EUSKADIKO KOLON-ONDESTEETAKO MINBI- ZIAREN BAHEKETA …€¦ · Espainia (1. grafikoa): zenbatetsi...

Egilea: Bahetzeko Programaren Koordinazio Zentroa Asistentzia Sanitarioko Zuzendariordetza Osakidetzako Zuzendaritza Nagusia Isabel Portillo Isabel Idigoras Isabel Bilbao José Luis Hurtado Marga Urrejola Begoña Calvo Arantza Mentxaka Jon Koldobika Hurtado 8.0. bertsioa, 2017/09/01ekoa

EUSKADIKO

KOLON-ONDESTEETAKO MINBI-

ZIAREN

BAHEKETA-PROGRAMA

2

ZUZENDARITZA NAGUSIA DIRECCIÓN GENERAL

Programa hau prestatu da, 2009an abian jarri zenetik egokitu diren programako prozeduren ezagutza eta maneiua hobetzeko. Bertsio hau Programaren Koordinazio Zentroko lantaldeak idatzi eta editatu du. Hasi zenetik hainbat aldaketa egin dira eta protokolo berriak sartu dira prozeduren estandari-zazioa erraztu eta emaitzak hobetzeko. Dokumentu hau dinamikoa da eta iradokizunak egin dakizkioke. Izan ere, ezingo zatekeen prestatu denbora honetan guztian beren ideiak eman dituzten pertsonen eta profesionalen laguntza baliotsua jaso izan ez balitz. Gure esker ona adierazi nahi diegu 8. bertsio hau hobetzeko asmoz eremu eta jakintza guztie-tatik ekarpenak egin dituzten pertsona guzti-guztiei. Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programaren Koordinazio Zentroa Asistentzia Sanitarioko Zuzendariordetza Osakidetzako Zuzendaritza Nagusia Kale Nagusia, 62 – 4. solairua 48011 Bilbo [email protected] 900 840 070 www.osakidetza.euskadi.eus

mailto:[email protected]

http://www.osakidetza.euskadi.eus/

3


AURKIBIDEA

1. LABURDURAK ............................................................................................................................................................. 4 2. SARRERA ..................................................................................................................................................................... 6 3. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMA EAEn ......................................................................... 15 4. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAREN (KOM) BAHEKETAREN OINARRIAK ................................................................ 24 5. KOMa BAHETZEKO PROGRAMAREN HELBURUAK 2017-2020 .................................................................................. 31 6. JARDUN-EREMUA ..................................................................................................................................................... 32 7. BAHETZEKO PROZEDURA OROKORRA (I. ERANSKINA) ............................................................................................. 32 8. INFORMAZIO- ETA EBALUAZIO-SISTEMAK ............................................................................................................... 36 9. PROIEKTUA KUDEATZEKO ZIRKUITUA ...................................................................................................................... 37 10. BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................................................................... 41 I. ERANSKINA. HERRITARRAK SAILKATZEKO ETA PROGRAMAREN ADIERAZLEAK LORTZEKO IRIZPIDEAK .................... 47 II. ERANSKINA. GONBIDATZEKO PROZEDURA .............................................................................................................. 53 III. ERANSKINA. LAGINAK ENTREGATU ETA PROZESATZEA ........................................................................................ 59 IV. ERANSKINA. FIT EMAITZAK KUDEATZEA ................................................................................................................. 61 IX. ERANSKINA. SENTSIBILIZAZIO ETA PRESTAKUNTZAKO PROZEDURA ..................................................................... 112 V. ERANSKINA. EMAITZA POSITIBOAK KUDEATZEA ..................................................................................................... 63 VI. ERANSKINA. KOLONOSKOPIAREN EMAITZAK KUDEATZEA ..................................................................................... 79 VII. ERANSKINA. PROGRAMAKO ALDAGAIAK ............................................................................................................... 93 VIII. ERANSKINA. PROGRAMAREN KALITATE-IRIZPIDEAK (EUROPEAN COMMISSION, 2010) .................................... 110 X. ERANSKINA. PROGRAMAREN JARDUERARI BURUZKO KALKULUAK ETA ARDURADUN NAGUSIAK ................... 115 XI. ERANSKINA. GUTUNAK ......................................................................................................................................... 118 XII. ERANSKINA. LAGINAK LABORATEGIRA BIDALTZEKO MANEIATZEA ...................................................................... 134 XIII. ERANSKINA. KOMBPeko TXANTILOIETARA SARTZEKO ESKULIBURUA ................................................................ 138 XIV. ERANSKINA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAKO PARTE-HARTZAILEEK TELEFONOZ

EGINDAKO GALDEREI ERANTZUTEKO ESKULIBURUA (parte-hartzaileentzako gomendioak) ............................... 142 XV. ERANSKINA. OTIrik EZ DUTEN PERTSONEN GONBIDAPENA ................................................................................ 146 XVI. ERANSKINA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAKO GORABEHERAK, KEXAK ETA

ERREKLAMAZIOAK ................................................................................................................................................ 156 XVII. ERANSKINA. ANATOMIA PATOLOGIKOA ............................................................................................................ 158 XVIII. ERANSKINA. FAMILIAN KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAREN AURREKARIAK DITUZTEN PERTSONENTZAKO

JARDUNBIDEAK ..................................................................................................................................................... 188

4


NO SE ENCUENTRAN ENTRADAS DE ÍNDICE.NO SE ENCUENTRAN ENTRADAS DE ÍNDICE.1. LABURDURAK

BAE: Bezeroaren Arretarako Eremua

AHA: arrisku handiko adenoma

ATA: arrisku txikiko adenoma

AEA: arrisku ertaineko adenoma

ASA: Amerikako Anestesiologoen Elkartearen (ASA) sailkatze-sistema

QALY: kalitatearen arabera doitutako bizitza-urteen akronimoa

DB: datu-basea

EAE: Euskal Autonomia Erkidegoa

PKZ: Programaren Koordinazio Zentroa

KOM: Kolon-ondesteko minbizia

BI: baimen informatua

IKK: Identifikazio Korporatiboko Kodea.

CLINIC/Osabide Integra: Euskadiko pazienteen datu klinikoetarako sarbidea

DGOM-Altak: ospitaleko altei buruzko datuen gutxienezko oinarrizko multzoa

OZ: Osasun-zentroa

PODak: pazientearen oinarrizko datuak lehen mailako arretan

EUSTAT: Euskal Estatistika Erakundea

OSABIDE: pazienteak eta dokumentazio klinikoa kudeatzeko programa. Euskadiko Historia Klinikoa.

FIT (Faecal Inmunochemical test): gorozkietan ezkututako odolaren test (TSOH) immunoki-miko kuantitatiboa

HK: Historia klinikoa

INDEF: Heriotzen Indize Nazionala

LMAUko burua: Lehen Mailako Arretako unitateburua

DBLO: Datuak Babesteko Lege Organikoa

LMAM: Lehen mailako arretako medikua

NA: Neoplasia aurreratua

OSAKIDETZA: Euskal Osasun Zerbitzua

OMEGA 3000/GesLab: laborategiko probak kudeatzeko programa

ESI: Erakunde Sanitario Integratua

EAG: Etengabeko Arretako Gunea

UAE: urteko aldaketa-ehunekoa

KOMBP: Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programa

5


TOE: Tumoreen Ospitale Erregistroa

TPE: Tumoreen Populazio Erregistroa

SNS: Estatuko Osasun Sistema

BE: biziraupen erlatiboa

OTI: Osasun Txartel Indibiduala

TSOH: gorozkietan ezkutatutako odolaren testa

LMAU: Lehen Mailako Arretako Unitatea

6


2. SARRERA

GLOBOCANeko (IARC, OME)1 2012ko datuen arabera, kolon-ondesteko minbizia (KOM) hiruga-rren minbizi ohikoena da gizonen artean (746.000 kasu, guztizkoaren % 10,0) eta bigarren ohi-koena emakumeen artean (614.000 kasu, guztizkoaren % 9,2) mundu osoan. Kasuen % 55 ga-rapen handieneko eskualdeetan erregistratzen da. Intzidentziaren aldakuntza geografiaren eta sexuaren araberakoa da. Esaterako, intzidentzia-tasak 10 bider handiagoak dira eskualdearen arabera: handienak Australian eta Zeelanda Berrian zenbatesten dira (tasa egokitua 44,8 eta 32,2 kasukoa da 100.000 gizon edo emakumeko, hurrenez hurren), eta txikienak, aldiz, Men-debaldeko Afrikan (4,5 eta 3,8 kasu 100.000ko).

KOMaren ondoriozko hilkortasuna txikia da (694.000 heriotza, guztizkoaren % 8,5), eta herio-tza gehiago daude garapen eskasagoa duten herrialdeetan. Eskualde horietan, biziraupena baxua da (% 52). Aldiz, aldakortasuna txikiagoa da munduko hilkortasun-tasetan (sei bider gizonen artean eta lau bider emakumeen artean). Bi sexuetan, Erdialdeko eta Ekialdeko Euro-pan erregistratzen da hilkortasun handiena (20,3 100.000 gizoneko eta 11,7 100.000 emaku-meko) eta Afrikako mendebaldean txikiena (3,5 eta 3,0, hurrenez hurren). Intzidentziaren, hilkortasunaren eta prebalentziaren banaketa handiagoa da gehiago garatutako herrialdeetan, 1, 2 eta 3 mapetan ikus daitekeen moduan.

1., 2. eta 3. mapak.- Kolon-ondesteko minbiziaren intzidentziaren, hilkortasunaren eta prebalentzia-ren banaketa munduan. GLOBOCAN-2012

1

Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. Cancer Incidence and mortality worldwide: Sources, methods and major patterns in GLOBOCAN 2012. Int J Cancer 2015; 136: E359-E386. Hemen eskuratu daiteke: http://globocan.iarc.fr/Default.aspx. Atzitze-data: 2017/uztaila/12

http://globocan.iarc.fr/Default.aspx

7


Iturri horren arabera, Europan intzidentzia handiena duten 20 herrialdeen artean kokatzen da Espainia (1. grafikoa): zenbatetsi da 2012an 32.240 kasu berri izan zirela, eta 2025ean 40.902 kasutara haziko dela. Hilkortasunari dagokionez, 2012an 14.700 heriotza gertatu ziren kausa horregatik, eta 2025an gehiago izatera joko dute, halaber, 18.603 heriotzarekin (1a eta 1b taulak). Gizonen eta emakumeen artean alde nabarmenak ikus daitezke.

8


1. grafikoa.- Intzidentzia eta hilkortasun egokitua tasa handienak dituzten Europako 20 herrialdeetan.

GLOBOCAN-2012

1a taula.- Kolon-ondesteko minbiziaren intzidentziaren zenbatespenak Espainian. 2012 eta 2025.

GLOBOCAN-2012

Urtea Intzidentziako kasuen zenbatespena Gizonak Emakumeak Bi sexuak

2012

19.261 12.979 32.240

< 65 urte 6.021 3.840 9.861

≥65 urte 13.240 9.139 22.379

2025

24.824 16.078 40.902

< 65 urte 7.873 4.639 12.512

≥65 urte 16.951 11.439 28.390

Aldaketa demografikoa 5.563 3.099 8.662

< 65 urte 1.852 799 2.651

≥65 urte 3.711 2.300 6.011

9


1b taula.- Kolon-ondesteko minbiziaren hilkortasunaren zenbatespenak Espainian. 2012 eta 2025.

GLOBOCAN-2012

Urtea Heriotzen zenbatespena Gizonak Emakumeak Bi sexuak

2012

8.742 5.958 14.700

< 65 urte 1.588 927 2.515

≥65 urte 7.154 5.031 12.185

2025

11.194 7.409 18.603

< 65 urte 2.109 1.150 3.259

≥65 urte 9.085 6.259 15.344

Aldaketa demografikoa 2.452 1.451 3.903

< 65 urte 521 223 744

≥65 urte 1.931 1.228 3.159

Hamar tumore nagusien banaketari dagokionez, Espainian, bi sexuak hartzen badira kontuan, kolon-ondesteko minbizia da tumore ohikoena (2. grafikoa).

2. grafikoa.- Espainian intzidentzia handiena duten 10 tumoreen banaketa. GLOBOCAN-2012.

10


Euskadin Minbiziaren Populazio Erregistroa eta Hilkortasun Erregistroa dauzkagu, eta bahe-keta-programa abian jarri arte (2009) intzidentzian gorakadak, hilkortasunaren nolabaiteko egonkortasuna eta biziraupen erlatiboaren hazkuntza ikusi ziren 1986tik 2008ra bitarteko da-tuak aztertu zirenean.2

3. grafikoan ikus daiteke aldi horretan gora egin zutela koloneko minbiziaren intziden-tziak eta hilkortasunak (C18 kokapena) bi sexuetan.

3. grafikoa: Koloneko minbiziaren intzidentziaren eta hilkortasunaren bilakaera EAEn

Iturria: Minbiziaren Populazio Erregistroa2

Ikus daitekeenez, intzidentziak gora egin du eta hilkortasun-tasak egonkortu egin dira ondes-tearen eta sigmoidearen junturako, ondesteko eta uzkiko (C19-C21 kokapenak) minbiziaren portaeraren bilakaeran (4. grafikoa).

4. grafikoa: Ondestearen eta sigmoidearen junturako, ondesteko eta uzkiko minbiziaren intzidentzia-ren eta hilkortasunaren bilakaera EAEn


Biziraupen erlatiboari (BE) dagokionez, Minbiziaren Populazio Erregistroak 1,3tik 5 urtera bitartean behatu den biziraupena eta espero den biziraupena hartzen ditu hura aztertzeko

2 Osasun eta Kontsumo Saila. Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan: Intzidentzia, hilkortasuna, biziraupena eta

bilakaera denboran zehar. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. 2010eko urria. 126 or.

11


oinarri gisa. Gizonetan, gora egin du biziraupen erlatiboak (BE): 1986tik 1989ra bitarteko aldian % 43,3 zen, eta azken aldian, berriz, % 57,2. Aldiz, EAEko emakumeen artean, apur bat txikia-goa izan da BEaren gorakada denboraldi berean eta kausa beragatik: 1986tik 1989ra bitarte % 44,2 zen, eta orain, berriz, % 54,3.

5. grafikoa: Kolon-ondesteko minbiziaren biziraupen erlatiboaren bilakaera EAEn

6. grafikoa: Ondestearen eta sigmoidearen junturako, ondesteko eta uzkiko minbiziaren biziraupen erlatiboaren bilakaera EAEn


Halaber, bi sexuetan gora egin du biziraupenak ondestearen eta sigmoidearen junturako, on-desteko eta uzkiko tumoreetan, baina gehiago gizonen artean (22,7 puntu), emakumeen ar-tean baino (14,3). Hala, 1986-1989 aldian % 35,6 izatetik 2000-2004 aldian % 58,2ra izan arte hazi zen bost urtera bitarteko biziraupen erlatiboa gizonen artean, eta % 41,1 izatetik % 55,4 izan arte, aldiz, emakumeen artean.

Hirugarren taulan ikus daiteke zein izan zen Euskadiko minbizi nagusien banaketa 2008an (Pro-grama abiarazi aurreko urtean). 2004tik, kolon-ondesteko minbizia bigarren tokian dago gizo-nen artean.

12


3. taula: Minbizi ohikoenen kokapenak sexuaren arabera. Euskadi 2008 (baheketaren aurretik)

GIZONAK EMAKUMEAK

% 20,8 PROSTATA 1. BULARRA % 26,2

% 16,3 KOLONA ETA ONDESTEA (C18-C21) 2. KOLONA ETA ONDESTEA (C18-C21) % 12,7

% 14,9 BIRIKA 3. UMETOKI-GORPUTZA % 6,1

% 7,7 MASKURIA 4. SISTEMA HEPATOPOIETIKOA % 5,9

% 4,1 URDAILA 5. BIRIKA % 5,2

Iturria: Osasun eta Kontsumo Saila. Minbiziaren intzidentzia EAEn (2008-2009). Erregistroetako eta Osasun Informa-zioko Zerbitzua. 2013ko urtarrila.

Urte bereko hilkortasun-erregistroaren3 arabera, EAEn 798 pertsona hil ziren kolon-ondesteko minbizia zela eta (C18-C21 kokapenak).

7. grafikoan ikus daiteke urte hartako tasa espezifikoen banaketa, adin taldeen eta sexuaren arabera

7. grafikoa.- Tasa espezifikoen banaketa 2008an, adinaren eta sexuaren arabera, 100.000 biztanleko (baheketa aurretik)

Bestalde, halako tumoreen prebalentzia nabarmena da, eta gaixotasun-karga gero eta handia-goa dakar.4

Arazoa zein larria zen ikusita, EAEko 2002-2010 aldiko Osasun Planak5 –alegia, EAEko osasun-jardueren plangintza egiteko goi-mailako tresnak– helburu hau ezarri zuen minbiziaren alo-

3

Osasun eta Kontsumo Saila. Hilkortasuna EAEn, 2008. Erregistroetako eta Osasun Informazioko Zerbitzua. 2011.

4 Bray F, Ren JS, Masuyer E, Ferlay J. Estimates of global cancer prevalence for 27 sites in the adult population in

2008. Int J Cancer. 2013 Mar 1;132(5):1133-45. doi: 10.1002/ijc.27711. Epub 2012 Jul 26.

5 Eusko Jaurlaritzaren Osasun Saila. Euskadirako Osasun-politikak: Osasun Plana 2002-2010. Eusko Jaurlaritzaren

Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Gasteiz, 2002. Hemen eskuratu daitekehttp://www.osakidetza.euskadi.eus/r85-pk-publ01/es/contenidos/informacion/publicaciones_informes_estudio/eu_pub/r01hRedirectCont/contenidos/informacion/plan_salud_2002_2010/eu_op/osasun_plana_politika.html#areas

0

100

200

300

400

500

600

700

25+ 35+ 40+ 45+ 50+ 55+ 60+ 65+ 70+ 75+ 80+ 85+

Iturria: Minbiziaren Populazio Erregistroa

http://www.osakidetza.euskadi.eus/r85-pkpubl01/es/contenidos/informacion/publicaciones_informes_estudio/eu_pub/r01hRedirectCont/contenidos/informacion/plan_salud_2002_2010/eu_op/osasun_plana_politika.html%23areas




13


rrean: «1996tik 1998ra bitartean kolon eta ondesteko minbizia dela-eta erregistratutako hil-kortasun-tasei eustea»; hau da, 29,5 hildako 100.000 biztanleko gizonen artean, eta 14,5 hil-dako 100.000 biztanleko emakumeen artean (Europako biztanleria estandarraren arabera ego-kitutako tasak).

Puntu horri dagokionez, Osasun Sailak egindako ebaluazioan honako hau jaso zen: «Koloneko eta ondesteko minbiziak emakumezkoetan eragindako heriotzen tasak behera egin du (% 15,86); horrek esan nahi du tasa horretarako ezarritako helburua (egonkortzea) baino gehiago lortu dela. Aitzitik, gizonezkoetan, ez da lortu tasa hori egonkortzea, eta % 9,15eko igoera izan da.»6

8. grafikoa.- Kolon-ondesteko minbizigatiko hilkortasunaren bilakaera Euskadin.

2002-2010 aldiko Osasun Planaren Ebaluazioan ikusitakoaren arabera, gizonezkoen hilkorta-sun-tasa ez zen egonkortu, eta 34,0raino hazi zen (2010) 100.000 biztanleko, emakumeen hil-kortasun-tasarekin gerta ez bezala, hura 12,7ra jaitsi baitzen (2010) 100.000 biztanleko. 2013-2020 aldirako Osasun Plan berrian7, estaldura-helburuak ez ezik, intzidentzia eta hilkorta-suna gutxitzearekin eta parte-hartzea handitzearekin lotutako helburuak ere jaso dira: «2.5.4 Kolon eta ondesteko minbizia bahetzeko programaren estaldura osatzea, eta partaidetza eta detekzio-tasa hobetzea».

6 Osasun eta Kontsumo Saila. 2002-2010 Osasun Planaren Ebaluazioa. Osasun Saileko Osasun Publikoko Zuzendari-

tza.

7 Eusko Jaurlaritzako Osasun Saila. Osasunplana. 2013-2020 aldirako Euskadirako Osasun-politikak. Eusko Jaurlari-

tzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia / Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, 2014. Gasteiz. 134 or. Hemen eskuratu daiteke: http://www.bibliotekak.euskadi.eus/WebOpac

2 9 , 1

1 2 , 21 3 , 11 2 , 01 2 , 91 2 , 1

1 4 , 21 3 , 61 4 , 61 4 , 5

3 2 , 23 1 , 53 3 , 1

2 9 , 53 0 , 8

3 3 , 93 1 , 9

3 0 , 8

0

5

1 0

1 5

2 0

2 5

3 0

3 5

4 0

1 9 9 8 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9

M u j e r e s

H o m b r e s

Fuente: Registro de Mortalidad. Dirección de Gestión del Conocimiento y Evaluación. Departamento de Sanidad y Consumo

http://www.osasun.ejgv.euskadi.net/r52-20737/es/contenidos/informacion/estado_salud/es_5463/mortalidad_c.html

1998: Media trienal 1996-1998

14


4. taula.- Osasun-planaren helburuak. Kolon-ondesteko minbizia

Adierazle horien jarraipena egitean, Osasun Sailaren Minbizia eta Hilkortasun Erregistroen arabera, ikusi zen intzidentziak goranzko joera zuela hala gizonengan nola emakumeengan, goranzko urteko aldaketa-ehunekoaren (UAE) arabera, biztanleriaren baheketarekin bat eto-rriz. Gizonen artean hilkortasunak beheranzko joera agertu zuen, ez ordea emakumeen artean (9. grafikoa). 9. grafikoa.- Kolon, ondeste eta uzki-kanaleko (GNS-10: C18-C21) tumore gaiztoen intziden-tzia-tasen (2000-2013) eta hilkortasun-tasen (2000-2015) bilakaera, sexuaren arabera Iturria: Osasun Saila

0

40

80

120

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

TAE*

Año

Mortalidad PCA: 0,1

Incidencia PCA: 2,6*

Hombres

Mortalidad PCA: -5;5

0

40

80

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

TAE*

Año

Mortalidad PCA: 3,0

Incidencia PCA: -01

Mujeres

Incidencia PCA: 5,7*

Mortalidad PCA: -1,9*

15


3. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMA (KOMBP)EAEn

Eusko Legebiltzarrak 2008an onartua, 2009an jarri zen martxan, irizpide hauekin:

a) Biztanleriaren arabera. 50 eta 69 urte bitarteko gizon eta emakumeei zuzendua (632.700, Eustat 2016ren arabera).

b) Bi urtean behin. Test immunokimiko kuantitatiboa (FIT). Eten-puntua: 20µg Hb/g go-rozki. Lagin bakarra.

c) Kolonoskopia sedazioarekin kasu positibo guztietan. d) Lehen Mailako Arretaren inplikazioa. e) Informazio-sistema interoperatiboa, historia klinikoarekin eta datu-base klinikoekin

(prozeduren erregistroa, ospitaleko altak, ospitaleko tumoreen eta populazioaren eta hilkortasunaren erregistroak).

f) Koordinazio zentralizatua lantalde baten bitartez: programako mediku koordinatzaile bat, 2 erizain eta jaioberrien baheketa-programarekin partekatutako 4 administrari.

g) Prozesuen eta emaitzen kalitate-sistema bat, zeinak aukera emango baitu aurretiaz Praktika Klinikoen Gidei jarraikiz ezarri diren adierazleak modu sistematiko eta jarrai-tuan monitorizatu eta ebaluatzeko eta hobekuntza-neurriak martxan jartzeko.

3.1 Emaitza nagusiak

3 .1. 1 Estaldura 2014 hasieran, KOMBPren lehen gonbidapenean gutxi gorabehera xede-populazioaren % 100 estaltzea lortu zen, eta helburu hori bete zuen lehen autonomia-erkidegoa izan ginen. Horreta-rako, baliabideetan inbertsio nabarmena egin behar izan zen, bereziki endoskopiaren alorrean, hori baita kolon-ondesteko minbizia bahetzeko programa guztien oinarria. Baheketa-programaren ezarpena, 2009tik gaurdaino, 10. grafikoan ikus daiteke. Kalkulu hori egiteko, ESIen estaldura hartu da abiapuntutzat; izan ere, LMAUen bidez egiten da gonbida-pena, bi urtean behin. Urtero 245.000 pertsona gonbidatzen dira batez beste.

16


10. grafikoa.- Estaldura baheketa-txanden (gonbidapenen) arabera, 2009-2016

Estaldura, hala ere, ez da homogeneoa izan ESI guztietan, 5. taulan ikus daitekeen bezala.

5. taula. % 100eko estaldura ESIko txandaren arabera 2012-2016

ESIak 2011 2012 2013 2014 2015 2016

ARABA 1t 2t 3t

BILBO-BASURTU 1t 2t

EZKERRALDEA-ENKARTERRI 1t 2t 3t

BARRUALDE 1t

BARAKALDO-SESTAO 1t 2t

URIBE 1t 2t 3t

DONOSTIALDEA 1t 2t

DEBAGOIENA 1t 2t 3t

DEBABARRENA 1t 2t

BIDASOA 1t 2t 3t

GOIERRI-UROLA GARAIA 1t 2t

TOLOSALDEA 1t 2t

3.1.2 Parte-hartzea Programaren parte-hartze tasek gora egin dute 2009-2016 aldian. Izan ere, aurreko txandetan parte hartu ez zuten pertsonak gehitu dira. Halakoentzat hasierako parte-hartzaile eta parte-hartzaile irregular terminoak erabiltzen dira. Bestalde, parte-hartzaile erregularren (aurreko txandetan parte hartutakoak) kopurua ere handitu da, eta % 96 baino gehiago daude hiruga-rren eta laugarren txandan.

5,7

27

43,7

67,5

100

5,7

24

45,2

80,5

92,1 97,9

4,5

26

55,3

70,5

7,4

26,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

RONDA 1 RONDA 2 RONDA 3 RONDA 4

17


Hala ere, 10. grafikoan ikus daitekeen moduan, oraindik ere alde nabarmenak daude emaku-meen eta gizonen artean; hain zuzen, azken horiek parte-hartze txikiagoa dute, lesio aurre-gaizto eta gaiztoak izateko arrisku askoz ere handiagoa izan arren.

11 grafikoa. Baheketa-programako parte-hartzea, 2009-2016

Parte-hartze tasa hori handia bada ere, eta Europako gidaliburuaren gomendioak (% 65) eta antzeko programetako parte-hartzea gainditzen baditu ere 8-9-10-11, azpimarratu behar da alde adierazgarriak ikusi direla sexuaren arabera, biztanleen artean KOM bahetzeko beste pro-grama batzuetan ere gertatzen den bezala12-13. Desberdintasunak ikusi ziren Erakunde Sanita-rio Integratuaren (ESI), Lehen Mailako Arretako Unitatearen (LMAU) eta Osasun Zentroaren

8 Bakker CK, Jonkers D, Smits K, Mesters I, Masclee A, Stockbrügger R. Participation in colorectal cancer screening trials after first-time invitation: a systematic review. Endoscopy 2011; 43:1059-1086.

9 Clarke N, Sharp L, Osborne A, Kearney PM. Comparison of Uptake of Colorectal Cancer Screening Based on Fecal

Immunochemical Testing (FIT) in Males and Females: A Systematic Review and Meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2015;24;1:39–47

10 Lo SH, Halloran S, Snowball J, Seaman H, Wardle J, von Wagner C. Colorectal cancer screening uptake over three

biennial invitation rounds in the English bowel cancer screening programme. Gut. 2015; 64;2:282–91.

11 Kapidzic A, Grobbee EJ, Hol L, van Roon AH, van Vuuren AJ, Spijker W, et al. Attendance and Yield Over Three

Rounds of Population-Based Fecal Immunochemical Test Screening. The American Journal of Gastroenterology. 2014;109;8:1257–64

12 Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Arana E, Zubero MB, Pijoán JI et al. Principales resultados del programa de

cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco. Gac Sanit. 2013; 27; 4: 358–361 13

Clarke N, Sharp L, Osborne A, et al. Comparison of uptake of colorectal cancer screening based on fecal immuno-chemical testing (FIT) in males and females: a systematic review and meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2015;24:39-47.

54,9

62,7 62,9 64,9

67,1 68,2 67,9 69,9

61,3

68 68,7 70,3

72,1 73 72,6 74,4

58,1

65,5 65,8 67,7

69,7 70,7 70,3

71,3

50

55

60

65

70

75

80

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

HOMBRES MUJERES

18


(OZ) arabera eta, era berean, parte-hartze txikiagoa erregistratu zen gabezia-indize altua duten pertsonen artean, Erresuma Batuko Osasun Sistemaren (NHS) programan ere ikusi bezala14,15.

3.1.3 Programaren onurak

Programaren emaitzak, orain arte, bat datoz Praktika Klinikoaren Europako Gidarekin eta po-pulazio-baheketei buruz argitara atera diren azterlanekin (6. taula)16-17. 6. taula. Programaren adierazle nagusiak, 2009-2016ko iraila

ADIERAZLEAK

Euskadi 2009-2016ko iraila

Europako PKG 2010

POSITIBOEN TASA (parte-hartzaileen %)* % 5,8 % 4-11

KOLONOSKOPIA DIAGNOSTIKOAK (positiboen %) % 92,8 90-95

ADENOMAREN DETEKZIO-TASA x 1.000 parte-hartzaile ‰ 33,74 ‰ 13,3-22,3

MINBIZIAREN DETEKZIO-TASA (KOM) ≥ pT1 x 1.000 parte-hartzaile

‰ 2,88 ‰ 1,3-9,5

ADENOMA AURRERATUAREN (AA) DETEKZIO-TASA x 1.000 parte-hartzaile. (1-3 adenoma eta/edo 1 ≥ 10 mm-koa eta/edo % 25 iletsua eta/edo maila handiko displasia)

‰ 21,46

--

NEOPLASIA AURRERATUAREN (NA) DETEKZIO-TASA = AA+KOM x 1.000 parte-hartzaile

‰ 24,34 --

ADENOMAren BALIO IRAGARLE POSITIBOA % 57,9 % 19,6-% 40,3

KOMen BALIO IRAGARLE POSITIBOA % 4,9 % 4,5-% 8,6

AAren BALIO IRAGARLE POSITIBOA % 36,8 --

NAren BALIO IRAGARLE POSITIBOA % 41,8 --

14

Hurtado JL, Bacigalupe A, Calvo M, Esnaola S, Mendizabal N, Portillo I, Idigoras I, Millán E, Arana-Arri E. Social inequalities in a population based colorectal cancer screening programme in the Basque Country. BMC Public Health 2015 DOI: 10.1186/s12889-015-2370-5. 15

Christian von Wagner et al. Inequalities in Participation in an Organized National Colorectal Cancer Screening Programme: Results from the First 2.6 Million Invitations in England. International Journal of Epidemiology. 2011: 40; 3: 712-18, doi:10.1093/ije/dyr008 16

Kapidzic A, van de Meulen P, van Roon AH, Looman CW, Lansdorp- Vogelaar I, van Ballegooijen M, et al: Gender differences in fecal immunochemical test performance for early detection of colorectal neoplasia. Clin Gastroente-rol Hepatol 2015; pii: S1542-3565;15;00162-7 17

Portillo I, Arana-Arri E, Idigoras I, Espinás JA, Pérez-Riquelme F, de la Vega M, González A, Oceja E, Vanaclocha M, Ibañez J, Salas D y Grupo Cribea. Proyecto CRIBEA: Lesiones detectadas en seis Programas Poblacionales de Cribado de Cáncer Colorrectal en España. Rev Esp Salud Pública 2017; 91; 20 Febrero e1-e10.

19


Detekzio-tasetan ez ziren sexuen arteko aldeak soilik agertu. Horrez gain, ikusi zen gizonen artean lesio aurreratuen tasak handiagoak direla, eta are altuagoak direla gabezia handiagoko kintiletan badaude18,14 2009-2015 aldian (itxitako kasuak) 2.520 KOM kasu hauteman ziren programan, eta horien % 65,7 gizonen artean hauteman ziren (7. taula). Hasierako estadioetan % 69,5 hauteman zen, eta ezkerreko kolona izan zen kokapen ohikoena (8. taula). 12. grafikoan ikus daiteke haute-mandako datuek gora egiten dutela adinarekin batera. Hala, bat datoz tumore honen intziden-tziari dagokionez espero zenarekin. Lehen tratamenduari dagokionez, kasuen % 29an endos-kopiko erradikala izan zen: pT1 kasuetan egin zen, 1 mm-tik gorako erresekzio-marjinekin, ebi-dentziaren arabera (13. grafikoa). 7. taula - Programak hautemandako minbizi inbaditzaileak, sexuaren arabera (2009-2015)

KOPURUA %

GIZONAK 1.655 65,7

EMAKUMEAK 865 34,3

Guztira 2.520 100

8. taula.- Programak hautemandako minbizi inbaditzaileak, kokapenaren eta estadioaren arabera (2009-2015)

I-II ESTADIOA III-IV ESTADIOA GUZTIRA

ESKUINEKO KOLONA 322 150 472

EZKERREKO KO-LONA 1.354 568 1.922

GUZTIRA 1.676 (% 69,5) 718 (% 29,8) 2.394

Estadio ezezaguna: % 4,5

18

Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Arana E et al. Lesiones detectadas en el programa de cribado de cáncer colo-rrectal en el País Vasco: primera ronda 2009-2011. Gastroenterol Hepatol. 2013; 36; 5: 301-308

20


12. grafikoa.- Programak hautemandako KOMen banaketa, adin-taldeen arabera (2009-2015)

Desberdintasunak ikusi ziren lehen eta bigarren txandan hautemandako KOMen artean; azken

horiek ohikoagoak ziren eskuineko kolonean19. 13. grafikoa.- Programako KOMetan egindako lehen tratamendua

3.1.4 Programaren kontrako efektuak Hona hemen programak izandako kontrako efektu nagusiak:

- Positibo faltsuak: testak emaitza positiboa eman ondoren, kolonoskopian ez da aurkitu adenoma aurreraturik eta/edo kolon-ondesteko minbizirik.

19

Bujanda L, Sarasqueta C, Castells A, Pellise M, Cubiella J, Gil I, et al. Colorectal cancer in a second round after a negative faecal immunochemical test. Journal of Gastroenterology. 2015 DOI: 1097/MEG.0000000000000366

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

50-54 55-59 60-64 65-69

14,3

21,8

27,8

36,0

29,2

56,8

9,4

,5 0

10

20

30

40

50

60

70

ENDOSCOPICO CIRUGIA QUIMIO-RADIO OTROS

PRIMER TRATAMIENTO

21


- Negatibo faltsuak, bi motatakoak: o FIT egiteko hurrengo gonbidapenaren aurretik KOM bat hauteman da. o FIT test positibo bat egin ondoren eta aurreikusitako jarraipena egin aurretik

(FIT edo kolonoskopia bidez) minbiziren bat hauteman da. - Kolonoskopiaren osteko konplikazioak: kolonoskopia egin eta hurrengo 0-30 egunetan

gertatzen diren konplikazioak. Efektu horiek sistematikoki ari dira monitorizatzen, minimizatzeko aukera emango duten jar-dunbideak ezartze aldera. Positibo faltsuen tasak gora egin du baheketa-txandak gora egin ahala. Handiagoa da emaku-meen artean gizonen artean baino; hala ere, orain arte ez da aurkitu hori txikitzeko metodo eraginkor eta efizienterik20,21. 2016ko irailaren 30era arte erregistratutako konplikazioak ezarritako estandarren gainetik zeuden: baheketan egindako 57.163 kolonoskopien % 1,05. Bitarteko minbiziei dagokienez, ikusi zen horien kokapena, estadioa eta biziraupena nabarmen desberdinak zirela programan hautemandako minbizien aldean, eta pronostiko kaltegarriagoa zutela22. 3.1.5 Programaren eragina Osasun-programen eragina neurtzea ezinbestekoa da populazio-mailan zenbaterainoko onura dakarten jakiteko. Gure kasuan, intzidentziaren eta hilkortasunaren erregistroak ditugu, eta horiek esku-hartzearen aurreko eta osteko ebaluazioa egiteko aukera ematen dute. Eraginkortasuna kalkulatzeko, azterlan bat egin zen MISCAN-Kolon eredua erabiliz. Haren bi-tartez 30 urterako simulazio bat atera zen, programaren benetako datuekin, eta adierazle hauek lortu ziren:

Intzidentziaren murrizketa: % 16,3 (% 17,2 gizonen artean eta % 14,7 emakumeen ar-tean)

Hilkortasunaren murrizketa: % 26,1 (% 28,1 gizonen artean eta % 22,4 emakumeen ar-tean)

Galdutako bizitza-urteen murrizketa: % 21 (% 22,6 gizonen artean eta % 18,4 emaku-meen artean)

20 Cristina Alvarez-Urturi, Montserrat Andreu, Cristina Hernandez, Francisco Perez-Riquelme, Fernando Carballo, Akiko Ono et al. Impact of age and gender-specific cut-off values for the fecal immunochemical test for hemoglobin in colorectal cancer screening. Digestive and Liver Disease 2016. DOI.org/10.1016/j.dld.2016.02.001 21

Arana-Arri E, Idigoras I, Uranga B, Perez R, Irurzun A, Gutierrez-Ibarluzea I, Fraser C, Portillo I, EUSKOLON group. Population-based colorectal cancer screening programmes using a faecal immunochemical test: should faecal he-moglobin cut-offs differ by age and sex?. BMC Cancer DOI 10.1186/S12885-017-3555-3

22

Portillo I, Arana-Arri E, Idigoras I, Bilbao I, Martínez-Indart L, Bujanda L, Gutierrez-Ibarluzea I. Colorectal and interval cancers of the colorrectal cancer screening program in the Basque Country (Spain). World Gastroenterol 2017; 23; 15: 2731-2742.

22


Grafiko hauetan ikus daitekeen moduan, gaur egun aldaketa-prozesuan gaude hala intziden-tziari nola hilkortasunari dagokienez23.

Programak 2016/12/31ra arte hautemandako eta hauteman gabeko KOM kasu guztiak azter-tuz, emaitza hauek lortu ziren FITerako:

FITaren sentikortasuna: % 93,1 (% 95eko KT: 92-94)

FITaren espezifikotasuna: % 94,2 (% 95eko KT: 94,2-94,3)

Eraginkortasunaren datuek gainditu egiten dute bibliografian test mota honetarako aurkituta-koa; hala ere, minbizi- eta hilkortasun-erregistroekin sistematikoki monitorizatzen jarraitu be-har da, hobekuntza-arloak identifikatzeko (kontrako efektuak gutxitzea).

14. grafikoa.- Intzidentziaren murrizketaren zenbatespena MISCAN-Kolon ereduaren arabera

15. grafikoa.- Hilkortasunaren murrizketaren zenbatespena MISCAN-Kolon ereduaren arabera

23 Idigoras I, Arrospide A, Portillo I, Arana-Arri E, Martínez-Indart L, Mar J, de Koning HJ, Lastra R, Soto-Gordoa M, van der Meulen M, Lansdorp-Vogelaar I. Evaluation of the Colorectal Cancer Screening Programme in the Basque Country and the effectiveness based on the Miscan-colon model. BMC Public Health 2017. DOI 10.1186/S12889-017-4639-3.

23


16 grafikoa.- Galdutako bizitza-urteen (LyL) murrizketa

.

24


4. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAREN (KOM) BAHEKETAREN OINARRIAK

4.1 Kolon-ondesteko minbizia bahetzeko beharrezko baldintzak

Kontuan eduki behar da baheketa-programa bat probak egite hutsetik harago doala: diziplina anitzeko jarduera koordinatuen multzo bat da. Jarduera horiek denboran jarraituak dira, eta baterako helburu batzuk lortzera bideratuta daude. Gainera, onurak bermatu eta arriskuak gutxitzeko modua ematen dute kalitate-estandarretan oinarrituta dauden irizpide eta helburu horiek. Herritarrei gaixotasunaren baheketari buruzko informazioa ematean hasten da eta baheketan aurkitutako kasu positibo guztien jarraipena eta tratamendua egitean amaitzen da. Baheketa-programa batean, proba bat edo gehiago egiten dira bilatzen den gaixotasunaren seinalerik eta sintomarik agertzen ez duen populazio batean. Populazioko kideek gaixotasuna-ren arrisku jakin batekin identifikatzen dituen ezaugarriren bat dute, eta goiz detektatu eta tratatzen bada hobetu egin daiteke.

Baheketaren xedea gaixotasuna goiz detektatzea da, sintomarik gabeko fasean, eraginkorragoa edo aplikatzeko errazagoa izan ohi den tratamendu bat egin ahal izateko. Wilson-ek eta Jung-ner-ek garatu zituzten baheketaren ezarpena ebaluatzeko printzipioak, 1968an24, eta Estatuko Osasun Sistemako lantaldeak 2011n aldatu eta egokitu zituen25.

Kolon-ondesteko minbizia bereziki egokia da baheketa-programa egiteko, Wilsonek eta Jung-nerrek ezarritako printzipioei eta Estatuko Osasun Sistemak adostutako irizpideei jarraikiz.

24 Wilson JMG, Jungner G: Principles and practice of screening for disease. Public Health Papers. Organización Mun-

dial de la Salud 1968.

25 Grupo de Trabajo Ministerio de Sanidad y Consumo. Documento Marco sobre cribado poblacional. 2011 Hemen

eskuratu dai-teke:https://www.msssi.gob.es/profesionales/saludPublica/prevPromocion/docs/Cribado_poblacional.pdf

Osasun arazo larria izatea

Ongi zehaztutako gaixotasuna izatea, historia natural ezaguna duena

Latentzia-aldi detektagarria izatea

Kostu eta eraginkortasunaren aldetik egokiak diren lehen mailako prebentzio esku-hartzeak ezarrita egotea

Baheketa-proba:

Erraza eta segurua

Baliozkoa, fidagarria eta efizientea

Onargarria

Diagnostiko eta tratamendu prozesuaren gaineko ebidentzia zientifikoa egotea

Sintomak agertu aurreko fasean eraginkorragoa den tratamendu bat egotea

Baheketa-programa baten eraginkortasuna frogatuta egotea

Programak ekarriko dituen onurak balizko arriskuak baino handiagoak izatea

Xede-populazioa ongi zehaztuta egotea

Neurrizko kostua izatea

25


Dagoeneko 2. puntuan aipatu den moduan, oso osasun-arazo larria da gure ingurunean, hala intzidentziagatik nola hilkortasunarengatik, eta eskura dagoen ebidentziaren arabera goiz tra-tatzen bada pronostikoak eta biziraupenak hobera egiten dute.26 Gaixotasunaren historia naturalari dagokionez, kasuen % 70-80an hesteetako polipo batean (adenoma) sortzen da, hura gaiztotu eta gero (kartzinoma). Zenbatetsitakoaren arabera, ade-noma bat minbizia bihurtzeko batez besteko aldia 10 urtekoa da27. Kasu gehienak (% 70) espo-radikoak dira; hau da, ez dute familiako aurrekaririk. 1. irudia.- Polipotik minbizi inbaditzailera arteko bilakaera

26

National Institute for Clinical Excelence. Clinical Guideline Colorectal Cancer: the diagnosis and management of colorectal cancer: Full Guideline; NICE; 2011

27 Bonelli L. Epidemiology and screening: what’s new? Colorectal Dis. 2015;17:10–4. Hemen eskuratu daiteke:

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/codi.12815/abstract

Lesioen bilakaera kartzinoma infiltratzailera arte

% 70 polipo batean hasten da


26


2. irudia.- Adenoma-kartzinoma baten sekuentzia

Hasiera batean, halako lesioek ez dute sintomarik agertzen edo eskasak izaten dira. Sekuentzia eskematiko honetan ikus dezakegu nola egin dezakeen aurrera, adenoma izatetik kartzinoma lokalizatu izatera arte (I. estadioa), eta ondoren metastasia agertu arte (IV. estadioa), 2. iru-dian. Gaixotasunaren historia naturala ezagutzeak hura goiz hautemateko aukera ematen du. Baheketa-programa batean kontuan hartu beharreko beste faktore bat da proba edo azterketa egokirik dagoen, eta KOMaren kasuan proba eraginkor hauek balia daitezke: kolonoskopia, sigmoidoskopia eta gorotzetan ezkutatutako odola –SOH– (Europako Gidalerroak, 201028). Polipoek odola jariatzeko joera dutenez, gorotzetan ezkutatutako odolaren proba eraginkor-tzat eta kostu-eraginkortzat jo da, bai intzidentzia bai hilkortasuna murrizteko, eta arrazoizko onargarritasun- eta bideragarritasun-tasak daude hura ezartzeko. Denboraren joanarekin tes-tek eboluzionatu egin dute eta test immunokimiko kuantitatiboek (FIT) lesio aurreratuen de-tekzio-tasa handiagoa agertu dute. Orobat, herritarren artean onarpen zabalagoa dute29-30. Merkatuan askotariko testak daude eta batzuetan zaila da haien arteko konparazioa egitea;

28 Segnan N, Patnick J, von Karsa L (eds). European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Cancer Screening and Diagnosis. 2010 First Edition. Luxembourg: European Commission, Publications Office of the European Union. 2011. 387 or.

29 Van Rossum L, Van Rijn AF, Laheij R, Verbeek AL, Van Oijen MG, Fockens P. Randomized study comparing the test performance of a guiaiac-based fecal occult blood test with an immunochemical fecal occult blood test for colorec-tal cancer screening in a screening population. Gastroenterology 2008;135: 82-90.

30 Young GR, Allison J, Cole S, Fraser CG, Halloran SP et al. Advances in Fecal Occult Blood Tests: The FIT Revolution. Dig. Dis. Sci. DOI: 10.1007/s10620-014-3445-3

Iturria: European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Cancer Screening and Diagnosis. First Edition, 2010

27


hala ere, estandarrak ezarri dira eta aukera ematen dute emaitzak alderatzeko, µg hemoglo-bina/g gorozki unitatearen bidez31. Duela gutxi eta minbiziaren aurkako estrategiari jarraikiz (2006 eta 2009), Estatuko Osasun Sistemaren oinarrizko zerbitzu-zorroan sartu da populazioaren baheketa egitea 50tik 69 urte bitarteko emakume eta gizonentzat, gorotzetan ezkutatutako odolaren bi urtean behingo tes-tarekin eta kolonoskopiarekin diagnostikoa egiaztatzeko proba gisa32. Test immunokimikoarekin zenbakizko emaitza lortzen da, eta sentikortasunaren eta zehazta-sunaren arteko eten-puntu onargarri batera egokitu daiteke. Horrela detekzio-tasa onargarria lor daiteke, kasuak egiaztatzeko egin beharreko kolonoskopia kopuruaren arabera. Hain zuzen, baheketa egiteko test hau erabiltzea eta estandarizatzea proposatzen dute munduko adi-tuek33. Euskadiren kasuan, FIT immunologiko kuantitatiboa erabiltzea aukeratu da, eta eskura dauden metodo baliodunak alderatu dira: Sentinel® eta OC-Sensor® 2009-2010ean34. 2010eko bigarren seihilekotik aurrera, OC-Sensor® erabiltzen da, 20μ/g gorozki abiapuntu izanik, hau da, 100 ng/ml buffer-en baliokidea. Baheketa honen proba diagnostikoa eta urrezko estandarra kolonoskopia optiko osoa da (itsua ere ikus daiteke), sedazioarekin. Kolonoskopia horrek konnotazio bereziak agertzen ditu KOMa bahetzeko programaren tes-tuinguruan; izan ere, diagnostikoa egiaztatzeko ez ezik, lesio aurreneoplasikoak erauzteko ere balio du, eta horri esker murriztu egin daiteke kolon-ondesteko minbiziaren intzidentzia eta hilkortasuna herritarren artean, epe ertain-luzera.

