Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28...

62
Gazteak Eta Balioak, Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa

Transcript of Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28...

Page 1: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

Gazteak Eta Balioak, EtorkizunekoGizartearentzakoGakoa

Page 2: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

1

GIZARTE-EKINTZA. ”LA CAIXA” -REN ARIMA.

Page 3: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

EDIZIOA:

Obra Social Fundació ”la Caixa”

AUTOREAK:

Javier Elzo Imaz; Carles Feixa Pàmpols; Esther Giménez-Salinas Colomer

DISEINUA:

Bisdixit

ITZULPEN:

Caplletra

argitalpenaren ©, ”la Caixa” fundazioa, 20010

Diagonal hiribidea, 621 - 08028 Bartzelona

Argitalpen honetan emandako iritzien erantzukizuna egileei bakarrik dagokie. ”la Caixa” fundazioak ez du zertan egileen iritziarekin bat etorri.

Page 4: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GAZTEAK ETA BALIOAK, ETORKIZUNEKOGIZARTEARENTZAKOGAKOA

Javier ElzoCarles FeixaEsther Giménez-Salinas

Page 5: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

AURKIBIDEA5 AURKEZPENA

7 GURASOAK FAMILIAN TRANSMITITU

BEHARREKO BALIOEN AURREANJavier Elzo

8 Sarrera

8 Gazteei irakatsi beharreko zazpi balio nagusi

18 Familientzako lau jokabide-eredu, seme-alaben

heziketaren inguruan

22 Amaitzeko, zenbait ideia nagusi

26 GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR

Carles Feixa

27 Sarrera

28 Gazte izatea gaur

33 Gazte izatea atzo

39 Gazte izatea bihar

42 Ondorioak

45 GAZTE BERRIAK, JAKINTZA BERRIA

Esther Giménez-Salinas

46 Sarrera: Ezagutzaren gizartea eta gazteen heziketa

49 Heziketa eta aldaketa soziala

51 Heziketa ongizatearen estatuan

52 Heziketa eskubide gisa

53 Heziketa eta inmigrazioa

56 Irakaskuntzatik ikaskuntzara: ikaskuntzatik

ezagutzaren gizartera. Boloniako adierazpena

58 Ondorioak

Page 6: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

5

AU

RKEZ

PEN

AAURKEZPENA Gero eta konplexuagoa den mundu batean, askotan, gure balioak transmititzeko gai ez garelako sentsazioarekin batera azaldu ohi da gure seme-alabek izango duten etorkizunak sortzen digun kezka. Komunikabideen bitartez iristen zaigun estimulu-uholde ikaragarriak, lehiakortasunak, kontsumoaren bizkortzeak eta bizitza-eredu berriek aldaketa handia eragin dute gure ohituretan eta aldaketa horren eraginez erantzukizunak gure gain hartzeko beldurra eta zentzu kolektiboaren galera etorri dira. Zorionez, beste konpromiso-mota berri batzuk eta ekimen solidario ugari ere sortu dira azken urteotan, eta gazteak izan dira horien guztien protagonista.

”la Caixa” Gizarte Ekintzaren Gazteak, esateko asko programa berria errealitate bikoitz horretan oinarrituta abiatzen da. Atentzioa emateko balio izatea da programaren helburua, hain zuzen ere, balio etikoak eta konpromiso sozialaren aldeko balioak indartzeko premia dagoela adierazteko, gurasoak euren egitekoak duen garrantziaz sentsibilizatzeko eta gazte askoren eskrupuluak gainditzen laguntzeko, uste baitute bizikidetasun-arauak errespetatzea eta gizartean zeregin aktiboa izatea modan ez dauden gauzak direla gaur egun . Aldi berean, lehendik abian dauden eta askotan bigarren mailan geratzen diren ekimenak suspertzeko helburua ere badu, eragin biderkatzailea izan dezaten. Gizarte Ekintzan uste dugu ez dela nahikoa zer egin behar den jakitea, eta ekintzetara pasatu behar dela gure gaitasunen eta jarduketen bidez bizitza kolektiboa hobetzea lortu nahi bada.

Gazteak, esateko asko programak hiru jokabide-ildo nagusi ditu. Aurrena, sentsibilizatzeko programa ibiltaria: erakusketa, heziketa-tailerrak, familia-jarduerak eta parte hartzeko proposamenak. Etika- eta bizikidetasun-balioak, erantzukizuna,

Page 7: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

6

AU

RKEZ

PEN

A

konpromisoa, ahalegina eta zibismoa indartzea eta baztertze- eta arrisku-egoera posibleak aurreikustea da helburua. Bestalde, gazteriak gaur egungo gizartean duen egitekoa ezagutzera eman nahi du, belaunaldi bakoitzak hazteko eta bere ingurunearekiko harremana bideratzeko bere modua aurkitu behar duelakoan.

Bigarrenik, «Baliodun gazteak» izeneko ekimen-lehiaketa antolatu da. Komunitatearen onurarako proiektu altruistak bultzatzen dituzten gazte-taldeak aintzat hartzea du helburu.

Azkenik, orain esku artean duzuen argitalpena dago: Gazteak eta balioak, etorkizuneko gizartearentzako gakoa. Argitalpena Espainia osoan banatuko da eta belaunaldi desberdinen artean hausnarketa etikoa eta bizikidetasun arduratsua bultzatzea du helburu. Senitartekoak eta hezitzaileak dira hartzaileak: atentzioa eman nahi da balioak transmititzeko orduan horien zereginak duen garrantziari buruz; gazteengana hurbil daitezen eta gazteak hobeto uler ditzaten nahi da; eskolarekin batera, gazteen heziketan modu aktiboan parte hartzera bultzatu nahi dira, gizartean gertatzen diren eta ezagutzetan nahiz jarreretan etengabe eguneratuta egotera behartzen duten aldaketak ahaztu gabe. Neska eta mutil guztiak desberdinak dira eta familia bakoitza mundu bat da: balioen transmisioa ulermenean eta tolerantzian oinarrituta egin behar da.

”la Caixa” Gizarte Ekintzak argitalpen honetan parte hartu duten espezialisten lankidetza eskertu nahi du eta bai gazteak eta bai euren familiakoak animatzen ditu argitalpen hau ulermenerako eta komunikaziorako tresna eraginkor gisa erabiltzera.

Page 8: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

7

Gurasoak familian transmititu beharreko balioen aurrean

Javier ElzoDeustuko Unibertsitateko Soziologiako Katedraduna

Page 9: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

8

SARRERAHistoriako une zaila ari gara bizitzen. Mundua aldaketa handiak ari da jasaten eta, jakina, familia ez da bere inguruan gertatzen denetik kanpo geratzen. Dena den, gazteek beraiek behin eta berriz onart-zen duten bezala, familia da bizitzan orientatzeko gauzarik garran-tzitsuenak esaten diren tokia. Horregatik da hain garrantzitsua fa-milian heztea.

Inoiz baino irekiagoa eta lehiakorragoa den gizarte honetan, hone-la laburbilduko nuke heziketaren helburu nagusia familiaren ikus-pegitik begiratuta: ahalegin guztia egin behar da gure seme-alabak psikologikoki orekatuak izan daitezen, gizartearen eta kulturaren munduan txertatuta egon daitezen, etikoki arduratsuak izan dai-tezen, euren etorkizuna eraikitzeko ahalmenarekin, euren bizitzen jabe izan daitezen, aktore eta ez ikusle soil, eragile aktibo eta euren patuaren eraikitzaile. Gazte kritikoki autonomoak, eta gu uzten ari gatzaizkiena baino mundu harmoniatsuago eta zuzenago batera iristeko bidean aurrera egiten asmatzeko gai izango direnak.

Seme-alabei transmititu beharreko balioak lehenestea eskatzen du horrek, gaurko munduan ezertarako gai eta zoriontsu izan daitezen. Horrek, aldi berean, gurasoek gaur egungo familietan duten jokabi-deari buruz hausnartzea eskatzen du. Horiek izango dira orrialde hauen bi alderdi nagusiak. Amaitzeko, oinarrizko iradokizun labur batzuk emango ditugu.

1] GAZTEEI IRAKATSI BEHARREKO ZAZPI BALIO NAGUSIBeti da zaila gure seme-alaben heziketan transmititu behar ditugun oinarrizko balioak zeintzuk izan behar duten modu orokorrean laburbiltzea eta laburpen horrek sentsibilitate guztientzat balio izatea. Hausnarketa luzea egin ondoren, denbora asko baitaramat zeregin horretan, oinarrizko zazpi balio hauek iradokiko nituzke gaur egungo familiaren heziketarako. Aurrena «gaitasun pertsonala», bigarren tokian «arrazionaltasuna», hirugarren «dirua balio gisa eta diruaren balioa» bereiztea; ondoren eta bata bestearekin oso lotuta, batetik, «tolerantzia eta aginte arduratsua» eta, bestetik, «permisibitatea eta premiazko intolerantzia». Seigarren tokian, azken balioen heziketa baino haratago joateko eta arreta «balio instrumentaletan» jartzeko premia eta, azkenik, «mundu hobea lortzeko utopiaren» alde lan egiteko ilusioa transmititzea.

1. Gaitasun pertsonala

Gurasoek seme-alabei utziko dieten ondare garrantzitsuenetako bat da, garrantzitsuena ez bada: autonomoak izatea, bizitzan bidea egiten jakitea, euren hegoez hegan egin ahal izatea eta besteren mende ez bizitzea gizarte egituratu eta konplexu honetan arrazoizkoa den maila baino haratago. Hori esan nahi du gaitasun pertsonala izateak. Langileen hautaketa gero eta gehiago egingo da hautagaiaren balio pertsonalari erreparatuz. «Halakoren seme edo alaba izateak» elkarrizketa baterako edo

Page 10: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

9

behin-behineko lanpostu baterako ateak ireki ditzake, baina bere lanpostuan lehiakorra ez dena alde batera utziko dute.

Gure gizartea gero eta konplexuagoa da eta etengabe ari da aldatzen. Inork ezin du iragarri nolakoak izango diren etorkizunean, ezta etorkizun hurbilenean ere, laneko harremanak, erretiroak, familia berriak, oraindik iritsi ez diren teknologia berrien eragina edo bizi-itxaropenaren etengabeko handitzea. Gaur egun jaiotzen direnek, batez beste, ehun urte baino gehiagoko bizitza izango dutela aurreikusten da.

Zer esan, ziurtasunez, gaur 20 urte dituen gazte batek izan dezakeen bizitzari buruz, demagun, 2050 inguruan, gaur erretiroa deitzen diogun horretara iristen denean? Zein izan ote da gazte horren bizitzako ibilbidea? Ezkonduko ote da? Behin, bitan edo gehiagotan? Zenbat lan eta lanbide izango ditu? Zenbat herri eta herrialdetan biziko da? Nola egingo dio aurre erretiroari? Baliabide propioak izango al ditu? Eta horrela, erantzunik gabeko galdera-zerrenda luzearekin jarrai daiteke. Baina badago gauza bat, ziur esan daitekeena: bizitzan egokitzen zaizkion proba guztiak hobeto gaindituko ditu gaitasun pertsonalaren txirula magikoa bere esku badu. Bizitzak mila bira ematen ditu eta, horregatik, probak handiagoak edo txikiagoak izango dira baina zerbait propioa eta transferiezina eta inork inoiz kendu ezingo diona duena bakarrik, hau da, gaitasun pertsonala duena bakarrik egongo da aurrera irteteko moduan.

Baina zer esan nahi du gaitasuna izateak? Batez ere bi gauza: batetik, egitura psikologiko harmonikoa lortzea eta, bestetik, mundua ulertzeko eta munduan orientatzeko aukera emango dioten adimen-gaitasunak izatea. Lehenengoa lortzeko, seme-

alaben heziketa funtsezkotzat jotzen duen ondo finkatutako familian jaio eta haztea da orain arte aurkitu den sistemarik onena. Bigarrenerako, nahitaezkoa da heziketa. Geroago itzuliko naiz familiaren eta gaur egungo Espainiako familietan izaten ari diren erantzunen gaira. Adimen-gaitasunek duten garrantziaz ariko naiz orain. Arlo pertsonalean nahiz profesionalean beti izan bada beharrezkoa gaitasuna, orain, are eta beharrezkoagoa da. Zentzu horretan, gaitasuna izateko, tresna informatiko eta linguistiko egokiak eta aukeratzen den lanbidean eskatzen diren ezagutza espezifikoak kontrolatu behar dira gaur egun. Tresna informatikoa, informazio-tresna gisa, nahitaezkoa da eta jakintzaren adar jakin batzuetan eta hainbat espezialitateren esparruan izan ezik, liburutegiak eta paperezko entziklopediak ordeztuko ditu etorkizunean. (Dena den, ez dut uste besaulki eroso batean eserita egunkaria edo liburu bat irakurtzeko plazera ordeztuko duenik.) Urte gutxi barru, hamarkada honetan bertan, tresna informatikoa menderatzen ez duen oro bigarren mailako hiritarra izango da. Treneko edo hegazkineko txartela erostea ere garestiago aterako zaio tresna informatikoa menderatzen ez duenari.

Eta informatika-tresna bezala, hizkuntza-ezagutza. Ingelesa da munduko hizkuntza. Gaztelania eta ama-hizkuntza, gaztelania ez denean, alde batera utzita, planetako toki jakin batzuetan beste hizkuntza batzuk nahitaezkoak izango dira gizarteratzeko edo negozioak egiteko. Esaterako, hain hurbil dagoen eta hazteko horrenbesteko aukerak dituen Afrikako iparraldean, frantsesa.

Baina aurrekoa nahitaezkoa bada ere, ez da nahikoa. Kontuz ibili bedi ingeles informatikoan moldatzen bada ere egungo ordenagailuaren barrualdea bakarrik ulertzen duena! Aurki

Page 11: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

10

geratuko da atzeratuta. Jacques Delorsen «Ikasten ikasi» esaerak gidatu behar du gaur egungo nerabeen eta gazteen ikaskuntza. Egungo ikaskuntza-motak hiru baldintza bete behar ditu. Aurrena, behar adina ezagutza izatea une bakoitzean galdera egokiak egiteko. Zerbaiti buruz zerbait dakiena bakarrik da gai galdera egokiak egiteko. Hizlariok, hitzaldiaren ondorengo elkarrizketan, egiten diren galderen edukiaren arabera neurtzen ditugu esku hartzen dutenen ezagutzak. Horregatik da garrantzitsua eskolak ematen dizkigun ezagutzak (historia, literatura, filosofia, ekonomia…) hartzea. Gero, eta hau da ikaskuntzaren gakoa, planteatutako galderarekin zerikusia duen informazioa lortzeko aukera ematen duten prozedurak menderatu behar dira. Azken batean, gai izan behar da zientifikoki egiaztagarriak eta etikoki defendagarriak diren erantzunak proposatzeko. Ahalegin edo helburu horrek espezializazioa baino zerbait gehiago eskatzen du eta beste pertsona baten mendekoa izan nahi ez duen pertsona ororen edozein lanbidetarako balio du. Enpresako goi mailako zuzendaritzarako balio du, noski, baina baita ostalaritzarako eta modarako ere, adibide desberdinak ematearren. Ikaskuntza arrakastatsuaren emaitza ondo prestatutako adimena lortzea da. Gaur egun inoiz baino garrantzitsuago dira filosofia eta giza zientziak. Gaur egun gazteak diren eta egunen batean helduak izango direnen etorkizuna, baita laneko etorkizuna ere, ez da gaur egun ezagutza tekniko gehiago hartzean oinarrituko, baizik eta –ezagutza teknikoak baztertu gabe— heziketa behingoz ikaskuntzan fokalizatzean, hau da, gaur eta etorkizunean ikasten aritzeko gaitasunean. Bai, hona, berriz ere, Delors txosteneko «ikasten ikastea» garrantzitsua.

2. Arrazionaltasuna

Eguneroko bizitzan sartu behar da arrazionaltasuna eta, bereziki, erabakiak hartzeko unean. Iritziaren eta asmo-adierazpen hutsaren esparrutik irten eta elkarrizketaren eta errealitate sozialean oinarritutako norgehiagoka arrazionalaren esparrura igaro behar dugu, hau da, zorroztasunez ezagutu eta egiaztatutako errealitatean oinarritutakora. Elkarrizketa eta informazio- -egiaztatze gehiago eta iritzi, adierazpen eta borroka dialektiko gutxiago behar da. Premiazkoa da gure ohituretatik honako uste hau kentzea: askatasunaren izenean, bakoitzak nahi duen gaiari buruz nahi duen iritzia eman dezakeela «nire iritziz» edo «nire ustez» orokorrean bakarrik oinarrituta. Gainera, kontrako iritzien norgehiagoka «hori uste duzu zuk, hori uste dut nik» esanaz amaitzen da.

Aurreko belaunaldiek, agian, sentikortasunaren eta emozioaren mundua gutxietsi dute eta arrazionaltasun zientifiko-teknikoari eman diote balioa. Zientifikoa denak bakarrik balio du, esan ohi zen, adibide nabarmen bat jartzearren, pertsonak «modu zientifikoan» maiteminduko balira bezala. Gaur beste aldera igaro gara: badirudi emozioa, sentipena, gogoa edo gorputzak une jakin batean eskatzen duena dela jokabide-irizpide nagusia. «Adimen emozionala» adierazpenak beharrezkoa zelako izan du arrakasta. Dena den, nik nahiago dut «arrazionaltasun sentikorra» formula erabiltzea Pascalek zioena gogoratuz: «arrazoiak ez dituen arrazoiak ditu bihotzak». Bihotza nahiz arrazoia, biak hartu behar dira kontuan.

Honako hau da gurasoek sustatu behar dutena: eguneroko maitasunean oinarrituta eta hitzaren eta etsenpluaren bitartez,

Page 12: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

11

arrazionaltasuna eraikitzea seme-alabengan, gizakiaren aberastasuna eratzen dituzten zentzumenak eta sentimenduak eta arrazoi abstraktua integratzen dituen adimena eraikitzea. Horrela, nerabeek, euren zaletasunen eta jokabideen berri eman ahal izango diete gainerakoei eta euren buruari eta bizitzeko egokitu zaien gizartea ulertzeko eta gizarte horretan kokatzeko moduan egongo dira.

Mundu konplexuan bizi garela esatea hutsalkeria da. Hori onartzea eta horren arabera jokatzea ez da horrenbesteko hutsalkeria, batez ere, aldi berean eta ia ohartu ere egin gabe, espezializazioaren alde egiten dugula kontuan hartuta. Konplexutasuna onartzeak esan nahi du errealitate batek hainbat irakurketa izan ditzakeela, baita irakurketa kontrajarriak ere, ikuspegi bat edo beste, zein lehenesten den kontu. Heziketaren esparruan, esaterako, gurasoek arazoak dituzte seme-alaben heziketan zer lehenetsi behar duten jakiteko: ezagutzen eta trebetasunen ikaskuntza bizitzaren aurrean kokatu ahal izateko edo ukiezinagoak diren gauzetan heztea, esate baterako, zaletasun artistikoetan, eta hori guztia bere lagunekin jolasteari uko egin gabe. Dena den, elementu kontrajarri (egunak 24 ordu dituelako) horietako ezein ezin da alde batera utzi.

Edgar Morinek sakontasunez aztertu du gaur egungo bizimoduan konplexutasuna onartzeak duen garrantzia. Bere saiakera bikainean dio disonantziak, kontraesanak eta zalantzak garrantzitsuago izan direla Europako garai oparoenetan, esaterako, Errenazimentuan eta Aro Modernoaren hasieran. Une honetan horixe ari gara bizitzen. Mutazio historikoaren aldian gaudela diogu guk. Aldi horrek XX. mendearen azken laurdena eta mende honetatik daramagun zatia hartzen ditu. Sinplifikatuz, gertaera

jakin batzuekin lotzen ditugun historiako aldi gutxi batzuekin aldera daiteke: XX. mende hasierako Errusiako iraultza, XIX. mendearen erdiko iraultza industriala, XVIII. mende bukaerako Frantziako iraultza, inprimategiaren sorrera, Errenazimentua, Amerikaren aurkikuntza eta XV. eta XVI. mendeen artean izandako erlijio- -erreformak. Gaur egun gizartean gertatzen ari diren aldaketek zaila egiten dute funtsezkoa zer den eta osagarria zer den bereiztea. Basoak ez duela uzten zuhaitzak ikusten esan daiteke baina, gure iritziz, hiru gertaera nagusi ari dira markatzen mendebaldeko gizartea gizarte modernotik gizarte postmodernora joateko ematen ari den urratsa: iraultza teknologikoa, globalizazioa eta emakumea lan-munduan txertatzea. Hori guztia aldaketa bizkorrak ari da eragiten gure eguneroko bizitzan, beren konplexutasuna onartuz bakarrik aurre egin ahal izango diegun aldaketak. Horregatik, ezinbestekoa da arrazionaltasuna, jasotzen ditugun input guztiak behar bezala ulertu eta kokatzeko, aztertzeko, baloratzeko, eztabaidatzeko, ordenatzeko, hausnartzeko eta, horretan oinarrituta, geure balio-eskala eraikitzeko eta geure bizitzen jabe izateko.

