da adinarenaraberakoa

ED

EE

0 10 20 30 40%

3,48,4

0,90

3516,5

15,139,1

13,116,6

15,919,4

9,30

7,30

Susmorik ez Susmoa


77

r) Zahar�tzaroak�kezka�sor�tzea:

Gaizkitratatugisahautemandakopertsoneielkarrizketatutakogainerakoeibainokezkahandiagoasortzendiezahartzaroak(22.grafikoa).Kezkahoriberezikilotutadago narriadura fisikoarekin (osasun-egoera okerragoa, erakargarritasun gutxiago,berenkabuzmoldatzekogaiezizatea,etaabar),zahartzaroarekinzerikusiaduenna-rriadurafisikoarekin,hainzuzenere(%76,5)(23.grafikoa).

22. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta zahar tzaroak kezka sor tzearen arte-ko lotura

Asko, dezente, zertxobait Gutxi edo ezer ere ez0

10

20

30

40

50

60

70

%

69,3

57,9

30,7

42,1

Susmorik ezSusmoa

23. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta kezka-arrazoiaren arteko lotura

Narriadura fisikoa

Laguntza behar badut eta…

Narriadura intelektualagatik

Erretiroagatik edo…

Gizarte sarea galtzeagatik

Erosahalmenak behera egiteagatik

Beste batzuk

Zuri

0 10 20 30 40 50 60 70 80%

6,60

1,40

5,110,1

6,410,1

70

18,10

34,437,3

63,676,5

Susmorik ez Susmoa

78


s) Gizarteak�adinekoei�emandako�tratua:

Gizarteakematendientratuaridagokionez,gaizkitratatugisahautemandakoadi-nekoekhorrenirudinegatiboagoadute;horrela,gizarteaknabarmengaizkitratatzendituelaustedutenadinekoelkarrizketatuaktratutxarrikaitortuezdutenakbaino%13gehiagodira (24.grafikoa).Oraingoanere,diseinatutakogaldera-sortakoherenteaetaondorioz,sendoadelabegienbistakoada.

24. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta adinkoen aburuz gizarteak ematen dien tratuaren arteko lotura

Ongi Axolagabetasuna Gaizki Zuri0

10

20

30

40

50

%

35,5

47,6

34,7

40,8

21,5

8,3 8,4

3,4

Susmorik ezSusmoa

t) Tratu��txarrak�prebeni�tzeko�neurriak:

Gaizki tratatugisahautemandakoadinekoenhitzetan, tratu txarrak, zabarkeriaedota adinekoen aurkako tratu txarrak prebenitzekomodurik onena estereotipoenaurkaborrokatzeada,hots,jendeakadinekoenaurkadituenokerrekoideienaurka,eta horretaz gain, zaintzaile profesionalei eta ahaide zaintzaileei zuzendutakoprestakuntzarenetahezkuntzarenbitartezprebenitzea(25.grafikoa).Gaizkitratatugisahautematenezdirenadinekoenkasuan,aitzitik,prebentziorakoaipatutakoneu-rriakgizarte-etaosasun-baliabideakareagotzeaetaadinekoenetahorienzaintzaileenbizi-kondizioakhobetzeadira.Proposatutakokonponbidemotabatzeinbesteasiste-matikokiagertzendirabestehainbatazterlankualitatibotan,etahonenbestez,kon-tuanhartubeharkolirateketratutxarrenaurkakoekintzakdiseinatzerakoan.


79

25. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta horiek prebeni tzeko neurrien arte-ko lotura

Estereotipoen aurka borrokatzea

Prestakuntzaren bitartez prebenitzea eta…

Gizarte baliabideak areagotzea eta…

Bizi kondizioak hobetzea

ED/EE

Zuri

0 10 20 30 40 50

%

4,58,4

0,40

43,523,7

29,214

29,444,5

21,533,1

Susmorik ez Susmoa

u) Trebakun�tza-maila:

26. grafikoan erakusten den bezala, tratu txarren susmoa duten adinekoektrebakuntza-mailadezente txikiadute; izanere,horien%50 inguruanalfabetoadaedotalehenhezkuntzaamaitugabedu.Lowenstein-eketabestehainbategilek(2009)deskubritutakoarekinbatdatorarestianadierazitakoa.

26. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta hezkun tza-mailaren arteko lotura

Analfabetoa Ikasketarik gabe edoikasketak amaitu gabe

Lehen hezkuntza Bigarren hezkuntzaeta goi mailakoa

0

10

20

30

40

50

%

14,2

1,9

36,6

47,749,2

38,5

0

12

Susmoa

Susmorik ez

80


v) Erretiroaren�gaineko�hautematea:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekogehieneketapapositibotzatjotzenduteerretiroa(27.grafikoa).

27. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta erretiroaren perzepzioaren arteko lotura

Etapa positibotzat

Bizitzako beste etapa bat bezala,sentsazio berezirik gabe

Etapa negatibotzat

ED/EE

Zuri

0 10 20 30 40 50 60 70%

4,8

0

0,3

0

10,9

14

33,520

50,5

66

Susmorik ez Susmoa

w) Egoera�ekonomikoa:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekoenehunekohandibatek(%36,4)hilekodiru-sarreratxikiakditu,zehazki,301-600eurokoak(28.grafikoa).Gabezia-inguru-neak(horienagerpenaedozeindelaere)arrisku-adierazleakdirelaargidagoeladiru-di.Zirkunstantziahoribestehainbatazterlanetanberretsdaiteke:tratutxarrensus-moakdiru-sarreramailatxikiekinlotutadaudeladeskubrituduteLowenstein-enetabestehainbategilek(2009).

x) Egoera�ekonomikoarekiko�gogobete�tze-maila:

Lehenadierazitakodatuekikokoherentziarieutsiz,gaizkitratatugisahauteman-dako adinekoak ez daude pozik beren egoera ekonomikoarekin (%42,2), kontuanhartuzberezkoegoeraekonomikoa0-10eskalabateanebaluatudela,etahorihorrelaizanik,batezbestekogogobetetze-maila4,42dela(29.grafikoa).


81

28. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta egoera ekonomikoaren arteko lotura

300 eurobaino gutxiago

301-600 601-900 901-1.200 1.201-1.800 1.800 eurobaino gehiago

ED/EE Zuri0

10

20

30

40

%

36,4

14,1

9,1

26,1

0

18,1 18,2

8,2

0

5,4

0 0 0 0

36,4

26,8

Susmoa

Susmorik ez

29. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta egoera ekonomikoarekiko gogobete-tze-mailaren arteko lotura

0-4 5-7 8-10 Zuri0

10

20

30

40

50

60

%

42,2

28,5

49,453

8,4

15,5

03

Susmoa

Susmorik ez

y) Lagun�tzailea�eduki�tzea:

Gaizkitratatugisahautemandakoadinekoenehunekoesanguratsubateklagun-tzailerenbatizanduelkarrizketan(30.grafikoa).Zentzuzkoadirudipentsatzeahorre-lakopertsonenzintzotasun-mailaetaegoerekikoadierazkortasunaezdelainolazereosoaltuaizan.

82


30. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta lagun tzailea izatearen arteko lotura

Bai Ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

%40,2

28

59,8

71,3

Susmoa Susmorik ez

Bizidirenlurraldehistorikoaridagokionez,tratutxarrensusmoadetektatuzaienpertsonen%55Bizkaianbizidira.Prebalentziaosotxikiadenezetaazterlanhoneklurraldehistorikoenaraberaduenadierazgarritasunaeretxikiadenezgero,informa-ziomotahorizuhurtziazhartubehardeladeritzogu.

z) Tratu��txarrekin�lotutako�adierazleak:

31.grafikoanikusdaitekeenez,tratutxarrensusmoadutenpertsonenkasuanon-dorenzerrendatutakoadierazleakageridiraintentsitateberezikihandiz,maiztasuna-renaraberakohurrenkeran:

• Goibeltasuna.

• Asegabetasunaahaideekin,adiskideekinetasenitartekoekindutenharrema-nekin.

• Antsietatea,tentsioaetazurruntasuna.

• Premiazkolaguntzateknikoakfaltazaizkie(betaurrekoak,hortz-protesiak,au-difonoa,etaabar)edohautsitaedoegoeratxarreandaramatzate.

• Bizigarritasun-arazoakdituztenetxebizitzak(arkitektura-oztopoekin,edotaai-reztapenikgabe).

• Higiene-falta(arropazikina,usaintxarra,itxuranarrasa,etaabar).