Kontuan hartu beharreko hurrengo puntua, gidari dugun eskema honen arabera, baheketa-programaren alderdi ekonomikoa da; hain zuzen, programaren bideragarritasuna, efizientzia-ren mende dagoena: hau da, oreka gorde behar du eraginkortasunaren eta osasun-sistemak bere gain hartzeko moduko kostua izatearen artean.

Diagnostiko goiztiarreko programa (baheketa) baten edo edonolako prebentzio-neurrien era-ginkortasuna frogatzeko, hobekuntza nabarmena ikusi behar da proba egiten zaion biztanleria-ren osasun-egoeran, proba egiten ez zaion biztanleenarekin alderatuta. KOMaren baheketari

31 Fraser CG, Allison J, Young GR, Halloran SP, Seaman H.A standard for Faecal Immunochemical TesTs for Haemo-globin Evaluation Reporting (FITTER). Ann Clin Biochem. 2014; 51;2: 301-302

32 Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa. Estatuko Aldizkari Ofiziala. 2014ko azaroaren 6koa (oste-guna, 246. zk. SSI/2065/2014 Agindua, urriaren 31koa. Agindu horren bidez aldatu egiten dira Osasun Sisteman Nazionaleko zerbitzu-eskaintza komuna eta hura eguneratzeko prozedura ezartzen dituen irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekretuaren I., II. eta III. eranskinak. Hemen eskuratu daiteke: http://www.boe.es/boe/dias/2014/11/06/pdfs/BOE-A-2014-11444.pdf

33 Allison JE, Fraser CG, Halloran SP, Young GP. Population screening for colorectal cancer means getting FIT: the

past, present, and future of colorectal cancer screening using the fecal immunochemical test for hemoglobin (FIT). Gut and Liver 2014. DOI: 10.5009/gnl.2014.8.2.117

34 Zubero MB, Arana-Arri, E, Pijoan JI, Portillo I, Idigoras I et cols. Population-based colorectal cancer screening:

comparision of two fecal occult blood test. Frontiers in Pharmacolology 2014; 4; 175; 1-8

28


dagokionez, hainbat azterlanek agerian utzi dute kostu-eraginkortasun handiagoa duela, ezer ez egitearekin alderatuz gero35-36.

Gaur egun Euskadiren parte-hartzea duen COLONPREV azterlana ebaluatzen ari dira. Gorotze-tan ezkutatutako odola eta kolonoskopia alderatzen dira, eta oso emaitza itxaropentsuak ari dira lortzen parte-hartze eta detekzio-tasen alderagarritasunari dagokienez. Horiei esker jakin ahal izango dugu zein estrategia den egokiena gure biztanleriarentzat epe ertainera37.

2010ean argitara atera zen sigmoidoskopia eta ez baheketari buruzko saiakuntza klinikoa38 eta, antza denez, nabarmen murrizten du hilkortasuna. Hala ere, haren egokitasunak eta ezarpenak konplexuak dirudite gure ingurunean, gure antolamendu sanitarioagatik eta profesional nahiz biztanleen onarpenagatik (National Health Servicen erizainek eta/edo familia-medikuek egiten dituzte sigmoidoskopiak, eta ez dute lesio proximalen arazoa konpontzen).

Bahetzeko egingo den proba motaren aukera, besteak beste, baliabideen onargarritasunaren eta eskuragarritasunaren mende egongo da (kostu-eraginkortasun azterketa).

Baheketa-programa bat abiarazteko faseetan antolamendu, kudeaketa eta ebaluazioko zeregin jakin batzuk bete behar dira, eta kontuan hartu behar dira biztanleengan eragin onuragarria izango dutela bermatzeko. Eskema honetan adierazi dira horien artean zein diren nagusiak39.

Dokumentu horretan gomendioak ematen dira baheketak abiarazi eta ezartzeko. Bada, bertan jasotako gomendioen artetik, aipagarriak dira honako hauek: programen emaitzak minbizia eta hilkortasunari buruzko biztanle-erregistroekin lotu behar dira, kalitate-estandarrak bete behar dira eta kostu-eraginkortasuna ebaluatu behar da.

Bai minbiziari modu integralean heltzeko, bai baheketa egiteko, garrantzi berezia hartzen du desberdintasun sozialak neurtu eta gutxitzeak, eta halaxe adierazten da CANCON proiektuan (minbiziaren aurka ekiteko Europako politikei buruzkoa)40.

35

Lansdorp-Vogelaar I, Knudsen AB, Brenner H. Cost-Effectiveness of Colorectal Cancer Screening. Epidemiologic Reviews 2011; 1: 88-100, doi:10.1093/epirev/mxr004.

36 Tran B et al. Preliminary Analysis of the Cost-Effectiveness of the National Bowel Cancer Screening Program:

Demonstrating the Potential Value of Comprehensive Real World Data. Internal Medicine 2012; 7: 794-800, doi:10.1111/j.1445-5994.2011.02585.x.

37 Quintero E, Castells A, Bujanda L, Cubiella J, Salas D, Lanas A et al. Colonoscopy versus fecal immunochemical

testing in colorectal-cancer screening. N Engl J Med 2012; 366: 697-706

38 Atkin WS, Edwards R, Kralj-Hans I, Wooldrage K, Hart AR, Northover JMA, Parkin DM, Wardle J, Duff SW, Cuzick J,

UK Flexible Sigmoidoscopy Trial investigators. Once-only flexible sigmoidoscopy screening in prevention of colorec-tal cancer: a multicentre randomised controlled trial. The Lancet 2010. 375; 8: 1624-1633.

39 Albreht T, Kiasuwa R, Van den Bulcke (eds). EUROPEAN guide on quality improvement in comprehensive cancer

control. Cancer Control Joint Action. National Institute of Public Health (Slovenia) and Scientific Institute of Public Health (Brussels), 2017. 164 or. 40

Federici A, Nicoletti G, van den Bulcle M. Cancer Control Joint Action. Policy Papers. National Institute of Public Health (Slovenia) and Scientific Institute of Public Health (Brussels), 2017. 143 or.

29


30


3. irudia. Ezarpenaren hainbat fasetako antolamendu, kudeaketa eta ebaluazioko zereginen adibideak eta kalitatearen hobekuntza minbizia bahetzeko programa batean.

Iturria: CANCON 2017

31


5. KOMa BAHETZEKO PROGRAMAREN HELBURUAK 2017-2020

2014an lehen gonbidapenean 50-69 urte arteko biztanleen ia % 100 estaltzea lortu eta gero, 2017tik aurrera mahai gainera ekarri zen ondorengo gonbidapenen estaldura, Osasun Planak7 xedatutakoari jarraikiz partaidetza-tasa handitu, eta horrenbestez intzidentzia eta hilkortasuna murrizteko helburuak lortzeko. Zalantzarik gabe, ondorengo gonbidapenetan detekzio-tasak gutxitu eta egonkortuko direla espero da, antzeko beste programa batzuetan bezala41-42.

5.1 Helburu orokorra

Gaiztotu aurreko lesioak eta lesio gaiztoak goiz detektatzea eta tratatzea, intzidentzia eta hil-kortasuna murrizteko.

5.2 Helburu espezifikoak

2017ko bigarren itzuliaren eta 2019ko hirugarrenaren estaldura % 100ekoa izatea.

Euskadiko biztanleen % 100 estaltzea, edozein dela ere horien aseguramendua.

Lehenengo aldiz gonbidatzen diren pertsonen parte-hartzea > % 68 izan dadila lortzea.

Bigarrengo edo ondorengo aldiz gonbidatzen diren pertsonen parte-hartzea > % 70 izan dadila lortzea.

Gizonen parte-hartzea handitzea adin talde guztietan.

Baheketa-probaren akatsak < % 1 murriztea.

Baheketan positibo eman duten pertsona guztien jarraipena bermatzea, < % 5eko ga-lera-tasarekin.

Baheketaren ondorio txarrak monitorizatzea eta minimizatzea (odoljarioa, zulatzea, arnas-depresioa eta heriotza).

o Zulaketaren intzidentzia=< 1:1.000 izatea kolonoskopia diagnostiko edo tera-peutikoetan eta =< 1: 500 polipektomia egin den kolonoskopietan

o Polipektomia osteko odoljarioaren intzidentzia = < 1:100 izatea polipektomia egin den kolonoskopietan

Prestaketa desegokiaren ondorioz berriz emandako hitzorduen tasa % 4ra murriztea segurtasuna hobetu eta kostuak gutxitzeko.

41 Zorzi M, Fedeli U, Schievano E, Bovo E, Guzzinati S, Baracco S, et al. Impact on colorectal cancer mortality of scre-

ening programmes based on the faecal immunochemical test. Gut. 2014. DOI: 10.1136/gutjnl-2014-307508

42 Logan RFA, Patnick J, Nickerson C, Coleman L, Rutter MD, von Wagner C, et al. Outcomes of the Bowel Cancer

Screening Programme (BCSP) in England after the first 1 million tests. Gut. 2012;61;10:1439–46

32


Kasu positiboetan egiten diren kolonoskopiak monitorizatzea, itxaron-denborak mu-rrizteko: 30 egun baino gutxiago Lehen Mailako Arretako medikua bisitatu ondoren, zerbitzu-erakundeekin koordinatuta.

Positibo faltsuen eta negatibo faltsuen tasak monitorizatzea, programaren eraginkor-tasuna eta efizientzia hobetuko dituzten neurriak ezartzeko.

Desberdintasun sozialak monitorizatu eta ebaluatzea, horiek gutxitzeko esku-hartzeak diseinatze aldera.

6. JARDUN-EREMUA

Jardun-eremuari heltzen badiogu, baheketa-programaren helburua da Euskadin bizi diren xede-populazioko biztanle guztien estaldura sistematikoa eta periodikoa lortzea. Ekitatea bermatzeko, hala Osakidetza bermatzaile dutenei nola beste bermatzaileren bat du-tenei (Mutualitateak eta bestelako aseguramenduak) bidaliko zaie gonbidapena.

6.1.- Xede-populazioa

Baheketa-programa honen xede-populazioa Euskadin bizi diren eta KOM izateko arrisku er-taina duten 50 eta 69 urte arteko gizon-emakumeak dira. Horiek 632.700 pertsona dira gutxi-gorabehera 2016an (Eustat).

7. BAHETZEKO PROZEDURA OROKORRA (I. ERANSKINA)

KOMa bahetzeko prozedura orokorrean jarduketa hauek sartzen dira:

7.1 Xede-populazioa aukeratzea eta araztea

Xede-populazioa: gonbidapenaren urtean 50-69 urte bitarte dituzten emakume eta gizonak. OSABIDE datu-basetik aukeratuko dira Osakidetza bermatzaile dutenentzat, eta zerrendetatik eta egin dituzten eskaeretatik OTIrik EZ dutenentzat. (XV. eranskina) Populazio hautagarria: programan parte hartzera gonbida daitezkeen xede-populazioko ema-kume eta gizonak, gonbidapenaren unean ez dagoelako haiek baztertzeko irizpiderik. Populazio gonbidagarria: informazioa eta gonbidapena bidaltzeko lokalizatu daitekeen popu-lazio hautagarria. Baliozko gonbidapena: helbide ezezagunagatik itzuli ez diren gonbidapenak.

7.2 FIT gonbidapena eta bidalketa Gonbidapen-gutun bat bidaliko da populazio gonbidagarriko pertsona bakoitzaren helbidera, programari buruzko informazioarekin, jarraibideekin eta gorozki-lagina biltzeko materialarekin. Horiek osasun-zentroan nola eman ere adieraziko zaie (II. eranskina). OTIrik EZ dutenen ka-suan, aurrez zigilatutako gutun bat bidaliko zaie helbidera, lagina posta bidez igor dezaten erreferentziazko ospitalera (XV. eranskina).

33


7.3 FIT ematea eta prozesatzea Parte-hartzailea: populazio gonbidagarriko edonor, bere FIT kita bere osasun-zentroan eman badu, prozesatu dadin eta/edo, OTIrik EZ dutenen kasuan, kita prozesatzeko bidali badu. Tes-taren emaitza baliozkoa (positiboa/negatiboa) bada soilik hartuko da parte-hartzailetzat. Lagina osasun-zentro bakoitzean bilduko da, eta, laborategiko papera zer egunetan sortu den, horixe izango da programako sarrera-eguna (III. eranskina). OTIrik EZ dutenen kasuan, lagina aztertu zeneko data hartuko da kontuan. Ez bada laginik entregatzen, gogorarazteko gutun bat bidaliko da gonbidapen-gutuna igorri eta 35 egunera. Ez badu kita utzi, ez da parte-hartzailetzat hartuko, eta gauza bera gertatuko da gonbidapen-prozesuan lehenago nahiz ondoren parte hartzeari uko egiten badio. Laginak esleitutako erreferentziako laborategian prozesatuko dira.

7. FIT emaitzak kudeatzea Emaitza guztiak gutun bidez jakinaraziko zaizkie parte-hartzaileei; PKZk igorriko du, eta familia-medikuak OSABIDEN ikusiko ditu (IV. eranskina). OTIrik EZ dutenen kasuan, PKZk ikusi eta parte-hartzaileei jakinaraziko dizkie, gutun bidez halaber.

Akatsa egon den kasuetan, beste gutun eta kit bat bidaliko da. Akats horiek aurreanalitikoak (lagina galdu da, parte-hartzaileak eta/edo profesionalak erabilera desegokia hauteman du) nahiz analitikoak (laborategian hauteman dira) izan daitezke.

Emaitza negatiboa bada, gutunean bi urtetan berriz ere programan parte hartzeko gonbida-pena egingo zaie, 70 urteko adina gainditu ez badute. Gainditu badute, prebentzio-jarduketak amaituko direla jakinaraziko zaie. Gonbidapena atzeratzen bada, epea zabalduko da, aurretiko gonbidapenaren arabera. (XI. eranskina). Emaitza positiboa bada, bere Lehen Mailako Arretako medikuarekin harremanetan jartzea komeni zaiola adieraziko zaio parte-hartzaileari, eta hark diagnostikoa baieztatzeko kolonosko-pia aginduko diola. Emaitza positiboa jaso eta 30 egun baino gehiago igaro direnean, parte-hartzailea ez bada osasun-zentrora joan, PKZk zerrenda bat bidaliko dio Lehen Mailako Arretako Unitate (LMAU) bakoitzeko buruari, talde bakoitzak erabiltzaileekin komunikazioa antola dezan, zer egoeratan dauden jakin eta kolonoskopia egingo dela bermatzeko. Bakoitzaren egoera PKZri jakinaraziko zaio (kolonoskopiari uko egitea, kolonoskopia sistema pribatuan egitea, kolonoskopia egitea eragozten duen gaixotasuna, etab.). Parte-hartzailea lokalizatu ezin bada, programa koordina-tzeko zentrotik (PKZ) gutun ziurtatua bidaliko zaie, jaso izanaren agiriarekin. Gonbidapen-urtearen amaieran, PKZk TSOHan positibo eman eta kolonoskopia egin gabe du-ten kasu guztiak lokalizatuko ditu, populazio motaren arabera tipifikatzeko. Galeratzat hartuko dira, kolonoskopia egitea edo diagnostikoa osatzea lortu ez bada (prestaketa txarra, osatuga-bea, erauzketa partziala, etab.). PKZk jarraipena egingo die kasu horiei guztiei, eta programan hurrengoz gonbidatu aurretik berrikusi egingo ditu.

34


7.5 Diagnostikoa egiaztatzea FIT emaitza positiboa izan duten pertsona guztiei (>=20μ/g gorozki eta/edo >100ng/100 ml) kolonoskopia proposatuko zaie kontraindikaziorik ezean, familia-medikuaren arabera. Hark zeregin hauek beteko ditu: historia klinikoa, egokitzat jotzen dituen ebakuntza-aurreko probak agintzea, baimen informatua biltzea eta erizainarengana joateko bisita ematea, informazio gehiago jaso eta kolonoskopia egiteko prestaketa proposatzeko. (V. eranskina). Parte-hartzaileak baztertua izateko arrazoiren bat betetzen badu, LMAUko mediku-erizainak osatu-tako taldeak PKZri jakinaraziko dio programaren helbide elektronikoaren bitartez ([email protected])

7.6. Kolonoskopiaren emaitzak kudeatzea Negatiboa bada (normala –horren barruan sartzen dira aurkikuntzarik gabekoak, hemorroi-deak, dibertikuluak, lipomak eta melanosia–, polipo hiperplasiko ez-zerradunak), Endoskopia Unitateko espezialistak hala jakinaraziko du eta PKZk gutun bat bidaliko dio parte-hartzaileari, hamar urtera baheketan sar dadin, baldin eta ez baditu ordurako 69 urteak gainditu. Pertsona horren prozesu diagnostikoa kalitateko kolonoskopia bidez osatu bada soilik bidaliko da gutuna (hau da, behar bezalako prestaketa zuen, osorik egin da eta aurkitutako lesioak aztertu dira edo ez da lesiorik aurkitu). (XI. eranskineko gutuna). Emaitza positiboak kudeatzeko, Europako Gidari (2010) jarraituko zaio, eta Anatomia Patologi-koko eta Endoskopiako taldeek adosteko egiten dituzten bileretan eguneratuko da (XVII. eta XVIII. eranskinak). KOMa bahetzeko prozedura orokorreko jarduketa guztiak 4. irudian laburtu dira.


35


4. irudia.- Baheketako jarduketa-fluxua

Xede-populazioa aukeratzea

50-69 urte

Parte hartu nahi ez dutela adierazten ez badute, gon-bidapena eta FIT kita bi-daltzea, argibideekin

FIT osasun-zentroan entre-gatzea

TSOH laborategian prozesa-tzea

Negatiboa <20µ/g

Errorea Positiboa =>20µ/g

Kolonoskopia Erreferentziako Endoskopia Unitatean

Bi urtera errepikatu, 70 urte baino gu-

txiago baditu

Ez da bahetu Ez da parte-

hartzailea

Ez du parte hartzen

Negatiboa (Normala, hiperpla-

siko ez-zerradunak)

Positi-boa(adenoma

k, minbizia, bestelakoak)

Jarraipena Europako PKG

eta protokoloak

Baheketa 10 ur-tera 70 urtetik behera baditu

Baztertzeko irizpideak aplikatzea

Gutuna eta informazio-liburuxka

bidaltzea

Parte hartzen du

36


8. INFORMAZIO- ETA EBALUAZIO-SISTEMAK

PKZk informazio-sistema bat garatu du, Zuzendaritza Nagusiko Informatika Zerbitzuarekin eta Osabide-LMA, OsabideGlobal, Clinic, Omega/GesLab, Tumoreen Ospitaleko Erregistroko eta Tumoreen Populazio Erregistroko arduradunekin lankidetza estuan, datu-base klinikoen elka-rreragingarritasunari bide eman, eta horrela kasu guztien trazabilitatea eta jarraipena ahalbi-detzeko. Xede-populazioko pertsona bakoitzak fitxa indibidualizatua du, eta bertan datu hauek daude erregistratuta: gonbidapenak, bazterketak, parte-hartzea / parte-hartzerik ez, FITen emaitza, kolonoskopiaren emaitza, lesioen kokapena, tamaina eta histologia, eta minbizi inba-ditzaileen TNM, estadioa eta tratamendua, bai programan hautemandakoetarako, bai jarrai-peneko edo bitartekoetarako. Gonbidapen bakoitzerako, bidalitako gutun guztiak eta esku hartzen duten zentro guztiak daude jasota.

Ebaluazioaren azken xedea baheketa-programaren eraginkortasuna ezagutzea izango da. Hala ere, hori ezin da berehala jakin, intzidentziaren eta hilkortasunaren beherakada epe ertainera azter daitezkeen datu-sailetan ikusten delako. Hasieratik ebaluazio jarraitua egiten da (gonbi-dapenaren, zentroen, urteen, adin taldeen eta sexuaren arabera); izan ere, garatutako aplika-tiboak (KOMBP) aukera ematen du egiaztapen zerrendak eta erregistratu ondorengo bereha-lako adierazleak lortzeko. Osakidetza da aplikatiboaren jabea. Horrez gain, ustiapen masiboa egin daiteke, azterketa estatistiko xehe-xehea egiteko.

Fitxategia aitortua dago, datuak babesteko indarrean den araudia betez.

Lehen Mailako Arretako Unitateek, Zerbitzu Erakunde Integratuek (ESIak) eta Bahetzeko Pro-gramen Estatuko Sareak aldian behingo ebaluazioak egiten dituzte, Europako Gidarekin (2010) eta Minbizia Bahetzeko Programen Sarearen gidalerroekin bat etorriz43.

VII. eta VIII. eranskinetan jaso dira aldagai eta adierazle nagusiak.

43

Minbizia Bahetzeko Programen Sarea. Hemen eskuratu daiteke:www.cribadocancer.com

http://www.cribadocancer.com/

37


9. PROIEKTUA KUDEATZEKO ZIRKUITUA

Programa hau garatzeko, asistentzia-maila guztiek parte hartu behar dute, diziplina anitzetatik. Bakoitzak bere berariazko zereginak ditu helburu hori lortzeko, hemen zehaztu moduan:

9.1 Erantzukizun-mailak

Koordinazio Zentroa (PKZ)

Programaren plangintza orokorra, antolaketa eta ezarpena, Zuzendaritza Nagusiak eta Osasun Sailak onartutako helburuen arabera

Osasun-langileak koordinatzea, programa garatu eta gauzatzeko

Proiektuaren dokumentuak eta sentsibilizatzeko materiala prestatu eta eguneratzea:

- Programako informazio-gutunak.

- Parte hartzeko gonbidapen-gutunak.

- Parte hartzeko gogorarazteko jakinarazpen-gutunak.

- FIT eta kolonoskopietako emaitza negatiboen eta akats teknikoen gutunak.

- FITen emaitza positiboen gutunak.

- FITerako laginak hartzeko jarraibideak.

- KOMari buruzko eskuliburu eta kartelak.

Komunitatean xede-populazioa informatu eta sentsibilizatzeko estrategiak garatzea, Osasun Sailarekin, Osakidetzarekin, Koloneko Minbiziaren aurkako Aliantzarekin eta Minbiziaren aurkako Espainiako Elkartearekin lankidetzan.

Osasun-langileentzako etengabeko prestakuntza diseinatu eta irakastea. Eskura da-goen ebidentziaren arabera eguneratzea, urtero.

Gonbidapenak planifikatu eta egokitzea, zerbitzu-erakundeekin eta Asistentzia Sanita-rioko Zuzendariordetzarekin koordinaturik, kolonoskopien kudeaketan ez dadin atze-rapenik gertatu.

Datu-baseak eguneratuta edukitzea eta sartzekoak eta bazter uztekoak kudeatzea, Zu-zendaritza Nagusiaren Informatika Zerbitzuarekin koordinaturik egin beharreko gonbi-dapenen arabera.

Gonbidatzeko prozesua, parte-hartzea, positibotasuna, kolonoskopiaren kalitatea eta kasu positibo guztien jarraipen eta erregistroa monitorizatu, kudeatu eta ebaluatzea.

Jarraipenaren datuen eta emaitzen berri ematea, Osasun Planaren, Programa Kontra-tuaren, memorien, zerbitzu-erakundeen kudeaketaren eta Lehen Mailako Arretako unitateen ebaluaziorako.

Ebaluazio- eta ikerkuntza-lanak

Kasu positiboen jarraipena.

Informazio Sistema garatzea eta hobetzea, zerrendak eta prozesuaren trazabilitatea lortzeko.

38


Ebaluazio-plana prestatzea. Programaren alderdi guztiak ebaluatzeko aldagaiak eta prozesuak proposatu eta garatzea.

Prozesuak hobetzeko protokoloak prestatzea, profesional, analista, hematologo, anes-tesista, endoskopista, patologo, sendagile eta lehen mailako erizainekin, besteak beste.

Kontrako efektuen jarraipena, positibo eta negatibo faltsuen kontrola.

Lehen Mailako Arretako Unitateak

PKZrekin elkarlanean aritzea parte hartzeko gonbidapena jasoko duen xede-populazioa sentsibilizatu, informatu eta aholkatzeko.

FIT laginak hartzea eta erreferentziako laborategira bidaltzea, prozesuaren segurtasun eta trazabilitate protokoloei jarraikiz. Osasun-zentroetatik e-mail bidez akatsei buruzko informazioa bidaltzea Koordinazio Zentroari (egoera txarreko kita, okerreko identifika-zioa, etab.)

Kontsultan arreta espezifikoa ematea FITeko emaitza positiboetarako.

- Positiboak: FITeko emaitzaren esanahiaren informazioa ematea eta miaketa kolo-noskopikoa egitea, baieztatzeko proba diagnostiko gisa. Baimen informatua eman eta sinatzea. Kolonoskopiaren aurretik egin beharreko probak egitea, ASAren arrisku-irizpideen eta parte-hartzailearen arrisku espezifikoen arabera.

Kolonoskopia egin aurreko prestaketa lana.

- Erreferentziako erizainak kolonoskopiarako prestatzeko informazioa eta prestakina ematea, proba egin baino 7-10 egun lehenago.

- Aholkuak, prestaketari eta dietari buruz informatzeko orriak eta informazio-bideoak ematea.

- Kolonoskopiako hitzordua kudeatzea.

- Kolonoskopia egin eta gerorako informazioa, gomendioak eta jarraitu beharreko aholkuak.

Probaren emaitzen jarraipena egitea, Endoskopiako Unitateekin koordinatuta, baita ondorengo protokoloena ere, eta pertsonei emaitzen eta egin beharreko jarraipenaren berri ematea.

Arreta espezializatuko maila

Analisi klinikoen zerbitzua:

Laginak hartzeko sistema.

FIT emaitzak analizatu eta baliozkotzea

Txostena ematea eta Osabide-LMA – Osabide Globalera bidaltzea, LMAUko medikua eta erizaina eta PKZ jakinaren gainean egon daitezen.

PKZri hauteman diren intzidentzien eta akatsen berri ematea.

39


Barneko eta kanpoko kalitate-kontrolak egitea.

Patologia digestiboko zerbitzua:

Diagnostikoa egiaztatzeko probetarako hitzorduak ematea.

Baimen informatua jaso eta artxibatzea

Kolonoskopiak kalitate-irizpideen arabera egitea

Diagnostikoa egiaztatzea eta tratatzea (polipoak erauztea).

Prozesuaren jarraipena egitea.

PKZri egin diren kolonoskopien zerrenda bidaltzea, astero, fax/e-mail bidez.

LMAUko medikuarentzat jarraipen-gomendioa egitea, anatomia patologikoko emaitza ebaluatu ondoren.

Beste proba batzuk eta/edo hedadura-azterketak egin beharreko kasuen jarraipena egitea.

Jarraipeneko kolonoskopiak kudeatzea, aurkitutako lesioaren eta pazientearentzat ezarritako jarraibidearen arabera.

Anatomia Patologikoko zerbitzua:

Laginak hartzea eta aztertzea

Txostena egitea

Endoskopiako Unitateekin eta Minbiziaren Batzordeekin koordinatzea jarraipenak eta tratamendu espezifikoak egiteko.

Analisi espezifikoak egitea, protokoloen arabera.

9.2 Sentsibilizazioa eta prestakuntza

Programaren txanda bakoitza hasi aurretik, berariazko sentsibilizazio-kanpaina egingo da, osa-sun-sistemaren berezko baliabideak, tokiko hedabideak eta Internet erabiliz. PKZk eta dagoz-kion ESIak/LMAUak koordinatuko dute kanpaina osoa. (IX. eranskina)

Erreferentziako Lehen Mailako Arretako Unitateetan eta Erakunde Sanitario Integratuetan, tartean diren langile guztientzako prestakuntza emango da, gutxi gorabehera 60 minutuko iraupenarekin. Zuzendaritza Nagusiak/ESIak etengabeko prestakuntza gisa akredita ditzake.

9.3 Plangintza eta kudeaketa

PKZk urteroko plangintza egingo du eta Zuzendaritza Nagusiak eta Osasun Sailak onartuko dute.

Plangintza zerbitzu-erakundetako arduradunekin eztabaidatu eta adostuko da, eta hitzartuta dauden urteroko helburuak betetzeko konpromisoa hartuko dute. Kontuan hartu behar da kolonoskopiak egokitu behar direla programaren unean uneko eskariari erantzuteko (ondo-rengo gonbidapenak); izan ere, ez dira 36 hilabete baino gehiago luzatu behar aurreko itzulian

40


negatibo eman zuten edo parte hartu ez zuten pertsonei egiten zaizkien gonbidapenak, bitar-teko minbiziak saihestu/minimizatze aldera.

9.4 Monitorizazioa eta ebaluazioa

PKZk behar besteko euskarria izango du prozesuaren kalitatearen desbideratzeak planifikatu, antolatu, monitorizatu, ebaluatu eta zuzentzeko.

9.5. Hobekuntzak eta berrikuntza

PKZk koordinatzen dituen lantaldeak eta ikerkuntza taldeak kudeatuko dira, programaren emaitzak hobetzeko eta haren gaineko eraginkortasun eta kontrol handiagoa lortzeko behar diren berrikuntzak ezartzeko.

Kontuan hartuko eta baliozkotu egingo dira hala profesionalek nola biztanleriak, oro har, egin-dako proposamenak.

Informazio Sistema baliozkotzat jo eta ontzat eman diren hobekuntzetara egokituko da, proze-suen trazabilitatea eta emaitzen ebaluazioa bermatze aldera.

41


10. BIBLIOGRAFIA

Albreht T, Kiasuwa R, Van den Bulcke (eds). EUROPEAN guide on quality improvement in com-prehensive cancer control. Cancer Control Joint Action. National Institute of Public Health (Slo-venia) and Scientific Institute of Public Health (Brussels), 2017. 164 or.

Allison JE, Fraser CG, Halloran SP, Young GP. Population screening for colorectal cancer means getting FIT: the past, present, and future of colorectal cancer screening using the fecal immu-nochemical test for hemoglobin (FIT). Gut and Liver 2014. DOI: 10.5009/gnl.2014.8.2.117

American Society of Anesthesiologist Commitee. Practice Guidelines for preoperative fasting and de use of pharmacologic agents to reduce the risk of pulmonary aspiration: Application to healthy patients undergoing elective procedures: An update report by the American Society of Anesthesiologist Committee on Standards and Practice Parameters. Anesthesiology 2011; 114: 495-511.

Arana-Arri E, Idigoras I, Uranga B, Perez R, Irurzun A, Gutierrez-Ibarluzea I, Fraser C, Portillo I, EUSKOLON group. Population-based colorectal cancer screening programmes using a faecal immunochemical test: should faecal hemoglobin cut-offs differ by age and sex?. BMC Cancer DOI 10.1186/S12885-017-3555-3

Atkin WS, Edwards R, Kralj-Hans I, Wooldrage K, Hart AR, Northover JMA, Parkin DM, Wardle J, Duff SW, Cuzick J, UK Flexible Sigmoidoscopy Trial investigators. Once-only flexible sigmoidos-copy screening in prevention of colorectal cancer: a multicentre randomised controlled trial. The Lancet 2010. 375; 8: 1624-1633.

Bakker CK, Jonkers D, Smits K, Mesters I, Masclee A, Stockbrügger R. Participation in colorectal cancer screening trials after first-time invitation: a systematic review. Endoscopy 2011; 43:1059-1086.

Bonelli L. Epidemiology and screening: what's new? Colorectal Dis. 2015; 17: 10-4. Hemen es-kuratu daiteke: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/codi.12815/abstract

Bujanda L, Sarasqueta C, Castells A, Pellise M, Cubiella J, Gil I, et al. Colorectal cancer in a se-cond round after a negative faecal immunochemical test. Journal of Gastroenterology. 2015 DOI: 1097/MEG.0000000000000366

Bray F, Ren JS, Masuyer E, Ferlay J. Estimates of global cancer prevalence for 27 sites in the adult population in 2008. Int J Cancer. 2013; 132; 5: 1133-45. doi: 10.1002/ijc.27711. Epub, 2012ko uztailak 26.

Clarke N, Sharp L, Osborne A, Kearney PM. Comparison of Uptake of Colorectal Cancer Scree-ning Based on Fecal Immunochemical Testing (FIT) in Males and Females: A Systematic Review and Meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2015; 24; 1: 39–47.

Christian von Wagner et al. Inequalities in Participation in an Organized National Colorectal Cancer Screening Programme: Results from the First 2.6 Million Invitations in England. Interna-tional Journal of Epidemiology. 201: 40; 3: 712-18, doi:10.1093/ije/dyr008.


42


Cristina Alvarez-Urturi, Montserrat Andreu, Cristina Hernandez, Francisco Perez-Riquelme, Fernando Carballo, Akiko Ono et al. Impact of age and gender-specific cut-off values for the fecal immunochemical test for hemoglobin in colorectal cancer screening. Digestive and Liver Disease 2016. DOI.org/10.1016/j.dld.2016.02.001

Eusko Jaurlaritzaren Osasun Saila. Euskadirako Osasun-politikak: Osasun Plana 2002-2010. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Gasteiz, 2002. Hemen eskuratu daiteke: http://www.osakidetza.euskadi.eus/r85-ckpubl01/es/contenidos/informacion/plan_salud_2002_2010/es_ps/indice_plan_salud.html.

Osasun eta Kontsumo Saila. Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan: Intzidentzia, hilkortasuna, biziraupena eta bilakaera denboran zehar. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. 2010eko urria. 126 or.

Osasun eta Kontsumo Saila. Hilkortasuna EAEn, 2008. Erregistroetako eta Osasun Informazioko Zerbitzua. 2011.

Osasun eta Kontsumo Saila. 2002-2010 Osasun Planaren Ebaluazioa. Osasun Saileko Osasun Publikoko Zuzendaritza.

Eusko Jaurlaritza. Euskadiko Osasun Plana. Euskadiko Osasun Politikak 2013-2020. Vitoria-Gasteiz, 2013ko abendua. 134 or. Hemen eskuratu daiteke: http://www.bibliotekak.euskadi.eus/WebOpac

Federici A, Nicoletti G, van den Bulcle M. Cancer Control Joint Action. Policy Papers. National Institute of Public Health (Slovenia) and Scientific Institute of Public Health (Brussels), 2017. 143 or.

Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. Cancer Incidence and mortality worldwide: Sources, methods and major patterns in GLOBOCAN 2012. Int J Cancer 2015; 136: E359-E386. Hemen eskuratu daiteke: http://globocan.iarc.fr/Default.aspx. Atzitze-data: 2017/uztaila/12

Fraser CG, Allison J, Young GR, Halloran SP, Seaman H.A standard for Faecal Immunochemical TesTs for Haemoglobin Evaluation Reporting (FITTER). Ann Clin Biochem. 2014; 51;2: 301-302

Osasun eta Kontsumo Ministerioko lantaldea. Documento Marco sobre cribado poblacional. 2011. Hemen eskuratu daiteke: https://www.msssi.gob.es/profesionales/saludPublica/prevPromocion/docs/Cribado_poblacional.pdf

Hurtado JL, Bacigalupe A, Calvo M, Esnaola S, Mendizabal N, Portillo I, Idigoras I, Millán E, Arana-Arri E. Social inequalities in a population based colorectal cancer screening programme in the Basque Country. BMC Public Health 2015 DOI: 10.1186/s12889-015-2370-5. Idigoras I, Arrospide A, Portillo I, Arana-Arri E, Martínez-Indart L, Mar J, de Koning HJ, Lastra R, Soto-Gordoa M, van der Meulen M, Lansdorp-Vogelaar I. Evaluation of the Colorectal Cancer Screening Programme in the Basque Country and the effectiveness based on the Miscan-colon model. BMC Public Health 2017. DOI 10.1186/S12889-017-4639-3.



http://www.bibliotekak.euskadi.eus/WebOpac

http://globocan.iarc.fr/Default.aspx

https://www.msssi.gob.es/profesionales/saludPublica/prevPromocion/docs/Cribado_poblacional.pdf

https://www.msssi.gob.es/profesionales/saludPublica/prevPromocion/docs/Cribado_poblacional.pdf

43


Igea F, Casellas JA, González-Huix F et al. Sedación en endoscopia digestiva: Guía de práctica clínica de la Sociedad Española de Endoscopia. Rev Esp Enf Dig 2014; 106: 195-211.

Jover R. Grupo de trabajo y edición de la Guía de Calidad de la Colonoscopia de Cribado de Cáncer Colorrectal. Asociación Española de Gastroenterología (A.E.G.) y Sociedad Española de Endoscopia Digestiva (S.E.E.D.). Madril. 159 or.

Kapidzic A, Grobbee EJ, Hol L, van Roon AH, van Vuuren AJ, Spijker W, et al. Attendance and Yield Over Three Rounds of Population-Based Fecal Immunochemical Test Screening. The Ame-rican Journal of Gastroenterology. 2014; 109; 8: 1257–64

Kapidzic A, van de Meulen P, van Roon AH, Looman CW, Lansdorp- Vogelaar I, van Ballegooijen M, et al: Gender differences in fecal immunochemical test performance for early detection of colorectal neoplasia. Clin Gastroenterol Hepatol 2015; pii: S1542-3565;15;00162-7

Lansdorp-Vogelaar I, Knudsen AB, Brenner H. Cost-Effectiveness of Colorectal Cancer Scree-ning. Epidemiologic Reviews 2011; 1: 88-100, doi:10.1093/epirev/mxr004.

Lo SH, Halloran S, Snowball J, Seaman H, Wardle J, von Wagner C. Colorectal cancer screening uptake over three biennial invitation rounds in the English bowel cancer screening programme. Gut. 2015; 64;2:282–91.

Loeve et al. The MISCAN-COLON Simulation Model for the Evaluation of Colorectal Cancer Screening», Computers and Biomedical Research. 1999; 32: 13-33.

Logan RFA, Patnick J, Nickerson C, Coleman L, Rutter MD, von Wagner C, et al. Outcomes of the Bowel Cancer Screening Programme (BCSP) in England after the first 1 million tests. Gut. 2012; 61; 10: 1439–46

Lopez-Bastida, J et al. Análisis coste-efectividad del cribado del cáncer colorrectal en la pobla-ción general. Santa Cruz Tenerifekoa: Kanarietako Osasun Zerbitzua. DL 2010. Colección Infor-mes, estudios e investigación. Osasun eta Kontsumo Ministerioa. Seriea: Informes de Evalua-ción de Tecnologías Sanitarias. SESCS; 2006/23.

Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa. Estatuko Aldizkari Ofiziala. 2014ko aza-roaren 6koa (osteguna, 246. zk. SSI/2065/2014 Agindua, urriaren 31koa. Agindu horren bidez aldatu egiten dira Osasun Sisteman Nazionaleko zerbitzu-eskaintza komuna eta hura egunera-tzeko prozedura ezartzen dituen irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekretuaren I., II. eta III. eranskinak. Hemen eskuratu daiteke: http://www.boe.es/boe/dias/2014/11/06/pdfs/BOE-A-2014-11444.pdf

National Institute for Clinical Excelence. Clinical Guideline Colorectal Cancer: the diagnosis and management of colorectal cancer: Full Guideline; NICE; 2011

Pignone MP, Flicroft KL, Howard K, Trevena LJ, Salkeld GP, St John JB. Costs and cost-effectiveness of full implementation of biennial faecal occult blood test screening program for bowel cancer in Australia. Medical Journal Australia 2011;194:180-185.

44


Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Anara E, Hurtado, JL et. al. Lesiones detectadas en el pro-grama de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco: primera ronda 2009-2011. Gastroen-terol Hepatol. 2013; 36; 5: 301-8

Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Arana-Arri E, Zubero MB, Pijoán JI et al. Principales resul-tados del programa de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco. Gac Sanit 2013; 27; 4: 358-61.

Portillo I, Arana-Arri E, Idigoras I, Espinás JA, Pérez-Riquelme F, de la Vega M, González A, Oceja E, Vanaclocha M, Ibañez J, Salas D y Grupo Cribea. Proyecto CRIBEA: Lesiones detectadas en seis Programas Poblacionales de Cribado de Cáncer Colorrectal en España. Rev Esp Salud Pública 2017; 91; 20 Febrero e1-e10. Portillo I, Arana-Arri E, Idigoras I, Bilbao I, Martínez-Indart L, Bujanda L, Gutierrez-Ibarluzea I. Colorectal and interval cancers of the colorrectal cancer screening program in the Basque Country (Spain). World Gastroenterol 2017; 23; 15: 2731-2742.

Quintero E, Castells A, Bujanda L, Cubiella J, Salas D, Lanas A et al. Colonoscopy versus fecal immunochemical testing in colorectal-cancer screening. N Engl J Med 2012; 366: 697-706

Minbizia Bahetzeko Programen Sarea. Hemen eskuratu daiteke www.cribadocancer.com

Segnan N, Patnick J, von Karsa L (eds). European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Cancer Screening and Diagnosis. 2010 First Edition. Luxembourg: European Commission, Publi-cations Office of the European Union. 2011. 387 or.

Tinmouth J, Kennedy EB, Baron D, Burke M, Feinberg S, Gould M, et al. Colonoscopy quality assurance in Ontario: Systematic review and clinical practice guideline. Can J Gastroenterol Hepatol. 2014 May;28(5):251–74.

Tran B et al. Preliminary Analysis of the Cost-Effectiveness of the National Bowel Cancer Scree-ning Program: Demonstrating the Potential Value of Comprehensive Real World Data. Internal Medicine 2012; 7: 794-800, doi:10.1111/j.1445-5994.2011.02585.x.

Van Rossum L, Van Rijn AF, Laheij R, Verbeek AL, Van Oijen MG, Fockens P. Randomized study comparing the test performance of a guiaiac-based fecal occult blood test with an immuno-chemical fecal occult blood test for colorectal cancer screening in a screening population. Gas-troenterology 2008; 135: 82-90.

Wang A, Hoda KM, Holub JL, Eisen GM. Does level of sedation impact detection of advanced neoplasia? Dig Dis 2010; 55;8: 2337-2343

Wilson JMG, Jungner G: Principles and practice of screening for disease. Public Health Papers. Organización Mundial de la Salud 1968.

Winawer SJ, Zauber AG, Fletcher RH, Stilman JS, O’Brien MJ, Levin B et al. Guidelines for colo-noscopysurveillance alter polipectomy: a consensus update by the US Multi-Society Task Force on ColorrectalCancer and American Cancer Society. Gastroenterology 2006; 130;6:1872-85.

http://www.cribadocancer.com/

45


Young GR, Allison J, Cole S, Fraser CG, Halloran SP et al. Advances in Fecal Occult Blood Tests: The FIT Revolution. Dig. Dis. Sci. DOI: 10.1007/s10620-014-3445-3

Zorzi M, Senore C, Da Re F, Barca A, Bonelli LA, Cannizzaro R, et al. Quality of colonoscopy in an organised colorectal cancer screening programme with immunochemical faecal occult blood test: the EQuIPE study (Evaluating Quality Indicators of the Performance of Endoscopy). Gut. 2014 Sep 16

Zorzi M, Fedeli U, Schievano E, Bovo E, Guzzinati S, Baracco S, et al. Impact on colorectal cancer mortality of screening programmes based on the faecal immunochemical test. Gut. 2014. DOI: 10.1136/gutjnl-2014-307508

Zubero MB, Arana-Arri, E, Pijoan JI, Portillo I, Idigoras I et cols. Population-based colorectal cancer screening: comparision of two fecal occult blood test. Frontiers in Pharmacolology 2014; 4; 175; 1-8

46


47


I. ERANSKINA. HERRITARRAK SAILKATZEKO ETA PROGRAMAREN ADIERAZLEAK LORTZEKO IRIZPIDEAK

XEDE-POPULAZIOA HAUTATZEA

Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) bizi diren emakume eta gizonak, gonbidapenaren urtean 50-69 urte bitarte betetzen badituzte, eta Lehen Mailako Arretako medikua badute Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programa (KOMBP) egingo den Lehen Mailako Arretako Unita-teetan (LMAU). Gonbidapena atzeratzen bada, kontuan hartuko da adinaren irizpidea egokitu eta 69 urtetik gorakoa izan dadin. EAEn Osabideren datu-basea erabiliko da, Osasun Sistemarekin nolabaiteko harremana izan duten pertsona guztiak hartzen baititu barne. OTIren (osasun-txartel indibiduala) datu-basea baino zabalagoa da. 2014tik populazio-baheketak zabaldu egin dira eta bermatzailea Osakidetza ez duten pertso-nak ere hartzen dira barnean; hala, programan sarbidea izan dezakete prozedura espezifiko baten bidez (ikus XV. eranskina). Kontuan hartuko dira instituzioetan dauden pertsonak ere. Osakidetza bermatzaile izan arren parte hartzeko zailtasunak dituztenez, FITa haietaz arduratzen diren mediku eta erizainen bi-dez egiteko aukera gaituko da. Osabiden jasota dagoen xede-populazioa erroldatutako xede-populazioaren % 97tik gorakoa dela zenbatetsi da.

Xede-populazioa: Eremu geografiko jakin batean bizi diren emakume eta gizonak, gonbidapenaren urtean 50-69 urte bitarte bete, eta programa egingo den LMAUn Lehen Mailako Arretako medikua dutenak.

Populazio hautagarria:

Baheketa-programan parte hartzeko gonbidapen eraginkorra jaso dezaketen xede-populazioko emakume eta gizonak. Hau da, gonbidapenaren unean baztertuak izateko irizpide-rik betetzen ez duten pertsonak: ez aldi baterako, ez erabat, ezta behin betiko ere.

Hautagarria ez den populazioa:

Xede-populazioko emakume eta gizonak, gonbidapenaren unean baztertuak izateko irizpide-ren bat betetzen badute:

Heriotza: automatikoki hautemango da INDEF, OSABIDE kargatzean. Profesiona-len/erabiltzaileen informaziotik abiatuta ere hautemango da. Erabateko bazterketa

KOM diagnostikatua: automatikoki hautemango da AS400 kargatzean (diagnostiko na-gusian edo bigarren mailakoan 1530-1548 kodeak dituztenak). Minbiziaren Ospitaleko eta/edo Populazioko Erregistroan C18-C21 kodeak dituztenak. M %%%3. Profesiona-len/erabiltzaileen informaziotik abiatuta ere hautemango da. Erabateko bazterketa

48


Une horretan gaixo egotea. Profesionalen/erabiltzaileen informaziotik abiatuta hau-temango da. Aldi baterako bazterketa.

Azken lau urteetan kolonoskopia/sigmoidoskopia egina duten parte-hartzaileak. Au-tomatikoki hautemango da Osabideko DBn. Data agertu behar da. Profesiona-len/erabiltzaileen informaziotik abiatuta ere hautemango da. Data agertu behar da. Aldi baterako bazterketa.

Programan kolonoskopia bidezko jarraipenean dauden parte-hartzaileak. Aldi baterako bazterketa edo erabatekoa, aurkikuntzaren arabera.

Programaren bidez azken 18 hilabeteetan FIT bat egin eta emaitza negatiboa jaso du-tenek. Data agertu behar da. Aldi baterako bazterketa.

Baheketan FIT emaitza positiboa izan eta dagoeneko digestiboko espezialistarekin ja-rraipena dutenak, kolonoskopia bidez, baheketa-testa egin aurretik. Kolonoskopiaren data agertu behar da. Aldi baterako bazterketa.