3. Dirua balio gisa eta diruaren balioa

Ez da hitz-jokoa ez igarkizuna. Diruaren aurrean izan ohi diren oinarrizko bi jarrera adierazi nahi dira. «Dirua balio gisa» adierazpenarekin esan nahi da bizitzako lehentasunen artean dirua dagoela, ahalik eta diru gehien edukitzea, alegia. «Diruaren balioa» adierazpenarekin esan nahi da badakigula zenbat kostatzen den irabaztea, badakigula nolako ahalegina egin behar den diru hori lortzeko. Bi alderdi horiek ez dira nahitaez kontrajarriak baina, oro har, esan beharra dago nerabeek eta gazteek euren bizitzako gauza garrantzitsu gisa

Page 13: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

12

jartzen dutela dirua, diru hori lortzeko egin behar den ahalegin gisa baino gehiago.

Hala eta guztiz ere, dirua ez da gauzarik garrantzitsuena beraientzat. Diruaren aurretik daude familia, osasuna eta lagunak. Neurri handi batean, nahikoa diru dutelako gertatzen da hori. 2005ean, 15 eta 24 urte bitarteko Espainiako gazteek, gutxi gorabehera 40na euro izan zituzten astean batez beste. Poltsikoan erabiltzen duten diru-kopuru hori ez dago euren klase sozialaren baitan; izan ere, goi mailako eta erdi-goi mailako klase sozialetako gazteek 40,27 euro izaten dituzte, batez beste, astean; 41,79 euro, erdi mailako gazteek; eta 39,20 euro, erdi-behe mailako eta behe mailako gazteek. Mutilek neskek baino diru gehiago izaten dute eta zaharragoek gazteenek baino gehiago. Oso datu garrantzitsua da honako hau: asteburuetan beranduen etxeratzen direnak eta droga gehien kontsumitzen dutenak diru gehien dutenak dira eta horren arrazoiak ez dira adina eta sexua bakarrik. Droga eta gazteei buruzko azterlanak formalak eta errepikakorrak dira: esku artean zenbat eta diru gehiago, are eta droga gehiago kontsumitzen dute.

Egiten ari garen eta 2006ko bukaeran argitaratuko dugun lan batean, 16 ikono desberdin aurkeztu dizkiegu gazteei eta zein ikonok ongien ordezkatzen dituzten eta euren gazte-nortasuna zein ikonok ongien adierazten duela uste duten galdetu diegu. Dirua aurreneko tokietan dago bai gazteen multzoa ordezkatzen duten ikonoak identifikatzeko eskatzen diegunean eta bai banaka ordezkatzen dituztenak identifikatzeko eskatzen diegunean jasotzen ditugun erantzunetan. Ez dago zalantzarik: dirua balioa da gazteentzat eta asko izatea lehentasuna.

Beste kontu bat da diruaren balioaren azterketa. Dakigun bezala, Espainian eta Italian Europako gainerako herrialdeetan baino geroago aldentzen dira gazteak euren familiatik. Espainian eta Italian beste herrialdeetan baino denbora gehiago egiten dute seme-alabek familiaren etxean, familiaren etxe goxoan, diote batzuek. Eta egia da. Hori frogatzen duten milaka inkesta eta errolda-datu daude. Hemen ez dugu gai horretan sakonduko. Gertaera hori azaltzen duten bi arrazoi objektibo nagusi eta aurrekoak bezain oinarrizkoak diren beste bi arrazoi subjektibo daudela bakarrik esango dugu. Arrazoi objektiboen artean, etxebizitzaren garestitzea dago. ”la Caixa”-k behin eta berriz egindako azterlanen arabera, etxebizitzen prezioak ia hirukoiztu egin du azken urteetako KPI. Bigarren arrazoia enpleguaren behin-behinekotasuna da, batik bat lehenengo enpleguena. Lehenengo enpleguak dira orain bizitzako benetako errebalidak, eskolako errebalidak baino gehiago. Etxebizitzaren garestitzeak eta kolokako lanak osatutako koktelak zaila egiten dute familiaren etxetik alde egitea.

Baina badira normalean adierazten ez diren arrazoi subjektiboak ere. Aurrena, gurasoek ez onartzea euren seme-alabek nahi izandakoan etxetik alde egitea, mendebaldeko gazte gehienek 20 urte inguru dituztenean egiten duten bezala. Bigarrena, gazteak egoera horretara egokitzea: etxetik alde egiteko zailtasunen aurrean (alde egitekotan ere bere familiaren bizimodu-estandarrekin) «bertan geratuz etxetik joatea» erabakitzen dute, hau da, familiaren etxea ostatu atsegin eta doanekoa bihurtzen da. Errealitate horren ikuspegitik errazago ulertzen da gazteek diruari balioa emateko duten zailtasuna, izan ere, estalita baitituzte ostatu hartzeko, mantentzeko eta janzteko bizi-premiak eta, ondorioz, ez dute diru- -premiarik.

Page 14: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

13

Etorkizuneko gizartea irekia eta, ondorioz, ezin igarrizkoa izango da eta lanpostu ezegonkorrak izango ditu. Horregatik, funtsezkoa izango da dirua eta ondarea ondo kudeatzen jakitea. Oso familia gutxik aztertzen dute arazo hori eta gaitasun pertsonaleranzko ikaskuntzan ahaztuta dagoen alderdia da dirua kudeatzearena. Kontu horretan, hainbat hausnarketa-elementu iradokitzen dizkiet gurasoei.

Lehenik eta behin, familian normaltasunez hitz egin behar da bizitzaren dimentsio ekonomikoaz. Seme-alabek jakin behar dute zenbaterainoko ahalegina egin behar den oporraldiak ordaintzeko, adibidez. Edo lanean zenbat ordu igaro behar diren bizikleta bat erosi ahal izateko. Bestalde, ez da komeni seme-alabei behin eta berriz beren heziketa zenbat kostatzen den errepikatzen aritzea; izan ere, ondorio kaltegarriak eta tamalgarriak izan bailitzake hainbat zentzutan. Zenbait gaztek aurretik sumatu ezinezko erreakzioak izan litzake, eskolako notek bere gurasoen itxaropenak —batzuetan gehiegizkoak— betetzen ez dituztela ikusten badute.

Bigarren tokian, ez zaie diru gehiegi eman behar eta ematen zaiena ondo administratzen irakatsi behar zaie. Nire iritziz, adin batetik aurrera, esaterako, 16 urtetik aurrera, hobe da negoziatutako diru-kopuru bat ematea hil osorako eta kopuru horri lotzea, baina nolabaiteko malgutasunarekin. Egia esan, aiton-amonak izaten dira itun hori aurrena hausten dutenak eta, hori, batzuetan, larria izan daiteke.

Nire iritziz, higiezinen merkatuaren egungo egoera ikusita, lehenengo bizpahiru urteetan etxebizitza ordaintzen lagundu behar liekete. Administrazio publikoak ari dira ohartzen gazteak

gizartean eta lan-munduan txertatzeko dagoen arazo larriaz baina premiazkoa da gurasoek ere laguntzea.

Azkenik, utzi egin behar zaio gazteek lanpostu egonkorra eta behin betikoa aurkitu arte ez dutela lanik egiten pentsatzeari. Ikasi, titulua lortu eta lan bila batera eta bestera ibiltzeko sekuentziaren ordez lanaren eta ikasketen arteko bateragarritasun malguagoa duen sekuentzia jarri behar da. Gizartea ez da gauetik goizera aldatzen eta kontua ez da beste herrialde batzuetako ereduak kopiatzea, haiek ere euren arazoak baitituzte. Hori baino sinpleagoa da: gazteek ordainduta lan egin dezatela lanerako adina dutenetik. Horrela ikasiko dute zein den diruaren balioa, zenbat kostatzen den dirua irabaztea, nolako ahalegina egin behar den gurasoek astero ematen dizkien berrogei euroak lortzeko. Ez dago diruaren balioa estimatzen ikasteko modu hoberik diru hori lortzeko lan egitea baino. Azkenik, ez da esan behar lanik ez dagoela. Argi dago ez dela gauza bera toki guztietan baina asteburuetan ordu batzuk lanean eman nahi dituen gazte batek beti aurkituko du lana trebetasun pixka bat eta lanerako gogo pixka bat baldin baditu. Eta zer esanik ez ikasleek opor-denboran. Familiatik aparte bizitzen jarri denak egin beharreko lan egonkorra eta behin betikoa beste kontu bat da.

4. Tolerantzia eta familiaren permisibitatea

Tolerantzia terminoaren atzean, sarritan, permisibitatea egoten da eta baita erantzukizunari uko egitea ere. Gure gizartean duela urte asko finkatu zen permisibitatea eta orain kostatu egiten zaigu bertatik irtetea. Gazte askok izan duten heziketak ez ditu prestatu bizitzeko egokitu zaien gizarteari aurre egiteko, ezta psikologikoki ere. Honako hau da nire tesia: gaur egungo nerabe eta gazte askok

Page 15: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

14

eta, hori esatean, gaur egungo gizartearen gehiengoa osatzen duen erdi mailako klase ugaria daukat gogoan, haurtzaro gozo eta gehiegi babestutakoan hazi dira, gazte eta nerabeek historian zehar inoiz izan dituztenak baino baliabide material gehiagorekin. Aldi berean, inork ez die aipatu eta ez ditu hezi helburu zehatzak lortzeko sakrifizioak duen garrantzian, eroapenean, ahaleginean, desiratutako ondasuna lortzea atzeratzean edo autoerantzukizunean. Gazteria ez da inoiz unibertsitatera iritsi gaur egun iristen den proportzioan eta ezta unibertsitatean hain errendimendu eskasarekin horrenbeste urtez egon ere goi mailako klasekoa izan gabe, erdiko mailako klasekoa izanda.

Eskubideen gizartea sortu dugu baina eskubide horiei dagozkien betebeharrik gabekoa. Sormenean, espontaneotasunean, ohituren eskuzabaltasunean, etengabeko kexan eta besteei eskatzen tematu gara eta, batik bat, administrazioari arazo guztiak konpontzeko eskatzen. Horrela, erraldoi bihurtu dugu administrazioa. Horri irtenbiderik aurkitzen ez badiogu, gizartea itoko dugu, besterik gabe. Eta irtenbidea ez da etorriko, garai batean xalotasunez esaten genuen bezala, egitura sozial eta politikoak aldatuz (horiek ere aldatu beharko diren arren) baldin eta egiturak aldatu aurretik pertsonak aldatzen ez baditugu. Eta gurasoak ordezkaezinak dira ahalegin horretan.

Egungo gizartea oso indibidualista dela esan izan da, eta arrazoi guztiarekin, gainera. Solidaritate hitza modan dagoen arren, praktikan indibidualismoa da nagusi, norbere buruari begiratzea, alegia. Jarrera hori aurreko zatian deskribatu dugun egoeraren ondorioa da hein handi batean. Gizakiak eskubideen subjektu gisa ikusten du bere burua, eskubide horiei dagozkien betebehar eta erantzukizunak kontuan izan gabe.

Indibidualismoa gure gizartearen oinarrizko balioetako bat da, dudarik gabe, eta bi aurpegi ditu. Bata oso positiboa eta, bestea, guztiz negatiboa. Alde batetik, planteamendu propioak, planteamendu autonomoak, arrazoiak eta gauzen ezagutzak argitutakoak egiteko borondatea azaltzen du. Artalde ez izateko, libre izateko, sortzaile izateko, bultzatzaile izateko eta inoren mendeko ez izateko borondatea da. Ilustrazioak utzi digun ondare handia da hori. Nire iritziz, Ilustrazioak bidea eman dio indibidualismoaren beste aurpegiari, legea errespetatuz gero nahi dudana egin dezakedala dioen alderdiari. Baina legea errespetatze hori ez errespetatzea ere bihur daiteke lege-haustean ez harrapatzeko aurreikuspena badago. Mugara eramanda, gure gizarte osoa, gazte eta heldu, blaitzen dituen moral libertarioa litzateke hori, Valadierrek esango lukeen bezala. Zoritxarrez, ez da arrazoiaren indibidualismoa nagusitzen, desiraren indibidualismoa baizik. Ez da proiektuen indibidualismoa nagusitzen, nahiak bat-batean gogobetetzeko eskakizun hutsaren indibidualismoa baizik. Betebeharren eta erantzukizunen indibidualismoa eskubideen indibidualismoaren azpian itota geratzen da.

Baina ez luke zertan horrela izan nahitaez; izan ere, giza eskubideen filosofiak, bere barrurik sakonenean dituen alderdiak azpimarratu izan balira, hau da, giza pertsona ororengan —hain zuzen ere, bere pertsona-izaera horrexegatik— defendatu, bultzatu eta sustatzekoak diren hainbat balio inherente, ukatu ezinezko anaitasun unibertsalaren oinarria izango luke berekin. Hori da, batzuen iritziz, minimoen moralerako oinarria edo etika zibilerako geruza eratzen duena. Hortik aurrera, desira hutsen indibidualismotik eskubide eta erantzukizunen indibidualismora igaro daiteke. Noizbait adostutako autonomia dela esanez definitu

Page 16: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

15

izan dut egoera hori. Egungo gizartea plurala da eta askotariko proiektu pertsonalak eta kolektiboak ditu eta, izaera plural hori errespetatuz, desiren indibidualismo hutsetik haratago joateko aukera ematen dion formula gisa ulertzen dut nik adostutako autonomia. Honako hau da desiren indibidualismoaren beste arrisku bat: emozio-, gizarte-, etnia-, erlijio-, politika- eta geografia-ahaidetasunen araberako tribuetan antolatzea, kolektibo bakoitza bere ghettoan itxita eta gainerakoez ezer jakin nahi izan gabe. Espainiako gaur egungo gizartean etorkinen presentzia ohikoa da gure bizitzetan eta, horregatik, funtsezkoa da familiako heziketa, arrazoi etikoengatik eta bizikidetasun-arrazoiengatik. Hortxe daukagu Frantziako eredua begiratzeko. Eman dezagun beste urrats bat tolerantziaren esparruan.

5. Tolerantzia eta permisibitatea baino haratago, premiazko intolerantzia eta aginte arduratsua

Tolerantzia itsasargi gisako balio horietako bat da, argitu ordez itsutu egiten duena eta itsualdi horretan gauzen errealitatea ezkutatzen duena. Hori egiten du harreman hurbilen esparruan, esaterako, familian eta eskolan eta baita gizarte osoan ere.

Gizartearen esparru zabalenean tolerantzia aktiboa eta tolerantzia pasiboa bereizten jakin behar dugu, premiazko intolerantzia ahaztu gabe. Tolerantzia aktiboa desberdintasunarekiko eta «bestearen» proiektuekiko begirunea izatea da. Areago, bestelakotasuna, desberdina dena, ulertzeko jarrera izatea eskatzen du, desberdina dena barrutik ulertzeko, norbere koordenada pertsonaletatik, sozialetatik eta kulturaletatik ulertzeko jarrera izatea…, «bestearen lekuan jartzea» posible den heinean, gutxienez.

Tolerantzia pasiboa axolagabetasunaren baliokidea da. Barru-barruan arbuiatu egiten den edo onartzen ez den zerbaitekin edo norbaitekin bihozberatasuna izatea edo hari amore ematea da. Beste zerbait edo norbait horren presentzia «onartu» egiten da baina, ahal bada, urrun, gurea ez den beste auzo batean.

Horrenbestez, permisibitateak, esparru pribatuan, eta tolerantziak, esparru publikoan, atea ixten dute, tolerantzia aktiboaz gain, pribatuan ezinbestekoa den agintea azaleratzen uzteko, eta, esparru publikoan, hura bezain premiazkoa den intolerantzia azaleratzen uzteko. Agintaritzak prentsa txarra du, baina aginterik gabe ez dago gizarte orekaturik. Autoritarismoa txarra bada, are eta okerrago da permisibitatea. Hori onartzea zaila egiten zaigu.

Baina tolerantziaren geruzapean, arlo publikoko axolagabetasuna eta arlo pribatuko permisibitatea ez ezik, jokabide edo ideia jakin batzuen aurrean ezinbestekoa den intolerantzia azaleratzeko bidea ere itxi dezakegu. Intolerantea izan behar da arraza, etnia, genero, erlijio edo proiektu politikoagatik egindako gizarte-bazterketaren aurrean, baldin eta denek errespetatzen badituzte giza eskubideak eta indarrean dagoen legea. Baita etorkinek ere, jakina. Intolerantea izan behar da gure etxe askotan izaten den permisibitatearen aurrean, gure ikastetxe askotan behin eta berriz errepikatzen den diziplinarik ezaren aurrean, zenbait gazteren ekintza bandalikoen aurrean eta gazteak eragile aktibo (erasotzaileak) nahiz eragile pasibo (biktimak) dituzten indarkeriazko agerraldi jakin batzuen aurrean. Egoera jakin batzuen aurrean intolerantzia izatea da gure bizitzetan gainerakoekiko eta gainerakoek egiten dutenarekiko arduragabekeria, inhibizioa eta axolagabetasuna ez azaleratzeko

Page 17: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

16

baldintza. Gainerako horien artean hurbilenekoak ere sartzen dira, seme-alabak, esaterako. Egoera horietan intolerantzia izaten ez badugu, bere izaera moral eta gizalegezkoa galduko luke tolerantziak eta «bakoitzak ahal duena egin dezala» eta «niri bost, egin dezala nahi duena» adierazten duen intolerantzia bihurtuko litzateke. Ekintza horiek burutzeko mekanismoak eta moduak zeintzuk diren eztabaidatu dezakegu eta eztabaidatu behar dugu. Horri buruzko zerbait azalduko dugu testu honen bigarren zatian. Baina orain, ordea, hemen zera utzi nahiko nuke jasota, alegia, tolerantzia aktiboaren, adostutako autonomiaren, erantzukizun indibidualaren eta kolektiboaren balioak eta, esan dezagun behin behintzat, solidaritatearen, hau da, giza eskubideei, gure iritziz, orain ematen zaien izen berriaren balioak azaleratzen uzteko, ezinbestekoa dela intolerantziak duen garrantziaren kontzientzia hartzea. Horregatik da hain garrantzitsua desberdina denarekiko begirunearen tolerantzia (batzuek tolerantzia aktiboa deitzen diote) eta bestearenganako axolagabetasuna (tolerantzia pasiboa) bereiztea.

6. Azken balioetati balio instrumentaletara (asmo onetatik portaera konprometitura)

Hainbat azterlanetan egiaztatu dugu gazte askoren ezaugarri nagusietako bat (ez gazteena bakarrik, noski, baina hemen gazteez ari gara hitz egiten) zera dela: urruneko inplikazioa izaten dutela beren esatez defendatzen dituzten arazo eta kausei buruz. Gazteak beraiek aitzindari diren gaietan ere, esaterako, ekologian eta naturarekiko begirunean, ezin da esan —oso talde murriztuen kasuan izan ezik— inplikazioa gazteen hil ala biziko lehentasuna izatera iristen denik, eguneroko bizimoduan bizirik eutsitako utopia, beren kezkak eta beren

denbora librea betetzeko orduan askatasunez erabakitako ekintza bidez sostengatutako utopia denik. Gero eta konbentzituago nago denbora libreari eta diruari ematen zaien erabilera dela pertsonak dituen balioen adierazlerik onena, gazteena kasu honetan.