83

31. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren eta tratu txarren susmoaren adiera-zleen arteko lotura

0

10

20

30

40

50

60

%

12,9

1,2

21,3

1,3

8,5

0,8

7,2

0,6

43,9

3,2

56,9

10,4

29,8

5,9

24,1

0,6

Susmoa Susmorik ez

Higienefalta

Etxebizitzakbizigarritasun

arazoak

Arropadesegokia

Etxeak ezdu higienekondiziorik

Asegabetasunaharremanekin

Goibel Antsietatea,tentsioa edozurruntasuna

Premiazkolaguntzateknikoak

falta zaizkio

2.2.4.2. Tratu txarren susmoekin lotutako faktoreak, errudunak dituenak

a) Sexua:

Gureazterlanean,tratutxarrensusmoenerrudunakgizonakdiramaiztasunhan-dienez (32. grafikoa). Lehen azterketa batean beste hainbat kolektibotan ere tratutxarrakematendituztenenprofilekinkoherenteadelabadirudiere(batezere,etxekoindarkeriaren esparruan), literatura zientifikoaren berrikuspenak informazio kon-traesankorrakeskaintzendituhorridagokionez.Azterlanaskotan, tratu txarrenus-tezkoerrudunaemakumegisadeskribatzenda,gaizkitratatutakopertsonarenzain-tzailenagusia,gainkarga-egoeranluzaroanegondena,hainzuzenere.Egoerahoriosoohikoabadaere,batezeregureherrialdean,emaitzekargietagarbierakustendute tratu txarren errudun gehienak gizonak direla, zehazki, tratu txarren ustezkoerrudunen%75gizonakdira.

b) Adina:

Tratu txarren susmokokasuenerrudunen%16,739urtetikbeherakopertsoneidagokie,%41,7,berriz,40-64urtekoei,etabeste%41,7,azkenik,65urteedogehia-gokoei.Laburbilduz,argidagohasierabateanzaintza-laneneskualdaketahandiagoa

84


gertatzendenadin-tarteekinlotdaitekeelaprofilhori.Izanere,adinekoarekiko�ahai-detasuna aztertzen dugunean, tratu txarren susmoen errudunen ehuneko handienaseme-alabei dagokiela ondoriozta dezakegu (zehazki, kasuen%50), 33. grafikoanikusdaitekeenbezala.

32. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren errudunaren eta sexuaren arteko lotura

Emakumeak%17

Gizonak%75

EE%8

33. Grafikoa. Tratu txarren susmoko kasuen errudunen eta ahaidetasunaren arteko lotura

Bikotekidea%25

Seme-alaba%50

Beste ahaideren bat%17

EE%8


85

2.2.4.3. Tratu txarren susmoekin lotutako faktoreak, egoeraren testuinguruak dituenak

a) Osasun�fisikoa�eta�adimenezkoa:

Tratutxarrensusmoenerrudunenosasunfisikoaetaadimen-osasunaebaluatzeko,hainbataldagaihartudirakontuan,esaterako,hautemandakoosasuna,arazofisikoak,estresa eta arazo psikologikoak.Horri dagokionez, honako emaitza hauek aurkitudira:%33,4kgaizkihautematendubereosasuna,%41,7estresatutadago,%33,3karazofisikoakditu,etabeste%25ek,azkenik,arazopsikologikoak(34.grafikoa).

34. Grafikoa. Tratu txarren susmoen errudunaren eta haren osasun fisikoaren eta psikologikoaren arteko lotura

Hautemandako osasuna Estresa Arazo fisikoak Arazo psikologikoak0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

%

33,4

41,7

33,3

25

b) E�txebizi�tza�berberean�elkarrekin�bizi�tzea:

Azterlan honetan, eta literaturan aurkitutakoan ez bezala, tratu txarren susmoenkasugehiagotopatudituguerrudunaetaadinekoaelkarrekinbiziezdirenegoeretan(35.grafikoa).Haatik,tratutxarrakaitortudituztenpertsonenadinarekiko(pertsonahorienartekogehienak75urtetikbeherakoakdira)koherentziarieustendioelkarbizitza-ereduhorrek,etahorienkasuan,seme-alabekikoelkarbizitzaiaezdaexistitzenEAEn.

c) Tratu� �txarren� susmoko� kasuen� errudunen� eta� adinekoen� arteko� zain�tza-harremana:

Tratutxarrensusmokoegoeragehienetan,adinekoaezdatratutxarrensusmoenarduradunarenzaintzailea(tratutxarrekosusmoakeragitendituztenkasuen%16,7tan

86


bainoezdagoerrudunaadinekoarenmendeegunerokobizitzakojarduerarenbategi-teko),etaeraberean,errudunaezdaadinekoarenzaintzailea(tratutxarrekosusmoakeragitendituztenkasuen%83,3tanerrudunakezdioinolakozaintzarikematenadine-koari).Oraingoan ere, detektatutakokasugehienak75urte bainogutxiagokoper-tsoneidagozkie,etazaintza-lanengainkargaksortutakotratutxarrenegoerarenhipo-tesitikaldentzengaituhorrek.Alabaina,bestehainbatazterketakzeraberrestendute,tratu txarrak jasaten ditueneko susmoa eragiten duen pertsonaren eta ustez tratutxarrakematendituenpertsonarenartekoharremanaktxarrakdirelakasuen%41,7tan,hainzuzenere.Halaetaguztizere,arestian�adierazitako�harremana—tratutxarrensusmoaren errudunaren eta adineko pertsonaren artekoa— ona izan da kasuen%41,7tan,etaegoerahoriaskookerragotudaazkenurtean.

2.2.4.4. Tratu txarren susmorekin lotutako faktoreak, elkarrizketa tzaileak emandako informaziotik ateratakoak

a) Sexua:

Oraingoanere,elkarrizketatzaileensusmoeijarraikibeharbadatratutxarrakjasa-tendituztenemakumeenehunekoagizonenabainobialdizhandiagoada(%62,7eta%37,3,hurrenezhurren)(36.grafikoa).Adinekoakberakhautemandakotratutxarrenkasuenarrazoiberberakdituhorrekbeharbada.

35. Grafikoa. Tratu txarren susmoko kasuen errudunen eta elkarbizi tza-motaren arteko lotura

Bai%42

Ez%50

EE%8

Pertsona hori zurekin bizi da.


87

b) Adina:

37. grafikoan erakusten den bezala, tratu txarren susmoa hautemandako per-tsonenguztizkokopuruarenbarruan(37),%7275urteedogehiagokopertsoneida-gokie.Horrenarrazoiposibleetakobatzeraizanliteke,adinakgoraeginahala,zen-baitarrisku-faktorerenpresentziakeregoraegitenduela(esaterako,mendetasunaetaosasuntxarra).Garrantzigutxikokontuaezda,bestalde,biatzemate-bideakosagarrigisaagertzea:adinekoekberenbizitzaetainguruneagehiagokontrolatzendutenean,hots,gazteagoakdireneanaitortzendituztehorrelakoegoerak.Elkarrizketatzaileekahulagoakdirenetamendetasunhandiagokoegoerandaudenpertsonenganhautema-tendituztehorrelakoegoerak,edobestemodubateanesanda,indaretaautoestimutxikiagoakdituztenpertsonengan(autonomiapertsonalagaltzearenondoriozkoaizanohidaindarraetaautoestimuatxikiagoakizatehori).

c) Lurralde�Historikoa:

Adinekoazeinlurraldehistorikotanbiziden;dirudienez,elkarrizketatzaileekora-ingoaneresusmohandiagoahautematenduteBizkaianebaluatutakokasuetan(zeha-zki, %76); probintzia horretakoa zen ebaluatutako laginaren %55 (38. grafikoa).Egoerahoribehinetaberrizerrepikatzendenezgero,etadatuhoriekzuhurtziazinter-pretatubeharbadiraere,tratutxarrensusmoakduenkokapenhorrenkausaksakon-kiagoaztertzeabeharrezkotzatjotzenda.

36. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adinekoaren sexuaren arteko lotura

Emakumea Gizona0

10

20

30

40

50

60

70

%

62,7

37,3

88


d) Egoera�zibila:

39.grafikoanikusdaitekeenez,adinekopertsonaezkongabeenganhautemanduteelkarrizketatzaileektratutxarrensusmoamaiztasunhandienez(%17,2).Aztertutakozenbaitazterlanekikokoherentziarieustendioadierazitakoemaitzahorrek.

37. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adinekoaren adinaren arteko lotura

60-74 urte%28

75 urte edo gehiago%72

38. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoaren eta Lurralde Historikoaren arteko lotura

Araba%5

Gipuzkoa%19

Bizkaia%76


89

39. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta egoera zibilaren arteko lotura

Ezkongabea Ezkondua/Bikotekidearekin bizitzen

Banandua/Dibortziatua Alarguna0

10

20

30

40

50

60

70

%

17,2

6,1

54,9

61,5

02,9

27,8 29,4

Susmoa

Susmorik ez

e) Osasun-egoera:

40.grafikoan ikusdaitekeenez,elkarrizketatzaileakhautemandakosusmoei ja-rraiki,tratutxarrakpairaditzaketenadinekoekosoosasuntxarradutelahautematendute(%71,5).

40. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta hautemandako osasun-egoeraren arteko lotura

Ona edo oso ona Hala-moduzkoa, txarra edo oso txarra0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

28,5

57

71,5

43

Susmoa Susmorik ez

90


f) Mendetasuna:

41.grafikoanikusdaitekeenez,etalehenaztertutakoiruzkinekikokoherentziarieutsiz,elkarrizketatzaileakgaizkitratatugisahautematendituenadinekopertsoneklaguntza instrumentala edota oinarrizko laguntza behar dute eguneroko jarduerakegiteko (horien ehunekoa %46,8 da). Horretaz gain, kasu horretan ere gehieneklaguntzamotarenbatjasotzendute(zehazki,%93,5ek).(42.grafikoa).

41. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta mendetasunaren arteko lotura

Laguntza behar du Ez du laguntzarik behar0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

46,8

22,3

53,2

77,7Susmorik ezSusmoa

42. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta lagun tzaren bat jaso tzearen arteko lotura

Bai

Ez

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

17,5

6,5

82,1

93,5

Susmorik ez Susmoa


91

g) An�tsietatea:

Antsietatea Goldberg-en eskalari jarraiki ebaluatu da, eta elkarrizketatzaileakdeskubritutakoarenarabera, antsietate-indizealtuakdituztenadinekopertsonengantratu txarren susmohandiagoadago (%45,5) (43.grafikoa).Egoerahorrenkausa-efektuaargidagoelaematendu.

43. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta an tsietatearen arteko lotura

Antsietatea Antsietaterik ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

%45,5

17,6

54,5

82,4

Susmoa Susmorik ez

h) Depresioa:

CES-Deskalaestandarizatuarekinebaluatudadepresioa.Elkarrizketatzaileakhautemandakoarijarraikibeharbadatratutxarrakpairatzendituztenpertsonenba-tezbestekodepresio-mailahalakogisahautemangabekoenabainonabarmenhan-diagoada(4,45eta1,81,hurrenezhurren)(44.grafikoa).Ikusdaitekeenez,usteztratu txarrakpairatzendituztenpertsonenkasuanagertutakoadierazleosagarrieknahizelkarrizketatzaileekatzemandakokasueksendotasunhandiaematendioteaz-terlanari.

i) Bizi-kalitatea:

45.grafikoakhonakohauerakustenduargietagarbi:elkarrizketzailearensus-moenaraberaagian tratu txarrak jasotzendituztenadinekoenartean,bizi-kalitateahalakosusmoriksortzenezdutenpertsonenabainoaskozerebaxuagoada.

92


44. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta depresioaren arteko lotura

Susmoa

Susmorik ez

0 1 2 3 4 5%

1,81

4,45

45. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta bizi-kalitatearen arteko lotura

Baxua Ertaina Altua Oso altua0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

91,8

47,6

3,3

10,9

0

13,8

4,9

27,7

Susmoa Susmorik ez

j) Familia-gatazkak:

Familia-gatazkekerepresentziadutenegoeretanelkarrizketatzaileektratutxarrensusmoahautemandute(46.grafikoa).Literaturazientifikoanjasotakoarekinerabatkoherenteakdiraarestianagertutakodatuak.


93

46. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta familia-gatazken arteko lotura

Bai Ez ED/EE0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

18,4

5,3

77,3

91,5

0 0,7

Susmoa

Susmorik ez

k) Gogobete�tze-maila:

Hainbataldagairenaraberaebaluatudirazenbaitgogobetetze-maila.Ebaluaziohorretanzeradeskubrituda,elkarrizketatzailearensusmoeijarraikibeharbadatratutxarrak jasatendituztenadinekopertsonekbatezbestekogogobetetze-mailadutelaoroharegungoegoerarekin,berenbizitzarekin,osasun-egoerarekin,bizitzangauza-tzenaridirenlorpenekinetaharremanpertsonalekin(47.grafikoa).

47. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta gogobete tze-mailaren arteko lotura

Susmoa

0 5 10 15 20 25 30

%

5,74 5,63 4,96 5,25 6,8

Egungo egoera

Bizi maila

Osasun egoera

Bizitzan erdiesten ari den lorpenak

Harreman pertsonalak

94


l) Karga:

Lehenadierazidugunmoduan,bestepertsonarenbatzaintzendutenpertsonekzaindutakopertsonekikokarga-mailahandiaetasentimendunegatibougarisentidi-tzakete,etahonenbestez,tratutxarrekoegoeretaraeramandezakehorrek.Horidela-eta, Zarit-en eskalako zenbait item hautatu ziren (ahaide zaintzaileen gainkargaebaluatzekogehienerabiltzendeneskaladuguadierazitakoa).Elkarrizketatzaileekhautemandakoarijarraikiagiantratutxarrakjasatendituztenadinekoekhonakosen-timenduhauekdituzteladeskubrituda:

• Ondorionegatiboakgizarte-sarearekin.

• Beldurra.

• Osasun-arazoak.

• Gizarte-sareukitua.

• Zaintzaeskualdatzeanahiizatea.

• Erruduntasun-sentimendua.

ll) Tratu��txarretarako�arriskua:

Elkarrizketatzaileak hautemandakoari jarraiki beharbada tratu txarrak jasotzendituzten adinekoek zaintzen duten pertsonari tratu txarrak emateko arriskua dute.EgoerahoriegiaztatzekoCASEeskalaerabilida,etahorrenarabera,horrelakoper-tsonengainekoemaitzaknabarmendesberdinakdirahalakosusmorikeragitenezdu-tenpertsonenekinalderatuz(48.grafikoa):

• Zaindutakopertsonarenjiteaedoagresibitateamaneiatzekoedokontrolatzekoarazoakizandituztebatzuetan.

• Askotan,zaintzendutenpertsonarioihueginbehardiotelasentitzendute.

• Zenbaitunetan,zaindutakopertsonarenjokabideadela-etaberensenetikateradiraedotageroagodamutuzaizkiengauzakegindituzte.

• Zaindutakopertsonarenportaeramaneiatzekoarazoakizanohidituzte.

• Batzuetan,zaindutakopertsonarekinzakarjokatzerabehartutasentitudira.

• Maiz,zaindutakopertsonabaztertubehardutelaedotaharikasurikeginbeharezdiotelairuditzenzaie.

• Sarri,osonekatutaegonohidira,etahoridela-eta,zaindutakopertsonarenpre-mieiezindieteerantzun.


95

48. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta tratu txarretarako arriskuaren arteko lotura

Arazoak izan dituzte batzuetan…

Zenbait unetan,…

Zera maneiatzeko arazoak izan ohi dituzte

Batzuetan, behartuta sentitu dira…

Maiz, zera iruditzen zaie,…

Sarri, oso nekatuta egon ohi dira, eta hori dela-eta…

Askotan, oihu egin behar diotela sentitzen dute

0 10 20 30 40 50 60 70%

17,161,4

22,155,5

16,838,8

1761,4

19,938,8

28,445,3

25,961,4

Susmorik ez Susmoa

m) Jarduerak�egitea:

Elkarrizketatzaileakhautemandakoarentratutxarrakjasanditzaketenadinekoekmundumurriztua dute jardueretan parte hartzeari dagokionez (fisikoak edo kirol-alorrekoak,kulturalak,sozialakturismoaedobidaiak, teknologiaberrienerabilera,hezkuntza-alorrekoaketaabar).

n) Adinekoen�gaineko�hautemateak:

Adinekoekberenburuaikustendutenmoduarietaberenaburuzgainerakoekbe-raiekikustendituztenmoduariburuzkoaldagaijakinbatzukebaluatudira.Galderahorietakobatzerada,zeinadinekinustedutenpertsonakadinekobilakatzendiren,etakasuhorretan,elkarrizketatzaileeksusmohandiagoahautematenzutengaizki70urtetikaurrerapertsonakadinekoakdirelaadierazizutenpertsonengan(%26,2)(49.grafikoa). Orobat, elkarrizketatzaileak hautemandakoaren arabera beharbada tratutxarrakpairatzendituztenadinekoekderitzotegainerakoekhonelaikustendituztela:ez-produktiboak, gaixotiak, ez-eraginkorrak, kontserbadoreak, herritar pasiboak,mesfidatiak eta gaizki balioetsiak. Adjektibo horietako gehienek irudi negatiboatransmititzenduteorokorrean,etazahartze-prozesuarekinlotutakohainbatestereoti-podaudelaikusdaiteke.

96


49. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adinekoaren adinaren arteko lotura

60 urtetik aurrera

65 urtetik aurrera

70 urtetik aurrera

75 urtetik aurrera

80 urtetik aurrera

Ez da adinarenaraberakoa

ED

EE

0 10 20 30 40%

3,48,6

0,90

35,215,1

15,223,8

13,32,9

15,826,2

9,211,8

7,111,7

Susmorik ez Susmoa

ñ) Zahar�tzaroak�kezka�sor�tzea:

Elkarrizketatzaileakhautemandakoarijarraikiagiantratutxarrakjasotzendituz-tenpertsoneigainerakoadinekoeibainokezkahandiagoasortzendiezahartzaroak(%71,9)(50.grafikoa).Kezkahoriberezikilotutadagonarriadurafisikoarekin(osa-sun-egoeraokerragoa,erakargarritasungutxiago,berenkabuzmoldatzekogaieziza-tea,etaabar),zahartzaroarekinzerikusiaduennarriadurafisikoarekin,hainzuzenere(%87,5)(51.grafikoa).

50. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren —elkarrizketa tzaileak hautemanda-koaren— eta zahar tzaroak kezka sor tzearen arteko lotura

Asko, dezente, zertxobait Gutxi edo ezer ez0

10

20

30

40

50

60

70

80

%

71,9

57,8

28,1

42,2

Susmoa

Susmorik ez


97

51. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren —elkarrizketa tzaileak hautemandakoa-ren— eta zahar tzaroak kezka sor tzeko arrazoiaren arteko lotura

Narriadura fisikoa

Laguntza behar badut eta…

Narriadura intelektualagatik

Erretiroagatik edo…

Gizarte sarea galtzeagatik

Erosahalmenak behera egiteagatik

Beste batzuk

Zuri

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

%

6,66,5

1,40

514,7

6,60

6,95,6

18,25,8

34,629,4

63,287,5

Susmorik ez Susmoa

o) Gizarteak�adinekoei�emandako�tratua:

Elkarrizketatzaileekhautemandakoarenaraberaagiantratutxarrakpairatzendituz-tenadinekoekosogaizkihautematendutegizarteakematendientratua,elkarrizketatu-takogainerakopertsonenkasuanezezik(askozerepanoramapositiboetabaikorragoadutehoriekgaihorridagokionez).Horrela,tratutxarrenbiktimakizatekosusmagarrigisaidentifikatutakopertsonenia%20renaburuz,gizarteakgaizkitratatzenditu,etagainerakoadindunenkasuan,berriz,ehunekohori%8,2da(52.grafikoa).

52. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta gizarteak adinekoei ematen dien tratuaren arteko lotura

Ongi Axolagabetasuna Gaizki Zuri0

10

20

30

40

50

%25

47,9 46,740,6

19,8

8,2 8,6

3,4

Susmoa

Susmorik ez

98


p) Adinekoen�aurkako�tratu�desegokiaren�hedapena:

Lehenirudikatutakohautemateekikokoherentziarieutsiz,elkarrizketatzaileakhau-temandakoarijarraikitratutxarrakpairaditzaketenadinekoenustez,adinekoenaurkakotratudesegokiaosohedatutaedodezentehedatutadago(%57,1)(53.grafikoa).

53. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adi-nekoei emandako tratu desegokiaren hedapenaren arteko lotura

Oso hedatuta,dezente hedatuta

Gutxi hedatuta edobatere hedatuta ez

0 10 20 30 40 50 60%

55,7

42,9

44,3

57,1

SusmoaSusmorik ez

q) Tratu��txarrak�prebeni�tzeko�neurriak:

Elkarrizketatzaileakhautemandakoarenaraberabeharbada tratu txarrak jasatendituztenadinekoenhitzetan,tratutxarrak,zabarkeriaedotaadinekoenaurkakotratutxarrakprebenitzekomodurikonenaestereotipoenaurkaborrokatzeada,hots, jen-deakadinekoenaurkadituenokerrekoideienaurka(54.grafikoa).Gaizkitratatugisahautematenezdirenadinekoenkasuan,berriz,zaintzaileprofesionaleietaahaideeizuzendutakoprestakuntzarenetahezkuntzarenbitartezprebenitzea(%29,9)etaadi-nekoen eta horien zaintzaileen bizi-kondizioak hobetzea (%43,6) aipatu dituzteprebentzio-neurrigisa.

r) Lan�egoera:

Elkarrizketatzaileak hautemandakoari jarraiki beharbada tratu txarrak jasotzendituztenadinekoenlan-egoeraetxekojarduerakegiteandatza(etxekoandrea/gizona)(%31,5)(55.grafikoa).Emakumeekheinhandiagoaneragitendutetratutxarrakjaso-tzekosusmoa,etaarestianadierazitakoakhorrekikokoherentziarieustendio.


99

54. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren —elkarrizketa tzaileak hautemanda-koaren— eta horiek prebeni tzeko neurrien arteko lotura

Estereotipoen aurka borrokatzea

Prestakuntzaren bitartez prebenitzea eta…

Gizarte baliabideak areagotzea eta…

Bizi kondizioak hobetzea

ED/EE

Zuri

0 10 20 30 40 50

%

4,412,7

0,40

43,628

29,124,8

29,911,3

21,334,3

Susmorik ez

Susmoa

55. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adinekoaren lan-egoeraren arteko lotura

Lan egiten du

Erretiratua edo pentsioduna(lehendik….

Pentsioduna(lehendik ez du…

Langabezian, lehendik lan egin du

Etxeko jarduerak(etxeko endrea/gizona)

Beste egoeraren bat

ED/EE

0 10 20 30 40 50 60%

0,94,3

0,40

18,531,5

20

15,820,7

54,943,5

7,50

Susmorik ez

Susmoa

s) Erretiroaren�gaineko�hautematea:

Elkarrizketatzailearensusmoenaraberabeharbadatratutxarrakjasatendituztenadinekogehienekerretiroabizitakobesteetapabatdelaustedute,sentsaziobereizirikgabekoa(%47,8),edotaetapanegatibobat(%22,8)(56.grafikoa).

100


56. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta erretiroa bizi tzeko moduaren arteko lotura

Etapa positibotzat

Bizitzako beste etapa bat bezala,sentsazio berezirik gabe

Etapa negatibotzat

ED/EE

Zuri

0 10 20 30 40 50 60

%

4,8

0

0,3

0

10,822,8

33,2

47,8

50,9

29,5

Susmorik ez

Susmoa

t) Egoera�ekonomikoa:

Kasuhorretanere,elkarrizketatzaileekhautemandakoarijarraikibeharbadatratutxarrak pairatzen dituzten pertsonen diru-sarrerak baxuak dira. Izan ere, horien%27,3k300eurobainogutxiagojasotzendituhilean,eta%22,7k,berriz,301-600euro(57.grafikoa). Informaziohorrektratu txarrakjasanditzaketenpertsonenga-bezia-profila indartzen du.Lownstein-ek eta beste hainbat egilek (2009) ere tratutxarrensusmoaetamailaekonomikobaxualotutazeudeladeskubrituzuten.

u) Tratu��txarrekin�lotutako�adierazleak:

Elkarrizketatzaileakhautemandakoarenaraberabeharbadatratutxarrakpairatzendituztenpertsonenganerehainbatadierazleikusidituelkarrizketatzaileak,etaarris-ku-faktoregarrantzitsuakizandaitezkeadierazlehoriek(58.grafikoa):

• Goibeltasuna.• Antsietatea,tentsioaedozurruntasuna.• Higiene-falta.• Bizigarritasun-arazoakdituztenetxebizitzak.• Kondiziohigienikotxarrakdituenetxebizitza.• Ahaideekin,adiskideekinetabestelakosenitartekoekindituztenharremanekinasegabetasuna.

• Premiazkolaguntzateknikoakfaltazaizkie(betaurrekoak,hortz-protesiak,au-difonoa,etaabar)edohautsitaedoegoeratxarreandaramatzate.


101

57. Grafikoa. Elkarrizketa tzaileak hautemandako tratu txarren susmoen eta adinekoaren egoera ekonomikoaren arteko lotura

300 euro bainogutxiago

301-600

601-900

901-1.200

1.201-1.800

1.800 euro bainogehiago

ED/EE

Zuri

0 10 20 30 40%

27,314,1

22,726

13,618

4,59

05,5

00

00

31,826,9

Susmorik ez

Susmoa

58. Grafikoa. Tratu txarren susmoaren —adinekoak hautemandakoaren— eta tratu txarren susmoaren adierazleen arteko lotura

Higiene falta

Etxebizitzak bizigarritasun arazoak

Arropa desegokia

Etxeak ez du higiene kondiziorik

Asegabetasuna harremanekin

Goibel

Antsietatea, tentsioa edo zurruntasuna

Premiazko laguntza teknikoak falta zaizkio

0 10 20 30 40 50 60 70 80

%

0,612,9

5,730,4

9,770,5

3,221,7

0,416,9

0,77,2

1,216,8

119,1

Susmorik ez

Susmoa

2.2.4.5. Tratu txar fisikoekin, psikologikoekin eta zabarkeriarekin lotutako faktoreak

Jarraianaurkeztutakotaulantratutxarfisikoko,tratutxarpsikologikokoetaza-barkeriazkoegoerekinlotutakofaktoreakalderatzendira.

