Euskal aditza : bizkaiera eta batua

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE DEPARTAMENTO DE EDUCACiÓN,ETA IKERKETA SAILA UNIVERSIDADES E INVESTIGACiÓN

Euskaladitzabizkaiera eta batua

Jose Maria Irazola

2Euskara Zerbitzua

Hizkuntz Prestakuntza

IRAZOLA, Josa MariEuskal aditza : bizkaiera eta batua / Jose Mari Irazola - 1. argit., 2. berrinp. - Vitoria-Gasteiz : Eus-ko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2000

oro ; cm. - (Hizkuntz Prestakuntza ; 2)ISBN 84-7542-398-11. Euskara - Aditza 2. Euskara - Euskalkiak - Bizkaiera. 1.Euskadi. Hezkuntza, Unibertsitate eta Iker-keta Saila. 11.Izenburua. 111.Bilduma809.169-552809.169-087(460.16)-552

Lehengo argitaraldia: 1987ko irailaLehengo berrinprimaketa: 1989ko azaroaBigarren berrinprimaketa: 2000ko maiatza

Ale-kopurua: 1.000

@ Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaHezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaDonostia-San Sebastián, 1 -01010 Vitoria-Gasteiz

Internet: www.euskadLnet

Inprimaketa: Grato, S.A.Avda. Cervantes, 51 - 48970 Basauri

ISBN:Lege-gordailua:

84-7542-398-1BI - 1.391-00

EUSKAL ADITZABIZKAIERA ETA BATUA

JOSE MARIIRAZOLA

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACiÓN,UNIVERSIDADES E INVESTIGACiÓN

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia

Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

Vitoria-Gasteiz, 2000

NUN ZER: BILABIDEAOrr.

SARRERA 13

ADITZ SOILAK: EGITE ERA

NOR orain aldian eta iraganean .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

NOR-NORI orain aldian 25NOR-NORI iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

NOR(zer)-NORK orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

ZER-NORI-NORK orain aldian (eroan, ekarri, erabili, "ino) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

NOR-NORI iraganean (etorri, joan, ibili, egon) 37NORK-ZER iraganean (ekarri, eroan, euki, jakin, erabili, "ino) 38NORK-NORI-ZER iraganean ("ino) 39Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

ADITZ LAG UNTZAI LEA: EGITE ERA

NOR orain aldian 45NOR-NORI orain aldian 45Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . 46NOR-NORK orain aldian . . . . 47Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. 48ZER-NORI-NORKorain aldian . . . . . .. .. 49Ariketak . . . . . . 50

NOR iraganean 51NOR-NORIiraganean . . . . . . . . 51Ariketak . . . . . . . . . . . . . 52

NORK-ZERiraganean . . . 53NOR-NORKiraganean . . 53Ariketak . . . . . . . . . . . . 54

NORK-NORI-ZERiraganean 55Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . 56

EGITEERARENBERRIKUSKETA-ARIKETAK. . . 56

ADITZ SOILA: BALDIN ERA ETA ONDORIOZKOA

NOR (egon, etorri, ibili, joan) baldin era 63NOR (egon, etorri, ibili,joan) ondoriozkoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

NORK-ZER(ekarri, jakin, euki, eroan, erabili) baldin era 66

ADITZ LAGUNTZAILEA:BALDINERA ETA ONDORIOZKOA

NOR baldin era. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69NOR-NORIbaldin era 69

7

NOR ondoriozkoa (uste era) 70NOR-NORI ondoriozkoa (uste era) 70Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

NORK-ZER baldin era 73NORK-ZER ondoriozkoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

NOR-NORK baldin era. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 75NOR-NORK ondoriozkoa 75Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

ZER-NORI-NORK baldin era 77ZER-NORI-NORK ondoriozkoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

ADITZ LAGUNTZAILEA:SUBJUNTIBOZKO ERA

Sarrera 85

NOR orain aldian 86NOR-NORI orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

NOR(zer)-NORK orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

ZER-NORI-NORK orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

NOR iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92NOR-NORI iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

NORK-ZER iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

SUBJUNTIBOZKO ERAREN BERRIKUSKETA-ARIKETAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

ADITZ LAGUNTZAILEA:AHAL ERA

Sarrera ........

NOR orain aldianAriketak . . . . . . .

ZER-NORK orain aldian

Ariketak . . . . . . . . . . . . . .. ...................

NOR hipotetikoaAriketak . . . . . . .

NOR-NORI hipotetikoaAriketak . . . . . . . . . . . .

NORK-ZER hipotetikoaAriketak . . . . . . . . . . . .

NORK-NORI-ZER hipotetikoaAriketak . . . . . . . . . . . . . . . . .

AGINTE ERA: ADITZ SOlLA

NOR (etorri. ibili, joan. egon) .....................................................Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NOR-NORI (etorri) ..............................................................NOR-NORI (ibili) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .NOR-NORI (joan) ...............................................................NOR-NORI (egon). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

101

102103

104105

106107

108109

110111

112'114

119120

121122123124

ZER-NORK (ekarri, jakin) ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125ZER-NORI-NORK (ekarri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

AGINTE ERA: ADITZ LAGUNTZAILEA

NOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 131NOR-NORI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131NOR-NORK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132ZER-NORI-NORK 133Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

ADITZ DEFEKTIBO ETA IRREGULARRAK

ERITXI/ERITZI (orain aldian eta iraganean) 139

*ERION/* JARION (orain aldian eta iraganean) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140IRUOI (orain aldian eta iraganean) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

IRAUN (orain aldian eta iraganean) 142

JAROUN/IHAROUN (orain aldian eta iraganean) 143

ERAGON (orain aldian eta iraganean) 144

EUTSI 145

ATXEKI/ATXIKI (orain aldian) 146

*ERAUTSI/*IRAUTSI (orain aldian eta iraganean) 147

Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

ERASKINA

EGITE ERA: ADITZ SOILAK

NOR-NORI (egon, etorri, ibili, joan) orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155NOR-NORK(euki, erabili, ekarri, eroan) orain aldian o 156NOR-NORI (etorri, ibili, ego, joan) iraganean 157NOR-NORK (eroan, ekarri, euki) iraganean 158NORK-NORI-ZER (erabili) iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159NORK-NORI-ZER (ekarri) iraganean 160NORK-NORI-ZER (eroan/eraman) iraganean 161

BALDIN ERA ETA ONDORIOZKOAK:ADITZ SOILAK

NOR-NORI (egon) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165NOR-NORI (etorri) 166NOR-NORI (ibili) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167NOR-NORI (etorri, egon, ibili) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168NORK-ZER (ekarri, eroan) 169

SUBJUNTIBOZKO ERA: LAGUNTZAILEA

NOR-NORIorain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173NOR-NORI iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174NOR-NORKiraganean o 175NORK-NORI-ZER iraganean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

AHAL ERA: LAGUNTZAILEA

NOR-NORI orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179NOR-NORKorain aldian o 180

9

ZER-NORI-NORK orain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181NOR-NORK hipotetikoa edo gero aldian o 182

SUBJUNTIBOZKOBALDINERAK:LAGUNTZAILEA

NOReta NOR-NORIorain aldian o 185NOR-NORK orain aldian o 186ZER-NORI-NORKorain aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187NOR eta NOR-NORI gero aldian 188NORK-ZEReta NOR-NORK gero aldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189NORK-NORI-ZERgero aldian 190

10

AURRE HITZA: PRESTATZAILEAREN AZALPENA

"EUSKAL ADITZA, BIZKAIERA ETA BATUA". "Beste liburu bat oraindik?", esango du, beharbada, norbaitek liburu hau eskuratzean. Baina... begira!

Euskal ikaslegoari begiratuz jokera bikoitza dakusagu. Alde batetik zenbait ikasle euskalduneuskaldunak, euskaldun zaharrak, baina alfabetatugabeak. Bakoitza bere euskalkian mintzatzen da. Bestealdetik, hortxe dabiltza hainbat tokitan gogotsu diharduten euskalzaleak, euskaldun berriak. Gehientsuekbatuaren bidetik abiatu ondoren, batuaz jarraitu nahi lukete beren alfabetatze bidean. Baina, hementxebizi direnez gero euskalkiz mintzatzen diren berbalagunak dituzte eguneroko harremanetan.

Hortaz, euskal irakaslearen zeregina ere bikoitza dugula ezin ukatu; hau da, bizkaieradunakbatuaz alfabetatu beharra, eta batuaz edo beste euskalkiz eskolatuak bizkaieraren ezagupenera bihurtzea.

Arazo hau, batez ere, ADITZAREN eremuan beste inun baino gordinago gertatzen denez gero,beharrezko zaie "bizkaieratarrei" ADITZ BATUA ikastea -bizkaieraz alfabetatzen diren bitartean- eta,batuaz edo beste euskalkiz alfabetatuei BIZKAIERAREN ezagupenera hurbiltzea, batua sakontzen dutenbitartean. Gehiago oraindik, Bizkaiko literatura guztiaz jabetzeko, KRESALA irakurteko, adibidez, beha-rrezkoa da bizkaierazko aditza ezagutzea. Ba, nork esango luke, gaur egun, euskal literaturaren zati handibat ikusi gabe norbait alfabetatua dela?

Esku artean daukazun liburu hau, EUSKAL ADITZA, BIZKAIERA ETA BATUA, horretarakoxe eginada, zuzen zuzenean. Hainbat urtetan Bilboko HIZKUNTZA ESKOLA OFIZIALEAN erabili ondoren -bizkaie-raz eta batuaz alfabetatzeko nahaste eta batera dabiltzan ikas-taldeetan-, baliagarritzat jotzen da, emai-tza onuragarriak ekarri bait ditu.

Zati nagusi bi ditu liburuak. Lehen zatian adizkerarik bizienak -bai ahoz eta bai gaurko literaturaidatzian- eta beraien erabilpideaz jabetzeko bidezko lirateken oharrak eta ariketak sartzen dira. Ariketa

mota ugari jarri da. Ikasleari bide erakusle eta irakasleari lagungarri dakizkion jarri ditut horren ugari.Izan ere, falta direnak asmatzea baino gehiegizkoak albora uztea errezago bait da. Horregatik jarri diraeuskerabideanerdal esaldiak ere, gure ikasleak erdal mundutik datozkigulako. Bigarren zatia: ERASKINA.Azken atal honetan sartu ditugu gaur egun erdi bazterturik dauzkagun adizkerak. "Erdi bazterturik"dinotsut bai, eta horrelaxe da izan ere, ba aditz forma hauek gaurko euskaldunen ahotan entzungo ezdituzunarren, idazle zaharrengan txairo txairo bizi ziran eta.

Onuragarri bekizu zuri, ikasle gogotsu horri, baita zuri irakasle trebe zaitudan horri ere. Guztionahaleginak, zureak eta nireak, jo-muga bakarrera zuzen ditzagun: Euskalerri euskaldun bat lortuaz gurean"GEU" izatera.

11

SARRERA

1. ADITZAZER DEN

Esaldi barruan zerbaiten edo norbaiten IZAERA.EGOERAedo IHARDUNAadierazten duen atalaADITZAdela dinogu.

Aditzak adierazketa hau era bitara egin ohi du:

- Soilki: Nabilkio. Daramatza. Dira...

- laguntzailez baliaturik. perifrasis bat bide dela: Etorriko da. emango dizut. erran derautak...

Beraz. Aditz mota bikoitza dugu:

- ADITZ SOILAK: laguntzailerik bage beren esanahia ederki adierazten dutenak. HorregaitikSOILAK.soil-soilik aditz eginkizuna burutu ohi daroelako.

- ADITZ KONPOSATUAK:laguntzailez osoturik adierazten dute beren esanahia. Hau da partizi-pio eta aditz laguntzailea alkartzen dira aditz eginkizuna burututzeko.

Horrez gainera. beste aditz mota bi bereiztu behar ditugu: aditz iragangaitzak (pasakaitzak.intransitiboak) eta aditz iragankorrak (pasatzaileak. transitiboak).

- IRAGANGAITZAK:aditzaren iharduna. sujetuarengan beragan gelditzen denean. besterenganapasatu edo igaro bage. Adibidez. Nabil. Datorkit. Dira...

- IRAGANKORRAK: aditzaren iharduna egilearengandik konplementu edo osogarri deitu ohi denbeste zerbait edo norbaitengana pasatu edo igaro egiten denean. Adibidez.DAROAT.DARAMAZKIZUT....

Gero. ikasturtean zehar. ikusiko da aditz osoaren zatiketa eta erabilpidea. heme n jarri dugunbanaketa honen arabera eta. gero azalduko ditugun. ERA.AlDI. eta ASPEKTUARENarabera.

11. ADITZ ERROA

Aditz erroa edo aditz lexema aditzaren esanahia soil-soilik adierazten duena da. Radikala deituohi den zer horren antzeko. Adibidez. iBILi.eTORri. SARtu. HARtu. eta abar.

Bestalde. jakina "TU" edo "DU" atzizkiez baliatuz edozein izen. izenlagun. edo aditzlagun ereaditz bihurtu daiteke. Adibidez. bigun/bigunDU. etxera/etxeraTU. etab.

11I. ADITZ IZENA

Aditz erroak eta atzizki bate k osotzen dute:

- Gehienetan "TZE" atzizkia: Gal/galtTZE. har/harTZE. etab.

- Aditz erroa S. Z. N-z amaitzen denean: 'TE" hartzen dute Adibidez. ikus/ikusTE. eta abar.

-lbil/ibilTE(TZE). hil/hiITE(TZE).

IV. PARTIZIPIOA

Aditz erroa oinarri dugularik. atzizki baten bitartez osotzen den izen lagun bat besterik ez duguPARTIZIPIOA.

PARTIZIPIO mota hauek ditugu. batez:

- lehen aldikoa: iraganeko aditzak osotzeko.

- Ohiturazkoa(aditzlagunduetanorainaldikoa):orainaldirako.

15

- Gero aldikoa: gero aldiak osotzeko.

Ikusi banan banan partizipio hauek:

IV.1. Lehen aldiko partizipioa

- Erroari "TU" ezarriaz sortzen da: HAR/harTU; HANDl/handiTU; SAR/sarTU, etab.

- Aditz erroa N edo L-z amaitzen denean "DU" atzizkia ezarri behar da: GAL./gaIDU; LAGUN/la-gunDU, etab.

- Beste aditz batzuetan I ezarri behar izaten da: IBILJibill;ETOR/etorrl; IKUS/ikusl; etab.

- Beste aditz mordo bate k erroa eta lehen partizipioa berdinak ditue:

- Erroa N-z amaitzen duten batzuk: JAN, EGON, EROAN/ERAMAN;etab.

- Erroa bokalez amaitzen duten batzuk ere bai: BETE, BOTA, etab.

- Hll aditzak ere erroa eta lehen partizipioa berdinak ditu: HIL

IV.2. Ohiturazkoa

Erroari -TEN edo -TZEN atzizkia ezarririk sortzen da partizipio hau. lehen partizipioa -TU edo-DU atzizkiz amaitzen denean, -TZENezarriko da ohiturazkoa egiteko. Adibidez, osoTU/osoTZEN; bigun-DU/bigunTZEN, etab.

Baina -TU edo -DU horien aurretik Z edo S bat egon izan balitz, -TEN jarri behar izangolitzateke. Adibidez, ezereZtu/ezereZTUTEN; siniStu/sinisTEN; etab.

Azkenez, lehen aldikoa sortzeko I ezarri behar izaten den adizkera horietan -TZEN jarriko daohiturazkoa egiteko. Honela, ibill/ibilTZEN, etorrl/etorTZEN(ten); erorl/erorTZEN; etab.

IV.3. Gero aldikoa

Gero aldia adierazteko darabilgun partizipio hau, lehen aldikoaren genitiboa besterik ez da.Beraz, genitibozko atzizkiak ezarririk sortu ohi da. Honela:

IV.3.1. lehen partizipioa N-z amaitzen duten aditzek gero aldirako -"GO" atzizkia hartzen dute bizkaie-raz eta gipuzkeraz, baina, lapurteraz eta xuberoeraz, ordea, -"EN" hartzea nahiago dute. Adibidez:

- EGIN: B. eta G. EINGO,baina iparraldekoetan, EGINEN.

-IZAN: B. eta G. IZANGO,iparraldekoetan, IZANEN.

Kontuan hartzeko da Naporroako adizkera batzuetan, hala Mendiburugan eta gaur bertan Baztanaldean, agertzen den -"AIN",atzizkiaGEROAlDIAosotzeko. Adibidez,Eman/EmalN,erran/erralN, etab.Hemen adierazten den -"AlN" ez da lehen esaniko -"EN" besterik.

IV.3.2. Beste aditz guztiek -"KO" atzizkia ezarririk osotzen dute beren gero aldiko partizipioa. Adibidez,ekarri/ekarriKO; hartu/hartuKO; bota/botaKO; etab.

Hiru partizipiooz gainera ba da beste bat ere: intenporala deitu ohí dena. Gehienetan aditz erroaketa laguntzaileak osotzen dute. Baina kontuan hartu ondorengo zertzelada hauek.

IV.3.3. lehen aldikoa TU edo DU atzizkiz amaitzen denean aditz erroa soi-soilik partizipio bezala hartzenda. Honela, lagunDU/LAGUN; sarTU/SAR; kenDU/KEN, etab. Adibidez, "Sar zaitez" "Ken hakit hortik..."Lagun iezaiozu Kepari bildur da eta". Eta abar.

16

IV.3.4. Lehen aldiko partizipioa I batez amaitu izan balitz, kontuan hartu behar da "1" horren aurretikzein kontsonante zetorren: S, Z. TS, TZ, R, RR, L, N, izan baldin balitz "1" hori kendu eginbehar da etahorrela intenporala delako hori osotu. Adibidez, Hasi/HAS; ipini/IPIN; Jarri/JAR, etab.

Beste kasu guztietan, aditz erroak soilean laguntzailearekin alkarturik adierazten da intenporalkutsu hori.

Intenporal hau aditzaren iharduna bete den, betetzen ari den, edo, beteko den ziurtasunik ezdaukagunean erabili behar da. Hau da, "Etor zedin dei egin zion", "Sar zaitez", "Bil gintezke", intenpora-lean jartzen dira, aditzaren iharduna beteko den ziurtasunik ez bait dago. Horrela, norbaitek etortzeko deiegin zion beste norbaiti, baina dei egiteak ez du esan nahi, deitua etorri zenik, sarritan gertatzen bait da,deitu norbait eta hau etorri ez egitea.

Beraz, intenporal hau erabili behar dugu ondorengo era hauetan:

- Aginte eran.- Ahal eran.- Subjuntiboan.- Subjuntibozko baldintzetan.

Azkenez, zera esan beharrekoa litzateke: bizkaieraz intenporal kontu hau ez dela agertzen.

V. ADITZ LAGUNTZAILEAK

Lehen esan daroagu aditz batzuk soilki konpontzen direla beren esanahia adierazteko; bestebatzuk, ordea, laguntzaile baten premian aurkitzen direla. Gaur gehienak laguntzailez baliatzen dira.Lehenago, Añibarroren GRAMATIKAlekuko, asko ugariagoak ziren aditz soilak.

Gaur, aditz laguntzailerik behinenak hauek dituzu:

-IZAN eta *EDIN:iragangaitzetarako.

- UKAN eta EGIN/*EZANiragankorretarako.

V.1. Izan

Aditz soila izanez gainera, laguntzaile zereginetarako darabilgu, nahiz eta bere formarik gehienakgaldu dituen arren (1), Azkuek dinoen bezala.

Batez ere, era hauetan darabilgu:

- EGITEERAN: indikatibozko aditz formak osotzeko.

- BALDINERAN: baina ez subjuntibozko baldintzetan.

- ONDORIOZKOAN(uste eran): orain eta lehen aldian.

Euskalki guztietan darabilgu IZAN aditza.

V.2. *Edin

Aditz laguntzaile iragangaitz bezala bakarrik agertzen da, ta adizkera hauetan darabilgu:

- SUBJUNTIBOZKOERAN- AHAL ERAN- AGINTEERAN- SUBJUNTIBOZKOBALDINTZETAN.

Aditz honen erroa -DI- edo -1- besterik ez dogu ezagutzen, gaur egun.

17

V.3. Ukan (edun)

Laguntzaile iragankorra. Euskalki guztietan darabilgu IZAN iragangaitzaren pareko delarik.

V.4. Egin

Bizkaierazbakarik darabilgun laguntzaile iragankorra. .EDINiragangaitzaren pareko adizkeretandarabilgu. Hau da,

- Subjuntibozkoeran.- Ahal eran.- Aginte eran, eta- Subjuntibozko baldintzetan.

V.5. .Ezan

Aditz laguntzaile pasatzailea. Bizkaieraz ez, beste euskalkietan bizi da. Bere eremua, bizkaierazkoEGIN aditzarena berbera da.

Gero, aspektuari buruz, zerbait esango den bezala, kontuan hartzeko da, gaur egun egin izan denaditz laguntzaile hauen erabilketaren bereizketa zehatza. Gaur ERA batzuetarako batzuk eta besteetarakobeste batzuk -esan dugunaren arabera- gelditu badira ere, lehenago ez zen horrela: aspektuaren indarragaur baino jatorrago bizi zelarik, bururatuetan EGINrEZAN, eta .EDIN erabiltzen ziren. Eta aspektubururagabeetan, ordea, besteok: IZAN/UKAN.

VI. ADITZ ERAK

Erdaraz "modos verbales" derizkiegun "aditz era k", aditzaren jarduna nola biribiltzen den adie-razten dute. Begira zeintzuk diren eta bakoitzaren ezaugarri berezia:

- EGITEERA:egitea, izatea, edo egiazko iharduna adierazteko erabili ohi da.

- AGINTEERA: aginduak emateko erabili ohi dena.

- SUBJUNTIBOZKOERA: gurari, helburua, edo beste zenbait esaldi menperatu eratzeko erabiliohi da. Bere ezaugarria -N atzizkia.

- AHALERA: Ahalmena, edo ezina adierazteko erabili ohi da. Ahal ezaugarriak hauek dira: "TE"iragangaitzetarako -gaur egun guztiz indargetua- eta "KE" iragankorretarako.

- BALDINERA: Baldintzaedo kondizioa adierazteko erabili ohi da. Baina baldintza adierazketaera bitara egin daiteke -hobeki esan: egiten ZEN, aspektuaren eragina gaur baino nabariagozen garaian- Indikatibozko baldintzaz edo baldin eraz alde batetik, eta, subjuntibozko baldin-tzaz bestetik.

Adibidez, BALDINTZAERREALA:"Zu bazatoz ni ez noa".

BALDINTZAIRREALA:"Zu bazentoz ni ez ninoake".

SUBJUNTIBOZKO BALDINTZAHURBILA: "Zu etor bazaitez, ni ezin naiteke joan" (gaur: eznintzateke joango).

- ONDORIOZKOA(uste era): baldintzaren ondorioa izanaz, uste edo eritxi bat adierazten duoBere ezaugarria 'TE" iragangaitzetan -gaur indargetua eta galdua- eta "KE" iragankorretan -etairagangaitzetan ere bai gaur-.

Ondoriozko erari buruz, gainera, komeni da zera kontuan hartzea:

- Nintzateke, Nuke, Luke, eta abarrek beti gero kutsu bat daukatela.

18

- Amaieraz -N bat gehiturik (eta hirugarren pertsonetan bizkaieraz NOR edo NORK0 eta batuazZ- jarriaz) iragana sortzen dela kontuan hartu. Adibidez, ikusi aditzok:

- Etorriko NINTZATEKE=vendría.

- Egingo LUKE=él lo haría, eta abar.

Lehenaldiratuz:

- Etorriko NINTZATEKEEN= yo habría venido.

- Etorriko Ginatekeen = habríamos venido.

Baina kontuz, iragangaitzetako hirugarren pertsonetan:

- Etorriko LlTZATEKE>ZATEKEEN

- Etorriko Litzatekez> ZITZATEKEEN.

Iragankorrak, ostera, ez dauka berezitasunik:

- Ekarriko LUKE> ZUKEEN

- Ekarriko LUKETE> ZUKETEN.

19

ADITZ SOILAK: EGITE ERA

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR':-EGON, ETORRI, IBIL!,JOAN.

EGITE ERA: IRAGANA.-"NOR':-EGON, ETORRI, IBIL!,JOAN.

(1) Bizkaieraz ez dogu sartu JOAN aditza. irregularki jokatzen delako.(2) JOAN aditzak ez du egiten "Gen Zen Nen, etab'; "Nind, Hind, etab. baizik.

Bízkaíeraz JOAN, lehenaldían.- Ninoian, hinoian, joian, ginoiazan, zinoiazan, zinoiazen, joiazan.

Palatalizazioa gora-bera, bizkaierazko eta batuazko JOAN aditzaren forma irregular honeik bardi-nak dira.

23

NOR ERROA pluralg. NOR ERROA pluralgilea

NA GO NA GOHA TOR HA TORDA OA DA OAGA BIL Z GA BIL de ZZA Z ZA de ZZA Z e ZA de Z tEDA Z DA (1) de Z

(1) "de" pluralgile bezala "EGON"aditzarekin bakarrik.

Nago Nator Noa Nabil Nago Nator Noa Nabíl

Hago Hator H(a)oa Habil Hago Hator Hoa Habíl

Dago Dator D(a)oa Dabil Dago Dator Doa Dabíl

Gagoz Gato(r)z G(a)oaz Gabilz Gaude Gato(r)z Goaz Gabiltza

Zagoz Zato(r)z Z(a)oaz Zabilz Zaude Zato(r)z Zoaz Zabíltza

Zagoze Zato(r)ze Z(a)oaze Zabilze Zaudete Zato(r)zte Zoazte Zabiltzate

Dagoz Dato(r)z D(a)oaz Dabilz Daude Dato(r)z Doaz Dabíltza

NOR ERROA pl. L.e. NOR ERROA pl. Len ezaug.

Nen TOR N Nen TOR eNHen BIL N Hen BIL eN-e GO N Ze GO eNGen (1) Z N Gen(2) OA Z (tZa) eNZen Z aN Zen Z (tZa) eNZen Z e N Zen Z (tZa) -tEeN-e Z N Ze Z (tZa) eN

Nentorren Nenbilen Nengoan Nentorren Nenbilen Nengoen NíndoanHentorren Henbilen Hengoan Hentorren Henbílen Hengoen HíndoanEtorren Ebilen Egoan Zetorren Zebílen Zegoen ZíhoanGentozan Genbiltzan Gengozan Gentozen Genbíltzan Geunden GíndoazenZentozan Zenbiltzan Zengozan Zentozen Zenbíltzan Zeunden ZíndoazenZentozen Zenbiltzen Zengozen Zentozten Zenbíltzaten Zeundeten ZíndoaztenEtozen Ebiltzan Egozan Zetozen Zebíltzan Zeuden Zíhoazen

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotan azpimarratu aditz jokatu gabeak eta, ondoren, esan egizu, zein itaunierantzuten deutsan/dion bakoitzak: Zer?, Zertarako?..

- Osasuna galtzeraino lan egin eban/zuen.- Etxera etortzeko esan arren ez da etorri oraindik!- Orain korrika egiteari emon deutso/dio.- Zuk asko janagatik nik ez dot goserik kenduko!- Guzurrak esateari ekin barik, zagoz ixilik!- Hori ixiltzekotan ahoa tapau behardo deutsazo/diozu!- Nik ez dut nahi hori egiterik!- Etxera joatea gura dozu, ume?- Ez, nik ez dot gura etxera joaterik!- Ogia emon deuskue/digute jateko.- Ez da komeni geldi egoterik.- Lan egitetik nentorrela istripu bat ikusi doto

2. Ondorengo esaldiotan aditz soilaren ordez perifrastikoa jarri da. Zuzendu, beraz, eta jarri beharden aditz soila.

- Nik oraintxe jakiten dot zu gaiztoa zarana.- Lengo egunean, zuen Koldo nekatuta etortzen zan, nik ikusi nebanean/nuenean.- Bart etxera etorten nintzela zure ama ikusi neban/nuen.- Hau da beroa! Nik eukiten dot egarria!- Han, beheko jesarlekuan jesarrita oraintxe egoten dena, nor da?- Zuk gaur ere neure kotxea erabilten dozu, ba! Eta nire baimenik gabe!- Patxi, boligraforik eukiten dozu, mesedez, oraintxe behar dot eta?- Zuk ez do~u jakiten non zagozan/zauden ere: herri honek izena zelan/nola duen ezetz jakin!

3. Ondorengoaditz bakoitzaz baliaturikesaldi bat egin.- Nentorren- Zenbiltzan

- Dagoz/daude- Nengoen- Egozan/zeuden- Dabiltza

4. Erdal esaldiok euskeratu.

- Hoy no vienen tus amigos, porque es tarde.- ¿Quién anda ahí? A ver si estáis quietos!- Cuando vengo aquí no sé lo que me sucede, pero lo paso muy mal.- Yo iba todos los días a buscar la leche y el pan, pero tú no venías nunca.- ¿Por qué andáis siempre como el perro y el gato?

24

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NOR!':-EGON, ETORRI, IBIL!, JOAN.

Jagot/aZJagok/ZakJagona/ZanaJagoko/ZJagoku/ZJagotzu/ZJagotzue/ZJagoke/Z

Jabilt/aZJabilk/ZakJabilnalZanaJabilko/ZJabilku/ZJabiltzu/ZJabiltzue/ZJabilke/Z

Oharrak

HA eta HAIEK

Dagokit/Zkit

Dagokik/ZkikDagokin/ZkinDagokio/Zkio

Dagokigu/ZkiguDagokizu/ZkizuDagokizue/ZkizueDagokie/Zkie

Jatort/aZJatork/ZakJatonalZanaJatorko/ZJatorku/ZJatortzu/ZJatortzue/ZJatorke/Z'

HA eta HAIEK

Datorkit/datozkitDatorkik/datozkikDatorkin/Datozkin

Datorkio/Datozkio

Datorkigu/DatozkiguDatorkizu/DatozkizuDatorkizue/DatozkizueDatorkie/Datozkie

HA eta HAIEK

Doakit/Doazkit

Doakik/DoazkikDoakin/DoazkinDoakio/Doazkio

Doakigu/DoazkiguDoakizue/Doazkizu

Doakizue/DoazkizueDoakie/Doazkie

NORhirugarren pertsonakoa deneko adizkerak dira gehien erabilten direnak. Horregaitikbanan-du egin ditut NOR= hirugarrena eta NOR= beste pertsona bat den adizkerak. Beraz. hemenbatera daukazuz NOR = HA eta NOR = HAIEK direneko EGON, ETORRI. IBIL! eta JOAN aditzsoilak.

Kontuan hartzeko da. bizkaieraz D-hasierakoa Dx- antzera ahozkatzen dogula. Horregaitik jarri da"J-" letraz. ahozki hori adierazteko. Baina danok dakigu "J-" hori izatez "D-" dela'; hau da.hirugarren pertsonako NOR morfema.

Beste adizkerak. NOR lehenengo edo bigarren pertsonako den adizkerak gutxi erabilten direnezkero, eraskinean sartu ditut. Ikus. eraskina, 155. orrialdea.

HA eta HAIEK

Dabilkit/ZkitDabilkik/ZkikDabilkina/Zkina

Dabilkio/Zkino

Dabilkigu/ZkiguDabilkizu/ZkizuDabilkizue/ZkizueDabilkie/Zkie

Joat/aZJoak/JoazakJoana/JoazanaJoako/ZJoaku/ZJoatzu/ZJoatzue/ZJoake/Z

25

NOR (ha/haiek) NORI NOR (ha/haiek) NORI

T KIT

-GO KlNa-GO KIK/KIN

Da-TOR

KO Da-TOR

KIOKU KIGU-BILTZU -BIL

KIZU-OATZUE -OA

KIZUEDa KE Z Da Z KIE

EGITE ERA: IRAGANA.-"NOR-NORI':-ETORRI, JOAN, IBIL!, EGON.

Etordan/ZanEtorran/ZanEtornan/ZanEtorkon/ZanEtorkun/ZanEtortzun/ZanEtortzuen/Za nEtorken/Zan

Ebiltan/ZanEbilkan/ZanEbilnan/ZanEbilkon/ZanEbilkun/ZanEbiltzun/ZanEbiltzuen/ZanEbilkenZan

Oharra

ETORRI

Zetorkidan/ZkidanZetorkian/ZkianZetorkinan/ZkinanZetorkion/ZkionZetorkigun/ZkigunZetorkizuen/ZkizunZetorkizuen/ZkizuenZetorkien/Zkien

HA eta HAIEK

Zebilkidan/ZkidanZebilkian/ZkianZebilkinan/ZkinanZebilkion/Zkion

Zebilkigun/ZkigunZebilkizun/ZkizunZebilkizuen/ZkizuenZebilkien/Zkien

IBILI

Joatan/ZanJoakan/ZanJoanan/ZanJoakon/ZanJoakun/ZanJoatzun/ZanJoatzuen/ZanJoaken/Zan

Egokidan/ZanEgokian/ZanEgokinan/ZanEgokion/ZanEgokigun/ZanEgokizu-n/ZanEgokizuen/ZanEgokien/Zan

JOAN

Zihoakidan/ZkidanZihoakian/ZkianZihoakinan/ZkinanZihoakion/Zkion

Zihoakigun/ZkigunZihoakizun/ZkizunZihoakizuen/ZkizuenZihoakien/Zkien

HA eta HAIEK

Zegokidan/ZkidanZegokian/ZkianZegokinan/ZkinanZegokion/ZkionZegokizun/ZkizunZegokizun/ZkizunZegokizuen/ZkizuenZegokien/Zkien

EGON

- Iraganeko formak gutxi erabilten dira. Batez ere iraganeko NOR-NORI formak. Horregaitikbanatu ditut NOR = 3. denekoak eta besteak; bigarrenok eraskinean dituzu. Ikusi, beraz, ERAS-KINA 157. orrialdea.