Esan beharra dago gaur egungo gazte askotan hiato edo hutsune bat dagoela azken balioen eta balio instrumentalen artean: gaur egungo gazteek azken balioen (bakezaletasuna, tolerantzia, ekologia, leialtasun-eskaeraren…) aldeko apustua egiten dute bai afektiboki eta bai arrazionalki eta, aldi berean, hutsune handiak dituzte balio instrumentaletan; eta, balio instrumental horiek gabe, aurreko guztiak arrisku handia du diskurtso polit hutsean geratzeko. Gabeziak dituzte ahalegina, autoerantzukizuna, konpromisoa, parte-hartzea, abnegazioa, mugak onartzea, ondo egindako lana eta beste hainbat baliotan. Azken balioen eta balio instrumentalen arteko artikulazio eskas horrek agerian uzten du gazte askok duten etengabeko kontraesana —eta zailtasuna—, hain zuzen ere ez direlako gai nolabaiteko koherentziarekin eta denbora-jarraitasun batekin diskurtso bati eta praktika bati behar bezala eusteko eta erantzuteko, baliagarritasuna berehala nabaritzen ez zaion zerbaitetan ahalegin bat egin behar dutenean. Hemen ere kalte handia eragin du eskubideetan hezi izanak, eskubide horiei dagozkien betebehar eta erantzukizunak alde batera utzita.

Familiak zerbait egin dezake, noski. Hemen, guztiz egokia da balio instrumentaletan hezteak duen garrantzi handiaz hitz egitea. Maila horretan funtsezkoa da familiaren zeregina. Eskolarena baino garrantzitsuagoa da, batez ere pertsonen lehenengo urteetan eta baita hasierako nerabezaroan ere.

Page 18: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

17

Diziplina izateko eta norbere buruari uko egiteko ohitura hartzea (negar asko egin arren ez da beti lehenengoan lortzen nahi den guztia), desirak kontrolatzen ikastea, agintea (arrazoiz eta neurriz erabilita) errespetatzea, gauza guztiek euren muga dutela jakitea, etxeko martxan laguntzeko premia (mahaia ez da bera bakarrik jasotzen eta oheak ez dira beraiek bakarrik egiten) eta abar luzea derrigorrezko baldintzak dira —bermea direla ere esango nuke nik— behin nerabezaroan eta gaztaroan sartutakoan «ezetz» esaten jakiteko eta, esate baterako, taldearen ereduari jarraitu gabe etxera itzultzeko, horretarako gogoa dagoenean. Balio instrumentaletan heztea (ondo egindako lana, diziplina, irmotasuna…) azken balioetan (tolerantzia, desberdina denarekiko begirunean…) heztea bezain garrantzitsua da gaur egun.

7. Gizarte hobea lortzeko utopia

Baina gehiagorako eskubidea dugu. Utopiarako eskubidea dugu baina ameskeriaren oztopoa saihestuz. Hemen proposatzen dudan azken balio hau, aurrekoen gailur, ondorio eta sintesi gisa ulertzen dut. Bizitzeko ditugun baldintzak kontuan hartuta, txalogarria denaren esparruan eta arrazoiz pentsa daitekeenaren barruan sartzen da utopia. Ameskeria, bestalde, gehiago da gizarteak edo gizarteko hainbat kidek existitzen ez den paradisuarekin amets egiten duteneko maitagarri-ipuina. Utopiak bere helburuak eta bere itxaropenak ditu lortzeko eta ideal batzuen alde egin behar du borrokan eta, gainera, egin behar duen ibilbidearen, egin beharreko ahaleginaren, gainditu beharreko nagikerien eta konbentzitu beharreko hiritarren kontzientzia izan behar du. Utopiak arrazionaltasuna eskatzen du judizioetan eta gaitasuna

sustatzaileetan. Ulertzekoa izango da goian proposatutako bi lehenengo balioak izatea.

Utopiak falta diren garaian bizi gara; seguruenik, utopiatzat jotzen genituenak ameskeriak zirelako. Horrela joan zitzaigun XX. mendea. Orain basamortua zeharkatzen ari gara. Balioen soziologia europarrari jarraituz, mendebaldeko munduko guztien adostasuna izango luketen hiru balio mota egongo lirateke. Lehenik eta behin, pertsonen oinarrizko eskubideak errespetatzea (ikuspegi indibidual edo indibidualistatik izan arren, ikuspegi ultraliberaletik gehiago ikuspegi kolektibotik baino); bigarren tokian, gatazkak modu guztiz baketsuan konpontzea zuzenbidezko estatuan oinarrituta ez dagoen indarkeria arbuiatuz; eta hirugarren tokian, animalien munduarekiko eta ingurumenarekiko adostasunaren bilaketa aktiboa. Behin hemen adierazitako hiru printzipioak onartu ondoren, aipatzekoa, baita ere, pertsonen edo kolektibo sozialen balio partikularrei zor zaien errespetua ere, historia, hizkuntza edo era guztietako kidetasunengatik. Eskubidea dugu garen bezalakoak izateko eta izan nahi dugun bezalakoak izateko, baina denok behartzen gaituzten balio unibertsalak errespetatuz. Balio partikularren eta balio unibertsalen arteko dialektika horretan, behar-beharrezkoa da erabateko heziketaren zeregina.

Nire iritziz, gizarte osoaren zeregina da hori baina eskolak bakarrik egingo du behar den sistematikotasunarekin. Heziketa are eta garrantzitsuagoa da gurea bezalako gizarte irekian, izan ere, portaeraren balizak, erreferenteak eta bizitzari zentzua ematen dioten balioak behar baitituzte gazteek (oihuka eskatzen dituztela ere esango nuke). Gazteek ez dute inoiz izan orain duten adina gauza eta ez dira inoiz hazi orain bezain bakarti.

Page 19: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

18

Iraultza teknologiko azeleratua bizitzen ari garen garai honetan, aurrea hartzen duen adimena sustatzeak duen garrantzia aipatuz amaitu nahi dut gure gizarte globalizatuan familiatik bultzatu behar diren balioen inguruko ibilbide labur hau. Iraultza teknologikoaren aurrean, egin behar ez liratekeen oinarrizko bi akats egiten dira, baina funtsezkoak biak: batetik, berrikuntza teknologikoari ateak itxi, iraganeko edozein garai hobea izan zela pentsatuz eta, bestetik, berrikuntza oro, besterik gabe, abantaila dela onartu.

Lehenengo planteamendua alferkeriaren, erosotasunaren eta baita adinaren ondorioa ere izan daiteke baina baita jarrera jakin baten eta bizitzaren aurrean kokatzeko jakineko modu baten ondorioa ere. Bigarren planteamenduak arriskua du edukiaren ordez edukiontzia, eta bere benetako erabilgarritasunaren ordez, berrikuntza teknologikoa hobesteko. Beldurra eta kezka sortzen dit ikasleek ondo muntatutako (kopiatu eta itsatsitako) eta oso ondo aurkeztutako grafikoak dituzten lanak zer sinatu duten jakin gabe ematen dizkidatela ikusteak.

Adimen aurre-hartzailea eta gizartea norantz doan aztertzeko gaitasuna bultzatu behar dira. Bestalde, gaur egungo gizartean ilun eta ireki gabea dena baina funtsezkoa izan daitekeena argitu behar da. Etengabe aztertu behar da etorkizuna orainean oinarrituta, nora iritsi nahi den eta zer gizarte-proiektu lortu nahi den jakinda. Gaur inoiz baino gehiago, gizarte irekiaren aurrean adi egon behar da etengabe izaten diren aldaketak ikusteko eta bereizten jakin behar dira berrikuntza positiboa eta helburu bakartzat merkatuan tarte bat lortzea duena. Planetaren etorkizuna dago jokoan. Eta ez pentsa horrek gurekin zerikusirik ez duenik: mundu mailan pentsatzea eta toki mailan jokatzea;

oinarrizko araua da hori gaur egun. Horixe da ameskeriak (edo horren beste aurpegiak, ezeri jaramonik ez egiteak, alegia) utopiari bere bidea egiten uzteko ordaindu behar den prezioa.

2] FAMILIENTZAKO LAU JOKABIDE-EREDU SEME ALABEN HEZIKETAREN INGURUAN Ikusiko zenuten bezala, «familientzako» idatzi dut, pluralean. Gehienetan, errealitate uniformea balitz bezala hartzen dugu familia. Horrela hartu dugu aurreko orrialdeetan. Familia errealitate soziala da, gaztaroa eta zahartzaroa diren bezala. Baina argi dago gazte eta adineko guztiak berdinak ez diren bezala, familia guztiak ere ez direla berdinak. Eta ez naiz ari pentsatzen guraso bakarreko familietan, familia berreraikietan, familia bananduetan edo homosexual edo lesbianez osatutako familietan… Aitak, amak eta seme- -alabek, askotan seme edo alaba bakarrak, osatutako familietako seme-alaben heziketaren aurrean dauden jokabide-eredu desberdinetan ari naiz pentsatzen. Sinplifikatzearren eta duela lau urte egin nuen familia-tipologiari jarraituz, familiek seme-alaben heziketan dituzten lau jokabide aurkeztuko ditut orain. Familia ohikoenengan pentsatuz egina dago baina baliagarria da gainerako familietarako ere: aita edo ama bakarrekoak, banandutakoak, berreraikitakoak eta abar. Hala ere, familia-mota horiek, beti ez baina bai gehienetan, arazo gehiago izaten dituzte seme-alaben heziketan.

Page 20: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

19

1. Gehiegi babestea

Seme-alabak idulki baten gainean jartzen dituzten, gehiegi mimatzen dituzten eta, haien ordez erabaki guztiak hartuz, autonomia izatea eta gurasoengandik aldentzea oztopatzen dieten familia-ereduen arriskuaz ari gara. Gaur egun, familien % 20 baino pixka bat gehiago izango dira eta kopurua beheraka doa nabarmen, izan ere, eredu horretako irudi gakoetako bat desagertzen ari baita belaunaldi berrietan. Irudi gako hori etxekoandre klasikoa da, familiako ia gauza guztiez arduratzeko beti etxean gelditu ohi den ama, alegia.

Bere baitan zentratutako familia izaten da, harreman bikainak dituena, oso gatazka gutxi edo batere ez izaten dituena, seme-alabak gurasoekin eta gurasoak seme-alabekin gustura izaten dituena. Itxuraz hain gustura egoten dira elkarrekin (eta, egon ere, halaxe egoten dira) ezen aski direla eurak bakarrik, beste inoren beharrik gabe, moldatzeko eta, horregatik, «kanpokoa» hala ikusten dute, eragozpen gisa ez agian, baina, bai, behintzat, alferrikako mutur-sartze bezala. Gauzak muturrera eramanez esango genuke ezen oso ondo konpontzen den familia baten aurrean gaudela, bere kideen arrakastak eta zorionak kezkatzen duen familia baten aurrean, denen iritzia kontuan hartzen duen eta desberdina denarekin eta kanpokoarekin oso tolerantea den familia baten aurrean… baldin eta kanpoan geratzen den edo, gutxienez, etxean gehiegi sartzen ez den bitartean. Bere baitan zentratutako familia bat, beraz, ia guztiz autosufizientea, bere etxetik kanpo gertatzen denaz beti tarte bat utziz kezkatzen dena, eta giro goxo eta atsegin bat sortzeko eta lortzeko gai dena, seme-alabak gustura hazteko oso egokia.

Giro horretan oso garrantzitsua da familiaren sozializazioa, eta hau da familia seme-alaben heziketaren elementu nagusia deneko bi ereduetako bat da (bestea laugarrena izango da). Balioak transmititzeko eta tinko transmititzeko gai izaten da familia-mota hori. Familia-mota horrek duen arriskua —balioen transmisioa egituratze intelektualean baino gehiago haustura emozionalean ainguratuta baldin badago— seme-alaba kanpora irten eta bere familia osatu behar duenerako edo ikastera etxetik urrun joan behar duenerako behar bezala prestatuta ez egotea da. Gehiegizko babes emozionalaren arriskua da, hau da, seme-alabak etxean dauden bitartean diskurtso ideologikoa eta balioen unibertsoa inolako erresistentziarik gabe, batere ñabartu gabe, zalantzaren, gogoeta pertsonalaren eta onarpen pertsonalaren galbahetik pasatu gabe «joaten» zuteko arriskua.

Aurreko paragrafoetan bi aldiz idatzi dut «arrisku» hitza. Ez du zertan gertatu behar eta, zorionez, ez da beti horrela gertatzen baina unibertsitateko ikasleekin dudan esperientziak, nire hitzaldien ondoren guraso askok egiten dizkidaten aitorpenek eta psikologoekin izaten ditudan elkarrizketek esaten didate arrisku hori benetakoa dela seme-alabak kotoi artean hazten direnean eta gehiegi babesten direnean. Seme-alabek ez dituzte euren gurasoen eskemak kopiatu behar gurasoek esaten dutelako eta are gutxiago gurasoak pozik geldituko direla dakitelako, gurasoek esaten duten guztiarekin ados ez egon arren, barneratu eta beraien eskema bihurtu dituztelako baizik. Horixe da gakoa.

2. Iraganeko edozein garai hobea izan zen

Pena ematen du erantzun-eredu honi buruz idazteak. Familia gatazkatsuaren kasua da honako hau, seme-alabak eta gurasoak

Page 21: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

20

elkarren arteko sesioan dabiltzanekoa ia beti. Familien % 15 baino gutxiagoan gertatzen da, baina kopuru hori handiegia da. Seme-alaben jokabideak eragindakoak izan daitezke gatazkak. Hain zuzen ere, familia horietan aurkitzen ditugu alkohol- eta droga-kontsumitzaile handienak, eskola-porrot indize handienak eta euren etorkizun profesionalarekiko interes faltarik handiena. Indarkeria-erakustaldiak ere izaten dira, baita gurasoen aurkakoak ere. Mugako egoerak izaten dira, gurasoei leporatu ezin zaizkienak eta, aldiz, askotan, gurasoek beraiek pairatu behar izaten dituztenak, zer egin jakin gabe.

Esan beharra dago, hala ere, gatazka-egoera asko gurasoen jarrera jakin batzuen ondorioz sortzen direla, seme-alabekin dituzten harremanetan malgutasunik ez dutelako eta beraien gurasoekin izan zituzten harreman-mota berberak izan nahi dituztelako. «Ni ez nintzen inoiz ausartuko nire aitari semeak hitz egiten didan bezala hitz egiten!», «Nik hori egin izan banu, bi belarrondoko emango zizkidan aitak!» bi esaldi hauek oso ondo laburbiltzen dute gurasoen jarrera-mota hori. Beraien iritziz, lehengo heziketa-mota da ona. Gaur aginterik ez dagoela diote eta arrazoi dute hein batean. Galdu direnak, ordea, diziplina, ardura eta konstantzia dira. Guraso horien arazoa zera da, diziplina ezarri nahi dutela agintea, nabarmenki, galdua dutenean; izan ere, aldaketa sozialetik — eta guk nahi edo ez, denok gaude aldaketa horretan nahasita—, bere alderdi positiboak bereizten asmatu ez eta elementu negatiboak bakarrik hartzen baitituzte.

Familietako gatazka askoren arrazoia gurasoek aldaketa soziala ulertzeko dituzten zailtasunak eta zenbait gazteren desbideratzeen aurrean (drogak, alkohola, lapurretak…) izaten duten beldur motelgarria izango direla susmatzen dut.

Horrela, seme-alabak zentzu horretan egiten duen lehenengo adierazpenaren aurrean gogor erreakzionatzen dute, hasieran beharbada oso txikia zen distantzia areagotuz. Arazoa larritzen bada, heziketa ezinezkoa izango da eta gerta liteke, gainera, seme-alabek, nahita, gurasoek irakatsi nahi dizkietenen aurkako balioak, jarrerak eta jokabideak hartzea. Horrexegatik, hain zuzen ere, gurasoekiko distantziak markatzeko.

Kasu horietan pertsona aditu eta konfiantzazkoei galdetzea komeni izaten da baina, esperientziak esaten digu, zoritxarrez, guraso gutxik egiten dutela hori.

3. Bizikidetza baketsua, beste aldera begira

Eredu ohikoena, gure gizartean gehien hedatuta dagoen erantzuna beste bat da. Familien % 40 sartzen da eredu honetan eta uste dut kopurua etengabe handitzen ari dela. «Familia nominala» deitzen diot nik. Gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak bizikidetza baketsu gisa har daitezke bizikidetza parte-hartzaile gisa baino gehiago; familia horietako kideak gutxi komunikatzen dira elkarren artean eta are eta gutxiago parte hartzen dute nahi, kezka eta helburu komunetan. Gurasoak lotsatuta eta inplikaziorik gabe azaltzen dira gehienetan eta ez diote gutxieneko sakontasunez aurre egiten seme-alabek behar dutenari; unean unekoa bizi nahi duten gurasoak dira, egunean egunekoa, denbora librea, aisia eta oporrak baloratuz eta, hori guztia, sustapen pertsonala, arrakasta soziala eta dirua irabaztea oinarritzat hartuta. Light deitzeko moduko familia da eta, egia esan, familia-mota horretan gurasoek ez dituzte aintzat hartzen seme-alaben iritziak. Familia-mota horrek gatazkarik ez izatea erabakitzen du: ez drogengatik, ez alkoholagatik, ez seme-

Page 22: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

21

alaben harremanengatik, ez ikasketengatik, ez seme-alaben ordutegiengatik… Familia-mota hori gatazkei aurre ez egitea eta gatazken berri ez izatea erabaki duelako da horrelakoa, baina ez «motiborik» ez dagoelako.

Badirudi gurasoek honela pentsatzen dutela: «Gauzak diren bezala dira, gazteen ohiturak direnak dira eta hobe izango da gure seme-alabak “pertsona bitxiak” ez izatea; gehiegikeriarik egiten ez badute, normala da gaur egun nerabeak dibertitzen diren bezala dibertitzea». Arretaz ibiltzeko sermoi batzuk noizean behin eta zortea izan dezagula edo, gutxienez, zorte txarrik ez dezagula izan. «Hogei urtetik gora izaten dituztenean, gauzak bere onera etorriko dira». Hori esan eta beste aldera begiratzen da. Eta, seme-alabekin ez da eztabaidatzen, jakina: bi lagunek ez dute eztabaidatzen batek nahi ez badu.

Oso interesgarria da familia horietan beste bi gauza ikustea. Bere seme-alaben heziketan zenbat lagunduko lukeen pentsatzeko orduan, bikoteko kide bakoitzak beste kidearen konpromiso handiagoa eskatzen du, batez ere amak aitaren konpromiso handiagoa eskatzen du. Seme-alaben heziketaren baterako erantzukizunean akatsen bat dagoela erakusten digu horrek. Kontua ez da bikotea gaizki konpontzea. Bikotea ondo konpondu daiteke, edo oso ondo… edo ez konpondu. Bakezko bizikidetzaren ideia ageri da berriz ere, kasu honetan gurasoek seme-alaben heziketan inplikaziorik ez izatean adierazten dena. Bigarren tokian deigarria da bai gurasoek eta bai seme-alabek lagunena jotzea bizitzako gauzarik garrantzitsuenak esaten diren espazio pribilegiatua izateko eta garrantzi gutxiago ematea (oso deigarria da) liburuei, eskolari eta baita telebistari ere. Ez da harritzekoa guraso horietako askok irakasleen esku uztea seme-alaben heziketa.

Badirudi gurasoek heziketaren kargua utzi egin dutela –egokiago izango litzateke heziketaz baino gehiago gizarteratzeaz hitz egitea–, dena den, osmosi edo kontaktu bidez egiten da eta Euskal Herriko «xirimiriak» bezala, bat-batean ez baina azkenean busti egiten du. Balio gakoak ez dira transmititzen, esaterako, laneko diziplina, emulazio pertsonala eta soziala, erantzukizun pertsonala, ganoraz erabakitzeko gaitasuna, esan behar denean «ezetz» esaten jakitea eta, esan nahi denean, «ezetz» esateko ahalmena izatea; laburbilduz, norbere bizitzaren jabe izatea. Seme-alaben barrenean «bizitzan aurrera egiteko» dioen geruza bat geratzen da, norberari gertatzen zaionaren erantzukizuna besteri leporatuz, bizitzan zorte-kolpe bat noiz izango zain, eta ezertan inplikatu gabe. Azken batean, bizitzan egin nahi dena egiteko behar den kemenik gabe, askotan, bizitzan zehar pasatu besterik nahi izaten ez delako.