102


3. taula. Tratu txar fisikoekin, psikologikoekin eta zabarkeriarekin lotutako faktoreak

Itemak Tratu txar fisikoakTratu txar

psikologikoakZabarkeria Mendetasuna

Narriadura kognitiboa Ez Ez Ez Ez

Sexua Emakumea Emakumea Emakumea Emakumea

Adina 60-74 60-74 60-74 75 eta hortik gora

Tratu txar motak Fisikoa (0,2), psikologikoa (1,3), zabarkeria (0,7)

E txekoen unitateko kideak 3 3 1 2

Egoera zibila Ezkondua/Bikotekidearekin bizi tzen

Ezkondua/ Bikotekidearekin bizi tzen

Alarguna Alarguna

Osasun-egoera Ona Txarra Txarra Txarra

Mendetasuna Ez Bai Bai

Gogobete tze-maila:

1. Seme-alabekin duen harremana Handia Handia Txikia Handia

2. Bestelako ahaideekin duen harremana — Txikia Batez bestekoa Handia

3. Denbora nola erabil tzen duen Handia Txikia Batez bestekoa Batez bestekoa

4. Egungo egoera Batez bestekoa Batez bestekoa Batez bestekoa Batez bestekoa

5. Bizi-maila Txikia Batez bestekoa Txikia Batez bestekoa

6. Osasun-egoera Handia Txikia Txikia Batez bestekoa

7. Erdiesten ari den lorpenak Handia Txikia Batez bestekoa Batez bestekoa

8. Harreman per tsonalak Batez bestekoa Batez bestekoa Batez bestekoa Handia

9. Egoera ekonomikoa Txikia Batez bestekoa Batez bestekoa Batez bestekoa

Familia-gatazkak Bai Bai Bai Ez

Gizarte-lagun tza Bai Ez Ez Bai

Gainkarga Bai Bai Ez Bai

Tratu txarretarako arriskua Bai Bai Ez Ez

E txebizi tza:

1. Bere jabe tzakoa/ezkontidearena Bai Bai Bai Bai

2. E txebizi tzaren egoera Ona Ona Txarra Ona

Jarduera-maila:

1. Fisikoak Bai Bai Bai Bai

2. Sedentarioak Bai Bai Bai Bai

3. Aisia Ez Ez Ez Ez

4. Kulturalak Ez Ez Ez Ez


103

Itemak Tratu txar fisikoakTratu txar

psikologikoakZabarkeria Mendetasuna

5. Turismoa, bidaiak Ez Ez Ez Ez

6. Erlijio-ekin tzak Bai Ez Bai Ez

7. Boluntario tza Ez Ez Ez Ez

8. Teknologia berriak Ez Ez Ez Ez

9. Hezkun tza-alorrekoak Ez Ez Ez Ez

Erresilien tzia:

1. Aldaketetara egoki tzeko gai Ez Ez Ez Bai

2. Une zailen ondoren bere onera etor-tzen da

Bai Ez Bai Bai

3. Adinak gora egin ahala, gauzak oke- rrago tzen dira

Ez Ez Bai Ez

4. Adinak gora egin ahala, gauza gu-txiagotarako balio duzu

Ez Ez Bai Ez

5. Gaztea zenean bezain zorion tsua da orain

Bai Bai Bai Bai

6. Urteak bete tzen dituen heinean, gau-zak uste zuena baino askoz hobea-goak dira

Ez Bai Bai Bai

Depresioa Bai Bai Bai Ez

An tsietatea Ez Ez Bai Ez

Bizi-kalitatea Txikia Txikia Txikia Txikia

Zein adinekin bilaka tzen diren per tsonak adineko

75etik aurrera 80tik aurrera 80tik aurrera Ez da edinaren araberakoa

Estereotipo negatiboak Bai Bai Bai Bai

Zahar tzaroak kezka sor tzea Ez Bai Ez Bai

Gizarteak adinekoekin duen portaera Tratu ona Axolagabea Tratu ona Tratu ona

Adinekoen aurkako tratu desegokiaren hedapena

Egoeraren arabera

Asko Egoeraren arabera

Asko

Ikasketa-maila Lehen hezkun-tza

BIgarren hezkun tza

Ikasketarik gabe edo ikasketak amaitu gabe

Ikasketarik gabe edo ikasketak amaitu gabe

Lan-egoera Erretiratua edo pen tsioduna

Erretiratua edo pen tsioduna



Erretiroaren hautematea Positiboa Beste etapa bat Positiboa Positiboa

Egoera ekonomikoa 301-600 301-600 301-600 300 euro baino gu txiago

Lagun tzailea Ez Ez Ez Ez

104


2.2.5. AZTERKETADISKRIMINATZAILEA

Batetik,zenbaitaldagailotutadaudelaaztertzekoxedez,etabestetik,loturahorihandiaedotxikiaotedenkontuanhartuztratutxarrenarriskuaanalizatzeko,laginabitaldetan banatu zen. Zaintzaileak emandako Tratu Txarrak Detektatzeko Eskalan(CASE)lortutakopuntuazioarenaraberaezarrizenkasubakoitzabitaldehorietakozeinetanzegoen:adinekoei tratu txarraematekoarriskuhandiazutenzaintzaileak,CASEeskalanlortutakopuntuazioa4edohortikgorakoabazen,etaadinekoeitratutxarraematekoarriskutxikiazutenzaintzaileakpuntuaziohori4bainogutxiagoba-zen(ReisetaNahmiash,1995).Laginaren%2,8ktratutxarraematekoarriskuhandiazueladeskubrituzen.

Bi taldeedogehiagodesberdintzenedodiskriminatzendituztenezaugarriakidentifikatzen laguntzen du azterketa diskriminatzaileak.Taldeak desberdintzeaahalbidetzendutenaldagaiakzeintzukdirenetaahaliketasailkapenhoberenalor-tzeko zenbat aldagai behar diren agertzeko gaitasuna du azterketa diskrimina-tzaileak.

Zehazki,azterketadiskriminatzailean txertatutakoaldagaiakhonakohauek izanziren:karga,hautemandakoosasun-egoera,depresioa,antsietatea,bizi-kalitatea,argaz-kientesteanlortutakopuntuazioa,pertsonarenadina,egunerokobizitzakooinarrizkojarduerak eta jarduera instrumentalak, familiarekiko gogobetetzea, denbora erabil-tzekomoduarekikogogobetetzea, egungo egoerarekikogogobetetzea, bizitzarekikogogobetetzea,osasunarekikogogobetetzea,egindako lorpenekikogogobetetzea,ha-rremanpertsonalekikogogobetetzeaetaerresilientzia.

Azterketadiskriminatzaileak0,546kokorrelaziokanonikoaerakustendu,0,647koWilks-enLambda-renbaliokidea(χ2=57,89;p≤0,01).4.taulanirudikatzenzenbe-zala,aldagaidiskriminatzaileekbitaldeakdesberdintzeaahalbidetzendutelaadieraz-tendukorrelaziokanonikoaltuak.

4. taula. Korrelazio kanonikoa eta Wilks-en Lambda

Fun tzioa Autobalioa Korrelazio kanonikoa Wilks-en Lambda Khi-karratua

1 1,426 0,767 0,412 33,23

p≤.01.

5.taulanegitura-matrizearenkoefizienteestandarizatuakerakustendira.Azterke-ta diskriminatzailearen emaitzek adierazten dutenez, hautemandako karga, an-


105

tsietatea, denbora erabiltzeko moduarekiko gogobetetzea, egungo egoerarekikogogobetetzeaetabizi-kalitatearekikogogobetetzeatratutxarrenarriskuaaurresatekomodurikhoberenadira.

5. taula. Egitura-matrizearen koefiziente estandarizatuak

Aldagaiak Fun tzioa

Zain tzarekin lotutako karga 0,582

An tsietatea 0,465

Gogobete tzea denbora erabil tzeko moduarekin -0,428

Gogobete tzea egungo bizi tzarekin -0,425

Bizi-kalitatea 0,423

Hautemandako osasuna -0,340

Eguneroko bizi tzako jarduera intrumentalak 0,283

Depresioa 0,280

Gauzak okerragoak egiten dira urteak bete tzen ditudan heinean -0,272

Bizi tzarekiko gogobete tzea -0,271

Eguneroko bizi tzaren oinarrizko jarduerak 0,270

Urteak bete tzen ditudan heinean, gauzak askoz hobeagoak dira -0,263

Osasunarekiko gogobete tzea -0,248

Gogobete tzea erdie tsitako lorpenekin -0,204

Harreman per tsonalekiko gogobete tzea -0,204

Une zailen ondoren (ezbeharrak, gaixotasuna) normalean nire onera etor tzen naiz -0,194

Adinak gora egin ahala, gauza gu txiagotarako balio duzu -0,180

Adina 0,180

Aldaketetara egoki tzeko gai naiz -0,164

Familiarekiko gogobete tzea -0,144

Argazkien testeko puntuazioa -0,132

Gaztea nin tzenean bezain zorion tsua naiz orain -0,107

a.Egitura-matrizea.Funtzioarekikokorrelazioarenneurriarenaraberaordenatutakoaldagaiak.

6.taulanerakustendenbezala,funtziodiskriminatzaileaklaginaren%82,8sailka-tzendumoduegokian.

106


6. taula. Modu egokian sailkatutako kasuen ehunekoa

Tratu txarretarako arriskuaZein taldetakoa den, iragarpenen arabera

GuztiraArrisku baxua (%) Arrisku altua (%)

JatorrizkoaBaxua 84,2 15,8 100,0

Altua 22,1 77,9 100,0

Taldekatutakojatorrizkokasuen%82,8moduegokiansailkatutadaude.

2.3. ONDORIOAK

• Adinekoenaurkakotratutxarrakagerikoaridirabihurtzengizartegaratuetan,etagerontologia-arretarenalorretan lanegitendutenprofesionalekez ezik,gizarteosoakikustenduarazohoriorohar,arian-ariangaihorrenjakitunbi-lakatuz.