- NORI morfema biokitzak jarri ditut bizkaieraz. Egia esan, lehenengokoak dira bizkaierazkoforma jatorrak, baina besteak ere zabal dabiltza, eta korritzen dabe gure artean, idatzizbehintzat. EGON aditzarekin, adibidez, nork idatzi edo irakurri du EGOTAN aditz forma? Bai,ostera beste hau: EGOKIDAN, eta abar.

- NORI = HIRI denean -Ka- edo baita ere -A- soilik. Adibidez, EBILKAN, edo EBILAN; eta abar.

26

NOR (ha/haiek) NORI

T - KIT

-TOR Ka/Na - KIK/KINae

-OAKO - KIO

-BILKU - KIGU N

-GOTZU - KIZU

TZUE - KIZUEe KE - KIE Z

NOR (ha/haiek) NORI

KIT

Kik/Kin -TORKIOZe

-OAKIGU N

-BILKIZU

-GOKIZUE

Z KIEZe

ARIKETAK

1. Hutsunak bete ematen den aditza behar den moduan jokatuz.

- Umeak gaur egun guztian geuri begira (egon).- Pello Andoniri adarra joten egun guztian (ibili).- Noiz Joan eta Kepa, zuri, bila? (etorri)- Txomin! Hor nun -n zure emaztegaia. (etorri)- Gaur guri lagunak Lekeitiotik. (etorri)- Nora zuei semea soldadiska egitera? ijoan)- Zeri begira Txomin lengo egunean, han gure eskola ondoan? (egon)- Zuri deika eta deika arren ni, ez zinen konturatu. (ibili)- Joan den urtera arte beti seme-alabak gaboneterako, baina orain 87 na-hiz eta aita eta ama zahartuta egon. (etorri)

2. Ondorengo esa/diok NOR-NOR/ egituran jarri behar dituzu.

- Kepa beti berandu etorren gugana.- Gero dator zuenera Ander.- Oraintxe noa zuengana.- Gure umetxoa gaixorikegoan, et egun guztian berari begira gengozan.- Laster etorren gure ondora, norbaitek jo ezkero.- Zuri begira nengoen egun osoan, eta zu ez zentozan nigana!- Nor ebilen zuri adarra joten?- Zeu zenbiltzan niri adarra joten, eta orain ere zeu zabiltz.- Gela horretan Kepa dago gure zaino- Norengana zoaz?- Alkate Jaunarengana noa, gizon bat guri kalte egiten dabilelako.- Gaur ez doa zuenera osagilea, geurera datorrelako.- Atzo zuri itxaroten nengoan egun guztian.- Nor dabil zuri asarreka?- Gugana ez dator iñor!

3. A/diz a/datu ondorengo esa/diok.

- Kepa datorku zinera joateko.- Nori begira zagokioze, hor?- Gero datorkez Nekane ta Idoiari eskolako lagunak.- Udabarri pna datorrela basarritarrentzat, baina zera...!- Lanak amaitutakoan natorkizu neu ere laguntzera.- Noiz doazkizue seme-alabak Ameriketara?

- Lehen, egunero etorkuzan/zetozkigun Kepa ta Abilio. Orain, ostera, ez datoz urtean behinere...

- Umeok egun santu guztian adarra joten ebilkiguzan/zebilzkigun.

4. Esa/di bakoitzeko hutsuna bete, zeuk nahi duzun hitz bat jarriaz.

- Zure aitak lanik ez . . . . . . . . . . . .- Nondik datoz zure laguna k?- Zertarako . . . . . . . . . . . . liburu hori?

- Nik ez dakit zergaitik beti . . . . . . . . . . . . zu horrela!- Zergaitik . . . . . . . . . . . . zara, hori esan deutsudalako/dizudalako?- Nik ez dot entzun horrelakorik zure . . . . . . . . . . . .- Ez dakigu gizon hori den.

27

5. Ondorengoerdal esaldiokeuskeratu.

- ¿Cuándo te vienen los amigos?- Me estaban esperando desde las cinco.- Tú me vienes siempre en el momento más inoportuno.- Te estuvieron esperando hasta las cinco y media.- Hoy me vienen los chicos del orfeón para el ensayo.- ¿Cuándo te viene tu marido, querida?- Las palomas me venían a la mano.- Ahí te viene Pepe el Relojero.

6. Ondorengo esaldiotako hutsunak bete, ematen den aditzaz baliaturik, baina aditza jokatugabeerabili behar da.

- Adibidez: Gertu egoan pelotan jokatzeko- Txarto egiten dozu hori horrela- Ez daukazu hemendik- Esan euskun/zigun etxean ez- Zerk bultza zaitue hori- Damu dot zu naigabtu- Era horretara

ijokatu)ijarri).

(urten).(sartu).

(egin)?(izan).

erori/jausi zara? (bizi izan).

28

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR(ZER)-NORK':-EKARRI, EROAN (ERAMAN). ERABIU, JAKIN,°INO (ION, ESAN), EDUKI.

NOR (zer = 3) NORK

TK/N

DA-KAR-RAMA-RABIL-KI(1 )-°10-DUKA TZA(1)

GUUEZUETEDA

EKARRIDakart/daZ Dakart/tzatDakark/Zak Dakark/tzakDakarna/Zana Dakarna/tzanaDakar/Z Dakar/tzaDakargu/Z Dakargu/tzaguDakarzu/Z Dakarzu/tzazuDakarzue/Z Dakarzue/tzazueDakarre/Z Dakarte/tzate

Darabilt/daZDarabilk/ZakDarabilna/ZanaDarabil/ZDarabilgu/ZDarabilzu/ZDarabilzue/ZDarabile/Z

"INO

Dinot/daZDinok/ZakDinon/ZanaDino/ZDinogu/ZDinozu/ZDinozue/ZDinoe/Z

Oharrak

t:ROANDaroat/daZ Daramat/tzatDaroak/Zak Daramak/tzakDaroana/Zana Daraman/tzanDaroa/Z Darama/tzaDaroagu/Z Daramagu/tzaguDaroazu/Z Daramazu/tzazuDaroazue/Z Daramazue/tzazueDaroe/Z Daramate/tzate

ERABILI

Darabilt/tzatDarabilk/tzakDarabilna/tzanDarabil/tza

Darabilgu/tzaguDarabilzu/tzazuDarabilzue/tzazueDarabilte/tzate

Dakit/daZDakik/ZakDakin/ZanDaki/ZDakigu/ZDakizu/ZDakizue/ZDakie/Z

JAKIN

Dakit/zkitDakik/zkikDakin/zkinDaki/zki

Dakigu/zkiguDakizu/zkizuDakizue/zkizueDakite/zkite

Daukat/Zkat(5)Daukaka/ZkakDaukan/ZkanDauka/Zka

Daukagu/ZkaguDaukazu/ZkazuDaukazue/ZkazueDaukate/Zkate

(1) Jakin aditzak ZER-NORK bakarrik hartzen dau: zerbait jakiten da beti; ez norbait. Gainerabatuaz -ZKI- pluralgilea hartzen dau; ez -TZA-.

(2) Aditz hau forma jokatuetan bakarrik agertzen da.(3) Hikako adizkeretan -Z pluralgilea NORK morfemaren aurretik doa. Adibidez, daukaZak, eta ez

daukakaZ. DaroaZak, eta ez daroakaZ. Dana dala Eibar inguruetan entzun ohi da: "AtaraeinaZ hiru txikito", eta ez "eiZan".

(4) Adizkera honen ZER = plurala Bizkaian bakarrik gorde da. Horregatik Euskaltzaindiak haudino: ':..zilegitzat uzten da hemen jarritakoei pluralez -Z gehitzea: diot/diodaZ; dio/dioZ..."(Euskal aditz batua, 176. orr.J

(5) EUKI aditzarekin batuaz ere -Z- pluralgilea.

NOR = 1.2. pertsonako NOR-NORK adizkerak Cfr. ERASKINA. 156. orr.

Diot(4)DiokDionDioDioguDiozuDiozueDiote

EUKI

Daukat/daZDaukak/ZakDaukan/ZanDauka/ZDaukagu/ZDaukazu/ZDaukazue/ZDauke/Z

29

NOR (zer = 3) NORK

T-KAR K/Na

DA -ROA-RABIL GU-KI(1 ) ZU

I-INO(2) ZUE

DA -UKa E Z(3)

ARIKETAK

1. Hutsunak bete ematen den aditza egokituaz.

- Nondik horren lora politak zuk? (ekarri)- Nire arrebak mutil txiki eder bi (euki)- Guk beti egia , baina zuek ez dozue sinistuten. (esan)- Oraintxe dakit egia, zuok andereiñoak lotuta eskola denporan; horren oke-

rrak zarie! (eduki).- Aurten turistak diru gutxi (ekarri).- Diskotegi barri baten 2'ure "bafleak" (erabili).- Gure besteko Patxik ere bart ederra Bilbotik etorrenean (ekarri).- Zer 7uk, txotxolo horrek, halakuorrek! (esan).- Egiada: nik Keparen kotxea , baina zuk norena ba? (erabili).- Zuek ez oraindik Bilbon zer pasatu den? (jakin).

2. Esa/di bat egin ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik.

- DAUKAT-DAKI- DINOE/DIOTE

- NENTORKIZUN

- DAROE/DARAMA TE

- DAUKAGUZ/DAUZKAGU

3. Ondorengo esa/diok: baiezkoak ezezka jarri, eta a/derantziz: ezezkoak baiezka.

- Josebek ez daki zer dinoan/dioen ere!

- Zure lagunek adarra joteko gogoa dauke/daukate.

- Zergaitik daramatzazue nire apunteak?

- Gaur ez daukat ikasteko gogorik!

- Zuek ez dinozue/diozue egirik.

- Kepak ez daki zuri zer pasau jatzun/zaizun.

- Neuk daroadaz/daramatzat zure jantziak.

4. Ondorengo erda/ esa/diok euskeratu egizuz.

- ¿Quién tiene mis zapatos? ¿Lo sabe alguien? ¿Nadie dice nada?- No llevo cambio encima, pero puedo traer más tarde.- ¿Por qué usas siempre mis cosas? ¿Es que no sabes respetar lo ajeno?- Nuestros amigos llevan las cosas necesarias para el camping.

30

Oharra

"Objeto delakoa, NOR nahiz ZER. plurala denean, ezar iezaiezu -Z- soila erroaren ondoren-ki-dutenei. Begira. ordea, honakook: eramazkiok/eramazkion, eramazkiek/ eramazkien, etb." (Eus-kaltzaindia, EUSKAL ADITZ BATUA, 123. orrialdea).

(1) NORK eta NORI biak 3. pertsonak direnean -TSO- bestela -TSA-.

31

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"ZER-NORI-NORK':-EROAN/ERAMAN.

ZER NORI NORK ZER NORI NORK

ST T KIT TA/Na K/N K/N K/NTSO-TSA - KIO

DA -ROA SKU (1) GU Z DA -RAMA Z KIGU GUTSU ZU KIZU ZUTSUE ZUE KIZUE ZUETSE E KIE TE

NIRI GURI

Daroastak/Zak Daramakidak/Zkidad Daroaskuk/Zak Daramakiguk/ZkigukDaroastana/Zana Daramakidan/Zkidan Daroaskun/Zana Daramakigun/ZkigunDaroast/aZ Daramakit Daroasku/Z DaramakiguDaroastazu/Z Daramakidazu Daroaskuzu/Z DaramakiguzuDaroastazue/Z Daramakidazue Daroaskuzue/Z DaramakiguzueDaroaste/Z Daramakidate Daroaskue/Z Daramakigute

HIRI ZURI

Daroaat/Zat Daramakiat/Zkiat Daroatsut/daZ Daramakisut/ZkizutDaroanat/Zanat Daramakinat/Zkinat Datsu/Z DaramakizuDaroaa/Z Daramakik Daroatsugu/Z DaramakizuguDaroana/Z Daramakin Daroatsue/Z DaramakizuteDaroaagu/Z DaramakiaguDaroanagu/Z Daramakinagu ZUEIDaroe/Z Daramakiate

Daroatsuet/daZ Daramakizuet/ZkizuetDaroane/Z DaramakinateDaroatsue/Z DaramakizueDaroatsueg u/Z DaramakizueguDaroatsuee/Z Daramakizuete

HARI HAIEI

Daroatsat/daZ Daramakiot/Zkiot Daroatset/ daZ Daramakiet/ZkietDaroatsak/Zak Daramakiok Daroatsek/Zak DaramakiekDaroatsana/Zana Daramakion Daroatsen/Za na DaramkienDoaroatso/Z Daramakio Daroatse/Z DaramakieDaroatsagu/Z Daramakiogu Daroatseg u/Z DaramakieguDaroatsazu/Z Daramakiozu Daroatsezu/Z DaramakiezuDaroatsazue/Z Daramakiozue Daroatsezue/Z DaramakizueDaroatse/Z Daramakiote Daroatsie/Z Daramakiete

Oharra

"Objeto delakoa, NOR nahiz ZER, plurala denean, ipin iezaiezu -Z- soila erroaren ondoren-ki-dutenei eta -ZKI- -ki- ez dutenei; esaterako: dakarkiot/dakarzkiot, ekardazu/ekarzkidazu. Begi-ra, ordea, honakook: ekarzkiok/ekarzkion, ekarzkiek/ekarzkien, ekarzkiozu, ekarzkiezu, ekarzkiozue,ekarzkiezue': (Euskantzaindia. EUSKAL ADITZ BATUA, 118. orr.). Hemen esan direnak gora-behera. -Z- hartu daiteke pluralgiletzat bizkaieratik landa ere. Horrela NORI morfema KI-T, KI-O,etab. litzateke. (-ZKI- nire ustez hauxe besterik ez da: ZKI = Z+ KI).

(1) NORK eta NORI biak 3. pertsonak direnean -TSO-, bestela -TSA-.

32

EGITEERA:ORAINALDIA.-"ZER-NORI-NORK':-EKARRI.


ST T KIT TAlNa KlNa KlN KlNTSO -TSA-- KIO

DA -KAR SKU (1) GU Z DA -KAR Z KIGU GUTSU ZU KIZU ZUTSUE ZUE KIZUE ZUETSE E KIE TE

NIRI GURI

Dakarstak/Zak Dakarkidad/Zkidad Dakarskuk/Zak Dakarkiguk/zkigukDakarstana/Zana Dakarkidan/Zkidan Dakarskun/Zana Dakarkigun/zkigunDakarst/aZ Dakarkit Dakarsku/Z DakarkiguDakarstazu/Z Dakarkidazu Dakarskuzu/Z DakarkiguzuDakarstazue/Z Dakardazue Dakarskuzue/Z DakarkiguzueDakarste/Z Dakardate Dakarskue/Z Dakarkigute

HIRI ZURI

Dakarrat/Zat Dakarkiat/Zkiat Dakartsut/daZ Dakarkizut/ZkizutDakarrenat/Zat Dakarjinat/Zkinat Dakartsu/Z DakarkizuDakarra/Z Dakarkik Dakartsugu/Z DakarkiguDakarna/Z Dakarkin Dakartsue/Z Dakarkizute

Dakargu/Z DakarkiaguDakarnagu/Z Dakarkinagi ZUEIDakarrie/Z Dakarkiate

Dakartsuet/daZ Dakarkizuet/ZkizuetDakarne/Z DakarkinateDakartsue/Z Dakarkizue

Dakartsuegu/Z DakarkizueguDakartsuee/Z Dakarkizuete

HARI HAIEI

Dakartsat/daZ Dakarkiot/Zkiot Dakartset/daZ Dakarkiet/ZkietDakartsak/Zak Dakarkiok Da kartsek/Za k DakarkiekDakartsana/Zana Dakarkion Dakartsena/Zana DakarkienDakartso/Z Dakarkio Dakartse/Z DakarkieDakartsagu/Z Dakarkiogu Dakartsegu/Z DakarkieguDakartsazu/Z Dakarkiozu Dakartsezu/Z DakarkiezuDakartsazue/Z Dakarkiozue Dakartsezue/Z DakarkiezueDakartsie/Z Dakarkiote Dakartsie/Z Dakarkiete

Oharra

(1) NORI = HARI denean. bizkaieraz. -TSO- barik -TSA- egiten da. Forma hau -TSO- jatorrago-tzat joten da NORI morfemaren ondoren beste zerbait datorrenean. baina bestela -TSO-.adibidez. udarabiltTSO".

33

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-uZER-NORI-NORK':-ERABILI.

ZER NORI NORK 'ZER NORI NORK

ST T KIT TAlNa KlN KIKlN KlNTSO -TSA-- KIO

DA -RABIL SKU (1) GU Z DA -RABIL Z KIGU GUTSU ZU KIZU ZUTSUE ZUE KIZUE ZUETSE E KIE TE

NIRI GURI

DarabilstakZak Darabilkidak/Zkidak Darabilskuk/Zak Darabilkiguk/ZkigukDarabilstanalZana Darabilkidan/Zkidan DarabilskunlZana Darabilkigun/ZkigunDarabilst/aZ Darabilkit Darabilsku/Z DarabilkiguDarabilstazu/Z Darabilkidazu Darabilskuzu/Z DarabilkiguzuDarabilstazue/Z Darabilkidazue Darabilskuzue/Z DarabilkiguzueDarabilste/Z Darabilkidate Darabilskue/Z Darabiligute

HIRI ZURI

Darabilat/Zat Darabilkiat/Zkiat Darabiltsut/daZ Darabilkizut/ZkizutDarabilenat/Zat Darabilkinat/Zkinat DarabiltsulZ DarabilkizuDarabila/Z Darabilkik Darabiltsugu/Z DarabilkizuguDarabilnalZ Darabilkin DarabiltsuelZ DarabilkizuteDarabilagu/Z DarabilkiaguDarabilnagulZ Darabilkinagu ZUEIDarabile/Z Darabilkiate

Darabiltsue/daZ Darabilkizuet/ZkizuetDarabilne/Z DarabilkinateDarabiltsuelZ DarabilkizueDarabiltsl!egulZ DarabilkizueguDarabiltsuee/Z Darabilkizuete

HARI HAIEI

Darabiltsat/daZ Darabilkiot/Zkiot Darabiltset/daZ Darabilkiet/ZkietDarabiltsak/Zak Darabilkiok Darabiltsek/Zak DarabilkiekDarabiltsanalZana Darabilkion Darabiltsen/Zana DarabilkienDarabiltso/Z Darabilkio DarabiltselZ DarabilkieDarabiltsagu/Z Darabilkiogu DarabiltsegulZ DarabilkieguDarabiltsazulZ Darabilkiozu DarabiltsezulZ DarabilkiezuDarabiltsazue/Z Darabilkiozue Darabiltsezue/Z DarabilkiezueDarabiltse/Z Darabilkiote DarabiltsielZ Darabilkiete

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NOR-NORK':-*INO (ESAN).


D -INO

ST TAlNa K/NTSO -TSA--SKU (1) GU ZTSU ZUTSUE ZUETSE E

Batuak ez dauka adizki hau.Ikusi: "Euskaltzaindia, EUSKALADITZ BA TUA, 176. orr.

Oharra

Adizkera hau asko erabilten da. bai ahoz eta bai idatziz. Eta bizkaieratik landa gaur erabilten ezdenarren, Leizarragarengan irakurtzen dira "diotso" ta holako adizkerak.

(1) NORK eta NORI biak 3. pertsonak direnean -TSO-, bestela -TSO-.

34

NIRI GURI

Dinostak/Zak Dinoskuk/ZakDinostana/Zana Dinoskun/ZanaDinost/aZ Dinosku/ZDinostazu/Z Dinoskuzu/ZDinostazue/Z Dinoskuzue/ZDinoste/Z Dinoskue/Z

ZURI

HIRIDinotsut/daZDinotsu/Z

Dinoat/Zat Dinotsugu/ZDinonat/Zanat Dinotsue/ZDinoa/ZDinona/Zana ZUEIDinoe/Z

Dinotsuet/daZDinone/Z

Dinotsue/ZDinotsuegu/ZDinotsuee/Z

HARI HAIEI

Dinotsak/daZ Dinotsek/daZDinotsak/Zak Dinotsek/ZakDinotsana/Zana Dinotse/ZDinotso/Z Dinotse/ZDinotsagu/Z Dinotsegu/ZDinotsazu/Z Dinotsezu/ZDinotsazue/Z Dinotsezue/ZDinotsie/Z Dinotsiee/Z

ARIKETAK

1. Hutsunak bete emoten den aditza egokiro jarriaz.

- Nora 7uei morroiak arta Idea? (eroan)- Gorbeara guri morroiak artaldea. (eroan)- Hemen Nekanek zuk lehengo egunean berari eskatutako argazkiak. (ekarri)- Udako ikastaroak sekulako lanbideak guri urte barruan lan egiteko. (ekarri)- Baina. zer horrek ume lotsabako horrek zuei? (ino = esan).- Parra parra guzurrak ume honek guri ere (ino= esan).- Zertarako 7uk niri kotxea. rodajea egiteko. ala? (erabili).- Nork zuri papelak pasaportea atarateko? (ekarri).- Baina. Krispintxo. nora nire betaurrekoak? (zuk-niri: eroan/eraman).

2. Esa/diak egin ondorengo aditz bakoitzaz baliaturik.

- DINOSTAZU

- DAKARTSAGU/DAKARKIOGU

- DINOTSUET

- DAROATSU/DARAMAKIZU

- DARABILTSO/DARABILKIO

- DAROAGU/DARAMAKIAGU

3. Erda/esa/diokeuskeratu egin behar dituzu.

- Os traemos buenas noticias: nos han dicho que sí.- Nos usáis el coche sin permiso. y luego nos decís que no habéis sido vosotros.- Te llevo el periódico de hoy. ieh!- Nosotros ya se lo decimos pero no nos hacen caso.- ¿Quién te trae semejantes noticias...!?- Ese chaval no te dice una sola verdad.- ¿Qué me traes de bueno hoy. mi querido Baldomero?

4. Ondorengo esa/diok osotu, zeuk nahi duzun e/ementu egoki bat sartuaz.

- Horrela.ibiltekozuk ez- Lagunak, beti- Otsoak- Ikasturtea- Kepa- Nork

bururik!egon nahi izaten duo

.ez du jaten. eta lapurrak laztandu!da, baina beharrezkoa gero aprobatzeko.

zetorrela, buruz aurrera jausi eta luze gelditu zan.deutsu/dizu hona etorteko?

5. Ondorengo esa/diotan agertzen diren NOR, ZER, NORK, NOR/, eta aditza bera ere bai, kuadroansartu, e/ementu bakoitza bere tokian.

O. Lapurrak gizon zuzenari iguina emoten deutso/dio.1. Etxetik dakartsudaz/dakarzkizut tabakorria ta mistoak.2. Nere aitak amari gona gorria ekarri.3. Jokoan hasiko bagina diru guztiak irabaziko neuskizuz/nizkizuke.4. Semeak bere aitari lanean lagun egiten deutso/dio.5. Hor dakarsku/dakarkigu Loontzok gaurko lana.

35

6. Ondorengo esaldiotan agertzen diren aditz perifrastikoak kendu eta adizkera berdineko (NOR,edo NOR-NORK, edo ZER-NORI-NORK) soila jarri.

- Hemen ekarten deutsudaz/dizkizut zuk eskatutako gozokiak.- Zer esaten deustazu/didazu baina Kaxemira? Holakorik!!!- Nora eroaten deutsuz/dizkizu ume horrek zure oinetakoak?- Gaur ez dot eukiten ikasteko gogorik. bat ere ez!- Hori galdera egin didazuna/deustazuna? Batek ba jakiten dau hori!- Zuen artean inork eukiten dau tabakorik? Zigarrotxo bat erreko neuke ba oraintxe!

36

NORK NORI ZER ADllZA LAGUNlZ

o Lapurrak gizon zuzenari iguina emoten deutso/dio1 ........................ .. .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... ..

2 .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... ..

3 .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... ..

4 .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... ..

5 .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... .. .......................... ..

HA

EtorkidanEtokian/kinanEtorkion (etorkon)Etorkigun (etorkun)Etorkizun (etortzun)Etorkizuen (etortzuen)Etorkien (etorken)

Ebilkidan/dazanEkian/kinanEbilkionEbilkigunEbilkizunEbilkizuenEbilkien

EgokidanEgokian/kinanEgokionEgokigunEgokizunEgokizuenEgokien

HAIEK

Etorkidazan (etortazan)Etorkiazan/kinazanEtorkikiozan (etorkozan)Etorkikiguzan (etorkuzan)Etorkuzan (etortzuzan)Etorkizuezan (etortzuezan)Etorkiezan (etorkezan)

EbilkidazanEbilkiazan/kinazanEbilkiozanEbilkiguzanEbilkizuzanEbilkizuezanEbilkiezan

EgokidazanEgokiazan/kinazanEgokiozanEgokiguzanEgokizuzanEgokizuezanEgokiezan

EGON aditza bizkaieraz ez dugujarri bat ere ez delako erabiltzen,gaur egun.

Oharra

HA HAIEK

Zetorkidan-zetozkidan

Zetorkian/nan-Zetozkian/nan

Zetorkigun-zetozkigunZetorkizun-zetozkizunZetorkizuen-zetozkizuenZetorkien-zetozkien

ZebilkidanZebilkian/nanZebilkion

ZebilkigunZebilkizunZebilkizuenZebilkien

ZegokidanZegokian/nanZegokionZegokigunZegokizunZegokizuenZegokien

ZihoakitanZihoakian/nanZihoakion

ZihoakigunZihoakizunZihoakizuenZihokien

ZebilzkidanZebilzkian/nanZebilzkion

ZebilzkigunZebilzkizunZebilzkizuenZebilzkien

ZegozkidanZegozkian/nanZegozkionZegozkigunZegozkizunZegozkizuenZegozkien

Zihoazkidan

Zihoazkian/nanZihoazkion

ZihoazkigunZihoazkizunZihoazkizuenZihoazkien

NOR hirugarren pertsonakoa deneko formak bakarrik jarri dira hemen. NOR beste pertsonarenbat deneko formak, ikusi Eraskinean, 157. orrialdea.

37

EGITEERA: IRAGANA.-nNOR-NORt:-HORRI, JOAN, ISIL!,EGON.

NOR NORI NOR NORI

KIT --- KITKI /KINa n_

-TOR KIK/KINE -TOR KIO ZE

-OAKIO

-OA KIGU Z aN _n-SIL Z KIGU N

-SIL KIZU Z ----GO

Z KIZU-GO KIZUE eZ --- Z KIZUE te

E KIE ZE Z KIE

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-ZER':-EKARRI. EROAN/ERAMAN, EUKI/EDUKI. JAKIN, ERABILI,-INO (ESAN).

NORK ZER NORK ZER

N eHe

eG enZ enZ en

e

-KAR-ROA-UKa-KI-RABIL-INO (1)

Z aN

NeHeZeGeneZ eneZ eneZe

-KAR-RAMA-UKa-K/-RAB/L

Tza N

ee

tete

Oharra

IKUSI, EUKI eta JAKIN aditzekin -KI-, -Z-, eta -ZKI- pluralgileak erabili behar dira batuaz.Besteetan -TZA- pluralgilea. Bizkaieraz beti beti "Z".

IRAGANEKO NOR-NORK adizkerak, gutxi erabilten direnez gero, Eraskinean dituzu. Ikusi, 158.orrialdea.

38

HA / HAIEK HA / HAIEK

Nekarren/Zan Batuaz ez da Nerabilen/Zan Nerabi/en/tzanHakarren/Zan kontuan hartu Herabilen/Zan Herabi/en/tzanEkarren/Zan /kus. EUSKAL Erabilen/Zan Zerabi/en/tzanGenkarren/zan ADlTZ BA TUA, Gerabilen/Zan Generabi/en/tzanZenkarren/Zan 118. orria/d. Zerabilen/Zan Zenerabi/en/tzanZenkarrien/Zan Zerabilien/eZan Zenerabilten/tzatenEkarrien/Za n Erabilen/eZan Zerabilten/tzaten

Neroan/Zan Neraman/tzanHeroan/Zan Heraman/tzanEroan/Zan Zeraman/tzanGeroan/Zan Generaman/tzanZeroan/Zan Zeneraman/tzanZeroen/Zan Zeneraman/tzatenEroen/zan Zeramaten/tzaten Ninoan/Ninozan Batuan ez dago

Hinoan/hinozan adizki hau. Beraz.Inoan/inozan bizkaierazkoa era

Neukan/Zan Neukan/neuZkan Ginoan/ginozan Mi behar da.Heukan/Eukazan Heukan Zinoan/zinozan /kus EUSKALAD/TZEukan/Zan Zeukan Zinoen/Zinoezan BATUA, 176.orr.Geunkan/Zan Geneukan Inoen/lnoezanZeunkan/Zan ZeneukanZeunkien/Zan ZeneukatenEukien/Zan Zeukaten

Nekian/Zan Nekien/nekiZK/enHekian/Zan HekienEkian/Zan ZekionGengian/Zan GenekienZenkian/Zan ZenekienZenkien/Zan ZenekitenEkien/Zan Zekiten

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-NOR/-ZER':-*INO (ESAN).

NORK ZER pl. NORI

Batuak ez dauka adízkera hau.

/kusí EUSKAL AD/TZ BA TUA, Eustzaín-,día, 176. orria/dea.Bízkaíerazkoa erabilí behar da.

Oharra

Adizkera hau gehiegirik ez da erabiltzen. baina bizkaieraz bizi da oraindik. eta gure arteankorritzen duo Horregaitík jarri da atal honetan. ERASKINERA bialdu beharrean.

Idazle zaharretan ere agertzen da nohizpeinka. Leizarragarengan, adibidez: "DIOTSO" ta holakoadizkerak han hor hemenka aurkitu ohí dira.

EKARRI. ERABILI eta EROAN/ERAMAN gutxiago erabili ohi direnez gero. Eraskinean dituzu. Ikusi159. 160 eta 161. orrialdeak.

39

NORK NORI ZER

Nn STH -- AlNa

TSO/TSAGn INO SKU Z aNZ -- TSUZ -- TSUE e

TSE e

NIRI GURI

Hinostan/Zan Hinoskun/ZanInostan/Zan Inoskun/ZanZinosta n/Zan Zinoskun/ZanZinosten/Zan Zinoskuen/ZanInosten/Zan Inoskuen/zan

HIRI ZURI

Ninotsun/ZanNinoan/Zan Inotsun/ZanNinonan/Zan Ginotsun/ZanInoan/Zan Inotsuen/ZanInonan/ZanGinoan/Zan ZUEIGinonan/Zan

Ninotsuen/ZanInoen/ZanInonen/Zan

Inotsuen/ZanGinotsuen/ZanInotsueen/Zan

HARI HAIEI

Ninotsann/Zan Ninotsen/ZanHinotsan/Zan Hinotsen/ZanInotsan/Zan Inotsen/ZanGinotsan/Zan Ginotsen/ZanZinotsan/Zan Zinotsen/ZanZinotsien/Zan Zinotsien/ZanInotsien/Zan Inotsien/Zan

ARIKETAK

1. Ondorengo aditz bakoitzaz baliaturik esaldi bat egin.

- NEKARREN

- NINOTSAN

- NEKIZKIEN

- EKIEZAN/ZEKIZKITEN

- NEUKAN

- ZERABILTZATEN/ERABILEZAN

2. Ondorengo esaldiok aldiz aldatu egizuz: orainaldikoak iraganera, eta alderantziz: iraganekoakorainaldira.

- Badaukazu lan egiteko gogorik?- Zure amak ez eukan inortxo ere laguntzeko.- Kepak dana daki.- Zer zinostan zuk atzo niri?- Nundik zenkian zuk horrela izango zala?- Nondik dakarzuez/dakartzazue horrek liburuok?- Nork dino/dio horrelakorik?Hori guzurra da.- Berak bainotsien baina inork ez eutson/zion sinisten.- Hik heramatzan/heroazan diruak, geuri irabazitakoakizan zituan...- Zuek ez daukazue lan egiteko gogorik!

3. Ondorengo erdal esaldiok euskeratu.

- Te digo que sí, que cada día te llevaba una cosa sin que tu te dieras cuenta.- Tu hermano tenía razón pero como no lo sabía, perdió la discusión.- Ya te lo decíamos una y otra vez: "No salgas con ese chico", pero no nos hacías caso.- ¿No sabías que este año tenemos vacaciones un mes antes?- No tengo la menor idea de lo que sucedió en aquella casa. Para cuando me dí cuenta unos

hombres llevaban los muebles y los vecinos decían algo unos a otros, con vehemencia?- ¿Quián te vino anoche? Es que oí el timbre a eso de las once y media.- Tus amigos me decían que no fuera, pero como yo no tenía ganas de hacerles caso, me

fui.

4. Ondorengo esaldiotan agertzen diren ZER, NORI, NORK, elementuak bereiztu egizuz.

- Gazte-nagusiak ez dira ondo konpontzen.- Non hartu duzu hori?- Etxetik eskolara bidean diru-poltsa bat aurkitu dut.- Gaur amamari lagun egitera noakio.- Zergaitik ez duzu ekarri gozokirik?- Horrela bazabiltz txarto amaituko duzu egunen batetan.- Nondik norako kontuak dakarzuz/dakartzazu zuk gaur?- Zer dala ta ari zara negarrez, umetxo!- Nik ez daukat dirurik ez lan egiteko gogorik.