4. Familiako bizikidetzaren eta seme-alaben autonomiaren aldeko apustua

Goian aipatutako lehenengo eredua da baina egungo gizartearen eta egungo familia gazte askoren errealitatera egokitutakoa. Baterako existentzia edo «doaneko ostatua» baino zerbait gehiago den familiako bizikidetzaren aldeko apustua ere bada, seme-alabak gaur egungo mundurako hezteko helburua duena eta aitak eta amak denbora partzialean behintzat etxetik kanpo lan egiten duten familia-errealitate berrien testuinguruan kokatutakoa. Familia-eredu berrien aurrean gaude eta honako hauek dira euren ezaugarriak: erosotasuna bilatzea, gurasoen lan-baldintza berrietara egokitzea, gaur egungo gizonak eta emakumeak familiako mikrokosmosean dituzten zeregin berriak, seme-alaben gero eta protagonismo handiagoa,

Page 23: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

22

esate baterako, denbora librearen erabileran eta gozamenean autonomia handiagoa eskatzen baitute eta baita autonomizazio zorrotz horretan gurasoen laguntza izatea ere (zuhurra baina eraginkorra). Familien ia % 20 eredu honetan kokatzen dira. Eredu honetan bakoitzaren erantzukizunak etengabe berrikusten dira eta familiaren lana edo ekintzak aztertu eta zalantzan jartzen dira. Horregatik, gatazkak sortzen dira familiaren egitura berrietan rolak egokitzearen ondorioz, kultura berria sortzeko premiaren ondorioz eta datozen belaunaldi berrien lan- eta aisialdi-mota berrien aurrean erosotasuna elkarrekin bilatzearen ondorioz.

Seme-alaba horiek prest daude autonomia hori praktikara eramateko lagun eta gelakideekin harremanak izateko moduan, sexu-harremanetan, ikasketetan eta lanean (lan egitea erabakitzen dutenek eta egin dezaketenek) baina, betiere, euren espazio propioa sortu arte familiaren etxea, gurasoena, beraien etxea izaten jarraituko duela jakinda. Seme-alaba horiek modu ezkutuan —baina benetan, noski— erreferenteak eta jokabide-ereduak eskatzen ari dira eta, guri gustatu edo ez, lehenengo erreferenteak, nerabezarora arte behintzat, gurasoak izaten dira. Onerako edo txarrerako. Batzuetan modu aktiboan, euren presentziagatik eta presentzia horren kalitateagatik, eta beste batzuetan euren absentziagatik, eta halakoetan, aurreko ereduan azaldu dugun erantzuna sortzen da hortik.

3] AMAITZEKO, ZENBAITIDEIA NAGUSIEuren seme-alabak bizikidetza baketsu hutsean baino zerbait gehiagotan hezi nahi dituzten gurasoen lana ez da oso samurra baina ezta adituen kontua ere. Lau ideia garbi, zentzu pixka bat eta maitasun handia nahikoa dira kasu gehienetan. Dena den, esan beharra dago gauzak gauetik goizera okertu daitezkeela bizitzako mila konturengatik eta gurasoek ezer egiteko aukerarik izan gabe. Ikus ditzagun, amaitzeko, arazo jakin batzuk.

1. Guraso izatea bikote izatea baino zerbait gehiago da

Orain arte aitari eta amari buruz aritu naiz, ez bikoteari buruz. Puntu hau nabarmendu nahi dut. Familiaren barruko heziketak arrakasta izateko lehenengo baldintza, gurasoak, euren ardurapean haurrak dituzten gizon eta emakumeak baino zerbait gehiago direla ohartzea da. Gurasoak dira, aita eta ama dira, euren seme-alaba biologiko nahiz adoptatuen heziketaren erantzule nagusiak. Seme-alaben heziketaren arrisku handiena gurasoek eta seme-alabek osatzen duten binomioaren tokian helduek (edo gurasoek) eta haurrek osatzen dutena jartzea da. Familia bikotera mugatzea da arrisku handiena. Edo are okerrago, bikoteko kide bakoitzean arreta jartzea. Gilles Lipovestskyk argi eta garbi esan zuen Madrilen 2003an eman zuen hitzaldi batean: «Familia postmodernoa norbanakoek askatasun osoz eraiki eta berreraikitzen duten familia da, beraiek nahi duten denbora guztian eta beraiek nahi duten bezala. Familia ez da errespetatzen familia gisa, familia ez da errespetatzen instituzio gisa, baina familia errespetatzen da pertsonen osagarri psikologikoa lortzeko tresna

Page 24: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

23

gisa. […] Protesi indibidualista bat bezala da. Familia instituzio bat da orain eta, instituzio horren barruan, indartsuago dira eskubide eta desira subjektiboak betebehar kolektiboak baino1. Zorionez familia guztiak ez dira horrelakoak baina argi dago familia-eredu hori (nik nahiago dut bikote deitzea) ez dela arduratzen eta ez dela kezkatzen seme-alaben heziketaz eta, nire iritziz, horixe da familia hezitzailearen etorkizunari begira eztabaidatu beharreko arazo nagusia, oraintxe bertan ez bada.

2. Laxismotik diziplinaren ikaskuntzara

El silencio de los adolescentes izeneko nire liburuan ateratzen dudan ondorioa da gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak eguneroko hutsalkeriaren eta egoera jakin batzuen aurreko alarmismoaren aurrean mugitzen direla. Hutsalkeria laxismo bihur daiteke bikotekideek euren buruan bakarrik pentsatzen badute eta seme-alabez arduratzen ez badira. Azken urteetan, aurreko garaietako ustezko autoritarismoak ez errepikatzeko joera izan dute hainbat eta hainbat gurasok. Honen antzeko zerbait zioten «nik ez diet nire seme-alabei eman nahi nire gurasoek jaso zuten heziketa autoritarioa». Ez naiz ari gaur egungo gurasoek jaso zuten heziketaz, haien gurasoek ustez jaso zutenaz baizik. Espainiako gizartean azken hogeita hamar urteetan ibili den lelo moduko bat da: ez ditugu seme-alabak autoritarismoan hezi behar, askatasunean, independentzian eta autonomian baizik… Ez dut ukatuko iraganean abusuak egingo zirenik, baina ez zait iruditzen hain ohikoak izango zirenik. Edozein kasutan,

seme-alaba autoritarioak eta zakarrak guraso autoritarioen, hau da, ikasteko makila behar dela dioten gurasoenak direla dioen antzinako tesia ez da gaur egun hedatuena. Gaur egun askoz gehiago dira laxismoan eta diziplinarik gabe hazi izanaren ondoriozko seme-alaba zakarren kasuak. Bizitza osoan nahi izan dutena egin dute eta, frustrazio txiki baten aurrean, indarkeriazko erreakzioak izan ditzakete. Lehen arriskua guraso larderiatsuetan bazegoen, gaur egun ahalmenik gabeko gurasoetan dago. Guraso horiek ahalmenik gabeak dira utzikeriagatik, zaharkituak izateko beldurragatik, seme-alabentzako denborarik ez dutelako eta bizitza-maila hobetu ahal izateko hara eta hona korrika egiteaz edo guraso izateko eskakizun gogorragatik nekatuta daudelako. Seme-alaben heziketan laxismoan erortzeko tentazioa gurasoen denbora eta lehentasunak kontrolatzean hasten da. Arazo horretan ez dago laburbiderik. Ezin zaie seme-alabei diziplinaren dohaina eman gurasoak ahalmenik gabe eta beti gaindituta ikusten badituzte.

3. Une zailen kudeaketa

Familiaren egunerokotasuna nahasi egin dezakete seme- -alaben bizitzako salbuespenezko egoerek eta, batzuetan, asko nahasi, gainera. Gurasoek, bat-batean, euren semeak edo alabak besteen seme-alabei bakarrik gertatzen zitzaiela uste zuten zerbait egin duela jakin dute. Lehenengo mozkorra, notetan beherakada, lehenengo gau osoa etxetik kanpo, porroa erre duela adierazten duten begi irtenak… Eta, beste batzuetan, arazo larriagoa ere izan liteke: nahi gabeko haurduntza, trafikoko istripua asteburuko gau batean edo udaberriko, udako edo udazkeneko festa baten ondoren, ikastetxetik aldi baterako egoztea, poliziaren deia semea edo alaba beste nerabe batzuekin

1] Ikus «La familia ante el reto de la tercera mujer: amor y trabajo» en Libro de ponencias del Congreso «La Familia en la sociedad del siglo XXI», Fundación de Ayuda contra la Drogadicción, Madril, 2003, 83. or.

Page 25: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

24

borrokatu delako edo farola apurtzen harrapatu dutelako behar baino gehiago edanda, txat bidez bideratu eta gaizki bukatu den elkartzea… Gauza horiek gertatu egiten dira. Familia batzuetan gehiago besteetan baino, baina baita «familia onetan ere». Inor ez dago libre «sustoren bat» hartzetik.

Nik uste dut zirkunstantzia horiek aita eta ama izatearen jakinduria behar dutela. Nerabearentzat oso une garrantzitsuak izan daitezke bere bizitza pertsonalean eta gurasoekin dituen harremanetan. Ez daukat errezeta magikorik, baina zentzuzkoa dirudi gertaera tamalgarri eta ezusteko baten berri jakitean erreakzio sutsuegiak gehienetan kaltegarriak izan ohi direla esatea. Kontua ez da ezer ez esatea. Baina urduri, nahastuta, harrituta eta haserre dauden gurasoak ez daude hitz egokiak aurkitzeko eta erabaki zuzenenak hartzeko unerik onenean. «Hitz egingo dugu» irmotasunez eta mehatxu- edo ironia-kargarik gabe esatea nahikoa izaten da gehienetan. Hausnarketa egin eta atseden hartu ondoren, elkarrizketaren ordua dator, baina ez dauka zertan epaimahai modukoa izan. Nerabeen isiltasunari buruzko nire liburuko (handik ateratako eta eguneratutako hausnarketak dira hauek) lekukotasunetan, ondorio onak dituen jokabide horren kasu bat baino gehiago azaldu nituen. Beste gauza batzuen artean, familia barruko komunikazioan sakontzeko. Baliteke kasuren batean, gurasoen eta seme-alaben arteko komunikazio handiagoaren hasiera edo finkapena ere izatea.

Indar handiz esan behar da gurasoen eta seme-alaben arteko harremanetan normala dela gatazkak izatea. Ongietorria dela esatera ere ausartuko nintzateke. Nerabezaroan gatazkarik ez izatea ez da heldutasunera iritsitakoan bizitzan irizpide propioekin ibiltzeko hartutako balioetan sendotasuna izateko

bermea. Gurasooi asko kostatzen zaigu ulertzea eta, are gehiago onartzea, seme-alabak handitzen eta autonomia hartzen ari direla. Gurasoek esaten duten “Umea zara oraindik!” eta seme-alabek esaten duten “Ez naiz jada umea!” horien artean dago heziketaren «joko» zaila baina zoragarria. Helduok, gurasook, barneratu egin behar dugu seme-alabek zenbat eta gure premia gutxiago izan, are eta hobeto heziko genituela. Horixe da aitatasunaren eta amatasunaren handitasuna eta zailtasuna: seme-alabentzat ezinbesteko ez izatea.

4. Gurasoen eta seme-alaben arteko komunikazio-espazioak bilatzea

Familia askotan ez da izaten nolabaiteko sakontasun eta soseguzko komunikazio luzerik, «otorduondoko solasa» deitzen dena. Asteburuetako otorduondo luze horietan gauza guztiez hitz egiten da eta ez da ezertaz hitz egiten baina familiako giro ona sortu eta mantentzen dute. Agian gaur egun falta dena lagunartean gertatzen denari buruz (funtsezko gaia da hau), Interneteko, txatetako eta mugikorretako mezuetako esperientziei buruz (gehiegi jakin nahi izan gabe, intimitatea gorde behar baita) , denek ikusi duten film bati buruz, telebistak eman duen gaurkotasuneko gertakari bati buruz, politikari, artista edo irakasle baten adierazpenei buruz, inmigrazioari buruz, hiriko indarkeriari buruz, futboleko diruari buruz eta abarri buruz hitz egitea da. Behin eta berriz hitz egin behar da, askotan hitz egin behar da gure seme-alabek etorkizunaren aurrean sumatzen dituzten zalantza, ziurgabetasun eta larritasunei buruz, izan ere, irekiegia ikusten baitute etorkizuna, euren bizitzekin zer egin nahi duten erabakitzeko zailtasunekin. Nire iritziz gutxi hitz egiten da maitasun-frustrazioei aurre egiteko moduari buruz, porrot egin

Page 26: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

25

duen sexu-izaerako elkartzeei buruz, bizitzaren sorreraren eta amaieraren inguruko galderei buruz, gure existentziaren izateko arrazoiari buruz, azken batean, lehen eta azken galderak deiturikoei edo bizitzaren zentzuari buruz. Nire iritziz, elkarrizketa-maila hori falta da gurasoek seme-alabekin dituzten harremanetan. Kontua ez da igandeetan «errege dekretuz» otorduondoko solasa egin behar izatea. Itxaroten jakin behar da eta une egokiak bilatu. Esaterako, bidaia bat aukera egokia izan liteke.

Heziketa gehiago egiten da gaur egun bizi-jarreren bitartez eta ereduen bitartez diskurtso handien bitartez baino. Ez dut esan nahi arrazonamendu logikoa erabili behar ez denik baina jakin beharra dago gure nerabeek errealitateaz jabetzeko modua egunetik egunera gehiago dela ikusmenezkoa eta lekukotasunezkoa diskurtsoen ondorioa baino. Irudiaren eta lekukotasunaren gizartean bizi gara. Telebistan reality show izeneko programek dute arrakasta, eguneroko bizitzako istorioek, alegia. Gurasook gure eguneroko bizimoduarekin hezten dugu. Sermoirik gabe, familiako kide guztien bizitzan zuhurtasun handiz parte hartuz. Gure bizitzen konplizitatean eta gure bizitzetako solasaldi handian egiten dugu familia.

Orrialde hauetan idatzi dut oso une gogorrean bizi garela. Aldaketa historikoko aldi batean gaude, ziurgabetasunez betetako garai batean. Optimistak direnek eta bizitzaren ikuspegi positiboa dutenek esaten dute «egun bakoitzak baduela bere pena» eta maitasuna eta irmotasuna direla beti indartsuenak. Bestalde, zoritxarren igarle eta profetak bi muturren artean kulunkatzen ari dira: «ez dago ezer egiterik» diote batetik, eta «gaitz handientzat erremedio handiak», bestetik. Lehenengoen artean kokatzera gonbidatzen zaituztet. Duela sei urte idatzi nuen «ez daukagu,

ezta hurrik eman ere, Europako gazteriarik arazotsuena». Orain, Santa Maria Fundazioaren «Espainiako Gazteak 2005» txostena aurkezten dugunean, gauza bera berresten dut, gure artean arazo larriak dituzten nerabeak ere baditugun arren. Hori bai, berriro diot gure familien komunikazio-maila hobetu behar dugula baina muturretatik aldenduz: ez gure seme-alabei amaitzen ez diren galderekin jarraitzera eramango gaituzten gehiegizko alarmismoak eta ez laissez faire deiturikoaren (axolagabetasunaren lehengusua denaren) axolagabekerian eta liberalismoan babestea. Askatasunaren eta interesik ezaren artean, seme-alabek oso ondo bereizten duten aldea dago. Entzuteko jarrera zuhurraren eta etengabeko itomenaren arteko aldea da. Bideak iradokitzeko, noiz galdetu behar den jakinda galdetzen jakiteko, ezetz esan behar denean ezetz esateko, komeni denean bere ekimenak sostengatu, animatu, bultzatu, altxatu eta baloratzeko eta presentzia zuhurrean zain egoten ikasteko artea da, azken batean, nerabeen isiltasunari buruz idatzi nuen liburuan amaitzen nuen bezala, aita eta ama izateko artea da.

Nolanahi ere, lan hezitzailea ia ezinezkoa da familian nolabaiteko elkarrizketa- eta komunikazio-mailarik ez badago. Giro hori lortzea da gurasook geure buruari proposatu behar diogun helburu nagusia.

Page 27: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

26

Gazte izatea: Gaur, atzo, bihar

Carles FeixaLleidako Unibertsitateko Antropología Sozialeko Irakaslea

Bartzelonako Consorci Institut d’Infància i Món Urbà Gazte Kulturaren Areako Zuzendaria

Soziologiako Nazioarteko Elkarteko Gazteriaren Soziologiari buruzko Ikerketa batzordeko Lehendakariordea

Page 28: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

27

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA«Nik ere izan ditut hogei urte. Ez diot inori utziko esaten bizitzako

adinik ederrena dela.» (Paul Nizan)

«Zahartu baino lehen hil nahi dut. / Hau da nire belaunaldia, gazte.» (The Who)

«Gazteriak trazu sendoekin erretratatzen du gizarte globala eta gizarteari, bestalde, ez zaio beti gustatzen bere burua horrela erretratatuta ikustea.» (José L. Aranguren)

SARRERA¿Gaur egun ere gazteria al da bizitzako adinik ederrena, Paul Nizanek —Frantziako idazle abangoardistak— 1930eko hamarkadan zalantzan jartzen zuen bezala? Zahartzarora iritsi baino lehen hil nahi al dute egungo gazteek ere The Who talde britainiarreko kideek hirurogeiko hamarkadan kantatzen zuten bezala? Gazteek trazu sendoekin erretratatzen al dute oraindik gizarte globala —jakina da erretratuaren aurrean gaizki erreakzionatu ohi duela gizarte erretratatu horrek— José L. Aranguren filosofo espainiarrak 1985ean, hau da, Gazteriaren Nazioarteko Urtean iradokitzen zuen bezala?

Azken egile horrek, gazteriaren irudi sozialak hirurogeiko hamarkadako urte loriatsuetatik laurogeiko hamarkadako urte arazotsuetara bitartean izan zuen metamorfosiari buruz hausnartzen zuen. Gazteria «gainerako adinekoentzat erreferentzia, eredu eta “moda” ere bihurtu zeneko» garai hari gazteek erabaki politikoetan eragina izateari utzi zioteneko beste garai batek jarraitu zion; «marjinal gutxi batzuen asperralditik» «marjinatu kopuru handi baten eta gero eta handiagoa zen baten etsipen-egoerara» igaro zen. Bidean, eszenategiaren erdian egoteari utzi eta kanpoaldetik (lurraldekoa eta kulturala) zetozen gazte izateko beste modu batzuk aukeratu zituzten. Gazteen belaunaldi bakoitzak gizarte helduaren gainean proiektatzen dituen irudien arteko ispilu-jokoak eta gizarte helduak askotan deformatuta itzultzen dion erretratuak, badirudi etengabeko itzuleraren erritua osatzen dutela. Helduok egiten dugun akatsetako bat gazteak geure gaztaroaren argitan epaitzea da, bizitzako etapa hori aldaezina balitz bezala. Gazteenganako jarrera autoritarioaren (iraganeko

Page 29: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

28

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

edozein garai hobea izan zeneko sinismenean oinarritzen den horren) eta kritikarik gabeko lausenguaren (etorkizunak beti arrazoi dueneko sinismenean oinarritutako horren) artean, hau da gazteekin elkarrizketa hasteko modurik onen: heldu bihurtzeko abentura belaunaldi bakoitzak bere modura bizi izaten duela onartzea.

Testu honen helburua gaztaroaren kontzeptuaren metamorfosiari buruzko hausnarketa egitea da, aro industrialean nagusitu zen bizitza heldurako trantsizio-ereduaren sorrera, hazkundea eta krisia ikusita. Orainean hasiko gara, gaur egun gazte izateak dituen zenbait arazo planteatuz. Gero iraganera bidaiatuko dugu, lehengo gaztetasunaren zenbait eredu gogoratuz (gizarte primitiboetatik aro industrialeraino). Eta etorkizunean amaituko dugu, biharko gazteen zenbait joeraren zirriborroa (edo hobeto esanda: aro digitalaren joera sozial eta kulturalak aurreratzen dituzten egungo gazteen etorkizunekoa) eginez.