Egoitza aldatzea, EAEtik kanpo. Erabateko bazterketa.

EAE barruko birkokatze sanitarioak. Aldi baterako bazterketa.

Populazio gonbidagarria:

Gonbidapena bidaltzeko aurki daitekeen populazio hautagarria. Gonbidapena itzultzen bada, bigarren helbide bat bilatzen da EUSTATen, eta gutun bidez bidaltzen da (n11_14 gutun-modeloa). Gutun hori ere itzultzen bada, helbide ezezagunagatik baztertzen da. Kitaren gutuna itzultzen bada, helbide ezezagunagatik baztertzen da. Aldi baterako bazterketa.

Populazio ez-gonbidagarria

Egoitza dela-eta aurkitu ezin den populazio hautagarria. Jarduketaren ondorioetarako, gonbi-dapen-gutuna itzuli da eta ezin izan da aurkitu beste bitarteko batzuen bidez, adibidez, Eusta-ten bilatuz. Bigarren gutuna bidali da (n11_14 gutun-eredua) Eustaten aurkitutako beste hel-bide batera, eta hori ere itzuli dute.

Egoitza aldatzea, EAEtik kanpo. Erabateko bazterketa

EAE barruko birkokatze sanitarioak. Aldi baterako bazterketa (dagokionean gonbida-tuko dira, gaur egun bizi den gunera gonbidapenak bidaltzean).

Helbide ezezaguna. Aldi baterako bazterketa.

Parte-hartzailea:

Populazio gonbidagarriko norbait, kita bere osasun-zentroan entregatu duena eta baliozko emaitza duena (positiboa/negatiboa). Data agertu behar da.

Hasierako parte-hartzailea: lehenengoz gonbidatu denean parte hartu duen norbait.

Ondorengo gonbidapeneko hasierako parte-hartzailea: bigarrengo/ondorengo gonbidapenean lehen aldiz parte hartu duen norbait.

49


Parte-hartzaile irregularra: programan aldizka parte hartzen duen norbait.

Parte-hartzaile erregularra: ondoz ondoko gonbidapenetan parte hartu duen norbait.

Baliozko testa duen parte-hartzailea: parte-hartzearen emaitza positibo edo negatibo irakurketa eman duen testa bada.

Ez da parte-hartzailea: (hurrengo txandan gonbidatuko dira)

Populazio gonbidagarriko norbait, kita bere osasun-zentroan entregatu ez duena, go-gorarazpen-gutuna bidali zenetik 35 egun igaro direnean eta LMAU horretan kanpaina amaitu aurretik.

Gonbidapen-gutuna, kit-gutuna edo gogorarazpen-gutuna euren LMAUan itzultzen di-tuzten pertsonak, edo PKZri parte hartzeko asmorik ez dutela jakinarazten diotenak. Programa hasieran euren burua baztertzen dutenak.

Testaren emaitza gisa AKATSA duten parte-hartzaileak, kit berria bidali ondoren ez ba-dute emaitza positibo edo negatiborik.

Galerak:

Gonbidapen-prozesuan zehar programan parte hartu duten (kita entregatu dute) baina pro-zesu diagnostikoa amaitu ez duten pertsonak. Funtsean, FIT positiboan eta akatsetan gertatzen da. Bazterketa aldi baterako bada, beste gonbidapen-gutun bat bidaliko zaie hurrengo txan-dan.

Kolonoskopiari uko egitea. Aldi baterako bazterketa (hurrengo txandan gonbidatuko dira).

Helbide ezezaguna dute / ez dira aurkitu, FIT positiboa eman ondoren, osasun-zentroak Eustaten eta beste datu-base batzuetan aktiboki bilatu ondoren. Aldi bate-rako bazterketa (hurrengo txandan berriz gonbidatuko dira).

Egoitza aldatzea, EAEtik kanpo. Erabateko bazterketa hurrengo txandarako.

Programan zehar hil dira. Erabateko bazterketa.

Programan zehar gaixotasuna diagnostikatu zaie eta kolonoskopia egitea galarazten du. Aldi baterako bazterketa.

Sistema pribatuan egin zaie kolonoskopia, eta ezin izan da txostena eskuratu, erabil-tzailearen bilaketa aktiboa egin eta hari FIT positiboaren gutuna bidali ondoren, ziurta-turik eta jaso izanaren agiriarekin. Aldi baterako bazterketa. (Hurrengo txandan gonbi-datuko dira).

Behin betiko emaitzarik ez duen kolonoskopia: gaizki prestatu delako, egiteko zailtasu-nak egon direlako, parte-hartzailea ez delako azaldu hura osatzeko. Aldi baterako baz-terketa. (Hurrengo txandan gonbidatuko dira).

RETRASA COLONO ohartarazten badu, eta 12 hilabete baino gehiago igaro badira egin gabe, GALERA gisa erregistratuko da, baztertzeko zergati honekin: «Une horretan gaixo

50


egotea». Aldi baterako bazterketa. Hurrengo txandarako gonbidapena egingo zaio, ez badu gonbidatu aurretik egin.

Ezin da FIT positiboa jaso duen pertsonarekin harremanetan jarri, erabiltzaileari gutun ziurtatua eta jaso izanaren agiriarekin bidali ondoren. Aldi baterako bazterketa. Berriz gonbidatuko da hurrengo txandan.

51


XEDE-POPULAZIOA ONDORENGO TXANDETAN AUKERATZEA Ondorengo txandetako populazioa aukeratzeko; hau da, berriz eremu geografiko beretik iga-roko gara. Kontuan izango da:

a) Beste biztanle batzuk gehitu direla (50 urte edo gehiago bete dituztelako, edo 50-69 urte bitarte dituztenean inguru horretara bizitzera joan direlako).

b) Aurreko txandan parte hartu duen eta parte hartu ez duen populazioa. c) Azken txandako galerak, eta aztertuko da, kolonoskopia egin badute, emaitza positi-

boa izan duen. Inguruabar hori suertatu ez bada, berriz ere gonbidatuko dira progra-mara.

d) Baheketako kolonoskopian arrisku txikiko adenoma zuten pertsonak. e) Proba diagnostikoan, kolonoskopia optikoa egitea zaila zenez, kolonoskopia bir-

tuala/OTA egin eta emaitza Ez-patologikoa jaso zuten parte-hartzaileak. Halakoak 5 ur-tetan gonbidatuko dira programara.

FIT POSITIBOA EMAN DUTEN PERTSONEN JARRAIPENA

Kolonoskopian behin betiko emaitza duten pertsonak: FIT emaitza positiboa duten pertsonei kolonoskopia osoa agindu behar zaie, optikoa eta seda-zioarekin, diagnostikoa egiaztatzeko. Kolonoskopiak behin betiko emaitza duela hartzen da, baldin eta lesioa baztertu/diagnostikatu bada (larritasun handienekoa ematen da). Gertaera hori ez da beti lehen kolonoskopian suertatzen, eta batzuetan berriz egin behar iza-ten da (gaizki prestatu delako, tolerantzia txarra duelako, lehen kolonoskopian lesioen exeresia egiteko zailtasunak daudelako). Beste batzuetan sentsibilitate txikiagoko beste probaren bat egin behar da diagnostikoa egiaztatzeko (adibidez, kolonoskopia birtuala). Gure kasuan, ezin bada kolonoskopia optikoa egin, parte-hartzailearen patologia konkomitantearen berezko in-guruabarrak direla eta, behin betiko emaitzatzat hartzen da proba alternatiboa. Hala ere, datu-basean argi eta garbi bereiziko dira bi probak.

Populazioari aplikatu beharreko irizpideak

Aurrez gonbidatu ez direnentzat, lehen txanda izango da. Aurrez gonbidatu direnentzat, bigarren edo hurrengo txanda izango da. Guztiei aplikatuko zaizkie populazio hautagarri eta gonbidagarriko irizpide berberak.

Parte-hartzea neurtzeko

Lehenengo aldiz gonbidatutako hasierako parte-hartzailea: lehendabiziko gonbidape-nean parte hartu duen norbait. Kontrakoa hasierako parte-hartzailea ez dena litzateke.

52


Bigarrenez edo ondorengoz gonbidatutako hasierako parte-hartzailea: aurreko txan-detan gonbidatua izan arren lehenengoz parte hartu duen norbait.

Ondorengo parte-hartzaile erregularra: gutxienez ondoz ondoko bi txandatan gonbi-datua izan eta parte hartu duen norbait.

Ondorengo parte-hartzaile irregularra: aurreko txandan gonbidatua izan eta parte hartu ez duen norbait, aurrez beste txandaren batean parte hartu zuena.

Parte-hartzaile ez dena: inoiz parte hartu ez duen norbait, ez gonbidapenaren txan-dan, eta ez aurretiko beste txandetan ere.

Gure baheketetan aukera hauek ager daitezke:

𝐒𝐑 =𝐏𝟑 ( 𝐏𝟐 𝐞𝐭𝐚 𝐏𝟏 𝐛𝐚𝐝𝐚)

𝟑. 𝐭𝐱𝐚𝐧𝐝𝐚𝐧 𝐠𝐨𝐧𝐛𝐢𝐝𝐚𝐭𝐮𝐚𝐤

𝐒𝐈𝐑 =𝐏𝟑 ( 𝐏𝟏 𝐞𝐝𝐨 𝐏𝟐 𝐛𝐚𝐝𝐚)


𝐈𝐒 =𝐏𝟑 (𝐍𝐏 𝐞𝐭𝐚 𝐍𝐏 𝐛𝐚𝐝𝐚)


LABURDURA: SR - Ondorengo erregularra. SIR - Ondorengo irregularra. IS - Hasierako ondorengoa. P1– 1. txandako parte-hartzailea. P2 – 2. txandako parte-hartzailea. P3 – 3. txandako parte-hartzailea.

P1

P2

P3 NP3

NP2

P3 NP3

NP1

P2

P3 NP3

NP

P3 NP3

1. t. 2. t. 3. t.

53


II. ERANSKINA. GONBIDATZEKO PROZEDURA

Programaren informazio-gutunak bidaltzea

PKZk beteko du eginkizun hau, eta populazio hautagarria programan parte hartzera gonbidatu aurretik gauzatu beharko du prozesua (gutxienez 30 egun lehenago). Gonbidapenen hasieran erakundeekin adostuko da, urteko plangintzaren arabera. PKZk LMAUei eta zerbitzu-erakundeari (laborategia, endoskopia, anatomia patologikoa) jakina-raziko die bidalketak hasi direla, gutxienez 15 egun lehenago. LMAU bakoitzeko buruari jaki-tera emango zaio eskuragai dituela zerrendak, populazio hautagarriaren eta ez-hautagarriaren kupoaren arabera. Hedapen-materiala eta bazterketak jasotzeko edukiontzia eta karpetak kanpainaren hasieran bidaliko zaizkio LMAU eta osasun-zentro bakoitzari. Tartean arituko diren LMAUei astebeteko aurrerapenarekin jakinaraziko zaie haien oinarrizko eremuan gutunak bidaltzen hasi eta amaitu dela. Populazio hautagarria aukeratutakoan, modu pertsonalizatuan eta masiboki bidaliko dira ho-nako hauek:

1. Bazterketa-gutuna, azken 5 urteetan kolonoskopia egin zaien eta Tumoreen Erre-gistroan dauden pertsonei. Adieraziko zaie ez direla gonbidatuko, jarraipenean daudelako. (XI. eranskina)

2. Programari buruzko liburuxka eta informatzeko gutuna, Osasuneko sailburuak si-natua, programaren doako telefonoaren eta helbide elektronikoaren gaineko in-formazioarekin, baita programaren web-orrirako sarbidearekin ere (XI. eranskina).

54


55


3. Argi eta garbi adieraziko da borondatezkoa dela eta aukera dutela parte hartu nahi ez dutela esateko.

Programaren Koordinazio Zentroak (PKZ) deien zergatiak jasoko ditu eta jasotako eskaerak kudeatuko ditu. Itzulketa (% 10) eta bazterketa guztiak baloratuko dira, programaren datu-basea araztu eta hobetzeko.

2. Gonbidapen-gutunak eta materiala bidaltzea

Informatzeko gutunen ondoren bidaliko dira, gutxienez 20 egun igarotakoan, eta parte ez har-tzeko erabakia adierazi ez duen orori bidaliko zaizkio, baita «itzuli gabeko» gutunak dituztenei ere. Bidalketen egutegia ESI bakoitzaren araberakoa izango da, eta bat etorri beharko du ager litezkeen kasu positiboak egiaztatzeko kolonoskopiak egiteko gaitasunarekin. Osasun-zentroak sistema bat izango du erabili gabeko kitak biltzeko, eta zirkuitu bat parte-hartzaileen laginak jasotzeko. Programaren Koordinazio Zentroak (PKZ) karpetak jarriko ditu kitetarako eta bazterketa-gutunetarako. Postaz bidaliko dira:

1. Gonbidapen-gutuna, eta bertan Identifikazio Korporatiboaren Kodea (IKK) duen barra-kode bat agertuko da eranskailu batean, baita bidalketa-fardelaren barra-kodea, doako telefonoa, helbide elektronikoa eta webgunerako sarbidea, eta kita identifikatzeko ar-gibideak ere. Adieraziko zaio non utz dezakeen kita, hala parte hartzen badu nola parte hartu nahi ez badu (XI. eranskina).

56


ARGIBIDEEN LIBURUXKA.

57


2. Laginak jasotzeko kita, plastikozko poltsa batean. 3. Barra-kodea duen etiketa bat, IKKrekin eta izen-abizenekin, pertsona horrek hodian

itsas dezan.

Egin aurretik, beharrezkoa den material guztia izango du PKZk, eta bidalketaren enpresa eslei-pendunari emango zaio, gutun eta bidalketa motari buruzko datu-base espezifikoarekin ba-tera. Osasun-zentroetan kitak edukiko dituzte manipulazio-arazoak izan dituzten pertsonei ema-teko. (XII. eranskina). PKZk gogorarazpen-gutun bat bidaliko die, kit gabe, gonbidapen-gutuna bidali eta 45 egunera oraindik parte hartu ez duten guztiei. (XI. eranskina).

58


59


III. ERANSKINA. LAGINAK ENTREGATU ETA PROZESATZEA

FIT lagina entregatu eta prozesatzea

Gonbidatuak irekita dagoen eta/edo laginak biltzeko zirkuitua duen ordutegian utzi beharko du kita osasun-zentroan. Osasun-zentroan EAG badago, hango profesionale-kin adostu beharko du nola bilduko diren laginak.

Osasun-zentroek martxan jarriko dute biltzeko eta erreferentziako laborategira bidal-tzeko antolamendua, han prozesatu eta baloratzeko. LMAUetan kalitatea kontrola-tzeko sistema bat diseinatuko da.

Parte-hartzaileak ez du aurretiko hitzordurik eskatu beharrik: nahikoa da aurrez etike-tatutako lagina programaren edukiontzi zehatzean uztea. Bezeroaren Arretarako Ere-muan (BAE) egongo da jarrita. Edukiontzia langileen bistan utzi behar da BAEn, gainbe-giratu dezaten, eta bero nahiz eguzki-argiko iturrietatik urrun jarri beharko da.

FIT laginak kudeatzea

Hala osasun-zentroan nola erreferentziako laborategian egiten den jarduera sorta bat da.

Laginak biltzea eta laborategira bidaltzea

1. Osasun-zentroak laginak biltzeko zirkuitu bat gaituko du, behar bezala identifikatu eta laborategira bidal daitezen.

2. Osasun-zentro guztietan izango dute xede-populazioaren datu-basea, parte-hartzailea azkar aurkitu ahal izateko.

3. Edukiontziak ongi identifikatuko dira. Goizeko eta arratsaldeko txanda amaitzean, bil-dutako laginak osasun-zentroen hozkailuetan gordeko dira, jaso eta hurrengo egunean prozesatzeko. Garrantzitsua da hotz-kateari eustea.

4. Barra-kodea irakurtzean, kiteko eransgarriak barneko kontsulta-orri bat sortuko du Osabide-LMAn. (XII. eranskina).

5. Automatikoki Lehen Mailako Arretako mediku bakoitzari esleituko dio eskaera, eska-tzaile gisa.

6. Manipulazio-akatsak izan dituzten kiten kasuistika bilduko da (behar ez bezala etiketa-tzea, irekitzea eta ixtea), eta egunero jakinaraziko zaio PKZri, parte-hartzaileari beste gutun bat bidal diezaion, beste kit bat eta eransgarri barra-kodeduna barne.

7. Hark osasun-zentroan utzi dituenean, ESI bakoitzaren zirkuitura egokitu eta 24 ordu igaro baino lehen bidaliko dira laborategira, gainerako laginekin batera. Laginak hoz-kailuan egon beharko dira laborategira bidali arte.

Osabide-LMAko kontsulta-orria sortzen denean, programan sartutakotzat hartuko da (eguna eta parte-hartzea). (XII. eranskina).

Laborategian laginak prozesatzea 1. Laborategi barneko fase aurreanalitikoa

Laginak ohiko bidalketa-sistemaren bitartez iritsiko dira Lehen Mailako Arretatik erreferen-tziako ospitalearen biokimikako laborategien unitate aurreanalitikora:

60


Laborategian, osasun-zentroan laginen barra-kode bakoitza irakurtzean sortu diren kontsulta-orri birtualak atzituko dira.

Aurreanalitikako langileek Osabide-LMAtik Omega 3000/Geslabera irauliko dituzte da-tuak, osasun-zentroko gainerako datuekin batera, emaitza lortu eta baliozkotu ondo-ren. Osabiden, pazientearen oinarrizko datuen (POD) artean, programari buruzko bi egongo dira: bata emaitza kualitatiborako (POSITIBOA, NEGATIBOA edo AKATSA), eta bestea emaitza kuantitatiborako (µg/g gorozki eta/edo ng/ml). Bi POD horiek Omega 3000/Geslabeko bi probarekin korrelazionatuko dira.

Alor horretako langileek programako laginak berrikusi, biokimikako ekipamenduko racketan jarri eta hurrengo egunera arte hozkailuan gordeko dituzte (ez badituzte egun horretan bertan prozesatzen), egun horretan susmo klinikoa dela-eta eskatu diren FIT laginekin batera.

2. Fase analitikoa Laginak Biokimikako laborategiko Automatizazio alorreko berariazko ekipamenduan prozesa-tuko dira. Automatizazio alorreko teknikariak arduratuko dira ekipoa erreaktiboz hornitu eta kargatzeaz, baita barne-kalitateko kontrola egiteaz ere. Egunero bi kontrol-maila prozesatuko dira (altua eta baxua), emaitzen kalitatea bermatzeko. Automatizazio alorreko fakultatiboek baloratuko dituzte kontrol horiek. Laginen emaitzak online bidez igaroko dira analizatzailetik laborategiko sistema informatikora (Omega 3000), hala datu kuantitatiborako nola kualitatiborako. Biokimikako Laborategiko fakultatiboek baliozkotuko dituzte emaitzak, eta berriz egin, diluitu edo baztertu behar diren aztertuko du. Prozesu hori gauzatzen denean, egun hori ezarriko da FIT emaitzaren data gisa.

3. Fase post-analitikoa Baliozkotutako emaitzak online bidez eta automatikoki bidaliko dira Omega/GesLabetik Osa-bide-LMAra. Lagin akastunen kausa guztiak baliozkotu eta tipifikatuko dira. Gorabehera guztiak PKZra bida-liko dira. Emaitza kuantitatiboa (µg/g gorozki eta/edo ng/ml) eta kualitatiboa (POSITIBOA, NEGATIBOA, AKATSA) lortuko dira, eta bai PKZn bai Lehen Mailako Arretan ikusi ahal izango dira.

61


IV. ERANSKINA. FIT EMAITZAK KUDEATZEA

FIT emaitzak jakinaraztea

Emaitza negatiboak (< 20µg/g edo <100 ng/ml) gutun bidez (XI. eranskina) jakinaraziko dizkio PKZk parte-hartzaileari. Gutun horretan adieraziko zaio bi urte barru berriz KOMBPera gonbi-datua izango dela xede-populazioan badago. Hurrengo gonbidapena egiteko garaian jakinara-ziko da 70 urtetik gorakoa izanez gero programatik bazter utziko dela.

Emaitza positiboak (≥20µg/g edo ≥100 ng/ml) gutun bidez (XI. eranskina) jakinaraziko dizkio PKZk parte-hartzaileari, eta Lehen Mailako Arretako medikuak (LMAM) bereiz ikusiko ditu, ez dadin kasurik galdu (alarma berezia Osabide-LMAn egiteko dauden zereginetan). Gutunean, LMAMarekin hitzordua eska dezala adieraziko zaio parte-hartzaileari. Ez badoa osasun-zentrora, parte-hartzailearekin harremanetan jarriko dira lehen mailako arretako medikua eta erizaina, telefono bidez, eta ondoren kudeaketaren emaitza jakinaraziko diote PKZri: bazter-keta, kolonoskopia sistema pribatuan, kolonoskopiari uko egitea. Ezin bada aurkitu, PKZk gutun ziurtatua bidaliko dio, jaso izanaren agiria barne.

Laginean akatsa badago, PKZk beste gutun eta kit bat bidaliko dizkio errepika dezan.

Lehen Mailako Arretako medikuak (LMAM) pazientearen historia klinikoa irekitzean jakingo du testaren (FIT) emaitza positiboa dela, koadro hau agertuko baitzaio:

http://www.google.es/url?url=http://www.fundib.org/homenajes/Raul-Ruiz/raul-ruiz.html&rct=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ei=NxjiVJbJJIGyUMSZg7gF&ved=0CB4Q9QEwAw&usg=AFQjCNH7JVoUFCDeQambAImDC_e5-kVIUg

62


«BAI» aukeran klik egitean automatikoki jakinarazten zaio PKZri pertsona hori jada harremane-tan jarri dela bere LMAMekin, emaitza positiboa dela-eta, eta hark bahetzeko kolonoskopia eskatu duela.

Pertsonak kolonoskopia egitea onartu duenean soilik sakatu behar da «BAI»; izan ere, hortik aurrera libre dagoen lehen hitzordura arte zenbatzen da kolonoskopiaren atzerapen-denbora.

Pertsonak uko egiten badio kolonoskopiari, edo une hartan bertan egitea aukeratzen badu, edo beste osasun-sistema batean egitekotan bada, PKZri jakinaraziko zaio [email protected] helbidean.

63


V. ERANSKINA. EMAITZA POSITIBOAK KUDEATZEA

1. Osasun-zentroa Osasun-zentro bakoitzaren Bezeroaren Arretarako Eremuak (BAE) LMAMarekin hitzordua es-kainiko dio baheketa dela-eta deitzen duen pertsona orori. LMAko medikuak, bisitan:

- FIT emaitzari buruzko informazioa eman eta pazientea lasaituko du.

- Kolonoskopia sedazioarekin egiteko aukera proposatuko dio, ospitaleratu gabe eta erreferentziako unitatean.

- Arriskuaren eta protokoloaren arabera aurrez egin beharreko probak aginduko ditu.

- Osabide-LMAn eskuragarri duen baimen informatua jasoko du.

- Erizainarengana bidaliko du (kolonoskopia egin baino 7-10 egun lehenago), pertsona bakoitzaren ezaugarrien arabera prestatzeko aholkuak eman, libraga-rriak entregatu eta horiek hartzeko denborak kolonoskopiaren hitzorduaren arabera egokitzeko, eta jaso duen informazioa egiaztatzeko. Erizainak, orobat, kolonoskopiaren alta jaso eta gero jarraitu beharreko aholkuen orria emango dio.

Kolonoskopia kontraindikatuta badago, Endoskopia Zerbitzuari jakinaraziko zaio, bestelako proba diagnostikoa egiteko. Helbide elektroniko honetan: [email protected] ingu-ruabar horren berri emango da galerak monitorizatzeko. Pertsona horren Osabide-LMAko historia klinikoan informazio hau jasoko da: aurrekari kirurgi-koak, patologia kronikorik duen, ezagutzen zaizkion alergiak, plaketa-antiagregatzaile, ahotiko antikoagulatzaile eta/edo ahotiko burdinaren tratamendurik hartzen duen eta lasaigarriak edo hipnotikoak kontsumitu ohi dituen. Jarduketa guztiak jasoko dira. Datu horiek kolonoskopiara bideratzeko orrian kopiatu behar dira, proba egingo duten profesionalei horiek aztertzeko aukera emateko.

Erizainari bisita kolonoskopia egin baino 7-10 egun lehenago egingo zaio. Bisita horretan in-formazio pertsonalizatua emango da, zalantzak argituko dira eta prestatzeko zer egin behar den azalduko da, pertsona bakoitzaren hesteetako erritmoaren, elikadura-gustuen eta kolo-noskopiarako hitzorduaren arabera. Kolonoskopiarako prestatzeko txantiloian, libragarriak hartzeko ordutegia jasoko da. Osasun-zentroak programarako aurreikusi diren prestakinak izango ditu. Bisita horixe baliatuko da probaren alta eman osterako aholkuak berrikusteko, eta Endoskopiako alorrean eta proba egin ondoren ere emango zaizkio. (VI. eranskina) Praktika klinikoko gidei eta arrisku-faktoreak hautematen direnerako protokoloei jarraituko zaie. Osabide-LMAn jasota dauden bestelako dieta eta menuak ere eman daitezke.

Bai medikuekin bai erizainekin kontsultan, sexuaren eta adinaren arabera beharrezko diren prebentzio-jarduerak egingo dira.

Uko eginez gero, parte-hartzailearen Osabide-LMAko historia klinikoan jasoko dira horretarako arrazoiak. Onartzen bada, bahetzeko kolonoskopia diagnostikora bideratzeko orria sortuko da 90057 prestazioarekin.

LMAMek bazterketarik, programan parte hartzeko ukorik edo une horretako gaixotasunik hau-tematen badu, PKZri jakinaraziko dio posta elektronikoz ([email protected]), gale-rak monitorizatzeko.


64


Kolonoskopia aurreko probak parte-hartzaileen arriskura egokituko dira, ASAren irizpideak kontuan hartuz.

Gaur egun, bolumen baxuko bi prestakin mota erabiltzen dira baheketan proba baino lehenago emateko (Citrafleet® eta Moviprep®). Bietako edozein erabil daiteke, baita hesteetarako peris-taltiko bat ere (DULCOLAXO®). Citrafleet® kontraindikatuta dago giltzurrun-gutxiegitasuna, hiperparatiroidismoa, fosforoaren/kaltzioaren metabolismo-nahasmenduak edo gibeleko gai-xotasun aurreratua (aszitisa, edemak, sindrome hepatorrenala) duten pazienteentzat.

Libragarriak zerbitzu-erakundeko Farmaziako Zerbitzuari eskatu behar zaizkio.

KOLONOSKOPIA EGIN AURREKO JARDUERAK Erreferentziako ospitaleetako Endoskopia Unitateekin adostutako protokoloei jarraituko zaie honako hauei dagokienez:

- Pazienteak bideratzea

- Proba osagarriak

- Dokumentazio espezifikoa

- Antikoagulaziorako eta antiagregaziorako jarraibideak

Osasun-

zentroa

Koordinazio Zen-

troa

Endoskopiako

unitatea

Parte-hartzailea

Emaitza (+) Medikuarekin

hitzordua

LMA

Medikura bisita

Informazioa

HK

BI

Erizainari bisita

kolonoskopia

aurreko 8/10

egunetan

Informazioa eta

prestaketa

Kolonoskopia

egitea

Parte-

hartzailearen

emaitzak jakina-

raztea

Laginak LMAra

bidaltzea

Kolonoskopia-

rako hitzordua

Kolonoskopia

onartzeko data

Parte-hartzearen

kontrola

Emaitzen kon-

trola

Kasu positi-

boen kontrola

Emaitzen gu-

tuna -

Kasuen jarrai-

pena

Emaitza +

LMAko analisia

eta emaitza

Atzerapenaren

kontrola

Kasuen jarrai-

pena

65


KOLONOSKOPIA EGIN AUR-

RETIK

BALORAZIOA:

ARRISKUAK ETA MEDIKA-

ZIOA

ANTIAGREGATZAILEAK/

ANTIKOAGULATZAILEAK

HARTZEA

KOLONA ONDO PRESTATU

DELA ZIURTATZEA

Koordinazio-rako protokoloa

Jarraibideak

66


KOLONOSKOPIARAKO BAIMEN INFORMATUA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA GOIZ DETEKTATZEKO PROGRAMA

KOLON-ONDESTEKOA

(Pazientearen identifikazioa)

KOLONOSKOPIARAKO BAIMEN INFORMATUA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA GOIZ DETEKTATZEKO PROG-RAMA

A. INFORMAZIOA EMAN DIZUN MEDIKUAREN IZENA: …..…………………………………………………..Data: ………………. “Odol ezkutua gorozkietan probaren emaitza positiboa izan da, hau da, zure kasuan odol-zantzuak antzeman dira. Hori gertatzen denean, “kolonoskopia” bat egitea aholkatzen da, lesio onak nahiz gaiztoak baztertzeko edo baieztatzeko. Kasu erdietan kolonoskopiaren emaitza normala izango da. Gainerakoe-tan, polipoak eta beste lesio batzuk diagnostikatu eta tratatu daitezke. B. KOLONOSKOPIAREN GAINEKO INFORMAZIOA

Kolonoskopia miaketa bat da, heste lodi barrena ikusten duena. Pertsona bere ezkerraldearen gainean etzanda, hodi mehe eta malgu bat sartzen da uzkitik barna, muturrean kamara bat duela.

Proba ospitaleko endoskopia-eremuan egiten da sedazioarekin mina kontrolatzeko. Ez dago ingresatu beharrik.

Gehienetan polipoak aurkitzen dira, eta horrelakoetan polipoak kentzea aholkatzen da aztertu ahal izateko eta lesio gaiztoak edo aurre-gaiztoak saihesteko. Horretarako, bisturi elektriko batez lotu eta mozten dira, interbentzio kirurgiko zailagoak saihestearren. Polipoak kentzean, ez da minik sentitzen.

Egin daitezkeen bi proba posibleak hauek dira: “Enema opakoa kontraste bikoitzarekin” eta “Kolonoskopia birtuala”. Bi proba horiekin ez dira lesio guztiak ikusten eta ezin da biopsiarik egin. Kolonoskopia da, gaur egun, koloneko minbizia detektatzeko probarik eraginkorrena.

C. ONURAK:

Proba hori gorozkietan odol ezkutuaren emaitza positiboa aurkitu ondoren egitean, goiz detektatzen da lesio aurre-gaiztoa edo gaiztoa, eta trata-mendu goiztiar egoki bat egin daiteke.

D. MOLESTIAK ETA ARRISKUAK:

Proba ez da erosoa, baina orokorrean jasangarria. Handitua eta bihurritzeak eragiten ditu, baina ordu gutxitan desagertzen dira gasak kanporatzean.

Arazo gutxi izaten da, eta gehienetan arinak eta pasakorrak, hala nola mina, zorabioa edo okadak.

Hemorragia edo heste-zulaketak ez dira hain ohikoak eta larriak.

Arazoak izan daitezkeela uste bada, ingresaturik segituko duzu baloratu ahal izateko eta dagozkion neurriak hartzeko.

Arazo horietako batzuk kolonoskopia egin eta egun batzuetara ager daitezke. Sabeleko min handia, sukarra edo gorozki belzkarak badituzu jarri zaitez harremanetan zure medikuarekin edo joan zaitez Larrialdietako Zerbitzura.

• ………………………………………………………………………… zure egoera klinikoa dela eta, honako arazoak izateko arriskua areagotu edo azaldu dai-teke:……………………………………………………………………………………………………………………

E. AZKEN AZALPENA: Proba hau egiteko, kolonak garbi egon behar du; horretarako, kontsultan ematen dizkizugun prestatze-azalpenak segitu behar dituzu. Halaber, probak dirauen bitartean arazoak saihestearren, baraurik egon behar duzu proba egin baino 6 ordu lehenagotik. F. ADIERAZTEN DUT:

Medikuak prozeduraren alde onak eta txarrak azaldu dizkidala. Gainera, badakit proba egiteko baimena edozein momentutan baliogabetu dezake-dala.

Ulertu dut jasotako informazio guztia eta egoki iritzitako galdera guztiak egin ahal izan ditut. Ondorioz, nire baimena ematen dut KOLONOSKOPIA egiteko.

KO

LON

OSK

OP

IA EG

ITEKO

BA

IMEN

INFO

RM

ATU

A. K

OLO

N-O

ND

ESTEKO

MIN

BIZIA

GO

IZ DETEK

TATZEK

O P

RO

GR

AM

A

67


KOLON-ONDESTEKOA

(Pazientearen identifikazioa)

KOLONOSKOPIARAKO BAIMEN INFORMATUA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA GOIZ DETEKTATZEKO PROG-RAMA

Pazientearen sinadura

Izena ................................................................................................................. Informazioa eman duen medikuaren sinadura

Izena ........................................................................................................... Proba egin duen medikuaren sina-dura

(Identificación del paciente)

CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA COLONOSCOPIA. PROGRAMA DETECCIÓN PRECOZ CÁNCER COLORRECTAL

68


(Identificación del paciente)

CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA COLONOSCOPIA. PROGRAMA DETECCIÓN PRECOZ CÁNCER COLORRECTAL

A. NOMBRE DEL MEDICO QUE LE INFORMA: …..…………………………………………………..Fecha: ………………. El resultado de la prueba de “sangre oculta en heces” ha sido positivo; es decir, en su caso se han detectado indicios de sangre. Cuando esto ocurre está indicado realizar una “Colonoscopia” para descartar o confirmar lesiones tanto benignas como malignas. En casi la mitad de los casos el resultado de la Colo-noscopia será normal. En los demás casos se pueden diagnosticar y tratar tanto pólipos como otras lesiones. B. INFORMACION SOBRE LA COLONOSCOPIA

La colonoscopia es una exploración que permite visualizar el interior del intestino grueso. Con la persona tumbada sobre su lado izquierdo, se introduce por el ano un tubo delgado y flexible con una cámara incorporada en su extremo.

La prueba se realiza en el área de endoscopias del hospital, con sedación para controlar el dolor. No se precisa ingreso.

Los pólipos son el hallazgo más frecuente, en cuyo caso está indicado su extirpación para analizarlos y descartar o diagnosticar lesiones malignas o premalignas. Para ello se enlazan y cortan con un bisturí eléctrico, evitando en muchas ocasiones intervenciones quirúrgicas más complejas. Esta extrac-ción no es dolorosa.

Las dos pruebas alternativas posibles son el “Enema opaco con doble contraste” y la “colonoscopia virtual”. Estas dos pruebas no permiten visualizar todas las lesiones ni realizar biopsias. La colonoscopia es actualmente la prueba más eficaz para la detección del cáncer de colon.

C. BENEFICIOS:

Someterse a esta prueba, tras un resultado de sangre oculta en heces positivo, supone detectar de forma precoz una lesión premaligna o maligna y efectuar un tratamiento precoz adecuado.

D. MOLESTIAS Y RIESGOS:

La prueba es incómoda, pero en general tolerable. Suele provocar hinchazón y retortijones, que desaparecen en pocas horas con la expulsión de gases.

Las complicaciones son poco frecuentes. Las más frecuentes son leves y pasajeras como dolor, mareo, o vómitos.

Menos frecuentes y graves son la hemorragia o la perforación intestinal.

Si se sospechan complicaciones, permanecerá ingresado para su valoración y la aplicación de las medidas oportunas.

Algunas de estas complicaciones pueden ocurrir varios días después de la colonoscopia. Si presenta síntomas como dolor abdominal importante, fiebre o heces negruzcas, póngase en contacto con su médico o acuda al Servicio de Urgencias.

• Debido a su situación clínica de …………………………………………………………………………, pueden aumentar o aparecer riesgos o complicaciones como…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

E. COMENTARIO FINAL: Para realizar esta prueba, el colon debe hallarse limpio; para ello debe seguir las instrucciones de preparación que le facilitamos en la consulta. Así mismo, para evitar complicaciones durante la prueba, debe estar en ayunas desde al menos unas 6 horas antes de su realización. F. DECLARO:

Que he sido informado/a por el Médico/a, de las ventajas e inconvenientes del procedimiento. También sé que en cualquier momento puedo revocar mi consentimiento para realizar la prueba.

He comprendido la información recibida y he podido formular todas las preguntas que he creído oportunas.

En consecuencia, doy mi consentimiento para la realización de la COLONOSCOPIA.

CO

NSEN

TIMIEN

TO IN

FOR

MA

DO

CO

LON

OSC

OP

IA. P

RO

GR

AM

A D

ETECC

IÓN

PR

ECO

Z CÁ

NC

ER C

OLO

RR

ECTA

L

Firma del paciente

Nombre ............................................................................................................ Firma del medico responsable de la información

Nombre ....................................................................................................... Firma del medico que realiza la prueba

69


PREPARACION COLONOSCOPIA - MOVIPREP®

FECHA : dd/mm/aaaa

HORA: hh:mm

La colonoscopia es una técnica para visualizar el interior del colon. Para tener una buena visión del colon es impres-cindible que esté limpio, para ello siga rigurosamente las siguientes indicaciones:

En los 5 días previos a la prueba no debe de tomar ningún medicamento que contenga Hierro.

3 días antes de la prueba tome los alimentos abajo indicados. Si usted es muy estreñido inicie la dieta 5 días antes de la prueba.

Haga DIETA LIQUIDA el día anterior a la prueba.

- PUEDE TOMAR - NO PUEDE TOMAR

- Pasta y arroz

- Huevo sólo en tortilla y cocido

- Sopa de sémola o de verduras filtrada

- Carnes y pescados hervidos y a la plancha

- Jamón de York y pavo

- Galletas sin fibra y pan tostado

- Leche y productos lácteos sin fibra. Quesos duros

- Mantequilla y aceite en poca cantidad

- (2 cucharadas)

- LIQUIDOS CLAROS PERMITIDOS: Zumos sin pulpa, caldos filtrados y desgrasados, infusiones, café (todo lo que desee). Bebidas sin gas (Aquarius, Isostar, Gatorade, etc. a excep-ción de los diabeticos)

- Frutas (especialmente con semillas: Kiwi, fresa) fresca o

en conserva

- Verduras enteras

- Legumbres

- Patatas, féculas

- Carnes ,pescados y huevos ni fritos ni en salsa

- Embutidos grasos

- Nueces, almendras, cualquier otro tipo frutos secos

- Dulces, bollería, pastelería, chocolate

- Bebidas con gas

24 horas antes de la prueba tome 2 comprimidos de DULCOLAXO®

disuelva el contenido del sobre A Y B en un recipiente con 1 litro de agua, agítelo hasta que el polvo esté disuelto y tómelo en 1-2 horas. Beba además medio litro de los líquidos de los permitidos.

4 horas antes de la prueba (A las ) disuelva otro sobre A y B en otro litro de agua. Seguidamente tome este preparado con al menos medio litro más de los líquidos claros permitidos.

A partir de que termine de beber lo indicado, 2 horas antes de la prueba, (Desde las ) NO podrá ingerir ningún alimento sólido ni líquido (tampoco agua) hasta después de la exploración.

70


Si usted tiene nauseas, consulte con su enfermera

A los 30-60 minutos del inicio de la toma tendrá deposiciones cada vez más líquidas, durante 1-2 horas hasta después de tomar todo el preparado. Las últimas deposiciones deben ser color claro “como orina”.

Es conveniente que venga al Hospital con un acompañante. Es muy importante que no olvide traer firmado el Consentimiento Informado que le entregó su médico.

No traiga las uñas pintadas, dado que interfiere con el control de sus constantes durante la colonoscopia.

La colonoscopia durará aproximadamente 45 minutos. Después se quedará 1 hora en observación.

Si usted toma anticoagulantes orales coméntelo con su Médico ó Enfermera de su Centro de Salud.

Observaciones:

Tiene a su disposición en el siguiente enlace https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA un video informativo que pu-ede serle útil para realizar la preparación para realizarse la colonoscopia.

https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA

71


KOLONOSKOPIA PRESTAKETA - MOVIPREP®

PROBAREN EGUNA : ORDUA:

Kolonoskopia kolona barrutik ikusteko teknika bat da. Kolona ongi ikusteko, garbi egon behar du nahitaez. Eta ho-rretarako, jarraitu zehatz-mehatz jarraibide hauek:

Proba aurreko 5 egunetan, ez duzu burdina daukan medikamenturik hartu behar. Proba aurreko 3 egunetan, behean ageri diren elikagaiak hartu behar dituzu. Idorra bazara, hasi dieta proba

baino 5 egun lehenago. Egin DIETA LIKIDOA probaren bezperan.

HAR DEZAKEZU EZIN DUZU HARTU

- Pasta eta arroza - Arrautzak tortillan eta egosita - Semola-zopa edo barazki iragaziak - Haragia eta arraina, plantxan edo egosia - York-eko urdaiazpikoa eta indioilarra - Zuntzik gabeko gailetak eta ogi txigortua - Zuntzik gabeko esnea eta esnekiak. Gazta gogorrak - Gurina eta olio gutxi - (2 koilarakada) - ONARTUTAKO LIKIDO ARGIAK: Mamirik gabeko fruta,

koipegabetutako salda iragaziak, infusioak, kafea (nahi beste).

Gasik gabeko edariak (Aquarius, Isostar, Gatorade, etab… diabetikoentzat izan ezik)

- Frutak (batez ere hazidunak: Kiwi, marrubia), freskoak edo kontserban

- Barazkiak osorik - Lekaleak - Patatak, fekulak - Haragiak, arrainak eta arrautzak ez frijituak ez

saltsan - Hestebete gantzadunak - Intxaurrak, almendrak, bestelako fruitu lehorrak - Gozokiak, opilak, pastelak, txokolatea - Gasdun edariak

Proba baino 24 ordu lehenago, hartu DULCOLAXO® kompirmitu 2

, nahastu A zorrotxo bateko eta B zorrotxo bateko edukia litro bat uretan, eragin iezaiozu hau-tsa disolbatu arte, eta edan 1-2 orduko epean. Horrez gain, edan baimendutako likido argiaren litro erdia.

Proba baino 4 ordu lehenago, ( etan) nahastu beste bi zorrotxo, A eta B, litro bat uretan. Jarraian,

edan prestakin hau, baimendutako likidoen litro erdi gehiagorekin, gutxienez. Agindutakoa edan ostean (proba baino 2 ordu lehenago), EZINGO duzu elikagai solidorik ez likido-

rik hartu (ezta urik ere) miaketa ostera arte.

Goragalea baduzu, zure erizainari galdetu.

Hartzen hasi eta 30-60 minutura, gero eta gorozki likidoagoak egingo dituzu prestakin guztia hartu eta 1-2 ordu pasatu arte. Azken gorozkiak argiak izan behar dira “pixaren kolorekoak”

Komeni da Ospitalera lagun batekin etortzea. Ez ahaztu zure medikuak emandako Baimen Informatua zuk sinatuta ekarri behar duzula.

Ez pintatu azazkalak, zure konstanteak kolonoskopian zehar kontrolatzea eragozten baitu. Kolonoskopiak, gutxi gorabehera, 45 minutu irauten du. Gero, ordubetez behaketan geldituko

zara.

72


Ahoko antikoagulatzaileak hartzen badituzu, esaiozu zure Osasun Zentroko medikuari edo erizai-nari.

OHARRAK: Esteka honetan bideo informatibo bat ageri da, eta, agian, kolonoskopiarako prestatzen lagunduko dizu: https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

1.- Zabaldu poltsa

gardenetako bat

eta atera A eta B zorrotxoak

2.- Bien edukia (A

eta B) bota litro

bateko ontzi batean

3.- Gaineratu litro

bat ur ontzian

4.- Nahasi harik eta hautsa erabat

disolbatu arte eta soluzioa argitu

edo apur bat uhertu arte. Horrek 5en bat minutu iraun dezake.

https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

73


PREPARACION COLONOSCOPIA - CITRAFLEET®

FECHA DE LA PRUEBA :

12-feb-2015 HORA:

15:00

La colonoscopia es una técnica para visualizar el interior del colon. Para tener una buena visión del colon es impres-cindible que esté limpio, para ello siga rigurosamente las siguientes indicaciones:

En los 5 días previos a la prueba no debe de tomar ningún medicamento que contenga Hierro.

3 días antes de la prueba tome los alimentos abajo indicados. Si usted es muy estreñido inicie la dieta 5 días antes de la prueba.

Haga DIETA LIQUIDA el día anterior a la prueba.

- PUEDE TOMAR - NO PUEDE TOMAR

- Pasta y arroz

- Huevo sólo en tortilla y cocido

- Sopa de sémola o de verduras filtrada

- Carnes y pescados hervidos y a la plancha

- Jamón de York y pavo

- Galletas sin fibra y pan tostado

- Leche y productos lácteos sin fibra. Quesos duros

- Mantequilla y aceite en poca cantidad

- (2 cucharadas)

- LIQUIDOS CLAROS PERMITIDOS: Zumos sin pulpa, caldos filtrados y desgrasados, infusiones, café (todo lo que desee).

- Bebidas sin gas (Aquarius, Isostar, Gatorade, etc.. a excepción de los diabeticos)

- -

- Frutas (especialmente con semillas: Kiwi, fresa) fresca o en conserva

- Verduras enteras

- Legumbres

- Patatas, féculas

- Carnes ,pescados y huevos ni fritos ni en salsa

- Embutidos grasos

- Nueces, almendras, cualquier otro tipo frutos secos

- Dulces, bollería, pastelería, chocolate

- Bebidas con gas

-

24 horas antes de la prueba tome 2 comprimidos de DULCOLAXO®

El dia de la prueba, a las ( ... ) , disuelva 1 sobre de CITRAFLEET® en un vaso grande de agua, seguida-mente tome lentamente de 1 litro y medio a dos litros de los líquidos claros permitidos.

4 horas antes de la prueba (A las ... ) disuelva el otro sobre de CITRAFLEET® en un vaso grande de agua. Se-guidamente tome lentamente de 1 litro y medio a 2 litros de los líquidos claros permitidos ( en las próxi-mas 2 horas)

A partir de que termine de beber lo indicado, 2 horas antes de la prueba, (Desde las ... ) NO podrá ingerir ningún alimento sólido ni líquido (tampoco agua) hasta después de la exploración.

Si usted tiene nauseas, consulte con su enfermera

74


A los 30-60 minutos del inicio de la toma tendrá deposiciones cada vez más líquidas, durante 1-2 horas hasta después de tomar todo el preparado. Las últimas deposiciones deben ser color claro “como orina”.

Es conveniente que venga al Hospital con un acompañante. Es muy importante que no olvide traer firmado el Consentimiento Informado que le entregó su médico.

No traiga las uñas pintadas, dado que interfiere con el control de sus constantes durante la colonoscopia.

La colonoscopia durará aproximadamente 45 minutos. Después se quedará 1 hora en observación.

Si usted toma anticoagulantes orales coméntelo con su Médico ó Enfermera de su Centro de Salud.

Observaciones: Tiene a su disposición en el siguiente enlace: https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA un video informativo que puede serle útil para realizar la preparación para realizarse la colonoscopia.

https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA

75


KOLONOSKOPIA PRESTAKETA - CITRAFLEET®

PROBAREN EGUNA : ORDUA:

Kolonoskopia kolona barrutik ikusteko teknika bat da. Kolona ongi ikusteko, garbi egon behar du nahitaez. Eta ho-rretarako, jarraitu zehatz-mehatz jarraibide hauek:

Proba aurreko 5 egunetan, ez duzu burdina daukan medikamenturik hartu behar.