40

5. Ondorengo esaldiok osotu egokitzat daukazun edozein elementu jarriaz.

- Nik diru asko baneu, etxe zahar bat nuke..ekarri dituzu liburuok niretzako?

- Zure etxean ez da sartuko gaur behintzat!- Jantzi barriak nik dendan erosten ditut.- Nork deutsu/dizu ni ez nintzela etorri atzo?- Zuk daukazu lanerako gogo handirik. gaur!- Zer dala ta etorri hona?

6. Goiko 4. ariketako esaldi guztiak aldatu egizuz: ezezkoak baiezka eta alderantziz.

7. Ondorengo esaldiotan aurkitzen dituzun NOR/ZER eta NORK/ZERKguztiak aldatu egizuz: singu-larrekoak pluralera, eta alderantziz.

- Ariketa hau egiteko hartu egizu lehen egin dozun 2. ariketa:- Badaukazu lan egiteko gogorik?- eta abar.

41

ZER-NOR NORI-ZERI NORK-ZERK

------,...

ADITZ LAGUNTZAILEA: EGITE ERA

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR':-

NIHi

HaGuZu

ZuekHaiek

NazHazDaGaraZaraZarieDira

NaizHaizDaGaraZaraZarateDira

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORr:-

HARINaiakoHaiakolakoGaiakozZaiakozZaiakozelakoz

NatzaioHatzaioZaioGatzaizkioZatzaizkioZatzaizkioteZaizkio

Oharra

NORI

ZZZZ

Bizkaierazkoan -IA- erroa dela esan behar. Baina, DAT. DATZU, DAKO. etab. Mungia inguruetanbizi dira oraindik.

NOR = hirugarrena denekoak dira erabilgarrienak: "Nor etorri Jatzu?" "ZER gertatu zaio zuréumeari?"

45

NORK-N a TH a KlNa

KOGa -lA KUZ a TZUZ a TZUE

KE

NIRIHaiat Hatzaitlat ZaitZaiataz ZatzaizkitZaiataze Zatzaizkidatelataz Zaizkit

HIRINaiak!Na Natzaik/nJak!na Zaik/nGaiazak!na Gatzaizkik/nJazak!zana Zaizkik/n

NOR NORI

N a THa KlN

OG a -t ZA i Z- ki GUZa Z- ki ZU

e I I Z a Z- ki ZUE teZ- ki E

GURIHaiaku Hatzaigulaku ZaiguZaiakuz ZatzaizkiguZaiakuze Zatzaizkigutelakuz Zaizkigu

ZURINaiatzu Natzaizulatzu ZaizuGaiatzuz Gatzaizkizulatzuz Zaizkizu

ZUEINaiatzue Natzaizuelatzue ZaizueGaiatzuez Gatzaizkizuelatzuez Zaizkizue

HAIEINaiake NatzaieHaiake Hatzaielake ZaieGaiakez GatzaizkieZaiakez ZatzaizkieZaiakeze Zatzaizkietelakez Zaizkie

ARIKETAK

1. Hutsunak bete egokirojarriazaditz laguntzailea.

- Gaur nor etorri zuei etxera?- Nori jausi giltzak lurrera?- Zuri sekula ez ezer pasatzen.- Zure lana oso ona iruditzen gure lagunei.- Bihargoizean joango neu ere zure senargaiari ikustaldibat egitera klinikara.- Gauza txarren bat pasau uste izan dogu zuei, horren berandu etorteko.- Zuei ikustera etorri gu gaur goizean, baina ez zarie etxean egon.- Ze jazoten ete Keparihorren asarre ibilteko?- Zure amari haratonako saltzaile bat etorri? gaur goizean.- Itxaron eidazue, gerotxoago joango neu ere ta.

2. Erdalesadiok euskeratu.

- Me han venido tus amigos esta mañana muy temprano.- ¿Qué se te ha caído?- Creo que no le han venido los invitados para la boda.- Pero, chico! qué te pasa?- No me ha pasado nada.- A que hoy no te viene el novio para ir al cine...?- Nos ha salido la lotería, pero a mí me ha tocado muy poco.- Fuimos a visitaros, pero no os encontramos en casa.

3. Ondorengoesaldiotan daukazun hutsunea bete egizu zeuk egokitzat joten dozun edozelakoelementu bat sartuaz.

- Ni etxera heldu naizenean atea zabalaik aurkitu dut.- Zure anaia txikia gaur goizean ez da etorri.- Ikasleak bildur handia izatén dau.- Nondik norako jantzita dator ume hori?

.txisteak oso onak dira, baina niri Keparenak gehiago gustatzen jataz/zaizkit.- Zergatik ez ixilik horrenbeste berriketa egin orde?

46

NokNonaNauNozuNozueNaue

HautHau

HauguHaue

DotDokDonaDau

DoguDozuDozueDaue

Oharra

NI GU

NaukNaunNauNauzuNauzueNaute

GozakGozanaGaitu(gauz)Gaituzu(gozuz)Gaituzue(gozuez)Gaitue (gauez)

GaitukGaitunGaituGaituzuGaituzueGaitue

ZU

HI Zaitut(zaudaz)Zaitu(zauz)Zaitugu(zauguz)Zaitue(zauez)

ZaitutZaitu

ZaituguZaituzte

HautHau

HauguHaute

ZUEK

HA

Zaituet(zauedaz)Zaitue(zauez)Zaituegu(zaueguz)Zaituee(zaueez)

ZaituztetZaituzte

ZaituzteguZaituzte(te)

DutDukDunDu

DuguDuzuDuzueDute

HA lEKDodazDozak/naDauz

DoguzDozuzDozuezDabez

DitutDituk/nDitu

DituguDituzuDituzueDituzte

Erroa beti -U- (UKAN, EDUN) da baina bizkaieraz orain aldiko 'A' -rekin alkartzerakoan -O-bihurtzenda. Adibidez, DAUT = DOT, NAUZU = NOZU, etab.

Bizkaieraz -U- erroa -B- bihurtzen da bokal bitartean. Adibidez, DAUE = DABE, DAUEZ = DABEZ,etab.

Goiko bizkaierazko eskematik ataratako formak gaur arkaikotzat jo daitekez (ZAUEZ, ZAUEGUZ.etab.) horregaitik gipuzkerazkoak jartzen dira -aspalditik geuganatuak- eta besteak () parentesisbitartean: ZAITUE (zauez).

47

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORK':-

NORK NORK NORK NORK

N a T N a THa KlNa Ha K/NDa - DaG a -U GU Z G a it -U GUZ a ZU Z Z a it ZUZ a e ZUE Z Za it zte ZUEDa E Z Da it zTE

ARIKETAK

1. Hutsunak bete aditz /aguntzai/ea egokiro garriaz.

- Ikusi Kepa gaur goizean? Ez, guk e7 ikusi, baina Mirenek etaIdoiak bai ikusi

- Lehen e7 agurtu zuek ni. Zer? ez ikusi ala?- Ekarri lehengo eguneko argazkiak?- E7 ekarri naure betaurrekoak!- Ikusi zuek istripua zelan izan den?- Goizean guk ikusi zu, kalea pasatzerakoan.- E7 entzun ezer, eta ezin deutsut ezer esan.- Norekin bazkaldu gaur zuk?- Guk, behintzat, e7 geure konfiantzarik jarriko horrelakoengan.- Nik e7 ezer saldu gaur azokan, baina nire ondokoek hainbat gauza

saldu

2. Erda/ esa/diok euskeratu.

- No he oído nada, ¿qué ha pasado?- ¿Que no me has visto? Mentira.- Tu hermano ha dicho que no vayas tarde a casa hoy.- Por favor ¿llevarás estas cartas al correo?- No te escondas, que ya te he visto.- ¿Quién te ha traído en coche? Juan y Nekane me han traído en su coche.- Pero tu, ¿ya amas a alguien...?- Hoyos llevaremos a la playa si queréis venir.- No te hemos visto hace tiempo, ¿qué te pasa?- Pitxer polit bat ikusi guk eta zeuretzat ekarri

3. Esa/di bat eratu ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik.

- DITUGU- DOZUE- ZAITU- DABEZ/DITUZTE

- NAUE/NAUTE

48

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-uZER-NORI-NORK':-

ZER NOR ZER

De -u

NORI

STA/NaTSO- TSASKU (1)TSUTSUETSE

GU ZZUZUEE

TK/Na

D

(1) NORI eta NORK biak 3. pertsonakoak direnean -TSO-, bestela -TSA-.

NIRI

Deusta-k/ZakDeusta-na/ZanaDeust/aZDeustazu/ZDeustazue/ZDeuste/Z

HIRI

Deua-t/ZatDeuna-t/ZatDeua/ZDeuna/ZDeuagu/ZDeunagu/ZDeue/ZDeune/Z

HARI

Deutsat/daZDeutsa-k/ZakDeutsa-n/ZanDeutso/ZDeutsagu/ZDeutsazu/ZDeutsazue/ZDeutsie/Z

Di-dak/Di-ZKI-dakDidanDitDidazuDidazueDidate

Di-at/di-ZKI-atDinatDiaDina

DiaguDinaguDiateDinate

Di-ot/zki-otDiokDionDio

DioguDiozuDiozueDiote

GURI

Deusku-k/ZakDeusku-n/ZanaDeuskulZDeuskuzulZDeuskuzue/ZDeuskue/Z

ZURI

Deutsut/daZDeutsu/ZDeutsugu/ZDeutsue/Z

ZUEI

Deutsuet/daZDeutsue/ZDeutsuegu/ZDeutsuee/Z

HAIEI

Deutset/daZDeutse-k/ZakDeutse-n/ZanDeutselZDeutsegu/ZDeutsezu/ZDeutsezue/ZDeutsie/Z

Di-guk/zki-gukDigunDiguDiguzuDiguzueDigute

Di-zut/zki-zutDizuDizuguDizute

Di-zuet/zki-zuetDizueDizueguDizuete

Di-et/zki-etDiekDienDieDieguDiezuDiezueDiete

49

NORI NORK

T TK/N K/NO

Z- ki GU GUZU ZUZUE ZUEE TE

ARIKETAK

1. Hutsunak bete aditz /aguntzai/ea jarriaz.

- Zuek niri ez ezer ere esan, baina nik begi onez hartu 7uek.- Guk zuei agur egin baina e7 erantzun zuek gure agurrari.- Kepak ikusi 7U goizean, eta agur egin , baina zuk berari

ez kasurik ere egin.- Zer esan ugazabak zuei, lehentxoago.- Egon zaiteze lasai, nik e7 gehiago ezer esango!- Nik zuri e7 egin, eta zuk niri zergaitik egindo ezer, ba?- Nork esan 7uei hona etorteko?

- Inork ere e7 esan, baina geuk pentsatu dogu etortea.- Zergaitik e7 esan ezer amari? Ba, esan egin behar -la uste

dot nik.

2. Esa/di bat egin ondorengo aditzaz ba/iaturik.

- DEUSTE/DIDA TE

- DEUTSUEDAZ/DIZKIZUET

- DEUTSET/DIET

- DEUTSAT/DIOT

- DEUTSUGU/DIZUGU

- DEUNAGU/DINAGU


- Ya me han traído las gafas.- Te he dicho que no vayas de esta manera!- No, no me las ha traído, porque se le ha olvidado.- He visto a Peru en la discoteca, pero no le he hablado.- ¿Qué te han traído de Suiza? A mí me han traído unos regalos preciosos.- ¿Por qué no se lo has dicho? Tienes que decírselo!- De dónde te han traído esta máquina de fotos?- Le hemos dicho que no iremos hoy.

50

EGITE ERA: IRAGANA.-uNORu.-

NintzanHintzanZanGinan (gintzazan)Zinan (zintzazan)Zineen (zintzazen)Ziren

NintzenHintzenZenGinenZinenZinetenZiren

EGITE ERA: IRAGANA.-uNOR-NORr-

HintzatanJatanZintzatazanZintzatazenJatazan

HIRI

Nintzatan( 1)NintzananJatanJananJatazanJanazan

NintzakonHintzakonJakonGintzakozanZintzakozanZintzakozenJakozan

NIRI

HintzaidanZitzaidanZintzaizkidanZintzaizkidatenZitzaizkidan

HintzakunJakunZintzakuzanZintzakuzenJakuzan

GURI

HintzaigunZitzaigunZintzaizkigunZintzaizkigutenZitzaizkigun

ZURI

NintzaizunZitzaizunGintzaizkizunZitzaizkizun

NintzaizuenZitzaizuenGintzaizkizuenZitzaizkizuen

HAIEI

NintzaienHintzaienZitzaenGintzaizkienZintzaizkienZintzaizkietenZitzaizkien

(1) Hitanoko formetan sartzen den "r' hau, epentetika bat besterik ez da. Seraz, NORI = NIRIden kasuetako "t" (Etorri jatazan lagunak, adibidez) eta NORI = HIRI den kasuetako "t"onda bereiztu beharrekoak dira.

-Erroa "tZA" izanarren, ahoz-aho "TXA" egiten da: Gu etorri gintxatzuzan...

NintzaianNintzainanZitzaianZitzainanZitzaizkianZitzaizkinan

NintzatzunJatzunGintzatzuzanJatzuzan

ZUEI

NintzatzuenJatzuenGintzatzuezanJatzuezan

HARI

NintzaionHintzaionZitzaionGintzaizkionZintzaizkionZintzaizkiotenZitzaizkion

NintzakenHintzakenJakenGintzakezanZintzakezanZintzakezenJakezan

51

NORK NORI

N in TH in A/Na

KOG in -t ZA KU Z NZ in TZU ZZ in TZUE Z e

KE Z

NOR NORI

N in TH in KlNZi OG in -t ZA i Z- ki GU NZ in Z- ki ZUZ in Z- ki ZUEZi Z- ki E

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotan azpimarratu aditz jokatugabeak eta zein itaun/galderari erantzuten deu-tsan/dion,esan egizu: ZER?,ZERTARA?,etab.

- Etxera noa, arin arin, ikastera.- Zertan zatoz hona? Jolastuten!- Horrela ibiltetik zorigaitzen bat etorriko jatzu/zaizu.- Ez da ona horrenbeste ogi jatea.- Esatetik esatera alde handia dago, batzutan!- Hark egin, zuk egin, berdin da: egitea da importanteal- Zuk guzurra dinozu, baina hori esanagatik ez uste izan arazoa konponduko denikl- Amak etxera goizetik joateko esan duo- Hau zeuk jateko da.- Etxera noa bazkaltzeko ordua da ta.- Zelako etxe polita! Zeu bizitzeko da?- Horrek aprobatzeko bakarrik ikasten dau.- Eta zeuk, zuk, aprobatzearren ez dozu ikasten, ala?

2. Erdal esaldiok euskeratu egizuz.

- ¿Quién te vino ayer, por la tarde?- Me vinieron los sobrinos de Bilbao.- Se me perdió la cartera, pero la encontré.- Yo no fui a visitarte, porque no sabía dónde estabas.- Juan y Monse nos vinieron para el final de la reunión.- Cuando me llegó tu carta, ya no estaba yo aquí.- A tus hermanos les gustaba mucho ir al cine los domingos por la noche.- Se nos cayeron todas las cosas al suelo en el peor momento.

3. Esaldiok aldatu: NOR adizkia kendu eta NOR-NORI erabili.

Atzo arratsaldean zuen etxera joan ginen, zuek jkastera.

- Gure umeak amamarenera joan ziren eskolarik ez zeukatelako.- Manifestapen haretan ertzainak neugana etorri ziran zuzen zuzen.- Zuekana joan ziren mutil horreek, baina ez zinien etxean egon.- Zergatik ez zinan etorri gure despedidako afarira?- Atzo, irakaslearengana joan nitzan laguntza eske.- laz, gure herrikoengana kanpotar batzuk etorri ziran itaunakigalderak egiten.

52

NebanHeuanEbanGenduanZenduanZenduenEben

HA HAIEK

NuenHuenZuenGenuenZenuenZenutenZuten

NebazanHeuazanEbazanGenduzanZenduzanZenduezanEbezan

NituenHituenZituenGenituenZenituenZenituztenZituzten

NEBAN edo NEUAN. Bizkaieraz erroa "DU" izanik ere. lehenengo hiru pertsonetan "U" bakarrik agertzenda. Baina NEBAN. HEUAN. EBAN formen ondoan besteok ere bizi dira: NENDUN eta HENDUN.

Adizkera honetan gehien erabili ohi diren formak goiko honeek dira: NORK-ZER. Besteak, hau da,NOR-NORK forma k erdi galduak direla esan daiteke.

Ninduan/nanNinduanNinduzunNinduzuenNinduen

NI GU

Ninduan/nanNinduenNinduzunNinduzuenNinduten

Ginduazan/nazanGinduzanGinduzuzanGinduzuezanGinduezan

Gintuan/nanGintuenGintuzunGintuzuenGintuzten

EGITEERA: IRAGANA.-"NORK-ZER" eta "NOR-NORK':-

NORK ZER NORK ZER

Ne NHe H

e ZG en -DU. -U Z aN Gen it -U NZ en Z enZ en e Z en zte

e e Z zte

HI ZU ZUEK

Hindudan Hindudan Zindudan Zintudan Zinduedazan ZintuztedanHinduan Hinduen Zinduan Zintuen Zinduezan ZintuztenHindugun Hindugun Zindugun Zintugun Zindueguzan ZintuztegunHinduen Hinduten Zinquen Zintuzten Zindueezan Zintuzte(te)n

NOR NORK NOR NORK

N in T N in TH in A/Na H in K/N----- - ----- -G in -DU GU (Z) N G in (DU)-TU GU NZ in ZU (Z) Z in ZUZ in e ZUE (Z) Z in zte ZUE

E ----- TEI

53

ARIKETAK

1. Hutsunak bete falta den aditz laguntzailea jarriaz.

- Lehengo egunean Kepa, guk, Bilbon ikusi- laz zuen lagunek ez ikusi gu Parisen.- Zenbat denpora ete da kotxe barria ekarri -la?- Ez ba, ez ikusi nik Bilbon: joan zinien, joan gero?- Lehengo egunean irakasleak estu hartu , gero, zuok sasieskola

egin -Iako!- Jokoan galdu lehengo egunean guk diru guztiak.- Eroan/eraman 7uk atzo kotxea garajera?- Nork ekarri 7uok atzo Bermeotik Bilbora.

- Peruk eta Itziarrek ekarri gu atzo Bermeotik.

2. Ondorengo aditz bakoitzaz baliaturik esaldi bat egin behar da.

- EBEN/ZUTEN

- NINDUAN

- ZENDUEZAN/ZENITUZTEN

- ZINDUDAN

- GENDUAN/GENUEN

- HEUAZAN/HITUEN

- GINDUZUZAN/GINTUZUN


- Te vimos en el parque con Juantxu, pero tu no te diste cuenta.- ¿Qué dices? ¿Qué quién nos trajo de Bermeo?- Yo hice lo que pude.- Ramón comió todos los pasteles.- ¿Por qué no nos llevaste al partido?- ¿Viste el accidente? ¿Conociste a alguno de los heridos?- ¿Qué comisteis ayer donde Patxo?- Ayer vimos a los que solían venir a nuestra casa a cantar por Santa Agueda.- Nos llevaron a ver la casa que tiene el tejado roto, y luego nos abandonaron.- El dia que se me perdieron las llaves tú me trajiste a casa.- Cuando más te necesitaba no me tuviste en cuenta.

54

Oharra

(1) GEUNTSON, ZEUNTSON, eta abar formak berez honela izan behar eukeen: "geNUtson,zeNUtson, zeNUsten" eta abar. Baina metatesis baten bidez 'N' horrek tokia aldatu egitendauanez gero, URKULKETAN metatesisa egiteke azaltzen da.

Horrez gainera: NORI eta NORK 3. pertsona direnean -TSO-, bestela beti -TSA-.

55

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-NORI-ZER".-

NORK NORI ZER NORK ZER NORI

N e ST N THe A/Na H K/N

e TSO-TSA Z OG en -U SKU Z N G en -1 Z- ki GU NZ en TSU Z en ZUZ en TSUE e Z en ZUE te

e TSEE e Z E te

GURI

NIRI Heuskun/Zan Higun

Heustan/Zan Hi-dan/HizKidanEuskun/Zan ZigunZeunskun/Zan Zenigun

Eustan/Zan ZidanZeunskuen/Zan Zeniguten

Zeunstan/Zan ZenidanZeunsten/Zan Zenidaten

Euskuen/Zan Ziguten

Eusten/Zan Zidaten

ZURI

Neutsun/Zan NizunEutsun/Zan ZizunGeuntsun/Zan GenizunEutsun/Zan Zizuten

HIRI

Neuan/Zan NianNeunan/Zan NinanEuan/Zan ZianEunan/Zan Zinan ZUEIGeuan/Zan Genian

Neutsuen/Zan NizuenGeunan/Zan GeninanEuen/Zan Ziaten Eutsuen/Zan Zizuen

EunenlZan ZinatenGeuntsuen/Zan GenizuenEutsuen/Zan Zizueten

HARI HAIEI

Neutsan/Zan Nion Neutsen/Zan NienHeutsan/Zan Nion Heutsen/Zan HienEutsan/Zan Zion EutsenlZan ZienGeuntsan/Zan Genion Geuntsen/Zan GenienZeuntsan/Zan Zenion Zeuntsen/Zan ZenienZeuntsienlZan Zenioten Zeuntsien/Zan ZenietenEutsen/Zan Zioten Eutsien/Zan Zieten

ARIKETAK

1. Ondorengo esa/diotako hutsunak bete, aditz egokia jarriaz.

- Atzo nik zure anaia ikusi Bilbon. eta berari emon- Zergatik atzo aitak asarre egin 7uoi?- Martzelino ta Josu. lengo egunean guk Donostian ikusi baina eurak ez

ri kasurik egin!- Joan den urtean zuk lagundu niri; ba orain neuk laguntzen- Nik zuri ez sekula ezer egin; eta zergaitik lengo egunean zeuk egin

halako "faena"?- Zergaitik e7 esan orduantxe aitari?

zure liburuak.

gu-

zeuri.niri

2. Erda/ esa/diok euskeratu.

- Ramón me ha visto pero no me ha dicho nada.- He visto a tus amigas en Haro. y me han dado esto para tí.- ¿Oísteis mis fotos a Juan?- No. no se los dimos porque se nos olvidó!- ¿Por qué no nos dijiste nada de lo que te sucedía?- No. yo no dije a nadie nada acerca de tus problemas.- El cartero les llevó la buena noticia por la mañana temprano.- ¿Te dieron ayer mi encargo? Se lo pedí a tu hermano pequeño que así lo hiciera.- Los de tercero me hicieron una broma pesada. pero yo se lo perdoné enseguida.- No quisieron darte explicaciones. pero tu se las pediste.

3. Ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik esa/di bat egin.

- EUSTEZAN/ZIZKIDATEN

- NEUNAN/NINAN

- ZEUNSKUN/ZENIGUN

- NEUTSEZAN/NIZKIEN

- GEUNTSAN/GENION

EGITEERARENBERRIKUSKETA.-ARIKETAK

1. Ondorengoesa/diotakohutsunak bete.

- Guk jai biaramonak danak jai eskatzen dogu.- Euskaladitza , etorri azterketa egitera.- Hor gaur be Kepa. ardaoz bete-bete eginik!- Futbolean ondo jokatu etorkizuna seguru daukak.- Ez gauza polita horrela jartzea.- Nork gaur nora joango garen.- Bat ere nahiago nuke.- Ene! egia da! Amaiari eskerrik emon!- Zergaitik beti guzurra ahoan?- Txakurrak hazurrak . inork okelarik emoten ez deutsalako.- Hori egia ni Napoleón izango nintzateke.

2.0ndorengo aditz jokatubako bakoitzaz ba/iaturik egin esa/di bato

-IBILTERIK

- ETORTEKOTAN

- JOATEAGAITIK

56

- EZ EGOTEKO

- JATEARREN

-IBILTERAGINO

- ETORRIAZ

- ZABALDUT A

- BOTATZEKO

- IRAKURTEN

- ESATEARI

- EMOTEAGAITIK

3. Esa/diak egin ondorengo ferro bakoitzean dituzun e/ementuak egokiro konbinatuaz, eta dek/ina-tuz edo jokatuz.

- Kepari/ibili/lotsa/horrela/eman/kale.- Niri/etxe/txukundu/asko/gustatu.- Zuek/Bilbo/joan/bihar/behar.- Mi ren/bazkari/ gatza/prestatu/ erosi.- Gorka/abotsa/ni/esnatu/gaur.- Guk/zuek/zinema/Donostia/ikusi.- Zuk/uste/aurpegi/gabe/ni/jo.- Aita/ama/gona/gorri/ekarri.


- Ezetz esan eban

- Ez da etorriko

- Erosi dot

- Hortik dator

- Uste genduen

- Horretan nago- Dinoanez/dionez

- Joango gara

- Ibili jatzun/zitzaizun- Handik nentorkizuen

- Bertara joango gara- Etxetik zatozelako- Baietz dirudi

- Behar da

- Etorriko jaku/zaigu

- Ez jatzu/zaizu joango- Ibiliko dira- Esan neutsun/nizun

- Emongo da

- Apurtu jatan/zitzaidan

- Muxin egin

- Nahi dugu- Beharrezkoa zen

- Etorteko asmoa dut

57

- Saiatuko zara

- Ari ginen

- Derrigortu ninduzuen- Hartara itzuli zen

- Utzi berton

-Ibilteko da

5. Ondorengo esaldiotan hutsunak bete egizuz, baina aditz soilaz bakarrik.

lehengo egunean.- Zu bakarrik ez lapurretan gure sagastian- Gaixoa neuk uste eben/zuten.- Gure Peru gaur mozkurtuta guri.- Zertan zu lehengo egunean nire gelan?- Gaur ez jateko gogorik nik.- Nork nire apunteak?- Zebat urte 7uek?- Zuk benetan asko

dot eta.- Nondik- Guri ez- Txomin autobusari

tzaion etorri.- Honek ume honek zenbat guzur- Zer 7uk, ez dot entzun!

baina nik ere orain zuk beste, ikasi egin

zuri horrelako suerte ona?atsekabea besterik, aspaldi honetan.

begira lengo egunean goiz guztian, baina ez jakon/zi-

guri?

6. Ondorengo esaldiotako aditz jokatu gabeak zein itaun/galderari erantzuten deutson/dion esanbehar duzu: ZER?, ZERI?, ZERTARAKO? eta abar.

- Narrua kentzerainoko amorrua hartu eutson/zion.- Ekin pelotan jokatzeari, baina noizpehinka lan egiteari ere bai.- Etxera etortekotan joan da.- Nik bizi izateko jaten doto- Ba, nik, ostera, gustoa hartzearren bakarrik jaten doto- Giltzak ateak zabaltzeko dira.- Bizkorregi etortearren, begira, zer egin dozun...!- Horrela ibilteko eskubiderik ez dago!- Semaforoa ez ikustearren autoak jo dau.- Zeu ikustearren etorri nazI- Kotxeaez da baztarra joteko, gero!- Hola ibilterik ez daukazu!-Ibiltetik ibiltera alde handia dago, gero!

7. Ondorengo esaldiotan NOR/ZER guztiak aldatu egizuz: singularrekoak pluralera, eta alderantziz,baina pertsona aldatu bage.

- Mutikoak orduantxe bota eban/zuen lehenengo guzurra.- Zer ekarri dozu hor? -Zeure liburuak dakardaz/dakartzat.- Nora joan ziren? Ez dakit, baina hortxe ebilzala uste doto- Nik, bost sagar eta laranja bat jan ditut gaur goizean.- Zertzuk esa n zeuntsezan/zenizkien lagunei? Nik beti egiak esaten deutsedaz/dizkiet.- Nork jan dau hemengo opila? Nik ez dot jan, behintzat!- Zergaitik ez dozu ekarri bizikletea?- Kepak kangrejuak arrapatuko balitu, guk egingo geunkez/genituzke egitekoak.- Zertan zabiltzate hor?- Nik ez deutsut/dizut horrelakorik esan, gero!

58

8. Aldaketa bardina, ondorengo esaldiotako NORK/ZERK guztiei buruz.

- Zer esan dautsu/dizu gizon horrek?- Gaur sagar bat bakarrik jan doto- Zuk egingo bazendu, zure lagunak egin beharrik ez luke izango. Baina zuk egin ezik, eurak

egin behar.- Zer dinotsu, mutiko horrek?- Nork egingo leuke holako egitekorik, zoratuta egon ezik!- Zeuk daukazu etxean gordeta nire bizikletea! Ekarri eidazu/iezaduzu bihar berton...!

9. Ondorengo esaldiok ezezkoak baiezka jarri egizuz, eta alderantziz.

- Inor ez datorkigu gaur gure etxera.- Lan asko egin dozulako, horra orain zeure saria.- Ez dakit noiz etorriko den. lIIuntzean etorriko zela esan zuen, baina nola euria den... eta

euritakorik ez duen...- Zergaitik zatoz orain nigana, lagun?- Bide horretatik ez dozu pausu onik emongo. Ez zaitez joan hortik!- Hemetik nire etxera bost kilometro inguru izango dira.- Behiak txala egin zuen, baina astoak ez zuen astakumerik egin.- Nik ez dakit zer egin! aspertuta nago, guztiz!

59

ADITZ SOl lA:BAlDIN ERA ETA ONDORIOZKOA

BALDIN ERA: "NOR".-ADI7Z SOILAK: EGON, ETORRI, IBIL!, JOAN.-

(1) Batuaz erabili ohi diren NOR adizkeretako pluralgileak:

- "Z": BazengoZ; BagentoZ; BagindoaZ.- "DE": Bageunde; Baleude; Baseundete.- u7ZA u: Bagenbiltza; Banzenbiltzate.

(2) Bizkaeiraz, hemen jarri diren pluraleko formen ondoan besteok ere onartzen dira:

- Bagenbiltza- Bazenbiltza- Bazenbiltze- Balebiltza

Hemen NOR adizkera besterik ez da jarri. NOR-NORI formak oso gutxi erabili ohi direnez gero,eraskinean jarri dira. Beraz, cfr. Eraskina 165., 166. eta 167. orrialdea.

63

NOR NOR

N en N enH en H enLe -GO Le -GO

BA G en -TOR Z BA Gen -TOR t Z aZ en -BIL Z Z en -BIL t Z aZ en -OA Z e Z en -OA t Za teLe Z Le t Z a (1)

Banengo Banengo Banentor Banentor

Bahengo Bahengo Bahentor Bahentor

Balego Balego Baletor Baletor

Bagengoz Bageunde Bagentoz BagentozBazengoz Bazeunde Bazentoz Bazentoz

Bazengoze Bazeundete Bazentoze Bazentozte

Balegoz Baleude Baletoz Baletoz

Banenbil Banenbil Baninoa BanindoaBahenbil Bahenbil Bahinoa BahindoaBalebil Balebil Balioa Balihoa

Bagenbiz Bagenbiltza Baginoaz BagindoazBazenbiz Bazenbiltza Bazinoaz BazindoazBazenbize Bazenbiltzate Bazinoaze BazindoazteBalebiz(2) Balebiltza Balioaz Balihoaz

ONDORIOZKOERA: "NOR".-EGON, ETORRI,IBIL/, JOAN.-

(1) JOAN aditzak iraganean eta handik eratorrietan irregularki jokatzen dau:

- Mnoake; eta ez: Nenoake.

ONDORIOZKO adizkerok, atzetik - N gehiturik (eta horrez gainera hirugarren pertsonetan batuazZ-jarri behar da NOR = L zegoen tokian, bizkaieraz. ostera. ezer ere ez) lehen aldi bihurtzen dira, horrelaONDORIOZKO IRAGANA sortuaz. Adibidez:

- Ona nengoke zuri begira egongo banintz!- Ona nengokeEN zuri begira egon banintz!

- Ona legoke zuri begira balego!- Ona zegokeEN (-egokeAN) zuri begira egon balitz!

Hemen NOR adizkera bakarrik jarri da. NOR-NORI formak gutxi erabilten diren ezkero, eraski-

nean sartzen dira. Seraz. ikusi egizu Er~kina 165. eta 168. orrialdea.

64

NOR NOR

H en N enH en H enLe -GO Le -GOG en -TOR KE Z G en -TOR Z KEZ en -SIL Z Z en -SIL ZZ en -OA (1) Z e Z en -OA (1) Z teLe Z Le Z

Nengoke Nengoke Nentorke Nentorke

Hengoke Hengoke Hentorke Hentorke

Legoke Legoke Letorke Letorke

Gengokez Geundeke Gentorkez Gentozke

Zengokez Zeundeke Zentorkez Zentozke

Zengokeze Zeundekete Zentorkeze Zentozkete

Legokez Leudeke Letorkez Letozke

Nenbilke Nenbilke Ninoake NindoakeHenbilke Henbilke Hinoake HindoakeLebilke Lebilke Lioake LihoakeGenbilkez Genbilzke Ginoakez GindoazkeZenbilkez Zenbilzke Zinoakez ZindoazkeZenbilkeze Zenbilzkete Zinoakeze ZindoazketeLebilkez Lebilzke Lioakez Lihoazke

ARIKETAK.-"NOR" eta "NORK-ZER". SOILAK

1. Ondorengo esaldiotako hutsunak bete adizkera soila jarriaz.

- Ni zure moduan geldi (egon) ez nuke ezer irabaziko.- Zeuk egingo bazendu, ondo (egon).- Aita (etorri) danok joango ginateke.- Artez (ibili) neuk hartuko zindukedaz/zintuzket.- Zuk beste diru (euki)nik, e7 (etorri) gehiago lanera.- Kepak garagardo preskuak (ekarri),txarto ez litzakiguetorriko/litzaiguke etorriko.- Txakurrak dantzan (jakin), zirkua jarriko genuke.- Oraintxe bertan etxera (joan)ni, biderako dirua ba (euki).- Zelako ederto, zure lagunak orain (etorri), ezta?- Ona (egon)ni, zuri begira bao (egon).