GAZTE IZATEA GAURGazteek lotura ekonomiko eta kultural anbiguoa dute mundu globalizatuarekin. Nahiko moldagarriak dira eta, gainera, ahalmen handiagoa dute aurkezten zaizkien aukera berriak erabiltzeko […]. Baina gazte askok, batez ere garapen bidean dauden herrialdeetakoek, ez dute erosahalmenik globalizazioak eskaintzen dizkien aukerak aprobetxatzeko.

(Nazio Batuen Erakundea, Gazteriari buruzko 2005eko munduko txostena)

XXI. mendearen hasieran gazte izatea eta XX. mendearen hasieran gazte izatea ez da gauza bera (eta, seguruenik, ez da gauza bera izango XXII. mendean gazte izatea ere). Era berean, ez da gauza bera mendebaldeko Europan gazte izatea eta Saharatik beherako Afrikan gazte izatea edo mundu hiritarrean eta landa-munduan gazte izatea edo jaioterrian eta, migratu ondoren, harrerako herrialdean gazte izatea. Ez da gauza bera neska edo mutil izanik gazte izatea, goi mailako klaseko gaztea edo behe mailako klaseko gaztea izatea edo 15 urteko edo 30 urteko gaztea izatea. Ez dira nahastu behar gazteria (kontzeptu soziologiko berri samarra) eta gazteak (irismen luzeko errealitate demografikoa). Ez da inoiz ahaztu behar gazte bakoitza pertsona bakarra dela ere. Baina hainbat joerak adierazten digute jatorri eta baldintza desberdineko gazte askok geografia-, gizarte- eta sexu- -mugak gainditzen dituzten ezaugarriak partekatzen dituztela historian lehenengo aldiz .

NBEk sustatutako Gazteriari buruzko 2005eko munduko txosten berriak mundu osoko gazteek globalizazioaren aurrean dituzten arazoak aztertzen ditu. Alde batetik, gaur egungo gazteak historia osoko ongien hezitako belaunalditzat jotzen dira, batik bat informazioaren eta komunikazioaren teknologia berriekin zerikusia duten arloetan; euren gurasoek baino lanerako aukera hobeen bitartez lortzen dute batzuek hazkunde ekonomikoari onura ateratzea; askok mundu osoan zehar bidaiatzen dute lan egiteko, ikasteko, trukeetan parte hartzeko edo turismo egiteko; Internetek eta teknologia digitalek aukera ematen diete lagunekin, familiakoekin eta sarean ezagutzen dituzten adin berekoekin harremanetan egoteko. Bestalde, batez ere garapen bidean dauden herrialdeetan, pobrezia- eta desberdintasun-egoerak nabarmenago azaltzea ere suposatzen du globalizazioak; askotan

Page 30: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

29

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

biztanleriaren gehiengoa kontuan hartzen ez duten modernizazio ekonomiko eta politikoko prozesuen biktima izaten dira hainbat eta hainbat gazte; ahulenak dira ongizatearen estatuan izaten diren atzeraldi eta hondamenen aurrean; emigratu egin behar izaten dute aurrera egin ahal izateko; ezin dute gainditu eten digitala… Askotan, globalizazioaren aurkako mugimenduen protagonistak ere beraiek izaten dira. Mugimendu horiek, prozesu saihestezinari aurre egin baino gehiago, zalantzan jartzen dituzte euren ondorio sozial eta kultural kaltegarriak.

Testu honetan mendebaldeko gazteriari erreparatuko diogun arren, ez da ahaztu behar NBEren arabera munduan gaur egun bizi diren 15 eta 24 urte bitarteko 1.200 milioi gazteen gehiengoa (munduko biztanleriaren % 18) garapen bidean diren herrialdeetan bizi dela. Mendebaldean gero eta gazte gutxiago dago termino erlatiboetan (zahartzeko prozesuan dauden gizarteak dira). Gainerako herrialdeetan, aldiz, oso oinarri zabaleko adin-piramideak dituzte (munduko biztanleriaren erdia 25 urtez azpikoa da). Horietako askok ez dute gutxieneko bizi- -kalitaterik: 200 milioi gaztek egunean dolar bat baino gutxiago dute bizitzeko, 130 milioi analfabetoak dira, 90 milioik ez dute enplegurik eta 10 milioik HIES dute. Beraien artean desberdintasunak badiren arren, egungo gazteek ezaugarri bat badute, «mundu bakar batean» bizitzeko kontzientzia da hori: musika-zaletasunak, janzkera-estiloak eta baita joera politikoak ere munduko ia txoko guztietara iristen dira gaur egun, eta gazteak izaten dira berrikuntza horiekiko sentikorrenak.

Gaur egungo gazteek aurre egin behar diezaieketen hamar arazo handitan laburbilduko ditugu joera horiek. Mundu osoko joerak diren arren, lehenbizi herrialde garatuetan agertzen dira eta ez

dute eragin bera eremu geografiko desberdinetan, gizarteko sektore desberdinetan edota bi sexuetan.

1. Gazte demografikoak versus gazte soziologikoak. Alde batetik, inoiz ez da egon hain gazte gutxi termino erlatiboetan baina, bestetik, inoiz ez da egon gazte gisa bizi den —edo bere burua gazte gisa ikusten duen— horrenbeste jende. Alde batetik, gazteria-indizeak (15 eta 24 urte bitarteko pertsonen proportzioa biztanleria osoarekiko) murrizteko joera baieztatzen dute estatistikek. Herrialde garatuetan gertatzen da hori (baby boom deiturikoaren belaunaldia heldutasunera iritsi da eta nerabezaroan sartzen ari direnak jaiotza-tasa baxuko aldietan jaio ziren). Baina garapen bidean dauden herrialdeetan ere gertatzen da, izan ere, biztanleria handitzea bizi-esperantza luzatzearekin eta adin-piramidea alderantzikatzeko joera motel baina itzulezinarekin batera gertatzen da (oinarrian estutu eta erdialdean loditu egiten da). Bestalde, zabaldu egin da gazteria «soziologikoaren» ezaugarria den mendekotasun sozialeko aldia: eskolatze-indizeak handitu egin dira; jarduera-indizeak murriztu egin dira (haurren lanaren aurkako borrokarekin eta gazteen langabeziaren hazkundearekin); ezkontzeko adina eta lehenengo aitatasun/amatasunaren batez besteko adina atzeratu egin dira; hainbat eta hainbat heldu, orain arte gazteek bakarrik praktikatzen zituzten bizimoduak praktikatzen hasi dira —arropa eta dibertsioa barne—. Zenbait egilek «nerabezaro ondokoa» edo «helduen nerabezaroa» deitzen dioten fase berri baten sorrera ote da —adin-nagusitasunaren eta erabateko autonomia sozialaren artean kokatutakoa—?

2. Globalizazioa versus lokalizazioa. Gazteek osatzen dutena da mundu globalizatu honetako bizimodu eta balioen

Page 31: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

30

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

bateratasuneranzko prozesua modurik bizkorrenean eta erradikalenean bizitzen duen talde soziala. Alde batetik, Europan eta Amerikako Estatu Batuetan ekoiztutako telebista -programak, musika-bideoak, ordenagailuko jokoak eta filmak mundu osora iristen dira eta haiekin batera hedatzen dira zenbait eredu kultural, estetiko eta ideologiko. Horri esker, nazioz haraindikoa izateko joera duen «gazte kultura» ari da sortzen, izan ere, musika-estilo eta janzteko estilo berberak aurki baitaitezke Dakarren, Mexikon, Zagreben, Teheranen eta Melbournen, esaterako. Bestalde, estilo horiek ez dira garbiak, hibridoak dira: tokiko eta nazioko kulturetara egokitzen dira; aniztasuna eta heterogeneotasuna aldi berean bizi dira gazteak dauden edozein eszenategitan; hainbat eta hainbat kasutan, gazteek berriro baloratzen dituzte nortasun tradizionalak —erlijiosoak edo etnikoak— globalizazioari aurre egiteko babes gisa.

3. Independentzia kulturala versus mendekotasun materiala. Inoiz ez da egon oinarrizko erabakiak hartzeko independentzia-maila handiagoa izan duen belaunaldirik: ikasteko, denbora librea erabiltzeko, janzteko, bidaiatzeko, gurasoekin eztabaidatzeko, Interneten nabigatzeko, nahi dutenarekin harremanak izateko eta abarrerako askatasuna dute. Baina askatasun hori, praktikan dituzten hainbat eta hainbat mugapenek murrizten dute: gero eta mendekotasun ekonomiko handiagoa, behar adina espazio pribaturik ez, etxetik alde egiteko zailtasunak, lanaren kolokatasuna, segurtasun emozional eza… Gurasoak ere nolabaiteko kontraesanean bizi dira: harreman argiak eta irekiak izan nahi dituzte seme-alabekin baina badakite banantzen dituzten eten kulturala handitzen ari dela: 1968a baino geroagoko koordenatu liberaletan hezitakoak dira,

autoritarismoa arbuiatzen dute baina, batzuetan, beste muturrean erortzen dira, hau da, semeak gehiegi babesten dituzte eta oharkabean seme-alaben mendekotasun materiala erabiltzen dute xantaia gisa. Hori ez da adierazten belaunaldien arteko gatazka irekian, ordutegien, lanen eta diruaren inguruko eguneroko gatazka txikietan baizik. Zergatik seme-alaba batzuk egoera horren konplize egin eta bertara egokitzen dira, ekonomikoki autonomoak izanda ere euren gurasoekin biziz, beste batzuek egoera horri uko egin eta alternatibak bilatzen dituzten bitartean?

4. Gehiegizko babesa versus arduragabetasuna. Herrialde garatuetan, egungo gazteek gehiegi babestuta bizi izan dira haurtzaroan eta nerabezaroan eta lehenengo arazoak sortzen direnean, zaila egiten zaie laguntzarik gabe gainditzea. Euren aita eta amek gurasoen aurka matxinatuz lortu behar izan zuten askatasuna eta, orain, seme-alabei inolako ordainik gabe emateko joera dute. Nolabaiteko «arduragabetasuna» sustatzea da horren ondorioa: oso esparru gutxitan dira euren patuaren jabe eta heldutasunerako uzten dute erabaki garrantzitsuak hartzea. Euren kontura bizitzen jarri ezin direnez, askatasun-ordezkoak bilatzen dituzte. Esaterako, automobila (autoa edo motorra) beste espazio batzuk ez izatea (etxebizitza propioa edo partekatua) konpentsatzen duen independentzia-ikur bihurtzen da. Telebistako iragarkietan aldarrikatzen den gazteria-eredua abiaduraren, abenturazko kirolen eta mugarik gabeko kontsumoaren kultuan oinarritutakoa da. Bien bitartean, haur bihurtzen dituzten lotura zorrotza hautsi nahi dutenen asegabetasuna gero eta handiagoa da. Arrazoi al du Neil Postmanek egungo gizartearen lema «Dibertitu hil arte!» dela dioenean?.

Page 32: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

31

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

5. Informazio sektoriala versus prestakuntza integrala. Inoiz ez da egon oraingoa bezain ondo prestatutako belaunaldirik. Lehen munduan, biztanle gehienak hezkuntza-erakundeetan egoten dira gutxienez adin-nagusitasunera iritsi arte. Bigarren munduan (garapen bidean dauden herrialdeetan), analfabetismoa ia erabat desagertu da. Hirugarren munduan ere heziketan egindako inbertsioa nabarmen handitu da (askotan ongien prestatutakoak joaten dira mendebaldera). Gainera, teknologia berriek aukera ematen diete egungo gazteei informazio izugarri handi batera iristeko. Gehiegizko informazioa, ordea, zuzenki proportzionala da prestakuntza-sistema tradizionaletako zenbait gabeziarekiko. Orain arte, ez du beste ezein belaunaldik horrenbeste baliabide informatiko izan bere eskura: eskolan urte gehiago, eskolaz kanpoko ekintzak, hizkuntzak, informatika, bideoa… Baina informazio hori gero eta gehiago zatikatuta dago eta hezkuntza-sistemaren krisiarekin batera etorri da: maisuen agintaritza-krisia, heziketaren helburuei buruzko nahastea, utilitarismoa pertsonaren prestakuntza integralari nagusitzea, eskolaren eta gazte-kulturaren arteko kontrastea eta abar. Zein ote da informazioaren hautaketa eta interpretazio kritikoa egiten ikasiz hezteko bidea, gazteari bere heltze-prozesuan lagunduko dion tutorearen edo aholkulariaren irudia berreskuratuz horretarako?

6. «Mila eurodunak» versus «botiloia». Eskolatik lanerako trantsizio-bidea labirinto nahasia bihurtu da. Behin lanbide-heziketako edo unibertsitateko ikasketak bukatutakoan tailer edo enpresa batean «lanean hasteko» eredu tradizionala lan-bizitza etengabeko birziklapen gisa hartzeko ereduak ordeztu du. «Lan-malgutasunak» bi aurpegi ditu: batetik, lehia elikatzen du, mugikortasun geografikoa sustatzen du eta pertsona

zaharragoekin lehiatzeko aukera ematen die gazteei. Bestalde, zailago egiten du independentzia ekonomikoa lortzea, epe luzeko proiektuak galarazten ditu eta nolabaiteko ezegonkortasun emozionala sustatzen du. Nazioartean, mugarik gabeko malgutasunak deslokalizazioak eta behin-behineko inmigrazioa errazten ditu. Maila lokalean, hainbat sindrome eragiten ditu, esaterako, «mila eurodunarena» (hilean 1.000 euro inguru irabazten dituen eta bere kontura bizitzen jartzeko aukerarik ez izan arren, bere burua pribilegiatutzat jo behar duenarena). Gazteak egoera horretara moldatu behar dira euren gaztaroa luzatzen ahaleginduz (kezkarik gabeko aldia balitz bezala biziz). Orain ez dute euren burua «langabetu kronikotzat» jotzen, «prestatzen ari diren pertsonatzat» baizik. Nortasun soziala ez da lan-munduan bilatzen, denbora librean baizik. Horixe da ondorioetako bat. «Botiloi» ospetsua egoera horren sintomatzat har daiteke: etxe edo erakunde mailako kokapen garbirik ez dutenez, gazteek espazio publikoa hartzen dute kalean azaltzeko eta elkarrekin egoteko. Zein ote da norbere gorputzarekiko eta inguruarekiko gehiegikeriarik inplikatzen ez duten eta gizartea bere gazteei ematen dien rol sozialari buruz hausnartzera gonbidatzen duten elkartzeko eta dibertitzeko moduak bultzatzeko bidea?

7. Kontsumitzaile pasiboak versus joera-ehiztariak. Aisiaren merkatua aparkaleku moduko zerbait bihurtu da, esklabo zoriontsuentzako lurralde moduko zerbait, eta gazteria «zainpeko askatasun» erregimenean bizi da bertan. Espazio horretan, askatasuna dute gizartearen aurrean kontsumitzaile ospetsu bihurtuko dituzten marka edo produktu jakin batzuk aukeratzeko. Baina ez da kritikarik gabeko kontsumo pasiboa: merkatuak eskaintzen diena hautatzen dute beraien premietara egokitzeko, erabiltzen ez diren produktuak birziklatzen dituzte

Page 33: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

32

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

eta kontsumo arrazionalagoa eta arduratsuagoa egiteko hezten dituzte gurasoak. Cool-hunter deiturikoek (joera-ehiztariek) merkatura eraman ditzaketen joera kultural berritzaileen sortzaile ere bihurtzen dira. Azken batean, kontsumoaren bitartez, beste gazte batzuengandik eta helduengandik bereiztea nahi dute. Zein ote da asignatura gisa baino gehiago praktikaren bitartez ikasi daitekeen «kontsumorako heziketa» sartzeko bidea?

8. Kontrol soziala versus deskontrol pertsonala. Gaur egungo gazteen belaunaldiak orain arte beste ezein belaunaldik izan ez zuen autonomia pertsonala du baina, aldi berean, kontrol sozial berrien, finagoen eraginpean dago: eguneko lanaldiaren antolamendu zorrotza, espazio publikoetako erabileraren murrizketa, zibismo-arau berriak… Egoera horren aurrean, deskontrol pertsonaleko eztandak izaten dira, besteak beste, janzkeran gauza deigarriak (pearcing-a, tatuajea…), droga berrien kontsumoa, nahi gabeko haurduntzak, berdinen arteko indarkeria eta gazteen matxinada-ahaleginak. Sortzen den alarma gehiago justifikatzen da gizarte-jarreran izaten den aldaketagatik —intoleranteago egiten baita arauaren edozein desbideratzeren aurrean— kasuak (larriak baina bakanak) gehitzeagatik baino. Kontrol sozial autoritarioaren eta deskontrol pertsonal autosuntsitzailearen artean demokrazia parte-hartzailearen bitarteko hainbat forma daude, lehendik sortutako nahiz oraingo zenbait gazte-elkartek modu arrakastatsuan praktikatzen dituztenak. Irakatsi al diezagukete gazteek autokontrol pertsonala errito bihurtutako nolabaiteko deskontrol pertsonalarekin lotzen, esaterako, festaren zentzu berri baten bitartez?

9. Lehiakortasuna versus solidaritatea. Bai karrera akademikoan eta profesionalean eta bai kontsumoaren karreran, gazteak

lehiakor ageri dira: txikitatik irakasten diegu nota onak (eskolan edo lanean) lortzeko borrokatzen, markak (arroparena edo autoarena) lortzeko borrokatzen eta garaipena (kiroletakoa edo artistikoa) lortzeko borrokatzen. Gure gizartea gero eta indibidualistagoa egin da eta gazteek berehala ikusten dute lan-merkatua oso selektiboa dela: denek ezingo dute aukeratu nahi duten karrera, ez beraien gustuko lantokia, ez beraiek nahi duten telefono mugikorraren marka. Bestalde, gauza komunitarioetara itzultzen da: inoiz ez zen egon hirugarren eta laugarren munduarekiko solidaritatea erakusten duten eta haiekin lankidetzan aritzen den horrenbeste talde. Euren gurasoak mobilizatu zituzten paradigma ideologiko handiak krisialdian daude, horrek fundamentalismoz eta xenofobiaz betetako basamortua utzi badu ere bere atzean. Baina ez da nahasi behar ideologien krisialdia (pentsamendu monolitikoko formak zalantzan jartzea), krisien ideologiekin (absolutuak ez diren balio berriak bizi behar direneko kontzientzia izatearekin). Zein ote da lehiakortasun egoista lehia solidario bihurtzeko bidea?

10. Tribua versus sarea. Gaur egungo gazteen bizitzak tribuaren eta sarearen arteko, nire eta besteen arteko pendulu-mugimenduari erantzuten dio. Michel Maffesolik «tribuen garaia» gisa definitu zuen gizarte postmodernoa. Beste modu batean esanda, afektuak isurtzen direneko eta «jainkotasun soziala» eguneratzen deneko komunitateen bateratzea. Muga estilistikoak eta barne-kohesioa berresten duten XX. mende bukaerako gazte-kulturei aplikatu dakiekeen metafora da. Hala ere, askoz zailago da gaur egungo gazte-estiloei aplikatzea, izan ere, mugak baino gehiago pasabideak nabarmentzen baitituzte, eta hierarkiak baino gehiago hibridazioak, eta oposizioak baino

Page 34: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

33

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

gehiago konexioak. Manuel Castellsek sarearen metafora proposatu du etengabe fluxuak eta aldaketak izaten dituen gizartearen larrialdia adierazteko eta aldaketa horiek burutzen dituzten sektoreetako bat gazteria dela esan du, gero ikusiko dugun bezala. Bizizikloaren egitura propioaren hausturarekin bat dator hori, izan ere, ibilbide linealekoa zena etena bihurtzen baita. Lehen ye-ye gazteria zena yo-yo gazteria al da orain? Gazteek esateko asko badute ere, nola entzun euren ahotsa, globalizazioaren zarataren erdian?

GAZTE IZATEA ATZO«Gure gizartearenak egin du, belaunaldi gazteen ekintza txundigarriak egiten jarraitzea onartzen badu.»

(Kaldeako Ur herrian aurkitutako taula, 2000 K.a.)