• Biztanleriarenizugarrizkozahartze-prozesua,mendetasun-egoerekdutenera-ginarenareagotzeaetafamilia-egituretangertatzenaridirenaldaketakfenome-nohorrenazalpen-oinarriankokatzendira.

• Bainaadierazitakoazgain,gizarte-etaosasun-arretarakosistemapublikoarengarapenariesker,horrelakoegoerakdetektatzeazgainhoriekprebenitzekoetakonponbideak eskaintzeko xedea duten hainbat kontrol-mekanismo ditugugauregun.

• Halazere,adinekoenaurkakotratutxarreneraginariburuzkoazterketaoraindikezdaoso eztabaidaezina.Etahori egiaztatzeko, nahikoada ikustea azterlandesberdinetanaurkitutakoprebalentziaosodesberdinadelaazterlanarenarabe-ra(%0,8tik%52,6rabitarte).Datuhoriekahulakdirelabegienbistakoada.

• AdinekoenaurkakotratutxarrekEAEndutenprebalentziariburuzkoazterlanbat eginda, eta60urtetikgorakopertsonenbizi-kondizioeiburuzko inkestazabalbateantxertatutadagoazterlanhori(N=1.207).Erabakihorrekaskota-rikoondorioakizanditu:

—Alderdi positiboei dagokienez, nabarmendu beharrekoa da hain delikatuadengaihori errazago txertadaitekeelagalderamultzozabalbatean, tratutxarren inguruko gaiek sortzen duten tentsioa arinduz. Orobat, hainbatdimentsiopsikosozialengainekoinformazioosagarriaaprobetxatuahalizandugu,tratutxarrensusmoadetektatuzaienpertsoneiaplikatuzhorrelakotra-tutxarrakaztertzeko.


107

—Ordainetan, bizi-kondizioei buruz egindako inkestan gai hori txertatzeaktratutxarrenfenomenoarengainekoaskozerehurbilketasakonagoaegiteagalarazidu.

• Azterlanhonenbarneanhainbattresnaestandarizatuhartudirahonakodimen-tsiohauekaztertzekoxedez:

—Narriadura kognitiboaren screening-a: argazkien testa (Carnero-Pardo etaMontoro.Ríos2004).

—Depresioa:CES-D8Eskala(CenterofEpidemiologicalStudiesDepressiónScale,Radlof,1977).

—Antsietatea:AntsietatearenGoldbergEskala(Goldberg,1988). —Bizi-kalitatea:CASP-12. —Zaintzaileenkarga.Zarit-enEskalakogalderak(1982). —Zaintzaileek tratu txarrak emateko arriskua. Zaintzaileak emandako tratu

txarrakdetektatzekoCASEEskala:1995. —AdinekoenAurkakoTratuTxarrenSusmoarenIndizea(EASI)(Pérez-Rojo,

IzaletaMontorio,2008.Yafféetal.2008).

• Landa-lanhauegiteko,etaosobereziki,tratutxarrakatzemateko,elkarrizketa-tzaileekentrenamendujakinbatizandute,elkarrizketatzaileekbetebeharrekogalderaosagarriakjasoz.

• Adinekoakberakhautemandakotratutxarrenprebalentzia%0,9izandaelka-rrizketatutako60urtetikgorakopertsonenartean.Zifraabsolutuetan,etaEAEkobiztanleriariaplikatuta,60urteedogehiagoko4.969pertsonakbeharbadatratutxarrakjasatendituztelaesannahiduaipatutakodatuak.

• Elkarrizketatzaileektratutxarrensusmoahautemandute(adinekoaktratutxa-rrikaitortuezbaduere)kasuen%1,5etan,etaarestianadierazitakokopuruari8.280kasugehituzkolizkiokehorrek.Elkarrizketatzaileekhautemandakokasuguztiakelkarrizketatuekaitortutakoendesberdinakdira.

• Adinekoak jakinarazitako prebalentzia nahiz elkarrizketatzaileak jakinarazi-takoagehitzekoaukeraerebadago,bainazehaztasunzientifikoadela-eta,ba-lioespenhoriekbereizadierazteaerabakida,kolektibodesberdinakdirelakon-tuanhartuz.

• Eraginhoriegindakobestezenbaitazterlanetanjasotakoabainotxikiagoada,ReinaSofíaContralaViolenciaZentroakegindakoarenkasuanizanezik;azter-lanhorretanjakinarazitakoarijarraiki,prebalentzia%0,8da.Alabaina,garran-tzitsuadaadierazteagureazterlanarenxedeatratutxarrensusmoaebaluatzeadela, baina sekula ez kasuak berrestea, horretarako beharrezkoa bailitzateke

108


azterketasakonetaxehatuaegitea,adinekoarengainekoaezezik,tratutxarrenerrudunaizandaitekeenarenetaegoerarentestuinguruarengainekoa,hainzu-zenere.

• Adinekoekmaiztasunhandienezhautemandakotratutxarmotatratutxarpsiko-logikoakdira,ondoren,zabarkeriaetaazkenik,tratutxarfisikoaketasexualak.Tratutxarekonomikoenkasurikezduguaurkitu.Kulturazkoarrazoisendoakdaudehorrenatzeanakaso(konfiantza-abusua),etahorrenondorioz,senitarte-koekadinekoendiruaerabiltzendutenean,adinekoekezduteegoerahoritratutxartzatjotzen.

• Eratutxarrensusmoarekin—adinekoakhautemandakoarekin—lotutakofakto-re horiek adineko pertsonarenak, tratu txarren errudun izan daitekeenarenaketa/edoegoerarentestuinguruarenakizandaitezke.Literaturazientifikoanaur-kitakoenildoberekoakdiratopatutakofaktorelotuak.

• Tratu txarren susmoekin lotutako faktoreeidagokienez (adinekoakdituenak)honako hauekNAbarmen daitezke: emakumea izatea, 60-74 urte edukitzea,maila ekonomikoetahezkuntza-mailabaxukoa izatea,bananduta edodibor-tziatutaegotea,hautemandakoosasuntxarraizatea,egunerokobizitzakooina-rrizkojardueretarakonahizjarduerainstrumentaletarakomendetasun-egoeranegotea,antsietate-etadepresio-puntuazioaltuakedukitzea,bizi-kalitatebaxuaedukitzea,gizarte-laguntzarikezizatea,gainkargarekinbizitzea,zaintzendutenpertsonari tratu txarrakematekoarriskuaizatea,zahartze-prozesuarekinlotu-takoestereotiponegatiboakedukitzeaetazahartzaroagatikkezkatutaegotea.

• Ikus dezakegunez, atzemandako kasuekiko koherentzia izugarri handia dutelotutakogainerakoadierazleek,etahoridela-eta,ososendoakdirelapentsade-zakegu.

• Tratutxarrenerrudunaizandaitekeenarenarrisku-faktoreakhonakohauekdira:gizonaizatea,40urteedogehiagoedukitzea,adinekoarensemeaizatea,osasunfisikoarekinetapsikologikoarekinarazoakizatea.

• Egoerarentestuinguruarekinlotutakofaktorenabarmengarrienakhonakohauekditugu:tratutxarrenerrudunarenetxebizitzabereanezbizitzea,etaerrudunarenetaadinekoarenegungoharremanarenkalitateatxarraizatea.

• Tratutxarrensusmoekin—elkarrizketatzaileakhautemandakoekin—lotutakofaktoreak.Honakohauekdiranabarmengarrienak:emakumea izatea,75urteedogehiagoedukitzea,mailaekonomikobaxukoaizatea,ezkondugabeegotea,gainkargarekinbizitzea,zaintzendutenpertsonaritratutxarrakematekoarris-kuaizatea,hautemandakoosasuntxarraizatea,egunerokobizitzakooinarrizkojardueretarakonahizjarduerainstrumentaletarakomendetasun-egoeranegotea,antsietate-etadepresio-mailaaltuakedukitzea,bizi-kalitatebaxuaedukitzea,


109

zahartze-prozesuarekin lotutako estereotipo negatiboak edukitzea eta zahar-tzaroagatikkezkatutaegotea.

• Azkenik,ezinbestekoadaadierazteahorrelakoazterlanbatekmugaaskobadituere, horrelako egoerak ezabatuko lituzketen ekintzei zorroztasunez heltzekoorientazio-hurbilketagarrantzitsuaedukidezakegula.Honakohauekadierazi-takoegoerakbehinbetikoerauztenlagundukodute:gizarteakhorrelakoekin-tzakaitortzeaetahoriekinsentsibilizatutaegotea,inplikatutakoprofesionaleketa familia-esparruko zaintzaileek prestakuntza edukitzea, eta adinekoekinprebenitzekoedotaeskuhartzekoprogramakegitea.

111

BIBLIOGRAFIA

Adelman,R.;Siddiqui,H.;Foldi,N.:«ApproachestoDiagnosisandTreatmentofElderAbuseandNeglect»,in�Hersen,M.etaVanHasselt,V.B.:Handbook�of�Clinical�Geropsychology, PlenumPublishingCompany,NewYork, 1998(557-567).