Proba aurreko 3 egunetan, behean ageri diren elikagaiak hartu behar dituzu. Idorra bazara, hasi dieta proba baino 5 egun lehenago.

Egin DIETA LIKIDOA probaren bezperan.

HAR DEZAKEZU EZIN DUZU HARTU

- Pasta eta arroza

- Arrautzak tortillan eta egosita

- Semola-zopa edo barazki iragaziak

- Haragia eta arraina, plantxan edo egosia

- York-eko urdaiazpikoa eta indioilarra

- Zuntzik gabeko gailetak eta ogi txigortua

- Zuntzik gabeko esnea eta esnekiak. Gazta gogorrak

- Gurina eta olio gutxi (2 koilarakada)

- ONARTUTAKO LIKIDO ARGIAK: Mamirik gabeko fruta, koipe-gabetutako salda iragaziak, infusioak, kafea (nahi beste). Gasik gabeko edariak (Aquarius, Isostar, Gatorade, etab… diabetikoentzat izan ezik)

- Frutak (batez ere hazidunak: Kiwi, marrubia), freskoak edo kon-tserban - Barazkiak osorik - Lekaleak - Patatak, fekulak - Haragiak, arrainak eta arrautzak ez frijituak ez saltsan - Hestebete gantzadunak - Intxaurrak, almendrak, bestelako fruitu lehorrak - Gozokiak, opilak, pastelak, txokolatea - Gasdun edariak

Proba baino 24 ordu lehenago, hartu DULCOLAXO® kompirmitu 2.

nahastu zorrotxo bat CITRAFLEET® basokada handi bat uretan, eta jarraian, hartu poliki onartutako li-kido argien litro eta erditik bi litrora.

Proba baino 4 ordu lehenago, ( etan) nahastu beste zorrotxoa CITRAFLEET® basokada handi bat uretan. Jarraian, hartu poliki onartutako likidoen litro eta erditik bi litrora (hurrengo bi orduetan).

Agindutakoa edan ostean proba baino 2 ordu lehenago, ( etatik) EZINGO duzu elikagai solidorik ez likido-rik hartu (ezta urik ere) miaketa ostera arte.

Goragalea baduzu, zure erizainari galdetu.

76


Hartzen hasi eta 30-60 minutura, gero eta gorozki likidoagoak egingo dituzu prestakin guztia hartu eta 1-2 ordu pasatu arte. Azken gorozkiak argiak izan behar dira “pixaren kolorekoak”

Komeni da Ospitalera lagun batekin etortzea. Ez ahaztu zure medikuak emandako Baimen Informatua zuk sinatuta ekarri behar duzula.

Ez pintatu azazkalak, zure konstanteak kolonoskopian zehar kontrolatzea eragozten baitu.

Kolonoskopiak, gutxi gorabehera, 45 minutu irauten du. Gero, ordubetez behaketan geldituko zara.

Ahoko antikoagulatzaileak hartzen badituzu, esaiozu zure Osasun Zentroko medikuari edo erizainari.

OHARRAK: Esteka honetan bideo informatibo bat ageri da, eta, agian, kolonoskopiarako prestatzen lagunduko dizu: https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

77


Kolonoskopiaren sedazioa

Erabilitako sedazio eta analgesia motari dagokionez, Gastroenterologiako Espainiako Elkarteak bere dokumentu adostuan (Gastroenterol Hepatol, 2014)44 gomendatutako sailkapena erabili da:

Sedazio edo analgesiarik eza: ez da inolako farmakorik erabiltzen.

Sedazio arina: endoskopistak soilik egiten duena da (bentzodiazepinak eta/edo opiazeoak erabili ohi dira).

Sedazio sakona: endoskopistaz aparte behar bezalako prestakuntza jaso duen beste osasun-langile bat dago, eta hura arduratuko da farmakoak emateaz (propofol eta/edo opiazeoak) eta pazientea monitorizatzeaz.

Anestesia: farmakoak emateaz eta horiek monitorizatzeaz arduratzen den langilea anestesiologiako espezia-lista da, eta intubazio orotrakealeko teknikak erabili behar dira.

Kolonoskopian sedazioa erabiltzeak intubazio zekalaren eta polipoak hautematearen probabilitatea handitzen du (ebidentzia-maila: 3). Gainera, sedazioa-maila baxuagoen aldean, sedazio sakonak lotura nabarmena du neoplasia aurreratuak hautemateko aukera handiagoarekin, eta diferentzia hori aldagai anitzekoa da estatistikoki45. Mina iza-ten da bahetzeko kolonoskopian parte hartzeko oztopo nagusietako bat (ebidentzia-maila: 2c) (Jover, R AEG, 2010)46. Amerikako 2011ko Anestesiologia Gidaren arabera, «egokia da prozedura hasi baino gutxienez 2 ordu lehenago li-kido argien baraua egitea, prozeduran anestesia orokorra, lokala edo sedazioa erabili behar bada»47. Irentsitako liki-doaren bolumena baino garrantzitsuagoa izaten da zer likido mota irensten den. Mugarik gabe, honako hauek izan daitezke: ura, pulparik gabeko fruitu-zukuak, salda iragaziak eta koipegabetuak, edari isotonikoa, tea eta kafe beltza. Ez da alkoholik edan behar.

44

Igea F, Casellas JA, González-Huix F et al. Sedación en endoscopia digestiva: Guía de práctica clínica de la Sociedad Española de Endoscopia. Rev Esp Enf Dig 2014; 106: 195-211

45 Wang A, Hoda KM, Holub JL, Eisen GM. Does level of sedation impact detection of advanced neoplasia? Dig Dis 2010; 55;8: 2337-2343

46 Jover R. Grupo de trabajo y edición de la Guía de Calidad de la Colonoscopia de Cribado de Cáncer Colorrectal. Espainiako Gastroenterologia

Elkartea (AEG) eta Espainiako Digestio-endoskopia Elkartea (SEED) Madril. 159.

47 American Society of Anesthesiologist Commitee. Practice Guidelines for preoperative fasting and de use of pharmacologic agents to reduce

the risk of pulmonary aspiration: Application to healthy patients undergoing elective procedures: An update report by the American Society of

Anesthesiologist Committee on Standards and Practice Parameters. Anesthesiology 2011; 114: 495-511.

78


2. Kolonoskopiako hitzordua kudeatzea

Osasun-zentroetako BAEk Osabiden kudeatuko dute kolonoskopia egiteko hitzordua, baheketako proba gisa, «90057 bahetzeko kolonoskopia diagnostikoa» prestazioko berariazko agendan. Ziurgabetasun diagnostikoa minimi-zatzeko, LMAMera bisita egin zenetik 28 egun baino gutxiago igaroko dira proba egin arte.

Koordinazio Zentroa LMAMekin harremanetan jarri eta 30 eguneko epean kolonoskopia egiteko hitzordurik egon ez den kasu guztiak monitorizatuko ditu PKZk, informazioa bildu eta parte-hartzailearekin harremanetan jartzeko, haren Lehen Mailako Arretako medikuaren eta erizainaren bitartez, eta kolonoskopiarik gabeko kasu positiboen zerrenda bidaliko dio LMAUko buruari, hark kupo mediko bakoitzera igor dezan.

Endoskopiako Unitatea Egitea 1. Ospitaleak berariazko agendak izango ditu baheketako pertsonei hitzordua emateko. Ahal den neurrian, ez dira

nahastuko paziente sintomatikoekin. 2. Kolonoskopiak egiteko zirkuitu bat gaituko da eta barne hartuko du ondorengo susperraldia. 3. Endoskopietako erizainak egiaztatu egingo du pazienteak baimen informatuarekin datozela eta behar bezala

prestatu direla. 4. Endoskopista bakoitzak kolonoskopia egin aurretik egiaztatuko du zer informazio duen pazienteak probari buruz,

egindako prestaketari buruz eta arrisku-faktoreei buruz. 5. Kolonoskopia osoa egingo da (heste itsura iritsiko da). 6. Kolonoskopia egindakoan, pazientea berroneratu arte behar duen denbora guztia geratuko da susperraldirako

eremuan. 7. Jarduera hau gauzatzen duten endoskopistek esperientzia egiaztatua izango dute, eta haien ospitaleko Digestio

Zerbitzuko buruak bermatuko ditu.

8. Elkarte zientifikoek kolonoskopiarako ezarrita dituzten kalitate-irizpideei jarraituko zaie48.

9. Baheketako berariazko agendetan, ospitaleko instalazioak goizeko edo arratsaldeko txandetan erabiliko dira.

10. Kolonoskopia sedazioarekin egingo da eta zentro bakoitzeko zirkuituak egokituko dira. 11. Atzerapenak kalkulatzeko, lehen kolonoskopia egin zeneko data erabiliko da. Osabideko datu-baseetan bilaketa

aktiboa egingo da kolonoskopia osteko 0-30 egunetan izandako ospitaleratzeak/larrialdiko gertakariak balora-tzeko.

12. Boston eskalaren arabera gaizki prestatu diren kasu guztiak (<6), kolonoskopia osatugabeak eta abar erregistra-tuko dira, eta beste hitzordu bat emango zaie.

13. Kolonoskopian izan diren konplikazio guztiak erregistratuko dira, hura egin eta 10 egunera erabat berrikusiko da historia klinikoa, eta hiru hilero PKZrekin batera berrikusiko dira datuak.

14. PKZri astero jakinaraziko zaizkio unitateak egin dituen kolonoskopiak, monitorizatzeko zein diren programakoak, edo zeinetan eman den hitzordua okerreko beste prestazio-kode batekin.

15. Beste hitzordu bat beharrezkoa bada (prestaketa txarra, kolonoskopia birtuala), Endoskopiako Unitateak kudea-tuko du.

48 Tinmouth J, Kennedy EB, Baron D, Burke M, Feinberg S, Gould M, et al. Colonoscopy quality assurance in Ontario: Systematic review and clinical practice guideline. Can J Gastroenterol Hepatol. 2014 May; 28; 5:251–74.

79


VI. ERANSKINA. KOLONOSKOPIAREN EMAITZAK KUDEATZEA

1. EMAITZEN BERRI EMATEA

Kolonoskopia amaitutakoan endoskopista bakoitzak emango dio emaitzen eta jarraitu beharreko zirkuituaren berri pazienteari. Lehen Mailako Arretako medikuari barne-postaz/Osabiden txostena eskuragai jarriz jakinaraziko zaizkio diagnostikoaren egiaztapena eta kolonoskopiaren emaitzak. Kolonoskopiaren emaitzak normalak badira edo alterazio onberak badaude, proba amaitzean jakinaraziko zaizkio parte-hartzaileari, baita PKZren gutun bidez ere, egin eta 15 egunera. Polipo/adenoma guztiak erauziko dira eta Anatomia Patologikora bidaliko dira han azter ditzaten. Emaitzen arabera jarraipen espezifikoa egitea aginduko da, eta ondoren LMAMari igorriko zaio. Endoskopiako txostena Osabiden ja-soko da eskuragai egon dadin.

Patologia neoplasiko gaiztoa badute, pazienteak lehentasunez bideratuko dira kontsulta espezifikoetara eta ESI ba-koitzean kolon-ondesteko minbizia artatzeko ezarrita dagoen zirkuitua jarraituko da. Kolonoskopia osteko jarraipena Europako PKGn (2010) oinarrituta egongo da. PKZ koordinazio-zentroan kolonoskopia guztiak kodetuko dira. Kolonoskopia egiteko bideratzen diren kasu guztietan, PKZk monitorizatu egingo du zenbat denbora igaro den Lehen Mailako Arretako medikuari bisita egin, kolonoskopia eskatu eta kolonoskopia egin arte, Programa Kontratuko kon-promisoak ebaluatzeko.

Prestaketaren puntuazioa Boston eskala aldatuaren arabera

80


Boston eskalak kolonaren 3 segmentu ebaluatzen ditu (goranzkoa, zeharkakoa eta beheranzkoa), honen arabera: 0 puntu=gorozki solidoak; 1 puntu=zikintasuna edo likido opakua dago; 2 puntu=zikintasun apur bat dago, baina mukosa ondo ikus daiteke; 3 puntu=koloneko segmentu osoaren mukosa guztia ondo ikus daiteke hondar-zikintasunik gabe. Prestaketa desegokitzat hartzen da segmentu bateko puntuazioa 0 edo 1 bada edo guztizko puntuazioa 6 baino txi-kiagoa bada. Halakoetan, berriz egin behar da kolonoskopia.

81


Kolonoskopia kodetzeko datuak Osasun-zentroa: IKK:

Izen-abizenak: Jaioteguna: Sexua:

Miaketaren hedadura: 1. Kolonoskopia osoa

2. Kolonoskopia osatugabea

3. Ez da aplikagarria

Miaketaren iraupena: 4. Zenbakizko eremua, minututan Prestaketaren kalitatea: 1. Egokia 2. Ertaina 3. Txarra 4. Ez da aplikagarria

Sedazioa/analgesia: 1. Sedaziorik ez

2. Sedazio arina

3. Sedazio sakona

4. Anestesia orokorra


Berehalako konplikazioak: 1. EZ

2. HERIOTZA

3. EZ DA APLIKAGARRIA

4. POLIPEKTOMIA OSTEKO SINDROMEA

5. ODOLJARIOA: ospitaleratzea/transfusioa

6. ZULAKETA: ebakuntza kirurgikoa / tratamendu kontserbatzailea

7. SEDAZIOA:

- ARINAK: Alterazioak bihotzaren erritmoan

Arnas depresioa

Intolerantzia

Oka

Bestelakoak

- LARRIAK: Asistolia

Anafilaxia

Asegabetzea

Bronkoxurgapena

Bestelakoak

Aurkikuntza endoskopikoak: 0. Normala / garrantzirik gabeko aurkikuntzak

1. Polipo ez-neoplasikoak

2. Arrisku txikiko adenomak

3M. Arrisku ertaineko adenomak

3A. Arrisku handiko adenomak

5. Kartzinoma

6. Patologia garrantzitsu ez-neoplasikoa

7. Ez da erabakigarria


Jarraipena: 0. Jarraipenik ez. FIT 10 urte barru < 60 urte

82


0A. FIT 5 urte barru

1. Kolonoskopia 10 urte barru

2. Kolonoskopia 5-10 urte barru



5. Kolonoskopia 1-2 urte barru

6. Kolonoskopia < 1 urte barru

7. Jarraipena kontsulta espezializatuan


83


2. FIT POSITIBOA ETA KOLONOSKOPIA EGIN DEN KASUAK KODETZEKO IRIZPIDEAK

PROZEDURA OROKORRA Baheketako kolonoskopia egin zaien paziente gehienek baheketako prestazioa dute, baina baliteke zenbaiti beste prestazio bat sartu izana edo kolonoskopia zentro pribatu batean egin izana.

Kasu guztietan:

1. Itxaron 10 egunez kasu bakoitza kodetzeko; hartara, anatomia patologikoa dugula bermatu, eta konplikazi-oak agertzen diren hauteman ahal izango da. 2. Kasu hauek guztiak 45 egunetara berrikusi:

Kolonoskopia osatugabea

Kolonoskopia partziala (biopsiak hartu dira, beste kolonoskopia bat egiteko zain).

Konplikazioren bat hauteman da (ospitaleratzea, larrialdiak) Anatomia Patologikoa berrikustean.

HEDADURAREN ARABERA

1. OSOA: endoskopistaren asmoa HESTE ITSURA iristea zen (intubazio zekala) eta lortu egin du. Horretarako, zehaztu behar da honako hauek ikusi direla:

Ondestea

Kolon sigmoidea

Beheranzko kolona

Zeharkako kolona

Goranzko kolona

Heste itsua 2. OSATUGABEA: endoskopistaren asmoa HESTE ITSURA iristea zen, baina EZ du lortu. Izan ere, hauetakoren bat dago:

Estenosi onbera, uztaia

Aurretiazko kirurgia abdominal edo ginekologiko baten ondoriozko estugunea.

Pazientearen tolerantzia falta

3. EZ DA APLIKAGARRIA

Endoskopistaren asmoa EZ zen HESTE ITSURA iristea, bigarrengo edo ondorengo en-doskopia batean SIGMOIDOSKOPIA egitea baizik, polipektomiaren ondoren mukosa be-rraztertzeko, koloneko beste zati bateko polipoak kentzeko, eta abar.

Ez da iritsi ITSURA, GAIZKI PRESTATUTA ZEGOELAKO

Ez da iritsi ITSURA, KOLON NEOPLASIAREN ONDORIOZKO BUXADURA ZEGOELAKO

Ez da iritsi ITSURA, KOLITIS LARRIAGATIK

SEDAZIOA

Baheketako kolonoskopian sedazio sakona lehenesten da. Oso gutxitan erabiltzen dira anestesia orokorra edo sedaziorik eza.

84


85


PRESTAKETAREN ARABERA

Boston eskalan oinarritutako irizpideak aplikatzen ditugu Boston eskalak kolonaren 3 segmentu ebaluatzen ditu (goranzkoa, zeharkakoa eta beheranzkoa), honen arabera: 0 puntu=gorozki solidoak; 1 puntu=zikintasuna edo likido opakua dago; 2 puntu=zikintasun apur bat dago, baina mukosa ondo ikus daiteke; 3 puntu=koloneko segmentu osoaren mukosa guztia ondo ikus daiteke hondar-zikintasunik gabe. Prestaketa desegokitzat hartzen da segmentu bateko puntuazioa 0 edo 1 bada edo guztizko puntuazioa 6 baino txikiagoa bada. Halakoetan, berriz egin behar da kolonoskopia. Kolonoskopiaren emaitza «ez da lesiorik aurkitu» bada (patologia garrantzitsurik edo polipo hiperplasikorik gabe), eta prestaketa ertaina izan bada, aurrez ezarritako aldia igaro baino lehenagorako birprogramatu behar da, kolo-noskopia bitarteko minbiziak saihesteko. Ez badakigu zer prestaketa mota izan den, EZ DA APLIKAGARRIA jarriko dugu eremuan. Adibidez: BESTE OSPITALE BAT EDO PRIBATUA.

KONPLIKAZIOAREN ARABERA

Ez dira baztertzaileak, eta eremu hau kolonoskopia egin eta 10 egunera beteko da, gutxienez konplikazioen % 80 hauteman dela bermatze aldera (ospitaleratzeak, larrialdiak). Programak jarraipen estua egin behar die konplikazio guztiei; beraz, kasu guztiak identifikatu eta erregistratu behar dira.

1. Digestio-bideetako odoljarioa: > 24 orduan ospitaleratuak izan eta/edo hemotransfusioa jaso duten pertso-nak. 2. Zulaketa: proba erradiologiko bidez peritoneoan airea hauteman eta ospitaleratu beharra eragin duen trata-mendu kirurgikoa edo medikoa egin bada. 3. Sedazioa. Arina nahiz larria izan daiteke (larriak ospitaleratu beharra dakar). 4. Polipektomia osteko sindromea, ospitaleratu bada. 5. Heriotza. Berehala jakinarazi behar zaio Koordinazio Zentroari (PKZ). Ez bada zehazten konplikaziorik egon dela, zentro pribatuetan egindako kolonoskopien kasuan adibidez, EZ DA APLIKAGARRIA jarriko da. Adibidez: BESTE OSPITALE BAT EDO PRIBATUA. Ez dira erregistratuko KOM edo adenoma kirurgikoa direla-eta egindako esku-hartzeetako konplikazioak. Horietarako azterketa espezifikoa egingo da.

AURKIKUNTZAK

Parte-hartzaile guztiek emaitza erabakigarria izan behar dute. Hau da, kolonoskopia behin betikoa ez den kasu guz-tietan, ez da «itxi» behar ez badago FITaren diagnostikoa egiaztatzen amaitu ez den ziurtasunik.

Lesio larriena esleituko da beti. Endoskopista eta patologoa ez badatoz bat tamainari dagokionez, anatomia patolo-gikoko txosteneko tamaina hartuko da erreferentziatzat, polipo zatikatuetan izan ezik; horietan, endoskopiako txos-tenetan deskribatutako tamaina erabiliko da.

0. Normaltasuna: kolonoskopiaren txostenean zehazten da ez dagoela aurkikuntza patologikorik, edo hemorroide

86


edo dibertikuluak aurkitu direla soilik. Melanosi coli kasuak ere sartuko dira. 1. Polipo hiperplasikoak: anatomia patologikoko txostenean deskribatuta daude. Adenoma itxurako osagaiak eta/edo zerradunak egoteko aukera baztertu behar da. 2. Arrisku txikiko adenomak: (1-2 < 10 mm, adenoma tubularra maila txikiko displasiarekin). Horrez gain, kolonos-kopian kentzen ez diren 5 mm-tik beherako polipoak tipifikatuko dira.

3M. Arrisku ertaineko adenomak: inguruabar hauetakoren bat gertatzen den guztietan: Adenoma kopurua 1etik 4ra bitartekoa izatea, edo adenoma horietakoren bat ≤10 mm eta <20mm artekoa izatea, edo osagai bilotsua izatea, edo tubulu-bilotsua, edo maila handiko displasia egotea, edo polipo zerradun ez-hiperplasikoak. Hor sailkatuko dira kendu ez diren > 5 mm-ko polipoak ere. 3A. Arrisku handiko adenomak: adenoma kopurua 5 baino handiagoa da, edo horietakoren batek ≥20 mm neurtzen du. 5. Kartzinoma. Azpimukosa inbaditzen duen lesioa, beste egitura batzuetan askotariko infiltrazio-mailak izan ditza-keena. Halako kasuei zaintza zorrotza egingo zaie, behin betiko sailkapena lortzeko. 6. Beste patologia batzuk: eskuarki heste-hanturazko gaixotasunarekin (kolitis ultzeraduna, Crohn-en gaixotasuna) lotuta dauden endoskopiako aurkikuntzak dira. Digestioko espezialistak jarraipena egitea eskatzen dute. Hemen sartzen dira poliposia duten kasuak eta azterlan genetikoa/hereditarioa egitea eskatzen duten entitateak. 7. Ez da erabakigarria: FIT positiboa eman eta kolonoskopian behin betiko diagnostikorik jaso ez duen norbait, edo beste proba bat egin bazaio eta horretan ere ez badu diagnostiko erabakigarririk jaso.

BESTELAKO PROBAK Hainbat arrazoi direla-eta ezin bada kolonoskopia optikoa egin (pazientearen patologia, kolonaren ezaugarriak, eta abar), arreta espezializatura bideratu daiteke, OTA, enema opakua eta, sarriago, kolonoskopia birtuala egiteko. Oraingoz, proba horietatik batere ez da urrezko estandartzat hartzen; beraz, patologikoa ez bada ere, une jakin batean behin betiko proba optikoren bat egin beharko da.

87


AURKIKUNTZEN JARRAIPENA

1. Lesioen jarraipena egiteko eskema orokorra:

0. Normaltasuna: baheketatik bazter uztea 10 urte igaro arte.

1. Nodulu hiperplasikoak: baheketatik bazter uztea 10 urte igaro arte.

2. Arrisku txikiko adenomak (1-2 < 10 mm, adenoma tubularra maila txikiko displasiarekin). Lehen Mailako Arretako medikuaren jarraipena eta 5 urte barru FITa berriz egitea. PKZren gutuna jasoko du.

3. Arrisku ertaineko adenomak (3-4 adenoma eta adenometako bat ≥10 mm izatea, osagai bilotsua, maila handiko displasia egotea). Lehen Mailako Arretako medikuaren jarraipena eta 3 urte barru kolonoskopia berriz egitea.

4. Arrisku handiko adenomak: ≥5 adenoma, edo horietakoren batek edo gehiagok ≥20 mm neurtzea. Arreta espezia-lizatuan jarraipena egitea eta urtebete barru kolonoskopia berriz egitea.

5. Beste patologia batzuk

- (Heste-hanturazko gaixotasuna): kontsulta espezializatua.

88


- Poliposi hiperplasikoa duen lehen mailako ahaiderik badu, eta kolon sigmoidearen polipo hiperpla-siko proximalak baditu, edozein dela ere kopurua.

- >30 polipo hiperplasiko, edozein tamainakoak, kolonean zehar. Banakako segimendua.

6. Kolon-ondesteko minbizia PKGetan ezarritako protokoloei eta ESI bakoitzeko arreta-zirkuituei jarraituko zaie. Azalpena: Adenomek aldaketa displasikoen sorta zabala agertzen dute, eta horien nomenklatura duela gutxi aldatu da. Hala, aurrez displasia arina, neurrizkoa, larria eta in situ kartzinoma esaten zitzaien, baina gaur egun maila handiko displa-sian biltzen dira displasia larria eta in situ kartzinoma, eta maila txikiko displasian, aldiz, displasia arina eta neurriz-koa (XVII. eranskina).

KOM duten paziente guztietan pazientearen estadifikazioa lortuko da, ahal izanez gero TNMren eta Dukes-en sailka-penari jarraikiz. XVII. eranskinean zehaztu da.

2011tik aurrera, Europako Praktika Klinikoko Gidaren arabera aplikatuko dira jarraipenak (Europako Batzordea, 2010). Arrisku txikiko adenoma egonez gero FIT gonbidapena bidaliko da 5 urtera.

Polipo zerradunak

LESIO ZERRADUNEN ZAINTZARAKO BITARTEAK

HISTOLOGIA TAMAINA KOPURUA KOKAPENA URTE TARTEA

Polipo hiperplasikoak <10 MM EDOZEIN ONDESTEA-SIGMA 10

Polipo zerradun sesila

< 10 MM EDOZEIN EDOZEIN 5


>=10 MM EDOZEIN EDOZEIN 3

Polipo zerradun sesila DISPLASIARE-KIN

EDOZEIN EDOZEIN EDOZEIN 3

Ohiko polipo zerra-duna


Poliposi zerraduneko sindromea

OMEren irizpi-deen arabera


OMEren irizpideen arabera

1

89


3. ENDOSKOPIA UNITATEAN ETA ALTAN ERIZAINTZAKO ERREGISTROA EGITEKO IRIZPIDE OROKORRAK Erizaintzako erregistroak osasun-laguntzaren funtsezko alderdi dira, eta pazientearen historia klinikoan txertatuta daude. Ondorioz, eraginak dituzte eta erantzukizun jakin batzuk dakartzate, bai lanbidearen bai legearen alorrean, eta behar besteko zorroztasun zientifikoz gauzatu behar dira, kalitatez egiten direla bermatzeko moduan. Barne har ditzaketen datuen izaera dela eta, edukiaren konfidentzialtasuna ziurtatu behar da, baita, ho-rrenbestez, informazioan aipatzen den pertsonaren intimitatea ere. Beraz, nahitaez erregistratu behar dira ibilbide klinikoko datu guztiak eta pazienteak tratamenduari emandako erantzuna, ospitaleratzen denetik alta ematen zaion arte. Erregistroetan jaso beharrekoak

Informazio objektibo, zehatz eta doitua Argi eta garbi irakurtzeko moduan idatzia Laguntza eman eta aldi berean

1-Onartu aurretik:

Pazientearen identifikazio-datuak egiaztatu 2-Anamnesia

Historia klinikoan honako hauei buruzko aurrekariak egiaztatu: - alergiak, diabetesa, hipertentsioa, buxadurazko arnas gaixotasun kronikoa - kirurgia abdominal eta ginekologikoak - aurrez egindako endoskopiak - koagulazioaren alterazioak - ohiko tratamendua: antiagregatzaileak eta antikoagulatzaileak

burdina antsiolitikoak eta antidepresiboak

Endoskopiaren eta sedazioaren baimen informatua ezagutzen duela eta sinatu duela egiaztatu 3-Miaketa egin bitartean

Zain-bidearekin eta arnasbidearekin lotutako guztia erregistratu

Proba egin bitartean konplikaziorik gertatu den erregistratu: - Arnas-depresioa - Bradikardia - Mina - Hemorragia - Zulaketa

4-Miaketa egin ostean

Anatomia Patologikora laginak bidaltzean honako hauek sartu direla egiaztatu: - Pazientearen filiazioa eta identifikazioa - Pazienteari buruzko informazio kliniko garrantzitsua - Azterketa endoskopikoko aurkikuntzak - Endoskopian zehar hartutako laginak - Ontzi bakoitza behar bezala identifikatua eta zenbakitua

Lagin endoskopiko/ontzi bakoitzean, egiaztatu honako hauek aipatzen direla:

- Kokapena - Lagina hartzeko aplikatutako teknikak

EZ DA ERABAKIGARRIA:

Osatugabea. Prestaketa txarra edo er-

taina. Erauzi ezineko polipo handia. Bi-

opsiak hartu dira (polipoa zatikatu-

rik/osatugabe sartu da).

Jarraipen ESPEZIALIZA-

TUA

90


- Diagnostikorako biopsia den edo lesio bat erauzteko egin den. - Erauzketarik egin bada, osoa, osatugabea edo zatikatua izan den - Lesioaren morfologia - Lesioaren tamaina

5-Susperraldiaren iraupena

Aldrete-ren eskala aplikatu (atala: anestesia osteko altaren indizea) 6-Alta eman osteko indikazioak

Alta ematean idatziz eman indikazioen berri, eta erregistratu

91


4. KOLONOSKOPIA EGIN ETA ALTA EMAN ONDORENGORAKO GOMENDIOAK Kolonoskopia heste lodiko lesioak detektatzeko egiten den proba diagnostiko bat da. Prozedura egitean polipoak aurkitzen dira sarritan, eta erauzi egiten dira. Kolonoskopiaren konplikazioei aurrea hartzeko, arre-taz irakurri orri hau, eta bertan jarritakoari jarraitu. Zer edo zer ez baduzu behar bezain behar ondo ulertu, galdetu mediku edo erizainei, ospitaletik irten aurretik. Ez zalantzarik izan horretarako.

PROBA BUKATUTAKOAN, HAU SENTI DEZAKEZU:

• Distentsio abdominala, haizeak botatzeko beharra, hantura edo sabelaldeko arranpak. Horiek guztiak proban sartutako aireak sortzen ditu, eta ondoeza arintzeko, haizeak bota egin behar dira.

• Odola uzkitik, baldin eta poliporen bat erauzi badizute. • Logura, proban erabilitako lasaigarriengatik. • Buruko min arina eta ondoez orokorra.

HURRENGO 24 ORDUETAN: • Kolonoskopia egin ondoren, ez gidatu autorik eta ez lanik egin makina astunekin. Era berean, ez

sinatu dokumenturik eta ez hartu erabaki garrantzizkorik. Izan ere, lasaigarriek zure ahalmena gu-txitu dezakete, bai kontzentratzeko, bai eta erreakzionatzeko ere.

• Ez edan alkoholik. Alkohola eta lasaigarriak nahasiz gero, kaltegarria izan liteke zure osasunaren-tzat.

• Atseden hartu eta ez egin esfortzurik. Kolonoskopia egitean baliteke polipoak atera izana. Egon atsedenean, hesteak bere onera etor daitezen eta odoljariorik izan ez dezazun.

• Hasi apurka ohiko dieta egiten. Hasieran likidoak edan, eta ondo toleratuz gero (ez gorakorik, ez sabelaldeko minik), janari solido bigunak jan. Saihestu janari oso onduak edo oso koipetsuak, bai eta haziak dauzkatenak ere. Ez hartu edari gasdunik.

LARRIALDIETARA JO BEREHALA, HONELAKO SINTOMAK IZANEZ GERO:

• ARNASA HARTZEKO ZAILTASUNA. • ONDOEZ OROKORRA. • ZORABIO LARRIAK, AHULTASUNA EDO BIHOTZEKO ERRITMO AZELERATUA. • SUKARRA EDO HOTZIKARAK. • ETENGABEKO EDO ALDIZKAKO ODOLJARIOA, ARINTZEN EZ DENA EDO UGARIA. • SABELEKO MIN LARRIA. • GORAGALE ETA GORAKO LARRIAK. • JATEKO EZINTASUNA. • MINA EDO GORRITASUNA SERUMA JARRI ZIZUTEN LEKUAN.

GOMENDIO PERTSONALIZATUAK

92


RECOMENDACIONES AL ALTA TRAS REALIZACIÓN DE COLONOSCOPIA La colonoscopia es una prueba diagnóstica cuyo objetivo es detectar lesiones en el intestino grueso. Es frecuente encontrar pólipos que serán extirpados durante el procedimiento. Para prevenir las posibles complicaciones de la colonoscopia debe usted leer atentamente esta hoja y seguir las pautas que se le indi-can. No dude en consultar al equipo médico y de enfermería antes de abandonar el Hospital todo lo que no le haya quedado suficientemente claro.

UNA VEZ FINALIZADA LA PRUEBA USTED PUEDE SENTIR

• Distensión abdominal, necesidad de expulsar gases, hinchazón o calambres abdominales. Esto se debe al aire insuflado en la prueba, por lo que es muy importante su expulsión para aliviar sus posibles molestias.

• Sangrado rectal leve si le han extirpado algún pólipo. • Cierta tendencia al sueño, por los sedantes utilizados tras la prueba. • Ligero dolor de cabeza y malestar general.

DURANTE LAS SIGUIENTES 24 HORAS

• No conduzca un automóvil ni trabaje con maquinaria pesada después de la colonoscopia. Tam-poco debe firmar documentos ni tomar decisiones importantes ya que los sedantes pueden interfe-rir con su habilidad para concentrarse o disminuir su capacidad de reacción.

• No beba bebidas alcohólicas. La combinación de alcohol y sedantes puede afectar negativamente a su salud.

• Repose y no haga esfuerzos. Durante la colonoscopia pueden haberle extirpado pólipos y debe descansar para que se recupere su intestino, evitando el sangrado.

• Vuelva a su dieta habitual de manera gradual. Comience tomando líquidos y si los tolera bien (sin vómitos ni dolor abdominal) tome alimentos sólidos blandos , por lo que debe evitar alimentos muy condimentados o muy grasos, así como aquellos que contengan semillas. Evite también las bebidas gaseosas.

ACUDA A URGENCIAS INMEDIATAMENTE SI TIENE ALGUNO DE ESTOS SÍNTOMAS

• DIFICULTAD PARA RESPIRAR. • MALESTAR GENERAL. • MAREOS SEVEROS, DEBILIDAD O RITMO CARDIACO ACELERADO • FIEBRE O ESCALOFRÍOS. • SANGRADO CONTINUO O INTERMITENTE QUE NO CEDE O ES ABUNDANTE • DOLOR ABDOMINAL SEVERO. • NAUSEAS Y VÓMITOS SEVEROS • INCAPACIDAD PARA ALIMENTARSE. • DOLOR O ENROJECIMIENTO EN LA ZONA EN LA QUE LE COLOCARON EL SUERO.

RECOMENDACIONES PERSONALIZADAS

93


VII. ERANSKINA. PROGRAMAKO ALDAGAIAK

ALDAGAIAREN IZENA DESKRIBAPENA BALIOAK DATU PERTSONALAK POSTA-DATUAK KOKALEKU SANITARIOA ESKUTITZAK BIDALTZEA

Izena 1. abizena 2. abizena IKK OTI NAN Jaioteguna Sexua Kalea Ataria Bis Blokea Eskailera Solairua Atea P.K. Telefonoa Probintzia Udalerria Herria Eskualdea LMAko medikuaren kodea LMAko medikuaren izena Osasun-zentroa Bazterketa-gutuna Informatzeko gutuna + liburuxka Argibideen gutuna + kita Kita bidaltzeke Kita entregatzeko gogorarazpena FIT emaitza positiboa FIT emaitza negatiboa FIT emaitza akastuna Kolonoskopiaren emaitza negatiboa

Testua Testua Testua Katea Katea Katea Data 0 gizona 1 emakumea Testua Orokorra Osabideko kodeak Osabideko kodeak Osabide Osabideko kodeak Kargaren eguna Adin-tartea: 0. 50-54 urte 1. 55-59 urte 2. 60-64 urte 3. 65-69 urte 4. > 69 Data Data Data Data Data Data Data

94


Parte-hartzea FIT entregatzea/prozesatzea Kolonoskopia Kolonoskopiaren emaitzak

Kita bidaltzea Lagina hartzea FIT emaitza FIT emaitza FIT balioa Behin betikoa Egitea/ez agertzea/ezeztatzea Hitzordua erregistratzea Hitzordua Behin betiko diagnosia Ospitalea Endoskopia Miaketaren hedadura Miaketaren iraupena Prestaketaren kalitatea Sedazioa/analgesia Konplikazioak (ez dira baztertzaileak) Aurkikuntzak Jarraipena Biopsia egitea Balioa Behin betiko diagnosia Zentroa Proba Mota Emaitza Tamaina

Data Data Data Positiboa/negatiboa/akatsa (ng/mL) Bai/ez Data Data Data Bai/ez Osabideko kodea Data Osoa/osatugabea/ez da aplikagarria (minutuak) Egokia/ertaina/txarra/ez da aplikagarria Sedaziorik ez / s. sakona / arina / ez da aplikagarria 1. Ez 2. Heriotza 3. Ez da aplikagarria 4. Polipektomia osteko sindromea 5. Odoljarioa: ospitaleratzea/transfusioa 6. Zulaketa: ebakuntza kirurgikoa / tratamendu kontserbatzailea 7. Sedazioa: - Arinak: Bihotzeko erritmoaren alterazioa, arnas depresioa, intolerantzia, oka, beste batzuk - Larriak: Asistolia, anafilaxia, asegabetzea, bronko-xurgapena, beste batzuk 0. Normala / garrantzirik gabeko aurkikuntzak 1. Polipo ez-neoplasikoak 2. Arrisku txikiko adenomak 3M. Arrisku ertaineko adenomak 3A. Arrisku handiko adenomak 5. Kartzinoma 6. Garrantzitsua ez-neoplasikoa 7. Ez da erabakigarria 8. Ez da aplikagarria 0. Jarraipenik ez / FIT 10 urte barru < 60 urte 0A. Kolonoskopia / FIT 5 urte barru 1. Kolonoskopia 10 urte barru 2. Kolonoskopia 5-10 urte barru 3. Kolonoskopia 5 urte barru 4. Kolonoskopia 3 urte barru 5. Kolonoskopia 1-2 urte barru 6. Kolonoskopia < 1 urte barru 7. Kontsulta espezializatua 8. Ez da aplikagarria Data Kopurua SNOMED kodea Bai/ez Osabideko kodea Data Kolonoskopia birtuala / enema opakua / OTA / beste batzuk Normala / Patologikoa / Ez da erabakigarria

95


Anatomia Patologikoa Kolonoskopia birtuala Lesioen jarraipena 5. kasuan. Kartzinoma Polipoak

Topografia Morfologia T M N Estadioa Diferentziazio-maila Kolonoskopia ez bada erabakigarria Lehen tratamendua Tratamendu mota Ospitalea Tratamendu lagungarria Kopurua Kendutakoak Tamaina Kokapena Histologia

Alfanumerikoa Alfanumerikoa Alfanumerikoa Alfanumerikoa Alfanumerikoa 0/I/IIA/IIB/IIC/IIIA/IIIB/IIIC/IVA/IVB /ez da zehaztu edo adierazi Ona / ertaina / eskasa edo txarra / diferentziatu gabe edo anaplasikoa / ez da zehaztu edo adierazi Patologikoa bai/ez Data Tratamendurik ez / kirurgia / kimioterapia / erradi-oterapia / endoskopiko erradikala / beste terapia batzuk / sintomatikoa Osabideko kodea BAI/EZ

96


Ebaluaziorako adierazleak

Egituraren ebaluaziorako adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio-iturria

Informatutako profesionalen % Gutxienez saio batean parte hartu duten profesiona-len kopurua / unitateko/osasun-zentroko/zerbitzuko profesional kopurua

Plantilla

Bertaratzeen erregis-troa

Programara bideratutako baliabideen %

Giza baliabideak, ekipamenduak, materialak

Programara bideratutako baliabideen kopurua / aurreikusitako baliabideak

Kontratazioa

Giza Baliabideetako Zuzendaritza

Prozesuaren adierazleak

Adierazlea Algoritmoa Informazio-iturria

Baliozko gonbidapenen % Populazioa / Populazio hautagarria Itzulitako posta

Jakinarazpenak

Baliozko test prozesatuen % Behin betiko FIT emaitza duten herritarrak (positiboa nahiz negatiboa) / kita entregatu duten pertsonen kop.

Osabide-LMA

gorabeherak

FIT emaitza positiboa duten pertsonen % FIT emaitza positiboa duten pertsonen kop. / behin betiko FIT emaitza duten pertsonen kop.

Omega - Osabide-LMA

Guztira egin diren kolonoskopien kop. Programan guztira egin diren kolonoskopien kop.

Osabide

Kolonoskopia-tasaren % Guztira egin diren kolonoskopien kop. / azken emaitza FIT (+) duten parte-hartzaileei egin-dako kolonoskopien kop. * 100

Osabide

Kolonoskopien % emaitzen arabera: Kolonoskopia egin zaien pertsonen kop. emai-tza larrienaren arabera / kolonoskopia egin zaien eta FIT (+) emaitza duten pertsonen kop. * 100

Globala

SNOMED

Kolonoskopia osoen % Heste itsura iritsi diren kolonoskopien kop. / programan guztira egin diren kolonoskopien kop. * 100

Globala

Konplikazioen % Kolono kop., edozein konplikazio barne / sigman egindako kolono kop. * 100

Globala

Kolonoskopien % konplikazio motaren arabera (odoljarioa/zulaketa/heriotza/bestelakoak)

Konplikazioak izan dituzten kolonoskopien kop., motaren arabera / programan guztira egin diren kolonoskopien kop. * 100

Globala

Jarraipenean dauden pertsonen %, aurkikuntzaren arabera

Aurkikuntzaren ondorioz jarraipenean dauden pertsonen % / kolonoskopia egin zaien pertso-nen kop. * 100

Globala

97


Antolamendu-adierazleak


Parte-hartzaileen % > 10 egun emaitza bidal-tzeko

Parte-hartzaileen kop., non emaitza bidali den eguna - gutunaren data > 10 egun / parte-hartzaile kop. guztira

Osabideko KOMBP programa

Parte-hartzaileen % > 28 egun kolonoskopia egiteko

Parte-hartzaileen kop., non 1. kolonoskopiaren data - LMAM harreman-data > 28 egun / 1. kolonoskopiaren data duten parte-hartzaileen kopurua guztira

Osabide

Tratamendua hasi eta > 30 egunera 5. motako aurkikuntza endoskopikoa izan duten parte-hartzaileen %

1. tratamenduaren data - kolonoskopiaren data (5. motako aurkikuntza) > 30 egunera izandako kasu kop. / 5. motako aurki-kuntza izan duten parte-hartzaileen kopurua guztira

Osabide

Atzerapenak (P25, mediana, eta P75), FIT (+) emaitzaren eta 1. KOM tratamenduaren artean

Atzerapen egunen kopurua / parte-hartzailea pertzentiletan KOM programa

Emaitzen adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio-

iturria

Estaldura Lehen txandan gonbidatutako pertsonak / xede-populazioko pertsonak * 100

KOM programa

Minbizi inbaditzailearen detekzio-tasa. 5. motako aurkikuntza izandako kasuen kop. / kita entregatu duten parte-hartzaileen guztizko kopurua * 1000

KOM programa

Arrisku handiko adenomen detekzio-tasa 3A motako aurkikuntza izandako kasuen kop. / (kita entregatu duten) parte-hartzaileen guztizko kopurua * 1000

KOM programa

Arrisku ertaineko adenomen detekzio-tasa 3.M motako aurkikuntza izandako kasuen kop. / (kita entregatu duten) parte-hartzaileen guztizko kopurua * 1000

KOM programa

Arrisku txikiko adenomen detekzio-tasa 2. motako aurkikuntza izandako kasuen kop. / (kita entregatu duten) parte-hartzaileen guztizko kopurua )* 1000

KOM programa

Polipo ez-neoplasikoen detekzio-tasa (1. motako aurkikuntza)

1. motako aurkikuntza izandako kasuen kop. / (kita entregatu duten) parte-hartzaileen guztizko kopurua * 1000

KOM programa

I. eta II. estadio aurreratua duten pertsonen tasa

KOM I. eta II. estadioan izandako kasuen kop. / (kita entregatu duten) parte-hartzaileen guztizko kopurua * 1000

KOM programa

KOM I. eta II. estadioan duten pertsonen % 5. motako aurkikuntzak izan eta I. eta II. estadioko balioaren jarraipena egiten zaien kasuen kop. / 5. motako aurkikuntzak izan dituzten pertso-nen kop. * 100

KOM programa

TSOHren balio iragarle positiboa KOM/AHA/AEA/ATA duten kasuen kop. / TSOH positiboa duten pertso-nen kop. * 100

KOM programa

Minbizirako balio iragarlea 5. motako aurkikuntzak guztira / TSOH positiboa eman eta kolonoskopia egin zaien pertsona kop. guztira * 100

KOM programa

Arrisku handiko adenomen balio iragarlea 3A motako aurkikuntza izandako kasuak guztira / TSOH positiboa eman eta kolonoskopia egin zaien parte-hartzaile kop. guztira * 100

KOM programa

TSOHeko parte-hartze tasa Kita entregatu eta behin betiko baliozko emaitza (positibo edo negati-boa) izan duten pertsonen kop. / guztizko baliozko gonbidapenen kop. * 100

KOM programa

Gogorarazpen-gutunaren parte-hartze % Gogorarazpen-gutuna bidali zaien pertsonak, TSOH kita entregatu dute-nak (+edo-) / gogorarazpen-gutuna jaso eta kita entregatu duten pertso-nen kopurua guztira * 100

KOM programa

TSOH emaitza positiboarekin kolonoskopia onartu dutenen %

Kolonoskopia egin zaien pertsonen kopurua / TSOH positiboa izan duten pertsonen kopurua * 100

KOM programa

Kolonoskopiari uko egin dioten pertsonen kopurua

Kolonoskopiari uko egiteagatik bazter utzi diren pertsonen kopurua / TSOH positiboa duten pertsonen kopurua * 100

KOM programa

Atzerapenak (p25, mediana, eta p75), TSOH+ emaitzaren eta 1. KOM tratamenduaren artean

P25 P50 P75

Diagnostikoa atzeratutako egunak

Tratamendua atzeratutako egunak

Guztira atzeratutako egunak

98


Gogobetetasun-adierazleak


Programa hasieran jasotako informazioarekin pozik dauden pertsonen %

Oso egokia / egokia / ez oso egokia / desego-kia

Inkesta

Programaren jarraipenarekin pozik dauden per-tsonen %


Inkesta

Kolonoskopia egin arte itxarondako denborarekin pozik dauden pertsonen %


Inkesta

Profesionalak eman dien tratuarekin pozik dauden pertsonen %


Inkesta

Parte-hartzaileei bidalitako informazioarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Kolonoskopia egin arte itxarondako denborarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Kolonoskopia osteko jarraipenarekin pozik dauden profesionalen % (medikuntzakoak/erizaintzakoak)


Inkesta

Herritarren parte-hartzearekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Programaren Koordinazio Zentroaren aldetik jasotako prestakuntza eta informazioarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Programari buruzko alderdien arreta-denborarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

99


ESTATUKO OSASUN SISTEMAREN MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMAREN SAREKO ADIERAZLEAK (2011ko azaroan adostutakoak) 1.- INFORMAZIOA: webgunea: www.cribadocancer.org Kontuan harturik zein garrantzitsuak diren estandarizazioa eta konparagarritasuna, atal honetan Estatuko Osasun Sistemaren baheketa-sarearen ezaugarriak eta erabiltzen dituzten adierazleak deskribatuko dira.