Inori ez litzaioke arraroa irudituko goizeko egunkarian esaldi hori irakurtzea edo metroan edo supermerkatuan entzutea. Hezkuntza ministroak esandakoa izan liteke (ikasleen gero eta egonezin handiagoagatik kezkatuta), edo polizia-buruak (gazte manifestarien lotsagabekeriagatik beldurtuta), edo familiako buruak (bere agintearen krisiagatik beldurtuta), edo enpresaburuak (belaunaldi berriak lanari uko egiten diolako kexati). Esaldia, ordea, duela 4.000 urte baino gehiagoko inskripzioko batekoa da, Kaldeako Ur herrian aurkitutako taula batekoa. Gazteen arazoaren mendetako iraunkortasuna predikatu baino gehiago, gaur egungo gazte-izaera hobeto ulertzeko ikuspegi historikoa hartzeko premia iradokitzen du aipu horrek. Horretarako, hainbat gizartek (gizarte primitiboetatik hasi eta

industrialetaraino) bizitza heldura igarotzea nola bizi izan duten adierazten duten hainbat adibide azalduko ditugu.

Gizarte primitiboetako gazteria

«[Samoan] nerabezaroak ez zuen ordezkatzen krisialdia edo tentsio-aldia, poliki-poliki heldutasunera iristen ziren interes- eta jarduera-multzo baten moldaera harmonikoa baizik.»

(Margaret Mead, Nerabezaroa, sexua eta kultura Samoan, 1929)

Pubertaro fisiologikoaren (baldintza naturala denaren) eta heldutasun-statusa onartzearen (baldintza kulturala denaren) artean kokatutako norbanakoaren bizitzaren fase gisa ulertuta, gazteria kulturaren eremu unibertsala dela, giza garapenaren fase naturala dela baieztatu da. Fase hori gizarte eta une historiko guztietan egongo litzateke eta haur- -mendekotasunaren eta erabateko gizarteratzearen arteko prestatze-aldiaren premiak azalduko luke. Aldi horretan izan ohi diren krisiak eta gatazkak ere unibertsalak izango liratekeela baieztatu da, kausa biologikoek zehaztutakoak diren heinean. Margaret Meadek hogeiko hamarkadan Samoako lanari ekin zionean, teoria horiek modan zeuden eta ez zaigu harrigarria iruditu behar haren ikerketa teoria horiei aurre egiteko helburu esplizituarekin planteatu izana. Antropologoaren iritziz, Samoako neska nerabeek ez zuten bizi nerabezaroko krisialdia Estatu Batuetako adin berekoek bizi zutela zirudien bezala. Beste eredu bat pigmeo banbutiena da, Ituri oihanean (Kongoko Errepublika Demokratikoan) bizi den herri nomadarena, alegia. Haurtzaroaren amaiera elima erritoarekin ospatzen da. Neskak

Page 35: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

34

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

pubertarora iristen direnean egiten den zeremonia da eta hilekoa lehen aldiz izateak markatzen du. Gertaera dohaina da komunitatearentzat eta komunitateak eskerronez eta poz handiz hartzen du. Une horretatik aurrera neska ama izan daiteke, izan ere, harrotasunez eta eskubide osoz har baitezake senarra. Neska bere lagunekin txabola berezi batean sartuta egongo da hilabetez. Aldi horretan hainbat ospakizun egingo dituzte eta aldia amaitzean emakume heldutzat jo daiteke. Mutilek, bestalde, tamaina handiko animaliaren bat ehizatuz eta elimako neska batekin oheratuz frogatu behar dute euren gizontasuna. Beraz, ez dago trantsizioko gaztarorik: erritoak irauten duen denbora laburra baino ez du irauten.

Gaztaroa antzinako Grezian

«Gurasoak seme-alaben berdinak izatera eta seme-alabei beldurra izatera ohitzen dira eta seme-alabak, bestalde, gurasoen berdinak izatera eta, guztiz libre izateko, gurasoei ez beldur eta ez errespetu ez izatera ohitzen dira. Maisuak beldurra die ikasleei eta lausengatu egiten ditu; ikasleek maisuak eta hezitzaileak mespretxatu egiten dituzte; gazteak, oro har, adinekoekin alderatzen dira eta beraiekin lehiatzen dira hitzez eta ekintzaz; adinekoak, bestalde, umore onez eta xelebrekeriaz gainezka, gazteak imitatzen dituzte uzkurrak eta despotak direla pentsa ez dezaten.»

(Platón, Errepublika)

Greziako kultura klasikoak gaztaroaren kontzeptu modernoaren sustraiak bilatzeko hainbat lekukotasun eskaintzen ditu. Espartan, aristokraziako mutil gazteek hezkuntza-erakunde

militarrean parte hartzen zuten, nobiziotza sozial modukoan. Agoghé izenekoa instituzionalizatutako hainbat ariketak osatzen zuten. Gerrarako prestaketa prestakuntza moralarekin konbinatzen zuen eta bakardade-aldi oso gogorra ere bazuen (hortik dator «heziketa espartarra» adierazpena). Atenasen, berriz, Efebia izenekoa sortu zen K.a. V. mendean. Efebo terminoak ‘pubertarora iritsi dena’ esan nahi du baina fenomeno naturalari buruzko aipamena egiteaz gain, zentzu juridikoa ere badu. Haurtzaroaren amaiera ospatzeak eta jende aurrean aitortzeak nahitaez bete beharreko nobiziotza sozialaren aldia irekitzen zuten instituzio militarren esparruan. Atenasko gazteak 20 urte bete arte egoten ziren instituzio militar horietan. Denborak aurrera egin ahala, bere izaera militarra galdu zuen eta hezkuntza-esparrua indartu zuen. Aristokraziako gazteak bizitza dotorearen fintasunean barneratzen zituen instituzio bihurtu zen. Iritziak argumentu erretoriko eta logikoekin adierazteko eta gizartean goi-mailako posizioa konkistatzeko gai zen hiritar independentearen heziketak bizitzako fase bat behar zuen prestatzeko. Horrela sortu zen paideia (heziketa) nozioa: bere alderdi sofistan, sokratikoan edo platonikoan, oinarri sendoa eskaintzen zuen gaztaroaren ideia eta gaztaroari lotutako mitoaren izaera anbiguoa bermatzeko. Zenbait gazte-taldek heziketari eta heziketak berekin zituen berrikuntzei arreta eskaintzeko aukera zuten eta, horregatik, gazteriaren kontutzat jotzen ziren «ideia berriak». Modu horretan, bere burua prestatzeko eta gizartea eraberritzeko desirarekin identifikatzen zen gazteria. Filosofoak berehala jabetu ziren gazteriaren izaera anbibalenteaz: Platonek Errepublika izeneko liburuan adierazten zuen, gaur egungoak irudituko zaizkigun terminoetan, gaztea gurtzeak inplikatzen zuen arriskua.

Page 36: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

35

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

Gaztaroa Erdi Aroko Europan

«Hirugarren adinari nerabezaroa deitzen zaio eta 14 urterekin hasten da. Konstantinoren eta bere Biderakoaren arabera, 21 urterekin bukatzen da baina, Isidororen arabera, 28 urte arte irauten du eta 35 arte ere luza daiteke. Isidororen esanetan, pertsona haurrak sortzeko gai delako deitzen zaio adin horri nerabezaroa. Adin horretan, gorputz-adarrak bigunak dira eta berotasun naturalaren bitartez hazteko eta indarra eta kemena hartzeko gai dira. Horregatik, adin horretan, pertsonak asko hazten dira eta naturak emandako tamaina hartzen dute. Nerabezaroaren ondoren gaztaroa dator, erdiko adina eta pertsonak indar gehien duena. Isidororen arabera, 45 urte arte irauten du eta 50 urte arte beste batzuen arabera ».

(Gauza guztien jabe handia, XVI. mendeko herri entziklopedia)

Erdi Aroko eta Aro Modernoko Europan («antzinako erregimena» izenaz ezagutzen denean), zaila da guk gaztaro gisa ulertzen dugunarekin bat datorren bizitzako faserik identifikatzea. Hori argitzen lagunduko diguna Gauza guztien jabe handia izenekoa da, jakinduria sakratu eta profano guztiak biltzen zituen eta 1556an argitaratu zen entziklopedia modukoa. Zazpi planetei dagozkien zazpi adin bereizten ditu liburuak: haurtzaroa, pubertaroa, nerabezaroa, gaztaroa, helduaroa, zahartzaroa eta azken adina. Gaztaroa erdiko adina denez, ez dago nerabezaroarentzako tokirik, izan ere, pubertaroarekin nahasten baita. Terminologiari buruzko iritzi horiek eta ikonografian oinarritutako beste batzuek (adingabeak eta helduak bereizten ez dituena), antzinako erregimeneko gizartean gaztarorik ez zegoela zioen tesia oinarritzeko

balio izan zioten Philippe Arièsi: «Antzinako gure gizarte tradizionalak ozta-ozta irudikatzen du haurtzaroa eta are eta okerrago nerabezaroa. Haurtzaroa pertsona ahulena zen aldira mugatzen zen, bere kabuz moldatzeko gai ez zen aldira; haurra, fisikoki bizkortzen zenean, ahalik eta lasterren nahasten zen helduekin eta beraiekin partekatzen zituen lanak eta jokoak gaztaroko etapatik igaro gabe. Baliteke gaztaroko etapak Erdiko Aroaren aurretik existitzea eta funtsezkoak dira gaur egungo gizarte aurreratuetan […]. Neolitikoko adin-motek eta Greziako paidea izenekoak haurtzaroaren eta helduaroaren arteko bereizketa egiten zuten, bien arteko urratsa adieraziz; urrats hori hastapen-erritoen bitartez edo heziketari esker gainditzen zen. Erdi Aroko zibilizazioak ez zuen bereizketa hori egiten eta, ondorioz, ez zuen urrats-nozio hori ere.»

Gaztaroa aro industrialean

«Nerabezaroa bigarren jaiotza bezala da […], orduan azaltzen baitira ezaugarri eboluzionatuenak eta batez ere gizatiarrenak […]. Nerabea heldu jaioberria da eta, bertan, pixkanaka-pixkanaka nagusitzen doaz arrazaren azken lorpenak. Garapena ez da hain pixkanakakoa, eten gehiago ditu. Horrek, ekaitz eta estimuluzko aurreko aldia ekartzen du gogora, lehengo ainguraketa-puntuak hautsi eta goragoko maila hartzen duenean.»

(Granville Stanley Hall, Nerabezaroa, 1904)

1904an, G. Stanley Hall Amerikako Estatu Batuetako psikologo eta hezitzaileak Nerabezaroa: bere psikologia eta fisiologiarekin, antropologiarekin, soziologiarekin, sexuarekin, krimenarekin, erlijioarekin eta heziketarekin dituen loturak izeneko idazlana

Page 37: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

36

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

argitaratu zuen. Lan monumental hau gaur egungo gaztaroari buruzko lehenengo tratatu teorikotzat jotzen da. Darwinek laburbilketaren teoria psikologikoa prestatzeko proposatutako eboluzio biologikoaren kontzeptuan oinarritu zen Hall. Teoria horren arabera, norbanako bakoitzak, espeziearen eboluzioan izan ziren etapak errepikatzen ditu bere garapenean zehar, basakeriatik hasi eta zibilizaziora arte. Nerabezaroa 12-13 urtetik 22-25 urtera bitartean luzatzen da eta turbulentzia eta trantsizioko historiaurreko etapari dagokio. Masa-migrazioak, gerrak eta heroien gurtzak izan ziren etapa horren ezaugarri nagusiak. Egileak storm and stress (ekaitza eta asaldura) aldia deitzen dio, Alemaniako erromantikoen Sturm und Drang (ekaitza eta bultzada) kontzeptuaren baliokide dena. Bizitzako fase horren izaera «kritikoa» definitzeko erabiltzen zuten erromantiko alemaniarrek: pubertaro fisiologikoak eragindako nortasunaren eraberritze dramatikoa, tentsio emozionaletan eta gatazka sozialetan gauzatzen dena. Nerabezaroa senaren indarrek menderatzen dute. Indar horiek, baretzeko, aldi luzea behar dute eta, aldi horretan, gazteak ez dituzte behartzen helduak bezala jokatzera, horretarako gai ez direlako. Hall-en teoriek oihartzun handia izan zuten hezitzaile, guraso, arduradun politiko eta gazte- -elkarteetako zuzendarien artean. Liburuak nerabezaroaren irudi positiboa hedatzen lagundu zuen zibilizazio industrialaren aurrerakuntzaren paradigma gisa. Batetik, erantzukizunik gabeko bizitzako aldia eta, bestetik, ezaugarri nagusitzat konformismo soziala zuen gaztaro-eredua sortzea ospatu nahi zuen.

Gaztaroa gerra garaian eta bake garaian

«1945ean eta ondorengo urteetan hartu zuten bidea gure adinaren mende egon zen hein handi batean, izan ere, une hartatik aurrera, Hiroshiman eta Nagasakin bonbak jaurti zirenetik, belaunaldiak nabarmen banandu ziren.»

(Jeff Nuttal, Gerra ondoko kulturak, 1968)

Gaztaroaren larrialdia bi mundu-gerrek eten zuten (gure herrialdean baita gerra zibilak ere) eta, horrek, gazteak azkarrago heltzea ekarri zuen («Guk ez dugu gaztarorik izan, galdutako gaztaroaren belaunaldia gara!», esaten zidaten aldi hartan bizi izandako zenbait agurek). Gerra arteko aldian, gazte langile askoren eta gazte burges askoren politizazio iraultzailea gauzatu zen. Adin- -multzo horren pasibotasunari eta konformismoari buruzko tesiak ezeztatzen zituen horrek. Komunismoa baino gehiago nazismoa eta faxismoa izan ziren hogeita hamarreko hamarkadan gazteak mobilizatzea lortu zuten doktrina politikoak: Alemaniako Hitlerren Gazteriak eta Italiako Balilla faxistak erregimen horiek biztanleriaren geruza handietan euren nagusitasuna hedatzeko erabili zituzten sozializazio-espazioak eta talka-taldeak izan ziren. Baina hainbat taldek musikan eta dantzan aurkitu zuten joera autoritario horietatik ihes egiteko espazioa, Alemaniako «swingaren matxinatu» ospetsuekin gertatu zen bezala. 1945ean, Bigarren Mundu Gerra amaitzean, Europako gazteriak lur jota eta desilusionatuta zegoela zirudien. Bonba nuklearrak aro berri bateko beldurrak piztu zituen eta herrialde, erregimen eta belaunaldien arteko burdinazko hesiak altxatu ziren. Alemanian, «belaunaldi eszeptikoa» aipatzen hasi ziren, izan ere, lubakietako oinazeak jasan ondoren, gazteriaren idealak

Page 38: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

37

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

nola hondoratzen ziren ikusi baitzuten. Italian, bestalde, «3 M-dun gazteez» (macchina, moglie, mestiere: autoa, emakumea, lanbidea) hitz egiten dute soziologoek. Espainiari dagokionez, gerra zibilaren traumaren ondoren bizirik irauteko eta despolitizatzeko premiagatik «lur jotako belaunaldia» aipatzen du Jose Luis Arangurenek. Laburbiltzeko: belaunaldi honen nahia lehenbailehen heldutasunera iristea da (hurrengo belaunaldiari gertatuko zaionaren kontrakoa).

Gaztaroa kontsumo-gizartean

«Gazte hauek beste hizkuntza bat hitz egiten dute […] gainerako hiztunek hitz egiten dutenaren gero eta desberdinagoa: nerabeen gizartea gero eta indartsuagoa da erdi mailako klaseko aldirietan […] gurasoen artean zabaltzen ari da teenager edo nerabeen mundua aparteko mundua deneko irudipena.»

(James Coleman, Nerabeen gizartea, 1955)

Gerra ondoko hazkunde ekonomikoaren ondorioak izan ziren gazteen erosteko ahalmena handitzea, masa-komunikabideak hedatzea, eskolatze masiboa eta nerabeen merkatua sortzea. «Gazte-kultura» nozioa sortu zen kategoria autonomo eta interklasista gisa, gazteriaren gurtza hasi zen eta gaztaroa modako adina bihurtu zen («kausarik gabeko matxinatuaren» irudia ere sortu zen). 1954an, Memphis, gazte zuriak beltzen blues musika kantatzen hasi ziren: rock & rolla sortu zen. 18 urte baino gehiago ez dituzten gazteek egiten duten musika-mota berria da eta gazte-merkatu berrirantz dago zuzenduta. Aurki bihurtuko da kultura «nazioartekoa eta herrikoia». Bigarren mailako eskola adin-kategoria berri baten bizitza sozialaren zentro bihurtuko

da: teenager edo nerabeena hain zuzen ere. Eskolak kultura akademikoa ez ezik, hainbat erritok osatutako jendetasun-espazioa ere eskaintzen du: kirolak, klubak, emakumezkoen kongregazioak (sororities) eta gizonezkoenak (fraternities), graduazioko dantzaldiak eta festak, autozinemak, eta abar. Azken batean, «beste hiri bat zen hiriaren barruan». Adina klase soziala baino askoz garrantzitsuagoa zen (historian lehenengo aldiz, gazte langileek gauza gehiago partekatzen dituzte erdi mailako klaseko adin berekoekin beraien gurasoekin baino). Hogei urte baino gutxiago izan eta umeak ez zirenek beraien adineko idoloak zituen belaunaldi berria osatzen zuten. Idolo horiek zineko (1955ean Rebelde sin causa estreinatu zuen James Dean, esaterako) edo musikako (1956an Rock Around the Clock estreinatu zuen Elvis Presley, esaterako) izarrak ziren.

Gaztaroa protestaren aroa

«Non aurki daiteke, gazteria disidentean ez bada, berritzeko gogo sakona eta zibilizazio nahasi hau eraldatu dezakeen nahigabe erradikala? Gazte horiek dira alternatiba eratzen ari den matrizea […]. Ez zait gehiegizkoa iruditzen gazteen munduan sortzen ari denari kontrakultura deitzea.»

(Theodore Roszak, Kontrakulturaren eraikuntza, 1968)

1964an, Berkeleyn, Adierazpen Askatasunaren Mugimendua sortu zuten gazte unibertsitarioek. Ikasleen protesta tipiko hura eskubide zibilen aldeko mugimendu bihurtu eta aurki hedatu zen Amerikako Estatu Batuetako beste hainbat unibertsitatetara. Berrogeita hamarreko hamarkadaz geroztik, San Frantziskoko badiak Beat Generation deiturikoa ikusi zuen loratzen. Jazz

Page 39: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

38

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

musikaren, bizimodu bohemioaren eta disidentzia artistiko eta kulturalaren inguruan egituratuta zegoen. 1957an Jack Kerouac-en En el camino nobela-manifestu mitikoa argitaratu zen, bi gaztek «Amerika sakonean» zehar egindako bidaia iniziatikoa deskribatzen duena. Mugimendu horietatik flower power (loreen boterea) deiturikoa sortu zen hirurogeiko hamarkadaren erdi aldera, mundu osoan hippie mugimendua izenaz ezagutuko zena. Gazteria ez zen jotzen konglomeratu interklasistatzat. Misio emantzipatzailea zeraman kategoria sozial berritzat eta «klase iraultzaile berritzat» jotzen zen. 68ko maiatzaren bultzadapean, teoriko erradikalenek teoria marxistak aplikatu zituzten gazteek helduekin zituzten produkzio-harremanak aztertzeko; Freuden teoriak ere aplikatu zituzten gizarte patriarkalaren gatazka edipotarrak aztertzeko. Interpretazio zientifiko gisa baino gehiago, «kontzientzien iraultzaren» zerbitzura zeuden tresna ideologiko gisa ageri ziren diskurtso horiek. 1968an, Amerikako Estatu Batuetako Theodore Roszak filosofoak Kontrakulturaren eraikuntza argitaratu zuen. Idazlan hori belaunaldi arteko manifestu bihurtu zen berehala. Kultura nagusiaren alternatibari buruz, hau da, kontrakultura sortuko zuen gazteriaren misioari buruz teorizatzen zuen manifestuak. Bere matrize praktikoenak honako bide hau hartu zuen: komunen mugimendua, etxeak okupatzea eta bizimoduaren iraultza. Oraindik ere irauten duen lema honetan laburbiltzen da: «Bizimodua aldatu mundua aldatzeko».

Gaztaroa krisiaren aroan

«Geldialdi ekonomikoaren ondorioen aurrean gizarteko talderik ahulena gazteena da, izan ere, krisi-egoeraren ondorioak sumatzen aurrena baita […]. 68an, borroka, protesta, marjinaltasuna eta kontrakultura zeuden denen ahotan […] azken batean, mundu hoberanzko aldaketan konfiantza zegoela adierazten zuen hizkuntza zen. Baliteke datorren hamarkadan gazteek ahotan izango dituzten hitz gakoak honako hauek izatea: langabezia, larrialdia, defentsa-jarrera, pragmatismoa edo biziraupena.»