2. Ondorengo aditz bakoitzaz baliaturik esaldiak osotu.

- BALETOR

- BAGENKI

- BAZENBIZ

- NENBILKE

- LEGOKE

- BALEKARRE


- Estaría bueno, si estuviera esperándote a tí!- Si tuviera dinero, no estaría en casa, sino que iría a ver mundo.- Si vosotros supiérais...- Si supiérais lo bien que me vendría eso a mí...- Si anduviera derecho, sería más feliz.- Si estuviera seguro, iría a casa.

4. Ondorengo esaldiotako okerrak zuzendu egizuz.

,- Aita etorriko balitzake, zelako ederto, ez ba?- Nik diru asko eukiko baneuke, Torremolinosen txalet bat erosiko neuke.- Ixilik egongo bazinateke... gehiago ikasiko zenuke.

65

BALDIN ERA: "NORK-ZER".-EKARRI, JAKIN, EUKI, EROAN, ERAMAN.-

ZER

-KAR-KI-UKa-RAMA

Z

tete

HA HAIEK HA HAIEK HA HAIEK

Banekar/Banekaz

Bahekar/Bahekaz

Balekar/Balekaz

Bagenkar/Bagenkaz

Bazenka r/Bazen kaz

Bazenka rre/Bazen ka rrez

Balekarre/Balekarrez

Baneki/Banekiz

Baheki/Bahekiz

Baleki/Balekiz

Bagenki/Bagenkiz

Bazenki/Bazenkiz

Bazenkie/Bazenkiez

Balkie/Balekiez

Baneki/BanekizkiBaheki/BahekizkiBaleki/Balekizki

Bageneki/BagenekizkiBazeneki/BazenekizkiBazenekite/BazenekizkiteBalekite/Balekizkite

HA HAIEK HA HAIEK

Baneuka/BaneukazBaheuka/BaheukazBaleuka/BaleukazBageunka/BageunazBazeunka/BazeunkazBazeunkee/BazeunkeezBaleuke/Baleukez

Baneuka/BaneuzkaBaheuka/BaheuzkaBaleuka/Baluzka

Bageneuka/BagenuzkaBazeneuka/BazeneuzkaBazeneukate/BazeneuzkateBaleukate/Baleuzkate

OharraBatuaz erabili izan diren pluralgileak hainbat eratakoak dira:

- ZKI zenbait adizkeratan: GatzaiZKlzu, niZKlokeen, etab.

- Z beste batzutan: zaiteZ, biteZ, gaiteZen, baliteZ, etab.

- TZA beste batzutan: daramaTZAte, dakarTZAgu, etab.

Beraz, aditz soiletan, baldin era ta ondoriozko eran dihardugularik, hauxe esan daikegu/dezakegu:

- JAKIN aditzarekin: -ZKI- pluralgilea.

- EDUKI aditzarekin: -Z- pluralgilea erroaren tartean kokatuta: BaneuZka, eta ez: BaneZuka, ezta

BaneukaZ.

EUKI eta JAKIN dira gehien erabilten direnak soilki baldin eran. Baina goiko eskeman EROAN/E-

RAMA N ere sartu da, norbaitek hortaz ihardun nahi balu edo...

Aditz hauen NORK-ZER ondoriozkoak cfr. eraskina 169. orr.

66

NORK NORK

N e N eHe HeLe -KAR Le

BA G en -KI Z BA GenZ en -UKa Z enZ en -ROA e Z enLe e L e

ADITZ LAG UNTZAI LEA:BALDIN ERA ETA ONDORIOZKOA

BALDIN ERA: "NOR':-

BanintzBahintzBalitz

Bagintz (Bagina)Bazintz (Bazina)Bazintze (Bazinie)Balitzaz -Balira

BALDIN ERA: "NOR- NOR/':-

BanintzBahintzBa/itzBaginaBazinaBazineteBa/ira

BA

NOR NORI

TKlNKOKU ZTZU ZTZUE ZKE Z

N inH inLiG in -t ZAZ inZ inLi

e

BahintzatBalitzatBazintzatazBazintzatazeBalitzataz

HIRI

Banintzak/naBalitzak/naBagintzazak/zanaBalitzazak/zana

BanintzakoBahintzakoBalitzako

BagintzakozBazintzakozBazintzakozeBalitzakoz

Oharra

NIRIBahintzaitBa/itzaitBazintzaizkitBazintzaizkidateBa/itzaizkit

BanintzaikjnBa/itzaikBagintzaizkik/nBa/itzaizkik/n

HARI

BanintzaioBahintzaioBa/itzaio

BagintzaikzioBazintzaizkioBazintzaikzioteBa/itzaizkio

GURI

BahintzakuBalitzakuBazintzakuzBazintzakuzeBalitzakuz

ZURI

BanintzazuBalitzazu

BagintzazuzBalitzazu

ZUEI

BanintzatzueBalitzatzue

BagintzatzuezBalitzatzuez

HAIEI

BanintzakeBahintzakeBalitzake

BagintzakezBazintzakezBazintzakezeBalitzakez

BahintzaiguBa/itzaiguBazintzaizkiguBazintzaizkiguteBa/itzaizkigu

BanintzaizuBa/itzaizu

BagintzaizkizuBa/itzaizkizu

BanitzaizueBa/itzaizue

BagintzaizkizueBa/itzaizkizue

BanintzaieBahintzaieBa/itzaieBagikuntzaizkieBazintzaizikiBazintzaizkieteBa/itzaikzie

Erroari dagokion -TZA- ahozkatzerakoan -TXA- egiten da gehienetan. Adibidez. "Lehengo egu-nean ilunetan momorro bat agertu baliTXAk zer egingo heukean -hukeen-?

69

NOR NORI

N in TH in KlNLi O

BA G in -t ZA i Zki GUZ in Zki ZUZ in Zki Zue teLi Zki E

ONDORIOZKO ERA: "NOR':-

NintzatekeHintzatekeLitzatekeGintzatekez (ginake)Zintzatekez (Zinakez)Zintzatekeze (Zinakeze)Litzatekez (Lirateke)

NintzatekeHintzatekeLitzatekeGinatekeZinatekeZinateketeLirateke

ONDORIOZKO ERA: "NOR-NOR/':-

(1) Bizkaieraz -KI- era ezaugaria erabili ohi da gaur, baina lehenago -KE- izan zan. HorrelaMogelek eta beste '¡dazle zaharrak.

Adizkera hau -N bat gehiturik IRAGANAbihurtzen da. Baina ez ahaztu: hirugarren pertsonakoNOR den ean Batuaz L-; bizkaieraz (/l.

70

NOR NORI

NIN THIN KlNaLI OGIN -tZA KE-i GU ZZIN (1) ZU ZZIN ZUE Z eLI KE Z

NOR NORI

NIN THIN KlNLI OGIN -tZA i Z-ki GU KEZIN Z-ki ZUZIN Z-ki ZUE teLI Z-ki E

NIRI GURI

Hintzakit Hintzaidake Hintzakigu HintzaigukeLitzakit Litzaidake Litzakigu LitzaigukeZintzakidaz Zintzaizkidake Zintzakiguz ZintzaizkigukeZintzakidaze Zintzaizkidakete Zintzakiguze ZintzaizkiguketeLitzakidaz Litzaizkidake Litzakiguz Litzaizkiguke

ZURIHIRI

Nintzakizu NintzaizukeNintzakik Nintzaiake Litzakizu LitzaizukeNintzakina Nintzainake Gintzakizuz GintzaizkizukeLitzakik Litzaiake Litzakizuz LitzaizkizukeGintzakizak GintzaizkiankeGintzakizana Gintzaizkinake ZUEILitzakizak Litzaizkiake

Nintzakizue NintzaizuekeLitzakizana LitzaizkinakeLitzakizue LitzaizuekeGintzakizuez Gintzaizkizueke

HARI Litzakizuez Litzaizkizueke

Nintzakio Nintzaioke HAIEIHintzakio HintzaiokeLitzakio Litzaioke Nintzakie Nintzaieke

Gintzakioz Gintzaizkioke Hintzakie Hintzaieke

Zintzakioz Zintzaizkioke Litzakie Litzaieke

Zintzakioze Zintzaizkiokete Gintzakiez Gintzaizkieke

Litzakioz Litzaizkioke Zintzakiez ZintzaizkiekeZintzakieze ZintzaizkieketeLitzakiez Litzaizkieke

Oharra

ARIKETAK.-BALDIN1ZAZKOAK ETA ONDORIOZKOAK(uste erazkoak).

1. Ondorengo esaldiotan agertzen diren hutsunak bete aditz laguntzaile egokia jarriaz.

- Ni zuri laguntzera etorriko ez nindukezu onartuko.- Lagunak etorri ondo pasauko genduen.- Horrelakogauzaren bat jazoko arnasarik ere ez zenduke hartuko.- Hori horrela balitz, zer egingo 7uek?- Ugazaba etorriko balitz, esango ba, nik hari esatekoak!- Eta orain estula etorriko , zer egingo zenuke.- Andoni pozik jarriko gu guztiok berari ikustaldi bat egitera joango

ba- Une haretan ni etorri ba-- Loteria tokatu balitzat- Bihotz onekoa bazina- Ama bizi balitxatzu/balitzaizu- Denok berdintsu baten bizi bagina- Horrela ibiliko bazina- Gure gurasoak gazteak balira- Beharra/lana faltatuko ez balitz- Gizona balitz- Hemetik kanpora joango bazinie- Ni zu ikustera joango- Ama etorriko- Etxera joango

zer egingo zenduen?

zeuk nahi bazenu.laguntza eskatuko beneutso/banio., biderako dirua beneu.

bazina.etorri- Joango ginateke- Kepari laguna etorriko . berak nahi balu.

2. Ondorengo aditz bakoitzaz esaldia osotu.

- GELDIBAZENGOZ

- JOANGO NINTZATEKEEN

- EZ BALlTZAKU/BALlTZAIGU

- LlTZAIZKI DAKE/LlTZAKI DAZ

- BANINTZ

- HILGO LlTZATEKE


- Si te hubiera venido tu primo de América, la dónde lo habrías llevado?- Qué bien nos vendría si nos saliera la lotería!

- Lo pasaríamos estupendamente si nos viniera Kepa con su acordeón.- Si a mí me sucediera una cosa así, creo que perdería hasta la respiración.- Habríamos muerto si nos hubiera venido tu hermano en aquel momento.- Me vendrían los amigos si los llamara.- Si él quisiera ahora mismo iría yo a hacerle compañía.- Te saldría la lotería si te arriesgaras.

4. Ondorengo esaldiok aldatu singularretik pluralera eta alderantziz, baina sujetua aldatu bage.

- Gau-pasan egon banintz, gaur ez nintzatekeen hemen egongo.- Astronauta banintz, pozik abiatuko nintzateke Saturnorantz.- Igeri jakin gabe itsaso sakonean murgilduko balitz, berehala ito egingo litzateke.- Otsoa agertuko balitz, ardiak izutu egingo lirateke.

71

- Zu diru eske bazentorkidaz/bazentozkit. ez nindukezu etxean aurkituako.- Goizean jan bazenu orain goserik ez zinatekeen egongo.- Giroa aldatu ez balitz orain gu ez ginatekeen aterpe bila ibiliko.

5. Osotu ondorengoesaldiok.

- Negua izango- Pintura-potea jausi- Berandu izango- Lagunok etorriko- Kobratzaileaagertuko- Dirua amaitu- Zuk ikara egin- Gauezjoan- Zezenakarrapatu- Edurra urtu- Anaia joango- Ogia faltatuko

ni beranduago jeikikoloreak zikinduko

zu lo egiten gelditukozu poztuko

, zuk ezguri. gu larri ibiliko

, usoa ikaratuko, basoan galduko

zu. orain gaixotetxean, ni e7 eroriko.

. oso triste jarrikoguri. zer egingo ete

egingo.

zuek.

ni.

guk?

72

HA HAIEK

BaneuBaheuBaleu

BagenduBazenduBazendueBalebe

BanuBahuBalu

BagenuBezenuBazenuteBalute

Baneuz BanituBaheuz BahituBaleuz Balitu

Bagenduz BagenituBazenduz BazenituBazenduez BazenituzteBalebez Balituzte

BENENDU eta BANEU: biak entzuten dira Bizkaian. Adizkera hau GUZTITARIKOA deitzen dogualdi guztiak hartu daikezalako: Eroan baleu, Eroango baleu, Eroan izan baleu, Eroan ahal baleu, Eroan ahalizan baleu, Baleroia...

Herriak honen ordez EZKERO ta EZIK atzizkiak erabilten ditu. Adibidez: 'Zuk hau egingo bazen-du =zuk hau egin EZKERO. 'Zuk ekarriko ezpazendu =zuk ekarri ezik':

ONDORIOZKO ERA: "NORK-ZER':-

NORK

NENHENLEGEN -DU-UZENZENLE

ZER pl.

KE Z

ee

NORK-ZER adizkeran, bizkaieraz, lehenalditik eratorria denez gero, bidezko da lehenaldien joka-bidean sartzea. Beraz, ZEUNKE zenduan-etik datorren ezkero, ZENDUKE izan behar leuke (eta da, tokiaskotan). Bestela: ZENDUKE-ZENUKE-ZEUNKE.

73

BALDIN ERA: "NORK-ZER':-

NORK zer pl. NORK zer pl.

NEN NHEN HLE L

BA GEN -DU-U Z BA GEN it -UZEN ZENZEN e ZEN zteLE e L zte

NORK pl.

NHLGEN it -U KEZENZEN zteL zte

HA HAIEK

Neuke Nuke Neukez NituzkeHeuke Huke Heukez HituzkeLeuke Luke Leukez LituzkeGeunke Genuke Geunkez GenituzkeZeunke Zenuke Zeunkez ZenituzkeZeunkie Zenukete Zeunkiez ZenituzketeLeukie Lukete Leukiez Lituzkete

ARIKETAK.

1. Ondorengo esa/diotan agertzen diren hutsunak bete.

- Nik harrenbeste dirueskuzabalekaa izanga

- Narbait beharrizanean ikusiko- Mirenek bere senargaia harrela ardituta ikusi

barik ere eginga.- Zuk patata k ekarrika

tzak jarrika- Nik agi aska jan izan- Kurtsaa suspendituka

eta neure ingurukaak preminan ikusika

, laguntzera jaangagehiaga ez

gu hari.ber-

, eta Mirenek alioa ipiniko; eta horrela, tortilla eder bat denon artean egingo. buru handia eukiko

guk, sekulako uda pasatuko

, nik arrau-

2. Ondorengo erda/ esa/diok euskeratu.

- Si la hubieras comido ayer, hay no habrías tenido nada.- No estarías aquí si hubieras tenido un accidente.- Si los alumnos hubieran traída los libros, habríamos hecho un buen trabajo.- Sería mejor si dijeras la verdad.- Creo que sería igual aunque te llevara a un colegio de pago.- Sería mejor si los compraras ahora mismo.- ¿y qué pasaría si lo dejara para mañana?- ¿Qué harías tú si te robaran el coche?- Haría un buen examen si estudiara un poco más.

3. Ondorengo aditz bakoitzaz esa/di bat osotu.

- ETORRIKO BALllZAlZU

- ESANGO BALEU

- HARTU BAGENDU

- ERAMANGO NITUZKE

- JAURTIKO LUKETE

- ALBORATU BAZENDUEZ/BAZENITUZTE

74

BALDIN ERA: "NOR-NORK':-

NOR NORK NOR NORK

N in T N in TH in KlNa H in K/N

- ----- -BA G in -DU GU (Z) BA G in -DU. TU GU

Z in ZU (Z) Z in ZUZ in e ZUE (Z) Z in zte ZUE

E ----- TE

NI HI GU

Banindu-k/na Banindu-k/n Bahindut Bahindut BaginduZa-k/na Bagintuk/nBanindu Banindu Bahindu Bahindu Baginduz BagintuBaninduzu Baninduzu Bahindugu Bahindugu Baginduzu BagintuzuBaninduzue Baninduzue Bahindue Bahindute Baginduzuez BagintuzueBanindue Banindute Baginduez Bagintuzte

ZU ZUEK

Bazindudaz Bazintut Bazinduedaz BazintuztetBazinduz Bazintu Bazinduez BazintuzteBazinduguz Bazintugu Bazindueguz BazintuzteguBazinduez Bazintuzte Bazindueez Bazintuzte(te)

ONDORIOZKOA:"NOR-NORK':-

NOR NORK NOR NORK

N in T N in TH in KlNa H in K/N

- ----- -

G in -DU KE GU (Z) G in -DU. TU GUZ in ZU (Z) Z in ZUZ in e ZUE (Z) Z in zte ZUE

E ----- TE

NI HI GU

Nindukek/na Nindukek/n Hinduket Hinduket GindukeZak/na Gintuzkek/nNinduke Ninduke Hinduke Hinduke Gindukez GintuzkeNindukezu Nindukezu Hindukegu Hindukegu Gindukezuz GintuzkezuNindukezue Nindukezue Hindukie Hindukete Gindukezuez GintuzkezueNindukie Nindukete Gindukiez Gintuzkete

ZU ZUEK

Zindukedaz Zintuzket Zindukeedaz ZintuzketetZindukez Zintuzke Zindukeez ZintuzketeZindukeguz Zintuzkegu Zindukeeguz ZintuzketeguZindukiez Zintuzkete Zindukie(e)z Zintuzkete(te)

75

ARIKETAK

1. Ondorengo esa/diotako hutsunak bete.

- Ni zu gure taldean hartuko- Ume hau aurretik kenduko- Kepak guztiok garbituko- Isidrok agurtuko- Aitak kotxe barri bat ekarriko

lagunak haserretu egingo, mesede bat egingo

, baragaitik zer esaten gabiltzan jakingozu ezagutuko

, nik diru guztiak gaztatuko ez


- Si nos hubieras llevado allí, me habrías llevado también al norte.- Si nos hubiérais visto el día de San Pedro, me habríais llevado a Munguía.- Os habríamos llevado al museo si os hubiéramos visto en Bilbao.- Si nos hubieran visto llorando, no habrían venido.- Te llevaría a París si tuviera arreglado el coche para las vacaciones.- Si me lIevárais a la playa, yo os llevaría a Pamplona, por S. Fermín.- Si fuera a Madrid iría a ver el Museo del Prado.- ¿Me llevarías hasta casa, por favor?- Me llevarías al monte con la comida, si no me vieras todo el día trabajando.- Si os viera en la calle pidiendo dinero, os llevaría a mi casa a comer.- Si nos hubiérais visto en el frontón jugando a pala, nos habríais llevado a casa de Antónpara hablar de los partidos de la temporada que viene.

3. Ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik esa/di bat asma tu.

- BANINDUZU

- BAZINDUEEZ/BAZINTUZTETE

- ZINDUKEDAZ/ZINTUZKET

- NINDUKEZUE

76

BALDIN ERA: "ZER-NORI-NORK':-

Oharra

Kontuan ahartu -U- erroaren ezaugarria lehenaldiko arrastoa den -N- horren aurretik etorribeharrean, ondoren datorrela. Adibidez. "Emon bageUntso"; eta ez "Emon bagenUtso".

Bestalde, ohartu. -N- hori pluraleko hiru pertsonak NORK direnean bakarrik agertzen dela.

17

NORK NORI Zer pl.

NE STHE K/NLE

-UTSO

BA GEN SKU ZZEN TSUZEN TSUE eLE TSE e

NORK zer.pl. NORI

N TH K/NL O

BA GEN -1 Z -ki GUZEN ZUZEN ZUE teL E te

GURI

NIRI Baheuskuk/Z BahiguBaleusku/Z BaliguBaheust/aZ Bahi-t/zkiBazeunsku/Z BazeniguBaleust/Z

Balit Bazeunskue/Z BazeniguteBazeunst/ZBazenit Baleuskue/Z BaliguteBazeunste/ZBazenidate

Baleuste/ZBalidate

ZURI

HIRI Baneutsu/Z BanizuBaleutsu/Z BalizuBaneua/Z BanikBageuntsu/Z BagenizuBaneuna/Z BaninBaleutsue/Z BalizuteBaleua/Z Balik

Baleuna/Z BalinBagendua/Z Bagenik

ZUEIBagenduna/Z BageninBaleue/Z Baliate

Baneutsue/Z BanizueBaleune/Z BalinateBaleutsue/Z BalizueBageuntsue/Z BagenizueBaleutsuee/Z Balizuete

HARI

Baneutso/Z Banio HAIEIBaheutso/Z Bahio

Baneutse/Z BanieBaleutso/Z BalioBaheutse/Z BahieBageuntso/Z BagenioBaleutse/Z BalieBazeuntso/Z BazenioBageuntse/Z BagenieBazeuntse/Z BazenioteBazeuntse/Z BazenieBaleutse/Z BalioteBazeuntsee/Z BazenieteBaleutsie/Z Baliete

Oharra

Era-ezaugarria, berez, -KE- da. Hala agertzen da literatura zaharrean. Adibidez, Mogelengan:NeusKEo, LeusKEo, etab. Baina, gaur -KI- bihurtu da: NeusKlo, LeusKlo, etab.

Bizkaierazko aditzean, erroaren eta era-ezaugarriaren bitartean agertzen den -5- hori bigungarribat edo izan leiteke.

78

ONDORIOZKO ERA: 'ZER-NORI-NORK':-

NOR NORI PI. NORK pl. NORI

NE T N THE K/N H K;NLE O L OGEN -U 5 KE-i GU Z GEN -1 ZKI GU KEZEN ZU ZEN ZUZEN ZUE e ZEN ZUE teLE E e L E te

NIRI GURI

Heuskit/Z Hi-dake/Zki Heuskigu/Z HigukeLeuskit/Z Lidake Leuskigu/Z LigukeZeunskit/Z Zenidake Zeunskigu/Z ZenigukeZeunskide/Z Zenidakete Zeunskigue/Z ZeniguketeLeuskide/Z Lidakete

ZURI

HIRI Neuskizu/Z NizukeLeuskizu/Z Lizuke

Neuskik/Zak NiakeGeunskizu/Z Genizuke

Neuskina/Zana NinakeLeuskizue/Z Lizukete

Leuskik/Zak Li-akeLeuskina/Zana LinakeGeunskik/Zak GeniakeGeunskina/Zana Geninake ZUEILeuskike/z Liakete

Neuskizue/Z NizuekeLeuskine/Z Linakete

Leuskizue/Z LizuekeGeunskizue/Z GenizuekeLeuskizuee/Z Lizuekete

HARI

Neuskio/Z Nioke HAIEIHeuskio/Z Hioke

Neuskie/Z NiekeLeuskio/Z Lioke

Heuskie/Z HiekeGeunskio/Z Genioke

Leuskie/Z LiekeZeunskio/Z Zenioke

Geunskie/Z GeniekeZeunskioe/Z Zeniokete

Zeunskie/Z ZeniekeLeuskioe/Z Liokete

Zeunskiee/Z ZenieketeLeuskiee/Z Liekete

ARIKETAK


- BALEUST/BALlT

- NEUSKIZU/NIZUKE- BANEUTSO/BANIO

- NEUSKIZUEZ/NIZKIZUEKE

- LEUSKIE/LlOKETE

2. Ondorengo esaldiotako hutsunak bete aditz egokia jarriaz.

- Nik harrelakaren bat eginga- Eskerrak emanga- Kepari esan- Zuk atza niri katxea ekarri- Gizan harrek zatarkeriarik eginga ez- Gaztetan nahi beste diru eman

ga- Atza Kepari esan garaiz etarteka arain deika ibili beharrik e7 zuk.- Umetan maitetasun gehitxaaga erakutsi gurasaek mutilai, gaur gizan jata-

rrak izanga- Rasamundak apunteak ekarrika.- Daukanak ez daukanari emanga.- Gurasaa preminan ikusika

- Kepak idatzikadituzun (jakin).

- Kaskarreka bi emanga- Narrua ere kendu eginga

zuri, zuk berehala erantzunga.nik zuei, zuek niri lan hari eginga

nik katxea ekarteka, arain gu danak ederta jaanga.orain bertatik urtenga

guri, guk danak anartukaguk zuri, arain alper handi

niri.

bat izan-

guri, gaia anda prestatuka.. beste txari batek jaka.

semeak, lagundukasarriaga, zelaka interesaz bere

guk.guztiai.

zuri kartak irakurtzen

ume hani, andatik kendukazuek guri, ahal izanga

niri.


- Nas tamarían el pela si se la permitiéramas.- Te ayudaría can tadas mis fuerzas si la necesitaras.- ¿Qué le harías al que te estropeó el cache?- Le escribiría ahara misma a Jan Ander, si supiera que recibe mis cartas.- Mis hijas no. le harían casa ni al prafeta Janás!- ¿Qué crees que te haría Baldamero si te pillara en su huerta?- Seguramente me daría una paliza fenamenal.- Ana me ayudaría a terminar este trabaja si ya se la pidiera.- Os daría un buen regala si hiciérais este favar.- Me la habría dicha si la hubiera sabida.- Te asegura que si pudiera te la llevaría.- Si me la hubiérais enviada par carrea la habría recibida.- Te la daría si te interesase.- No. la habríamas aceptada si tu nas la hubieras traída.- Si te la cantara, seguramente no. te la creerías.

4. Ondorengo esaldiok aldatu: baiezkoak ezezka jarri eta alderantziz.

- Ni han banenga, zuk alde eginga zeunke.- Laneraka gagarik ez baneu, agera jaanga nintzateke.- Bazenki esanga zeunke/zenuke!- Baleuka, ekarrika leuskigu/liguke.- Ezpazenki ez zenuke esanga.

79

- Ezpaletor ez litzateke hemen egongo.- Esango baleust/balit, ez neuskio/nioke sinistuko.- Nik ikusi dudana ikusiko bazendu, ez zenduke sinistu ere egingo.- Semea gabonetarako baletortzu/baletorkizu zelako poza hartuko zenuke, ek?

5. Ondorengo esaldiotan aditz soila kendu eta bere ordez perifrastikoa erabili.

- Horrelako disgustorik balekartsu/balekarkizu, ez zeunskio/zenioke aterik zabaldu behar.- Lo zagozela bapaten banentorkizu, zer egingo zenuke?- Nire apunteak balekarz/balekartza Kepak bihar, neure tokian itzi.- Holakorik baletorkit, laster astinduko nuke.

6. Euskeratu ondorengo esaldiok.

- Si yo fuera a Mallorca compraría todas las ensaimadas de la tienda de tus parientes.- Si vieras las fotografías del caserío, y supieras cómo está, no irías allí el próximo fin de

semana.- No sé si te acordarás, pero cuando fuimos a Belagua no comimos las famosas migas,

porque el restaurante Txamantxoia estaba cerrado. Si quieres, podemos ir este fin desemana, a ver si esta vez podemos comerlas.

- Nosotros compraríamos las manzanas del caserío de tu tío, si él bajara este sábado a laplaza. Creo que haría un buen negocio con nosotros, pues a toda la familia nos gustanmucho las manzanas; y con lo buenas que son las de tu tío...!

- Si fuérais a Egipto, qué compraríais?- Si hubieran visto lo que ocurrió el año pasado en las fiestas de San Fermín, no irían

nunca más a Pamplona.- No habría leído ese libro si no lo hubieras comprado.- Si viniera Jaime, lo pasaríamos estupendamente.- Si nos lloviera ahora, vaya faena, eh!- Si viniese tu hermano con nosotros no llegaríamos a la estación.- Si vinieras para la hora que se te dice, no pasaría lo que pasa siempre.- Si cuando me dijiste hubiéramos ido seguido donde mi hermano habríamos llegado a

tiempo.- Si todos fuesen como vosotros aquí las cosas andarían de distinta manera.- Si viniera el director y no estuviera limpia la clase, la profesora se enfadaría mucho.- Si os marchárais por unos días, todos nos quedaríamos más tranquilos.- Si los amigos me vinieran con chismes, me iría a otro lugar.- Después de lo que nos pasó ayer, si yo les fuera a visitar hoy, no abrirían la puerta.- Si me vinieses a ver más a menudo, sabrías mejor qué pasa aquí.- Si ese hombre nos hablara seriamente le haríamos caso.- Si ellos le fueran al director con esos cuentos seguramente perderíamos el empleo.

7. Ondorengo esaldiotan agertzen diren NOR/ZER, NORI, eta NORK elementuak eta aditzarenerroa, beheko kuadroan zehaztu egizuz.

- Igeri egiten bagengi itxasoan sartuko giñateke.- Otsoa artaldera baletorkigu, triskantza handiak egingo leuskiguz/lizkiguke.- Artsain ona bazina, zeure artaldearekin egingo zenuke lo.- Uda ona egin baleusku/baligu, turista asko etorriko zatekeen.- Egia esango baneutsu/banizu zer egingo zenuke?- Nik dakidana bazenki ez zinateke horrela egongo.

80

5. Ondorengo esaldiotako NOR/ZER eta NORK/ZER guztiak aldatu egizuz: singularrekoak pluraleraeta pluralekoak singularrera.

- Zure lagunak baletorz nik alde egingo nuke.- Hark esan duena entzun bazendu orain ez zinan hemen egongo.- Nahi bazendue egingo zeunkiez/zenituzkete.- Balitz nahiz ezpalitz. beti izatekotan.- Ekarri bazendue eukiko zenduen/zenuten.- Egingo baleu. gero egin beharrik ez luke izango.- Egia esan bazeunst/bazenit. nik sinistuko nizukeen/neuzkizun.- Bihotz baten ordez mila baneuz/banitu. guztiak zuretzat litzatekez/lirateke.- Berriz jaioko banintz. ez nuke egingo horrenbeste kirtenkeria.- Nondik ekarri behar dituan esango bazeuntso/bazenio. eskertuko leuskizu/nzuke.

81

NOR-ZER NORI NORK ADITZA

-----

ADITZ LAGUNTZAILEA:SUBJUNTIBOZKO ERA

GURARIZKO ERA (SUBJUNTIBOA)

"Las f/exiones de subjuntivo son de menor uso que las de indicativo, pues el pueblo, por su naturaltendencia a la facilidad, recurre muchas veces a reducciones de infinitivo" (R. M. Azkue, MORFOLOGIA,1/1,916).

Azkuek dinoen bezela. ahoz-aho behintzat, GURARIZKO ERA hau barik beste esaera honeekgehiago erabili ohi dira:

Ni etortean. . . . .Ni etortean. . . . .Gu etorteko . . .. oo o..Gu etortekoHa etorri arte. . .

Ni etorri NAITENEANNi etorri NEINTENEANGu etorri GAITEZANGu etorri GEINTEZANHa etorri DAITENarte

Bestalde, GURARIZKO ERAren erabilipidea nahiko zabala da. Gure artean, gaur egun hartzendituan adierazbiderik nagusienak honexek dira:

1. GURARIA, BILDURRA, AGINDUA, ERREGUA adierazteko.

- Hasi gaitezan! Entzun daigun!- Ez neuke gura zugaz joan daiten...!- Etxera joan zaitezala esan dot!

2. HELBURUA, ekintzaren JO-MUGA adierazteko.

- Urten uretatik busti ez zaitezan!- Liburu bat ekarri deutsut irakurri daizuno- Liburu bat ekarri dizut irakur dezazuno

3. GERO KUTSU BAT AZPIMARKATZEKO

- Kepa ikusi dagizunean. agurtu neure partez!- Etxera zaitezanean esango dizut.

GURARIZKO ERAN adizki honeek daukaguz:

- NOR: Orain aldian; eta, lehen aldian.Adibidez: Naiten, Dadin, Gaitezan. Nendin. Zedin, Eiten.

- NOR-NORI: Orain aldian eta lehenaldianoAdibidez: Nakizun. zakizkion... Nenkizun, zenkizkion...

- NOR(zer)-NORK: Orain aldian. Adibidez: Daidan. nazazun.Lehen aldian: Nengizun, nintzazuen, etabo

- NORK-ZER: lehen aldian: Nengizan, zenitzan, gengizan.

ZER-NORI-NORK: Orain aldian, eta NORK-NORI-ZER lehen aldian.Adibidez: Daizudan, diezazkizudan.

egiguezan, ziezazkiguten...

85

SUBJUNTIBOZKO ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR".I

NOR

N aHaDaG a -DI; -IteZaZ aDa

Z NZZ e. zte

Naiten/NadinHaiten/HadinDaiten/DadinGaitezanZaitezanZaitezenDaitezan

NadinHadinDadinGaitezenZaitezenZaiteztenDaitezen

SUBJUNTIBOZKO ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR- NORI".

NOR-NORI adizkerako beste pertsonak ERASKINEAN aurkituko dituzu. Gutxi erabili ohi dira.Hemen NOR = HA direnekoak eta NORI = HARI/HAIEI direnekoak bakarrik jarri dira.Cfr. Eraskina. NOR-NORI orain aldikoak. 173. orr.