1. Datu orokorrak

Fitxategiaren lehen orria. Autonomia-erkidegoko kolon-ondesteko minbizia prebenitzeko programaren informazio orokorra jasotzen du, hiru ataletan:

a) Biztanleak eta estaldura:

Datuak zutabe batean antolatzen dira programaren datu globaletarako (ebaluatzen den urteko eta au-rreko urteetako abenduaren 31n eguneratua).

Programaren hasiera-urtea: kolon-ondesteko minbizia prebenitzeko programaren hasiera-urtea, pilotajea barne.

Comunidad Autónoma

Año de inicio de programa <=2006 2007 2008 2009 2010

Población diana 50-69 años de edad (n)

Población diana actual (n)

Cobertura actual (%)

Año de inicio de programa

Cohorte de edad de población diana <=2006 2007 2008 2009 2010

Población diana 50-69 años de edad (n)

Población diana de la cohorte actual (n)

Cobertura actual (%)

Test de cribado

Periodo de uso del test de cribado

(Fechas:desde-hasta)

Test de cribado actual

Periodo de uso del test de cribado actual

(Fechas:desde-hasta)

Desde:

Hasta:

2.- Test de cribado

3.- Periodo del que se dispone y facilita información

1.1.- Para comunidades con ampliación geográfica (edad 50-69 años)

1.2.Para comunidades con ampliación por cohorte de edad

1.- Datos Generales (a 31 de diciembre 2010) Datos Anuales

http://www.cribadocancer.org/

100


Xede-populazioa, 50-69 urte artekoa (n): EINen erregistratutako 50 eta 69 urte arteko biztan-leak (gizon eta emakume), ebaluatzen den urteko abenduaren 31n autonomia-erkidegoan bizi direnak.

Xede-populazioa (n): EINen erregistratutako 50 eta 69 urte arteko biztanleak (gizon eta ema-kume), ebaluatzen den urteko abenduaren 31n autonomia-erkidegoan bizi direnak.

Programaren xede-populazioa (n): autonomia-erkidegoko adin taldeko biztanleak (gizon eta emakume), ebaluatzen den urteko abenduaren 31n unean uneko txandan gonbidatuak izan dai-tezkeenak, kolon-ondesteko minbiziaren prebentzio-programaren adin- eta bizileku-irizpideen arabera (autonomia-erkidego gehienetan, lurraldearen zati bat edo populazio-kohorte bat soilik hartzen da barne, eta horregatik jasotzen dugu aldagai honetan gaur egun programan sartutako populazioa). Heriotzek ez dute betetzen xede-populazioan sartzeko irizpidea, eta horregatik, bazter uzteko arrazoietatik kanpo geratzen dira. Txandan zehar suertatutako heriotzak ez dira hurrengo txan-darako xede-populazioan sartzen. o Xede-populazioaren bazterketak: populazioaren mugimendua prozesu aktiboa da eta erki-

dego bakoitzak hainbat modu eta unetan jaso dezake txandan zehar horren berri, bere an-tolamenduaren arabera. Erabakita daude programan bahetu behar ez diren pertsonak baz-ter uzteko arrazoiak, populazio hautagarria araztu eta ezaugarritzeko:

a. Kolon-ondesteko minbizia duten pertsonak b. Arrisku handiko aurrekariak dituztenez (polipo adenomatsuak, heste-hanturazko gaixotasuna eta kolon-ondesteko minbiziarekin lotutako familia-sindromeak) kolonoskopia bidezko jarraipenean dauden edo egongo diren pertso-nak. Aurrekariak dokumentu bidez egiaztatu behar dira. Ez badira egiaztatu, bahe-keta-programan sartu beharko dira. c. Gaixotasun terminal itzulezina d. Kolektomia duten pertsonak e. Aldi baterako bazterketa 5 urtez: kolonoskopia egin zaien baheketa-programako parte-hartzaileak. f. Aztertu ez direnak ez dira bazter uzteko modukoak.

Programako populazio hautagarria (n): kolon-ondesteko minbizia prebenitzeko programaren xede-populazioa, bazterketak egin ondoren araztua.

Gaur egungo estaldura (%): Programaren xede-populazioa / programaren helburu den populazioa (n) x 100

b) Baheketa-testa:

Baheketa-testa: programa hasieran erabilitako testa Baheketa-testaren erabilera epea: testaren (data) erabilera epea (noiztik/noiz arte) Egungo baheketa-testa: Egungo baheketa-testa. Erabilera-epearen laukitxoa bete behar izana

eragin duen aldaketarik gertatu bada soilik. Kontuan izan behar da gerta daitekeela bi test mota aldi berean erabiltzea.

Gaur egungo baheketa-testaren erabilera epea: testaren (data) erabilera epea (noiztik/noiz arte).

c) Informazioa eskuratu eta emateko epea: Gai aldakorra da; izan ere, programa hasi zenetik 2010 urtera arteko informazioa eduki nahi da. Hala ere, gaur egun eskura eta eguneratuta dugun informaziora egokitu behar da soilik.

101


2.- DIMENTSIOAK

Programa abian jartzen denetik, ebaluatzen den urteko abenduaren 31ra arte, informazioa honako hauen arabera banandurik: Urtea:

Ebaluatzen den urteko abenduaren 31ra arte egindako gonbidapen guztiei dagokien informazioa sartzen da

(parte-hartzaile ez direnen kasuan, bakarra zenbatuko da pertsona bakoitzeko). 2006. urtea baino lehena-goko informazioa, 2006. urteko informazioan sartuko da. 2007, 2008, 2009 eta hurrengo urteetako infor-mazioa emango da. Adina:

«European guidelines for quality assurance in colorectal cancer screening and diagnosis - First edition» gi-daliburuak gomendatutakoaren arabera, adina erregistratu behar da: pertsonak gonbidapenaren unean duen adina (estaldura / parte-hartzea neurtzeko) edo baheketaren unean duena (baheketaren emaitzak neurtzeko). Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Espainiako Programen Sareak, adina erregistratzeko, kalkulu hau kontuan hartzea gomendatzen du: Estaldura eta parte-hartzea neurtzea: pertsonaren adina kalkulatuko da,

Emandako (edo jasotako) testerako: jaiotegunaren eta testa entregatu den edo jaso den egunaren arteko diferentzia, eta horren araberakoak izango dira prozesuaren eta emaitzaren gainerako adieraz-leak.

Eman ez den testerako: jaiotegunaren eta txandarako lehen gonbidapenaren egunaren arteko diferen-tzia.

Prozesua eta emaitzak neurtzeko: testa ematen edo jasotzen den egunean norbaitek duen adina, horrela, haren baheketaren emaitza ere adin kategoria berean erregistratuko da gertakari batean zehar. Emaitza, kolonoskopia, tumore eta abarren datu guztiak.

Pertsonak behin soilik zenbatuko dira txanda bakoitzeko, hala zenbakitzailean nola izendatzailean. Erabiltzaileak adin-talde hauetan banatzen dira:

50-54 urte

55-59 urte

60-64 urte

65-69 urte

69 urtetik gora

50-69 urte (kalkulu automatikoa)

50=>69 urte (kalkulu automatikoa) 50 eta 69 urtekoa ez den populazioa barne hartzen duten programek beren adin taldeari dagozkion lauki-txoak soilik beteko dituzte. Adibideak:

- Norbait 2008an gonbidatu bada, eta testa 2009an entregatu badu, 2009ko zenbakitzailean eta izendatzai-lean zenbatuko da. - Norbait lehen aldiz 2008an gonbidatu bada, eta 2009an gogorarazpena jaso eta oraindik parte-hartu ez badu, 2008ko zenbakitzailean eta izendatzailean zenbatuko da. - Norbaitek 2008an test positiboa eman, eta 2009an kolonoskopia egin bazitzaion, haren datuak 2008an sartuko dira.

Sexua: informazioa emakumeen, gizonen eta bi sexuen arabera hartuko da barne.

Baheketaren tipologia (dimentsio honek bai gonbidapenean bai parte-hartzean du eragina)

102


Hasierako lehen gonbidapena Baheketa-programaren barruan norbait lehenengo aldiz gonbidatzea, edozein dela ere txanda.

Hasierako bigarren gonbidapena edo hurrengokoak: Programan inoiz parte hartu ez duen norbait bigarrenez edo hurrengoz gonbidatzea, edozein dela ere txanda.

Ondorengo erregularra: Baheketa-programaren aurreko txandan parte hartu zuen norbaitek jasotako gonbidapena.

Ondorengo irregularra: Baheketa-programaren aurreko txandan ez, baina oraingo gonbidapena baino lehenagoko txanda batean parte hartu duen norbaitek jasotako gonbidapena. Baheketaren tipologia kalkulatzeko, erabaki da 30 hilabete erabiliko dela gonbidapen eta/edo parte-hartze bat ondorengo irregulartzat hartzeko atzerapen gisa.

Ezezaguna: Badakigu hasierakoa dela, baina sailkatu gabe dago (hasierako lehen gonbidapena eta hasierako bi-garren gonbidapena edo hurrengoren bat), edo badakigu ondorengoetako bat dela, baina sailkatu gabe dago (ondorengo erregularra eta ondorengo irregularra), edo ez dakigu baheketa mota (hasie-rakoa edo ondorengoa).

Test motak

Kimikoa (guaiakoa)

Immunologiko kualitatiboa

Immunologiko kuantitatiboa

Beste batzuk (zehaztu) 3.- PARTE-HARTZEA

Gonbidatutako pertsonen kopurua:

Gonbidatutzat hartzen dira baheketarako gonbidapena jaso duten populazio hautagarriko kideak, progra-maren antolamenduaren arabera. Bidalitako gonbidapen guztiak ez dira jasotzen.

Baliozko gonbidapenak dituzten pertsonen kopurua: pertsona bakoitzeko gonbidapen bakarra hartuko da kontuan, eta txanda berean egindako gogorarazpenak ez dira zenbatzen. Populazioan sartuko dira irizpide hauetakoren bat betetzen duten biztanleak:

- Sartzeko irizpideak: datu-basean agertzen ez ziren pertsonak (erroldan eta/edo osasun-txartela), ba-heketaren irizpideen arabera sartzekoak direnak (adina eta/edo bizitokia).

Populaziotik bazter utziko dira irizpide hauetakoren bat betetzen ez duten biztanleak:

Personas Invitadas

Personas con test válido (exploradas)

Tasa de participación personas con test válido

(Personas con test válido/Personas Invitadas*100)

Personas con test inadecuados

Tasa de participación personas con test inadecuado

(Personas con test inadecuado/Personas Invitadas*100)

Personas con test

Tasa de participación personas con test

(Personas con test /Personas Invitadas*100)

PARTICIPACIÓN

103


- Baztertzeko irizpideak: kolon-ondesteko minbiziaren arrisku handiko familia-aurrekariak (ezagutzen badira, eta pertsona hori berariazko jarraipen-protokolo batean badago), jarraipen kolonoskopikoa egi-tea beharrezko bihur dezaketen koloneko patologiako aurrekari pertsonalak (adenomak barne), gaixota-sun terminala, ezintasuna. Edonola ere, kanpo uzten dira ez-egoiliarrak (helbide-akatsak), adina identifi-katzean izandako akatsak, datu-bikoiztasunak eta heriotzak. - Aldi baterako bazter utziko dira: aurreko 10 urteetan egindako kolonoskopiak (osoa izan zela egiaz-tatu bada) edo aurreko 5 urteetan egindakoak (ez bada egiaztatu osoa izan zela).

Baliteke txandako populazio hautagarria gonbidatzean baliozkoak ez diren gonbidapenak sortzea. Itzulitako gonbidapenak ez dira baliozkotzat joko. Baliozko gonbidapenak izango dira itzulitakoak bazter utzi ondoren geratzen diren gonbidapenak. Norbait osasuntsu badago, eta bazterketa-irizpiderik bete gabe, koloneko minbizia prebenitzeko jarraipe-nean dagoela adierazten badu, edo azterketapean badago, edo berak hala eskatuta programan parte hartu nahi ez duela adierazten badu, hori EZ da baja emateko arrazoia. EZ dira PARTE-HARTZAILE izango. Begiru-nez jokatzeko, gonbidapenetan gogorarazpenik ez bidaltzeko mekanismoak ezar daitezke. Kasu bakan ba-tzuetan, txandaz txanda behin eta berriz adierazten badute eta idatziz jasota uzten badute ez dutela parte hartu nahi, «baja» eman ahalko zaie zitazioaren ondorioetarako. Ohiz kanpoko kasua da oso, baina EZ parte-hartzaile izaten jarraituko dute. Baliozko testa duten pertsonak: aurrekoen artean, baheketa-testa egin eta emaitza positibo edo negatiboa duten pertsonen kopurua. Testa programatik kanpo egiten duten pertsonak ez dira miatutzat joko. Parte-hartzea baheketa motaren arabera

- Hasierako 1. gonbidapena: programara lehen aldiz gonbidatzen diren pertsonak. Testa egiten badute, lehen gonbidapeneko parte-hartzaile gisa sartuko dira.

- Hasierako 2. edo ondorengo gonbidapena: aurrez beste txanda batzuetan gonbidatuak izan diren per-tsonak, baina testa egin gabe zutenak. Testa egiten badute, bigarren edo ondorengo gonbidapenean sartuko dira lehen aldiz parte-hartzaile gisa.

- Ondorengo erregularra: gonbidapen hau egin aurretik programan gehienez ere duela 30 hilabete miatu diren pertsonak, testa egin dutenak.

- Ondorengo irregularra: gonbidapen hau egin aurretik programan duela 30 hilabete baino lehenago miatu diren pertsonak, testa egin dutenak. Ez dira aurretiko miaketatzat jo behar bitarteko azterketak (guaiako testerako).

Pertsona bakoitzeko gonbidapen bakarra hartzen da kontuan (txanda berean egindako gogorarazpenak ez dira zenbatzen ). Gerta liteke elkarren segidako bi txandetan parte-hartzailea izatea eta, hala ere, bitarteko aldia 30 hilabete-tik gorakoa izatea. Kasu horretan ez da ondorengo erregulartzat hartuko, irregulartzat baizik.

Estaldura maila: 100 x baliozko gonbidapenak / (xede-populazioa - bazterketak)

Autonomia-erkidegoaren lurralde osoan, gutxienez gonbidapen bat jaso duen xede-populazioaren ehune-koa. Adina kalkulatzeko, jaiotegunaren eta zitazio-dataren arteko diferentzia hartzen da.

Izendatzaileko xede-populazioa programaren datu-basean sartutakoa da, autonomia-erkidego oso-rako erreferentziako adin taldean, eta modu osagarrian datu-basearen edo erroldaren araberako populazioaren arrazoia ematera behartzen du.

Zenbakitzailetik eta izendatzailetik bazterketak kentzen dira.

104


Jarraian proposatutako adierazletarako, honela kalkulatu da adina: jaiotegunaren eta testaren entregari dagokion gonbidapenaren dataren arteko diferentzia (azken testa, denboraldi bat ebaluatzen bada eta behin baino gehiagotan parte hartu badu).

Baliozko testa duten parte-hartzaileen kopurua: miatuak izan diren pertsonen kopurua edo baheketa-testa egin zaien pertsonen kopurua. Kanpo uzten dira testa entregatu, baliogabetzat sailkatu, eta txanda berean baliozkotzat sailkatutako beste test bat entregatu ez duten pertsonak. Testa programatik kanpo egiten du-ten pertsonak ez dira miatutzat joko.

Parte-hartze tasa:

100 x baliozko testa duten parte-hartzaileak / baliozko gonbidapena duten pertsonak, guztira. Parte-hartzea da zenbatek jaso edo entregatu dituzten testak (baliozkoak nahiz baliogabeak) ebaluazio-aldian, aldi horretan baliozkoak izan diren gonbidapenak kontuan harturik (x 100). Aldi horrek barne har-tzen du egindako lehen gonbidapenetan sartutako informazioa. Baheketan parte hartzeko adierazleak kalkulatu ahal izateko denboraldi bat utzi behar da (urtebete) infra-estimazio-efektua zuzentzeko. Pertsonen erantzunaren eta programaren antolamenduaren atzerapenaren ondorioz gertatzen da, eta aurreikusteko zaila izaten da (sei hilabetetara parte-hartzaileentzako gogoraraz-penak, gonbidapenen metaketa urtearen azken hilabeteetan…).

Akats teknikoak dituzten testak edo test desegokiak dituzten pertsonen kopurua: arrazoi teknikoak di-rela-eta aztertu ezineko test bat duten pertsonak, nahikoa izan ez delako edo dena delakoagatik berriz egin behar izan delako, nahiz eta ondoren, txanda berean, baliozko testa entregatu.

Akats teknikoen edo desegokien tasa: 100 x akats teknikoak dituzten testak edo test desegokiak dituzten pertsonen kopurua / parte-hartzaileak guztira.

Jarraian datozen adierazleetarako, honela kalkulatu da adina: jaiotegunaren eta positibo eman duen testaren entre-gari dagokion gonbidapenaren arteko diferentzia. Aldi bat ebaluatzen denean, test positibo baten ondorioz egin diren diagnostiko- eta tratamendu-jarduera guztiak eta horien emaitzak esleitu behar zaizkio test horri, ebaluatutako alditik kanpo egin badira ere.

105


4. BAHEKETAREN PROZESUA

Baliozko testa duten miatutako pertsonen kopurua: Baheketa-testa egin eta emaitza positibo edo negati-boa duten pertsonen kopurua. Hasierako miaketetan, lehen aldiz egiten diren miaketa guztiak sartzen dira (lehen gonbidapenean, edo bigarren edo ondorengo gonbidapenetan). Ondorengo miaketa irregularrek barne hartzen dituzte programan aurrez egindako miaketari dagokionez 30 hilabetetik gorako denbora-tartea dutenak.

Test positiboen tasa: 100 x test positiboa duten pertsonak / baliozko testa duten parte-hartzaileak. Testean (kimikoa nahiz immunologikoa) emaitza positiboa izan duten pertsonen kopurua. Norbaiti hainbat test egin bazaizkio, bakarra kontatuko da. (Kolonoskopia egiteko aginduarekin bat etorri beharko luke, kontraindika-zioak kenduta).

Agindutako kolonoskopia kopurua: kolonoskopia optikoa agindu zaien pertsonen kopurua; beraz, test posi-tiboa duten pertsonak, kolonoskopia optikoa baztertzeko irizpiderik betetzen ez dutenak.

Egindako kolonoskopien kopurua: kolonoskopia optikoa egin zaien pertsonen kopurua, beraz, barne har-tzen ditu edozein arrazoi dela-eta osatu ez direnak. Hemen sartuko dira beste osasun-zentro batzuetan egindako kolonoskopiak, txostena edukiz gero.

Kolonoskopiaren onarpen-tasa: 100 x kolonoskopia egin zaien pertsonak / (kolonoskopia agindu zaien per-tsonak).

Kolonoskopia osoen tasa: kolonoskopia egin zaien pertsonak, lehen aldian balbula ileozekalera iritsi bada.

Kolonoskopia osoen tasa parte-hartzaileari egiten zaion lehen kolonoskopiaren bidez kalkulatuko da, proba bat baino gehiago badu ere. Hau da, hainbat badaude, hasierako kolonoskopiaren emaitza erregistratuko da (izan ere, kolonoskopia osatugabe guztiak errepikatu beharko dira osoa lortu arte). Konplikazioak izan dituzten pertsonak Kolonoskopia egin eta 30 eguneko edo gutxiagoko epean hil diren pertsonak, eta/edo endoskopiari egoz-teko moduko beste konplikazio larri batzuk (ospitaleratzea hurrengo 30 egunetan transfusioa eskatzen duen odoljario larria edukitzeagatik, zulaketagatik) edo sindrome bagala edo peritonitisa izan dituzten per-tsonak.

Personas exploradas (Personas con test válido)

Personas con test positivo

Tasa personas test positivos(Personas con test positivos/Personas exploradas*100)

Personas con colonoscopia indicada

Personas con colonoscopia realizada

Colonoscopias completas realizadas

Tasa personas con aceptación de colonoscopia(Personas con colonoscopia realizada/Personas con colonoscopia indicada*100)

Tasa de colonoscopia completa realizada(Personas con colonoscopia completa realizada/Personas con colonoscopia realizada*100)

Personas con complicaciones

Tasa de personas con complicaciones en colonoscopia

(Personas con complicaciones en colonoscopia/Personas con colonoscopia realizada*100)

PROCESO

106


Konplikazio larriak dira heriotza edo zulaketagatik, odoljarioagatik edo transfusioa behar delako ospitale-ratu beharra eragiten dutenak. Kolonoskopia egin eta hurrengo 30 egunetan edo lehenago. Informazio garrantzitsua da eta jaso egin behar da, baina zaila da. Informazio-iturri posibleak aztertuko dira (DGOM-altak, larrialdia, bilaketa aktiboa, inkesta telefonikoa, eta abar) kolonoskopietako konplikazi-oak erregistratzeko irizpideak eta sistemak zehaztu ahal izateko. Kolonoskopian konplikazioak izan dituzten pertsonen tasa Kolonoskopian konplikazioak izan dituzten pertsonak / kolonoskopia egin zaien pertsonak * 100

4. HAUTEMANDAKO LESIOAK HAUTEMANDAKO LESIOAK

Miatutako pertsonak (baliozko testa duten pertsonak)

Kolonoskopia negatiboa duten pertsonak

(kolonoskopia negatiboa duten pertsonak / miatutako pertsonak * 100)

Edonolako adenoma duten pertsonak (adenoma aurreratua duten pertsonak nahiz arrisku txikiko adenoma duten pertsonak)

Minbizia hauteman zaien pertsonak

Edonolako adenoma duten pertsonen tasa (edonolako adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Arrisku txikiko adenoma duten pertsonen tasa (arrisku txikiko adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Arrisku ertaineko adenoma duten pertsonen tasa (arrisku ertaineko adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Arrisku handiko adenoma duten pertsonen tasa (arrisku ertaineko adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Minbizia duten pertsonen tasa (edonolako adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Adenomak eta minbizia dituzten pertsonen tasa (edonolako adenoma duten pertsonak / miatutako pertsonak x 1000)

Baliozko testa duten pertsonak

Baheketa-testa egin eta emaitza positibo edo negatiboa duten pertsonen kopurua. Hasierako miaketetan, lehen aldiz egiten diren miaketa guztiak sartzen dira (lehen gonbidapenean, edo bigarren edo ondorengo gonbidapenetan). Ondorengo miaketa irregularrek barne hartzen dituzte programan aurrez egin zen miake-tari dagokionez 30 hilabetetik gorako denbora-tartea dutenak.) Kolonoskopia negatiboak dituzten pertsonak Kolonoskopiaren emaitzan adenoma (edonolako) edo minbizi gisa identifikatutako lesiorik diagnostikatu ez zaien pertsonak. Kolonoskopia negatiboa duten pertsonen tasa Kolonoskopia negatiboa duten pertsonak / baliozko testa duten pertsonak * 100 Europako gidak barne hartzen ditu edonolako lesioetarako gutxieneko adierazleak (ez soilik adenometa-rako), baina ez du zehazten lesio mota (hiperplasia, adenomatosia…). Adierazle hori ez da barne hartuko, Baheketa Sareak «edonolako lesio mota» kontzeptuan zer sartzen den zehaztu eta adostu arte. 2011tik aurrera, adenoma aurreratuak bereiz jasoko dira, arrisku txiki, tarteko eta handiko adenoma gisa. 2011. urtea baino lehenago, ordura arte jaso bezala utziko dira: arrisku txikiko adenomak eta adenoma aurreratuak edo arrisku handikoak.

107


Hautemandako minbizi inbaditzaileen kopurua: gutxienez minbizi inbaditzaile bat hauteman zaien pertso-nen kopurua. Pertsonak zenbatzen dira, ez minbiziak; hortaz, norbaiti bi minbizi inbaditzaile edo gehiago hautematen bazaizkio (polipo batean baino gehiagoan), behin soilik zenbatzen da.

Adenomak sailkatzeko kolonoskopiako eta anatomia patologikoko txostenak behar dira; izan ere, batzuetan kolonos-kopiarekin arrisku handiko polipotzat har litezke ondoren anatomia patologikoak egiaztatzen ez dituen kasuak.

Hauteman diren arrisku handiko pertsonak: arrisku handiko adenomaren irizpideetakoren bat betetzen duten aurkikuntzak dituzten pertsonen kopurua: 20 mm-ko adenoma edo handiagoa edo >= 5 adenoma txiki. Hauteman diren arrisku ertaineko pertsonak: 3-4 adenoma, edo gutxienez >=10 mm-ko eta <20 mm-ko polipo bat, edo adenoma bilotsua (> % 20) edo maila handiko displasia.

Hauteman diren arrisku txikiko pertsonak: aurreko irizpidetako bat betetzen ez duten adenomak dituzten pertsonen kopurua. < 3 adenoma, eta biak txikiak (<10 mm) edo ez dute maila txikiko neoplasiarik mukosan eta adenoma tubu-larrik. Hiru adenoma baino gutxiago daude eta 10 mm-tik beherakoak dira.

Adierazle horiek baztertzaileak dira; beraz, pertsonak multzo horietako bakar batean sar daitezke, eta minbizitik ger-tuen dagoen taldeari esleituko zaio (minbizi inbaditzailea, arrisku handiko adenoma, arrisku ertaineko adenoma eta arrisku txikiko adenoma).

Edonolako adenoma duten pertsonen tasa.

Minbizi inbaditzailea duten pertsonen tasa: 1.000 x minbizi inbaditzailea duten pertsonen kopurua / bali-ozko testa duten parte-hartzaileak.

Arrisku handiko adenomen (AHA) detekzio-tasa: 1.000 x arrisku handiko adenoma duten pertsonen kopu-rua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

Arrisku ertaineko adenomen (AEA) detekzio-tasa: 1.000 x arrisku ertaineko adenoma duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

Adenomak eta minbizia dituzten pertsonen tasa: 1.000 x edonolako adenoma eta minbizia duten pertso-nen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

HAUTEMANDAKO TUMOREAK. Estadioa

HAUTEMANDAKO TUMOREAK. Estadioa

Miatutako pertsonak (baliozko testa duten pertsonak)

Hautemandako tumoreak guztira

I. estadioan hautemandako tumoreak guztira

II. estadioan hautemandako tumoreak guztira

III. estadioan hautemandako tumoreak guztira

IV. estadioan hautemandako tumoreak guztira

Estadio ezezagunean hautemandako minbiziak guztira

I. estadioa duten minbizien ehunekoa (I. estadioa duten minbiziak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak x 100)

II. estadioa duten minbizien ehunekoa (II. estadioa duten minbiziak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak x 100)

III. estadioa duten minbizien ehunekoa (III. estadioa duten minbiziak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak x 100)

IV. estadioa duten minbizien ehunekoa (IV. estadioa duten minbiziak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak x 100)

108


(TNM) Estadio aurreratuetan dauden minbizien detekzio-tasa: 1.000 x minbizi inbaditzailea estadio aurre-ratuan duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileen kopurua, biak aztertutako aldian.

BALIO IRAGARLE POSITIBOA

Tis ez da minbizi gisa sartu behar, adenoma gisa baizik. Tamainaren arabera, arrisku handiko, ertaineko eta/edo txikiko atalean sailkatuko da. Estadioa sailkatzeko, TNM sailkapena erabiliko da. Bestela, sailkapenerako erabilitako TNM bertsioa ze-haztu beharko da. I. estadioan hautemandako minbizien ehunekoa I. estadioko minbizia duten pertsonak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak guztira x 100 II. estadioan hautemandako minbizien ehunekoa II. estadioko minbizia duten pertsonak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak guztira x 100 III. estadioan hautemandako minbizien ehunekoa III. estadioko minbizia duten pertsonak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak guztira x 100 IV. estadioan hautemandako minbizien ehunekoa IV. estadioko minbizia duten pertsonak / estadio ezagunean hautemandako minbiziak guztira x 100

HAUTEMANDAKO TUMOREAK. Estadioa – TNMren arabera

Estadioa Tamaina (T) Metastasi ganglionarrak (N) Distantziako metastasia (M)

0 Tis N0 M0

I T1 N0 M0

T2 N0 M0

IIA T3 N0 M0

IIB T4 N0 M0

IIIA T1-T2 N1 M0

IIIB T3-T4 N1 M0

IIIC Edozein T N2 M0

IV Edozein T Edozein N M1

BALIO IRAGARLE POSITIBOA

Adenomaren balio iragarle positiboa (arrisku txiki/ertain/handiko adenoma duten pertsonak / kolonoskopia egin zaien pertsonak)

Edozein adenomaren balio iragarle positiboa (adenoma hauteman zaien pertsonak / kolonoskopia egin zaien pertsonak)

Minbiziaren balio iragarle positiboa (minbizia hauteman zaien pertsonak / kolonoskopia egin zaien pertsonak)

(edozein adenoma eta minbizia hauteman zaien pertsonak / kolonoskopia egin zaien pertsonak)

109


110


VIII. ERANSKINA. PROGRAMAREN KALITATE-IRIZPIDEAK (EUROPEAN COMMISSION, 2010)

Adierazlea Onargarria Desiragarria

Gonbidapena % 95 >% 95

Parte-hartze tasa >% 45 >% 65

TSOH desegokiaren tasa <% 3 <% 1

Testa egiten denetik emaitza jaso arte >% 90 15 egun baino gutxiago

Kolonoskopiaren agintze-tasa % 90 >% 95

TSOH (+) diagnostikatzen denetik kolonoskopia egin arteko denbora

>% 90 31 egun baino gutxiago


Kolonoskopia osoen tasa >% 90 >% 95

Behin betiko kolonoskopiaren eta tratamen-duaren arteko denbora-tartea


KOMa bahetzeko programako endoskopistek egin beharreko prozedura kopurua

300

>300

Programan identifikatutako biopsia eta lesioen zer ehuneko jakinarazi behar den formatuaren arabera

>% 90

Baheketa-programako kolonoskopian patolo-giak erregistratutako neoplasia-maila handiko displasiaren (AHA) identifikazio-tasa

<% 5

Baheketa-programako kolonoskopian patolo-giak erregistratutako neoplasia-maila handiko displasiaren (AHA) identifikazio-tasa

<% 10

111


112


IX. ERANSKINA. SENTSIBILIZAZIO ETA PRESTAKUNTZAKO PROZEDURA

Atarikoak:

1. Osasun-zentroetan banatzeko kartelak egitea

2. Programaren ezaugarriei eta berekin dakartzan probei buruzko liburuxkak egitea. Parte-hartzaileei posta bidez banatuko zaizkie, eta osasun-zentroetan eskuragai jarriko dira.

3. Internet. Liburuxketan jasotako informazio berbera eta horri buruzko aplikazioa Interneten esku-ratu ahal izango da: www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal eta www.osakidetza.euskadi.eus/kolondesteko web-orrietan eta domeinu berezi batekin.

4. Doako informazio-telefonoa publikoarentzat eta profesionalentzat. 900 840 070 (erantzungailuare-kin).

5. Posta elektronikoko helbidea, harremanetan jartzeko eta zalantzak argitzeko. [email protected]

6. Lan-saioak parte hartuko duten profesional guztiekin, programaren eta zirkuituen ezaugarriak azal-tzeko. Gutxienez 1 arduradunekin, eta 1 osasun-zentro eta erreferentzia-ospitale bakoitzeko, tar-teko profesional guztientzat (medikuak, erizainak, erizaintzako laguntzaileak, administrariak eta egokitzat jotzen den oro).

7. Parte hartuko duten udaletan informatzeko materiala banatzea. Hitzaldiak kultur etxeetan.

8. Saio bereziak osasun-zentroetako erizain eta laguntzaileekin, FIT laginak prozesatzeari eta kolonos-kopiarako prestatzeari buruz. Bertaratuek prestakuntzako denbora gisa akreditatuko dituzte pres-takuntza-saioak.

9. Online prestakuntza jaso daiteke Osakidetzako Intraneten KOMBPerako gaitutako prestakuntza-plataforman.

Egin bitartean:

10. Informazio-gutunekin batera liburuxkak bidaltzea

11. Osasun-zentroetan liburuxkak eta kitak eskuragai edukitzea

12. Saioak egitea profesionalekin, informazioa egokitu eta hobetzeko.

Prestakuntza

HELBURUAK.

Helburu estrategikoa

Lehen Mailako Arretako Unitateetako eta erreferentziako ospitaleetako profesionalek kolon-ondesteko minbizia goiz detektatzeko programa eta lortutako emaitzak ezagutzea, eta haien inplikazioa lortzea, programa abian jarri eta haren jarraipena egiteko.

Berariazko helburuak

Honako hauek ezagutzea: o Kolon-ondesteko minbiziaren oinarri epidemiologikoak o KOMBPerako sortutako zirkuituak, baliozkoak.

FIT+ laginak jaso eta prozesatzeko zirkuituak FIT+ emaitzen kudeaketa:





113


Baimen informatua

Historia klinikoko datuak: ohiko medikazioa (antikoagulatzaileak, antia-gregatzaileak), pertsonaren eta familiaren aurrekariak

Ebakuntza aurrekoa, hala badagokio. Kolonoskopia egiteko prestaketa Kolonoskopiako emaitzen kudeaketa: lesioen aurkikuntza sailkatzea eta jarrai-

pena egitea, Europako 2010eko Gidaren eta Estatuko Osasun Sistemako eta EA-Eko Baheketa Sareko aditu taldeak adostutako agiriaren eta irizpideen arabera.

Gaitasunak garatzea, programa abiarazi eta hari jarraipena egiteko, biztanleek parte hartzen dutela eta kasu positiboak behar bezala kudeatzen direla ziurtatzeko. Profesionalak programaren monitorizazioan eta ebaluazioan inplikatzea, kalitatea bermatzeko. Profesionalak hobekuntzaren, ebaluazioaren eta ikerkuntzaren alorretan inplikatzea, kolon-ondesteko minbiziaren prebentzioan jardunbide egokiak eta ezagutza sustatzeko.

Jardueraren garapena:

1.- Epidemiologia, programaren oinarria. Prozesua eta lortutako emaitzak.

2.- Laginak maneiatzea, kasu positiboak kudeatzea eta kolonoskopiara bideratzea. Kolonoskopiarako pres-tatzea.

3.- Emaitzak LMAUen eta zerbitzu-erakundearen arabera ematea. Adinaren eta sexuaren arabera konpara-tzea.

4.- LMAUn gonbidapenak planifikatzea.

Akreditazioa

Osakidetzaren erakunde zentralak etengabeko prestakuntza gisa ziurtatuko ditu saioak, PKZko teknikariek irakatsitako saio gisa.

Prestakuntzaren metodologia:

Azalpen teorikoak

PowerPointak, bideoak eta programaren dokumentazioa erabiliko dira.

Osabiden KOMBPeko laginak kudeatzeko sortu den KOM aplikatiboan laginak nola kudeatu simula-tuko da.

Saio bakoitza ebaluatuko da, eta zerbitzu-erakundearekin txanda amaitzean ebaluazio orokorra egingo da.

114


115


X. ERANSKINA. PROGRAMAREN JARDUERARI BURUZKO KALKULUAK ETA ARDURADUN NAGU-SIAK

URTEKO GONBI-DAPENAK PLANI-FIKATZEA (2.-3. eta 4. txanda)

Sareko zen-batespena

Lehen Mailako Arretako zere-gin nagusiak

Koordinazio Zen-troaren zeregin na-gusiak

Arreta espezializatua

Xede-populazioa 250.000 Kanpainari eta iraupenari bu-ruzko informa-zio orokorra

Osabidetik eta beste iturri batzuetatik au-keratzea. Prozesua Zuzendaritza Nagusiko Informatikarekin bali-ozkotzea.

Hautagarri ez dire-nak araztea (% 8)

20.000 Hautagarriak eta hautagarrri ez direnak balo-ratzea

Datu-baseetako eta osasun-zentroko/gonbidatuei buruzko informazioa gurutzatzea. Bazter-tzeko gutuna bidaltzea

Populazio gonbida-garria

230.000 Bazterketak eta parte hartuko ez dutenak jaso-tzea

Gonbidapen-gutuna bidaltzea

Baliozko gonbida-penak (% 97)

223.100 Osasun-zentroan bil-tzeko modua jartzea

Gutuna bidaltzea, kita eta informazio-liburuxka barne. Au-rrez, baliozko helbidea bilatzea

Laginak aztertu eta balioz-kotzea

Parte-hartzea (FIT emaitza posi-tibo/negatiboa) (% 71)

158.401 Gogorarazpen-gutuna izanez gero, kitak ema-tea

Emaitzen gutunak bidaltzea, edo akatsei buruzkoak, errepika-tzeko

Positiboak (% 5,5) 8.712 Kontrola Positiboen jarraipena Bahetzeko agendak plani-fikatzea

Lehen Mailako Arretako medikuak positiboen bisita jasotzea (% 93)

8.102 Kolonoskopiari buruzko infor-mazioa, bai-mena, eskaera

Bisitaren kontrola. Zerrendak bidaltzea, bisitarik ezean kasuak aktiboki bilatzeko

Kolonoskopien hitzorduak kudea-tzea (% 93)

8.102 90057 hitzordua - dx baheketa

Itxarote-zerrendak kontrolatzea

Bahetzeko hitzorduak ematea

Lehen Mailako Arretako Pedia-triako erizainari egindako bisitak (% 93)

8.102 Informazioa, dieta, presta-kina, kolonos-kopia osterako aholkuak

Kasuen jarraipena Kolonoskopia egiteko or-dua ematea

Kolonoskopia egi-tea

8.102 Kasu guztiak kodetzea Kolonoskopia, erresekzioa, laginak hartzea

Polipoak erauztea 5.671 Kasu osatugabeen Anatomia patologikoko

116


URTEKO GONBI-DAPENAK PLANI-FIKATZEA (2.-3. eta 4. txanda)

Sareko zen-batespena

Lehen Mailako Arretako zere-gin nagusiak

Koordinazio Zen-troaren zeregin na-gusiak

Arreta espezializatua

eta KOM biopsia (% 70)

jarraipena analisia

Kolonoskopia oste-rako gomendioak

8.102 Pertsonak in-formatzea, go-mendioaren arabera

Kasu guztiak kodetzea eta konplikazioak mo-nitorizatzea

Kolonoskopiaren eta ana-tomia patologikoaren txostenaren arabera egina

Informazioa kasu negatiboetan eta hiperplasikoetan (% 30)

2.431 Pertsonak in-formatzea, go-mendioaren arabera

Negatiboa bada gu-tuna bidaltzea

Kolonoskopia negatiboari buruzko informazioa

Behin betiko dx ez duten kasuen bila-keta aktiboa (% 5-10)

810 Kolonoskopiari uko egiteari edo kolonoskopia beste sistema batzuetan egi-teari buruzko informazioa

Kodetzea. Bilaketa aktiboa

Kasu konplexuei / beste proba batzuei buruzko informazioa

Minbizi inbaditzai-leen jarraipena (kolonoskopien % 4)

324 Informazioa eman eta ja-rraipena egitea

Kodetzea eta jarrai-pena egitea

Kasuen jarraipena

Arrisku txikiko ade-nomen jarraipena (% 15)

1.215 Gomendioaren arabera infor-matzea

Gonbidapen-gutuna 5 urtera

Gomendioaren arabera informatzea

Arrisku ertaineko adenomen jarrai-pena (% 20)

1.620 Kolonoskopia-eskaera 3 urtera

Datu-baseak gurutza-tzea eta Lehen Mai-lako Arretara eta ospi-talera bidaltzea

Kontroleko baheketa egi-teko hitzorduak ematea

Arrisku handiko adenomen jarrai-pena (% 15)

1.215 Kolonoskopia-eskaera urtebe-tera

Egin dela kontrolatzea Kontroleko baheketa egi-teko hitzorduak ematea

117


118


XI. ERANSKINA. GUTUNAK

n11_01: Gonbidapen-gutuna

Eusko Jaurlaritzaren Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programaren xedea

minbizi-mota horren prebentzioa da. Tumorerik ohikoenetakoa da, izan ere, Euskadiko gizon eta

emakumeen artean, eta zenbat eta lehenago detektatu, orduan eta hobea izaten da pronostikoa;

tratamenduen agresibitatea, berriz, askoz ere txikiagoa. Pronostikoa egiteko, aski da proba xume

bat, eta hala dago frogatuta, zientifikoki.

Osasun Saila ari da Prebentzio Programa euskal herritarren artean garatzen. Euskadin bizi diren

50-69 urte bitarteko gizon eta emakumeentzat da Programa, eta bi urterik behin egiten da,

gorozkietan ezkutatutako odola detektatzeko analisi baten bidez.

Proba egiteko jarraibide zehatzak eta materiala jasoko dituzu zeure etxean. Ez baduzu Pro-

graman parte hartu nahi, eraman gutun hau zure Osasun Zentrora, materialik bidali ez dieza-

zuten.

Ez daukazu proba hau egin beharrik baldin eta kolon-ondesteko patologiaren jarraipena egi-

ten badizu mediku espezialistaren batek, edo azkeneko bost urteotan kolonoskopiaren bat

egin badizute. Mesedez, ahalik eta lasterren jakinarazi horren berri, Programako telefonora dei-

tuz edo gutun hau zure Osasun Zentrora eramanez. Azaldu, arren, zergatik itzultzen duzu gu-

tuna.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono-

zenbakia jarri dugu zure eskura, baita helbide elektroniko hau ere: prevenci-

[email protected] Bestalde, http//www.oskidetza.euskadi.eus/kolondesteko/ webgunean

ere informazioa duzu.

Ekimen honek osasuna hobetzea du xede; beraz, NOMBRE APELLIDO_1 APELLIDO_2

jaun/andrea, bi urterik behin egiten den Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programan

parte har dezazun eskatzen dizugu.

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure laguntza behar dugu. Eskerrik asko.

Adeitasunez,

Osasun Sailburua



119


A la atención de :

El Programa para la Prevención del Cáncer de Colon y Recto del Gobierno

Vasco está orientado a prevenir este tipo de cáncer, uno de los tumores más frecuen-

tes entre los hombres y mujeres de Euskadi, cuyo pronóstico es mucho más favora-

ble y su tratamiento mucho menos agresivo si se detecta precozmente. Se ha com-

probado científicamente que esto es posible mediante una prueba sencilla.

Desde el Departamento de Salud estamos desarrollando este Programa de Preven-

ción para la ciudadanía vasca. Está dirigido a mujeres y hombres con edades com-

prendidas entre los 50 y los 69 años residentes en Euskadi y se realiza cada 2

años mediante un análisis para detectar sangre oculta en las heces.

Recibirá en su domicilio instrucciones detalladas y el material necesario para reali-

zar la prueba. En el caso de que no quiera participar, entregue esta carta en su

Centro de Salud para no enviarle el material.

Si está en seguimiento por patología colorrectal con médico especialista, o le han

realizado una colonoscopia en los últimos 5 años, no tiene que realizar esta

prueba. Le rogamos nos lo comunique al teléfono del Programa o entregue esta car-

ta, a la mayor brevedad posible, en el área de citación de su Centro de Salud, indi-

cándonos el motivo de la devolución.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la información, hemos puesto a su

disposición tanto el teléfono gratuito 900 840 070, como la siguiente dirección de

correo electrónico [email protected] También dispone de más infor-

mación en la página Web: http://www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal/

Esta iniciativa promueve la mejora de la salud, por tanto, le animo a participar en este

Programa de Prevención de Cáncer de Colon y Recto que se realiza cada 2 años.

Para continuar mejorando la salud pública, necesitamos su colaboración. Muchas gra-

cias. Atentamente,

Consejero de Salud


http://www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal

120


PCCR016/R

n11_14 Bigarren helbidea

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx jaun/andre hori:

Eusko Jaurlaritzaren Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programaren xedea

minbizi-mota horren prebentzioa da. Tumorerik ohikoenetakoa da, izan ere, Euska-

diko gizon eta emakumeen artean, eta zenbat eta lehenago detektatu, orduan eta ho-

bea izaten da pronostikoa; tratamenduen agresibitatea, beraz, askoz ere txikiagoa.

Prebentzioa egiteko, aski da proba xume bat, eta hala dago frogatuta, zientifikoki.

Gutun hau baino lehenago beste informazio-gutun bat bidali genizun Programara

gonbidatuz, baina itzuli egin digute helbidea okerra izateagatik. Programaren aldetik

helbide hau aurkitu dugu, ez datorrena bat Osasun Zentroan duzunarekin. Programan

parte hartu nahi baduzu, eguneratu zure datuak Osasun Zentroan, horrela, froga egin

ahal izateko behar duzun materiala jasoko duzu.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi baduzu, 900 840 070 doako

telefono-zenbakia jarri dugu zure eskura, baita helbide elektroniko hau ere:

[email protected] Bestalde,

http://www.osakidetza.euskadi.eus/kolonondesteko/ webgunean informazioa duzu

ere bai.

Ekimen honek osasuna hobetzea du xede; beraz,

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx jaun/andrea, bi urterik behin egiten den

Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programan parte har dezazun eskatzen

dizugu.

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure laguntza behar dugu. Eskerrik as-

ko. Adeitasunez,


http://www.osakidetza.euskadi.eus/kolonondesteko/

121


A la atención de xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx:

El Programa para la Prevención del Cáncer de Colon y Recto del Gobierno Vasco es-

tá orientado a prevenir este tipo de cáncer, uno de los tumores más frecuentes entre

los hombres y mujeres de Euskadi, cuyo pronóstico es mucho más favorable y su tra-

tamiento mucho menos agresivo si se detecta precozmente. Se ha comprobado cientí-

ficamente que esta prevención es posible mediante una prueba sencilla.

Con anterioridad le hemos enviado una carta informativa de invitación al Programa,

la cual nos ha sido devuelta por dirección errónea. Desde el programa hemos encon-

trado esta dirección que no coincide con la que usted tiene en el Centro de Salud. Si

desea participar, actualice los datos en su Centro de Salud, de esa manera podrá reci-

bir el material necesario para realizar la prueba.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la información, hemos puesto a su

disposición tanto el teléfono gratuito 900 840 070, como la siguiente dirección de co-

rreo electrónico [email protected] También dispone de más informa-

ción en la página Web: http://www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal/

Esta iniciativa promueve la mejora de la salud, por tanto

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx le animo a participar en este Progra-

ma de Prevención de Cáncer de Colon y Recto que se realiza cada 2 años.

Para continuar mejorando la salud pública, necesitamos su colaboración.

Muchas gracias.

Atentamente


http://www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal/

122


n11_13: Bazterketa-gutuna

111111.

IZENA 1. ABIZENA 2. ABIZENA

HELBIDEA 99 9. Z

99999 HERRIA

PROBINTZIA

n11_13_exc_20151123 000001

IZENA 1_ABIZENA 2_ABIZENA(r)i zuzenduta: A la atención de NOMBRE APELLIDO_1 APE-

LLIDO_2:

Eusko Jaurlaritzaren Osasun Saila eta Osakidetza

Koloneko eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko

Programa bat ari gara garatzen. Programa honen

bitartez, herritarren zati handi baten bizi-kalitatea

hobetzen lagundu nahi dugu.

Desde el Departamento de Salud del Gobierno Vasco

y Osakidetza se está desarrollando un Programa

para la Prevención del Cáncer de Colon y Recto.

Mediante este programa tratamos de contribuir a la

mejora de la calidad de vida de una parte importante

de la ciudadanía.

Orain arte gaixotasunaren sintomarik izan ez duten

50 eta 69 urte bitarteko emakume eta gizonei zu-

zenduta dago.