Ane tZberGer,G.J.:ClinicalMangementofElderAbuse:General�Considerations,ClinicalGerontologist,�28(1/2),2005,27-41.

Ansello,E.F.:«CausesandTheories»,inBaumhover,L.A.,etaColleen,S.:Abu-se,�Neglect,�and�Exploitation�of�Older�Persons.Strategies� for�Assessment�and�Intervention,�HealthProfessionsPress,Londres,1996,9-30.

BaZo,M.T.:«NegligenciaymalostratosalaspersonasancianasenEspaña»,inRe-vistaEspañoladeGeriatríayGerontología,36�(1),2001,8-14.

BiGGs,S.;Phillipson,C.;KinGston,P.:Elder�Abuse�in�Perspective,OpenUniversi-tyPress,Buckingham,1995.

Block,M.R.;Sinnott, J.D. (ed.):The�battered�elder� syndrome:�an�exploratory�study,UniversityofMaryland,CenteronAging:CollegePark,MD,1979.

Blustein,J.;Chan,S.;Guanais,F.C.:«ElevatedDepressiveSymptomsamongca-regivinggrandparents»,inHealthServicesResearch,�39(6),2004,1671-1690.

2004/12/29ko BOE, 313. zenbakia. http://www.boe.es/boe/dias/2004/12/29/pdfs/A42166-42197.pdf.

Bracke,P.;Levecque,K.;Van de Velde,S.:The�psicometric�properties�of�the�CES-D8�depression�inventory�and�the�estimation�of�cross-national�differences�in�the�

112


trae� prevalence� of� depresión, InternationalWorkshop onComparative SurveyDesignandImplementation,2010.

Bronfenbrenner,U.:The�ecology�of�human�development:�experimen�ts�by�nature�and�design,CambridgeUniversityPress,Cambridge,1979.

——— «Ecologyofthefamilyasacontextforhumandevelopment:researchperspec-tives»,inDevelopmentalPsychopathology,�22(6),1986,723-742,Radlof.

——— «Thebioecologicalmodelfromalifecourseperspective-Reflectionsofapar-ticipantobserver»,inMoen P.,Elder G.;Luscher,K.:Examining�lives�in�con-text.�Perspectives�on�the�ecology�of�human�development,�APA,Washington,DC,1995,599-618.

Carnero C.;Montoso,M.:«ElTestde lasFotos», inRevistadeNeurología,�39(2004),801-806.

Cohen,M.;Levin,S.H.;GaGin,R.;Friedman,G.:«ElderAbuse:DisparitiesBet-weenOlderPeople´sDisclosure ofAbuse,EvidentSigns ofAbuse, andHighRiskofAbuse»,inJournalofAmericanGeriatricsSociety,55(2007),1224-1230.

ColleGe of Nurses of Notario:«AbuseofClientsofRegisteredNursesandRegis-teredNursingAssisstants»,inReportingtoCouncilonResultsofCanadaHealth.MonitorSurveyofRegistrants,1993,1-11.

Comijs,H.C.;Pot,A.M.;Smit,J.H.;Jonker,C.:«ElderabuseintheCommunity:Prevalenceandconsequences»,inJournaloftheAmericanGeriatricsSociety,�46�(1998),885-888.

Compton,S.A.;FlanaGan,P.;GreGG,W.:«ElderabuseinpeoplewithdementiainNorthernIreland:Prevalenceandpredictorsincasesreferredtoapsychiatryofoldage service», in International JournalofGeriatricPsychiatry,�12(6),1997,632-635.

Cooney,C.;Howard,R.;Lawlor,B.:«Abuseofvulnerablepeoplewithdementiabytheircarers:Canweidentifythoseatrisk?»,�in�InternationalJournalofGeria-tricPsychiatry,�21(2006),�564-571.

Ferris,L.E.;Nurani,A.;Silver,L.:«Routinescreeningversusscreeningonlyinsus-piciouscases»,inFerris,L.E.;Nurani,A.;silver,L.(ed.):A�handbook�dealing�with�woman�abuse�and�the�Canadian�Criminal�justice�system:�Guidelines�for�physi-cians,FamilyViolencePreventionUnit(HealthCanada),Ottawa,1999,21-22.

Fulmer,T.;Street,S.;Carr,K.:«Abuseoftheelderly:screeninganddetection»,in�Journalofemergencynursing,10(3),1984,131-140.

BIBLIOGRAFIA

113

Fulmer,T.;O’Malley,T.A.:Inadequate�care�of�the�elderly:�A�healthcare�perspec-tive�on�abuse�and�neglect,SpringerPublications,NewYork,1987.

Fulmer,T.;Guadano,L.;Dyer,C.;Connolly,M.T.:«Progressinelderabuseas-sessmentinstruments»,inJournaloftheAmericanGeriatricsSociety,�52(2004),297-304.

Fulmer,T.:«Howtotrythis.ScreeningforMistreatmentofOlderAdults»,inAme-ricanJournalofNursing,108(12),2008,52-59.

GioGlio,G.R.;Blakemore,P.:Elder�abuse�in�New�Jersey:�The�knowledge�and�ex-perience�of�abuse�among�older�New�Jerseyans,NewJerseyDepartmentofHu-manServices,Trenton(NewJersey),1983.

Godkin,M.;Wolf,R.;Pillemer,K.:«ACase-ComparisonAnalysisofElderAbuseandNeglect»,inInternationalJournalofAgingandHumanDevelopment,28(3),1989,207-225.

GoldberG,D.,BridGes,K.,Duncan-Jones,P.,etal.:«Detectinganxietyanddepres-sioningeneralmedicalsettings»inBritishMedicalJournal,97(1988),897-899.

Gordon,R.M.;Brill,D.:«Theabuseandneglectoftheelderly»,inInternationalJournalofLawandPsychiatry,24(2001),183-197.

Henderson,D.,Buchanan,�J.A.;�Fisher,J.E.:�«Violenceandtheelderlypopula-tion:issuesforprevention»,in�Schewe,P.A.(ed):Preventing�violence�in�rela-tionships:� interventions�across� the� life�span,�AmericanPsychologicalAssocia-tion,WashingtonDC,2002.

Homer,A.C.;Gilleard,C.:«Abuseofelderlypeoplebytheircarers», inBritishMedicalJournal,301�(1990),1359-1362.

Hyde,M.;WiGGins,R.D.;HiGGs,P.;Blane,D.B:«Ameasureofqualityoflifeinearlyoldage:thetheory,developmentandpropertiesofaneedssatisfactionmo-del»(CASP-19),inAgingandMentalHealth,7(2003),86-94.

Iborra,I.:Malos�tratos�de�personas�mayores�en�la�familia�en�España,FundacióndelaComunitatValencianaparaelestudiodelaviolencia(CentroReinaSofía),2008.

IMSERSO(Observatorio de Personas Mayores):Malos�tratos�a�personas�mayo-res.�Aportación�española�a�los�avances�internacionales�en�la�adaptación�lingüís-tica�y�cultural�de�un�instrumento�de�detección�de�sospecha�de�malos�tratos�hacia�personas�mayores,IMSERSO(dokumentu-bilduma),2007.

114


Kivelä,S.L.;KönGäs-Saviaro,P.;Kesti,E.;Pahkala,K.;Ijäs,M.L.:«AbuseinoldageepidemiologicaldatafromFinland»,inJournalofElderAbuse&Neglect4(3),1992,1-18.

KosberG,J.I.:PreventingElderAbuse:«IdentificationofHighRiskFactorsPriortoPlacementDecisions»,inTheGerontologist,�28(1),1988,�43-50.

KosberG,J.I.;Nahmiash,D.:»Characteristicsofvictimsandperpetratorsmilieusofabuseandneglect»,inBaumhorer,L.A.;Bell,S.C.(ed.):Abuse,�neglect�and�exploitation�of�older�persons:�strategies�for�assessment�and�intervention,�HealthProfessionsPress,Baltimore(Maryland),1996,31-50.

Kurrle,S.E.;Sadler,P.M.;Lockwood,K.;Cameron,I.D.:«Elderabuse:preva-lence,interventionandoutcomesinpatientsreferredtofouragedcareassessmentteams»,inMedicalJournalofAustralia,166(1997),119-122.

Lachs,M.;Pillemer,K.:«Abuseandneglectofelderlypersons»,inNewEnglandJournalofMedicine,33(1995),437-443.

Lachs,M.S.;Pillemer,K.:«ElderAbuse»,�in�Lancet,364(2004),1263-1273.

Lachs,M.S.:«Screeningforfamilyviolence:what’sanevidence-baseddoctortodo?»,inAnnalsofInternalMedicine,140�(5),2004,399-400.

Lau,E.;KosberG,J.I.:«AbuseoftheElderlybyInformalCareProviders»,inAging,297(1979),10-15.

Lobo,A.;EZquerra,J.;BurGada,F.G.;Sala,J.M.;Seva,A.:«Untestsencillo,práctico,paradetectaralteracionesintelectualesenpacientesmédicos»,inActasLusoEspañolasdeNeurologíaPsiquiátrica,7(1979),189-202.