86

NOR NORI bizk. NORI batuaz

N a KIT KI THa KIK/KINa KI K/NDa KIO KI OG a KIGU KI zki GU Z NZa KIZU KI zki ZU ZZa KIZUE KI zki ZUE Z e. zteDa KIE KI zki E Z

NIRI GURI

Dakidan Dakidan Dakigun DakigunDakidazan Dakizkidan Dakiguzan Dakizkigun

ZURI

HIRI Dakizun Dakizun

Daki-an/nan Daki-kan/nan Dakizuzan Dakizkizun

Dakia-Zan/naZan Dakizki-kan/nanZUEI

Dakizuen DakizuenHARI Dakizuezan Dakizkizuen

Nakion NakionHakion Hakion

HAIEI

Dakion Dakion Nakien Nakien

Gakiozan Gakizkion Hakien Hakien

Zakiozan Zakizkion Dakien Dakien

Zakiezan Zakizkioten Gakiezan Gakizkien

Dakiozan Dakizkion Zakiezan ZakizkienZakiezen ZakizkietenDakiezan Dakizkieten

Oharra

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotako hutsunak bete aditz kaguntzaile egokia jarriaz.

- Ona izan emoten deutsudaz/dizkizut irakatsiok!- Laguntzera etorri egin deustazu/didazu dei?- Bai, halaxe da, neuri laguntzera etorri egin deutsut/dizut dei.- Zergaitik ez diezu abisu bat bidali, aita ikustera etorri- Hots egin dit/deitu deust leguntzera joan ni berari.- Txakurrei eta umeei zertxobait eman diezu etor 7ugana.- Suerte ona etorri lehenengo jokatu egin behar duzue.- Berari laguntzera etorri dei egin dizu Kepak.

2. Bete hutsuneak egoki den aditz perifrastikoaz.

- Semea benetako giroan- Gure tabernariak garagardoz- lIunetan hartu farola!- Bazkal ordua da eta mahaian.- Euskaldunok amore eman beharko genuke zerbaitetan.- Ni fraile ahaleginak egin dituzte.- Zurekin eskatu dizue?

euskara ikastera bialtzen dugu.neurriak hartu beharko ditugu.

3. Aditz-izenaren ordez egoki den aditz jokatua erabili.

- Ixilik egoteko esan digu/deusku.- Tori sari hau baina, ona izateko, gero!- Taxixa bialdu deuste/didate garaiz heltzeko.- Jesarteko ekarri deutsueguz/dizkizuegu aulkiak.- Nora nahi duzu gu joatea?- Etxetik urtetean/ateratzean 'Aitaren' egin behar da.- Hots egin die berari lagun egiten etorteko.-Ikusiko duzu: ni haren etxera sartzean zoratuta bezala jarriko da.- Esan deutso/dio gehiago ez etorteko.

87

Oharra

NOR = HA/HAIEK denekoa gehien entzuten dela esan daiteke. Beraz, horixe azpimarkatzekomaiuskulaz jarri dira NOR = HA/BA/HAIEK adizkerak.

88

SUBJUNTIBOZKO ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORK':-

NOR NORK NOR NORK

N a T N a THa K/Na Ha K/NDa - D(a)G a -1 GU Z N Ga it -ZA GU NZa ZU Z Za it ZUZ a e ZUE Z Za it te ZUEDa E Z D(a) it TE

NI GU

Naian/nan Naza-an/nan Gaiazan/nan Ga;tzaan/nanNaian Nazan Gaizan GaitzanNaizun Nazazun Gaizuzan GaitzazunNaizuen Nazazuen Gaizuezan GaitzazuenNaien Nazaten Gaiezan Ga;tzaten

ZU

Zaidazan Za;tzadanHI Zaizan Za;tzan

Haidan Hazadan Zaiguzan Za;tzagun

Haian HazanZaiezan Za;tzaten

Haigun Hazagun \Haien Hazaten ZUEK

Zaiedazan Za;tzatedanZaiezan Za;tzatenZaieguzan ZaitzatégunZaieezan Zaitzate(te)n

HA HAIEK

DAIDAN DEZADAN DAIDAZAN DITZADANDAIAN/NAN DEZA-AN/NAN DAIAZAN/NAN DITZAAN/NANDAIGUN DEZAN DAIZAN DITZANDAIGUN DEZAGUN DAIGUZAN DITZAGUNDAIZUN DEZAZUN DAIZAUZAN DITZAZUNDAIZUEN DEZAZUEN DAIZUEZAN DITZAZUENDAIEN DEZATEN DAIEZAN DITZA TEN

ARIKETAK

1. Ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik esa/di bat osotu.

- DAIDAN/DEZADAN

- ZAIEDAZANIZAITZATEDAN

- NAIAN/NAZAN

- DAIGUN/DEZAGUN

2. Hutsunak bete aditza jarriaz.

- Gauza onak egiten ikas dinotsut hau.- Neuk erabil erosi ditut jantziok.- Korreoz hartu ditugu inpresoak bete- Txartelok herriko mutila k ekarri deuskuz/dizkigu zehatz bete ondoren, barriz

itzul herrira.- Kepak Nekaneri liburu bat erosi dio irakur.- Ogibide bat eman didate gurasoek bizimodua atera- Kotxea ekarteko eskatu dizut, azokara eraman 7uk ni.- Ostatua ordaindu bidali diot dirua mutilari.- Musika-saiora nerekin eraman esan dizut prest egoteko.- Zatoz, hona, argitara, ondo ikusi erdi itsuturik nago eta.- Zer dala ta etorri nazan? Zeu ikus.

3. Ondorengoerda/ esa/diokeuskeratu.

- Te he traído la cena para que te la tomes.- He venido para verte a tí.- Nos ha llamado para que lo llevemos a casa.- Mis padres trabajan para que yo estudie.- Unos luchan para que otros disfruten.- Te digo esto para que sepas la verdad.- Se muestra así para que lo conozcamos todos, tal como es.- Me han dado estas revistas para que las lea.- Os hacen trabajar para que aprendáis mucho.- Venid acá para que os veamos bien.- Te han dado eso para que lo guardes bien.

89

Oharra

Bizkaierazko forma honen ondoan beste hauek ere entzuten dira: NIRI: Daistazun. Daistan. etab.HARI: Daitson. Daitsozuen. etab. GURI: Daiskun. Daiskuzun. etab. ZURI: Daitsudan. Daitsuen.etab. HARI: Daitson. Daitsen. etab. Forma honek ez dauke literatura tradiziorik. Eta, gainera badirudi, indikatibozko "T51" -dun formen extrapolazio batdirela.

90

SUBJUNTIBOZKO ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NORI-NOR':-


T T T TA¡Na A/Na K/N K/NO - iO

De -1 GU GU Z N D ie -ZA Z-ki GU GU NZU ZU ZU ZUZUE ZUE ZUE ZUEE E E TE

NIRI GURI

Deidan/Zan Dieza-adan/zki Deiguan/Zan DiezaguanDeidanan/Zan Diezadanan Deigunan/Zan DiezagunanDeidan/Zan Diezadan Deigun/Zan DiezagunDeidazun/Zan Diezadazun Deiguzun/Zan DiezaguzunDeidazuen/Zan Diezadazuen Deiguzuen/Zan DiezaguzuenDeiden/Zan Diezadaten Deiguen/Zan Diezaguten

ZURI

HIRI Deizudan/Zan Diezazudan

Deiadan/Zan Diezaadan Deizun/Zan Diezazun

Deidanan/Zan Diezadanan Deizugun/Zan Diezazugun

Deian/Zan DiezaagunDeizuen/Zan Diezazuten

Deiguan/Zan Diezanagun ZUEIDeien/Zan Diezaaten

Deizuedan/Zan DiezazuedanDeinen/Zan Diezanaten

Deizuen/Zan DiezazuenDeizuegun/Zan DiezazuegunDeizueen/Zan Diezazueten

HARI HAIEI

Deiodan/Zan Diezaiodan Deiedan/Zan DiezaiedanDeioan/Zan Diezaioan Deiean/Zan DiezaieanDeionan/Zan Diezaionan Deienan/nazan DiezaienanDeion/Zan Diezaion Deien/Zan DiezaienDeiogun/Zan Diezaiogun Deiegun/Zan DiezaiegunDeiozun/Zan Diezaiozun Deiezun/Zan DiezaiezunDeiozuen/Zan Diezaiozuen Deiezuen/Zan DiezaiezuenDeien/Zan Diezaioten Deieen/Zan Diezaieten

ARIKETAK

1. Hutsunak bete ondorengo esa/diotan.

- Nik neure gauzak eman dizkizut, zeuk ere besteei zeureak itzi/utz- Kepari eman dizkiot liburuak, hark zuri eman- Gauza hauek erakusten dizkizuegu, gero zueok ere beste batzuri erakuts- Gozoki hau zeuk jateko!, eta beste hau lñigori eraman- Ipuin hauek nik zuri kontatzen dizkizut, gero zuk zeure lagunei konta- Loteriako dezimo bat emon deusku, trabena honetako bezero guztiei, zertxobait

banatu

2. Esa/di bat egin ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik.

- DEIZUDAN/DIEZAZUDAN

- DEIDEN/DIEZADATEN

- DEINEZAN/DIEZAZKINATEN


- Te he dado estos apuntes para que se los lleves a tus amigos.- Dale dinero para que traiga las cosas necesarias.- Te he dado las llaves del coche para que le cambies la rueda.- ¿Os han dicho que no nos digáis nada?- ¡Que nos den lo nuestro!- Déjame papel y tinta para que le escriba a Miren.- Os he llamado para que me ayudéis.- No me gusta que me tomen el pelo.- Os pido que me déis esos documentos, por favor!

- Les he escrito para qu~ me den trabajo.- Te doy esta revista p~a que se la entregues a Jon.- No te digo estas cosas para que te las guardes para tí, sino para que se las anuncies a los

demás.

91

SUBJUNTIBOZKO ERA: IRAGANA.-uNOR':-

NOR

N enH en

L-Z e, ~ eG en -DI; -IteZ enZ en

L-Z e, ~ e

Z NZZ e, zte, e

Neintean/NendinHeintean/HendinEitean/ZedinGeintezanZeintezanZeintezenEitezan/Zeitezan

NendinHendinZedin /LedinGintezenZintezenZinteztenZitezen / Litezen

SUBJUNTIBOZKO ERA: IRAGANA.-uNOR-NORI':-

NIRI GURI

EkidanEkidazan

ZekidanZekizkidan

EkigunEkiguzan

ZURI

HIRI EkizunEkizuzan

Eki-an/nanEkiaZan/zanan

Zekian/nanZekizkian/nan

ZUEI

HARIEkizuenEkizuezan

NenkionHenkionEkionGenkiozanZenkiozanZenkiozenEkiozan

NenkionHenkionZekionGenkizkionZenkizkionZenkizkiotenZekizkien

HAIEI

NenkienHenkienEkienGenkiezanZenkiezanZenkiezenEkiezan

NOR-NORI iragana, Cfr. Eraskina, 174. orr.

92

ZekigunZekizkigun

ZekizunZekizkizun

ZekizuenZekizkizuen

NenkienHenkienZekienGenkizkienZenkizkienZenkizkietenZekizkien

NOR . NORIbizk. NORI batuaz

N en KIT KI TH en KIK/KIN KI K/NZ e, eKIO KI OG en KIGU KI Z-ki GU Z NZ en KIZU KI Z-ki ZU ZZ en KIZUE KI Z-ki ZUE Z e, teZ e, eKIE KI Z-ki E Z

ARIKETAK

1. Hutsunak bete ondorengo esa/diotan.

- Etor dei egin eutsan/zion semeari.- Laguntzera aitarengana joan esan nizun.- Garaiz etorri esa n neutsuen.- Bere semea ikustera joan itzi neutsan/nion kotxea.- Gabonetarako etxeratu behar zuen baimena lortu nion zuen mutilari.- Osagilearengana joan baimena emon eutsen/zioten.- Oraintxe berton Andoni etor nahi nuke.- Orduantxe etor nahi nuen.

2. Oraina/diko esa/diok iraganean ¡arri.

- Joan nakion nahi duo- Geldi egon dedin asarre egin diogu.- Sar dadin esan diogu.- Etorri neintean dei egin zeunsten?- Joan daitela esan dau.

- Ez dago horri bururatu ez dakion txisterik!- Komeni da bisitatxo bat egitera joan gakiezan/gakizkien.- Bazkari ona prestatu da u, guztioi gustatu dakigun.- Zer egin behar dot zuri atsegin nakizun?- Zer eman behar dizuegu garaiz etor zakizkiguten?- Zer egin behar ete dabe bihotz onekoak izan zakiezen.- Lagun egin deutsat txarrik jazo ez dakion.-Ixilik, zerbait jazo ez dekizuen!


- Te llamé para que vinieras a ayudarme.- Os llamamos por teléfono para que fueras urgentemente a casa de Juanito.- La policía los desalojó para que no se quemaran en las llamas.- Tuve que hacer muchos papeles para venir a verte.- Me avisaron que fuera al hospital.- Nos mandaron aviso para que saliéramos cuanto antes.- Te mandé el cheque para que salieras de vacaciones.- Les dieron la razón para que se callaran de una vez.

93

SUBJUNTIBOZKO ERA: IRAGANA.-"NORK-ZER':-

ZER ha/haiek

Z N

NORK ZER ha/haiek

N(e)H(e)Z e/L(e)G ente) itZ ente)Z ente)Z e/L(e)

-ZA N

tete

HA HAIEK HA HAIEK

Neian I NeizanHeian I HeizanEian I EizanGengian I GengizanZengian I ZengizanZengien I ZengiezanEien I Eiezan

Nezan I NitzanHezan I HitzanZazanlLezan II Z-LitzanGenezanI GenitzanZenezan I ZenitzanZenezaten I ZenitzatenZ-Lezaten I Z-Lezaten

Oharra

Batuazko aditzean "gero" kutsu bat, edo hipotetikotasun bat adierazten duen L- NORK morfemagorde da. Horrela, egingo da "Etor zedin nahi nuen", baina "Etor ledin nahi nuke", "Etor zitezennahi nuen", baina "Etor litezen nahi nuke", eta beste horrenbeste iragankorretan ere. (Cfr.EUSKERA, XVIII, 1973, "ADITZ LAGUNTZAILE BATUA", B5 oharra).

NOR = pertsona bat deneko adizkerak, hau da: NOR = ni, hi, gu, zu, eta zuek denekoak ERASKI-NEAN datoz. Ikusi, beraz, ERASKINA 175. orrialdea.

Ikusi, bardin, Eraskinean, NORK-NORI-ZER iraganeko adizkerak ere. 176. orr.

94

NORK-NeHe

e

G en -glZ enZ en e

e e

ARIKETAK


- GENGIZAN/GENITZAN

- ZENGIEN/ZENEZATEN

- EIENIZEZATEN

2. Hutsunak bete falta den aditz laguntzailea egokiro jarriaz.

- Neuk eroan/eraman itzi zituan liburuak.- Zuek jan prestatu genituen ogibitartekoak.- Kepak eta Anderrek neure olerkiak irakur nahi nuke.- Guk ordaindu itziko zituan gastuak, ezta?- Bai. horrelaxe da, zeuok ordaindu itzi genduzan/genituen.- Eperrak egazkada altxatzerakoan nik ez nuen tiratu. zeuk tiratu


- Dejaste el trabajo para que lo hiciéramos nosotros!- Te lo dejé para que lo vieras.- Os lo enviamos para que lo comierais todos en buena armonía.- Nos dijeron que lo denunciáramos al Partido.- Te lo expliqué para que supieras la verdad.- Me envió su reloj para que yo lo arreglara.- Se lo envié al notario para que lo guardara.- Querría que nuestros chicos ganaran el partido.- Se lo dije para que supieran la verdad y no se dejaran engañar.- Me lo trajeron para que lo ocultara a toda mirada indiscreta.- Os lo enviamos para que lo comprobarais por vosotros mismos.- Fue preciso enviarle urgentemente un aviso para que no lo pillaran desprevenido.

95

SUBJUNTIBOZKO ERAREN BERRIKUSKETA-ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotan hutsunak bete egizuz.

- Aitak esan dau etxera etorri zu.- Mikelgurekin etorri esan dogu horí.- Pozikegon emon deust/dit aitak hogerlekoa.- Arantza ta Bego etorri -nean joango gara kalera.- Zuek ixilikegon egin dogu guk horí.- Poztu . bialdu deuskuzuez/dizkiguzuegozokiak.ala?- Jezarri ipini geuntsezan/genizkien aulkiak.- Nork esan eutsun/zizun etxetik kanpora joan ?- Kotxezetorri esan neutsuen/nizuen nikI- Mikel Ameriketara joan -la nahi geunke/genuke.- Mendira joan eskatu euskuen/ziguten.- Zuek eskolara joan eginalakoak egin behar izaten ziren!- Gu ere hantxe egon eskatu zuten/eben.- Gure ama pozik egon egin genuen hori.- Hemen ez ibili esan euskuen/ziguten.

2. Ondorengo esaldiotan kursibaz dagoen aditz jokatugabea kendu eta bere ordez, aditz jokatuaerabili.

- Ixilik egoteko agindu neutsan/nion (deutsat/diot).- Ez etortzeko esan zuen aitak (esan du).- Kontu handiz ibilteko agindu deusku/digu (euskun/zigun).- Ni zuenera joatean zerbait jazoko/gertatuko da.- Holakoren bat zeuri pasatzea nahi nuke.- Atea zabaltzean, negarrez hasi baietz!- Zuk hori egitean nik min handi hartuko dut.- Liburu hau hona ekarteko eman didate (zidaten).- Gauza hauek betetzeko jakinerazten dizkizut.- Liburu bana emon deusku irakasleak irakurteko.- Ekazu boligrafo bat, zure osabari idazteko.- Ekarteko, esan deutsut!- Zuek ikusteko etorri naiz, eta zuen gurasoak ere zuok besarkatzeko etorri dira.- Esan digute zuok etxera eramateko berehalaxe.


- Sólo te digo por eso, para que no le hagas daño.- Habla con tu hermano para que te diga el precio del coche.- Ya es tarde para que Andoni les compre a sus amigos la entradas para el teatro de esta

tarde.- Tienes que seguir duro adelante para que el viento no te lleve las ideas.- Piensa en la blancura de la nieve, para que me digas a qué te recuerda.- Les tiene que gustar la música para que vosotros les regaléis un disco de J.S. Bach.- Parece que no, pero en realidad hace eso para que todos le digan que es simpática.- Te dejaré el coche para que me traigas unas conchas de la playa de Sopelana.- Te lo he dicho a ti para que se lo digas a él; yo no me atrevo.- Para que ellos os lleven las maletas a Barcelona tenéis que decirles que los catalanes les

recibirán siempre bien.- Para que nosotros te traigamos las fotografías, nos tienes que decir qué te pasó al día

siguiente de la fiesta.- Mi primo, el de S. Sebastián, me ha dado unos regalos para que yo se los dé a tu tía.- Te hemos dado hoy al anochecer un juguete para que se lo des a la hija de tu vecina del

quinto piso.

96

- Le he pedido unas flores a la señora de la tienda para que se las mande a mis padres, porser el aniversario de su boda.

- Tienes que ir con el coche para que me traigas todas las cosas que he comprado en laferia de San Bias en Abadiano.

- Les he mandado a mis hermanos rosquillas de Abadiano.- Os daré dinero para que me traigáis caramelos para la garganta.- Tiene que hacer mucho frío para que la vecina del primero nos traiga mantas.- Para que tus padres te traigan los dulces de Francia tendrán que abrir la frontera; pues

ahora está cerrada por el problema de los camioneros.- La situación tiene que cambiar para que ellos nos manden las noticias de Polonia.- Para que la naturaleza nos diga todo lo que tenga que decimos, tenemos que escucharla

con todos nuestros sentidos y con toda calma.- No hace falta que vayamos donde ésa. ¡Para que siempre nos diga lo mismo!

97

ADITZ LAGUNTZAILEA: AHAL ERA

SARRERA

Ahal izatea edo ezina adierazteko darabilgu aditz era hau. Baina, egia esan, ahalmena, hau danorbaitek zerbait egiteko daukan kapazidadea, edo ezina hainbat eratara adierazi daiteke.

1. Gaur Urkiolara joan NAITEKE

2. Urkiolara joan NEINTEKE

3. Urkiolara joan ahal naz.(ahal dut?).

Bereiz ditzagun hiru adierazbideok. Antzekoak izan, eta herriaren ahotan nahasian, sarritan,erabili arren, ez bait dira berdinak.

1. ORAIN ALDIA:joan NAITEKE= puedo o podré ir. Aditzaren prozesua betetzea posible dela,bai sujetuaren aldetik, bai objetuaren aldetik, adierazten duo Beraz, ba, beste ezer baino gehiago "uste"bat adierazten du: Ni Urkiolarajoateko ez dagoela eragospenik.

2. HIPOTETIKOA (gero aldia): Joan NEINTEKE = podría ir. Ahal era honetan zera adierazten da:aditzaren prozesua betetzeko -ni Urkiolara joateko, alegia- eragospenen bat badela edo sujetuaren edoobjetuaren aldetik. Ni Urkiolarajoateko eragospenen bat badela.

2.1. IRAGANEKO HIPOTETIKOA. Joan NEINTEKEEN = pude haber ido, podía haber ido. Honekzera adieraziko luke: aditzaren prozesua noizpait posible izanik, gaur ezinezko dela, posibletasun hutseangelditu bait zen, ahal izate hori. Beraz, lehenago, noizpait, ni Urkiolara joan ahal izan, baina ez nintzalajoan, eta horretan amaitu zela ahalmen guztia. Ni Urkiolarajoatea posible izan zela, baina hori posibleta-sun hori amaitu zela lehenago.

3. INDIKATIBOZKOAORAINA/IRAGANA:Ni joan ahal naz/ni joan ahal izan nintzen. Hemenbereziki azpimarkatzen dena zera da: aditzaren prozesua betetzeko eragozpenik ez dagoela.

101

AHAL ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR':-

Erderazko: puedo. podré... (Etor(ri) NAITEKE = Puedo/Podré venir...)

Oharra

Ahal era honen ordez beste hau erabili ohi da, ahoz behintzat: Neinteke, Leiteke, eta abar.

Ahal era hau, ba dirudi, ahal era baino "GERO" aldi bat gehiago dela. Begira S. Altubek-"Erderismos", 248-250. orr.-

"La frase española "NO PUEDO VENIR" puede traducirse por las dos euskéricas que encabezaneste párrafo -EZIN ETORRI NAIZ/EZIN ETORRI NAITEKE-, según sea el matiz de significacióntemporal que se quiera imprimir a dicha frase.

Algunos escritores... no distinguen la diferencia semántica que presentan las dos locucionesexpuestas...

- Potencial presente: Etorri ahal naiz/Ezin etorri naiz.- FUTURO PRESENTE: Etorri naiteke/Ezin etorri naiteke.El primero se usa cuando el acto está en ejecución. El segundo se usa cuando el acto a que serefiere el nombre verbal debe ser realizado DESPUES del momento en que se habla, aunque lapotencialidad del sujeto sea considerada como actual en dicho momento.

Adizkera honetako NOR-NORI adiz mota ez dogu sartu, bere ordez "hipotetikoa" erabiltzendenez gero. Dena den. batuazkoa ikusi Eraskina 179. orr.

102

NOR NOR

N a N aHa HaDa DaG a -1 te KE Z G a -1 te Z KEZ a Z Z a ZZ a Z e Za Z teDa Z Da Z

NI Naiteke NI NaitekeHI Haiteke HI HaitekeHA Daiteke HA DaitekeGU Gaitekez GU GaitezkeZU Zaitekez ZU ZaitezkeZUEK Zaitekeze ZUEK ZaitezketeHAIEK Daitekez HAIEK Daitezke

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotan aldatu AHALERAKO orainaldia hipotetikora.

- Etorri zaitekez. baina ez dozu inor aurkituko.- Bilaibilidaiteke.bainaalperrik!- Hor egon haiteke txoriei begira hire eskuetara etorriko direlakotan...!- Guztiokeuskaldun izan gaitezke.- Langileaezin daiteke aberastu bere lanetik.- Gaztetan edozein izan daiteke ausarti.- Horren berandu ezin daitezke etorri umeak etxera!- Ni zurekin ezin naiteke bizi!

2. Ondorengoerdal esaldiokeuskeratu egizuz.

- Ese no puede andar bien.- ¿Puedes venir mañana?- No podemos ir al monte.- Con esta llave se puede entrar en tu casa.- Si quieres puedes irte.- No podemos andar derechos mientras tu estás con nosotros.- Nunca pueden venir para la hora.- ¿Es que no puedes andar por el camino?

3. Ondorengo esaldiotan aditz formak singularretik pluralera, eta alderantziz pasatu.

- Eguzkiaren argia ezin daiteke edozelan atzamau.- Animalia batzuk itsasoan nahiz lehorrean bizi daitekez.- Zu. horrela nahi izanez gero. bide zuzenetik ibili zaitezke.- Martxa honetan bagoaz nire indarrak gastatu daitekez.- Moskorra ezin daiteke ardao barik bizi.- Eta alferrak ezin daitekez bizi lanean itota.- Hemen ezin gaitekez txahtxetan ibili. kontuz!- Bihar gurera etorri zaitekeze. gura izan ezkero.

103

AHAL ERA: ORAIN ALDIA.-"ZER-NORK':-

Erderazko: Puedo, podré... (Ekar(ri) daiket = puedo/podré traerlo...)

NOR hirug.

HA I HAIEK

Daiket/Daikedaz

Daikek/DaikeZak

Daikena/Daikenaz

Daike/Daikez

Daikegu/Daikeguz

Daikezu/Daikezuz

Daikezue/Daikezuez

Daikie/Daikiez

HA I HAIEK

Dezaket/DitzaketDezakek/DitzakekDezaken/DitzakenDezake/DitzakeDezakegu/DitzakeguDezakezu/DitzakezuDezakezue/DitzakezueDezakete/Ditzakete

Oharra

Erabilpide oso laburra. NOR = hirugarrena denekoa ahoz entzuten da nohizpeinka, baina bestepertsonetakoak ia inoiz ez. Hori dala ta eraskinean daukazuz. Ikusi 180. orr.

Adizkera honen ordez, hipotetikoa erabili ohi da. Adibidez, "EGIN DAIKEZU"esan beharrean,"EGIN ZEINKE"esan daraagu, bizkaieraz.

Beste euskalkiek biziago darabile Ahal erako orain aldi hau. Gipuzkeraz, adibidez, "Egin DEZA-KET', "Egin NEZAKE'.baino sarriago entzuten da.

Bizkaierazko adizkerari begiratuz, kontuan hartu "EGIN" aditzaren -GI- erraa -1- bakarrik geldi-tzen dela -G- galdu ondorefl.

Berdin, ZER-NORI-NORKahal erako orain aldia, ikusi 181. orr. Eraskinean sartu dut, erabilgarriaez delako.

104

Da-gl KE

Da

NORK I I NOR hirug. NORK

TI I

TK/Na K/N

DeGU -ZA KE GUZU ZUZUE ZUEE Z D(e) it TE

ARIKETAK

1. Ondorengoesaldiotanindikatibozkoahala ahalerazkorapasatu.

- Zuk hau jan ahal duzu.- Zuek ezin dozue ekarri kotxea.- Lantxo hau egin daikezue?- Nikjaso ahal dot lepokada hori, txakada baten.- Egin ahal izango dozue, ala, nik egiten dodana?- Gogoan euki ahal izango dituzue hemen esanak?

2. Hutsunak bete ondorengo esaldiotan, aditz egokia jarriaz.

- Zure lagunak kotxez ekar(ri)- Gure gurasoek ulert(tu)

entzuten dut...!- Zuk aurtengo azterketak ederto gaindi(tu) buru onekoa zara eta.- Eroan Kepa lantegira, bide batez egiten jatzue/zaizue eta?- Zelako ezin ekarri gozokiak...?- Kepak eta Jonek eraman gure amamá.- Hik lan hau errez buka(tu) eta egingo duk?

txistularia eta bertsolariak.guk dinoguna, baina bakoitzak norberarena bakarrik


- NAITEKE

- GAITEZKE

- DAIKIE/DEZAKETE

- DAIKEZUEZ/DITZAKEZUE

- DAIKEDAZ/DITZAKET

4. Ondorengo erdal esaldiok euskeratu egizuz.

- Tu puedes obtener ese puesto de trabajo.- Yo puedo ganar este partido.- Ellos pueden decir todos los disparates que quieran, pero no pueden asustarme.- Si quieres puedes curarlos.- Oye Kepa, ¿puedes llevar este sobre al Sr. Director?

105

AHAL ERA: HIPOTETIKOA (BEHAR BADAm).-"NOR': ERDERAZKO:Podría... (tal vez, pero no es seguro).-

NOR NOR

NIHIHAGUZUZUEKHAIEK

NeintekeHeintekeLeitekeGeintekezZeintekezZeintekezeLeitekez

NIHIHAGUZUZUEKHAIEK

NintekeHintekeLitekeGintezkeZintezkeZintezketeLitezke

(1) Iraganeko NOR-eri dagokion -N- hau erroaren (-1- *EDIN aditzarena edo) ondoren jartzen da.Adibidez, "NeNiteke = NeiNteke".

Adizkera honek ORAINALDIAREN barrutia jan dau: "Ibili zaitekez", baino "Ibili zeintekez" asko eregehiago entzuten da.

NEINTEKE ahoz-ahozko erabilketan behintzat -TE- galdu ondoren 'NEIKE' bihurtzen da, eta bizkaie-razko 'NEIKE' transitiboarekin nahastu. Beraz, kontuz! Iragangaitzetako -TE- hau gordegarria da.

Adizkera berau, eta bardin jarraikoak ere, -N bat gehituz iragana bihurtzen da. Ikusi ondoren, bainaNOR = 3. Bizkaieraz (/J,eta batuaz Z-.

NI NeintekeanHI HeintekeanHA (Z) EitekeanGU GeintekezanZU ZeintekezanZUEK ZeintekezenHAIEK (Z) Eitekezan

NIHIHAGUZUZUEKHAIEK

NintekeenHintekeenZitekeenGintezkeenZintezkeenZintezketenZitezkeen

106

NOR NOR

N en (1) N inH en H inLe Li KEG en -1 te KE Z G in te ZZ en Z Z in ZZ en Z Z in Z teLe Z Li Z

AHAL ERA: IRAGANA.-"NOR':-

NOR NOR

N en N inH en H in

e ZiG en -1 te KE Z aN G in te Z KE eNZ en Z Z in ZZ en Z Z in Z

e Z Zi Z

ARIKETAK

1. Ondorengo esa/diok a/datu egizuz: baiezkakoak ezezka jarri eta a/derantziz, ezezka daudenak,baiezka jarri egizuz.

- Ni ezin naiteke horrela bizi.- Etorri zeintekez gurera bihar iluntzean?- Hori horrela izan leiteke. baina nik ez dut uste.- Honera etor(ri) zeintekeze?- Moskorra ezin daiteke iturriko uraz bizi.- Kepa ta Koldo etxera garaiz etor(ri) litezke.- Baina nora joan eitekezan/zitezkeen ume horreik?- Ordurako hel(du) neintekean. baina... oharkabe denpora pasatu...!- Baina. hori nola izan daiteke. ba?- Hemen ere horrelako zarbait gerta liteke.

2. Ondorengo esa/diott1f1 daukazun hutsunea bete egizu, zeuk egokitzat joten dozun hitz batjarriaz.

- Etxetik lapurrak urten euskuen/atera zitzaizkigun.- Horrenbeste diruz ezin bide honetik ibili. esan zuten.- Argi ez baldin bazabiltza gerta dakizuke/daitekizu.- Mirenek amari lagun bat ordez. bera etorri zitzaion/jakon.- Zu bezalako alfer bat ote liteke lanik egin gabe?- Begirune handiz urreratu gizon handia da eta.

gona polita erosi dozun...! Asko 7ait/jat.- Nondik norako dator bide horretatik?

3. Ondorengo aditz bakoitzaz ba/iaturik esa/di bat egizu.

- ZINTEZKETE/ZEINTEKEZE

- ETOR LEITEKE/LlTEKE

- EZIN GEINTEKEZ/GINTEZKE

107

AHAL ERA: HIPOTETIKOA (BEHAR BADA...).-"NOR-NOR/':-

Erderazko: podría... (tal vez, pero no es seguro) "Etorri neintekizu, nahi izan ezkero".

Oharra (1)

Bizkaierazko adizkera honetan aldakuntza bi egiten dira:

- Elipsis, edo izkutatze bat: -DI- = -1-; -D- galdu egiten da.

- Metatesis edo toki-aldaketa: Nenlteke = Ne I Nteke.

- Batuzko adizkera honetan kontuan hartu: -ZKI- NORI morfema barruan tartekatzen dela.

Adizkera hau -N bat gehituz IRAGANA bihurtzen da: Pude, podía haber...Adibidez, "Etorri neintekizuN =pude (podía)haber(te) venido. Baina NOR= 3. denean BizkaierazNOR=(/>,batuaz NOR = Z-.