Este programa está dirigido a mujeres y hombres

con edades comprendidas entre los 50 y los 69

años que no hayan presentado hasta ahora ningún

síntoma de esta enfermedad.

Zuri azken 5 urtean kolonoskopia bat egin dizutenez,

zure datuak gure erregistrotik ezabatuko ditugu,

momentuz ez dizugulako gai honen inguruko infor-

mazio gehiago bidali behar. Bi urte barru zure egoera

berriz baloratuko dugu.

Dado que a usted le han realizado una colonoscopia

en los últimos 5 años, procedemos a excluir sus datos

de nuestro registro, con objeto de no seguir envián-

dole más información al respecto, hasta dentro de

dos años, en que volveremos a valorar su situación.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi

baduzu, 900 840 070 doako telefono-zenbakia jarri

dugu zure eskura, baita prevenci-

[email protected] helbide elektronikoa ere.

Bestalde, webgunean ere baduzu Programa honi

buruzko informazio gehiago.

http://www.osakidetza.euskadi.eus/kolonondestek

o

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la

información, hemos puesto a su disposición tanto el

teléfono gratuito 900 840 070, como la siguiente

dirección de correo electrónico preven-

[email protected] También dispone de más

información en la página Web:


Jaso ezazu agur bero bat, Reciba un cordial saludo,






123


OSASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SALUD

n11_02: Argibideen gutuna + kita

Andre/Jaun estimatua: Estimado/a Sr/a:

Berriro zugana jotzen dugu, Osasun Sailak hala eska-

tuta Osakidetzak martxan jarri duen Kolon eta On-

desteko Minbizia Prebenitzeko Programan parte

hartzeko prozeduraren berri emateko.

Nos dirigimos nuevamente a usted para informarle

del procedimiento para participar en el Programa de

Prevención de Cáncer de Colon y Recto, que lleva

a cabo Osakidetza, promovido por el Departamento

de Salud.

Programan parte hartuko ez duzula erabakiz gero,

gutuna bere horretan zure osasun zentrora eramateko

eskatzen dizugu.

Si usted decide no participar, le rogamos que entre-

gue el sobre y el material en su Centro de Salud.

Irakurri arretaz honekin batera bidaltzen dizugun

liburuxka.

Proba hurrengo 4 asteetan egitea eskatzen dizugu.

Lea atentamente el folleto que le adjuntamos. Le

rogamos realice la prueba en las próximas 4 sema-

nas.

Egun gutxiren buruan, probaren emaitza jakingo

dugu, eta gutun baten bidez jakinaraziko dizugu.

En unos días conoceremos el resultado de la prueba,

que le comunicaremos por medio de una carta.

Edozein zalantza argitzeko, eskura duzu 900 840 070

doako telefonoa eta [email protected]

helbide elektronikoa.

Bestalde, http.//www.osakidetza.euskadi.eus/

kolonondesteko helbide elektronikoan ere

informazio gehiago aurki dezakezu.

Para atender cualquier duda, hemos puesto a su dis-

posición el teléfono gratuito 900 840 070 y la cuenta

de correo [email protected] También

puede obtener más información en la página Web:


Espero dugu Kolon eta ondesteko minbizia prebeni-

tzeko programa interesgarria irudituko zaizula.

Confiamos en que este Programa de Prevención sea

de su interés.





124


n11_03: Gogorarazpen-gutuna

aun/andre estimatua:

Estimado/a Sr/a

Berriro zugana jotzen dugu Osakidetzak, bi urtetik

behin, Kolon eta Ondesteko Minbizia Goiz Detekta-

tzeko Programa martxan jartzen duela gogoratzeko.

Nos dirigimos nuevamente a usted para recordarle

que Osakidetza lleva a cabo un Programa de Detec-

ción Precoz de Cáncer de Colon y Recto, cada dos

años.

Gutun bat jaso zenuen, eta horrekin batera, gorozki-

laginak jasotzeko hodia eta jarraibide zehatzak. Go-

gorarazten dizugu programa honetan parte hartzeak

aukera ematen dizula ustezko lesio gaiztoak goiz

detektatzeko, eta ondorioz, lesio horiek fase goiztiar

batean tratatzeko:

Anteriormente, usted recibió una carta con las ins-

trucciones precisas junto con un tubo para la recogi-

da de una muestra de heces. Le recordamos que la

participación en este programa posibilita la detección

precoz de lesiones potencialmente malignas y, en

consecuencia, su tratamiento en una fase temprana:

• Koloneko minbizia oso ohikoa da, eta adi-

nean aurrera egin ahala gaitz hori izateko

arriskua areagotu egiten da.

• El cáncer de colon es muy frecuente y su ries-

go aumenta con la edad.

• Gorozkietan odola detektatzeko proba oso

erreza da, eta gehienetan garaiz detektatzen

da.

• La prueba de detección de sangre en heces es

sencilla y permite detectarlo a tiempo en la

mayoría de los casos

• Goiz detektatuz gero lesioak, hala nola po-

lipoak edo hasiera faseko minbiziak, jartzen

dugun tratamendua eraginkorragoa izan dai-

teke.

• La detección precoz de lesiones, como son los

pólipos o los cánceres en su estado inicial,

permiten que podamos tratarlos de una forma

más eficaz.

Gutun honetan, lagina jasotzeko behar duzun barra-

kodea duen pegatina daukazu. Laginak jasotzeko

beste hodi bat behar baduzu, eskatu zure osasun zen-

troko administrazio gunean.

Esta carta contiene la pegatina con código de barras

que necesita para identificar la muestra. Si usted

precisa otro tubo de recogida de la muestra, solicítelo

en el área administrativa de su Centro de Salud.

Aldiz, Digestiboko espezialistarekin bazabiltza edota

kolonoskopia bat egin badizute duela 5 urte baino

gutxiago, entregatu gutun hau zure osasun zentroan,

administrazio-gunean, gutuna zergatik itzuli duzun

adierazita.

Si está actualmente en seguimiento por el especialis-

ta de Digestivo o bien le han realizado una colonos-

copia hace menos de 5 años, entregue esta carta en su

Centro de Salud en el área administrativa, indicán-

donos el motivo de la devolución de su carta.

Osakidetzak sustatutako programa honetan zure par-

taidetza izango dugulakoan, nire agurrik beroena

zuretzat.

En la confianza de contar con su participación en

este programa impulsado por Osakidetza, le transmi-

to un saludo cordial.

125


n11_04: TSOH emaitza negatiboari buruzko gutuna

111111.

IZENA 1. ABIZENA 2. ABIZENA

HELBIDEA 99 9. Z

99999 HERRIA

PROBINTZIA

n11_04_20151123 000001

IZENA 1._ABIZENA 2._ABIZENA jaun/andre hori: A la atención de NOMBRE APELLIDO_1 APE-

LLIDO_2:

Osakidetzak gorozkietan ezkutatutako odola detekta-

tzeko egindako azterketa negatiboa izan da, hau da,

gorozkietan odol-zantzurik ez da aurkitu.

El estudio que ha realizado Osakidetza para detec-

tar la presencia de sangre oculta en heces ha resul-

tado negativo, es decir, no se han encontrado indi-

cios de sangre en las heces.

Osasunaren hobekuntza sustatzen du ekimen honek;

beraz, bi urterik behin egiten den Kolon eta Ondesteko

Minbizia Prebenitzeko Programan parte har dezazun

eskatzera natorkizu, gonbidatuko zaitugu eta.

Esta iniciativa promueve la mejora de la salud, por

tanto le animo a participar en este Programa de

Prevención de Cáncer de Colon y Recto dentro de

dos años que le volveremos a invitar.

Dena dela, beste azterketaren bat eskatzen duen ano-

maliaren bat (aldaketak hesteetako erritmoan, odola

gorozkietan, arrazoi jakinik gabeko ondoeza hestee-

tan) nabarituz gero, jo zure medikuarengana.

No obstante, si notase en el futuro cualquier ano-

malía (cambios del ritmo intestinal, presencia de

sangre en las heces o molestias intestinales no justi-

ficadas) que pudiera aconsejar nuevos estudios, no

dude en acudir a su médico.



dugu zure eskura, baita helbideelektroniko hau ere:

[email protected]. Bestalde,


webgunean informazioa duzu ere bai.




dirección de correo electrónico preven-

[email protected]. También dispone de más

información en la página Web:


Eskertzen dizugu herritarren osasuna hobetzearren

Osakidetzak sustatzen duen prebentzio-programa ho-

netan parte hartu izana.

Agradecemos su participación en este programa

preventivo que promueve Osakidetza y que persi-

gue la mejora de la salud de la ciudadanía.

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure laguntza

behar dugu. Eskerrik asko.

Para continuar mejorando la salud pública, necesi-

tamos su colaboración. Muchas gracias.






126


n11_05: TSOH emaitza positiboari buruzko gutuna

IZENA 1._ ABIZENA 2._ABIZENA jaun/andre hori: A la atención de NOMBRE APELLIDO_1 APE-

LLIDO_2:

Osakidetzak gorozkietan ezkutatutako odola detekta-

tzeko egindako azterketa positiboa izan da, hau da,

gorozkietan odol-zantzuak aurkitu dira.

El estudio que ha realizado Osakidetza para detec-

tar la presencia de sangre oculta en heces ha resul-

tado positivo. Es decir, se han detectado indicios de

sangre en heces.

Zure egoera baloratzeko, kolonoskopia bat egin

beharko zaizu. Lesio gaiztoren bat aurkituko bage-

nizu ere, jakin ezazu kolon-ondesteko minbizia oso

geldo garatzen dela. Beraz, ez da premiazkoa baiezta-

tzeko probak egitea. Hala ere, lehenbailehen arta-

tuko zaitugu, zuri ondoezak saihestearren.

Con el fin de poder valorar su situación será

preciso realizarle una colonoscopia. En el hipoté-

tico caso de que se encontrara una lesión maligna,

el cáncer colorrectal tiene un desarrollo muy lento,

por lo que no es urgente la realización de las prue-

bas necesarias de confirmación. No obstante, res-

ponderemos con celeridad para evitarle moles-

tias.

1 Eraman gutun hau zure familia-medikuari, berak

kolonoskopia bat egin behar dela esango dizu.

2 Lleve esta carta a su médico de familia que le

indicará la realización de una colonoscopia.

Zure lasaitasunerako, gorozkietan odola detektatu

zaien pertsonei buruzko datu hauek jakinarazten diz-

kizugu:

Para su tranquilidad le informamos de los datos

siguientes relativos a personas a las que se ha de-

tectado sangre en las heces:

10 pertsonatatik 3k ez dute patologiarik izango. 3 de cada 10 personas no tendrán patología.

10 pertsonatatik 6k poliporen bat izango dute,

eta erauzi egingo zaie.

6 de cada 10 tendrán algún pólipo que se le

extirpará.

Hamar pertsonatatik batek bakarrik izan dezake

minbizia. Hala ere, oso goiz hasiko zaio trata-

mendua ematen.

Solo una de cada diez personas puede tener

cáncer. No obstante el tratamiento será muy

precoz.



dugu zure eskura, baita helbide elektroniko hau ere:

[email protected]. Bestalde,


webgunea ere duzu.




dirección de correo eléctronico preven-

[email protected]. También dispone de

más información en la página Web:


Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure laguntza

behar dugu. Eskerrik asko.

Para continuar mejorando la salud pública, necesi-

tamos su colaboración. Muchas gracias.

Adeitasunez, Atentamente,






127


n11_06 TSOH gutuna: emaitza akastuna

3 IZENA 1_ABIZENA 2_ABIZENA jaun/andre

hori:

4 A la atención de NOMBRE APELLI-

DO_1 APELLIDO_2:

Osakidetzak gorozkietan ezkutatutako odola detek-

tatzeko egin dizun azterketa teknikoki ez balioz-

kotzat jo da. Horregatik, proba berriro egitea

gomendatzen dizugu.

El estudio que ha realizado Osakidetza

para la detección de sangre oculta en he-

ces que usted ha efectuado ha resultado

no válido técnicamente por lo que le

recomendamos repetir la prueba.

Gogoratu: Le recordamos:

1. Zabaldu hodia, azalpenei jarraituz. 1. Abra el tubo siguiendo las ins-

trucciones.

2. Jaso gorozki-kopuru txiki bat. 2. Recoja únicamente una peque-

ña cantidad de heces.

3. Itsatsi pegatina bat hodiaren alde lauan. 3. Pegue la etiqueta en la parte

plana del tubo.

4. Gorde hozkailuan (hiru egunez, gehienez

ere);bestela, segituan entregatu.

4. Puede dejarlo en su frigorífico

un máximo de 3 días, si no pue-

de entregarlo al momento.

Hodia eta azalpenak berriro bidaltzen dizkizugu. Volvemos a enviarle el tubo y las instruc-

ciones.

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure lagun-

tza behar dugu. Eskerrik asko.

Para continuar mejorando la salud públi-

ca, necesitamos su colaboración. Muchas

gracias.

Jaso ezazu agur bero bat. Reciba un cordial saludo,

128


n11_07: TSOH testaren emaitza negatiboari eta adinagatik baja emateari buruzko gutuna

IZENA 1._ABIZENA 2._ABIZENA jaun/andre

hori:

A la atención de NOMBRE APELLIDO_1

APELLIDO_2:

Osakidetzak gorozkietan ezkutatutako odola detek-

tatzeko egindako azterketa negatiboa izan da, hau

da, gorozkietan ez da odol-zantzurik aurkitu.

El estudio que ha realizado Osakidetza para

detectar la presencia de sangre oculta en heces

ha resultado negativo, es decir, no se han

encontrado indicios de sangre en las heces.

Jakingo duzuenez, Kolon eta Ondesteko Minbi-

zia Prebenitzeko Programa 50 eta 69 urte bitar-

teko gizonezko eta emakumezkoentzat da.

Como sabe, el Programa de Prevención de

Cáncer Colorrectal está dirigido a hombres y

mujeres con una edad comprendida entre los

50 y los 69 años.

5 Programarako hurrengo gonbidapenean zuk

adin hori gaindituko duzunez, jakinarazten di-

zugu zuretzat amaitu dela orain arte egin izan

dizugun prebentzio-kontrola.

6 Al superar usted esta edad en la próxima

invitación al programa, le comunicamos

que hemos finalizado el control preventivo

que veníamos practicándole.

Dena dela, beste azterketaren bat eskatzen duen

anomaliaren bat (aldaketak hesteetako erritmoan,

odola gorozkietan, arrazoi jakinik gabeko ondoeza

hesteetan) nabarituz gero, jo zure medikuarengana.

No obstante, si notase en el futuro cualquier

anomalía (cambios del ritmo intestinal, pre-

sencia de sangre en las heces o molestias in-

testinales no justificadas) que pudiera aconse-

jar nuevos estudios, no dude en acudir a su

médico.


hori: zalantzaren bat baduzu, edo informazio ge-

hiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono-

zenbakia jarri dugu zure eskura, baita helbide elek-

troniko hau ere: [email protected].

Bestalde,

http://www.osakidetza.euskadi.eus/kolonondest

eko/ webgunean informazia duzu ere bai.

NOMBRE APELLIDO_1 APELLIDO_2 ,

si tiene alguna duda, o desea que le amplie-

mos la información, hemos puesto a su dispo-

sición tanto el teléfono gratuito 900 840 070,

como la siguiente dirección de correo eléctro-

nico [email protected]. Tam-

bién dispone de más información en la página

Web

http://www.osakidetza.euskadi.eus/colorrec

tal/



Para continuar mejorando la salud pública,

necesitamos su colaboración. Muchas gracias.

Jaso ezazu nire agurrik beroena, Reciba un saludo cordial,







129


n11_08: Kolonoskopiaren emaitza negatiboari eta adinagatik baja emateari buruzko gu-tuna.


hori:


APELLIDO_2:

Kolonoskopia bat egin zenuen ospitalean. Horren

emaitza negatiboa izan da. Hau da, ez da jarrai-

pena eskatzen duen lesiorik aurkitu.

Se realizó usted una colonoscopia en el hospi-

tal, cuyo resultado ha sido negativo. Es de-

cir, no se han encontrado lesiones que requie-

ran seguimiento.

Horrelakoetan, gorozkietan ezkutatutako odolaren

azterketa berri bat egitea aholkatzen da 10 urte

barru. Zuri dagokizunez, hemendik hamar urtera,

69 urtetik gora izango dituzu, eta horregatik gure

prebentzio-programak eten egingo du zurekiko

jarduera.

En estos casos se aconseja realizar un nuevo

examen de sangre oculta en heces dentro de

10 años. En su caso, cuando esto ocurra, ten-

drá más de 69 años, por lo que nuestro pro-

grama de prevención cesa sus actividades

con usted.










médico.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago

nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono-



Bestalde,


eko/ webgunean informazioa duzu ere bai.

Si tiene alguna duda, o desea que le amplie-

mos la información, hemos puesto a su dispo-

sición tanto el teléfono gratuito 900 840 070,

como la siguiente dirección de correo

electrónico preven-

[email protected]. También dispone

de más información en la página Web:


tal/

Eskertzen dizugu Osakidetzak sustatzen duen eta

herritarren osasuna hobetzea helburu duen preben-

tzio programa honetan parte hartu izana.

Agradecemos su participación en este pro-

grama preventivo que promueve Osakidetza y

que persigue la mejora de la salud de la ciu-

dadanía.

Jaso ezazu nire agurrik beroena Reciba un saludo cordial








130


n11_09 Kolonoskopiaren emaitza negatiboari buruzko gutuna


hori:


APELLIDO_2:

Eusko Jaurlaritzatik gatozkizu, berriro ere, jaki-

narazteko negatiboa izan dela ospitalean egin zi-

zuten kolonoskopiaren emaitza. Ez dizute aurki-

tu, beraz, jarraipena behar duen lesiorik.

Desde el Gobierno Vasco nos dirigimos nue-

vamente a usted para informarle que el resul-

tado de la colonoscopia que se realizó en el

hospital ha resultado negativo. Es decir, no

se han encontrado lesiones que requieran

seguimiento.

Horrelakoetan, hamar urte barru gorozkietan ezku-

tatutako odolaren beste azterketa bat egitea go-

mendatzen da. Beraz, orduan jasoko duzu gure

programan parte hartzeko gonbidapen berri bat.

En estos casos se recomienda realizar una

nueva prueba de detección de sangre en heces

dentro de 10 años. Por tanto recibirá una nue-

va invitación para participar en nuestro pro-

grama.










médico.


hori zalantzaren bat baduzu, edo informazio ge-

hiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono-



Bestalde,


eko/ webgunean informazioa duzu ere bai.

NOMBRE APELLIDO_1 APELLIDO_2, si

tiene alguna duda, o desea que le ampliemos

la información, hemos puesto a su disposición

tanto el teléfono gratuito 900 840 070, como

la siguiente dirección de correo electrónico

[email protected]. También

dispone de más información en la página

Web:


tal/



Para continuar mejorando la salud pública,

necesitamos su colaboración. Muchas gracias.







131


Kolonoskopia pribatuari buruzko gutuna

IZENA_ABIZENA_ABIZENA

«TVIA»XXXXXXXXXX«ESCALERA» «PISO» «PUERTA»

XXXXXX

XXXXXX

«NOMBRE» «JN_AND»: «SR_SRA» XXXXXXX:

Zuk parte hartu zenuen Kolon-Ondesteko

Minbizia Goiz Detektatzeko Programaren bai-

tan, gorozkietan ezkutatutako odolaren pre-

sentzia detektatzeko Osakidetzak aurrera

daraman azterketan. Eta proba horren emai-

tza positiboa izan zen.

Usted participó en el estudio para detectar la

presencia de sangre oculta en heces que Osa-

kidetza desarrolla en el marco del Programa de

Detección Precoz del Cáncer de Colon y Recto,

cuyo resultado fue positivo.

Gure datuen arabera, baieztapen diagnosti-

koaren proba ez zenuen Programak proposa-

tutako zentro batean egin, beste batean bai-

zik. Eskertuko genizuke bai kolonoskopiaren

eta bai anatomia patologikoaren txostenaren

kopia bana emango bazenigu, Programa ho-

netako prebentzio-lana jarraitzeko.

Según nuestros datos, usted se realizó la pru-

eba de confirmación diagnóstica en un centro

diferente al propuesto por el Programa. Le

agradeceríamos que nos facilitara una copia

tanto del informe de la colonoscopia como del

informe de anatomía patológica con objeto de

realizar un seguimiento de la labor preventiva

de este Programa.

Ados bazaude, txosten horien kopia bat baka-

rrik bidali behar diguzu honekin batera doan

gutun-azalean. Ez du frankeorik behar.

Si está de acuerdo, tan solo deberá enviar una

copia de los informes en el sobre que se ad-

junta. No necesita franqueo.

Edozein zalantza baduzu, jarri zaitez harre-

manetan gurekin 900 840 070 doako telefo-

noan edo [email protected] hel-

bidean.

Si tiene cualquier duda, póngase en contacto

con nosotros en el teléfono gratuito 900 840

070 o en el e-mail prevenci-

[email protected].

Eskerrik asko Eusko Jaurlaritzako Osasun

Sailak bultzatzen duen prebentzio programa

honetan parte hartzeagatik. Badakizu pre-

bentzio-programa horren helburua herritarren

osasuna hobetzea dela.

Agradecemos su participación en este pro-

grama preventivo que promueve el Departa-

mento de Salud del Gobierno Vasco, que per-

sigue la mejora de la salud de la ciudadanía.

Bihotzez, agur bero bat, Reciba un cordial saludo,

asteazkena, 2017.eko abenduak 20

asteazkena, 20 de abendua de 2017

Kolon Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programaren Koordinatzailea

Coordinadora del Programa de Prevención de Cáncer Colorrectal




132

ERAKUNDE ZENTRALA

ORGANIZACIÓN CENTRAL


OTI PAZIENTEARENTZAKO jarraibideen diptikoa

133

ERAKUNDE ZENTRALA



134

ERAKUNDE ZENTRALA



XII. ERANSKINA. LAGINAK LABORATEGIRA BIDALTZEKO MANEIATZEA

SELECCIONAR “ENFERMERIA” Y EL CS DONDE ESTEIS ACTUALMENTE

PODEIS ENTRAR PINCHANDO EL ICONO Ó POR T. PENDIENTES

DE LA BARRA DE MENU

135

ERAKUNDE ZENTRALA



SELECCIONAR EL CS DESDE DONDE VAIS A MANDAR LAS MUESTRAS

136

ERAKUNDE ZENTRALA



PINCHAR EL ICONO CCR

• Desde el botón CCR del formulario actual de extracciones, se accede a nuevo

formulario donde se podrán introducir las peticiones de CCR . Únicamente este

tipo de peticiones , el resto se registrarán con el procedimiento actual.

REGISTRO DE PETICIONES DE CCR EN OSABIDE

Se accede a nuevo formulario:

• Desde este formulario, se lee el CIC de la muestra con el lector de códigos de barras y se va añadiendo el registro.

• Del mismo modo, y con un ‘enter’ del teclado , se puede añadir el CIC a mano.

• Si el CIC leído , no existe en Osabide o no tiene los datos correctos , se mostrara en color ROJO No se generara su petición.

• Si se desea eliminar algún CIC , seleccionar registro y suprimir.

• Con el botón de ‘guardar ‘, se generan TODAS las peticiones ( volante y num. petición según algoritmo ) asociadas a los CICs introducidos y se pasan a extraídos.

• Si no se da al botón de guardar , no se genera ninguna petición. Mismo funcionamiento que en las analíticas actuales.

137

ERAKUNDE ZENTRALA



• Mientras se generan TODAS las peticiones , se muestra la barra de progreso.

• Al finalizar , en el mismo formulario se presentan todos los datos:

• Estos registros se encuentran extraídos y no se pueden modificar

• Si se desea añadir mas CIC , se pueden añadir según el proceso comentado.

Se accede a nuevo formulario:

• Desde este formulario, se lee el CIC. de la muestra con el lector de códigos de barras y se va

añadiendo el registro.

• Del mismo modo, y con un ‘enter’ del teclado sobre el campo CIC, se puede añadir el CIC. a

mano. (Cuando se pulsa el enter aparece con una flechita ese campo).

• Si el CIC. leído , no existe en Osabide o no tiene los datos correctos , se mostrara en color ROJO No se generara su petición.

• Si se desea eliminar algún cic , seleccionar registro y suprimir.

• Con el botón de ‘guardar ‘, se generan TODAS las peticiones ( volante y num peticion según algoritmo ) asociadas a los CICs introducidos y se pasan a extraídos.

• Si no se da al botón de guardar , no se genera ninguna petición. Mismo funcionamiento que en las analíticas actuales.

• NO OLVIDARSE DE PONER CIC PUNTO SI HUBIESE QUE AÑADIRLO A MANO

138

ERAKUNDE ZENTRALA



XIII. ERANSKINA. KOMBPeko TXANTILOIETARA SARTZEKO ESKULIBURUA

«H. KLINIKOA» FITXAN KLIK EGINGO DUGU:

«H.K SORTU» AUKERATUKO DUGU

139

ERAKUNDE ZENTRALA



PANTAILA HAU AGERTUKO DA:

140

ERAKUNDE ZENTRALA



PAZIENTEAREN DATUAK AGERTUKO DIRA ETA BITAN KLIK EGINGO DUGU:

«TXOSTENAK» IKONOA AUKERATUKO DUGU:

141

ERAKUNDE ZENTRALA



PANTAILA HAU AGERTUKO DA. TXANTILOIAK ZABALDU ETA DOKUMENTUA AURKITUKO DUGU:

DOKUMENTUA AUKERATU ETA INPRIMATUKO DUGU.

142


XIV. ERANSKINA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAKO PARTE-HARTZAILEEK TELEFONOZ EGINDAKO GALDEREI ERANTZUTEKO ESKULIBURUA (parte-hartzaileentzako gomendioak)

KITA NOLA ERABILI: US

Jarraitu liburuxkako jarraibideei.

Zure edozein gorozkitik har dezakezu lagina.

Pixarekin edo komuneko likidoarekin nahastuta badago, ez duzu laginik hartu behar.

Ez hartu laginik gorozkietan odola ikusten baduzu.

Gorozkien lagina hartzeko ez duzu inolako dietarik egin behar, ezta zure ohiko tratamendua har-tzeari utzi ere.

Kita hondatzen edo zikintzen bada, beste bat eska dezakezu zure osasun-zentroko hitzorduen ere-muan.

Barra-kodea duen beste eransgarri bat behar baduzu KITa identifikatzeko, jarri harremanetan koor-dinazio-zentroarekin; izan ere, osasun-zentroan ezin dizute eman.

Ez baduzu lagina hartu den egunean bertan eramaten, gorde hozkailuan, poltsatxo berdearen ba-rruan, hiru egunez gehienez.

Sartu lagina zure osasun-zentroko BAEn aurkituko duzun edukiontzian, jendeari arreta emateko or-dutegian, asteko edozein egunetan, astelehenetik ostiralera.

Testaren emaitza gutun bidez iritsiko da zure helbidera, gehienez ere 2 asteko epean. Ez bada hala gertatzen, deitu Koordinazio Zentrora.

Barra-kodea kitean itsatsi behar da, ez poltsatxoan. TSOH (+) BADA:

- Probaren emaitza posta bidez iritsiko zaizu. LMAko zure medikuarekin hitzordua eskatu beharko duzu (+) emaitzari buruz hitz egiteko. Egiaztatzeko proba gisa, LMAko medikuak hesteak miatzeko aukeraren berri emango dizu. Zure erizainak kolonoskopiarako prestatzeari buruzko azalpenak emango dizkizu. Baimen informatua eta egiaztatze-proba egiteko argibideak emango dizkizute.

- (+) emaitza dela-eta kezkatuta deitzen badu: «probak emaitza positiboa izateak ez du esan nahi tumore bat duzunik, baina zure Lehen Mailako Arretako medikuaren kontsultara joan behar duzu. Han, testaren emaitzari buruzko informazioa emateaz gain, egiaztatzeko proba bat egitea proposa-tuko dizute».

KOLONOSKOPIA EGITEA:

- Kolonoskopiarako hitzordua zure osasun-zentroan emango dizute.

- Kolonoskopia egiteko, baimen informatua sinatuta eraman eta laguntzaile batekin joan beharko

143


duzu.

- Zorrotz bete behar dituzu probarako prestatzeko jarraibideak.

- Proba amaitutakoan, endoskopistak lesioak aurkitu dituen ala ez jakinaraziko dizu.

- Kolonoskopian aurkikuntzarik izanez gero → lesioak erauzi eta anatomia patologikora bidaliko di-tuzte aztertzeko. Hamabost egunetan, Lehen Mailako Arretako medikuarekin hitzordua.

ANATOMIA PATOLOGIKOKO EMAITZA:

- Zure Lehen Mailako Arretako medikuari ≈ 2 astetan iritsiko zaio.

- Eskatu hitzordua LMAko zure medikuarekin emaitzari buruz hitz egiteko.

- Lesio gaiztorik egonez gero: espezialistarengana bideratuko zaizu, lehentasunez. ZERTAN DATZAN PROGRAMA ZERTAN DATZA PROGRAMA?

- 50 eta 69 urte bitarteko gizon eta emakumeentzako osasun-programa bat da.

- Programaren bidez, gorozkietan odol kantitate txikiak detektatzen dira, begiz ikusi ezin direnak.

- Proba 2 urtero egiten da emaitza negatiboa denean.

- Helburua da gaiztotu aurreko lesioak eta lesio gaiztoak hasierako faseetan detektatzea.

- Lesio horiek goiz tratatzen baditugu, lesio gaizto bihurtzeko aukera murrizten dugu.

- Programa ezartzeko oinarria hau da: egiaztatuta dago kolon eta ondesteko minbiziaren heriotza-tasa murriztu daitekeela, eta gainera, minbizi aurreko polipoak ezabatzean, minbizia bera ere sai-hestu ahal dela.

- Pertsonen bizi-kalitatea hobetzen du.

144


ZER DA KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA?

ZER DA KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA?

- Kolon-ondesteko minbizia kolonaren eta ondestearen (HESTE LODI GISA ere ezagutzen da) barruko paretetan garatzen den gaixotasun bat da. Hesteetako polipo gisa hasten da, eta denboraren joa-narekin tamainaz handitu eta ordenarik gabe haz daiteke, baita gorputzaren beste atal batzuetara hedatu ere. Prozesu horrek 10 urte iraun dezake agertu arte.

- Kolon eta ondesteko minbizia (kolon-ondesteko minbizia) da herrialde garatuetan ohikoena.

- Euskadin, urtero 1.800 kasu hautematen dira: emakumeen artean bigarren tumorerik ohikoena da, bularreko minbiziaren ondoren, eta gizonen artean ere bigarrena da, prostatako minbiziaren os-tean.

Zein dira KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAREN SINTOMAK?

▪ Hesteetako erritmoa aldatzen da.

▪ Ageriko arrazoirik gabe, uzkitik odola ateratzen da. ▪ Sabeleko min larriak. ▪ Koskor bat sabelean.

Minbizi gehienak «isilak» dira, horregatik egiten dugu goiz hautemateko proba gorozkietan ezkutatutako odolaren bidez.

PREBENITU AL DAITEKE KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA?

Bizi-ohitura osasungarriak dituzten pertsonek minbizia izateko arrisku txikiagoa dute. Beraz, hona hemen gure gomendioak:

▪ Tabakorik eta alkoholik ez.

▪ Egin ariketa fisikoa.

▪ Argal mantendu. ▪ Barazki eta fruta askoko dieta. ▪ Ez jan haragi gorri gehiegi.

NORK IZATEN DU KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA?

Ez dago kolon eta ondesteko minbizia izateko kausa bakarra. Etnia, arraza eta adin talde guztietako gizon eta emakumeek dute kolon eta ondesteko minbizia izateko arriskua.

Arriskuak gora egiten du adinarekin batera, eta gutxi gorabehera gaixotasuna garatzen dutenen % 90ek 50 urte baino gehiago ditu.

145


50 urtetik gorako herritar gehienak gaixotzeko arriskuan daudela hartzen da. Baliteke zuk kolon eta

ondesteko minbizia garatzeko arrisku handiagoa izatea, zure familiako historian kolon eta ondes-teko minbizirik izan bada, edo zuk zeuk kolon-ondesteko minbizia / polipoak edo heste-hanturazko gaixotasuna badituzu zure historian.

ZERGATIK SARTU BEHARKO ZENUKE KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMA BATEAN?

ZERGATIK SARTU BEHARKO ZENUKE KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMA BATEAN?

Kolon-ondesteko minbizia denboraldi luze batean zehar garatu eta egon daiteke seinalerik eta sin-tomarik agertu gabe. Baheketaren bidez soilik hauteman daiteke kolon-ondesteko minbizia hasie-rako estadioetan, tratamendua eraginkorragoa denean eta ez denean hain traumatikoa. Baheketan polipoak ere hauteman daitezke (gaiztotu aurreko lesioak), eta lesio minbizidun bilakatu aurretik kendu daitezke. Horrenbestez, kolon-ondesteko minbizia prebenitzen da.

Urtero 2000 KOM kasu daude EAEn, eta 900 pertsona baino gehiago hiltzen dira arrazoi horregatik.

CA¿QUE

ZER TEST ARI DIRA ERABILTZEN KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO?

GOROTZETAN EZKUTATUTAKO ODOLAREN TESTA (TSOH): oso test eboluzionatua da, eta zuk zeure etxean egin dezakezu, gorozki-lagin bakarra harturik. Ondoren etiketatu egin behar duzu, Koordinazio Zentrotik bidaliko dizugun gutunean dagoen barra-kodea erantsiz. Ondoren aztertu egingo da, zuk zure osasun-zentroan (administrazio-eremuan) aurkituko duzun edukion-tzian utzi eta gero. KOLONOSKOPIA: 12 mm-ko tutu malgu eta argidun bat uzkitik sartzen da kolon osoa aztertzeko. Proba honetarako oso garbi eduki behar da hestea; beraz, dieta egin beharko duzu, eta zure osasun-zentroko erreferentziako erizainak emango dizun prestakina hartu. Konplikazioak, adibidez, odoljarioa eta kolonaren zulaketa, ez dira oso ohikoak, baina kontuan hartu behar dira. Kolonoskopia sedazioarekin egiteko itxarote-zerrenda hilabetekoa da gutxi gorabehera.

- Digestioko espezialistek beste aukera batzuk aztertuko dituzte.

BAZTERTUAK:

PKZk hainbat bide ditu baztertu diren parte-hartzaileen datuak eskuratzeko:

- Lehen Mailako Arretako medikuek bazter utzi diren parte-hartzaileei buruz eta baztertzeko zerga-tiei buruz ematen diguten informazioa. Informazio hori posta elektronikoz bidaltzen zaio PKZri ([email protected])

- Pazientea bera, programaren gonbidapena jasotzen duenean, Koordinazio Zentroarekin harrema-netan jartzen da, mail edo telefono-dei bidez. (900.840.070)

- Pazienteek gutunak itzultzen dituztenean, zergatik parte hartuko EZ duten adieraziz, osasun-zentroek guri helarazten dizkigute astean behin.


146


XV. ERANSKINA. OTIrik EZ DUTEN PERTSONEN GONBIDAPENA

OTIrik EZ DUTEN PERTSONAK - Zenbaitek, OTIrik gabe ere, programarako gonbidapena jasoko dute, balitekeelako haien datuak egune-ratu gabe egotea. Erabiltzaile horiek koordinazio-zentrora deituko dute eta alta emango zaie OTIrik gabeko paziente gisa, azken txandatik 18 hilabete igaro direla egiaztatu ondoren, azken txandarik izan bada.

OTIrik izan ez eta inguruabar hori dela eta barne hartu ez bada, haren izen-abizenak, jaiote-guna, NANa eta helbidea erregistratuko dira, PKZko «OTIrik EZ» erregistroan sartzeko. Gonbidapenerako, PKZ harekin harremanetan jarriko da.

«OTIrik EZ» izan arren, programa egiten dela jakin eta alta emateko deitzen duten pertso-nak. Horretarako, inprimakia mail bidez igortzen zaie.

Laginak Gurutzetako Ospitalean analizatuko dira.

147


148


«OTIrik EZ» DUTEN BIZTANLEENTZAKO GUTUNAK

Jarraibideen gutuna+kita «OTIrik EZ» dutenentzat (gutun honekin batera, laborategiaren helbidea dakarren gutun-azala bidaliko da)

Jn./And. estimatu hori: Estimada/o Sra/Sr

Honen bidez, informazioa eman nahi dizugu

Osasun Sailak sustatu eta Osakidetza egiten ari

den Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebeni-

tzeko Programan parte hartzeko prozeduraz.

Nos dirigimos a usted para informarle del pro-

cedimiento para participar en el Programa de

Prevención de Cáncer de Colon y Recto, que

lleva a cabo Osakidetza promovido por el De-

partamento de Salud.

Arretaz irakurri bidaltzen dizugun foiletoa.

Proba hurrengo 4 asteen barruan egin, mesedez.

Honekin batera doan gutun-azalean sartuko duzu

kita, behar bezala etiketatuta, Gurutzetako

Unibertsitate Ospitaleko biokimikako laborate-

gira zuzenduta, bertan prozesatuko dute lagina.

Lea atentamente el folleto que le adjuntamos.

Le rogamos realice la prueba en las próximas 4

semanas. Deberá introducir el kit, debidamente

etiquetado en el sobre que le adjuntamos,

dirigido al laboratorio de bioquímica del Hospi-

tal Universitario Cruces, donde se procesará la

muestra.

Egun batzuk barru, probaren emaitza izango

dugu, eta gutun baten bidez emango dizugu

horren berri. Probaren emaitza positiboa izanez

gero (kasuen % 5-7), zure aseguru-erakundeko

medikuarekin harremanetan jartzeko esango

dizugu, kolonoskopia bat egin beharko bai-

tzaizu.

En unos días conoceremos el resultado de la

prueba, que le comunicaremos por medio de una

carta. En caso de que el resultado de la prueba

sea positivo (5-7% de los casos) le indicaremos

que se ponga en contacto con el médico de su

aseguradora, ya que será necesario realizarle una

colonoscopia.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago

nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono-

zenbakia jarri dugu zure eskura, baita prevenci-

[email protected]. helbide elektronikoa

ere.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos

la información, hemos puesto a su disposición

tanto el teléfono gratuito 900 840 070, como la

siguiente dirección de correo electrónico pre-

[email protected].

Prebentzio Programa hau interesgarri izango

zaizulakoan,

Confiamos en que este Programa de Prevención

sea de su interés.

Adeitasunez, Atentamente,

mailto:[email protected].


149


KITA POSTONTZIAN ENTREGATZEKO GUTUNAREKIN BATERA BIDALTZEN DEN GUTUN-AZALA:

150


TSOH emaitza negatiboari buruzko gutuna «OTIrik EZ» dutenentzat

Jaun/andre hori: A la atención de:

Gorozkietan ezkutatutako odola detektatzeko Osasun Zailak Osakidetzaren bidez egindako azterketak emaitza negatiboa izan du, hau da, gorozkietan ez da odol-zantzurik aurkitu.

El estudio que ha realizado el Departamento de Salud a través de Osakidetza para detectar la presencia de sangre oculta en heces ha resulta-do negativo, es decir, no se han encontrado in-dicios de sangre en las heces.

Osasunaren hobekuntza sustatzen du ekimen honek; beraz, bi urte barru berriz gonbidatuko zaitugu Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebeni-tzeko Programan parte hartzera.

Esta iniciativa promueve la mejora de la salud, por tanto le animo a participar en este Programa de Prevención de Cáncer de Colon y Recto den-tro de dos años que le volveremos a invitar.

Dena dela, beste azterketaren bat egitea ekar lezakeen anomaliaren bat (aldaketak hesteetako erritmoan, odola gorozkietan, arrazoi jakinik gabeko ondoeza hesteetan) nabarituz gero, jo zure aseguru- erakundeko medikuarengana.

No obstante, si notase en el futuro cualquier anomalía (cambios del ritmo intestinal, presen-cia de sangre en las heces o molestias intestina-les no justificadas) que pudiera aconsejar nuevos estudios, no dude en acudir a su médico habitual de su aseguradora.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono- zen-bakia jarri dugu zure eskura, baita [email protected]. helbide elektronikoa ere.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la información, hemos puesto a su disposición tanto el teléfono gratuito 900 840 070 , como la siguiente dirección de correo electrónico [email protected].

Eskerrak ematen dizkizugu biztanleriaren osa-suna hobetu nahi duen prebentzio-programa ho-netan parte hartzeagatik.

Agradecemos su participación en este programa preventivo que persigue la mejora de la salud de la ciudadanía.

Jaso ezazu agur bero bat. Reciba un cordial saludo,



151


TSOH emaitza positiboari buruzko gutuna «OTIrik EZ» dutenentzat (gutun-eredu honekin batera, kolonoskopia-txostenerako gutun-azal bat bidaltzen da) Jaun/andre hori: A la atención de:

Gorozkietan ezkutatutako odola detektatzeko

Osasun Sailak Osakidetzaren bidez egindako

azterketak emaitza positiboa izan du. Hau da,

gorozkietan odol-zantzuak aurkitu dira.

El estudio que ha realizado el Departamento de

Salud a través de Osakidetza para detectar la

presencia de sangre oculta en heces ha resultado

positivo. Es decir, se han detectado indicios de

sangre en heces.

Zure egoera baloratzeko, kolonoskopia egin beharko zaizu. Lesio gaiztoa aurkituz gero, kontuan hartu behar da kolon eta ondesteko minbizia oso motel garatzen dela; beraz, ez da premiazkoa berresteari begirako probak egitea.

Con el fin de poder valorar su situación será preciso realizarle una colonoscopia. En el hi-potético caso de que se encontrara una lesión maligna, el cáncer colorrectal tiene un desarrollo muy lento, por lo que no es urgente la realiza-ción de las pruebas necesarias de confirmación.

Eraman gutun hau zure aseguru-erakundeko medikuari. Berak erreferentziako zentroetan kolonoskopia bat egin behar duzula adieraziko dizu, eta zer egin behar duzun azalduko dizu.

Lleve esta carta al médico de su aseguradora, que le indicará la realización de una colonosco-pia en los Centros de su referencia. Su médico le explicará los pasos a seguir.

7 Lasai egon zaitezen, datu hauek ematen dizkizugu, gorozkietan odola detektatu zaien pertsonei buruzkoak:

8 Para su tranquilidad le informamos de los datos siguientes relativos a personas a las que se ha detectado sangre en las heces:

• 10 pertsonatatik 3k ez dute patologiarik izango.

• 3 de cada 10 personas no tendrán patología.

• 10 pertsonatatik 6k poliporen bat izango dute, eta erauzi egingo zaie.

• 6 de cada 10 tendrán algún pólipo que se le extirpará.

• 10 pertsonatatik bakarrik 1ek izan dezake minbizia. Hala ere, oso goiz hasiko zaio tratamendua ematen.

• Solo una de cada diez personas pue-de tener cáncer. No obstante el tra-tamiento será muy precoz.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono- zen-bakia jarri dugu zure eskura, baita [email protected] helbide elektronikoa ere.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la información, hemos puesto a su disposición tanto el teléfono gratuito 900 840 070 , como la siguiente dirección de correo eléctronico [email protected].

Kolonoskopiari buruzko txostenak jasotzen dituzunean, bidali horien kopia, mesedez, honekin batera igorritako gutun-azalean, zure kasua behar bezala ebaluatu eta kode-tzeko. Zuk ematen dizkiguzun datu guztiak aha-lik eta konfidentzialtasunik handienaz erabiliko dituzte Programako Zentro Koordinatzaileko profesionalek, 15/1999 DPBLak ezarritakoaren arabera.

Cuando haya recibido los informes de la co-lonoscopia, rogamos nos lo remita en el sobre que le adjuntamos para realizar una correcta evaluación y codificación de su caso. Todos los datos que nos aporte serán manejados por profe-sionales del Centro Coordinador del Programa con la máxima confidencialidad atendiendo a los requisitos marcados por la LOPD 15/1999.

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure la-

guntza behar dugu. Eskerrik asko

Para continuar mejorando la salud pública, nece-sitamos su colaboración. Muchas gracias.

Jaso ezazu agur bero bat. Reciba un cordial saludo, a





152


PAZIENTEAK KOLONOSKOPIAREN KONTSULTA-ORRIA ITZULTZEKO GUTUNA:

153


TSOH testaren emaitza negatiboari eta adinagatik baja emateari buruzko gutuna «OTIrik EZ»

Jaun/andre hori: A la atención de:

Gorozkietan ezkutatutako odola detektatzeko Osasun Sailak Osakidetzaren bidez egindako azterketak emaitza negatiboa izan du; hau da, gorozkietan ez da odol-zantzurik aurkitu.

El estudio que ha realizado el Departamento de Salud a través de Osakidetza para detectar la presencia de sangre oculta en heces ha resulta-do negativo, es decir, no se han encontrado in-dicios de sangre en las heces.

Badakizunez, Kolon eta Ondesteko Minbizia Prebenitzeko Programa 50 eta 69 urte bitarteko gizon eta emakumeentzako osasun-programa da.

Como sabe, el Programa de Prevención de Cán-cer Colorrectal está dirigido a hombres y muje-res con una edad comprendida entre los 50 y los 69 años.

9 Programan parte hartzeko hurrengo gonbi-dapenak egiten direnerako, zuk gaindituta izango duzu adin hori; beraz, adierazten di-zugu amaitutzat jotzen dugula egiten genizun prebentzio-kontrola.

10 Al superar usted esta edad en la próxima invitación al programa, le comunicamos que hemos finalizado el control preventivo que veníamos practicándole.

Dena dela, beste azterketaren bat egitea ekar lezakeen anomaliaren bat (aldaketak hesteetako erritmoan, odola gorozkietan, arrazoi jakinik gabeko ondoeza hesteetan) nabarituz gero, jo zure aseguru- erakundeko medikuarengana

No obstante, si notase en el futuro cualquier anomalía (cambios del ritmo intestinal, presen-cia de sangre en las heces o molestias intestina-les no justificadas) que pudiera aconsejar nuevos estudios, no dude en acudir al médico habitual de su aseguradora.

Zalantzaren bat baduzu, edo informazio gehiago nahi baduzu, 900 840 070 doako telefono- zen-bakia jarri dugu zure eskura, baita [email protected]. helbide elektronikoa ere.

Si tiene alguna duda, o desea que le ampliemos la información, hemos puesto a su disposición tanto el teléfono gratuito 900 840 070, como la siguiente dirección de correo electró[email protected].

Osasun publikoa hobetzen jarraitzeko, zure la-guntza behar dugu. Eskerrik asko.

Para continuar mejorando la salud pública, nece-sitamos su colaboración. Muchas gracias.

Jaso ezazu agurrik zintzoena. Reciba un saludo cordial,


154


«OTIrik EZ DUEN PAZIENTEARENTZAKO» jarraibideen diptikoa

155


156


XVI. ERANSKINA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAKO GO-RABEHERAK, KEXAK ETA ERREKLAMAZIOAK

Hauek dira gorabehera ohikoenak:

- Kita ez da adierazitako edukiontzian utzi. Koordinazio Zentroari jakinarazi, aka-tsari buruzko gutuna bidal dezan.

- Kita identifikatu gabe utzi da. Baztertu egin behar da, ezin delako erabiltzailea identifikatu.

- Kita zikina dago lagina gehiegizkoa delako. Koordinazio Zentroari jakinarazi, akatsari buruzko gutuna bidal dezan.