National Center on Elder Abuse:The�National�Elder�Abuse�Incidence�Study.�Fi-nal�Report,1998.�Honakohonetaneskuragarri:http://www.aoa.gov/abuse/report/default.htm.

OGG,J.;Bennet,G.:«ElderabuseinBritain»,inBritishMedicalJournal,305(1992),998-999.

O’Keeffe,M.;Hills,A.;Doyle,M.;McCreadie,C.;Scholes,S.;Constantine,R.;Tinker,A.;Manthorpe, J.;BiGGs,S.;Erens,B.:UK�Study�of�Abuse�and�Neglect�of�Older�People:�prevalence�survey�report,NationalCentre forSocialResearch,2007.

Oh,J.;Kim,H.S.;Martins,D.;Kim,H.:International�Journal�of�Nursing�Studies,�43(2006),203-214.

BIBLIOGRAFIA

115

Papadopoulos,A.;La Fontaine,J.:Elder�Abuse.�Therapeutic�Perspectives�in�Prac-tice,WinslowPressLtd.,ErresumaBatua,2000.

PéreZ-Rojo,G.;IZal,M.:«Marcoconceptual»inInstitutodeMayoresyServiciosSociales(IMSERSO);SociedadEspañoladeGeriatríayGerontología(SEGG);OrganizaciónMundial de la Salud (OMS):Malos� tratos� a� personas�mayores.�Aportación�española�a�los�avances�internacionales�en�la�adaptación�lingüística�y�cultural�de�un�instrumento�de�detección�de�sospecha�de�malos�tratos�hacia�per-sonas�mayores,�LanetaGizarteGaietakoMinisterioa,2007.

péreZ-rojo,G.;IZal,M.;Montorio,I.:Estudio�multicéntrico�sobre�la�sospecha�de�malos�tratos�hacia�las�personas�mayores�en�el�ámbito�comunitario,2008a(argi-taratugabekotesia).

——— «Factoresderiesgodemalostratosy/onegligenciahaciapersonasmayoresdependientesenelámbitofamiliar.Estudioexploratorio»,inRevistaEspañoladeGeriatríayGerontología,2008b.

péreZ-rojo, G.; iZal, m.; montorio, i.; penhale:«RiskfactorsofelderabuseinacommunitydwellingSpanishsimple»inArchivesofGerontologyandGeriatrics,49(1),2008c,17-21.

péreZ-rojo, G.; iZal, m.; montorio, i.; nuevo, r.:«Identificacióndefactoresderiesgodemalostratoshaciapersonasmayoresenelámbitocomunitario»inRe-vistaInternacionaldePsicologíaClínicaydelaSalud,8(1),2008d,105-117.

péreZ-rojo, G., iZal, m., sancho, m. t.; Grupo de investiGación trátame bien:«Adaptaciónlingüísticayculturaldedosinstrumentosparaladeteccióndesos-pechademaltratohacialaspersonasmayores»,inRevistaEspañoladeGeriatríayGerontología,45(2010),213-218.

PéreZ,G.:(a)Dificultades�para�definir�el�malos�tratos�a�personas�mayores,Madril,2004.Internetekohonakoatarihonetan:[http://www.imsersomayores.csic.es/do-cumentos/documentos/perez-dificultades-01.pdf].

——— (b)Tipos�de�malos� tratos�y/o�negligencia�hacia�personas�mayores,Madril,2004.Internetekohonakoatarihonetan:[http://www.imsersomayores.csic.es/do-cumentos/documentos/perez-tipos-01.pdf].

pillemer, k. a.; wolf R.S.:Elder�Abuse.�Conflict� in� the�Family,AuburnHousePublishingCompany,Dover(Massachussets),1986.

pillemer, k.; suitor, j. J.:«ElderAbuse»invan hasselt,V.B.,Morrison,R.L.(ed):Handbook�of�Family�Violence,�PlenumPress,NewYork,1988,247-270.

116


pillemer, k.; finkelhor,D.:«Theprevalenceofelderabuse:arandomsamplesur-vey»,inGerontologist,28(2008),51-57.

pillemer, k.; moore,D.W.:«AbuseofPatientsinNursingHomes:FindingsfromaSurveyofStaff»,inTheGerontologist,29(3),1989,314-320.

pillemer, k. a.; mueller-johns, k. u.; mock, s. e., suitor, j. j.; lachs,M.S.:«Interventions to PreventElderMistreatment», inDoll, L. S.;BonZo, S. E.;Mercy,J.A.;Sleet,D.A.:Handbook�of�Injury�and�Violence�Prevention,Sprin-gerPublishing,NewYork,2007,241-254.

pittaway, e.; westhues,A.:«ThePrevalenceofElderAbuseandNeglectofOlderAdultsWhoAccessHealthandSocialServicesinLondon,Ontario,Canada»inJournalofElderAbuseandNeglect,�5(4),1993,77-93.

pi tsiou-darrouGh, e. n.; spinellis,C.D.:«MistreatmentoftheelderlyinGreece»,inKosberG, J. I.;Garcia, J. L. (ed.):Elder�Abuse:� International� and�Cross-Cultural�Perspectiva,TheHaworthPress,NewYork,1995,45-64.

Podnieks, E.:«NationalsurveyonabuseofelderlyinCanada»,inJournalofelderabuseandneglect,4(1992),5-58.

Quinn,M.J.;Tomita,S.K.:Elder�abuse�and�neglect:�Causes,�diagnosis,�and�inter-vention�strategies�(Bigarrenedizioa),SpringerPublishingCompany,NewYork,1997.

Radloff,L.S.:TheCES-DScale:«Aself-reportdepressionscaleforresearchinthegeneralpopulation»,inAppliedPsychologicalMeasurement,1(1977),385-401.

Reis,M.;Nahmiash,D.:«Validationofcaregiverscreen(CASE)»,inCanadianJo-urnalonaging,14(2),1995,45-61.

——— «Validationoftheindicatorsofabuse(IOA)screen»,inTheGerontologist,38(4),1998,471-480.

risco, c.; paniaGua, m. c.; jiméneZ, G.; poblador, m. d.; molina, l.; buitraGo F.:«Prevalenciayfactoresderiesgodesospechademalostratosenlapoblaciónanciana»,inMedicinaclínica125(2),2005,51-55.

rodriGueZ, m. a.; bauer, h. m.; mclouGhlin, e.; Grumbach,K.:«Screeningandinterventionforintimatepartnerabuse:Practicesandattitudesofprimarycarephy-sicians»,inJournaloftheAmericanMedicalAssociation,282(5),1999,468-474.

ruiZ, a.; altet, j.; porta, n.; duaso, p.; coma, m.; requesens,N.:«Violenciadoméstica:prevalenciadesospechademalostratosaancianos»,inAtenciónPri-maria,27(2001),331-334.

BIBLIOGRAFIA

117

schiamberG, l. b.; Gans,D.M.:«Elderabusebyadultchildren:anappliedecologi-calframeworkforunderstandingcontextualriskfactorsandtheintergenerationalcharacterofqualityoflife»,inInternationalJournalofAging&HumanDevelo-pment,50(4),2000,�329-59.

senGstock, m. c.; hwalek, M.:Comprehensive�Index�of�Elder�Abuse(bigarrenedi-zioa),SPECAssociates,Detroit,1987.

straus, murray A.:«Measuring IntrafamilyConflictandViolence:TheConflictTactics(CTS)Scales»,inJournalofMarriageandtheFamily41(1),1979,75-88.

SHARE:SurveyofHealth,AgeingandRetirementinEurope,http://www.share-pro-ject.org/

tomita,S.K.:«TheDenialofElderMistreatmentbyVictimsandAbusers:TheAppli-cationofNeutralizationTheory»,inViolenceandVictims,53(1990),171-183.

us preventive service task force:«ScreeningforFamilyandIntimatePartnerViolence:RecommendationStatemen»,inAnnals�of�Internal�Medicine,�140(5),2004,382-386.

vida, s.; monks, r.c.; des rosiers,P.:«Prevalenceandcorrelatesofelderabuseandneglectinageriatricpsychiatryservice»,inCanadianJournalofPsychiatry,47(5),2002,459-467.

wolf, r. s.; pillemer,K.A.:�Helping�Elderly�Victims:�The�Reality�of�Elder�Abuse,ColumbiaUniversityPress,NewYork,1989.

yaffé, m. j.; wolfson, c.; lithwick, m.; weiss,D.:«Developmentandvalidationof a tool to improvephysician identificationof elder abuse:TheElderAbuseSuspicionIndex(EASI)»,inJournalofElderAbuseandNeglect(2008).

yan, e.; tanG,C.:«ElderAbusebyCaregivers:AStudyofPrevalenceandRiskFactorsinHongKongChineseFamilies»,inJournalofFamilyViolence,19(5),2004,269-277.

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO ADINEKOEN ......tzea, eta bestetik, adinekoak hautematea edota modu...

Documents

Transcript of EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO ADINEKOEN ......tzea, eta bestetik, adinekoak hautematea edota modu...