(UNESCO, 80ko hamarkadako gazteria, 1983)

UNESCOk Gazteriaren Nazioarteko Urtea izendatu zuen 1985a: gazteen munduan gauzak ondo ez zihoazenaren seinale. Gazteen langabezia handitzeak, kontrakulturaren ideologiak hondoratzeak eta familiarekiko mendekotasunera itzultzeak sortzen dituzten diskurtsoek ez dute eraginik gazteen ahalmen iraultzailean eta eraikitzailean. Ziurgabetasun kulturalean eta gizarteratzeko arazoetan dute eragina. Zinikoaren eta nahigabetuaren arteko jarrera sortzen da eta, horrek, askotariko itzulpenak ditu gazteen irudimenean. «Ideologien amaiera» eta «historiaren amaiera» deitu zitzaionaren sintoma da (Berlingo murruaren eta komunismo sobietarraren erorketarekin amaitu zen hamarkada). Baina mende amaieran, «mundua birliluratzeko» modu berriak sortu ziren, esaterako, mugimendu sozial berrien gorakada, fundamentalismoen itzulera edo zenbait balio zibikoren berrikuntza.

Page 40: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

39

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XAGAZTE IZATEA BIHAR

«Aro digitaleko haurrak ez dira jada ikusezinak edo entzunezinak, lehen bezala; egia esan, inoiz baino gehiago ikusi eta entzuten dira. Beste mota bateko espazio kulturala okupatzen dute. Ordena berri bateko hiritarrak dira, Nazio Digitalaren sortzaileak.»

(I. Kats, «Haurren eskubideak aro digitalean», 1998)

Iraganera egin dugun bidaiaren ondoren, itzul gaitezen orainera gure gazteen etorkizuna (beste modu batean esanda, gizartearen etorkizuna) bistaratzeko. Helburua ez da gaur egungo gazteen etorkizuna iragartzea (ez gara profetak), etorkizuna aurreikusten duten gaur egungo zenbait joera aztertzea baizik. Horretarako, teknologia berriek gaur egungo gazterian duten eraginari erreparatuko diogu, izan ere, belaunaldien arteko etena ongien adierazten den eszenategietako bat baita (kasu honetan eten digital bihurtzen dena). Gazteak dira informazioaren gizartearen aitzindariak baina horrekin ez da beti hobetzen euren egoera soziala, izan ere, gehienek botere ekonomiko eta sozialetik urrun jarraitzen baitute.

X belaunaldia versus @ belaunaldia

«Adina […] funtsezkoa da Internet erabiltzeko (teknologia berria, ezaguna gazteentzat eta urrunekoa pertsona helduentzat).»

(Manuel Castells et al., Sareko gizartea Katalunian, 2003)

XX. mendeko azken belaunaldiari X belaunaldia deitu zion Douglas Coupland idazle iparamerikarrak. «68 ondorengoaren»

definizio eza eta anbiguotasun ideologikoa iradoki nahi zituen. 2000. urtean argitaratu zen testu batean @ belaunaldia deitu nion XXI. mendeko lehen belaunaldiari. Harrezkero etengabe handitu diren hiru aldaketa-joera adierazi nahi nituen izen horrekin: lehenik eta behin, informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrietarako sarbide unibertsala —baina ez nahitaez orokorra—; bigarren tokian, sexuen arteko muga tradizionalen gainbehera; hirugarren tokian, globalizazio kulturalaren prozesua, mundu-mailako gizarte-bazterkeriaren forma berriak nahitaez sortuko dituen @ sinboloa gazte askok erabiltzen dute euren eguneroko idazketan genero neutroa adierazteko, posta elektroniko pertsonalaren identifikatzaile gisa eta espazio global batekiko loturaren erreferente gisa (Interneteko txatak, Interrail bidezko bidaiak edo MTV bidezko entzunaldiak).

Sareko belaunaldia

«Historian lehen aldiz, umeak beraien gurasoak baino adituagoak dira gizartearentzako funtsezkoa den berrikuntza batekiko. Sareko belaunaldiak bitarteko digitalen bitartez garatuko du bere kultura, eta gizarteko gainerako kideei ezarriko die.»

(Don Tapscott, Sareko belaunaldiaren etorrera, 1998)

1994an, Chiapasen (Mexikon), unibertsitateko ikasle ohiek zuzendutako eta gazte indigenek protagonizatutako matxinada burutu zuen Marcos komandanteordeak. Armak baino gehiago teknologia berriak erabili zituzten gazteek euren kontsignak zabaltzeko eta belaunaldiko erreferente bihurtu ziren gaztaroan Berlingo murrua erori ondoren sartu zirenentzat. 1999an, Erresistentzia Globalaren Mugimendua deiturikoak

Page 41: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

40

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

munduko botere ekonomikoen bileraren aurkako protesta egin zuten Seattlen. Bitxia badirudi ere, «globalizazioaren aurkakoak» izan ziren komunikabide eta antolamendu- -mota berriak erabiltzen aurrenak (zenbait egilek web movements deitu zieten, amarauneko mugimenduak, alegia). 1998an, Don Tapscott iraultza informatikoaren profetetako batek Sareko belaunaldiari eskainitako azterlana argitaratu zuen (Growing Up Digital: The Rise of the Net Generation). Tapscotten iritziz, Gerra ondoko baby boomer deiturikoek —mass-media deiturikoen eta rock kulturaren larrialdian oinarrituta— hirurogeiko hamarkadako iraultza kulturala protagonizatu zuten bezala, gaur egungo haurrak izango dira adin-nagusitasunera aro digitalean iritsiko diren lehen belaunaldia. Garrantzitsuena ez da ordenagailuak eta Internet beste ezein adin-taldek baino eskuragarriago izan dituztela edo gehienak bit, txat, e-mail, web eta abarrez inguratuta bizi direla. Teknologia berri horiek izango duten eragin kulturala da garrantzitsuena: ezaguera dutenetik, bizitzari eta munduari buruz duten ikuspegia eratu duten tresna elektronikoz (bideojokoak edo erloju digitalak, esaterako) inguratuta bizi dira. Beste une batzuetan, belaunaldien arteko etena gertaera historiko garrantzitsuek (Gerra Zibilak edo 68ko maiatzak) edo musika-ereduek (Beatles, Sex Pistols) markatu zuten. Orain, ordea BC (before computer) belaunaldia eta AC (after computer) belaunaldia aipatzen dituzte egileek. Horrek beste protesta-mota batzuk eragiten ditu, Pragan eta Genoan ikusi ahal izan zen bezala. Internet bidez deitu, flyers bidez hedatu eta telefono mugikorren bidez kudeatutako manifestazioan mundu osoko gazteek hartu zuten parte. Baina badira zibernetikoak deitu geniezaiekeen beste gizarte-bazterketa mota batzuk ere. (Sarean sartzeko sarbide-gakoa eduki behar da!). Analfabetismoaren aurkako borroka

XX. mendeko garrantzitsuenetakoa izan bazen, eten digitalaren aurkakoa XXI. mendeko garrantzitsuenetakoa izango da.

@ belaunaldia Espainian

Gemma: [Internet] geure zati bat da. Hau kentzen badigute, trauma sortuko digute.

(Gazteekin eztabaidatzeko taldea)

Komunikabideen Inkesta Orokorreko datuetan eta gazteekin eztabaidatzeko hainbat talderen datuetan oinarrituta, Haurren eta Mundu Hiritarraren Partzuergo Institutuak (www.ciimu.org) 2004an egindako txostenaren arabera, 10 nerabetatik 7k posta elektronikoa erabiltzen dute, 10etik 8k telefono mugikorra dute eta 10etik 9 sarritan konektatzen dira Internetera. Sareko belaunaldikoak dira, joan den mendeko azken hamarkadan «bitez inguratuta» jaio ziren eta orain Internet bidez ikasten duten eta Internet bidez jolastu eta sozializatzen diren gazteek osatutako belaunaldikoak, alegia. Bere eguneroko bizitzan teknologia berriak sartu dituen eta digitalismoa hedatzen duen belaunaldia da eta, zentzu horretan, aditua da aurreko belaunaldiekin alderatuta.

Kultura digitalak aldaketa esan nahi du kontsumo-ereduan (telebistak Interneti ematen dio lehentasuna), aisialdiaren demokratizazioa eta sozializazio-mota berriak dakartza eta oinarrizko gizarte-egiturak gero eta gehiago zatitzen dituzten bizimodu desberdinen ugaltze geldiezina ere badu (daukagunak definitzen du zer garen). Alde batetik, teknologia digital horiek euren gelei kateatuta uzten dituzte eta denbora libre asko betetzen diete. Bestalde, Interneteko kultura kritiko berria ondo ezagutzen

Page 42: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

41

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

duen eta bertan parte hartzen duen lehenengo belaunaldia ordezkatzen dute. «Interneteko gazteen subkultura honetan» Espainiako gazteak Europakoen mailan daude. Ez sarerako sarbidearen intentsitateari edo kalitateari dagokionez baina bai komunikazioek eta komunitate birtualek euren eguneroko bizitzan duten eraginari dagokionez. Kultura digitala gazteenen bizitzetan sartzen da eta, kasu gehienetan, beste aukerarik planteatu gabe hartzen dituzten bizimodu berriak sortzen ditu. Etxe gehienak tresna digitalez (ordenagailuak, Internet, telefono mugikorrak, aparatu elektronikoak… ) gainezka daude. Nerabeen kasuan, euren geletan pilatzen dira «gela digital» bihurtuz.

Nerabeek euren nortasun pertsonala eta soziala eraikitzen dituzten eszenategi bihurtzen dute gela. Mundura irekitzeko balio dien lekua da baina baita euren burua itxita uzten duten lekua ere. Japonian eta beste hainbat herrialdetan hikikomori kultura eragin du hermetismo horrek. Nerabea bere baitan ixten da eta bere itxialdia sortzen du (gela mundu hermetikoa da. Bere ordenagailua, bere telebista, bere DVDa, Internet eta etxetik irten gabe harreman birtualen sarea osatzeko aukera ematen dioten teknologia guztiak ditu gela barruan). Messenger da horren eredu adierazgarriena. Beste pertsona batzuk ezagutzeko baino gehiago, harreman hasiberrietan sakontzeko aukera ematen du. Kultura digitalak gazteen bizitzako esparru guztiei eragiten die gaur egun. Teknologia berrien presentziak sozializazio-eredu tradizionalak aldatu ditu, esaterako, eskola edo familia. Eskola izan beharko litzateke gazteenek kultura digitala ikastearen eta kultura digital horretan murgiltzearen bultzatzaile nagusia; batetik, ikasle guztiak kultura horretara berdintasunez iristea bermatu dezakeen erakunde bakarra delako eta, bestetik, haur eta gazteen artean orokortutako erabilera informalak ñabartu eta birplanteatu ditzakeelako.

Telefono mugikorra izateak erakusten du gure nerabeak zenbateraino murgilduta dauden kultura digitalean. Telefono mugikorra da klase sozial desberdinen arteko teknologia zeharkakoena, bere arrazoizko prezioagatik eta dituen erabilera-motengatik. 15 eta 19 urte bitarteko neska-mutilek testu- -mezuak idazteko erabiltzen dituzte, gehienbat lagunekin komunikatzeko eta, gutxi, familiarekin komunikatzeko. Nerabeek nortasuna eman diote komunikazio-mota honi. Letrak ezabatuz testua ahalik eta gehien murriztean datzan hizkuntza berezia asmatu dute. Baliagarria iruditzen zaie lagunekin komunikatzeko eta beharrezkoa sare sozialaren parte izateko. «Irteten hasten direnean» adin bati dagokion zerbait iruditzen zaie mugikorra. Bidaltzen diren mezuek helburu praktikoak dituzte baina, askotan, umorezko edo maitasunezko edukiak ere sartzen dituzte. Zentzu horretan esan daiteke, Internetek bezala, herabetasuna galtzeko edo sentimenduak adierazteko ere balio duela telefono mugikorrak. Galdutako deiek ere ildo horri jarraitzen diote, adostutako zerbaiten edo gauza inplizituren baten barruan komunikatzeko kode gisa erabiltzen dira. Mugikorra nortasunaren luzapena dela esan liteke. Neska-mutilen iritziz, Internet aukera bat da patologia bat baino gehiago. Beste pertsona batzuekin harremanetan jartzeko premiak asetzen ditu. Beraien adinari dagokion zerbait iruditzen zaie, lagunekin egotea bezain naturala. Helduek egiten duten mugikorraren kontsumoa hezkuntza-mailaren eta erosteko ahalmenaren neurrian hazten da gutxi gorabehera, baina nerabeen artean handia da maila guztietan. Beste gauza garrantzitsu bat: seme-alaba nerabeak dituzten helduek gainerakoek baino gehiago erabiltzen dute mugikorra.

Tresna digitalak berritasuna ziren aurreko belaunaldiarentzat eta estatusa hartzeko sinboloa irudikatzen zuten, gizarteak eskatzen

Page 43: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

42

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

zuen irudia eraikitzeko mekanismoetatik kanpo ez geratzeko aukera ematen zuen estatusa hartzekoa, alegia. Gaur egun, ordea, askoz erabilera arruntagoko objektuak dira. «Estatus sinbolikoaren» karga galdu dute eta jostatzeko tresna bihurtu dira. Telefonia mugikorraren industriak badaki gazteriak nola erabiltzen duen mugikorra eta sustatu egiten du, esaterako, nerabeei zuzendutako serieekin zerikusia duten telebista-jokoen bitartez. Zenbait programak iragarkietarako egiten dituzten etenaldietan lehiaketa batean parte hartzea proposatzen zaie ikus-entzuleei: ematen ari diren atalarekin zerikusia duen galdera bati erantzun behar zaio eta, soluzioa eta seriearen kodea, bat-bateko mezu baten bitartez bidali behar dira, mugikorraren bitartez hain zuzen ere. «Premia», bozketa egitea denean, aukera digitala komunikatzeko mekanismo «zaharrak» baino jostagarriagoa dela azaltzen dute gazteek. @ belaunaldiak azkartasun eta erraztasun ikaragarriarekin ustiatzen ditu teknologia berriak. Tresna digitalak maneiatzen ikasteko ahalmen eta erosotasun ikaragarriak dituzte helduenekin alderatuta.

ONDORIOAK«Onartu beharra daukagu ondorengorik ez daukagula, gure seme-alabek arbasorik ez duten bezala […]. Bere gurasoek eta garai bateko maisuek bezala, inguruan dituen gazteak ulertzeko jarrera introspektiboa bere gain hartu dezakeela eta bere gaztaroari laguntza eske deitu diezaiokeela uste duen heldu bat dagoen bitartean, heldu horrek ez du zereginik.»

(Margaret Mead, Kultura eta konpromisoa, 1971)

Gazte izatearen orainean, iraganean eta geroan egiten ari garen ibilbide hau amaitzeko, aldi honetan belaunaldien arteko harremanak nola aldatu diren eta gaur egun gazte eta helduen arteko elkarrizketa nola planteatu behar den hausnartzea proposatzen dut. Argitalpen honen helburua gaur egun balioetan hezteari buruz hausnartzera gonbidatzea da. Liburu honetan dagoen Javier Elzoren artikuluak planteatzen duen bezala, ezein gizartek ezin du alde batera utzi iraganean belaunaldien arteko elkarbizitza eta bizikidetza bideratu duen balio-sistema. XX. mendeak, horrenbeste gerra eta gatazka izan arren, gizarte demokratiko baten oinarrizko zenbait balioren inguruko adostasuna utzi digu. Honako hauek dira balio horiek: pertsonaren duintasunarekiko errespetua; desberdintasunerako eskubidea; iritzi- eta adierazpen-askatasuna; arraza, klase, sexu edo erlijioagatiko diskriminaziorik eza; eskubide eta betebeharren arteko oreka; zibismoaren eta bizikidetzaren errekonozimendua; gatazkak indarkeriazkoak ez diren metodoen bitartez gainditzea… Printzipio horiek familiaren eta eskolaren esparruetan sustatu izan ohi diren arren, gaur egun beste espazio batzuetan ere jartzen dira jokoan (komunikabideetan, borondatezko elkarteetan eta aisiaren edo teknologia berrien munduan). Eta liburu honen izenburuak dioen bezala, espazio berri horietan, gazteak ez dira hartzaile pasiboak: «asko dute esateko».

Platonen garaitik, belaunaldien arteko elkarrizketa balioetan heztea da baina heziketa hori benetan eraginkorra izan dadin, nolabaiteko desadostasun-dosiak behar ditu (modu leunagoan esanda, «iritzi-kontrasteak»). Heldu egiteak norbere nortasuna eta balioak hartzea esan nahi du, gurasoengandik jasotakoen desberdinak. Antonio Gramsci Italiako pentsalariaren hitzetan: «Belaunaldi “zaharrak” beti betetzen du “‘gazteen” heziketa;

Page 44: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

43

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

gatazkak eta desadostasunak egongo dira…, baina horiek azaleko fenomenoak dira, heziketa-lan guztiek beraiekin dituztenak.» Gurasoentzat baliagarriak izan ziren balio guztiek ez dute zertan baliagarriak izan euren seme-alabentzat. Baina baliagarria izan liteke alderantzizkoa ere: ez dago zertan gazteen balio guztiak modu akritikoan onartu (edo zertan indiferentziaren bitartez isilka onartu).

1971n idatzitako zentzuzko saiakera batean, Margaret Mead antropologoak balioen heziketako aldaketei buruzko hausnarketa iradokitzailea proposatu zuen, hiru kultura-motaren arabera. Honako hauek ziren hiru kulturak: Kultura postfiguratiboak, gizarte primitiboei eta gordeleku erlijioso eta ideologikoei dagozkienak, «haurrek batik bat gurasoengandik ikasten duteneko» kulturak izango lirateke; kultura horretan, denbora errepikakorra izango litzateke eta aldaketa soziala, motela; Kultura kofiguratiboak, estatuko zibilizazio handiei dagozkienak, «bai haur eta bai helduek euren adinkideengandik ikasten duteneko» kulturak izango lirateke; denbora irekiagoa izango litzateke, eta aldaketa soziala, azeleratua; eta, azkenik, kultura prefiguratiboak, gizarte postindustrialarekin azaleratzen ari zirenak, «helduek haurrengandik ikasten duteneko» eta «gazteek, oraindik ezagutzen ez duten etorkizunaren atzipen prefiguratiboaren bitartez aginte berria onartzen duteneko» kulturak izango lirateke. Eredu hau balioetan hezteari aplikatuko bagenio, lehenengoetan helduek euren balioak gazteei aldaketa eta desadostasun handirik gabe transmititzen dizkiela pentsa genezake (esaterako, aurrezpenaren, ahaleginaren edo erlijiozko fedearen balioa); bigarrengoetan, gazteek, beste gazte batzuen balioak hartzen dituzte eredutzat, beraiek bezala, gurasoengandik oinordetzan hartutako balioak zalantzan jartzen dituzten beste gazte batzuen

balioak (esaterako, ekologiaren balioa, sexu-berdinketarena, bakezaletasunarena); eta, hirugarrengoetan, helduak, gazteek proposatutako hainbat balio onartzen hasten dira (esaterako, kontsumo arduratsuaren balioa, teknologia berrietan konfiantza, bizitzaren aurrean jarrera ludikoa izatea…). Dena den, kontuan izan behar da ez dela eredu ebolutiboa, balio-sistema bakoitza ez duela beste sistema «modernoago» edo «konplexuago» batek ordezten: une bakoitzean, belaunaldien balioak hainbat modutan konbinatzen dira. Horretarako, kontuan izan behar da zer instituziotan transmititzen diren, norbanakoen bizitzako zein unetan transmititzen diren edo bai gurasoek nahiz seme-alabek jarrera autoritarioak edo toleranteak hartzen dituzten

Honako hau izan da gaur egungo gazte-belaunaldiaren paradoxa handia: euren gurasoek balio-heziketa autoritariotik permisiboagora igaro ziren arren, ez dutela aurkitu gatazkarako prestatzeko heziketa emateko modurik, euren agintea berretsiz baina, aldi berean, seme-alabek irakatsi diezaieketena errekonozituz. Esaterako, egungo nerabeek «muga-mugan bizitzea» aukeratzen badute, «mugarik gabe» hezi dituztelako izan liteke. Horregatik, lehenengo arazoak sortzen direnean, ez dakite nola aurre egin. «Dena nahi dugu eta orain nahi dugu!», zioten zenbait matxinatuk duela hamarkada batzuk eta, orain, euren seme-alabei aurre egin behar dietenean, ez dakite zer egin, seme-alaba horiek lausengatu edo autoritarismora itzuli (askatasun pertsonala ezabatzen duten arau gehiegi ezarri). Irtenbide erosoa izan liteke gai gatazkatsuez ez hitz egitea eta etxe barruan autista izatea (gogoan izan behar da gurasoak eta seme-alabak ez zirela inoiz horrenbeste denboran etxe berean bizi izan, premutzan oinarritutako landa-gizarteetako oinordekoen kasuan izan ezik). Horixe bera gertatzen da euren gelan sartzen

Page 45: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

44

GA

ZTE

IZAT

EA: G

AU

R, A

TZO

, BIH

AR,

CA

RLES

FEI

XA

diren nerabe hikikomoriekin ere eta baita euren lanbidea seme-alaben aurretik jartzen duten helduekin ere. Baina okerrago da gauza berri guztiak batere arrazoitu gabe debekatzea (hori gertatzen da, esaterako, zenbait janzkera eta Interneterako edo espazio publikorako sarbidea debekatuz). Elkarrizketa berez sortzen ez bada, sorrarazi egin behar da; emantzipazioa iristen ez bada, erraztu egin behar da; balioak kritikarik gabe onartzen badira (gero erabiltzen ez badira ere), agian denok, gurasook eta seme-alabok, birplanteatu egin behar ditugu geure segurtasunak. Azken batean: gazteria isilik egoten bada, agian asko du esateko.