Osasun-zentroetan gertatzen diren gorabeherak, eskuarki, bi bide hauen bitartez iristen dira programaren PKZra:

- Programaren doako telefonoaren bidez.

- Programaren helbide elektronikoaren bidez.

Kexa eta erreklamazioak kudeatzea.

- Erreklamazioa jasotzea.

- KOMBPen koordinazio zentroan erregistratzea.

- Hura aztertzea.

- Zergatiaren arabera:

o Koordinazio zentrotik bertatik kudeatzen eta erantzuten da. o Dagokion zerbitzu-erakundera bidaliko da, behar bezala kudeatu eta pazien-

teari erantzuteko.

157


158


XVII. ERANSKINA. ANATOMIA PATOLOGIKOA

LESIOEI BURUZ INFORMATZEKO KALITATEKO GIDALIBURUA KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAN

AURKIBIDEA

1. SARRERA 2. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOKO ZERBITZURA BIDALTZEA 3. ANATOMIA PATOLOGIKOKO ZERBITZUAN LAGINAK MANEIATZEA 4. LESIOAK DESKRIBATZEA 5. TXOSTENAK ETA KODEKETA 6. ANATOMIA PATOLOGIKOKO LAGUNTZA-ERRUTINAN LYNCH-EN SINDROMEA BAHET-

ZEA 7. BIBLIOGRAFIA

KOORDINAZIOA: ISABEL PORTILLO VILLARES KOMBP-EN KOORDINAZIO ZENTROA LANTALDEA: ARRINDA YEREGUI, JOSE MARI BIDASOKO OSPITALEA ARBIDE DEL RIO, NAGORE BASURTUKO OSPITALEA ATARES PUEYO, BEGOÑA AUO - TXAGORRITXU BARREDO SANTAMARIA, INMACULADA GALDAKAO-USANSOLOKO OSPITALEA CATON SANTAREN, BLANCA AUO - SANTIAGO DE MIGUEL HERRAN, EDUARDO GALDAKAO-USANSOLOKO OSPITALEA HURTADO MENDOZA, JOSE LUIS ARABAKO ESKUALDEA IDIGORAS RUBIO, ISABEL KOMBP-EN KOORDINAZIO ZENTROA LARZABAL ARAMBERRI, JOSE MIGUEL DONOSTIA OSPITALEA MALO DIEZ, PALMIRA AUO - TXAGORRITXU PEREDA MARTINEZ, ESTHER DEBAGOIENEKO OSPITALEA RAMIREZ RODRIGUEZ, M. MAR SAN ELOY OSPITALEA RODRIGUEZ GONZALEZ, JUANA M. MENDAROKO OSPITALEA SAIZ RUIZ DE LOIZAGA, MARTA ZUMARRAGAKO OSPITALEA

159


1. SARRERA Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programako prozedurak eta txostenak ahal bezain beste estandarizatu behar direnez, Osakidetzako sareko anatomia patologikoko espezialistak gonbidatu dira dokumentu hau egitean parte har dezaten, Kolon eta Ondesteko Minbizia Ba-hetzeko Europako Kalitateko Gidan jasotako gomendioei, eskura dagoen ebidentzia zientifi-koari eta jardunbide egokiei jarraikiz, helburu hauek lortzeko:

Identifikatzeko, laginak maneiatzeko eta emaitzen berri emateko prozesuak hobetzea.

Lesioen diagnostiko eta pronostikoari buruzko ezagutzak adostu eta partekatzea.

Lesioen diagnostiko eta pronostikotik abiatuta erabaki klinikoak hartzen laguntzea. Dokumentu hau zabalik dago, eztabaidatzeko eta hobekuntzak egiteko, eta azken batean ba-heketan parte hartzen duten pertsonen jarraipena hobetzea du helburu. Horregatik, ezinbes-teko laguntza izango da bai digestioko espezialistentzat bai tumore-batzorde eta familia-medikuentzat; hau da, erauzi diren lesioen diagnostikoak jasoko dituzten lehenengoentzat. Hala ere, prozesua fase guztietan kalitatekoa izateko, lehentasunezkotzat jotzen da laginak anatomia patologikoko zerbitzura bidaltzea, prozesu guztia egoki gauzatu ahal izateko. Horretarako prozesuak landu dira, emaitza onenak lortzeko kontuan hartu diren kalitate-irizpideekin. 2. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOKO ZERBITZURA BIDALTZEA AZTERKETA ANATOMO-PATOLOGIKOA EGITEKO ESKAERAN SARTU BEHARREKO DATUAK 1. - Pazientearen filiazio- eta identifikazio-datuak. 2. - Pazienteari buruzko informazio kliniko garrantzitsua. 3.- Azterketa endoskopikoko aurkikuntzak (endoskopiaren txostena osorik har dezake barne). 4. - Endoskopian zehar hartutako laginak:

Lesio bat baino gehiago badago, erabili ontzi bana lesioko. Ontzi bakoitza behar bezala identifikatu eta zenbakitu behar da.

Lagin endoskopiko/ontzi bakoitzean, honako hauek adierazi behar dira: o Kokalekua. o Lagina hartzeko aplikatu den teknika: biopsia puska-kentzailean (hotzak, be-

roak), snare bidezko polipektomia (hotza, beroa), mukosaren erresekzio en-doskopikoa, etab.

o Diagnostikorako biopsiak diren, edo lesio bat erauzteko egin den. Erauzteko egin bada, erauzketa osoa edo osatugabea izan den.

o Lesioaren morfologia. o Lesioaren tamaina.

160


3. ANATOMIA PATOLOGIKOKO ZERBITZUAN LAGINAK MANEIATZEA

3.1 LAGINAK JASOTZEA

1. Egiaztatu behar bezala etiketatu direla eta ontzi guztiak identifikatu direla. 2. Biopsia-zenbaki bakarra eman paziente bakoitzeko, eta esleitu jasotako ontziak adina

lagin-zenbaki.

3.2 DESKRIBAPENA ETA TAILAKETA Patologoek egingo dituzte, edo bestela behar bezalako prestakuntza duten teknikariek, zerbi-tzu bakoitzeko ohituren arabera.

1. Biopsiak: lagin guztiak deskribatu eta sartuko dira.

2. Polipektomiak:

a. Deskribapen osoa, pedikulurik dagoen edo ez adierazita. b. Milimetrotan neurtzea, pedikulua alde batera utzita. c. Gomendagarria da polipoak erabat finkatuta daudenean tailatzea, ez zatika-

tzeko. d. Ertza identifikatzen bada, margotu tinta txinatarrez. e. Ardatzaren erditik ebaki polipoa, eta lehen ebaki horren sekzio paralelo eta es-

zentrikoak egin, 3 mm inguruko lodierakoak. f. Ardatz-zurtoina barne hartzen duten blokeen ebaki serializatuak eskatu.

3. Azpimukosen eszisioak:

a. Kartoi, kortxo edo antzeko material batean zabalduko dira, eta orratzekin fin-

katuko. b. Lesioa diametro handienean deskribatuko da. c. Ertzak tinta txinatarrez markatu. d. Lesio osoa sartuko da.

161


4. LESIOAK DESKRIBATZEA. KATEGORIA DIAGNOSTIKOAK 4.1 NORMALA Histologia normala eta aurkikuntza zehaztu gabeak hartzen ditu barne (mukosa erreaktiboa, zehaztu gabeko inflamazioa, aldaketa diskretuak, lesio oso txikia, kongestioa, etab.) 4.2 ADENOMAK 4.2.1 Adenoma konbentzionalak Adenomak lesio neoplasikoak dira, definizioz displasikoak eta, beraz, gaiztoak izan daitezke. Kolon-ondesteko minbizi guztien % 75-80k adenometan dute jatorria, baina adenoma bakar batzuk soilik garatzen dira minbizia bihurtu arte (% 5 edo gutxiago). Badirudi adenomak 7-10 urte bitarte behar dituela minbizia bihurtu arte. Garatzeko arriskua azkarragoa da adenoma aurreratuetan. Adenoma aurreratuak dira maila handiko displasia duten adenomak, 1 cm-tik gorako adenomak edo osagai bilotsua duten adenomak. Adenomek APC bialelikoaren aktibazio falta agertu ohi dute. Horrek ezegonkortasun kromo-somikoa sustatzen du eta ondoren gertakari genomikoak ematen ditu, adibidez, KRAS eta TP53 mutazioak. Mikroskopikoki, adenomek kripta tubularrak erakusten dituzte, zuzenak eta zelula displasikoz estalita, erdigune luzatu eta hiperkromatikoarekin. Honela sailkatzen dira: tubularrak, tubulo-bilotsuak eta bilotsuak, osagai tubular eta bilotsuen proportzio erlatiboaren arabera. «% 20ko araua»ri jarraitzen zaio:

Adenoma tubularra: gutxienez % 80 tubularra.

Adenoma tubulo-bilotsua: gutxienez % 20 bilotsua.

Adenoma bilotsua: gutxienez % 80 bilotsua. Polipoen biopsietan edo zatikatutako lesio txikietan osagai bilotsu bakar bat identifikatzen bada, «gutxienez tubulo-bilotsu» gisa sailkatzen da. Biloak askotarikoak izan daitezke: bilo klasikoak (luzeak eta meheak), palmatutako biloak (mul-tzokatuak eta adarkatuak) edo bilo laburtuak, diagnostikatzeko zailtasun handienak ematen dituztenak. Zalantzarik izanez gero, hobe da bilo-aldaketaren gaindiagnostikorik ez egitea, be-reziki, adenoma txikietan (<1cm). Egitura bilotsuek epitelio muzinoso bereizgarri bat izaten dute maiz, urdailaren azaleko epiteli-oaren antzekoa. Katalogatzeko zailak diren lesioetan agertzeak bide eman ohi dio histologia bilotsuko diagnostikoari.

162


Irudia 1.- Adenoma tubularra: polipoaren % 80 baino gehiagok patroi tubularra du.

Irudia 2.- Adenoma tubulo-bilotsua. Biloek % 20 eta 80 bitarte hartzen dute.

163


Irudia 3.- Adenoma bilotsua: polipoaren % 80an baino gehiagoan biloak daude.

Irudia 4.- Biloen epitelio muzinoso bereizgarria.

164


Adenometan, definizioz, displasia dago, eta maila handiko edo txikiko displasia gisa mailakatu daiteke.

Maila txikiko displasian kategoria hauek sartzen dira: displasia arina eta neurrizkoa, maila txikiko neoplasia intraepiteliala eta maila txikiko neoplasia mukosoa.

Maila handiko displasian kategoria hauek sartzen dira: displasia larria, in situ kar-tzinoma, kartzinoma intramukosoa, maila handiko neoplasia intraepiteliala eta maila handiko neoplasia mukosoa.

Maila handiko displasia egituran dauden alterazioengatik diagnostikatzen da, aldaketa zitolo-giko egokiekin batera. Egiturazko alterazioak handitze txikian ikus daitezke, eta honako hauek dira: konplexutasun glandular nabarmena, gemazio nabaria, itxura kribiformea eta/edo gandor papilar intraluminal irtenak. Maila handiko displasiaren ezaugarri zitologikoak, aldiz, honako hauek dira: zelula-polaritatearen galera, nukleoen ausazko estratifikazioa barne, epitelioaren hiru herenetan zehar; nukleo nabarmen handituak, askotan kromatina sakabanatuta eta nu-kleoloa irtena izanik; mitosi atipikoak eta apoptosi ugari. Displasia maila handikotzat sailkatzeko, garrantzitsua da bai egiturazko bai zitologiako alterazi-oak egotea; izan ere, baliteke maila txikiko displasia duten adenometan egiturazko alterazioak egotea, eta maila txikiko displasia duten adenomen gainazaleko epitelioan atipia zitologiko nabarmena ere ager daiteke, ziur aski, traumatismoen ondorioz.

Irudia 5.- Maila txikiko displasia.

165


Irudia 6.- Maila txikiko displasia.

Irudia 7.- Maila handiko displasia. Egiturazko alterazio nabarmena eta atipia zitologikoa. Txosten anatomopatologikoaren diagnostikoan honako hauek jaso behar dira: adenoma mota (tubularra, tubulo-bilotsua edo bilotsua), adenomaren tamaina (tailatzean neurtua) eta maila

166


handiko displasiarik den. Ertz kirurgikoa ebaluatu badaiteke, adierazi behar da ea aldaketa adenomatosoak eragiten dion ala ez. Deskribapen mikroskopikoa nahierara egin dezake patologo bakoitzak. Bertan, beste termino batzuk erabil ditzake maila handiko displasia izendatzeko (adibidez, in situ kartzinoma, etab.). 4.2.2 Adenoma ez-polipoideak edo lauak Adenomak makroskopikoki pedikulatuak (zurtoin laburra edo luzea) edo sesilak izan daitezke. Adenoma sesilak polipoideak edo ez-polipoideak izan daitezke.

Adenoma ez-polipoideak edo lauak irtenak ez diren lesio displasikoak dira. Zenbait egilek ho-nela definitu dituzte: lodieraz edo altueraz mukosa normala halako bi izatera iristen ez direnak, altueraz 2,5 mm-ko baino txikiagoak direnak, edo diametro/altuera kozientea 2 edo handiagoa dutenak. Zaila da endoskopian horiek igartzea. Eskuarki, tamaina txikiko plaka gorrixka gisa ageri dira (oso gutxitan dute 1 cm-tik gorako diametroa), ertzak apur bat goratuta izaten di-tuzte, eta batzuek beheragunea dute erdialdean. Neoplasia-diagnostiko endoskopikoan, Paris sailkapeneko IIa (lesio apur bat goratuak), IIb (erabat lauak) eta IIc (beheratuak) azpitipoei dagozkie.

Histologiari dagokionez, egitura tubularra izaten dute ia beti. Lesioaren erdialdean, eta batez ere beheragunea badute, tubulu neoplasikoek mukosaren lodiera okupatu ohi dute, zati ba-tean edo osorik, eta txikiagoak izaten dira, elkarrengandik gertuago daude eta batzuk adarka-tuta daude. Periferiaren aldean, hazkunde erradialaren edo alboko hedapenaren ereduarekin bat etorriz, tubulu displasikoek mukosaren gainazala soilik okupatzeko joera izaten dute. Ho-riek horrela, adenomaren marjinak ez daude ondo mugatuta eta zailagoa izaten da horiek en-doskopia bidez erauztea.

Antza denez, ohikoagoa da maila handiko displasia eta kartzinoma agertzea adenoma ez-polipoideetan, batez ere, adenoma beheratuetan, eta bereziki, erdialdeko beheragunea sako-nagoa bada alboko lesioaren erdigunea baino. Kartzinoma lau eta txikiak dira (<1 cm), hondar-adenomarik gabeak («de novo kartzinomak»). Akats molekularra bestelakoa da, adenoma kla-sikoarekin alderatuz gero. Bai adenoma lauek bai kartzinoma lauek KRAS eta APC mutaziorako ohitura eskasa dute eta, aldiz, TP53 mutazioen proportzio handia. Hala ere, ez dago argi zer prebalentzia eta bilakaera natural duten lesio horiek mendebaldeko herrialdeetan eta, hortaz, azterlan gehiago egin behar dira kromoendoskopia eta/edo bereizmen handiko endoskopia erabiliz.

Eztabaida handia dago adenoma ez-polipoideek minbiziaren baheketan duten garrantziari bu-ruz, bereziki, Japoniaz kanpoko populazioetan. Badirudi adenoma ez-polipoideak ez direla hain ohikoak Europan eta Ipar Amerikan, eta adenoma ez-polipoide gehienak adenoma txikiak di-rela, eta azken batean, hazi, eta adenoma polipoide handi bihurtuko direla, bestelako entitate biologiko bat baino gehiago.

Adenoma ez-polipoideen ebaluazioan, patologoaren zeregina adenoma dela egiaztatzea eta displasiaren maila ezartzea da.

167


Irudia 8.- Adenoma ez-polipoidea.

Irudia 9.- Endekapen adenokartzinomatosoa adenoma ez-polipoide batean.

168


4.3 LESIO ZERRADUNAK OMEk lau motako polipo zerradunak onartzen ditu gaur egun, eta honela sailkatzen ditu:

Polipo zerradun ez-displasikoak: o Polipo hiperplasikoa o Polipo/adenoma zerradun sesila

Polipo zerradun displasikoak:

o Polipo/adenoma zerradun sesila displasia zitologikoarekin o Ohiko adenoma zerraduna

4. 3.1 Polipo hiperplasikoak Sintomarik gabeko lesioak dira, eta askotan kolonaren azterketa endoskopikoan halabeharrez egindako aurkikuntza gisa identifikatzen dira. Horietatik, % 90 baino gehiago ondeste-sigman aurkitzen dira, eta, oro har, 5 mm-tik behera-koak dira. Adinarekin, gehiago agertzen dira. Hiru mota ezarri dira:

Mikrobesikularra (ohikoena).

Zelula kaliziforme askokoa.

Muzina gutxikoa (formarik arraroena). Dirudienez, azpisailkapen horrek ez du garrantzi handirik praktikan. Gainerako lesioek bezala, gainazaleko eta kriptetako ingurua zerraduna dute, baina ez dituzte polipo zerradun sesilean ikusi ohi diren egitura eta ezohiko ugalketa, ezta adenoma zerradun tradizionalean izaten diren aldaketa displasikoak ere. Bereizgarri hauek ditu:

Kriptak goiko erdialdean baino ez dira zerradunak.

Eskuarki, kripten azpiko herena estu mantentzen da eta zelula zilindriko proliferatiboak (heldugabeak) izaten ditu, tamaina txikikoak eta hiperkromatikoak. Mitosiak arraroak dira eta oinarrian aurkitu ohi dira.

Kriptak pixkanaka kanpoaldera dilatatzen dira.

Epitelioan ez da aldaketa displasikorik izaten. Nahiko ohikoak badira ere, kartzinoma garatzeko arrisku oso txikia dute; beraz, hasiera batean ez dute ondoriorik baheketa-programarako, ez badira oso ugariak edo oso handiak (10 mm-tik gorakoak). Hala ere, poliposi hiperplasikoa baztertu beharko litzateke, eskuineko kolonean polipo handiak (10 mm-tik gorakoak) edo polipo hiperplasikoak badaude, edo pazienteak lehen mailako poliposi hiperplasikoa badu.

169


Irudia 10.- Polipo hiperplasikoa (gutxi handituta).

Irudia 11.- Polipo hiperplasikoa. Gainazal zerraduna eta zati basal proliferatiboa.

170


171


4.3.2 Polipo/adenoma zerradun sesila

Lesio lauak edo apur bat goratuak izan ohi dira, eta alboan duten mukosaren kolore berekoak; horregatik, askotan zaila da horiek endoskopia bidez hautematea. Gainera, ertzak ongi zehaztu gabe izaten dituzte, eta makroskopikoki diruditenak baino handiagoak izan daitezke. Askotan muki-geruza batez estalita daude. Normalean eskuineko kolonean agertzen dira eta 0,5 cm baino handiagoak izaten dira. Ezaugarri dituen alterazio morfologikoak bere izaera proliferatiboaren eta egiturazko distortsi-oaren ondorio dira. Bereizgarri hauek ditu:

Zerratze-fenomeno nabarmenak.

Kripten adarkatze nabarmena.

Zerradunak bai gainazalean bai kripten oinarrian.

Kripten oinarriaren dilatazioa.

T alderantzikatu edo L formako kriptak, muscularis mucosaerekiko hazkunde parale-loarekin.

Berezko lamina oso eskasa kripta artean.

Pseudoinbasio-maiztasun handiagoa.

Gehiago handitzean, zitoplasma eosinofilikoak (adenoma konbentzionaletan ez bezala, itxuraz basofiloagoak baitira). Kriptetan, bai oinarrian nola azaleran, zelula zilindriko helduak ikus daitezke, baita zelula kaliziformeak eta fenotipo fobeolar gastrikoa duten zelulak ere.

Halako lesioetan, atipia zitologiko diskretua objektibatu daiteke (seriazio arina, nukleo besikuloso apur bat handitua, nukleoloa). Nolanahi ere, ez dira agertu ohi displasia seinale klasikoak edo «formalak».

Duela urte batzuk arte lesio onberatzat hartzen ziren, baina gaur egun badakigu kolon-ondesteko kartzinoma bihur daitezkeela, «kartzinogenesiaren bide zerradun» delakoaren bi-tartez. Bide epigenetikoa da, «ohiko bidea»z bestelakoa (adenoma-kartzinoma sekuentzia kla-sikoa). Kolon-ondesteko kartzinoma guztien % 20-30en erruduntzat hartzen da. Korrelazio molekular eta histologikoa ezartzen bada, bi azpimota ezagutzen dira. Hobeto finka-tutako formak, «bide zerradun sesila»k, ezaugarri hauek ditu: BRAF protoonkogeneko mutazio goiztiarra, CpG irlen fenotipo metilatzailea (CIMP-High) eta mikrosateliteen ezegonkortasuna agertzen direlako (IMS), MLH-1 metilazioaren bigarren mailan. Bide honetan, polipo/adenoma zerradun sesila da lesio preneoplasiko nagusia. Eskuarki, kolon-ondesteko kartzinomak mai-zago agertu ohi dira kolon proximalean. Beste forma, «ordezko bide zerraduna», KRAS proto-onkogeneko mutazioak eta fenotipo arinago batek (CIMP-Low) ezaugarritzen dute. Ustez, ohiko adenoma zerraduna da lesio aitzindaria. Ez dago ondo ezarrita zer arrisku biologiko duten polipo zerradun sesilak; hala ere, azken datu horien arabera, minbizi-arriskua antzekoa da paziente horietan eta adenoma konbentzionalak dituztenetan. Beraz, antzeko tamainako adenomak bezala tratatu beharko lirateke lesio hauek ere. Gaur egungo ebidentziak aditzera ematen du polipo zerradunak guztiz erauzi behar direla eta endoskopia bidezko zaintza egin behar zaiela, eraldaketa neoplasikoaren arrisku handia-goarekin lotutako faktoreak harturik oinarri: hau da, tamaina > edo = 10 mm izatea, lotutako displasia agertzea, ugaritasuna eta kokapen proximala.

172


12 eta 13 irudiak.- Polipo zerradun sesila. Egiturazko alterazio bereizgarriak: zerratzeak kripta osoari eragiten dio, eta kriptaren oinarria dilatatuta eta adarkatuta dago. Hainbat azterlanen arabera, lesio zerradunak handiak badira edo kolon sigmoidearen proxima-lak badira, sinkronikoki nahiz metakronikoki adenoma konbentzionalak agertzeko arrisku han-diagoarekin lotu daitezke, baita kolon-ondesteko kartzinomarako arrisku handiagoarekin ere. Lesio zerradun ugariak, proximalak eta tamainaz handiak badaude, nahitaez baztertu egin be-harko dugu «poliposi zerraduneko sindromea» izateko aukera. Entitate kliniko-patologiko ho-

173


rrek lotura du kolon-ondesteko kartzinoma izateko arrisku handiagoarekin. OMEk irizpide ze-hatz batzuen bidez definitzen du. Hain zuzen:

Gutxienez bost polipo zerradun edukitzea kolon sigmoidearekiko proximal, eta horie-tako bi 10 mm-koak edo handiagoak izatea.

Kolon sigmoidearekiko proximal dauden polipo zerradunak, edozein kopurutan, bana-koak sindrome horren lehen mailako familia-aurrekariak baditu (gurasoak, anai-arrebak, seme-alabak).

Hogei polipo zerradun baino gehiago, edozein tamainakoak, kolonean zehar sakabana-tuta.

Paziente horiei eta haien familiei diziplina anitzeko ebaluazioa egin behar zaie kolon-ondesteko kartzinomaren arrisku handiko unitateetan. 4.3.3 Polipo/adenoma zerradun sesila displasia zitologikoarekin Polipo zerradun sesil bakar batzuek soilik garatzen dituzte ageriko displasia zitologikoko ere-muak. Iraganean, polipo misto hiperplasiko/adenomatoso esaten zitzaien. Komeni da termino-logia berria erabiltzea; izan ere, polipo zerradun sesiletik lesio aurreragotuetarako progresioa adierazten du. Polipo zerradun sesil displasiadunak lesio heterogeneoak dira. Displasia «adenomatosoa» edo «ez-adenomatosoa» izan daiteke. Displasia «adenomatosoa», oro har, ongi mugatuta dago displasiarik gabeko epitelio zerradu-netik. Foku displasikoak adenoma tubular eta/edo bilotsu konbentzionalen antzekoak izan daitezke, edo ohiko adenoma zerradun baten antzeko fokuak egon daitezke. Displasia «ez-adenomatosoa» edo displasia «zerraduna» duten polipoak polipo zerradun sesi-laren egitura agertzen dute, baina zelula epitelialak argi eta garbi displasikoak dira. Zelulak zilindrikoak edo kuboideoak dira, eta zitoplasma eosinofiloa eta nukleo borobila dute, besiku-losoa, nukleolo irtenarekin. Maila handiko displasia dagoela esan nahi du, eta kartzinoma in-baditzaile goiztiarra duten polipo zerradun sesil gehienetan ikus daiteke.

174


Irudia 12.- Polipo zerradun sesila, mota«adenomatosoko» displasiarekin (irudiaren eskui-nean). 4.3.4 Ohiko adenoma zerraduna Ezohiko lesioak dira. Ohikoagoak dira 60-65 urte arteko emakumeengan, eta, oro har, ezke-rreko kolonean daude kokatuta (eskuineko kolonean kokatutako lesioak, sarri, polipo zerradun sesil baten gaineko displasia adenomatoso zerraduna agertzen dute). Ezaugarriei dagokienez, irtenak dira, papilarrak edo proiekzio bilotsu digitiformeekin, eta egi-tura zerradun nabarmena dute. Hona hemen honelako lesioen bereizgarriak:

Kriptek eredu zerradun nabarmena dute.

Gainazaleko epitelioak itxura mikropapilarra du.

Zelularen zitoplasman aldaketa eosinofiliko nabarmenak daude.

«Marka» edo gertakari bereizgarriena da displasia-aldaketa argiak daudela, atipiarekin eta seriazio nuklearrarekin, polipoaren maila guztietan, baita epitelioko gainazalean ere.

175


Irudia 13.- Ohiko adenoma zerraduna. Zerratze eta gainazal nabarmena

Irudia 14.- Ohiko adenoma zerraduna. Displasia atipiarekin eta seriazio nuklearrarekin

176


4.3.5 Sailkatu ezineko polipo zerradunak Diagnostiko hau saihestu beharko litzateke, baina zenbait kasutan arrazoizko ordezko diagnos-tikoa izan daiteke, lagina prozesatzean artefakturik badago, hainbat patroi gainjartzen badira edo lesioa konplexuagoa bada. Halakoetan, betiere ahal beste saiatu behar da eta gutxienez lesioa displasikoa den ala ez ezar-tzen, geroko jarrera terapeutikoei begira, sailkatu ezineko lesio zerraduna displasiarekin ala gabe terminoa erabiliz. 4.4 BESTE POLIPO BATZUK Hemen sartzen dira polipo inflamatorioak, gazteen polipoak, Peutz-Jeghers-en polipoak, Cronkhite-Canada sindromearen polipoak, kartzinoideak, lipomak, leiomiomak, GIST, etab.

Irudia 15.- Tumore kartzinoidearen adibidea. 4.4.1 Polipo minbiziduna (adenokartzinoma goiztiarra duen polipoa, pT1) Polipo mota honek adenokartzinoma inbaditzailea du; hau da, zelula neoplasikoek kolon-ondesteko paretaren azpimukosako barrualdea inbaditzen dute muscularis mucosae geruzan zehar. Bereizi egin behar dira, batetik, hori, eta bestetik, epitelio adenomatosoaren pseudoinbasioa polipo baten azpimukosa barruan, tortsio-fenomenoak direla eta, sigman askotan ikusten den moduan.

177


Irudia 16.- Adenokartzinoma goiztiarra duen polipoa (pT1). Azpimukosaren infiltrazioa.

Irudia 17.- Pseudoinbasio-fenomenoak, muki-laku handiekin ardatzean

178


pT1 tumoreak azpiestadiotan sailka daitezke, Haggitt sistemaren (lesio pedikulatuetarako) edo Kikuchi sistemaren (tumore sesiletarako) arabera. Ehuna zatikatuta edo gaizki orientatuta ba-dago, ezin da egin. Kikuchi sistema berezko muskularra badago erabil daiteke soilik.

Txosten anatomopatologikoaren diagnostikoan hauek agertu behar dute: kartzinomaren mota eta maila, inbasio baskulo-linfatikorik den ala ez, eta ertz kirurgikora arteko distantzia. Kartzinomaren maila tumorean aurkitutako maila handienarena izango da, kontuan hartu gabe inbasio-frontearen histologia. Diferentziazio eskasa duen kartzinomarik edo inbasio baskulo-linfatikorik badago, edo erresek-zio-marjina sakonera arteko distantzia 1 mm-koa edo txikiagoa bada, polipoa erauzi ondoren beste tratamendu bat egin behar dela adierazi nahi du horrek.

1. maila: azpimukosaren inba-

sioa, baina polipoaren buruan

soilik

2. maila: inbasioa polipoaren

lepora hedatu da

3. maila: pedikuluaren

edozein zatiko inbasioa 4. maila: inbasioa pedikulutik harago

doa, baina berezko muskularraren

gainean

1. irudia.- Haggitten inbasio-mailak kartzinoma polipoideetan

2. irudia. - Azpimukosaren infiltrazio-mailak Kikuchi sisteman.

sm1 sm2 sm3

179


4.5 KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA 4.5.1 Minbizi motak

Kolon-ondesteko minbizi gehienak adenokartzinomak dira. Tumore epitelialen artean, muscularis mucosaea azpimukosara arte zeharkatzen dutenak soilik hartzen dira gaiztotzat kokaleku horretan. Paneth zelula sakabanatuak, zelula neuroendokrinoak edo diferentziazio ezkatatsuko foku txikiak egotea bat dator adenokartzinomaren diagnostikoarekin. OMEk kolon eta ondesteko tumoreei buruz egindako sailkapen histologikoak hainbat azpimota histologiko ezartzen ditu kartzinomen artean:

ADENOKARTZINOMA COMEDO MOTAKO ADENOKARTZINOMA KRIBIFORMEA KARTZINOMA MEDULARRA KARTZINOMA MIKROPAPILARRA ADENOMARTZINOMA MUZINOSOA ADENOMARTZINOMA ZERRADUNA ZIGILU-ERAZTUNEKO ZELULEN KARTZINOMA KARTZINOMA ADENOEZKATATSUA ZELULA FUSIFORMEETAKO KARTZINOMA KARTZINOMA EPIDERMOIDEA KARTZINOMA EZ-DIFERENTZIATUA

Adenokartzinomak mailakatzeko, guruin-osagaiaren diferentziazioak eta proportzioak ematen dute oinarria. Horiek horrela, diferentziazio ona, ertaina edo eskasa izan dezakete. Beste au-kera bat da maila txikian (diferentziazio ona edo ertaina) edo maila handian (diferentziazio eskasa edo kartzinoma ez-diferentziatuak) sailkatzea. Guruin-osagaiaren portzentajea tumorea mailakatzeko erabil daiteke:

G1 DIFERENTZIAZIO ONA guruin-osagaia >% 95 MAILA TXIKIKOA

G2 DIFERENTZIAZIO ER-TAINA

guruin-osagaia % 50-95

MAILA TXIKIKOA

G3 DIFERENTZIAZIO ES-KASA

guruin-osagaia <% 50 MAILA HANDIKOA

G4 KARTZINOMA EZ-DIFERENTZIATUA

guruin-osagaia <% 5 MAILA HANDIKOA

Kolonean, diferentziazio oneko edo ertaineko adenokartzinoma da tumore gaizto ohikoena. Definizioz, zigilu-eraztuneko zelulen kartzinomak eta adenokartzinoma muzinosoak diferen-tziazio eskasekoen artean sartzen dira (maila handikoak). Kartzinoma medularrak ez dira dife-rentziazio eskasekoen edo ez-diferentziatuen artean sailkatu behar. Kolon-ondesteko tumore epitelialen artean kartzinoideak daude (ongi diferentziatutako neo-plasia endokrinoak) eta kartzinoide-adenokartzinoma tumore mistoak.

180


Irudia 18.- Maila txikiko adenokartzinoma.

Irudia 19.- Maila handiko adenokartzinoma.

181


4.5. TNM eta estadioak Kolon eta ondesteko minbizietan, beste sailkapen sistemek baino xehetasun gehiago ematen ditu TNMak, Dukes-enarekin bateragarria da, eta zehaztasun handiagoa ematen du pronosti-koak azpitaldeen arabera identifikatzeko. DEFINIZIOA: Tumore primarioa (T) TX Tumore primarioa ezin da ebaluatu T0 Ez dago tumore primarioaren ebidentziarik Tis In situ kartzinoma: intraepiteliala edo berezko laminaren inbasioa (1) T1 Tumoreak azpimukosa inbaditu du T2 Tumoreak berezko muskularra inbaditu du T3 Tumoreak azpiserosoa edo ondeste nahiz kolon inguruko ehun ez-peritonealizatuak

inbaditu ditu T4 Tumoreak zuzenean beste organo edo egitura batzuk inbaditu ditu eta/edo peritoneo

biszerala zulatu du T4a Tumoreak peritoneo biszerala zulatu du T4b Tumoreak zuzenean beste organo edo egitura batzuk inbaditu ditu (2) Oharrak:

(1) Tis-ak barne hartzen ditu guruineko mintz basalean (intraepiteliala) edo berezko lami-nan (intramukosoa) dauden zelula neoplasikoak, azpimukosaren barruan muscularis mucosaeren zehar hedatu ez direnak.

(2) T4b-ko zuzeneko inbasioak barne hartzen ditu beste organoak edo kolon-ondesteko segmentuak serosoan zehar inbaditzea (azterketa mikroskopiko bidez egiaztatzen da), edo, erretroperitoneoan edo peritoneo azpian kokatutako tumoreetarako, beste or-gano edo egitura batzuk zuzenean inbaditzea, berezko muskularretik harago hedatu delako. Tumorea makroskopikoki erantsita badago beste organo edo egitura batzuetara, cT4b gisa sailkatzen da. Hala ere, ez bada ikusten tumore erantsirik mikroskopikoki, pT1-3 gisa sailkatu beharko litzateke, paretako inbasio-mailaren arabera.

Nodulu erregionalak (N) NX Gongoil linfatiko erregionalak ezin dira ebaluatu N0 Ez dago metastasirik gongoil linfatiko erregionaletan N1 Metastasia dago 1-3 gongoil linfatiko erregionaletan N1a Metastasia dago 1 gongoil linfatiko erregionalean N1b Metastasia dago 2-3 gongoil linfatiko erregionaletan N1c Metakin tumoral(ak) (sateliteak) azpiserosoan edo kolon edo ondeste inguruko

ehun ez-peritonealizatuetan, baina metastasirik ez gongoil linfatiko erregionaletan (1) N2 Metastasia 4 gongoil linfatiko erregionaletan edo gehiagotan N2a Metastasia dago 4-6 gongoil linfatiko erregionaletan N2b Metastasia 7 gongoil linfatiko erregionaletan edo gehiagotan Oharra

(1) Metakin tumoralak (sateliteak) dira zelula tumoralen pilaketa edo nodulu makro nahiz mikroskopikoak, kolon eta ondeste inguruko gantz-ehunean, gongoil linfatiko erresi-dualen ebidentziarik gabe. Tumorea etenekin hedatu dela adieraz dezakete, edo zaina

182


inbaditu dela hedadura estrabaskular bidez (VI/2), edo gongoil linfatiko bat guztiz or-dezkatu dela (N1/2). Metakin tumoralak T1 edo T2 lesioetan ikusten badira, ez da T sailkapena aldatu behar, baina nodulua(k) N1c gisa informatu behar d(ir)a. Nodulua tumoreak guztiz ordezkatu duen gongoil linfatikoa dela uste bada (normalean, inguru laua dagoelako), gongoil linfatiko positibo gisa informatu behar da, ez satelite gisa, eta amaierako pN zehaztapenean aparte zenbatu behar da nodulu bakoitza, gon-goil linfatiko gisa.

Distantziako metastasia (M) M0 Ez dago distantziako metastasirik M1 Distantziako metastasia dago M1a Organo batera mugatutako metastasia (gibela, birika, obarioa, gongoil linfatiko

ez-erregionala(k)). M1b Metastasia organo batean baino gehiagoan edo peritoneoan Estadioak

Estadioa T N M Dukes MAC

0 Tis N0 M0 - -

I T1 T2

N0 N0

M0 M0

A A

A B1

IIA T3 N0 M0 B B2

IIB T4a N0 M0 B B2

IIC T4b N0 M0 B B3

IIIA T1-T2 T1

N1/N1c N2a

M0 M0

C C

C1 C

IIIB T3-T4a T2-T3 T1-T2

N1/N1c N2a N2b

M0 M0 M0

C C C

C2 C1/C2 C1

IIIC T4a T3-T4a T4b

N2a N2b N1-N2

M0 M0 M0

C C C

C2 C2 C3

IVA Edozein T Edozein N M1a - -

IVB Edozein T Edozein N M1b - - Oharra: cTNM sailkapen klinikoa da, eta pTNM sailkapen patologikoa. Tratamendu lagungarri baten

ondoren sailkatutako minbizietarako, «y» aurrizkia erabiltzen da (ypTNM). Erantzun patologiko osoa izan duten pazienteak ypT0N0cM0 dira: 0 edo I taldeko estadioaren antzekoa izan daiteke. Gaixotasunik gabeko bitarte baten ondoren berreritu diren minbizietarako «r» aurrizkia erabil-tzen da (rTNM). *Dukes B talde pronostiko onenaren (T3N0M0) eta txarrenaren (T4N0M0) konposizio bat da, Dukes C bezala (edozein TN1M0 eta edozein TN2M0). MAC Astler Coller-en sailkapen moldatua da.

5. TXOSTENAK ETA KODEKETA Garrantzitsua da arian-arian txostena hobetzen joatea, hauteman diren lesioen eta horien diagnostikoaren ebaluazio xehea eta ahal bezain eztabaidaezina eman ahal izateko. Txostenean sartu behar dira:

o Pazientearen identifikazio-datuak, eskaera-unitatea eta eskaera egin duen medikua.

183


o Nondik datorren adierazi beharko litzateke; kasu honetan, kolon-ondesteko minbizia-

ren baheketa. o Lesio guzti-guztien deskribapen xehea. o Laginaren identifikazioa. o Tamaina. o Lesio mota. o Kokalekua. o Deskribapena. o Morfologia. o Diagnostikoa.

Gaur egun azterketapean daude SNOMED kodeak, baina erabiltzen jarraituko dira; izan ere, informazio-iturri garrantzitsua dira bai anatomia patologikoan bai ospitaleko eta populazioko tumore-erregistroetan lesioak kokatu eta ebaluatzeko. Gaur egun erabiltzen diren kodeak sartu ditugu. Baliteke berrikusi behar izatea, ospitale bakoi-tzak aldaketak egin ahal izan dituelako. Lesio bakoitzaren kodeak: T eta M T67000 KOLONA, NE T67100 ITSUA T68000 ONDESTEA, NE T67995 EZKERREKO HEMIKOLONA T68010 ONDESTEKO MUKOSA T68920 ONDESTEA ETA BAGINA T68950 ONDESTEA ETA KOLON SIGMOIDEA T69000 UZKIA, NE T67010 KOLONEKO MUKOSA T67040 KOLONEKO BEREZKO MUSKULARRA T67060 APENDIZE EPIPLOIKOA T67100 ITSUA T67200 GORANZKO KOLONA T67400 ZEHARKAKO KOLONA M72040 POLIPO HIPERPLASIKOA, NE M82110 ADENOMA TUBULARRA, NE M82630 ADENOMA TUBULO-BILOTSUA, NE M82611 ADENOMA BILOTSUA, NE M74000 DISPLASIA, NE M74006 DISPLASIA ARINA, NE M74007 DISPLASIA MODERATUA, NE M74008 DISPLASIA LARRIA, NE M81402 IN SITU ADENOKARTZINOMA, NE M81403 ADENOKARTZINOMA, NE M81443 HESTEETAKO ADENOKARTZINOMA, NE M82100 POLIPO ADENOMATOSOA M82130 ADENOMA ZERRADUNA M82401 KARTZINOIDEA, NE M84803 ADENOKARTZINOMA MUZINOSOA (KOLOIDEA), NE M84903 ZIGILU-ERAZTUNEKO ZELULEN ADENOKARTZINOMA, NE M83230 ADENOMA MISTOA (Erabili polipo/adenoma zerradun sesil displasiadunerako.)

184


ANATOMIA PATOLOGIKOKO LAGUNTZA-ERRUTINAN LYNCH-EN SINDROMEA BAHETZEA KOLON-ONDESTEKO eta ENDOMETRIOKO KARTZINOMA guztietarako egiten da, zehaztutako irizpide batzuk betetzen badituzte. Horretarako, TEST IMMUNOHISTOKIMIKOAK egiten dira DNA konpontzen duten geneek kodifikatutako 4 proteinen adierazpena baloratzeko (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2). Halaber, jarduketa-algoritmo diferentzialak ezartzen dira bi kartzi-noma horietako bakoitzerako.

A. KOLONEKO KARTZINOMETARAKO, Bethesdaren lehen hiru irizpideetatik bat betetzen

badute (1-TAULA):

1. Pazientearen adina ≤ 50 urte da. 2. Kolon-ondesteko kartzinoma duten pazienteak, edozein adinekoak direla ere,

Lynch-en sindromearekin lotura duten kolon-ondesteko kartzinomak edo beste tumore batzuk badituzte, modu sinkronikoan edo metakronikoan (ikus 1-taula*)

3. Pazientearen adina < 60 urte da, eta haren kolon-ondesteko minbiziaren feno-tipo histologikoa mikrosateliteen ezegonkortasun handiarekin lotuta dago (ikus 1-taula**).

IHK EMAITZA (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2). KOM ALGORITMOA(2-TAULA)

1. NORMALA: markatzaile guztietan gordetako tindaketa nuklearra. 2. Tindaketa nuklearrik ez MLH-1ean (bakarrik, edo PMS-2rako tindake-

tarik ezarekin lotuta).

Kartzinoma esporadikoa baztertzeko (% 10 MLH-1 genearen sustatzailearen hipermetilazioagatik), B-RAF mutazioa egiten da txostena eman aurretik, eta bi emaitza atera daitezke on-dorioz:

o B-RAF mutatua. Kartzinoma esporadikoa da. Ez dira azterketa gehiago egin behar.

o Mutatu gabeko B-RAF. Azterketa gehiago egin behar dira. Adierazi txostenean: «Azterketa gehiago egitea komeni da. Pazientea genetikako kontsultara bidal-tzea aholkatzen dugu».

3. MLH-1aren tindaketa nuklearra gorde da eta ez dago tindaketa nuklea-rrik gainerako markatzaileetatik ezeinetan (MSH-2, MSH-6, PMS-2)

o Txostenean honako hau adierazi: «Azterketa gehiago egitea komeni da. Pazientea genetikako kontsultara bidaltzea ahol-katzen dugu».

185


1-TAULA:Bethesdaren irizpideak

Bethesdaren irizpideak LYNCH SINDROMEAREN baheketa (IHK/IMS) kolon-ondesteko tumoreetan

1 Kolon-ondesteko minbizi diagnostikoa duten ≤ 50 urteko pazienteak.

2 Edozein adineko pazienteak, baldin eta Lynch-en sindromearekin lotura duten kolon-ondesteko kartzinomak edo beste tumore batzuk badituzte, modu sinkronikoan edo metakronikoan (*)

3 Adinez ≤ 60 urte dituzten pazienteak, kolon-ondesteko minbizia badute, eta fenotipo histologikoa mikrosateliteen ezegonkortasun handiarekin (microsatellite-high histo-logy) lotuta badago (**)

4 ≤ 50 urterekin kolon eta ondesteko minbizia edo Lynchen sindromearekin lotutako beste tumoreren bat diagnostikatutako lehen mailako ahaide bat (gutxienez) duten pazienteak.

5 Edozein adinetan kolon eta ondesteko minbizia edo Lynchen sindromea diagnostikatu zaien lehen edo bigarren mailako 2 ahaide dituztenak.

* Barne hartzen ditu kolon eta ondesteko, endometrioko, urdaileko, obulutegiko, pan-kreako, ureterreko eta giltzurrunetako pelbiseko, traktu bilialeko eta burmuineko (glio-blastoma Turcot-en sindromean) tumoreak; bilgor-guruinetako adenoma eta Muir-Torre sindromeko keratoakantomak; eta heste meharreko kartzinoma.

** Linfozitosi intratumorala duten tumoreak, Crohn-like erreakzio linfoide peritumorala, diferentziazio muzinosoa edo zigilu-eraztuneko zeluladuna, edo medularra.

186


2-TAULA: LMAko BAHEKETA-ALGORITMOAK KOLON ETA ONDESTEKO KARTZINOMARAKO

B. ENDOMETRIOKO KARTZINOMETARAKO, irizpide hauetakoren bat betetzen badute: 1. ≤ 60 urteko pazientea. 2. Endometrioko kartzinoma duten pazienteak, edozein dela ere haien adina, ko-

loneko, obulutegiko (lotura handia zelula argiko kartzinomarekin) edo Lynchen sindromearekin lotutako beste tumore batzuk badituzte, modu sinkroniko edo metakronikoan (1-TAULAKO 2. irizpidearen baliokidea*).

IHK EMAITZA (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2). KARTZINOMA ESPORADIKORAKO AL-GORITMOA (3-TAULA)

1. NORMALA: IHK-markatzaile guztietan gordetako tindaketa nuklearra. 2. Tindaketa nuklearrik ez MLH-1ean (bakarrik, edo PMS-2rako tindaketarik eza-

rekin lotuta).

Balorazio klinikoa eta/edo azterketa gehiago egin behar dira kartzinoma esporadikoak baztertzeko (hipermetilazioa dela-eta MLH-1 sustatzen duen genea inaktibatuta dagoelako)

Txostenean, honako hau adierazi behar da: «Azterketa gehiago egitea komeni da. Pazientea genetikako kontsultara bidaltzea aholkatzen dugu».

3. MLH-1aren tindaketa nuklearra normala da eta ez dago tindaketa nuklearrik gainerako markatzaileetatik ezeinetan (MSH-2, MSH-6, PMS-2)

Lerro germinaleko azterketa genetikoa egin behar da. Txostenean ho-nako hau adierazi: «Azterketa gehiago egitea komeni da. Pazientea genetikako kontsultara bidaltzea aholkatzen dugu».