108

NOR NORI

H en TH en KILe OG en -di 1 TE Ke-KI GU ZZ en ZU ZZ en ZUE Z eLe E Z

NOR NORI

N en KI TH en KI KlNLe KI OGen KI Z-ki GU KEZ en KI Z-ki ZUZ en KI Z-ki ZUE teLe KI Z-KI E

NIRI GURI .Heintekit Henkidake Heintekigu HenkigukeLeitekit Lekidake Leitekigu LekigukeZeintekidaz Zenkizkidake Zeintekiguz ZekizkigukeZeintekidaze Zenkizkidakete Zeintekiguze ZenkizkiguketeLeitekidaz Lekizkidake Leitekiguz Lekizkiguke

ZURI

Neintekizu NenkizukeHIRI Leitekizu Lekizuke

Neintekik/n Nenkiake/nake Geintekizuz Genkizkizuke

Leitekik/n Lekiake/nake Leitekizuz Lekizkizuke

GeintekiZak/Zan Genkizkiake/nakeLeitekiZak/Zan Lekizkiake/nake ZUEI

Neintekizue NenkizuekeLeitekizue LekizuekeGeintekizuez GenkizkizuekeLeitekizuez Lekizkizueke

HARI HAIEI

Neintekio Nenkioke Neintekie NenkiekeHeintekio Henkioke Heintekie HenkiekeLeitekio Lekioke Leitekie LekiekeGeintekioz Genkizkioke Geintekiez GenkizkiekeZeintekioz Zenkizkioke Zeintekiez ZenkizkiekeZeintekioze Zenkizkioke Zeintekieze ZenkizkieketeLeitekioz Lekizkioke Leitekiez Lekizkieke

ARIKETAK

1. Ondorengoerda/ esa/diokeuskeratu egizuz.

- En cualquier momento podrían entramos los ladrones.- Podría ir a acompañarle a mi madre.- Podrían venir los amigos para ir a dar una vuelta por ahí.- Te podría tocar la lotería cualquier día.- Podría venimos el profesor de matemáticas a casa.- Pudo haberte sucedido algo terrible.- Podíamos haberle ido a visitar al hospital. pero no sabíamos que estuviera ingresado.- Al rico podrían haberle venido los ladrones.- Los amigos podrían venimos a tomar el café en nuestra compañía.

2. Ondorengo indikatibozko adizki hauek, a/datu egizuz aha/ erara.

- Ni ere etorrJ ahal izango nintzan kotxea euki baneu.- Gure aita zenak ezin izaten zuen berandu etorri inoiz.- Etorri ahal duzu hona. mesedez?- Irakaslea etorri alhal jatzuen/zitzaizuen etxera. ezta?- Lapurrak sartu ahal jatzuezan/zitzaizkizuen etxera. beti atea zabalik eukiten zenuten eta.- Amari laguntzera joan ahal zintzakozan/zintzaizkion.- Ixilik ezin egon izaten nintzan.

3. Ondorengo aditz bakoitzaz esa/di bat osotu.

- NEINTEKEEN

- JOAN LEITEKIDAZ/LEKIZKIDAKE

- EZIN HENKIGUKE/HEINTEKIGU

: EGON GEINTEKIZUZ/GENKIZKIZUKE- SAR NENKIOKE/NEINTEKIO

- ETOR LEITEKIOZ/LEKIZKIOKE

-IZAN NEINTEKIEN/NENKIEKEEN

109

AHAL ERA: HIPOTETIKOA (BEHAR BADA...).-"NORK-ZER':-

Erderazko: Podría... Adibidez: Podría vender = Saldu nei(ke).

ZER

it -ZA KE

tete

NIKHIKHARKGUKZUKZUEKHAIEK

NIKHIKHARKGUKZUKZUEKHAIEK

Oharrak

HA / HAIEK HA / HAIEK

Nei/NeizHei/HeizLei/LeizGinei/GineizZinei/ZineizZineie/ZineiezLeie/Leiez

NIK

HIKHARKGUKZUKZUEKHAIEK

Nezake/Nitzake

Hezake/HitzakeLezake/LitzakeGenezake/GenitzakeZenezake/ZenitzakeZenezakete/ZenitzaketeLezakete/Litzakete

edo baita ere: (3)

Neike/ZHeike/ZLeike/ZGeinke/ZZeinke/ZZeinkie/ZLeikie/Z

(1) Iraganeko NORK-eri dagokion -n- hori erroaren -1- ondoren jarri ohi da, bizkaieraz. Adibidez,GeiNke, eta ez "GeNgike", eta gutxiago "GeNike".

(2) Batuaz NORK-eri dagokion -e- horren ondorenez -it- pluralgilea jarri behar denetan -e- galduegiten da. Adibidez, "Nezake", baina "Nitzake", eta ez "Neitzake".

(3) Bizkaieraz forma biak bizi dira: "Egin NEI", eta "Egin NEIKE". Eta herriaren ahotan gehiagoentzuten da "NEI, etab."

(4) Adizkera honetan "NOR-NORK" baino "NORK-ZER(nor) gehiago erabili ohi da. Horregaitik lehenen-goa bakarrik sartu dogu hemen testoan. Beste, NOR-NORK ikusi ERASKINEAN, 182. orrialdean.

Adizkera hau AHAL ERAKO IRAGANA bihurtzen da: hirugarrena denean NORK, kendu L- etabizkaieraz (/>,batuaz Z- jarri. Eta horrez gainera -N iraganaren atzizkia gehitu behar da.

110

NOR ZER NORK

N e N e (2)He HeLe LeG en -gl KE Z GeneZ en Z eneZ en

(1)e Z ene

Le e Le

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotako hutsuna bete egizu aditza egokiro jarriaz.

- Nik senargaia nerekin ekar(ri) / , baina ez du berak nahi izango.- Koldoklanpostu hori irabazi / , baina ez da presentatuko.- Sabinek laguntzat Kepa har(tu) / , baina ez zuen nahi izan.- Lehengo egunean guk Erremon ikus(i) / eta zure errekadua

(tu) / hark, baina ez genkian etxean zegoenik.- Lehenago ere zuek berebil barria ekar(ri) , baina gastuak bildurtu

zinduezan/zintuzten, ezta?- Nahi beste garagardo har(tu)- Oinetako barri batzuk eros(i)

oinetakoz?

har-

egin

hara joandakoan, han ugari dago eta.baina gero zer egingo dogu horrenbeste

2. Ondorengo esaldiotako NOR/ZER guztiak aldatu egizuz: singularrekoak plural era, eta alderantziz.

- Gabaz dabilenak argirik ezin ikusi daike/dezake.- Begi txarrekoak besteren onik ezin ikus(i)daike/dezake.- Baina, gizonak hori nola egin lezake/lei?- Nik neuk, horrelakorikezin neike/nezake egin!- Zure lagunek horrelakoak egin ditzakete/daikiez.- Nork esan lei/lezake ezetzik?- Nahi izanez gero, geuk har(tu) ginei/genezake ardura hori.- Txakurrakezin daike/dezake haturik ikusi bere inguruan.- Zergaitik egin lei/lezake horrelakorik?


- ¿Podríais lIevarme a Gasteiz?- Sí, podríamos lIevarte hasta donde quisieras.- Podríamos perderos con una simple denuncia.- Cualquier momento podrían pillarte en la mentira.

111

AHAL ERA: HIPOTETlKOA (BEHAR BADA...).-"NORK-NORI-ZER':-BIZKAIERAZKOA

Erderazko: Podría... Adibidez, "Neuk ekarri NEI(ki)ZU gura bazengi". Podría traértelo si quisieras...

ZER

Z

ee

Oharra

Erabilpidean, nohizpeinka, AHAL ezaugarri den -KE-, -KI- bihurtzen da. Bai literatura mailan, etabai ahoz-ahozko erabilpide arruntean, Bizkaian, bigarren formak gehiago aurkitzen dira: NEIO,NEIZU, ZINEIO, eta abar. Besteak ez dauke tradizio gehiegirik. Beraz, hobe bigarrenok erabili.

112

NORK NORI ZER NORK NORI

N e T N e THe K/Na He K/NaLe O Le O'G en -gl KE GU Z G ine -gl GUZ en ZU Z ine ZUZ en ZUE e Z ine ZUELe E e Le E

NIRI GURI

Heiket/dai Heikigu/Z Heigu/ZHeikit/Zak Leikigu/Z Leigu/ZLeikit/daZ Leit/LeidaZ Zeinkigu/Z ZineigulZZeinkit/daZ Zineit/Zineidaz Zeinkigue/Z Zineigue/ZZeinkide/Z ZineidelZ Leikigue/Z Leigue/ZLeikide/Z Leide/Z

ZURI

NeikizulZ Neizu/ZLeikizulZ Leizu/Z

HIRI Geinkizu/Z Gineizu/Z

Neikik/Zak Neik/NeizakLeikizue/Z LeizuelZ

Neikin/Zana Neikin/NeikinaZLeikik/Zak Leik/LeiZak ZUEILeikin/Zana Lein/LeinaZ

Neikizue/Z Neizue/ZGeinkik/Zak Gineik/GineizakGeinkin/Zana Ginein/Gineinaz

Leikizue/Z LeizuelZ

LeikikelZGeinkizue/Z GineizuelZ

LeikinelZenaLeikizue/Z LeizueelZ

HARI HAIEI

Neikio/Z Neio/Z Neikie/Z Neioe/ZHeikio/Z Heio/Z Heikie/Z HeielZLeikio/Z Leio/Z Leikie/Z Leiei/ZGeinkio/Z Gineio/Z Geinkie/Z GineielZZeinkio/Z Zineio/Z Zeinkie/Z Zineie/zZeinkie/Z Zineie/Z Zeinkiee/Z Zineie/ZLeikie/Z Leie/Z Leikiee/Z LeielZ

AHAL ERA: HIPOTETIKOA (BEHAR BADA...).-uNORK-NORI-ZER':-BATUAZKOA

Erderazko: Podría... Adibidez, "Neronek ekar niezaioke, nahi baldin baleza". Yo podría traérselo.si quisiera...

NIRI

Hiezadake/HizazkidakeLieza-dake

Zenieza-dakeZenieza-daketeLIeza-dakete

HIRI

Nieza-akeNieza-nake

Lieza-nakeGenieza-akeGenieza-nakeLieza-zaketeLieza-nakete

HARI

Nieza-iokeHieza-iokeLieza-ioke

Genieza-iokeZenieza-iokeZenieza-ioketeLieza-iokete

Oharra

GURI

Hieza-gukeLieza-gukeZenieza-gukeZenieza-guketeLieza-gukete

ZURI

Nieza-zukeLieza-zuke

Genieza-zukeLieza-zuekete

ZUEI

Nieza-zuekeLieza-zueke

Genieza-zuekeLieza-zuekete

HAIEI

Nieza-iekeHieza-iekeLieza-iekeGenieza-iekeZenieza-iekeZenieza-ieketeLieza-iekete

Adizkera hau bitxia da. Ez da bat ere gomendagarri bere erabilpidea.

113

NORK ZER NORI

N ie TH ie KlNL ie iOG enie -ZA Z -ki GU KEZ enie ZUZ enie ZU teL ie E te

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiok aldiz aldatu: orainaldikoak iraganera edo hipotetiko (gero aldira), edoiraganera. Baina beti ahal eraz.

- Apur baten geldi ego n zeintekez?- Kepa ezin daiteke joan ibililaldira.- Hori horrela ere egin zitekeen/eitekean.- Geldi egon geintekezan/gintezkeen. baina ezin izan genuen.- Baleiteke hori horrela izatea. baina nik ez dut sinisten.- Nolako gizon mota izan daiteke mutil hori horren bihotz gogorrekoa izateko?- Ni ezin naiteke zure inguruan bizi!- Gauaz dabiltzenak ezin izan daitezke argi-zaleak.

2. Ondorengo aditz bakoitzaz baliaturik esaldi bat egizu.

- ETOR(I) LlTEKE

- EMAN ZEINKIO/ZENIEZAIOKE

- EKAR(I)LlEZAZKINAKE/LEIKIZANA

- ETOR(I)GAITEKIZUZ/GAKIZKIZUKE

- EROS(I) NEIZUEZ/NIEZAZKIZUEKE

- ERAMAN/EROAN DITZAKE/DAIKEZ

- EROR(I)GEINTEZKE

- SAR(TU)LEITEKIZUZ/LEKIZKIZUKE

3. Ondorengo esaldiotan aurkitzen dituzun hutsunak bete egizuz.

- Langileek edonoiz eska(tu)- Horrela edozein bizi- Hori. gizon hori. ezin- Nik ezelan/inola ere ezin- Batek badaki nondik etor(ri)- Zuk ekar(ri) niri zorionik?- Gutxien uste dutenean lapurrak sar(tu) 7uen gurasoei etxean.- Zu ezin kontu horiekin zeure aitari joan!- Nahi duzuenean bota filme hori aurrei.

- Guk bururik ezin gal(du). baina dirua bai!- Neure anaiari joan laguntzera. zeuk gura izan ezkero.- Esan (zuk niri) herriko alkatea non bizi den?- Odolik gabe bizi al gizonaren bihotza?- Neguan gu ezin itsasoko uretan sartu.- Esan andereiñoak umeei ixilikegoteko. baina ez eutsen/zien kasurik egin.

guri kontua.

izan euskalduna.egin holakorik neure lagun bati.

-n gure arteko gorrotoa.

4. Ondorengo esaldiotako NOR/ZER guztiak eta NORK/ZER guztiok aldatu egizuz: singularrekoakpluralera, eta alderantziz.

- Zure lagunak etorri daitekez. bihar edo etzi.- Mesedetxo bat egin daikedazu/diezadakezu?- Etxera joan zaitekeze/zaitezkete. nahi baduzue.- Dantzariakekar(ri)daikezuz/ditzakezu.jaietarako?- Lanpostu hori lor(tu)daike/dezake.- Ezin geintekez/Gintezkehorrela ibili!- Ikasleak etor(ri)eitekezan/zitezkeen. baina ez ziren etorri.- Joan heintekio/henkiokeosabari berri hauek ematera?

114

- Nik ez nezake/neikehorrelakorik egin. Ezl- Zure lagunek ekar(ri) leikie/lezaketekotxea Bilbotik.- Txarto dabilenak ezin daike/dezake bestern onik inolaz ere ikus(i).- Donostiara eroan/eraman zeinkide/zeniezadakete.- Nork ekar(ri) leikit/liezadake baso bete ur presko iturritik?

115

AGINTE ERA: ADITZ SOILA

Oharrak

(1) Batuazko pluralgileak:-Z- ETORRIeta JOAN aditzekin.-DE- EGONaditzarekin, -TZA-IBIL!aditzarekin.

(2) Bizkaierazko ERDU/ERDUZE(ERDUZIE)jator eta erabilgarri dira, nondik norakoak diren argiez dagoenarren.

Bizkaieraz. NATORREN, GOAZEN, etab. asko erabilten diren ezkero AGINTE ERAN sartuditut. nahiz eta berenez SUBJUNTIBOZKOAKizan morfologia aldetik.

119

AGINTEERA.-"NOR':-ETORRI.IBIL!,JOAN. EGON.

NOR NOR

Ha HaBe -TOR Be -TOR

-BIL -BILZ a -OA Z Za -OA Z/DE/TZAZ a -GO Z e Za -GO ZTE/DE/TZA teBe Z B e Z/DE/TZA (1)

(Natorren) (Noian)Hator Hator Hoa HoaBetor (Datorrela) Betor Beioa (Doiala) Bihoa

(Gatozan) (Goazen)Zatoz (erdu) (2) Zatoz Zoaz ZoazZatoze (erduze) Zatozte Zoaze ZoazteBetoz (datozela) Betoz Beioaz (Doiazala) Bihoaz

(Nabilen) (Nagoen)Habil Habil Hago HagoBebil (Dabilela) Bebil Bego (Dagoela) Bego

(Gabiltzan) (Gagozen)Zabiz/Zabiltza Zabiltza Zagoz ZaudeZabize/Zabiltze Zabiltzate Zagoze ZaudeteBebiz (Dabiltzala) Bebiltza Begoz (Dagozela) Beude

ARIKETAK

1. Ondorengo esa/diotan hutsuneak bete aditz soi/a erabi/iaz.

hona. Kepa! (etorri).hementik (hi joan) etxera. eta ez barriz hona etorri. gero!mutil. etxera!(zuek joan) hemendik, gogaitu egin nozue ta horrenbeste berriketa~.nire altzora, umetxo maite hori!hortxe berton, urreratu barik. (hi egon).azkar ohera, bihar goizean garaiz jaikitzeko!umeak eskolan neu bertara joan arte!

2. Erda/ esa/diok euskeratu egizuz.

- Vete de aquí cuanto antes.- Ven pronto a casa, sin estar hasta última hora.- Andad con cuidado en la carretera!- Estáte quieto, niño!- Venga él mismo inmediatamente!- Que se vaya al cuerno!

3. Ondorengo aditz bakoitzaz esa/di bat egin.

- ZOAZE/ZOAZTE- BEGO- ZABILTZATE

- BEBIL- HAGO- BEBILTZA

- HATOR- ZAUDETE

120

Oharra

(1) NIRI = hiri denenko pluralgílea NORIaurretik jarri ohí da. Beraz, "betorZak" eta ez "betorkaZ".

121

AGINTEERA.-"NOR-NOR/':-ETORRI.

NOR NORI NOR NORI

T KI THa (Za) KlNa (1) Ha KIKlKINBe O Be KIO

-TOR KU -TOR KIGUZa TZU Z Z a Z KIZUZa TZUE Z e Za Z KIZUE teBe KE Z B e Z KIE

NIRI GURI

Hatort Hatorkit Hatorku HatorkiguBetort Betorkit Betorku BetorkiguZatordaz Zatozkit Zatorkuz ZatozkiguZatordaze Zatozkidate Zatorkuze ZatozkiguteBetordaz Betozkit Betorkuz Betozkigu

ZURI

Betortzu BetorkizuHIRI Betortzuz Betozkizu

Betork BetorkikBetoma BetorkinBetorZak Betozkik ZUEIBetornaZ Betozkin

Betortzue BetorkizueBetortzuez Betozkizue

HARI HAIEI

Hatorko Hatorkio Hatorke HatorkieBetorko Betorkio Betorke BetorkieZatorkoz Zatozkio Zatorkez ZatozkieZatorkoze Zatozkiote Zatorkeze ZatozkieteBetorkoz Betozkio Betorkez Betozkie

Oharra

(1) NORI = hiri deneko plurala. bizkaieraz. NORI morfemaren aurretik jarri ohi da. Adibidez."bebiIZak" eta ez haiek hiri "bebilkaZ".

122

AGINTE ERA.-"NOR-NOR!':-IBILI.

NOR NORI NOR NORI

T KITHa (Za) K/Na (1) Ha KIK/KINB e KO Be KIO

-BIL KU -BIL KIGUZa TZA Z Za Z KIZUZ a TZUE Z e Za Z KIZUE te

Be KE Z Be Z KIE

NIRI GUERI

Habilt Habilkit Habilku HabilkiguBebilt Bebilkit Bebilku BebilkiguZabildaz Zabilzkit Zabilkuz ZabilzkiguZabildaze Zabilzkidate Zabilkuze ZabilzkiguteBebildaz Bebilzkit Bebilkuz Bebilzkigu

ZURI

HIRI Bebiltzu Bebilkizu

Bebilk BebilkikBebiltzuz Bebilzkizu

Bebilna BebilkinBebilzak BebilzkikBebilzana Bebilzkina ZUEI

Bebiltzue BebilkizueBebiltzuez Bebilzkizue

HARI HAIEI

Habilko Habilkio Habilke HabilkieBebilko Bebilkio Bebilke BebilkieZabilkoz Zabilzkio Zabilkez ZabilzkigieZabilkoze Zabilzkiote Zabilkeze ZabilzkieteBebilkoz Bebilzkio Bebilkez Bebilzkie

Oharra

NORI = hiri denean NORI morfemaren aurretik jarri ohi da bizkaieraz, NOR-pluralgilea. Adibide:,ubeioaZak" eta ez ubeioakaZ".

123

AGINTE ERA.-uNOR-NOR/':-JOAN.

NOR NORI NOR NORI

T KITH(a) (Za) K/Na (1) H(a) KIK/KINB ei KO B(e) KIO

-OA KU -OA KIGUZ(a) .TZU Z Z(a) Z KIZUZ(a) TZUE Z e Z(a) Z KIZUE teB ei KE Z B(e) Z KIE

NIRI GURI

Hoat Hoakit Hoaku HoakiguBeioat Bihoakit Beioaku BihoakiguZoadaz Zoazkit Zoakuz ZoazkigutZoadaze Zoazkidate Zoazkuze ZoazkiguteBeioadaz Bihoazkit Beioakuz Bihoazkigu

ZURI

HIRI Beioatzu Bihoazkizu

Beioak BihoakikBeioatzuz Bihoazkizu

Beioana BihoakinBeioazak BihoazkikBeioazana Bihoazkin ZUEI

Beioatzue BihoakizueBeioatzuez Bihoazkizue

HARI HAIEI

Hoako Hoakio Hoake HoakieBeioako Bihoakio Beioake BihoakieZoakoz Zoazkio Zoakez ZoazkieZoakoze Zoazkiote Zoakeze ZoazkieteBeiakoz Bihoazkio Beioakez Bihoazkie

Oharra

NORI = hiri deneko NOR plurala NORI morfema ren aurretik jarri ohi da, eta atzetik beste pertso-netan egiten den bezala. Adibidez, haiek-hiri: begoZak, eta ez: begokaZ.

124

AGINTE ERA.-uNOR-NORI".-EGON.

NOR NORI NOR NORI

T KITH a (Za) K/Na (1) Ha KIK/KINBe KO Be KIO

-GO KU -GO KIGUZ a TZU Z Z a Z KIZUZ a TZUE Z e Za Z KIZUE teBe KE Z B e Z KIE

NIRI GURI

Hagot Hagokit Hagoku HagokiguBegot Begokit Begoku BegokiguZagodaz Zagozkit Zagokuz ZagozkiguZagodaze Zagozkidate Zagokuze ZagozkiguteBegodaz Begozkit Begokuz Begozkigu

ZURI

Begotzu BegokizuHIRI Begotzuz Begozkizu

Begok BegokikBegona BegokinBegozak Begozkik ZUEIBegozana Begozkin

Begotzue BegokizueBegotzuez Begozkizue

HARI HAIEI

Hagoko Hagokio Hagoke HagokieBegoko Begokio Begoke BegokieZagokoz Zagozkio Zagokez ZagozkieZagokoze Zagozkiote Zagokeze ZagozkieteBegokoz Begozkio Begokez Begozkie

AGINTE ERA.-'ZER-NORK':-EKARRI. JAKIN.

zer =gauza bat nork ZER=gauza bat NORK

KIKlKINEBe

(Za) KlNa EB e

-KARE -KIE

Be

Z -KAR TZA/ZKI-KI ZU

ZUETE

ZUZUEE

EE

Be

NikHik

HarkGukZukZuekHaiek

NikHik

HarkGukZukZuekHaiek

Oharra

(Dakardan/Zan) Hik Ekark/Ekar itzak

EkarQI3/Ekar itzanHark Bekar/Bekartza

Ekark/ZakEkarna/ZanaBekar/Z

(Dakargun/Zan) Zuk Ekarzu/ Ekar itzazuZuek Ekarzue/ Ekar itzazueHaiek Bekarte/ Bekartzate

Ekarzu/ZEkarzue/ZBekarre/Z

(Dakidan/Zan)Jaiki/ZakJakin/ZanaBeki/Z

Hik Jakik/JakitzakJakin/Jakitzan

Hark Beki/Bekizki(Dakigun/Zan)

Jakizu/ZJakizue/ZBekie/Z

Zuk Jakizu/JakitzazuZuek Jakizue/ JakitzazueHaiek Bekite/Bekizkite

Bizkaierazko "DAKARDAN.DAKARGUN"."DAKIDAN.DAKIGUN"subjuntiboak izan arren aginteeran erabilten dira nohizpeinka. Horregaitik sartu ditut hemen.

Batuaz. pluralgileak: JAKIN aditzaren NORK = hirugarrena denean: -ZKI-; beste guztietan -TZA-.

125

Oharra

Adizkera hau oso gutxi darabilgu.

Badirudi bizkaierazko nori morfemak (st,alna, tso, sku, tsu, tsue, tse) ez litzatekezala erabili behar

adizkera honetan. Baina. "Ekartsozu" gehiago entzuten da "Ekarkozu" baino. eta antzera beste

guztietan.

Elemento objetibo delakoa. ZER = BE (hirugarrenekoa). baina beti (B)E erabiltzen da NORK = hak,

haiek izan ezik. Adibidez, ZUK-HARI-ZERBAITZUK (tráeselos)=ekartsozuz/ekarkozuz. eta ez,

ostera, Bekartsozuz/Bekarrozuz.

126

AGINTE ERA.-"ZER-NORI-NORK':-EKARRI.


st-T KIT

alK/Na K/Na KIK/N K/NtsolO - B E KIO

B E -KAR skulGU Z -KAR Z KIGUtsulZU ZU KIZU ZU

tsuelZU E ZUE KIZUE ZUEB E tse/E E B E KIE TE

NIRI GURI

Ekarda-k/Zak Ekardak/Zkidak Ekarkuk/Zak EkargukEkarda-na/Zana EkardanlZkidan Ekarkun/Zana Ekargun

Bekart/daZ Bekarkit Bekarku/Z Bekarkigu

EkardazulZ Ekardazu Ekarkuzu/Z Ekarguzu

EkardazuelZ Ekardazue EkarkuzuelZ Ekarguzue

Bekarde/Z Bekarkidate Bekarkue/Z Bekarkigute

ZURI

HIRI Bekartzu/Z Bekarkizu

Bekark/ ak BekarkiklZkikBekartzue/Z Bekarkizute

BekarnalZana Bekarkin

Bekarre/Z Bekarkiate ZUEI

Bekarne/Z BekarkinateBekartzue/Z Bekarkizue

Bekartzuee/Z Bekarktzuete

HARI HAIEI

Ekarkok/Zak Ekarriok Ekarkek/Zak Ekarriek

Ekarkon/Zana Ekarkion EkarkenlZana Ekarrien

BekarkolZ Bekarkio BekarkelZ Bekarkie

EkarkozulZ Ekarriozu Ekarkezu/Z Ekarriezu

Ekarkozue/Z Ekarriozue Ekarkezue/Z Ekarriezue

Bekarkie/Z Bekarkiote Bekarke/Z Bekarkiete

ARIKETAK

1. EginAG/NTE ERAKO esa/diak ondoren ematen diren datuez ba/iaturik.

-Itzi bertan I eskuarteko I zeregin I etorri guri I lagun I egin.- Begi I zabaldu I eta I ibiliI azkar I eta I ekarri I ogiak.- Zu I oraintxe I joan I pikutara.- MutilakI etorri I gurera I jaietan I egon gu I eta.- Nire londo I hi joan I oraintxe, gero.- Lagunek I erregalu I hiri ekarri I Paristik.- Baina I niri ekarri I ErrioxatikI ardao gorri.- Betiko I bakean I gure nagusi I egon.- Egon Igu I zain /.1 egon I gu I erene I zer pasauko ere.- AintzinakoI ohitura zaharrak I gure I artera I etorri I barriro.- Joan I hemendik I hi I eta ez gehiago I etorri.- Peru I eta I Marixe I joan I Akerlandara I haize preskua I hartu.

2. Ondorengo esa/diotako NORIZER eta NORKIZERK guztiak a/datu egizuz: singu/arrekoak p/ura/e-ra eta a/derantziz.

- Zatoz hona, ume!- Ekarzu hori tabakorri pakete hori.- Hoakio hari lagun egitera!- Betorkigu zure erreinua.- Begozak guztiak hiri begira, ni ez, ostera!- Zagodaz/zagozkitadi, gauza bera ez dut bi aldiz esango eta!- Jakik egia, behin betiko!- Bekarrez ogiak zure lagunek.- Ekardazu liburu hori.- Bekarnez pitxiak, nik ez dizkinat/deunazat ekarriko eta.- Bekarkue/bekarkigute ardaoa!- Ekardazak/Ekarzkidak oinetakoak, Joxe!- Ekarriozu/ekarkozu aitari tabakoa, ume!- Bekarzue/bekarkizute Ameriketako iseko-osabek zeuk eskatutako gauzak!- Ekarkok/ekarriok aitari pipia; mutil.

127

AGINTE ERA: ADITZ LAGUNTZAILEA

HadiBedi / BizZaitezZaitezteBitez / Bira

Oharrak

- NAITEN eta GAITEZAN berenez subjuntibozkoak dira baina aginte kutsuaz erabilten dira,nohizpeinka.

- BIZ eta BIRA forma soilak dira, eta ez dira laguntzaile bezala hartu behar.

- Adizkera honetan errorik agertzen den ala ez eztabaidagarri litzateke. Horregaitik jarri doguerroaren tokian. Dena den, beste era batera ere uler daiteke. Adibidez, ooBEKlzkiZUEKEoobaleiteke ooBEKIZKIZUEKE"izatea.

131

AGINTE ERA.-uNOR':-

(Naiten)Haite(Hadi)Beite (Bedi)

(Gaitezan)ZaitezZaitezeBeitez (Bediz)

AGINTEERA.-uNOR-NOR/':-

NOR NORI

KITH a KIKlKINaBe KIO

? KIGUZ a KIZU ZZ a KIZUE Z eB e KIE Z

NOR NO RI

KI THa KI KlNBe KI O

? KI GUZ a KI ZKI ZUZa KI ZKI ZUE teBe KI ZKI E

NIRI HIRI HARI

Hakit Hakit Bekik Bekik Hakio HakioBekit Bekit Bekina Bekina Bekio BekioZakidaz Zakizkit Bekizak Bekizkik Zakioz ZakizkioZakidaze Zakizkidate Bekinaz Bekizkina Zakioze ZakizkioteBekidaz Bekizkit Bekioz Bekizkio

GURI ZURI ZUEI

Hakigu Hakigu Bekizu Bekizu Bekizue BekizueBekigu Bekigu Bekizuz Bekizkizu Bekizkizue BekizkizueZakiguz ZakizkiguZakiguze ZakizkiguteBekiguz Bekizkigu

HAIEI

Hakie HakieBekie BekieZakiez ZakizkieZakieze ZakizkieteBekiez Bekizkie

Oharrak

Bizkaieraz, NORK= HIKden ean 'ZER' pluralgilea ez da jarten atzean bizkaierazko legeari jarrai-tuz, NORK hizkiaren aurretik baino. Adibidez: Lleva estos libros a la biblioteca = Liburuok eroanegizak liburutegira. Hau da, eroan egiZak eta ez egikaZ. Bardin emakumeari buruzkoetan,femeninoetan.

Berez, agindu, aurrean daukagunari bakarrik egiten deutsagu: Hiri, Zuri-Zuei, Eta beste pertsoneiburuz ez da aginte era, gurarizko era baino. Adibidez: "Manuelek egin daiala hori", "Manuelekegin begi hori", etab. Bardin lenengo pertsonetakoa ere: "Natorren neure harira", dino hizlariak,baina hau ez da noreberen buruari agintzea, erabagi bat hartzea baino.

Bizkaieraz -GI- erroaren 'G' galdu egiten da gehienetan.

132

AGINTEERA:ORAINALDIA.-uNOR-NORK':-

NOR NORK NOR NORK

NA GI NA ZAGI K/N ZA KlN

BE GI - BE ZAGA GI Z GA it ZA ZU

GI ZU Z it ZA ZUGI ZUE Z it ZA ZUE

BE GI E Z BE it ZA TE

NI HA

Nagik Nazak Egik EzakNagin Nazan Egina EzanNaizu Nazazu Begi BezaNaizue Nazazue Egizu Ezazu

Egizue EzazueBegie Bezate

GU HAIEK

Gagizak Gaitzak Egizak ItzakGagizana Gaitzana Egizana ItzanaGaizuz Gaitzazu Begiz BitzaGaizuez Gaitzazue Egizuz Itzazu

Egizuez ItzazueBegiez Bitzate

AGINTE ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NORI-NORK':-

NIRI

Eida-k/ZakEida-na/ZanaBeit/BeidazEidazulZEidazuelZBeide/Z (1)

leza-dak/leza-ZKI-dakleza-danB;eza-tleza-dazuleza-dazueB;eza-date

GURI

Eigu-kjZak leza-gukEigu-nalZana leza-gunBeigulZ B;eza-guEiguzu/Z leza-guzuEiguzuelZ leza-guzueBeiguelZ B;eza-gute

ZURI

BeizulZBeizuelZ

HARI

Eio-k/ZakEio-na/ZanaBeiolZEiozulZEizozue/ZBeioe/Z

leza-;okleza-z;onB;eza-;oleza-;ozuleza-;ozueB;eza-;ote

Oharrak

HIRI

Bei-kjZakBei-na/ZanaBeie/ZBeinelZ

B;eza-k/B;eza-ZKI-kB;eza-nB;eza-ateB;eza-nate

ZUEI

B;eza-zuB;eza-zute

BeizuelZBeizueelZ

B;eza-zueB;eza-zuete

HAIEI

Eie-k/ZakEie-na/ZanaBeielZEiezulZEiezue/ZBeie(e)/Z

leza-;ekleza-;enB;eza-;eleza-;ezuleza-;ezueB;eza-;ete

(1) Goiko eskeman -bizkaierazkoan- gaur egun Bizkaian bakarrik entzuten diren NORI hizkiaksartu ditut: niri = st; hari = tso; guri = tsu; zuei = tsue hari = tse. Bad;rud; egite erat;k kanpoez litzatekezela erab;l; behar horrela osotutako formak: be;st, beisku, beitsu, beitsue, eistazu,eitsozue, etab.

Gaurko adizkera honeek Bizkai guztian ez dira erabilten, eta ez dauke literaturan ezelakotradiziorik. Besteak egokiagoak dira, eta erabilgarriago, beraz.

133

ZER NORI NORK

T-stE GI NNA KlN Z

BE GI 0- tso - ZGU-sku

E GI ZU-tsu ZU ZE GI ZUE-tsue ZUE Z

BE GI E-tse E Z

ZER NORI NORK

TlE ZA ZKI KlN KlN

BIE ZA ZKI O -GU

lE ZA ZKI ZU ZUlE ZA ZKI ZUE ZUE

BIE ZA ZKI E TE

ARIKETAK

1. Ondorengo esaldiotan bete hutsunak egoki den Uaginteerako" aditza jarriaz.

- Zeure lana amitu ondoren lagun- Egon geldi, ume!- Joan (zuek) amamenera.- Jesarri gizonak, oraindik prisarik ez daukagu eta.- Inor ez hemetik mobidu, gero!- Urreratu irakasleari zeure ondotik pasatzerakoan.- Zoaz eta aurkeztu Alkate Jaunari.- Eh, Taxi, eroan (zuk ni) Artxandara!- Entzun (gu/guri zuk) Jauna!- Kepa, eroan pakete hau Udaletxera.- Har(tu), ume, karamelook biderako.- Eroan ogibitarteko bat (zuek) arratsalderako.- Hi, Patxi, eroan gu gere, heure kotxean S. Mamesera.- Kepak eta Mireneak ekar(ri) hemen behar ditugun gauzak.- Zeure kapazidade guztiak jar(ri) lanean.- Euskalerrian bizitzekotan ikas(i) euskaraz (zuk).- Ikas(si) euskeraz, eta izan euskaldunak.- Ez (guk) euskara baztertu!- Jan ase arte eta ez beti (zuek) gosez ibili.- Maite (guk) herria.- Kanta danok: hauxe da egun alaia!- Zabaldu begiok, mutil, lotan hago eta.- Olentzerok urte berri zorintsu bat (ekarri zuei).- Mesedez, Bilbora eroan (zuk) nire alabatxoa, eta maletak ere

eroan (hari zuk).- Hori disparate hori zeuok esan- Zapaltzaileok, emon

neri, estu eta larri nabil eta.

irakasleari!guri geure buruen jabetasuna.

2. Ondorengo esaldiotan aditz soilak aginte erako aditz parifrastikoz trukatu egizuz.

- Zoaze hemendik, bizkor!- Datozela berehala!- Zabiltzate argi, bestela akabo!- Bego ixilikume hori.- Betorkizuzlagunak zuri laguntzera!- Beioaz gure artetik lotsabakuok, halakuok!- Ez egon hor ume, otzitu egingo zara ta.- Itzartu, Josetxo, itzartu ordua da eta.- Jezarri hortxe, eta egon geldi!- Goazen hemendik.- Kendu nire ondotik, zantar hori!- Ez arritu mutilak,ez arritu!- Natorren harira, dino hizlariak!- Gorde hortxe ate ostean, Idoia, zure bila datoz eta.

3. Ondorengo erdal esaldiok euskeratu egizuz.

- Quítate de ahí delante.- Acércate a tu padre y pídele permiso.- Cuando entréis en clase sentaos enseguida y callad.- No entres en casa hasta que lleguen los demás.- Vete ahora mismo, será lo mejor.- Llévame a Bilbao, por favor.

134

- Llevadlode aquí.- Haz lo que quieras.- Trae vino y nueces.- Llevadnoscon vosotros hasta Burgos.- Que se lo quede para él.- Llevadestos niños a la cama cuanto antes.- Tráele un paquete de DUCADOSa tu padre.- Tráeme la merienda y de paso tráenos los paraguas.- Sacadnos las entradas del cine.- Llévaloa otra parte.- Lléveseloscuanto antes.- Taxi,Taxi! Llévenosa la plaza de la Opera, por favor.- No nos cuentes mentiras: no nos las creemos.

135

ADITZ DEFEKTIBO ETA IRREGULARRAK

EGITE ERA: ORAl N ALDlA.-"ZER-NORI-NORK".-ERITXI/ERITZI. Opinar (NORI = HARI/HAIEI); llamarse.

ZER

De -RITXI

HARI

DeritxatDeritxak/naDeritxoDeritxaguDeritxazuDeritxazueDeritxe

HAIEI

DeritxetDeritxek/naDeritxe

DeritxeguDeritxezuDeritxezueDeritxie

Adibidez

"Zer deritxazu nire lanari?""Txakur honi Zoli deritxo"

Oharra

HARIDeritzatDeritzak/nDeritzoDeritzoguDeritzozuDeritzozueDeritzote

HAIEI

Deritzet (Deriztet)Deritzek/n (Deriztek)Deritze (Derizte)Deritzegu (Deriztegu)Deritzezu (Deriztezu)Deritzezue (Deriztezue)Deritzete (Derizte)

Gaur egun, "llamarse" esanahiaz hirugarren pertsonatik kanpo ez da erabilten; adibidez, "Harkzuri Pepe deritzu".

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-NORI-ZER':-ERITXI/ERITZI.

NORK

NeHe

(Z)eG e (ne) -RITXIZ e (ne)Z e (ne)(Z)e

NORI

TK/NOAGU NZUZUE t-eE t-e

ZER

HARI

NeritxanHeritxanEritxonGeritxanZeritxanZeritxenEritxen

HAIEI

NeritxenHeritxenEritxenGeritxenZeritxenZeritxienEritxien

Adibidez

"Zure aitak ondo eritxon gure asmoari".

HARI

NeritzonHeritzonZeritzonGeneritzonZeneritzonZeneritzotenZeritzoten

Oharra

ZER = singularra beti.NORI = HARI/HAIEI ia gehienetan.

HAIEI

Neritzen (nerizten)Heritzen (herizten)Zeritzen (zerizten)Generitzen (generizten)Zeneritzen (zenerizten)Zeneritzaten (zeneriztaten)Zeritzeten (zerizteten)

139

NORI NORK

T TNNa K/NO/AGU GUZU ZUZUE ZUEE tE

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-uNOR-NORr-- ERIONr JARION. Erderazko: manar, destilar, gotear...

NOR = ha/haiek NORI

Da Z- ki

TKINaOGUZUZUEE Z

Oharra

-RI

NORI = HARI gehienetan.NOR = HA ia beti. Inoiz baitaNOR = HAIEK ere.

Da

NOR = HAlHAIEK eta NORI = HARI/HAIEI adizkiak erabili ohi dira.

EGITE ERA: IRAGANA.-uNOR-NOR/':-ERIONr JARION.

-RI

ZER

Ze

Ze

HA HAIEK HA HAIEK

Erien Eriezan

Zeridan

Zerian/nanZerionZerigunZerizunZerizuenZerien

ZerizkidanZerizkian/nanZerizkionZerizkigunZerizkizunZerizkizuenZerizkien

Erion Eriozan

Oharra

NOR eta NORI. biak hirugarrenekoak direneko adizkera litzateke gaur erabiltzen den bakarra.

140

HA HAIEK HA HAIEK

Darit Daridaz Darit Darizkit

Darik/n Darizak/naZ Darik/n Darizkik/nDARIO Darioz Dario Darizkio

Darigu Dariguz Darigu DarizkiguDarizue Darizuez Darizue DarizkizueDARIE Dariez Darie Darizkie

Oharra

NORI-TA/NaOGU NZUZUE

Z- ki E Z

EGITE ERA: ORAl N ALDIA.-'ZER-NORK': IRUDI.-Erderazko: Parecer, asemejar...

ZER/ha NORK

TK/N

D = ha-IRUDI GU

ZUZUEt E

DiruditDirudik/nDirudi

DirudiguDirudizuDirudizueDirudie

DiruditDirudik/nDirudiDirudiguDirudizuDirudizueDirudite

Adibidez

-"Zer dirudizu, Peru? Zer dirudizu?"-"Kitterrie, Marixe, kitterrie".

EGITE ERA: IRAGANA.-uNORK-ZER':-IRUDI.

NORK

NHZG (en)Z (en)Z (en)Z

ZER

-IRUDI aN

t et e

Oharra

Bizkaieraz NORK = HAREK denekoa da erabiliena.

NirudianHirudian(Z)lrudianGirudianZirudianZirudien(Z)lrudien

NirudienHirudienZirudienGenirudienZenirudienZeniruditenZiruditen

141

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NORK': IRAUN. Erderazko: durar, continuar...

ZER NORK

TKlNa

Oharra

D ZER/NOR = HA beti: zerbait.-IRAU GU

ZUZUEt E

DirautDiraukjnaDIRAUDirauguDirauzuDirauzueDIRAUE

DirautDirauk/naDirauDirauguDirauzuDirauzueDiraute

Adibidez

"Zure aitak lanean dirau oraindik"."Gorrotoak eta ikusi-ezinak ba diraue gure artean oraindik.....

EGITE ERA: IRAGANA.-uNORK-ZER':-IRAUN.

NORK

NHZG (en)Z (en)Z (en)Z

ZER

Oharra

-IRAU N Bizkaieraz. behintzat, hirugarrenpertsonakoa bakarrik erabili ohi da.

tete

Zirauan

NirauenHirauenZirauenGenirauenZenirauenZenirauetenZirautenZirauen

Adibidez

"Gure gurasoen denporan berbeak berba zirauan beti.....

142

EGITE ERA: ORAl N ALDIA.-'ZER-NORK':-JARDUN/IHARDUN.

ZER NORK

TKlN

D-IHARDU GU

ZUZUEt E

Oharra

Aditz honek beti INESIBOA eskatzen dau. Bere osagarria ZERTAN kasuan jarri behar da.

DihardutDiharduk!nDihardu

DiharduguDiharduzuDiharduzueDihardue

DihardutDiharduk/nDiharduDiharduguDiharduzuDiharduzueDihardute

Adibidez

"Zertan diharduzue hor, baztarrean?""Ixileko kontutxoak kontetan dihardugu".

EGITE ERA: IRAGANA.-uNORK-ZER':-JARDUN/IHARDUN.

NORK

NHZG in,enZ in,enZ in,enZ

ZER

-IHARDU a,eN

t et e

NiharduanHiarduanZiarduanGinarduanZinarduanZinarduenZiarduen

NiharduenHiarduenZiharduenGeniharduenZeniharduenZenihardutenZiharduten

Oharra

Kontuan hartu, aditz hau besteokin hartu-emonetan jartzekoa dela: IBIL!, ARITU/ARI IZAN, etabatzuetan EGON aditzarekin ere bai.

143

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NORI-NORK':-ERAGON. Erderazko: ocuparse en... JARDUN-en antzeko.

ZER = ha NORI = hari NORK

TKlN

Da io-RAGO GU

ZUZUEE

Oharra

NORI = HARI. Beti gauza bati buruzko ekintza adierazten da.

DaragoiotDaragoiok/nDaragoioDaragoioguDaragoiozuDaragoiozueDaragoie

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NORK-NORI-ZER':-ERAGON.

NORK Nori = hari ZER

N eHe

eGeZ eZ e

e

iO-RAGO N

ee

-Neragoion-HeragoionERAGOION

-Geragoion-Zeragoion-ZeragoienERAGOIEN

Oharra

Adizkera hau Bizkaiko eskualde baten -Orozko aldean- bakarrik bizi da. Baina. Txorierrian ere"murmurar" esanahiaz erabili ohi da.

NORK = HA/HAIEK denekoa da gehien erabilten dena.

144

EGITE ERA: EUTSI. Estar contigua una cosa a otra.

Deutsa(la) Eutsa(n)-Ia

Deutsie(la) Eutsie(n)-Ia

Adibidez

-Garajea etxeari dautsala egin dogu.-Zuen soloak gureei dautsiela dagoz.-Iturria eskoleari eutsala egoten zan.-Giltzari deutsala ikusi doto (Le he visto asiéndose de la llave)

Azkue, Morfología, pág. 701, E.

AGINTE ERA: EUTSI. Agárralo, Ten, Tómalos...

(H)Autso(k)(H)AutsonaBeutso

EutsiEutsie

(Beutse)

(H)Autsozak(H)Autsozana

(Beutsoz)EutsizEutsiez

(Beutsez)

Adibidez

-"Autso, Txordon, artz orri ta nik iñez da ida". (Sujeta, Ordoño, a ese oso y yo haré huida.Refranes.y Sentencias, n.O422).

-"Autso, txakurra eta ixilik egon hadi".

-"Eutsiz honek papelok eta gorde eizuz ondo".

Oharrak

Eutsi/Z; eta Eutsie/Z egiazko aginte erak baino beste erabilpide bateko itxura gehiago dauke.Etorri hona! Egon hor! eta holako erabilpidetik letorke, plural morfema eta zuek-eri dagokion -emorfema gehituta.

- ..

Beste sasi-agintera -Azkuek: "imperativo barato", o.c. 701. orr. batzuk ere badarabilguz eguneroahotan: Eutsiok/Eutsion; Eutsiek/Eutsien. Eutsiozu/Eutsiezu; Eutsiozue/Eutsiezue. Erabilpide hone-tan, erderazko SUJETARLE esanahia eukiko leuke.

145

EGITEERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORI':-ATXEKI/ATXIKI. Erderazko:Adherir...

Oharra

Pertsona guztiak dituenarren NOR = HA/HAIEK erabiltzen da gehien.

NIRI GURI

HatxekitDatxekitZatxezkitZatxezkidateDatxezkit

HatxekiguDatxekiguZatxezkiguZatxezkiguteDatxezkigu

ZURI

HIRI

NatxekizuDatxekizuGatxezkizuDatxezkizu

Natxekit/nDatxekik/nGatxezkikfnDatxezkik/n

ZUEI

NatxekizueDatxekizueGatxezkizueDatxezkizue

HARI HAIEI

NatxekioHatxekioDatxekioGatxezkioZatxezkioZatxezkioteDatxezkio

NatxekieHatxekieDatxekieGatxezkieZatxezkieZatxezkieteDatxezkie

Oharra

"ATXEKI"aditz hau bizkaierazko"EUTSI" aditzarekin hartu emonetan jarri behar litzateke. Bienesanahia antzerakoa da eta. Adibidez: "Etche horri datchizkola baziren bi eritegi": Touchantcette maison. il y avait deux hópitaux. Ikusi P. Lafitte. GRAMMAIRE BASQUE. 270. orr. n.O548.

Gramatika honek ATCHIKI aditzari esanahi bi damotsoz: attenant a, eta attaché a bestea.

146

NOR NORI

N a THa KlNDa OGa -TXE Z- ki GUZa Z- ki ZUZe Z- ki ZUE teDa Z- ki E

EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-'ZER-NORI-NORK':-*ERAUTSI/*IRAUTSI. (replicar, reponer...)

NIRIDiraustak/ZakDiraustana/ZanaDiraust/aZDiraustazu/ZDiraustazue/ZDirauste/Z

HIRIDirauat/aZatDiraunat/ZanatDiraua/ZDirauna/ZDirauagu/ZDiraunagu/ZDiraue/ZDiraune/Z

HARIDirautsat/daZDirautsak/ZakDirautsana/ZanaDirautso/ZDirautsagu/ZDirauts~zu/ZDirautsazue/ZDirautse/Z

GURIDirauskuk/ZakDirauskun/ZanaDirausku/ZDirauskuzu/ZDirauskuze/ZDirauskue/Z

ZURIDirautsut/daZDirautsu/ZDirautsugu/ZDirautsue/Z

ZUEIDirautsuet/daZDirautsue/ZDirautsuegu/ZDirautsuee/Z

HAIEIDirautset/daZDirautsek/ZakDirautsen/ZanaDirautse/ZDirautsegu/ZDirautsezu/ZDirautsezue/ZDirautsie/Z

147

ZER NORI NORK

ST TA;Na K/NaTSA

D -IRAU SKU GU ZTSU ZUTSUE ZUETSE E

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-NORI-ZER".-*ERAUTSI/*IRAUTSI.

ZER

Z N

e

148

NIRI GURI

Ziraustan/ZanZirausten/Zan

Zirauskun/ZanZirauskuen/Zan

HIRI ZURI

Zirauan/aZanZiraunan/Nazan

Zirautsun/ZanZirautsuen/Zan

HARI ZUEI

Zirautsan/ZanZirautsen/Za n

Zirautsuen/ZanZirautsueen/Zan

HAIEI

Zirautsen/ZanZirautsien/Zan

NORK NORI-ST

AlNaZ TSA

-IRAU SKUTSUTSUE

Z TSE

ARIKET AK


-¿Qué te parece lo que dijo Pedro el otro día?- Me parece que hoy no vendrán.- ¡Pareces tonto, hombre, cállate!- Esto parece algo bueno, pero a veces las apariencias engañan.- Al principio me parecía bien, pero luego cambié de idea.- ¿Qué te pareció la obra que representaron anoche?- Les parece bien que vayamos todos el domingo a su casa: nos prepararán la comida.- Llevaba el vaso lleno y cayéndosele el líquido.- Al sabio le brotan palabras de sabiduría, y al idiota estupideces.- ¿Qué parecen esos montones de piedras?- Sí, yo parecía un zapatero, pero tú parecías un idiota.- Yo no salgo mientras dure la tormenta.- Hay que trabajar, que el dinero no dura siempre.- Mientras vosotros continuáis trabajando, yo voy a vigilar al niño.- Después de varias horas todavía continuaban jugando a cartas.- ¿Qué andas haciendo ahí?- Pues nada, aquí ando, trabajando un poco, abriendo esta zanja.- ¿Qué están haciendo los niños? - Están jugando, y todavía creo que continuarán haciéndo-

lo un buen rato.- Hemos construido el garaje contiguo a la casa.- Toma, Canelo (Canelo= txakurra), este hueso y ¡cállate!


- NERITXAN/.NERITZON

- DERITXAGU/DERITZOGU

- GENERITZEN/GERITXEN- DARIO

- DARIZKIE/DARIEZ

- ZERION/ERION- DIRUDIT

- ZIRUDITEN/IRUDIEN

- DAIRAUE/ DIRAUTE

- ZIRAUEN/ ZIRAUTEN- NIHARDUAN

- DIHARDUGU

- DARAGOIO- DATXEKIO

- DATXEZKIE

3. Ondorengo esa/diotan hutsuneak bete aditza egokiro jarriaz.

- Zuk horrela egiteari nik ondo- Nik egin nuenari zer- Aitzari ura

(eritzi)zuek? (eritzi)

, eta guzurtiari guzurrak

149

zuk (irudi), baina zuk Jairnito

- Horrela jantzita rnozorroa- Nik era hartara antzaldatuta txarlot

(irudi iraganean)- Zeru lurrak artean nire hitzak ez dira aldatuko (iraun)- Hurrengo egunean ere jokoan oraindik horreik (iraun)- Zertan urne horrek, hor? (ihardun)- Ba, nik zuri, hori horrela ez dela (*erautsi)

150

ERASKINA

EGITE ERA: ADITZ SOILAK

(11(11

EGITE ERA: ORAl N ALDIA.-"NOR-NORJ':-EGON, ETORRI, ISIL!, JOAN.

NOR NORI NOR NORI

Na TOR T - kit Na TOR KITHa SIL K/Na- Kik!kina HA SIL K/N

OA KO- kio OA KIOGA GO KU- kigu Z GA GO Z KIGUZA TZU-kizu Z ZA Z KIZUZA TZUE-kizue Z e ZA Z KIZUE tE

KE- kie KIE

NIRI HIRI GURI ZURI ZUEI

z Hagot Hagokit Nagok!na Nagokik/n Hagoku Hagokigu Nagotzu Nagokizu Nagotzue Nagokizueg Zagodaz Zagozkit Gagozak/zana Gagozkik/n Zagokuz Zagozkigu Gagotzuz Gagozkizu Gagotzuez GagozkizueW Zagodaze Zagozkidate Zagokuze Zagozkigute

a: Hatort Hatorkit Natork/na Natorkik/n Hatorku Hatorkigu Natortzu Natorkizu Natortzue NatorkizueZatordaz Zatozkit Gatozak/zana Gatozkik/n Zatorkuz Zatozkigu Gatortzuz Gatozkizu Gatortzuez Gatozkizue

t¡j Zatordaze Zatozkidate Zatorkuze Zatozkigute

Habilt Habilkit Nabilk/na Nabilkik/n Habilku Habilkigu Nabiltzu Nabilkizu Nabiltzue Nabilkizueg Zabildaz Zabilzkit Gabilzak/zana Gabilzkik/n Zabilkuz Zabilzkigu Gabiltzuz Gabilkizuz. Gabiltzuez Gabilzkizue

Zabildaze Zabilzkidate Zabilkuze Zabilzkigute

z Hoat Hoakit Noak/na Noakik/n Hoaku Hoakigu Noatzu Noakigu Noatzue Noakizue

c5 Zoadaz Zoazkit Goazak!zana Goazkik/n Zoakuz Zoazkigu Goatzuz Goazkizu Goatzuez Goazkizue"""') Zoadaze Zoazkidate Zoakuze Zoazkigute

U1 EGITE ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORK':-EDUKI, ERABILI, EKARRI, EROAN/ERAMAN.O)

INOR NORK NOR NORK

Na T Na THa

-UKa K/Na HA-UKa

K/N-----

-RABIL- -----

-RABILGa

-KARGU Z Ga

-KARtza GU

Za-ROA

ZU Z Za-RAMA

tza ZUZa e ZUE Z Za zte(1 ) ZUE

E ----- TE

NI HI GU ZU ZUEK

Nauka-k/na Naukak/n Haukat Haukat Gauka-zak/zana Gauzkak/n Zaukadaz Zauzkat Zaukiedaz ZauzkatetNauka Nauka Hauka Hauka Gaukaz Gauzka Zaukaz Zauzka Zaukiez ZauzkateNaukazu Naukazu Haukagu Haukagu Gaukazuz Gauzkazu Zaukaguz Zauzkagu Zaukieguz ZauzkateguNaukazue Naukazue Haukie Haukate Gaukazuez Gauzkazue Zaukiez Zauzkate Zaukieez Zauzkate(te)Naukie Naukate Gaukiez Gauzkate

Narabil-k/na Narabilk/n Harabilt Harabilt Garabil-zak/zana Garabiltzak/n Zarabildaz Zarabiltzat Zarabiledaz ZarabiltztetNarabil Narabil Harabil Harabil Garabilz Garabiltza Zarabilz Zarabiltz Zarabilez ZarabilzteNarabilzu Narabilzu Harabilgu Harabilgu Garabilzuz Garabiltzazu Zarabilguz Zarabiltzagu Zarabileguz ZarabilzteguNarabilzue Narabilzue Harabile Harabilte Garabilzuez Garanbiltzazue Zarabilez Zarabiltzate Zarabileez Zarabilzte(te)Narabile Narabilte Garabilez Garabiltzate

Nakark-k/na Nakark/na Hakart Hakart Gakar-zak/zana Gakartzak/n Zakardaz Zakartzat Zakarredaz ZakarztetNakar Nakar Hakar Hakar Gakarz Gakartz Zakarz Zakartza Zakarrez ZakarzteNakarzu Nakarzu Hakargu Hakargu Gakarzuz Gakartzazu Zakarguz Zakartzagu Zakarreguz ZakarzteguNakarzue Nakarzue Hakarre Hakarte Gakarzuez Gakartzazue Zakarrez Zakartzate Zakarriez Zakarzte(te)Nakarre Nakarte Gakarrez Gakartzate

Naroa-k/na Naramak/n Haroat Haramat Garoa-zak/zana Garamatzak/n Zaroadaz Zaramatzat Zaroedaz ZaramaztetNaroa Narama Haroa Harama Garoaz Garamatza Zaroaz Zaranatza Zaroez ZaramazteNaroazu Naramazu Harogu Haramagu Garoazuz Garamatzazu Zaroaguz Zaramatzagu Zaroeguz ZaramazteguNaroazue Naramazue Haroe Haramte Garoazuez Garamatzazue Zaroez Zaramatzate Zaroeez Zaramazte(te)Naroe Naramate Garoez Garamatzate

Oharra

(1) NOR = ZUEK: pluralgilea -ZTE- (eta ez -TZA-). EUKI aditzarekin pluralgilea -Z- (eta ez -TZA).

HentorkidanZentorkidazanZentorkidezan

HinoakidanZinoakidazanZinoakidezan

HenbilkidanZenbilkidazanZenbilkidazen

HengokidanZengokidazanZengokidezan

Oharra

NIRI

HentorkidanZentozkidanZentozkidaten

HindoakidanZindoazkidanZindoazkidaten

HenbilkidanZenbilzkidanZenbilzkidaten

HengokidanZengozkidanZengozkidaten

HIRI

Nentorkian/nanGentorkiazan/Nazan

Ninoakian/nanGinoakiazan/Nazan

Nenbilkian/nanGenbilkiazan/nazan

Nengokian/nanGengokiazan/nazan

Nengokian/nanZentorkiguzan

Nindoakian/nanGindoazkian/nan

Nenbilkian/nanGenbilzkian/nan

Nengokian/nanGengozkian/nan

(J1..,¡

Adizkera honeik oso gutxi erabili ohi dira. Horregaitik ERASKINEAN sartu dira.NORI = ZURI eta ZUEI denetako adizkerak, goitik behera errezkadan daukazuz, alborantz plurala egiten dutelarik.Adibidez, Nenbilkizun/Nenbilkizuen, Nentorkizun/Nentorkizuen,eta abar.

EGITE ERA: IRAGANA.-uNOR-NORr-ETORRI, JOAN, ISIL!, EGON.

NOR NORI NOR NORI

N en KIT N en KITH en

-TOR KI/KINa H en-TOR

KIK/N----

-OAKIO ----

-OAKIO

G en-SIL

KIGU Z aN G en-SIL

Z KIGU NZ en

-GOKIZU Z Z en

-GOZ KIZU te

Z en KIZUE e Z ---- KIEKIE

GURI ZURI-ZUEI

Hentorkigun Hentorkigun Nentorkizu-n/enZentorkiguzan Zentozkigun Gentorkizu-zan/ezanZentorkiguezan Zentozkihuten

Nentorkizu-n/enGentozkizu-/en

Hindoakigun Hindoakigun Nindoakizu-n/enZindoazkigun Zindoazkigun Gindoakizu-zan/ezanZindoazkiguten Zindoazkiguten Nindoakizu-n/en

Gindoazkizu-n/enHenbilkigun Henbilkigun Nenbilkizu-n/enZenbilzkigun Zenbilzkigun Genbilkizu-zan/ezanZenbilzkiguten Zenbilzkiguten

Hengokigun Hengokigun Nengokizu-n/enZengozkigun Zengozkigun Gengokizu -zan/ezanZengozkiguten Zengozkiguten Nengokizu-n/en

Gengozkizu-n/en

U100

EGITE ERA: IRAGANA.-uNOR-NORK':-EROAN/ERAMAN. EKARRI. EdUKI.

Zenkarredazan I Zenkarrezan I Zenkarreguzan I Zenkarriezan . Zinderamaztedan I Zinderamazten I Zinderamaztegun I Zinderamazte(te)gunZUEK Zeroedazan I Zeroezan I Zeroeguzan I Zeroiezan . Zinduzkatedan I Zinduzkaten I Zinduzkategun I Zindukate(te)n

Zeunkadezan I Zeunkezan I Zeunkeguzan I Zeunkiezan

(1) Euskaltzaindia, EUSKAL ADITZ BA TUA, 117. orrialdea.

NOR NORK NOR NORK

NEN T Da N NIND T NHEN ROA A/NA N HIND KIN N

KAR - RAMAGEN UKA GU Z N GIND UKA TZA GU NZEN ZU Z N ZIND TZA ZU NZEN ZUE e Z N ZIND ZTE ZUE N

E TE

NI HI GU ZU

Nenkar-an/nan Baturako aditz Henkardan Genkarza-n/nan Zenkardazan

Nenkarren hau ez da kon- Henkarren Genkarzan Zenkarzan

Nenkarzun tuan hartu (1). Henkargun Genkarzuzan Zenkarguzan

Nenkarzuen Nenkarren Genkarzuezan Zenkarrezan

Nenkarren Genkarrezan

Neroa-an/nan Ninderama-an/nan Heroadan Hinderamadan Geroaza-n/nan Ginderamatza-an/nan Zeroadazan Zinderamatzadan

Neroan Ninderaman Heroan Hinderaman Geroazan Ginderamatzan Zeroazan Zinderamatzan

Neroazun Ninderamazun Heroagun Hinderamagun Geroazuzan Ginderamatzazun Zeroaguzan Zinderamatzagun

Neroazuen Ninderamazuen Heroen Hinderamaten Geroazuezan Ginderamatzazuten Zeroezan Zinderamatzaten

Neroen Ninderamaten Geroezan Ginderamatzaten

Neunk-an/nan Ninduka-anlnan Heunkadan Hindukadan Geunkaza-n/nan Ginduzkalan/nan Zeunkadazan Zinduzkadan

Neunkan Nindukan Heunkan Bindukan Geunkazan Ginduzkan Zeunkazan Zinduzkan

Neunkazun Nindukazun Heungakun Hindukagun Geunkazuzan Ginduzkazun Zeunkaguzan ZinduzkagunNeunkazuen Nindukazuen Heunken Hindukaten Geunkazuezan Ginduzkazuen Zeunkiezan Zinduzkaten

Neunkien Nindukaten Geunkiezan Ginduzkaten

EGITE ERA: IRAGANA.-uNORK-NOR/-ZER':-ERABILI.

NOR

NeHe

eG e -RABILZeZe

e

NIRI

Herabilsta-n/ZanErabilsta-n/ZanZerabilsta-n/ZanZerabilste-nlZanErabilste-n/Zan

HIRI

Nerabila-n/ZanNerabilna-n/ZanErabila-n/ZanErabilna-n/ZanGerabila-n/ZanGerabilna-n/ZanErabile-n/ZanErabilne-n/Zan

<11c.o

HARINerabiltsa-n/ZanHerabiltsa-n/ZanErabiltsa-n/ZanGerabiltsa-n/ZanZerabiltsa-n/ZanZerabiltse-n/ZanErabiltse-n/Zan

NORI

STA/NaTSO/TSASKUTSUTSUE eTSE e

ZER

aN

Herabi/-kidan/herabi/-Z-kidanZerabi/-kidanZenerabil-kidanZenerabi/-kidatenZerabi/-kidaten

Nerabil-kianNerabi/-kinanZerabi/-kianZerabi/-kinanGenerabil-kianGenerabi/-kinanZerabi/-kianZerabil-kinan

Nerabi/-kionHerabi/-kionErabi/-kionGenerabi/-kionZenerabi/-kionZenerabi/-kionZerabil-kioten

NORK

N eHeZeGene -RABIL ZZ eneZ eneZe

ZER NORI

KITKIKjKINKIOKIGU NKIZUKIZUE teKIE te

GURI

Herabilsku-n/ZanErabilsku-n/ZanZerabilsku-n/ZanZerabilskue-n/ZanErabilskue-n/Zan

ZURI

Nerabiltsu-n/ZanErabilstu-n/ZanGerabiltsu-n/ZanErabiltsue-n/Zan

ZUEI

Nerabiltsue-n/ZanErabiltsue-n/ZanGerabiltsue-n/ZanErabiItsuee- n/Zan

HAIEI

Nerabiltse-n/ZanHerabiltse-n/ZanErabiltse-n/ZanGerabiltse-n/ZanZerabiltse-n/ZanZerabiltsie-n/ZanErabiltsie-n/Zan

Herabi/-kigunZerabil-kigunZenerabil-kigunZenerabi/-kigutenZerabi/-kiguten

Nerabi/-kizunZerabi/-kizunGenerabi/-kizunZerabil-kizuten

Nerabi/-kizuenZerabil-kisuenGenerabil-kizuenZerabi/-kizuten

Nerabi/-kienHerabi/-kienErabi/-kienGenerabi/-kienZenerabil-kienZenerabil-kietenZerabi/-kieten

NORK

EGITE ERA: IRAGANA.-"NORK-NORI-ZER':-EROAN/ERAMAN.

ZER

N eHe

eG e -ROAZ eZ e(1)

e

NORI

STA/NaTSOITSASKU ZTSUTSUE eTSE e

aN

NIRIHeroasta-n/ZanEroasta-n/ZanZeroasta-n/ZanZeroaste-n/ZanEroaste-n/Zan

Herama-kidan/ZkidanZerama-kidanZenerama-kidanZenerama-kidatenZerama-kidaten

HIRINeroa-n/Zan Nerama-kianNeroa-nan/Zanan Nerama-kinanEroa-n/Zan Zerama-kianEroa-nan/Zanan Zerama-kinanGeroa-n/Zan Generama-kianGeroa-na-n/Zanan Generama-kinanEroe-n/Zan Zerama-kiatenEroe-nan/Zanan Zerama-kinaten

HARINeroatsa-n/ZanHeroatsa-n/ZanEroatsa-n/ZanGeroatsa-n/ZanZeroatsa-n/ZanZeroatse-n/ZanEroatse-n/Zan

Nerama-kionHerama-kionZerama-kionGenerama-kionZenerama-kionZenerama-kiotenZerama-kioten

CJ).....

(1) Bizkaieraz NORK = GUK, ZUK, ZUEK deneko -N- ez da sartzen. Euskeran -N-, -L- ondorenezin da -R- ahozkia jarri. Horrela: "EnDrike", eta ez "Enrike"; bardin, "aIDrebez", eta ez"alrebez". Salbuespen bakarra: "INRI".