3-TAULA: LMAko BAHEKETA-ALGORITMOA ENDOMETRIOKO KARTZINOMARAKO

187


ERREFERENTZIA NAGUSIAK American Joint Committee on Cancer. Staging Manual. Arg.: Byrd, DR, Compton CC, Fritz AG, Green FL, Trotti A. Colon and Rectum. Chapter number 14. Springer, 2010 ICC (International Union Against Cancer. TNM classification of malignant tumours. Arg.: Sobin L, Gospodarowicz M, Wittekind, C. Seventh edition. Wiley-Bacwell, 2009. NHS Cancer Sreening Programme. Reporting Lesions in the National Health Service Bowel Screening Progamme. Guidelines from the Bowel Cancer Screening Programme. Pathology group. 2007. disponible en www.cancerscreening.nhs.uk. Odze R, Goldblum JR. Surgical Pathology of the GI Tract, Liver, Biliary Tract, and Pancreas. Saunders Elsevier. Second edition, 2009. Riddell RH, Peters RE, Williams GT, Sobin LH. Atlas of Tumour Pathology. Tumours of the intes-tines. In Rosai J, Sobin LH, eds. Third series. Fascicle 32 AFIP, 2003. Bosman FT, Carneiro F, Hruban RH, Theise ND, eds. WHO Classification of Tumours of the Di-gestive System. Lyon, France: IARC; 2010. Piotti KC, Yantiss RK. Sessile serrate polys of the colorectum: Pathologic features and clinical implications. In: Lewin D. Gastrointestinal Polys. Pathology Case Reviews. 2013; vol 8, number 2: 81-86. Sabela Carballal, Leticia Moreira y Francesc Balaguer. Pólipos serrados y síndrome de poliposis serrada. Cirugía Española 2013; 91(3): 141-148.

http://www.cancerscreening.nhs.uk/

188


XVIII. ERANSKINA. FAMILIAN KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAREN AURREKARIAK DI-TUZTEN PERTSONENTZAKO JARDUNBIDEAK

Lantaldea: Carlos Sola – Asistentzia Sanitarioko zuzendariordea Mari Luz Almendral: Goierri – Urola Garaiko ESI. Fidencio Bao – Barakaldo San Eloy ESIa Isabel Bilbao – Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Koordinazioa Luis Bujanda – Donostiako Unibertsitate Ospitalea Juan Carrascosa – Goierri-Urola Garaiko ESIa Carlos Enciso – Arabako Unibertsitate Ospitalea Luis Eraña – Araba Unibertsitate Ospitalea Maite Escalante – Arabako Unibertsitate Ospitalea Javier Fernández – Barrualde-Galdakaoko ESIa Inés Gil – Donostiako Unibertsitate Ospitalea Marisa Goyeneche – Bidasoko ESIa Anaiansi Hernández – Barakaldo San Eloy ESIa Jose Luis Hurtado – Arabako Eskualdea Isabel Idígoras – Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Koordinazioa Unai Martin - EHUko Soziologia Saila Eduardo Millán – Asistentzia Sanitarioko Zuzendariordetza Enrique Ojembarrena – Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea Pedro Otazua – Debagoieneko ESIa Francisco Polo – Basurtuko Unibertsitate Ospitalea Eva Zapata – Debabarreneko ESIa Leire Zubiaurre – Debabarreneko ESIa Koordinazioa: Isabel Portillo – Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Koordinazioa Aurkibidea Orrialdea

1. Sarrera 2. Familiako kideei KOM goiz detektatzeko probak agintzeko eskema orokorra 3. Familia-minbizirik izan daitekeen susmoa dagoenean Lehen Mailako Arretan jarduteko plana 5. Endoskopiako txostena: jardunbide egokiak 6. Kolonoskopia osteko jarraipena 7. Polipo zerradunak (berria 2014ko abenduan) 8. Bibliografia I. eranskina: Bahetu beharreko senideen zenbatespena II. eranskina: Bibliografikoa aztertzeko metodologia

3 5 6 10 10 15 19 21 25

189


1. Sarrera

Lan hau honako hauek ezartzeko premiari erantzuteko egin da:

1. EAErako irizpide komunak, familian kolon eta ondesteko minbiziaren aurrekariren bat dutenez informazioa eta/edo arreta eskatzen duten pertsonei arreta emateko.

2. Probak agintzeko irizpideak (gorotzetan ezkutatutako odola / kolonoskopia), familian kolon eta ondesteko minbizi-aurrekariak dituzten pertsonen arrisku mailaren arabera.

3. Aholku genetikoko kontsulta berezietara bideratzea agintzeko irizpideak. 4. Kasu guztietan kolonoskopia osteko jarraipena egiteko irizpide egokiak.

Ez dira kontuan hartu herentziazko osagairik gabeko polipo/adenomen familia-aurrekariak dituztenak, 2009ko Praktika Klinikoko Gidan agertzen direnak (Castells et al, 2009). Hala ere, hor jasotako gomendioak bete dira eta lehen zeudenak eguneratu egin dira, ebidentzia berria-goak daudelako. Taldearen ustez lehentasuna du Populazioa Bahetzeko Programan arrisku ertaineko pertsonak sartzea (50-69 urte), bahetze oportunistak saihestu eta desberdintasunak murrizteko. Dokumentu honen helburua hau da:

- Kolonoskopien egokitze-tasa handitzea - Familian aurrekariak dituztenentzako arreta hobetzea

Bertsio hau eskuragarri dagoen ebidentzia zientifikoan eta profesionalen adostasunean oinarri-tuta dago.

190


Kontuan hartu behar da Osakidetzan kolonoskopia anbulantea egiteko eskaerak 4 indikaziore-kin zerikusia dutela gaur egun:

- Populazioaren baheketa: 10.500 kolonoskopia/urte. - Baheketaren osteko jarraipena arrisku handi eta ertainekoentzat: kolonoskopien % 20

urtebetean (2.100) eta kolonoskopien % 20 3 urtetan (2.100). - Sintomatologia – Lehen Mailako Arretatik eta Digestioko espezialistek bideratutakoak. - Polipoen/minbizien jarraipena – ospitaleko zerbitzuetatik bideratutakoak (digestiboa,

kirurgia, onkologia nagusiki). - Familia-aurrekariak – aldakorra, edozein zerbitzu klinikotik eta LMAtik bideratutakoak.

(% 5 herentziazkoa eta % 26 arrisku handikoa, gaixotutako senidearekiko loturaren arabera).

Azken kasu horretan, pazienteak irizpide espezifikorik gabe bideratzen dira, funtsean, kolonos-kopia egitera, eta gehienetan ez da aurretiazko anamnesirik egiten arrisku-aurrekarien pisuari buruz. Gainera, kolon-ondesteko minbizia denez minbizi ohikoena, eta bizitza-itxaropena gero eta handiagoa denez gure ingurunean, oso litekeena da familia-aurrekariak aurkitzea. Heren-tziazko minbiziak minbizien % 5 inguru dira guztira, eta halere ez dago ebidentziarik horien-tzako bahetze-estrategia egokiak egiten direla frogatzen duenik (Pérez-Segura et al, 2011). Hain zuzen, egile horiek eskema hau proposatzen dute hari heltzeko:

191


1. irudia.- KOMen jarduteko eskema

2. Familiako kideei KOM goiz detektatzeko probak agintzeko eskema orokorra Gure kasuan, eta kontuan hartuta lantaldeak gaiaren inguruan duen eskarmentua, tartean sartzen diren erabakien zuhaitz hau laburbildu da:

a) KOM duten ahaideen adina zehaztea. b) Minbizi hereditarioa eta/edo genetikoa den zehaztea, Amsterdameko I/II edo berriku-

sitako Bethesda irizpideen arabera. c) Arrisku ertaina duten kasuetarako, kolonoskopia / SOH pauta eta hasteko adina zehaz-

tea.

192


2. irudia.- Bahetzeko algoritmo orokorra

BAHEKETA-ESTRATEGIAREN ALGORITMOA FAMILIAKO KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIAK

KOM-historia familian

Baztertu poliposia (PAF), poliposiarekin loturarik ez duen herentziazko KOMa, poliposi hiperplasikoaren sindromea

Gaixotutako gertueneko

senidearekiko ahaidetasun-maila

1. maila 2. maila 3. gradua

Gaixotutako senideen kopurua

≥2 1

Gaixotutako senideen kopurua

1

Adina diagnostikoa jasotzean

<60 urte ≥60 urte

≥2

Kolonoskopia/5 urte

(40 urterekin hasi) 2

Populazioaren baheketa SOH BI URTEAN BEHIN

(40 urterekin hasi)

Populazioaren ba-heketa SOH BI URTEAN BE-HIN

(50 urterekin hasi)

1- 1. mailako ahaideak: gurasoak, anaia-arrebak eta seme-alabak; 2. mailakoak: aitona-amonak, izeba-osabak eta ilobak; 3. maila-koak: birraitona-amonak eta lehengusuak. 2- Baheketa 40 urterekin hasi, edo gaixotutako ahaide gazteenaren diagnostikoko adina baino 10 urte lehenago (lehenbizi gertatzen dena).

193


3. Familia-minbizirik izan daitekeen susmoa dagoenean Lehen Mailako Arretan jardu-teko plana

Familiako KOM-historia edukitzeak gaixotasuna izateko arrisku handiagoa dakar, biztanleria orokorrarekin alderatuz gero, baina aldakorra da; izan ere, talde heterogeneo horretan sartzen dira arrisku ertain eta handiko banakoak, eta bereizi egin behar dira (familiako KOMaren arris-kua estratifikatzea). 3.1 Herentziazko minbiziaren susmoa (KOMen % 5) Lehenik eta behin, herentziazko eta/edo oinarri genetikoko sindromeak baztertu behar dira: adibidez, maiztasunagatik, Lynch-en sindromea, poliposi adenomatoso familiarra, MYH genea-rekin lotutako poliposia eta poliposi zerraduna. Kasu horietan guztietan, digestio-aparatuko kontsultetara bideratuko dira azterketa osoa egiteko. Kasu horiek protokolizatzeko eta jarrai-pen egokia egiteko, adierazle batzuk garatu dira. Horiei esker, hautemateko, baloratzeko eta jarraipena egiteko pauta koordinatuak aplikatu ahal izango dira Estatuko Osasun Sisteman (Serra et al, 2009). Susmorako irizpideak: Lynch-en sindromean (HNPCC), tumorean ikerketa molekularra egitea gomendatzeko:

Amsterdameko I/II motako irizpideak (irizpide guztiak bete behar dira): - Gutxienez hiru banakok izan behar dute kolon-ondesteko minbizia edo HNPCCrekin lo-

tutako tumorea (endometrioa, heste meharra, ureterra, giltzurrunetako pelbisa). - Haietako batek 1. mailako ahaidetasun-lotura du beste biekiko. - Gutxienez elkarren segidako bi belaunaldiri eragin die. - Gutxienez kasu bat diagnostikatu da 50 urte baino lehenago. - Poliposi adenomatoso familiarreko diagnostikoa baztertu da. - Neoplasiak histologia bidez egiaztatu dira. Bethesda irizpide berrikusiak (irizpideetako bat bete behar da): - Kolon-ondesteko minbizia, 50 urte bete aurretik diagnostikatua. Proposatzen da azter-

keta histokimikoak egitea < 60 urte dituztenen kasuan. - Kolon-ondesteko minbizi sinkroniko edo metakronikoa edo kolon-ondesteko minbizia

eta HNPCC*-rekin lotura duen tumore bat, edozein dela ere adina. - Kolon-ondesteko minbizia, eta MSI-H** duen tumore-histologia, 60 urte bete aurretik

diagnostikatua. - Kolon-ondesteko minbizia, eta 50 urte bete aurretik HNPCCrekin lotutako tumorea

diagnostikatu zaion lehen mailako ahaide bat edo gehiago. - Kolon-ondesteko minbizia, HNPCCrekin lotutako tumorea (izan) duten bigarren mai-

lako bi ahaide edo gehiago, edozein dela ere diagnostikoaren adina. * HNPCCrekin lotutako tumoreak: kolon-ondestekoa, heste meharrekoa, urdailekoa, pan-kreakoa, behazunbideetakoa, endometriokoa, obulutegikoa, ureterrekoa, giltzurrunetako pelbisekoa, SNC (normalean gliomak; Turcot-en sindromea), azalekoa (bilgor-adenomak eta keratoakantomak; Muir-Torre sindromea). ** Linfozito infiltratzaileak tumorean, Crohn-like erreakzioa, diferentziazio muzinosoa, zi-gilu-eraztuneko zeluladuna edo medularra.

194


Poliposi adenomatosoaren susmoa. Oro har, > 10 polipo diagnostikatuta dituen pazientea izaten da. Poliposi zerradun/hiperplasikoko sindromearen susmoa

Osasunaren Mundu Erakundearen azken sailkapenaren arabera (OME, 2010), entitate hori diagnostikatzeko ezaugarritzat hartzen da aurkikuntza hauetako edozein: a) 5 po-lipo hiperplasiko (PH) baino gehiago egotea kolon sigmoidearekiko proximalak, eta ho-rietako bi 1 cm-tik gorakoa izatea; b) norbaitek kolon sigmoidearekiko proximal dau-den polipo hiperplasikoak (edozein kopurutan) eta polipo hiperplasikoa duen lehen mailako ahaide bat izatea; edo c) > 20 polipo hiperplasiko edukitzea (edozein tamaina-takoak) kolon guztian zehar sakabanatuta.

3.2 Herentziazkoa/genetikoa ez den familia-minbiziaren susmoa (% 26). Lehen eta bigarren mailako ahaideak soilik hartuko dira kontuan (Taylor et al, 2010) 2. irudiko eskemari jarraikiz. 1. KOMaren diagnostikoaren adina 2. KOMez gaixotutako ahaideen kopurua Lehen mailako ahaideak: gurasoak, anaia-arrebak, seme-alabak Bigarren mailako ahaideak: aitona-amonak, izeba-osabak, ilobak Hirugarren mailako ahaideak: lehengusuak, birraitona-amonak Lehen Mailako Arretatik kolonoskopia aginduko da, baldin eta 1. mailako ahaide bat badute < 60 urteko diagnostiko-adinarekin edo 2. mailako bi ahaide badituzte > 60 urteko diagnostiko-adinarekin. 40 urterekin hasiko da, edo kasu indizea baino 10 urte lehenago. Lehen Mailako Arretatik SOH egitea aginduko da, baldin eta 1. mailako ahaide bat badute >60 urteko diagnostiko-adinarekin edo 2. mailako bi ahaide, 40 urtetik aurrera. Populazioa bahetzeko SOHa gainerako kasu guztietan agindu behar da (% 69). SIGN gidaliburuak (2011) hainbat kategoria proposatzen ditu, gaixotutako ahaideen maila eta kopurua kontuan harturik. Herentziazkoak ez diren kasuetarako, bahetzen hasteko adina ez litzateke izan beharko 50 urtetik beherakoa bahetzeko prozedura kolonoskopia bada, eta 75 urterekin amaiera eman beharko litzaioke. Gida horretan, halaber, pauta bat ematen da arrisku handiko kasuetan jarraitzeko; hau da, gure ingurunean KOM-arrisku handiko kontsulte-tan baloratu behar diren kasuetarako.

195


4. Pazienteak kolonoskopia egiteko bideratzea

AHAIDE BATEK KOLONOSKOPIA ESKATZEKO BALDINTZAK (PILOTATZEKO PROPOSAMENA) KOLONOSKOPIA ESKAERA:

KOM DUEN < 60 URTEKO LEHEN MAILAKO* AHAIDE BAT

LEHEN MAILAKO BI AHAIDE, EDOZEIN ADINEKOAK

*Lehen mailakoa: gurasoak, seme-alabak.

*Bigarren mailakoa: aitona-amonak, izeba-osabak, bilobak.

Familiako medikua: Osasun-zentroa:

Pazientearen izen-abizenak:

Adina: OSPITALEKO IKK/HK:

Telefonoak (finkoa/mugikorra):

Alergiak: Antiagregatzailerik edo sintromik hartzen duzu?

Eskaera-data:

Zer ahaidek izan dute koloneko minbizia eta zer adinetan?

Aurrez kolonoskopiarik egin duzu? BAI □ EZ □

Azken kolonoskopiaren data (erantsi kolonoskopiaren eta anatomia patologikoko txostena):

Aurkitutako lesioak - dagokiona adierazi:

□ Lehen kolonoskopia 40 urterekin. Aurkikuntzak:

□ Ondorengo kolonoskopiak. Adina eta aurkikuntzak:

□ Aurreko kolonoskopia normala

5 urtera errepikatu

Erantsi (nahitaez):

- Kolonoskopiarako baimen informatua, beteta eta medikuak eta pazienteak sinatuta. - Pazienteari kolonoskopiarako prestakina ematea (Citrafleet edo Moviprep), prestaki-

nari buruzko informazioarekin eta probaren ordurako egokituta. Bidali barne-postaz hona:

Digestio-aparatuko Endoskopien Idazkaritza

2.5. Endoskopiako txostena: jardunbide egokiak

Endoskopiako txostenaren kalitatea eztabaidaezineko ebaluazio-tresnatzat jotzen da, eta ho-nako hauek jaso behar dira bertan: agindua, prestaketaren kalitatea, intubazio zekala, egin-dako miaketa, teknika mota, erretiratu arte igaro den denbora, erauzitako polipoak (kopurua, neurria eta morfologia) eta berehalako konplikazioak.

196


Baheketako Kolonoskopiari buruzko Praktika Klinikoko Gidan (Jover, 2011) zehaztutako para-metroei jarraitu behar zaie, eta irudiak txerta daitezela proposatzen da. Minbizia bahetzeko estatuko sareak irizpide horiek onetsi zituen 2012an, eta lantalde bat sortuko da ildo horretan aurrera egiteko (http://www.cribadocancer.eus).

6. Kolonoskopia osteko lesioen jarraipena Bilaketa bibliografikoa egin zen, aztertzeko ea tarteko arriskua duten biztanleen baheketaren antzeko jarraipena egin beharko litzatekeen kolonoskopia osteko jarraipenean ere, familian aurrekaririk egonez gero (herentziazko kasuak bazter utzita). Kontsulta-gida eguneratuenek (Europakoa, 2010; SIGN, 2011; Zeelanda Berrikoa, 2012) ez dute proposatzen jarraipen desberdindurik kasu horietan kolonoskopietan aurkitutako adenometa-rako; izan ere, kopuruaren, tamainaren, morfologiaren eta displasia-mailaren araberakoa da etorkizunean KOM garatzeko arriskua. Eskema orokorra 2. eta 3. irudian azaltzen da. Jarraipeneko kolonoskopia agintzean 3 faktore hartu behar dira kontuan:

a) Lotutako komorbilitatea b) Ager daitezkeen konplikazioak c) Pazientearen adina. Kontuz aritu behar da 75 urtetik aurrera, arrisku handiagoak dau-

denez.

Kolonoskopia osteko jarraipenaren helburua da lesio metakronikoak (% 30-40) goiz hautema-tea eta bitarteko minbizia gutxitzea (% 2-8).

197


11 3. irudia.- KOM diagnostikoa

Kolon-ondesteko adenoma Polipektomia endoskopikoa

Kartzinoma inbaditzai-lea

pT1 estadioa eta pronostiko onerako

irizpideak 1

Adenoma sesila eta tamaina handikoa 3

Kirurgia Kolonoskopia +

biopsiak

3 hilabetera 2

Kolonoskopia +

biopsiak 3-6 hilabetera

Kolonoskopia osoa eta prestaketa egokia

Jarraitu Europako Gidari

bai

bai

ez

ez bai

ez

1 Pronostiko onerako irizpideak: erresekzio-marjina askea, diferentziazio oneko edo ertaineko kartzi-noma eta inbasio baskular eta linfatikorik ez 2 Polipo sesilen kasuan, kontuan hartu behar da erresekzio kirurgiko segmentarioa 3 Funtsean, erresekzio zatikatua behar dutenak

198


Baheketa-sarean Europako Gidari jarraitzeko proposamena egiten dute, eta arrisku txikiko aurkikuntzan 5 urtera SOH egitea, baldin eta lehen kolonoskopia behar bezala egin bada, gidak argitu moduan. Honako hauek dira kalitate-irizpide garrantzitsuenak: kolonaren garbitasuna, intubazio zekala eta aurkitutako polipo guztien erauzketa. 4. irudia.- Adenomen jarraipena

Edozein tamainako 10 adenoma baino gehiago daudenean: KOLONOSKOPIA 3 URTE BAINO LEHENAGO ERREPIKATZEA ETA SINDROME POLIPOSIKO FAMI-

LIARRA BAZTERTZEA

Edozein tamainako 10 adenoma baino gehiago – Bidali digestiboko kontsultara / KOM-arrisku handiko kontsultara.

SEGUIMIENTO TRAS EXTIRPACIÓN DE ADENOMAS. UE 2010

COLONOSCOPIA1

RIESGO MEDIO

3-4 ADENOMAS PEQUEÑOSÓ AL MENOS UN PÓLIPO ≥ 10 mm

Y < 20 mmÓ ADENOMA VELLOSO

Ó DISPLASIA DE ALTO GRADO2

BAJO RIESGO

1-2 ADENOMAS Y AMBOS PEQUEÑOS

( < 10 mm)Y TUBULARES Y DISPLASIA DE

BAJO GRADO2

ALTO RIESGO

≥ 5 ADENOMAS PEQUEÑOSO AL MENOS UNO ≥ 20 mm

AB C

3 años 1 AÑO4

Dependiendo resultado

- COLONOSCOPIA NEGATIVA ~ COLONO 5 AÑOS-2 COLONOS NEGATIVAS ~ VOLVER A CRIBADO- ABR Y RIESGO MEDIO ~ COLONO 3 AÑOS- AAR ~ COLONO ≤ 1 AÑO

Dependiendo resultado

- COLONO NEGATIVA, ABR, Y RIESGO MEDIO ~ COLONO 3 AÑOS

- 2 COLONOS NEGATIVAS ~ COLONOEN 5 AÑOS

- AAR ~ COLONO al 1 AÑO

1- LA COLONOSCOPIA DEBE DE SER COMPLETA PARA ASIGNAR EL RIESGO.2- CRITERIOS ADICIONALES DEL FACULTATIVO.3- OTRAS CONSIDERACIONES: EDAD, HRA FAMILIAR, LIMPIEZA COLONICA Y EN EXTENCIÓN DE LA EXPLORACION4- COLONOSCOPIA CONFIRMACIÓN EN BUSQUEDA DE LESIONES PERDIDAS

Rutina cribado3

SOH en 5 años

199


Uzkian mikropolipo hiperplasikoak badaude / kolonoskopia normala bada: 10 URTERA SOH PROBA ERREPIKATU.

> 1 cm-ko polipo zerraduna, angelu esplenikoarekiko proximala: KOLONOSKOPIA 3 URTERA ERREPIKATZEA (kasu horiek arrisku ertaineko adenomatzat jo behar dira. JARRAIPENEKO KOLONOSKOPIA AGINTZEKO IRIZPIDEAK Endoskopiako Unitateek lesioen jarraipenerako pautak eman behar dituzte, lesioen eta endos-kopiako txostenean bertan proposatutako gomendioen arabera, anatomia patologikoa balo-ratu eta gero. Unitateak zehaztutako profesionalek egin dezakete hori, aurrez aurrekoak ez diren kontsulten bidez. Jarraipenerako emandako arauak jasotzen dituen «behin betiko kolonoskopia-txostena»ren bidez, Lehen Mailako Arretako medikuak, gehienetan hark egingo baitie jarraipena pazienteei, txostena emango die eta banan-banan azalduko die jarraipenerako pauta. Proposatzen da, jarraipenerako kolonoskopia horiek eskatzeko, parametro hauek jasotzen dituzten interkontsulta-agiri batzuetan egin ahal izatea eskaera (Lehen Mailako Arretako Uni-tatearen eta ospitaleen artean pilotatu):

200


POLIPOAK DITUZTEN PAZIENTEEN KONTROLEKO KOLONOSKOPIA EGITEKO ESKAERA (pilo-tatu) AURRETIAZKOAK Familiako medikua: Osasun-zentroa:

Pazientearen izen-abizenak:

Ospitaleko NH:

Telefonoak (finkoa/mugikorra):

Alergiak: Antiagregatzailerik edo sintromik hartzen duzu?

Eskaera-data:

Azken kolonoskopiaren data (erantsi kolonoskopiaren eta anatomia patologikoko txostena):

Aurkitutako lesioak - dagokiona adierazi:

□ Arrisku handiko adenoma (≥ 5 adenoma txiki edo gutxienez bat ≥20 mm-koa)

Urtebetera errepikatu

□ Adenoma ertaineko adenoma (2-4 adenoma txiki edo ≥10 mm-ko bat edo osagai bi-lotsua edo maila handiko displasia)

Hiru urtera errepikatu

□ Arrisku txikiko adenoma (1 edo 2 polipo, < 10mm-koak, tubularrak, maila txikiko dis-plasiarekin) - baheketara itzuli: TSOH 5 urte barru

Erantsi (nahitaez):

Kolonoskopiarako baimen informatua, beteta eta medikuak eta pazienteak sinatuta. Pazienteari kolonoskopiarako prestakina ematea (Citrafleet edo Moviprep), prestaki-

nari buruzko informazioarekin batera. Bidali barne-postaz hona:

Digestio-aparatuko Endoskopien Idazkaritza

201


LESIO ZERRADUNAK DAUDENEAN JARDUTEKO PAUTAK (2014ko abenduan eguneratuta) DEFINIZIOA:

Histologikoki, halakoen bereizgarria da kripta barruko zelula-geruzan tolesturak ager-tzen dituztela, zelula-apoptosiaren alterazioekiko bigarren mailan. SAILKAPENA Polipo hiperplasikoak (PH)

Polipo zerradun sesila (PZS) Ohiko adenoma zerraduna (OAZ) Poliposi zerraduneko sindromea (SPS)

Polipo hiperplasikoak (PH):

Lesio zerradun gehienak dira honelakoak (% 80-90). Endoskopian oso ohikoak dira lesio hauek. Identifikatzeko, gutxi goratutako lesioak dira, eskuarki < 5 mm-koak, zurbilak edo zurix-kak, edo inguruko mukosaren antzeko kolorekoak. Ugariak izan ohi dira eta nagusiki uzkian eta kolon sigmoidean aurki daitezke. «Zerra-hortz» itxurako zelula-aldaketek kriptaren goiko eta erdiko zatiari eragiten diote soilik. Hiru azpimota histologiko bereiz daitezke: mikrobesikularra, zelula kaliziformetan ugaria eta muzinatan eskasa. Azpimota mikrobesikularra gaiztotzeko arrisku handiagoarekin lotu da; hala ere, gaur egungo datuak eztabaidagarriak dira eta ez dago justifikatuta bereizketa histologikoa egitea. Polipo zerradun sesila (PZS)

Lesio zerradun ohikoena da (% 15-20), polipo hiperplasikoen ondoren, eta kartzinoge-nesiaren bide zerradunean lesio aurreneoplasiko garrantzitsuena dela uste da. Endoskopikoki, lesio lauen edo gutxi goratutako lesioen gisan ageri dira; 5 mm-tik gorakoak izaten dira, norma-lean muki-geruza batez estalita daude, eta eskuineko kolonean agertu ohi dira. Zaila gerta dai-teke horiek identifikatzea. Histologikoki, kriptak dilatazioa eta hazkunde desordenatua ager-tzen du. Polipo hiperplasikoetan ez bezala, zerra-hortzak beheko zatian agertzen dira. Kriptak muscularis mucosae geruzaren paralelo hazten dira, T alderantzikatu edo L formarekin. Ohiko adenoma zerraduna (OAZ)

Ez da oso ohikoa (% 1-6), normalean pedikulatua izaten da eta ezkerreko kolonean aurkitu ohi da. Lesio horiek tipifikatzeko orduan, aldakortasun handia egoten da behatzaileen artean, eta ez da ezohikoa «second look» delakoan berriz sailkatzea. Bestalde, aldaketa adenomatosoak di-tuzten lesio zerradun mistoak daude, eta horrek zailago bihurtzen du halakoak tipifikatzea. Jarraipenari dagokionez, adenomatzat hartzen dira. Poliposi zerraduneko sindromea (SPS).

Gaur egun diagnostikoa sindromikoki egiten da, irizpide kliniko endoskopikoetan oina-rrituta. OMEren definizioaren arabera, irizpide hauetakoren bat egoteak ezartzen du SPSren diagnostikoa:

202


a. Sigmarekiko proximal dauden 5 polipo zerradun edukitzea gutxienez, eta horietako 2 10 mm-koak edo handiagoak izatea. b. Kolon sigmoidearekiko proximal dauden polipo zerradunak edukitzea, edozein kopurutan, eta lehen mailako ahaideen artean SPS aurrekariak izatea (gurasoak, anai-arrebak, seme-alabak). c. 20 polipo zerradun baino gehiago edukitzea, edozein tamainakoak, kolonean zehar sakaba-natuta.

SPSren ezaugarri nagusia da polipo zerradun ugari agertzen dituela, eta badakigu ko-lon-ondesteko minbizia garatzeko joera duela. Ez da ezagutzen benetako intzidentzia, baina populazioan sigmoidoskopia bidez egindako baheketa-azterketek 1/3,000 sigmoidoskopiako intzidentzia zenbatesten dute. Gorozkietan ezkutatutako odol bidezko baheketan, positiboen intzidentzia 1/151 eta 1/294 artean dagoela zenbatesten da. Poliposi adenomatoso familia-rrean ez bezala, ez dago lesio gastroduodenalak edo kolonaz kanpoko neoplasiak izateko arrisku handiagoa. SPSren diagnostikoa berantiarragoa izan ohi da poliposi adenomatoso fami-liarrarekin alderatuz gero, 50-60 urte bitartean. Frogatuta dago lotura duela tabakoa erretzeko ohiturarekin.

Gaur egun, ez dira ezagutzen tartean dauden alterazio genetikoak, baina agerikoa da agregazio familiarra. Hala, SPS duten pazienteen % 50ek ere dute KOM-historia familian, eta lehen mailako ahaideek KOM izateko arriskua biztanleria orokorrarena halako 5 da. SPSren maneiua enpirikoa da eta barne hartzen ditu polipoen erresekzioa, zaintza endoskopi-koa eta aholku genetikoa egitea. KOMa aurkitzen bada, gomendatzen da erabateko kolektomia eta anastomosi ileorrektala egitea. Kirurgiaren ostean, 6-12 hilero zaintzako errektoskopiak egitea gomendatzen da, ondesteko muinoia baloratzeko. Hainbat polipo gisa agertzen bada, erresekzio endoskopiko osoa egiteko aukeraren araberakoa izango da jarrera. Egin badaiteke, gomendatzen da 1-2 urtero zaintzako endoskopiak egitea, eta polipo guztien erresekzioa egitea, edo gutxienez > 3-5 mm neurtzen dutenenak. Aldiz, polipoak ezin badira erauzi tamaina edo kopurua dela eta, edo ezin bazaie egin jarraipen endoskopiko egokia, kontuan hartu behar da erabateko kolektomia eta anastomosi ileorrektala egiteko aukera. Ahaideen KOM arriskuarekin lotuta, gomendatzen da lehen mailako ahaide guztiei egitea ba-hetzeko kolonoskopiak (gurasoak, anaia-arrebak, seme-alabak), 35-40 urtetatik aurrera edo kasu gazteena baino 5 urte lehenago. Gomendatzen da zaintzako endoskopiak egitea 5 urtero, eta bitarte horiek aldatzea polipoak hautemanez gero. LESIO ZERRADUNEN ZAINTZARAKO BITARTEAK

HISTOLOGIA TAMAINA KOPURUA KOKAPENA URTE TARTEA

Polipo hiperplasikoak <10 MM EDOZEIN ONDESTEA-SIGMA 10


< 10 MM EDOZEIN EDOZEIN 5


>=10 MM EDOZEIN EDOZEIN 3

Polipo zerradun sesila DISPLASIARE-KIN


Ohiko polipo zerra-duna


203


Poliposi zerraduneko sindromea



OMEren irizpideen arabera

1

SPS DIAGNOSTIKOA DUTEN PAZIENTEEN SENIDEEI JARRAIPENA EGITEA.

Poliposi zerraduneko sindromea duten pazienteen senideen kasuan, 35-45 urterekin hasten da jarraipena, edo kasu gazteenaren adina baino 5 urte lehenago, eta 5 urteko bitarteak uzten dira.

I. eranskina – Bahetu beharreko ahaide kopurua zenbatestea

EAEn ez dugu aholkuaren / detekzio goiztiarraren estrategia bidez jomuga ditugun ahaideen erregistrorik, beraz, 2010eko baheketa datuetatik abiatuta zenbatetsi dira (2010/01/01etik 2010/12/31 bitartean hautemandako minbiziak eta EUSTAT eta INE taulak. Azken ume kopu-ruen taulak, errolda historikoak eta errolda. 1. eta 2. tauletan, diagnostikatu den KOM kasu bakoitzaren ahaide kopurua baloratu daiteke. BAHETZEKO ADINEAN DAUDEN PERTSONEK IZANGO DUTEN ANAIA-ARREBEN KOPURUA, 2010. URTERAKO ZENBATESPENA (ANAIA-ARREBEN ORRIA):

- Lehenbizi, haien jaiotza-urtea zenbatesten da (B zutabea) - Urte bakoitzeko jaiotzen protagonista izandako amen belaunaldi nagusia identifikatzen

da, eta ama protagonista horiek izandako azken umeen kopurua zenbatesten da (C zu-tabea).

- Zuzenketa egiten da, ondorengorik izan ez zuten amak barruan ez sartzeko (D zuta-bea).

- 1 kentzen zaio, zenbat anaia-arreba izango lituzkeen jakiteko (E zutabea). - Hilkortasuneko zuzentzailea aplikatzen da (kohorte bakoitzean – adib. 1960, 1959…–

jaio zirenen artetik 2010ean bizirik geratzen direnak) (F eta G zutabeak). - Migrazioko zuzentzailea aplikatzen da (zenbatetsitakoaren arabera, adin horiek dituz-

tenen % 40 beste autonomia-erkidego batekoak dira eta haien anaia-arreben erdiek soilik migratu zuten haiekin batera), eta adin bakoitzeko paziente bakoitzak bizirik di-tuen anai-arreben kopurua lortzen da (H zutabea).

- Batezbesteko haztatuak (H zutabearen amaiera) adierazten du zenbat anai-arreba ba-loratu beharko diren batez beste (0,99 anai-arreba bizirik EAEn, batez beste, bahetzeko adinean dagoen paziente bakoitzeko).

- K eta L zutabeak adibideak dira, eta adierazten dute zenbat anai-arreba baloratu be-harko liratekeen 2010ean, baheketan kolon-ondesteko minbizia hauteman eta gero (zenbatetsitakoaren arabera, gutxi gorabehera 268 anaia-arreba aztertu beharko li-rateke data horretan hautemandako 282 minbizietarako).

204


1. taula.- Anaia-arreben kopuruaren zenbatespena A B C D E F G H I J K L

2010

edades

de

cribado

año

nacimi

ento

Generación de

mujeres

protagonistas

de la natalidad

en ese

momento Hermanos

corrector

mortalidad

Número de

hermanos vivo

por paciente

Población

total

casos

cáncer

2010

nº de

hermanos a

los que valorar

50 1960 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 33868 36429,8632 2 2,15128518

51 1959 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 32664 35134,7895 6 6,45385553

52 1958 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 32209 34645,3721 6 6,45385553

53 1957 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,69278134 1,29881943 1,03905554 30742 31942,6455 3 3,11716663

54 1956 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,69278134 1,29881943 1,03905554 29559 30713,4428 7 7,27338881

55 1955 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,69278134 1,26884178 1,01507342 28449 28877,8238 12 12,1808811

56 1954 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,69278134 1,26884178 1,01507342 28423 28851,4319 10 10,1507342

57 1953 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 28212 27628,8814 11 10,7726391

58 1952 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 26539 25990,4609 14 13,7106316

59 1951 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 26975 26417,4492 13 12,7313008

60 1950 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,66838725 1,20205459 0,96164367 27644 26583,6777 12 11,5397241

61 1949 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,66838725 1,20205459 0,96164367 28368 27279,9077 17 16,3479425

62 1948 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 26194 23913,8962 27 24,6497365

63 1947 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 25644 23411,772 18 16,4331577

64 1946 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 26290 24001,5398 13 11,8683917

65 1945 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 24668 23297,373 18 16,9998668

66 1944 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 23630 22317,0473 21 19,8331779

67 1943 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 20075 18959,5736 27 25,4998002

68 1942 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,60070295 1,11758431 0,89406745 19020 17005,1629 29 25,927956

69 1941 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,60070295 1,11758431 0,89406745 21034 18805,8147 16 14,3050792

540207 532207,925 282 268

Media

ponderada 0,98519257 (promedio de hermanos vivos en la CAPV por cada persona cribada)

corrector de migraciones, estimamos 0,40 son de

fuera CAV y de estos 50% de sus hermanos vive en

la CAV, por 0,8 (primer ajuste)Aviso: infraestimamos porque es la descendencia media

del total de mujeres, se aplica un corrector de 1,11

porque estimamos que el 10% no tienen hijos

205


BAHETZEKO ADINEAN DAUDEN PERTSONEK IZANGO DUTEN SEME-ALABEN KOPURUA, 2010. URTERAKO ZENBATESPENA (2. taula)

- Lehenbizi, haien jaiotza-urtea zenbatesten da (B zutabea). - Azken ume kopurua zenbatesten da, jaiotza-urtearen arabera (zenbatespen bera egi-

ten da gizon nahiz emakumeentzat) (C zutabea). - Ama izateko batez besteko adina zenbatesten da (D zutabea) eta zer urteri dagokion

kalkulatzen da (E zutabea). - Hilkortasuneko zuzentzailea zenbatesteko, 2010ean adin horrekin bizirik daudenen

kopurua zati jaio zireneko urtean izandako jaiotzen kopurua egiten da (K zutabea). - Zuzentzailea aplikatzen da eta 2010ean EAEn bizirik dauden seme-alaben kopurua

emango du, milako (L zutabea). - Batez besteko haztatua egiten da (N zutabearen amaiera): EAEn 1,7 seme-alaba bizirik

bahetutako pertsona bakoitzeko. - O zutabean bizirik dauden seme-alaben batez besteko adinak agertzen dira. - Taularen behealdean, bizirik dauden seme-alaba horien banaketa zenbatetsi da, adina-

ren arabera. - Adibidez gisa, zenbatetsi da zenbat seme-alaba izango zituzten bizirik 2010eko baheke-

tan minbiziaz diagnostikatutako pazienteek (R eta S zutabeak). Zenbatetsitakoaren arabera, bizirik 496 seme-alaba dituzte diagnostikatutako 282 kasuek (gutxi gorabe-hera 1,76 seme-alaba kasu bakoitzeko, eta 34,5 urtekoa batez beste).

Kalkuluak bi faktore hauetarako egokitu beharko lirateke: zer adinetan izan duen minbizia le-hen mailako ahaideak, eta 60 urtetik beherako kasuetan herentziazko arriskua baztertzeko bide emango duten azterketa histokimikoak egiteko aukera.

206


2. taula.- Seme-alaben kopuruaren zenbatespena

A B C D E F K L M N O P Q R S T U

2010

edad

es de

criba

do

año nacimiento

del hipotético

paciente

Descendenc

ia final:

número de

hijos por

cada 1000

mujeres

según año

nacimiento

de la mujer

Edad

media a

la

maternid

ad

Año medio

a la

maternidad

Asignamo

s el

corrector

de

mortalida

d dela

generació

n de:

Corrector

de

mortalidad

Número de

hijos vivos y

en la CAPV por

cada 1000

personas

Personas en

2010 por edad

Edad

media a

2010

casos

cáncer

2010

nºhijos

vivos

edad

media a

2010

50 1960 1.566,60 27,76 1.988 1.986 0,990199 1551,244784 34087 52877,28096 22 1.175.991 2 3,10 22,24 69,00

51 1959 1.566,60 27,76 1.987 1.986 0,990199 1551,244784 32811 50897,89262 23 1.182.867 6 9,31 23,24 216,31

52 1958 1.566,60 27,76 1.986 1.986 0,990199 1551,244784 32390 50244,81856 24 1.217.934 6 9,31 24,24 225,61

53 1957 1.566,60 27,76 1.985 1.986 0,990199 1551,244784 30802 47781,44184 25 1.206.004 3 4,65 25,24 117,46

54 1956 1.566,60 27,76 1.984 1.986 0,990199 1551,244784 29722 46106,09748 26 1.209.824 7 10,86 26,24 284,93

55 1955 1.845,41 27,14 1.982 1.981 0,915741 1689,921096 28527 48208,37911 28 1.343.085 12 20,28 27,86 564,97

56 1954 1.845,41 27,14 1.981 1.981 0,915741 1689,921096 28495 48154,30163 29 1.389.733 10 16,90 28,86 487,71

57 1953 1.845,41 27,14 1.980 1.981 0,915741 1689,921096 28348 47905,88323 30 1.430.470 43 11 18,59 29,86 555,07

58 1952 1.845,41 27,14 1.979 1.981 0,915741 1689,921096 26651 45038,08713 31 1.389.875 14 23,66 30,86 730,11

59 1951 1.845,41 27,14 1.978 1.976 0,830431 1532,488688 27013 41397,11692 32 1.318.912 13 19,92 31,86 634,73

60 1950 2.204,08 27,61 1.978 1.976 0,830431 1830,340034 27796 50876,1316 32 1.647.878 12 21,96 32,39 711,42

61 1949 2.204,08 27,61 1.977 1.976 0,830431 1830,340034 28462 52095,13806 33 1.739.457 17 31,12 33,39 1.038,96

62 1948 2.204,08 27,61 1.976 1.976 0,830431 1830,340034 26238 48024,46182 34 1.651.561 27 49,42 34,39 1.699,53

63 1947 2.204,08 27,61 1.975 1.976 0,830431 1830,340034 25698 47036,07821 35 1.664.607 31 18 32,95 35,39 1.165,96

64 1946 2.204,08 27,61 1.974 1.976 0,830431 1830,340034 26195 47945,7572 36 1.744.746 13 23,79 36,39 865,88

65 1945 2.419,02 28,31 1.973 1.971 0,745121 1802,463271 24757 44623,58321 37 1.637.239 18 32,44 36,69 1.190,38

66 1944 2.419,02 28,31 1.972 1.971 0,745121 1802,463271 23708 42732,79924 38 1.610.599 21 37,85 37,69 1.426,63

67 1943 2.419,02 28,31 1.971 1.971 0,745121 1802,463271 20096 36222,3019 39 1.401.441 27 48,67 38,69 1.882,91

68 1942 2.419,02 28,31 1.970 1.971 0,745121 1802,463271 19116 34455,8879 40 1.367.554 22 29 52,27 39,69 2.074,65

69 1941 2.419,02 28,31 1.969 1.971 0,745121 1802,463271 20964 37786,84002 41 1.537.547 4 16 28,84 40,69 1.173,48

Media 1710,62068 541876 920410,2787 28867324 100 282 495,89 34,52 17.115,70

Media ponderada hijos1,69856255

Estimando que la probabilidad de prueba positiva es igual en todas las edades

=< 30 años 43%

31-35 31%

36-40 22%

> 40 4%

1,76 Media ponderada de hijos vivos entre los diagnosticados de cáncer tras cribado en 2010

495,9 Nº de hijos vivos de los pacientes dx de CCR epor cribado en 2010

34,5 Edad media ponderada de los hijos que tendrían los dx de CCR por cribado en 2010

207


II. ERANSKINA – Berrikusketa bibliografikorako metodoa Metodologia:

Honako hauek ezarri ziren erreferentzia-gida gisa: Europar Batasuneko 2010eko Gida (2008ko abendura arteko berrikusketa bibliografikoa egiten du) eta Kolon-ondesteko minbizia prebenitzeko 2009ko gida (2008ko urrira arteko berrikusketa biblio-grafikoa). Beraz, berrikusketa osatzeko 2009tik aurrerako artikuluak bilatu ziren datu-base hauetan: Embase, Medline, Coch-rane, Health Technology Assessment, ACP Journal Club eta NHS Economic Evaluation Database. Horrez gain, elkarte zientifiko nagusien web-orrietan ere bilaketak egin ziren.

Datu-baseetan bilaketa egiteko estrategia (OVID): Datu-basea: Embase <1980 to 2011 Week 35> Bilaketa-estrategia: -------------------------------------------------------------------------------- 1 colon adenocarcinoma/ or colon carcinogenesis/ or colon cancer/ or colon carcinoma/ or colon adenoma/ (54022) 2 rectum cancer/ or rectum carcinoma/ or rectum adenoma/ (19998) 3 colorectal tumor/ or colorectal adenoma/ or colorectal carcinoma/ or colorectal cancer/ (78593) 4 screening/ or cancer screening/ (100106) 5 disease surveillance/ or sentinel surveillance/ or SURVEILLANCE.mp. (110680) 6 FOLLOW-UP.mp. (801852) 7 FAMILY.mp. (616638) 8 1 or 2 or 3 (139300) 9 5 or 6 (900619) 10 4 and 7 and 8 and 9 (338) 11 limit 10 to yr="2009 - 2012" (114) 12 from 11 keep 9,15-19,22-25,43,45-48,50,52,54,68-69,73,96,99-100 (24) *************************** Datu-basea: Ovid MEDLINE(R) <1948 to August Week 4 2011> Bilaketa-estrategia: -------------------------------------------------------------------------------- 1 Adenoma/ or adenoma.mp. (63784) 2 neoplas$.mp. (1922523) 3 colon.mp. or Colon/ (127860) 4 rectum.mp. or Rectum/ (46035) 5 rectal.mp. (76396) 6 colorectal.mp. (74020) 7 cancer.mp. or Neoplasms/ (920249) 8 1 or 2 or 7 (2044286) 9 3 or 4 or 5 or 6 (251948) 10 8 and 9 (146805) 11 Rectal Neoplasms/ (30793) 12 Colonic Neoplasms/ (54156) 13 Colorectal Neoplasms/ (44359) 14 10 or 11 or 12 or 13 (159386) 15 screening.mp. (296388) 16 Family/ or family.mp. (590459) 17 familial.mp. (78411) 18 16 or 17 (646978) 19 follow-up.mp. (733229) 20 Population Surveillance/ or surveillance.mp. (108384) 21 19 or 20 (830573) 22 14 and 15 and 18 and 21 (424) 23 limit 22 to yr="2009 -Current" (84) 24 from 23 keep 2,5,18,20,32,36,39,43-44,49-50,56,61,66,79,83 (16) *************************** Datu-basea: EBM Reviews - Cochrane Database of Systematic Reviews <2005 to August 2011>, EBM Reviews - ACP Journal Club <1991 to July 2011>, EBM Reviews - Database of Abstracts of Reviews of Effects <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Cochrane Central Register of Controlled Trials <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Cochrane Methodology Register <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Health Technology Assessment <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - NHS Economic Evaluation Database <3rd Quarter 2011> Bilaketa-estrategia: -------------------------------------------------------------------------------- 1 COLON.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (4171) 2 RECTUM.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (2124) 3 RECTAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (5033) 4 COLORECTAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (5824) 5 CANCER.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (46562) 6 NEOPLAS$.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (38039)

208


7 ADENOMA.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (854) 8 ADENOMA$.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (1259) 9 SCREENING.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (14737) 10 SURVEILLANCE.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (3032) 11 FOLLOW-UP.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (91850) 12 FAMILIAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (1279) 13 FAMILY.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (12294) 14 1 or 2 or 3 or 4 (13057) 15 5 or 6 or 7 or 8 (59872) 16 10 or 11 (93620) 17 12 or 13 (13287) 18 9 and 14 and 15 and 16 and 17 (91) 19 limit 18 to yr="2010 -Current" [Limit not valid in DARE; records were retained] (20) 20 from 19 keep 14-17 (4)

***************************

EUSKADIKO KOLON-ONDESTEETAKO MINBI- ZIAREN BAHEKETA …€¦ · Espainia (1. grafikoa): zenbatetsi...

Documents

Transcript of EUSKADIKO KOLON-ONDESTEETAKO MINBI- ZIAREN BAHEKETA …€¦ · Espainia (1. grafikoa): zenbatetsi...