NORK ZER NORI

N e KITHe KIKjKINZe KIOGene -RAMA Z KIGU NZ ene KIZUZ ene KIZUE teZe KIE te

GURIHeroasku-n/Zan Herama-kigunEroasku-n/Zan Zerama-kigunZeroasku-n/Zan Zenerama-kigunZeroaskue-n/Zan Zenerama-kigutenEroaskue-n/Zan Zerama-kiduten

ZURINeroatsu-n/Zan Nerama-kizunEroatsu-n/Zan Zerama-kizunGeroatsu-n/Zan Generama-kizunEroatsue-n/Zan Zerama-kizuten

ZUEINeroatsue-n/Zan Nerama-kizuenEroatsue-n/Zan Zerama-kisuenGeroatsue-n/Zan Generama-kizuenEroatsuee-n/Zan Zerama-kizueten

HAIEINeroatse-n/Zan Nerama-kienHeroatse- n/Zan Herama-kienEroatse- n/Zan Zerama-kienGeroatse-n/Zan Generama-kienZeroatse-n/Zan Zenerama-kienZeroatsie-n/Zan Zenerama-kietenEroatsie-n/Zan Zerama-kieten

ONDORIOZKO ERA: ADITZ SOILAK

BALDIN ERA: "NOR-NOR/':-EGON.

HARI

BanengokoBahengokoBalegokoBagengokozBazengokozBazengokozeBalegokoz

BanengokioBahengokioBalegokioBagengozkioBazengozkioBazengozkioteBalegozkio

Oharra

(J)U1

HAIEI

BanengokeBahengokeBalegokeBagengokezBazengokezBazengokezeBalegokez

BanengokieBahengokieBalegokieBagengozkieBazengozkieBazengozkieteBalegozkie

Adizkera honek baditu beste personei dagozkienak ere. Baina, ez dira erabilten, ez ahoz, ez eta idatziz ere. Horregaitik ez ditugu sartuazalketa honetan.

NOR NORI

N en TH en KlNaLe KO

BA G en GO KU ZZ en TZU ZZ en TZUE Z eLe KE Z

NOR NORI

N en KITH en KlNLe KIO

BA G en GO Z KIGUZ en Z KIZUZ en Z KIZUE teLe Z KIE

(J)(J)

BALDIN ERA: uNOR-NOR/':-ETORRI.

BahentortBaletortBazentortazBazentortazeBaletortaz

NIRI

BahentorkitBaletorkitBazentozkitBazentozkidateBaletozkit

BahentorkuBaletorkuBazentorkuzBazentorkuzeBaletorkuz .

GURI

BahentorkiguBaletorkiguBazentozkiguBazentozkiguteBaletozkigu

BanentorkoBahentorkoBaletorkoBagentorkozBazentorkozBazentorkozeBaletorkoz

HARI

BanentorkioBahentorkioBaletorkio

BagentozkioBazentozkioBazentozkioteBaletozkio

BanentorkeBahentorkeBaletorkeBagentorkezBazentorkezBazentorkezeBaletorkez

HAIEI

BanentorkioBahentorkieBahentorkie

BagentozkieBazentozkieBazentozkieteBaletozkie

NOR NORI

N en TH en K/NaLe KO

BA Gen TOR KU ZZ en TZU ZZ en TZUE Z eLe KE. Z

NOR NORI

N en KITH en K/NLe KIO

BA G en TOR Z KIGUZ en Z KIZUZ en Z KIZUE teLe Z KIE

HIRI ZURI ZUEI

Banentor-k/ena Banentorkik/n Banentortzu Banentorkizu Banentortzue Banentorkizue

Baletor-ta/rrena Baletorkik/n Baletortzu Baletorkizu Baletortzue Baletorkizue

Bagentorza-k/na Bagentozkik/n Bagentortzuz Bagentozkizu Bagentortzuez BagentozkizueBaletorza-k/na Baletozkik/n Baletortzuz Baletozkizu Baletortzuez Baletozkizue

BALDIN ERA: "NOR-NORJ':-IBILI.

NIRI

Bahenbilt BahenbilkitBalebit BalebilkitBazenbildaz BazenbilzkitBazenbildaze BazenbilzkidateBalebildaz Balebilzkit

GURI

Bahenbilku BahenbilkiguBalebilku BalebilkiguBazenbilkuz BazenbilzkiguBazenbilkuze BazenbilzkiguteBalebilkuz Balebilzkigu

HARI

O)-..J

Banenbilko Banenbilkiobahenbilko BahenbilkioBalebilko Balebilkio

Bagenbilkoz BagenbilzkioBazenbilkoz BazenbilzkioBazenbilkoze BazenbilkzioteBalebilkoz Balebilzkio

HAIEI

Banenbilke BanenbilkieBahenbilke BanhebilkieBalebilke Balebilkie

Bagenbilkez BagenbilzkieBazenbilkez BazenbilzkieBazenbilkeze BazenbilzkieteBalebilkez Balebilzkie

NOR NORI

N en TH en KlNaLe KO

BA Gen BIL KU ZZ en TZU ZZ en TZUE Z eLe KE Z

NOR NORI

N en KITH en KlNLe KIO

BA G en BIL Z KIGUZ en Z KIZUZ en Z KIZUE teLe Z KIE

HIRI ZURI ZUEI

Banenbil-k/na Banenbilkik/n Banenbiltzu Banenbilkizu Banenbiltzue BanenbilkizueBalebilk/na Balebilkik/n Balebiltzu Balebilkizu Balebiltzue Balebilkizue

Bagenbilzak/na Bagenbilzkik/n Bagenbiltzuz Bagenbilzkizu Bagenbiltzuez BagenbilzkizueBalebilzak/na Balebilzkik/n Balebiltzuz Balebilzkizu Balebiltzuez Balebilzkizue

ONDORIOZKO ERA.-"NOR-NOR/':-EGON, ETORRI, ISIL!.O)IX)

Oharra

Nahiz eta goiko NOR persona guztiak jarri, erabilpideari begiratu ezkero argi dago NOR hirugarrena besterik ez dela bizi. Eta hau, berau ere...oso gutxi.

Kontuan hartu: hauxe adizkera hau atzetik -N- bat gehiturik, eta hirugarren pertsonako -L- kenduz -Z- bat jar badiezaiozu bere lekuan(bizkaieraz -L-kendu eta ezertxo ere jartzeke itzi behar da) ondoriozko iragana sortzen da: erdarazko "habría..." horren parekoa.

NOR NORI

N en TH en K/NaI e -GO OGen -TOR KE (ki) GU ZZ en -SIL ZU ZZ en ZUE Z eLe E

NOR NORI

N en KITH en KIK/KINLe -GO KIOGen -TOR Z KIGU KEZ en -SIL Z KIZUZ en Z KIZUE teLe Z KIE

Legokit Legoki-k/na Legokio Legokigu Legokizu Legokizue LegokieLetorkit Letorki-k/na Letorkio Letorkigu Letorkizu Letorkizue LetorkieLebilkit Lebilki-k/na Lebilkio Lebilkigu Lebilkizu Lebilkizue Lebilkie

Ha

Legokidake Legokiade/nake Legokioke Legokiguke Legokizuke Legokizueke LegokiekeLetorkidake Letorkiake/nake Letorkioke Letorkiguke Letorkizuke Letorkizueke LetorkiekeLebildake Lebilkiake/nake Lebilkioke Lebilkiguke Lebilkizuke Lebilkizueke Lebilkieke

Legokidaz LegokiZak/naZ Legokioz Legokiguz Legokizuz Legokizuez LegokiezLetorkidaz LetorkiZak/naZ Letorkioz Letorkiguz Letorkizuz Letorkizuez LetorkiezLebilkidaz LebilkiZak/naZ Lebilkioz Lebilkiguz Lebilkizuz Lebilkizuez Lebilkiez

HAIEK

Legozkidake Legozkiake/nake Legozkioke Legozkiguke Legozkizuke Legozkizueke LegozkiekeLetoskidake Letozkiake/nake Letozkioke Letozkiguke Letozkizuke Letozkizueke LetozkiekeLebilzkidake Lebilzkiake/nake Lebilzkioke Lebilzkiguke Lebilzkizuke Lebilzkizueke Lebilzkieke

NORK

ONDORIOZKO ERA: "NORK-ZER".-EKARRI. EROAN

ZER

N eH el e -KARG en -ROA

Z enZ enl e

KE Z

ee

NekarkeHekarke

lekarke

Gezkarke

Zenkarke

Zenkarkee

lekarkee

Oharrak

HA

NeroakeHeroakeleroakeGeroakeZeroakeZeroakeeleroakee

NekarkezHekarkezlekarkez

Genkarkez

Zenkarkez

Zenkarkeez

lekarkeez

HAIEK

NeroakezHeroakezleroakez

Geroakez

Zeroakez

Zeroakeez

leroakeez

Adizkera hau batuaz ez da kontuan hartu izan.

Bizkaieraz ere adizkera honen ordez. perifrastikoa gehiago erabilten da. Adibidez, "Neuk nekarke nun dagoen baneki" esan beharrean. "Neuk

ekarriko neuke nun dagoen baneki" esaten da.

Kontuan hartu:aditzsoiletan,BAlDINTZAZKO era ONDORIOZKOA baino gehiago erabiltendela.I Ondoriozkoan perifrastikorajoten da.CJ')co

SUBJUNTIBOZKO ERA: LAGUNTZAILEA

SUBJUNTIBOZKOERA: ORAIN ALDIA.-"NOR"NORI"

NIRI GURI

HakidanDAKIDANZakidazanZakidazenDAKIDAZAN

HakidanDA KIDA NZakizkidanZakizkidatenDAKIZKIDAN

HakigunDAKIGUNZakiguzanZakiguzenDAKIGUZAN

HakigunDAKIGUN

ZakizkigunZakizkigutenDAKIZKIGUN

HIRI ZURI ZUEI

Nakian/nanDAKIAN/NANGakiazan/nanDAKIAZAN/NAN

Nakian/nanDAKIAN/NANGakizkian/nanDAKIZKIAN/NAN

NakizunDAKIZUNGakizuzanDAKIZUZAN

NakizunDAKIZUNGakizkizunDAKIZKIZUN

NakizuenDAKIZUEN

GakizuezanDAKIZUEZAN

NakizuenDAKIZUENGakizkizuenDAKIZKIZUEN

Oharra

-..¡w

Hirugarren pertsonak maiuskulaz agertzen dira. Erabilienak direlako eta testoan ikasi behar izan dituzulako azpimarkatu ditutu hemen.

Bestalde, NORI= HARI/HAIEIez dogu sartu hemen, ERAKISNEAN,osorik textoan dalako.

NOR NORlbizk. NORI batuaz

N a KIT KI TH a KIK/KINa KI K/ND a KIO KI OG a KIGU KI Z-ki GU Z NZ a KIZU KI Z-ki ZU ZZ a KIZUE KI Z-ki ZUE Z e, zteD a KIE KI Z-ki E Z

...¡~

SUBJUNTIBOZKO ERA: IRAGANA.-"NOR-NOR!':-

NIRI GURI

HenkidanZenkidazanZenkidazen

HenkidanZenkizkidanZenkizkidaten

HenkigunZenkiguzanZenkiguzen

HenkigunZenkizkigunZenkizkiguten

NenkianNenkinanGenkiazanGezkinazan

NenkianNenkinanGenkizkianGenkizkinan

NenkizunGenkizuzan

NenkizunGenkizkizun

NezkizunGenkizuezan

NezkizuenGenkizkizuen

Oharra

NOR = hirugarrena denekoak textoan daukazuz. Horregaitik hemen ez ditut sartu Dena den, adizkera hau, osorik, ahozko erabilpideangutxienez, galdu dela esan deiteke. Beronen ordez, "NOR" adizkera eta datiboa erabili ohi da.

NOR NORI bizk. NORI batuaz

N en KIT KI TH en KIK/Klna KI K/N

KIO KI OG en KIGU KI Z-ki GU Z NZ en KIZU KI Z-ki ZU ZZ en KIZUE KI Z-ki - ZUE Z e, zte

KIE KI Z-ki

Oharra

.....U'I

"Objeto direkto" delakoa hirugarren pertsonakoa denean NOR-ZER adizkera sartzen da, Adizkera hau da gehien erabili ohi dena. Horregatiktextoan daukazu, bere ariketa ta guzti.

SUBJUNTIBOZKO ERA: IRAGANA.-"NOR-NORK':-

NOR NORK NOR NORK

N en T N in TH en A/Na H in A/N

- -

G en -gl GU Z N G in -tZA GU NZ en ZU Z Z in ZUZ en e ZUE Z Z in te ZUE

E TE

NI GU

Nengian/nan Nintzaan/nan Gingizan/nan Gintzaan/nanNengian Nintzan Gengizan GintzanNengizun Nintzazun Gengizuzan GintzazunNengizuen Nintzazuen Gengizuezan GintzazuenNengien Nintzaten Gengiezan Gintzaten

HI ZU ZUEK

Hengidan Hintzadan Zengidazan Zintzadan Zengiedazan ZinzatedanHengian Hintzan Zengizan Zintzan Zengiezan ZintzatenGengian Hintzagun Zengiguzan Zintzagun Zengieguzan ZintzategunHengien Hintzaten Zengiezan Zintzaden Zengieezan Zintzate(te)n

.....(1)

SUBJENTIBOZKOERA: IRAGANA.-uNORK-NORI-ZER':-

Heidan/ZanEidan/ZanZengidan/ZanZengiden/ZanEiden/Zan

Neian-nan/ZanEian-nan/ZanGengian-nan/ZanEien-nen/Zan

Neion/ZanHeion/ZanEion/ZanGengion/ZanZengion/ZanZengien/ZanEien/Zan

Oharra

NIRI

Hieza-danZieza-danZenieza-danZenieza-datenZieza-daten

HIRI

Nieza-an/nanZieza-an/nan

Genieia-an/nanZieza-aten/naten

HARI

Nieza-ionHieza-ionZieza-ionGenieza-ionZenieza-ionZenieza-iotenZieza-ioten

GURI

Heigun/ZanEigun/ZanZengigun/ZanZengiguen/ZanEiguen/Zan

Hieza-gunZieza-gunZenieza-gunZenieza-gutenZiesa-guten

ZUEI

Nieza-zutenZieza-zutenGenieza-zuenZieza-zueten

Bizkaieraz iraganeko NORK-eri dagokion -n- galdu egiten da sarritan. batez ere NORK = NI. HI, HA. HAIEK denean. Kasu honetan EGINaditzaren erroari dagokion -G- ere galdu egin ohi da. Adibidez, HIK-NIRI: HEIDAN eta ez HEngIDAN. Eta abar.

ZURI

Neizun/ZanEizun/ZanGengizun/ZanEizuen/Zan

Nieza-zunZieza-zunGenieza-zunZieza-zuten

Neizun/ZanEizuen/ZanGe.ngizuen/ZanEizueen/Zan

Neien/ZanHien/ZanEien/ZanGengien/ZanZengien/ZanZengieen/ZanEieen/Zan

Nieza-ienHieza-ienZieza-ienGenieza-ienZenieza-ienZenieza-ietenZieza-ieten

NOR NORI ZER

N en TH en A/Na

e OG en -GI GU Z NZ en ZUZ en ZUE e

e E e

NORK ZER NORI

N ie -KI TH ie -KI K/NZ ie i -KI OG enie -ZA Z-KI GU NZ enie -KI ZUZ enie -KI ZUE teZ ie i -KI E te

AHAL ERA: LAGUNTZAILEA

AHAL ERA: ORAIN ALDIA.-uNOR-NOR/':-

NOR NORI

Erderazko: "puedo/podré... Adibidez, "Etor hakidake bihar periara behia eramaten laguntzera?"

Bizkaieraz, adizkera hau ez da erabil-ten. Beronen ordez, hipotetikoa entzu-ten da. Literatura tradiziorik ez dauka.

Batuaz ere, ez dauka erabílpiderikadizkera honek. Ez dogu kontuanhartuko, ariketak egiterakoan.

NOR NORI

N a TH a K/ND a OD a KI Z -KI GU KEZ a Z- ZUZ a Z- ZUE teD a Z- E

NIRI GURI

Hakidake HakigukeGakidake DakigukeZakizkidake ZakizkigukeZakizkidakete ZakizkiguketeDakizkidake Dakizkiguke

HIRI ZURI ZUEI

Nakiake/nake Nakizuke NakizuekeDakiake/nake Dakizuke DakizuekeGakizkiake/nake Gakizkizuke GakizkizuekeDakizkiake/nake Dakizkizuke Dakizkizueke

HARI HAIEI

Nakioke NakiekeHakioke HakiekeDakioke DakiekeGakizkioke GakizkiekeZakizkioke ZakizkiekeZakizkiokete Zakizkiekete

....Dakizkioke Dakizkieke<O

CIDO

AHAL ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORK':-Erderazko: Puedo/podré... Adibidez: "Eroan naikezu Silbora zeure kotxean?"

NI GU

Naikek/NaNaikeNaikezuNaikezueNaikie

Nazakek/nNazakeNazakezuNazakezueNazakete

Gaikezak/NaGaikezGaikezuzGaikezuezGaikiez

Gaitzakek/nGaitzakeGaitzakezuGaitzakezueGaitzakete

HI ZU ZUEK

HaiketHaike

HaikeguHaikie

HazaketHazake

HazakeguHazakete

ZaikedazZaikez

ZaikeguzZaikiez

ZaitzaketZaitzake

ZaitzakeguZaitzakete

ZaikeedazZaikeez

ZaikeeguzZaikiez

ZaitzaketettZaitzakete

ZaitzaketeguZaitzakete(te)

Oharra

NOR(zer) = hirugarrena denekoa testoan ikusi daiteke.

NOR NORK NOR NORK

N a T N a THa KlNa Ha K/K---- - ---- -

G a -gl KE GU Z G a it -ZA KE GUZa ZU Z Za it ZUZ a e ZUE Z Z a it te ZUE

E ---- TE

AHAL ERA: ORAIN ALDIA.-"ZER-NORI-NORK':-

ZERZER

D ie

Da Die

-gl -ZA

Da

NIRI GURI

Daikeguk/nDaikegu-ZDaiekeguzu/ZDaikeguzue/ZDaikegue/Z

Daikedak/nDaiket/dazDaikedazu/ZDaikedazue/ZDaikede/Z

Dieza-dakek/nDieza-dakeDieza-dakezuDieza-dakezueDieza-dakete

Dieza-gukekinDieza-gukeDieza-gukezuDieza-gukezueDieza-gukete

ZUEI

Daiketsuet/daZDaiketsue/ZDaiketsuegu/ZDaiketsuee/Z

Dieza-ieketDieza-iekekDieza-iekenDieza-iekeDieza-iekeguDieza-iekezuDieza-iekezueDieza-iekete

Dieza-zueketDieza-zueke

Dieza-zuekeguDieza-zuekete

O).....

Adizkera hau hobe ez erabili. Asmakeria bat dirudi. gramatikakeria hutsa. Bizkaieraz AHALEZKOORAINALDIhonen ordez "hipotetikoa" erabiliohi da. Adibidez, "Te lo puedo dar"= Emon neizu, eta ez: "Emon *daiketsut"o

NORI NORK

T TK/N K/N

iOZ-ki GU GU

ZU ZUZUE ZUE

i E TE

NORI NORK

T TA/Na K/NO

KE GU GU Z(tsu) ZU ZU

(tsue)ZUE ZUEE E

HIRI ZURI

Daikeat/nat/Z Dieza-aket/naket Daiketsut/daz Dieza-zuketDaikek/Na/Z Dieza-ake/nake Daiketsu/Z Dieza-zuke

Daikeagu/nagu/Z Dieza-akegu/nakegu Daiketsugu/Z Dieza-zukeguDaikie/ne/Z Dieza-akete/nakete Daiketsue/Z Dieza-zukete

HARI HAIEI

Daikeot/daZ Dieza-ioket Daikeet/daZDaikeok/Zak Dieza-iokek Daikeek/ZakDaikeon/zana Dieza-ioken Daikeen/zanaDaikeo/Z Dieza-ioke Daikee/ZDaikeogu/Z Dieza-iokegu Daikeegu/ZDaikeozu/Z Dieza-iokezu Daikeezu/ZDaikeozue/Z Dieza-iokezue Daikeezue/ZDaikioe/Z Dieza-iokete Daikiee/Z

Oharra:

(X)

"->

AHAL ERA:HIPOTETIKOA(BEHAR BADA...).-uNOR-NORK':-Erderazko: ..Podría Adibidez: "Etxera eroan NEINKEZU?" (¿Podrías lIevarme a casa?)

Oharra:

Adizkera hau, gramatiketatik kanpo, ia ez dela erabilten esan daiteke, bere forma guztietan, behintzat. Sere apurrean ere, gehien erabiltendena hau litzateke: NORK = ZU/ZUEK denekoa.

Adizkera hau, -N bat gehiturik, AHAL ERAKO IRAGANA bihurtzen da. Adibidez, "Zuk jazaldi haretara eroan geinkezuzaN zeure kotxean, bainaez ginduzun eroan".

NOR NORK NOR NORK

N en T N in TH en K/Na H in K/N---- - ---- -G en -gl KE GU Z G in -t ZA KE GUZ en ZU Z Z in ZUZ en ZUE Z Z in te ZUE

E ---- TE

NI GU

Neinkek/na Nintzakek/n Geinkezak/na GintzakekjnNeinke Nintzake Geinkez GintzakeNeinkezu Nintzakezu Geinkezuz GintzakezuNeinkezue Nintzakezue Geinkezuez GintzakezueNeinkie Nintzakete Geinkiez Gintzakete

HI ZU ZUEK

Heinket Hintzaket Zeinkedaz Zintzaket Zeinkiedaz ZintzaketetHeinke Hintzake Zeinkez Zintzake Zeinkiez Zintzakete

Heinkegu Hintzakegu Zeinkeguz Zintzakegu Zeinkieguz ZintzaketeguHeinkie Hintzakete Zeinkiez Zintzakete Zeinkiez Zintzakete(te)

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERAK: LAGUNTZAILEA

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR" ETA "NOR-NOR/':-

Erderazko: "Si... viniera, si fuese Adibidez: "Horra joan banaite, hil egin naiteke"

(1) Oharra

-KI- hau erroa ete da ala datibo aurreko morfema hutsa?(XIen

HARI HAIEI

BanakioBahakioBadakio

BagakiozBazakiozBazakiozeBadakioz

BanakieBahakieBadakie

BagakiezBazakiezBazakiezeBadakiez

BanakieBahakieBadakie

BagakizkieBazakizkieBazakizkieteBadakizkie

BanakioBahakioBadakioBagakizkioBazakizkioBazakizkioteBadakizkio

'"

NOR-N aH aDa

BA G a -1 te; -DI ZZ a ZZ a Z e, teDa Z

NOR Pl.bat. NORI Pl.bizk.

N a TH a K/NDa

(1)-KI Z - kiO

BA G a GU ZZ a Z - ki ZU ZZ a Z - ki ZUE Z e, teDa Z - ki E Z

NOR

Banaite Banadi 1 NIRI GURIBahaite Bahadi

Bahakit Bahakit Bahakigu BahakiguBadaite Badadi

Bagaitez BagaitezBadakit Badakit Badakigu BadakiguBazakidaz Bazakizkit Bazakiguz BazakizkiguBazaitez BazaitezBazakidaze Bazakizkidate Bazakiguze BazakizkiguteBazaiteze Bazaitezte

Badaitez BadaitezBadakidaz Badakizkit Badakiguz Badakizkigu

HIRI ZURI ZUEI

Banakik/na Banakik/n Banakizu Banakizu Banakizue BanakizueBadakik/na Badakik/n Badakizu Badakizu Badakizue Badakizue

Bagakizak/Na Bagakizkik/n Bagakizuz Bagakizkizuz Bagakizuez BagakizkizueBadakizak/na Badakizkik/n Badakizuz Badakizkizu Badakizuez Badakizkizue

CDen

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERA: ORAIN ALDIA.-"NOR-NORK':-

Erderazko: "Si fuera, si viniera Adibidez, "Nik horrelakorik egin badezat, zoritxarreko izan naiteke".

BanagikBanagiBanagizuBanagizueBanagie

HI

BahagitBahagiBahagiguBahagie

BahazatBahaza

BahazaguBahazate

BadagitBadagik/naBadagiBadagiguBadagizuBadagizueBadagie

Oharra

NI

BanazakBanazaBanazazuBanazazuzueBanazate

BazagidazBazagizBazagiguzBazagiez

HA

BadezatBadezak/mBadeza

BadezaguBadezazuBadezazueBadezate

Bagaizak/naBagagizBagagizuzBagagizuezBagagiez

ZU

BazaitzatBazaitza

BazaitzaguBazaitzate

BadagidazBadagizak/nBadagizBadagiguzBadagizuzBadagizuezBadagiez

GU

Bagaitzak/nBagaitzaBagaitzazuBagaitzazueBagaitzate

ZUEK

BazagiedazBazagiezBazagiguzBazagieez

BazaitzatetBazaitzate

BazaitzateguBazaitzate(te)

HAIEK

BaditzatBaditzak/nBaditza

BaditzaguBaditzazuBaditzazueBaditzate

Adizkera hau oso bitxia. Ikusi Azkuek esana: "MORFOLOGIA VASCA, 762. orr.

NOR NORK

N a THa K/NaDa -

BA Ga -gl GU ZZa ZU ZZa e ZUE ZDa E Z

NOR NORK

N a THa K/NDa

BA Ga it -ZA GUZ a it ZUZ a it te ZUEDa it TE

00......

Badagiot/daZBadagiok/nBadagio/ZBadagiogu/ZBadagiozu/ZBadagiozue/ZBadagie/Z

HARI

Badieza-iot

Badieza-iok/nBadieza-io

Badieza-ioguBadieza-iozuBadieza-iozueBadieza-iote

Badagiet/daZBadagiek/nBadagie/ZBadagiegu/ZBadagiezu/ZBéidagiezue/ZBadagiee/Z

HAIEI

Badieza-iet

Badieza-iek/nBadieza-ie

Badeiza-ieguBadieza-iezuBadieza-iezueBadieza-iete

SUBJUNTIBOZKOBALDINERA: ORAIN ALDIA.-"ZER-NORI-NORK':-Erderazko: "Si te lo hubiera...... Adibidez: "Holakorik egin badagidazu. berehala zigortu zaikedaz"


T T T TA/Na K/N K/N K/N

Da O - D ie iOBA -gl GU GU Z BA -ZA Z-ki GU GU

ZU ZU ZU ZUZUE ZUE ZUE ZUE

Da E E D ie lE TE

NIRI GURI

Badagidak/n Badieza-dak Badagiguk/n Badieza-gukBadagidazak/Zan Badieza-dan Badagiguzak/zan Badieza-gunBadagit/daZ Badieza-t Badgigu/Z Badieza-guBadagidazu/Z Badieza-dazu Badagiguzu/Z Badieza-guzuBadagidazue/Z Badieza-dazue Badagiguzue/Z Badieza-guzueBadagide/Z Badieza-date Badagigue/Z Badieza-gute

HIRI ZURI ZUEI

Badagiat/nat Badieza-at/nat Badagizut/daZ Badieza-zut Badagizuet/daZ Badieza-zuetBadagia/na Badieza-k/n Badagizu/Z Badieza-zu Badagizue/Z Badieza-zueBadagiagu/nagu Badieza-gu/nagu Badagizugu/Z Badieza-zugu Badagizuegu/Z Badieza-zueguBadagie/ne Badieza-ate/nate Badagizue/Z Badieza-zute Badagizuee/Z Badieza-zuete

CDCD

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERA: GERO ALDIA.-"NOR" ETA "NOR-NOR/".-

Erderazko: "Si fuere Adibidez: "Ona izan bazeintez. datorren udan Brasilera joan zeintekez".

PI. bato

Z - kiZ - kiZ - kiZ - ki

NORI

TK/NaOGUZUZUEE

PI. bizk.

ZZZ e. teZ

NIRI GURIBaneinteBaheninteBaleite

BageintezBazeintezBazeintezeBaleitez

NOR

BanendiBahendiBalediBagintezBazintezBazintezteBalitez

Bahenkit BahenkitBalekit BalekitBazenkidaz BazenkizkitBazenkidaze BazenkizkidateBalekidaz Balekizkit

Bahenkigu BahenkiguBalekigu BalekiguBazenkiguz BazenkizkiguBazenkig uzeBazenkizkiguteBalekiguz Balekizkigu

HIRI ZURI

Banenkik/na Banenkik/nBalekik/na Balekik/nBagenkizak/na Bagenkizkik/nBalekizak/na Balekizkik/n

BanenkizuBalekizu

BagenkizuzBalekizuz

BanenkizuBalekizu

BagenkizkizuBalekizkizu

Oharra

HARI

BanenkioBahenkioBalekioBagenkiozBazenkiozBazenkiozeBalekioz

BanenkioBahenkioBalekioBagenkizkioBazenkizkioBazenkizkioteBalekizkio

ZUEI

BanekizueBalekizue

BagenkizuezBalekizuez

BanenkizueBalekizue

BagenkizkizueBalekizkizue

BanenkieBahenkieBalekieBagenkiezBazenkiezBazenkiezeBalekiez

Hemen jarri den -KI- hau zer ete da? ERROA. ala datibo aurreko morfema hutsa?

HAIEI

BanenkieBahenkieBalekieBagenkizkieBazenkizkieBazenkizkieteBalekizkie

NOR-N enH enL e

BA G en -1 te; -DI ZZ en ZZ en Z e. teLe Z

NOR-N enH enL e

_KI(1)BA G enZ enZ enLe

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERA: GERO ALDIA.-"NORK-ZER" ETA "NOR-NORK':-

Erderazko:"Si hubiere......Adibidez:"Lapurretan arrapatu bazengidaz -bazintzat-, kartzelara eroan zeinkedaz -zintzaket-".

NORK ha/haiek NORK ha/haiek I I NOR bizkaieraz eta batuaz NORK

N en N(e)I I

N en, in TH en H(e) H en, in K/NaLe L(e)

BA G en -GI l BA G en (e) it -lA BA G en, in -GI -t lA GU ZZ en Z en (e) Z en, in ZU ZZ en e Z en(e) te Z en, in e, te ZUE ZLe e L(e) te -------- tE

NI GU

Banengik/n Banintzat/n Bagengizak/n Bagintzak/nBanengi Banintza Bagengiz BagintzaBanengizu Banintzazu Bagengizuz BagintzazuBanengizue Banintzazue Bagengizuez BagintzazueBanengie Banintzate Bagengiez Bagintzate

HI lU ZUEK

Bahengit Bahintzak Bazengidaz Bazintzat Bazengiedaz BazintzatetBahengi Bahintza Bazengiz Bazintza Bazengiez BazintzateBahengigu Bahintzagu Bazengiguz Bazintagu Bazengieguz BazintzateguBahengie Bahintzate Bazengiez Bazintzate Bazengieez Bazintzate(te)

HA HAIEK

Banengi Baneza Banengiz BanitzaBahengi Baheza Bahengiz BahitzaBalegi Baleza Balegiz BalitzaBagengi Bageneza Bagengiz BagenitzaBazengi Bazeneza Bazengiz BazenitzaBazengie Bazenezate Bazengiez Bazenitzate

O)Balegie Balezate Balegiez Balitzate<D

<Oo

SUBJUNTIBOZKO BALDIN ERA: GERO ALDIA.-"ZER-NORI-NORK':-

Erderazko: "Si me lo dieres...". Adibidez: "Umeari horrelakorik ekarri balegio -baliezaio-, ezin gineio -geniezaioke- kazurik egin".

Bahengit/daZBalegit/daZBazengit/daZBazengide/ZBalegide/Z

HIRI

Banengik/nBalegik/nBagengigu/nBalegi(A)e/ne

Banieza-k/nBalieza-k/nBagenieza-k/nBalieza-ate/naté

Banengio/ZBahengio/ZBalegio/ZBagengio/ZBazengio/ZBazengioe/ZBalegioe/Z

NIRE

Bahieza-tBalieza-tBazenieza-tBazenieza-dateBalieza-date

Banengizu/ZBalegizu/ZBagengizu/ZBalegizue/Z

HARI

Banieza-ioBahieza-ioBalieza-io

Bagenieza-ioBazenieza-ioBazenieza-ioteBalieza-iote

Bahengigu/ZBalegigu/ZBazengigu/ZBazengigue/ZBalegigue/Z

ZURI

Banieza-zuBalieza-zu

Bagenieza-zuBalieza-zute

Banengie/ZBahengie/ZBalegie/ZBagengie/ZBazengie/ZBazengiee/ZBalegiee/Z

GURI

Bahieza-guBalieza-guBazenieza-guBazenieza-guteBalieza-gute

ZUEI

Banengizue/ZBalegizue/ZBagengizue/ZBalegizuee/Z

Banieza-zueBalieza-zue

Bagenieza-zueBalieza-zuete

HAIEI

Banieza-ieBahieza-ieBalieza-ie

Bagenieza-ieBazenieza-ieBazenieza-ieteBalieza-iete

NORK NORI ZER

N en TH en K/NLe O

BA G en -GI GU ZZ en ZUZ en ZUE eL e E e

NORK ZER NORI

N ie TH ie K/NL ie iO

BA G enie -ZA Z -ki GUZ enie ZUZ enie ZUE teL ie lE te

Euskal aditza : bizkaiera eta batua

Documents

Transcript of Euskal aditza : bizkaiera eta batua