XXI. mende hasieran ba al du zentzurik gaztaroa trantsizioko etapa gisa hartzeak? Duela mende bateko asmakuntza horrek —gaztaroa prestakuntzarako eta aisiarako aldia izatea— ez du zentzurik trantsizioko etapak etapa iragangaitz bihurtzen direnean, 30 urte bete ondoren gazteek gurasoen etxean jarraitzen dutenean, etenaldika lan egiten hasten direnean, bizitza osoan birziklatzera behartuta daudenean, ugalkortasun-aldiko adina atzeratzen dutenean eta transgenerazionalak izaten hasi diren gazte-kultura berriak asmatzen dituztenean. Gazteak umetzen ari dira edo helduak gaztetzen ari dira? Gaztaroaren amaiera ari al gara ikusten? Ala bizitzaren ibilbidea itxuraldatzen ari da eta, gazte eta heldu, denok moldatu behar gara itxura berri horretara?

Page 46: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GU

RASO

AK

FA

MIL

IAN

TRA

NSM

ITIT

U B

EHA

RREK

O B

ALI

OEN

AU

RREA

N. J

AV

IER

ELZO

45

Gazte berriak, jakintza berria1

Esther giménez-salinas doktorea

Ramon Llull unibertsitateko errektorea

1] Jordi Graupera-ren lankidetzarekin

Page 47: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

46

SARRERA: EZAGUTZAREN GIZARTEA ETA GAZTEEN HEZIKETA «Gazteago nintzela den-dena gogoratzen nuen, gertatutakoa eta ez gertatutakoa.»

(Mark Twain)

Abiadura eta azelerazio handiko garaia da hau; ez dago oso jakintsua edo ikertzailea izan beharrik horretaz jabetzeko. Komunikazioa izateko aukera ematen duten baliabideak ugariagoak direla gure jokabide askotan asimilatzen dugu, askotan oharkabean; partekatuta daukagun espazioa aldatzen duten pribatutasunak eta intimitateak dira. Telebista tematikoak, telefono mugikorrak, musika, irudiak eta testuak erreproduzitzeko aparatuak, bideokonferentziak, hegaldi merkeen konpainiak, muga-ezabatzeak, komunikabideen hobekuntza eta beste hainbat gauza direla, ia jende guztiaren eskura jarri dira ezagutza eta ezagueraren aukerak, gure herrialdean eta ingurukoetan gutxienez.

Guk, helduok, oso bizkor ikasi dugu teknologiaren bitartez nola joan diren aldatzen pertsonen arteko harremanak. Asko, berandu iristen gara gazteen hizkuntzetara eta baliabideetara. Gazteak eskuan teklatua dutela alfabetatu dira eta irauli egin dute jakintzaren korrontea. Gazteak mugikorreko mezuen bitartez maitemintzen dira, serio edo larri jartzen dira posta elektronikoko mezuen aurrean eta askotariko aparatuekin osatzen dituzte euren trebetasun emozionalak edo intelektualak, garun-protesiak balira

bezala. Ezagutza-zentro klasikoetan kontuan izan behar dugu hori. Egungo gazteriak eta gizarte osoak kultura eta bere bitartekoak erabiltzeko moduak aldatzen ari dira eta eskolak, unibertsitateak, argitaletxeek, prentsak eta abarrek adi egon behar dute aldaketa horien aurrean. Ez litzateke harritzekoa izango kasu honetan ikasleek maisuak gainditzen dituztela esatea.

Geletan ordenagailuak izateak, Interneten kopiatu egin daitezkeen hainbat eta hainbat lan egoteak, ikasleen arteko bat-bateko komunikazioak, labirinto gisako liburutegi birtualetara sarbidea izateak eta irakasle eta ikasleen arteko elkarreraginak, esaterako, hezteko eta jakintza transmititzeko modua aldatuko dituzte. Aldaketa teknologikoaren barne-historia da hau, ikasle bakoitzak, irakasle bakoitzak, pertsona bakoitzak okupatzen duen mikroespazioa. Beharrezkoa da mikroespazio hori ahultzen duten arazoei buruzko hausnarketa sakona egitea: gehiegikeriak, pertsonen arteko komunikazioaren gabeziak, familiako kide bakoitzak bere ordenagailuaren bitartez familiako gainerakoekin baino denbora gehiago hitz egiten dutenean familiako kideen artean sortzen den isiltasuna, gazte eta helduen arteko hizkuntzaren urruntasuna, herrialde pobreekiko eten digitala eta abar.

Euren potentzialtasunak ebaluatzea eta aldaketa horiek gure bizitza, gure heziketa eta gure zientzia nola hobetu dezaketen jakitea oinarrizkoa da aurrera egiteko. Itxaropen berriak zoragarriak dira, baina ahulak ere badira eta, horregatik, hobeto ezagutu behar ditugu euren helburuak.

Nahitaezkoa da betidanik «jakintzaren tenplutzat» jo izan den unibertsitatearen baitan beste hausnarketa-mota bat egitea, makroespazioari buruzko hausnarketa hain zuzen ere. Zentzu

Page 48: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

47

horretan, ezagutzaren transmisio hutsetik aparte geratzen den irakaskuntzaren kontzeptua gainditzea eta ikasleek euren lanbide-garapenerako hartu behar dituzten gaitasunen garapenean arreta jarriko lukeen eredu berria bilatzea izango litzateke helburua.2

Gaur egun, gure gazteek aukera hobeak dituzte eta, aldi berean, arrisku eta erronka handiagoak: funtsezko aldaketa soziala da horren arrazoia eta norbanakoek heziketa izateko eta euren osotasun intelektual eta moralera bideratzeko duten eskubidearekin du zerikusia. Iraultza kokatzen den espazioa eta denbora ulertzea bere eraginak argitzea bezain garrantzitsua da; gure aiton-amonen garaitik gure seme-alaben garaira heziketaren kontzeptua nola aldatu den ulertzeak etorkizuneko heziketa bideratzen lagunduko digu. Artikulu honetan zehar gehiago sakonduko dugu kontzeptu horretan. Esan beharra dago ezagutza-eskubide unibertsala, heziketa-eskubidea eta —gero eta azkarrago— informazio-bide diren kanaletara sartzeko eskubidea ezinbestekotzat jotzen direla gizabanakoarentzat. Alfabetizazioaren, eskolatzearen eta jende-masak unibertsitatera iristearen historiak orainaldi honetara ekarri gaitu. Aurten bertan, Brasilgo kultura ministroa den Gilberto Gil musikariak herrialde eta norbanako behartsuenei teknologia berrietarako sarbidea errazteko premia aldarrikatzen zuen marjinaltasunari ihes egiteko bide bakar eta nahitaezko gisa. Indarrean dauden legeak hausteko prest dago Gil ministroa eskubide hori herritar guztiei helarazteko. Paradigma-aldaketa bagen aurrean gaude, dudarik gabe. Aldaketa hori ulertu ahal izateko, alde batetik gure

orainaldi honen berezitasun teknologikoak hartu beharko dira kontuan (gizarteak eskatzen duenaren arabera aldatuko baitira ezinbestez) eta, bestetik, aurretik izan ditugun eta bultzatzaile ditugun ezagutzaren demokratizazio-prozesuei ere erreparatu beharko zaie.

Zentzu horretan, nahitaezkoa da unibertsitatea. Jakintza askotarikoz eta jakintza horietara zuzenean iristeko bidez osatutako testuinguru bat da unibertsitatea: nahitaezkoa da ezagutzen zorroztasunari, sinesgarritasunari eta konfiantzari buruzko eztabaida. Hezkuntza-fenomenoaz bestelako ulermena eskatzen duen jarduera konplexu gisa hartu behar da irakaskuntza. Era berean, nabarmena egiten da bestelako heziketa baten premia. Heziketak ez du estatikoa izan behar, ez du oinarritu behar ezagutzen eta berehala zaharkituta gera daitekeen diziplina baten domeinuen metaketan; aldiz, sinesgarria, baliagarria eta zientifikoa dena hipotetikoa, alferrikakoa eta faltsua denetik bereizteko ahalmenean oinarritu behar du. Mundu aldagarri honetan, moldagarritasunaren balioak nagusitzen dira.

Batetik, funtsezko balioa izango da sendoa nabarmena ez dela eta elastikoa eguneroko kontua dela dirudien munduan mugitzen jakitea eta, bestetik, nahitaezkoa izango da prestakuntza berria: edozein egoeratara moldatzeko gai direnena; are gehiago, gainera, gure ikasleen lanbidea munduko zein txokotan garatuko den ez badakigu. Aldi berean, nahasteak, zaratak, diziplinen dentsitateak eta jakintzen mundu honetan dabiltzan tesiek eta hipotesiek sormen pixka bat gehiago izatea eskatzen diete gure gazteei, nolabait esatearren, lotsagabekeriaraino iristen den sormena. Egonkortasunak, gelditasunak eta gure belaunaldiaren ideia propioarekiko biziarteko konpromisoak zaharkituta daudela

2] Reconstruir la universidad a través del cambio cultural. UAB 2006 . Koordinatzailea: Marina Tomás Folch.

Page 49: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

48

erakusten dute. Berritzeko ahalmena eta bitarteko berrien aukerak lorarazteko bultzada eskatzen zaie gure gazteei. Sormen-egoera horretara iristeko tresna intelektualak eta moralak ematea gure erantzukizuna da. Horretarako, ordea, grina behar da. Segurutzat jotzen da gazteek grina dutela, baina hori ez da hain nabarmena zenbait egitura zurrunetan. Gizarte dinamikoek gazteen grinak eta bokazioak bideratzeko modua eman behar dute. Gazteen grina eta bokazioa suspertzea ere gure egitekoa da. André Malrauxek zioen bezala, «gaztaroa erlijioa da eta, azkenean, denak bihurtzen dira erlijio horretara».

Bestalde, globalizazioak, urrunekoa hurbil izateak, errealitate bihurtutako espejismo horrek heziketa berria eskatzen digu, unibertsalistagoa, errespetutsuagoa, irekiagoa eta ulerkorragoa. Erlatibismoetan eta «denak balio du» esatean erori gabe, premiazkoa da begiratu zabalagoa eta lehen gure kezketatik urrun zeuden errealitateekin bat egiteko prestatuago dagoena izatea. Gure gazteei (baita guri ere) aurrean jartzen zaizkien arazo moral eta ideologikoak konplexutasunez eta bategite kulturalez bete dira. Gainera, lehen baino askoz urrutirago ikusten diren ondorioak dituzte. Begirunean eta bategitean, norberaren sinismenen adierazpen zuzenean eta besteek mundua ikusteko dituzten moduekiko eskuzabaltasunean hezteak ere gure lehentasunetako bat izan behar du.

Sarrera honen hasieran dagoen Mark Twainen aipamenak («Gazteago nintzela den-dena gogoratzen nuen, gertatutakoa eta ez gertatutakoa») abisu bat izan nahi du, ezagutza oro maila berean jartzeak eta, mentalitate kritikorik gabe eta beharrezkoak diren moldaketa-baldintzak kontuan hartu gabe, dena baliozkotzat emateak dituen arriskuen aurrean ematen den abisua. Gure

hirietan eta herrietan izaten diren eztabaidetan, zibilizazio arteko talkari buruzko, kultura-elkarketari buruzko, kosmopolitismo errealari buruzko, segurtasunaren eta askatasunaren arteko dikotomiari buruzko eta zibismo ezari buruzko eztabaidetan..., gizarte ireki, autokritiko, zorrotz eta demokratikoek izaten duten balio propio horietan hezita egoteak etorkizunera zabaldutako ate baten eta katastrofismo askoren aurkako antidoto baten balioa du.

Irakasleoi asko gustatzen zaigu Sokratesek duela hogeita bost mende egin zuen honako aipamen hau: «Gaur egungo gazteek luxua maite dute, maniak dituzte eta mespretxatu egiten dute agintea. Gurasoei erantzun egiten diete, hankak gurutzatu eta maisuak tiraniaz tratatzen dituzte.» Antza denez, garai hartan ere gaur egungo kezka berak zituzten. Gizarte berri honetaz —gureaz desberdina den honetaz—, gazteria berri honetaz —gureaz desberdina den honetaz— hitz egitea, hori da arranguratan ibiltzeari utzi eta balioak —hain zuzen ere gure gazteek, eta historia guztikoek, guk geuk gure gurasoekin egin genuen bezala, birsortzera behartzen gaituzten balio horiek—birsortzen parte hartzen hasteko bidea. Azken batean, gizakia betidanik ongia egitera bultzatu duten balioak berreskuratzea da helburua, baina belaunaldi bakoitzari balioen edukia bere testuinguruaren eta izaeraren arabera nabarmentzeko aukera emanaz. Birsortzea ez da asmatzea, ez lehengoa suntsitzea; ez da iraultzea, ez deslegitimatzea: berriro sortzea, berpizteko aukera ematea eta bizitasuna ematea da. Gazteen birsortze horretan partaide izan behar dugu baina ez protagonista; adi egon behar dugu, baina konfiantza izan; gure iritzia emateko, eztabaidatzeko eta ezeztatzeko eskubidea aldarrikatu behar dugu baina inoiz ez gazteen birsortzeko eskubidea zapalduz.

Page 50: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

49

Hori nahi izan genuen geuretzat eta hori merezi dute beraiek ere.

Heziketak ikaskuntza sendoaren eredu ere izan behar du, hain zuzen ere ezagutzaren gizartea itota gera ez dadin oinarririk gabeko zurrumurru, kontu txatxu edo erdi-gezur gehiegizkoen aurrean; eta bitarteko berriek benetan ikastera eraman gaitzaten, isolatzera, mututzera edo faltsutzera baino gehiago. Faltsutasunaren eta benetakotasunaren artean, finkotasunaren eta hegazkortasunaren artean aukeratzen jakitea da heziketak garai berri hauetan dituen ezaugarri horien guztien baturaren emaitza. Errealitate berrien aurrean, irizpidetzat hartu behar da heziketa.

Ezagutzaren gizarte honi buruz hitz egitea da gure asmoa, teknologia berri bakoitzaren erabilera zehatzei buruz baino gehiago. Eskubide, betebehar, aukera eta arriskuen gizarteaz alegia: itxaropenen gizarteaz.

1] HEZIKETA ETA ALDAKETA SOZIALAHeziketak aldaketa sozialeko testuinguru honetan dituen erronka berrien arazoaz hitz egiten hasi aurretik, heziketaz eta aldaketa sozialaz zer ulertzen dugun definituko dugu.

Seguruenik ez da desadostasunik egongo hezkuntzako profesionalen artean heziketaren azken helburua gizakiak pertsona gisa hazten laguntzea dela esaten badugu. Desadostasunak, seguruenik, hazkunde hezitzailea zer den definitzeko eta azaltzeko orduan eta, batik bat, hazkunde hezitzailea sustatzeko ekintza

pedagogiko egokienak zein diren erabakitzeko orduan sortuko dira. Honako hauen artean sortuko da desadostasun nagusia: batetik, heziketa hein handi batean pertsonak bere baitakoa duen garapen-prozesu baten emaitza dela ulertzen dutenen eta, bestetik, heziketa, hein handi batean, pertsonak berea ez duen ikaskuntza-prozesu bat dela ulertzen dutenen artean.

Aldi berean, heziketarekin zerikusia duen funtsezko beste kontzeptu bat aurkitzen dugu: kultura. Ezein herrialdetako ezein gazte ezin da garatu bere kulturari bizkarra emanda. Gaur egun, gainera, kultura hori ez da bakarrik gurasoengandik seme- -alabengana transmititzen dena, herrien zauri historikoak suspertzen dituena eta kolektibo itxien bidegabekeriak eta harrokeriak eratzen dituena. Gaur egun, igorpiderik gabe, eredu gabe eta paradigma bakar gabe nahasten dira kulturak. Kaosaren barruan, pertsona bakoitza urrutiko kultura desberdinez osatutako eta bere ama-kulturaren geruzaren gainean jarritako kosmos bat da.

Kulturak hainbat esparru hartzen ditu: kontzeptuak, azalpenak, arrazonamenduak, interesak, jarrerak, hizkuntza, ideologiak, ohiturak, balioak, sinesmenak, sentimenduak, jokabideak, antolamendu-motak (familiarra, lanekoa, ekonomikoa, soziala eta teknologikoa), habitat-motak eta abar. Historian zehar, talde sozialek arazo ugari izan dituzte eta erantzun kolektiboak aurkitu dituzte arazo horiek gainditzeko; modu horretan metatutako esperientziak bere kultura eratzen du. Gaztea errealitate-nahasketa horretan sartzen dute, kalera irten eta ez hotzik eta ez lotsarik ez pasatzeko jantziko balute bezala.

Horrela iristen gara heziketaren kontzeptura. Heziketak funtsezko

Page 51: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

50

zeregin bat du, zeren eta, aukera ematen baitu kultura eta norbanakoen garapena, bakoitza bere aldetik, nola eratzen diren ulertzeko. Talde sozialek euren kideei laguntzen diete kulturaren inguruan antolatutako esperientzia asimilatzeko eta kultur sormenaren kide aktibo eta eragile bihurtzeko. Beste modu batean esanda, garapen pertsonala bideratzen dute taldearen kulturaren barruan, euren osotasunean heziketa deituko dioguna eratzen duten jardueretan parte harraraziz.3

Talde batek bere kideek modu historikoan metatutako eta kulturalki antolatutako esperientzia soziala hartuko dutela bermatzeko erabiltzen duen jarduera-multzoa da heziketa. Hezkuntza-jarduerek antolamendu sozialeko forma desberdinak hartzen dituzte ezagutza kulturalaren bolumenaren eta eduki zehatzaren arabera. Beraz, ezin da hitz egin heziketaz, besterik gabe; ikasten duten pertsonez eta ikasleez hitz egin behar da; horregatik da oinarrizkoa aldaketa soziala hezten eta ikasten jakiteko. Gaur egungo gazteei dagokienez, desberdintze hori funtsezkoa da.

Arrazoibide horren arabera, heziketak gizartean eta historian bere tokia duela esan daiteke, gizarte eta historia jakin batean.

Guk uste dugu heziketa oso lotuta dagoela etorkizun historikoarekin. Aldaketa historikoen sustatzaile eta, aldi berean, hartzaile, inflexio-puntu eta kate-maila da.

Berez, esan liteke heziketa lotuago dagoela politikarekin eta publikotasunaren garapenarekin eta gizakien pluraltasunaren

alderdi esplizituen garapenarekin, pedagogiarekin eta transmisio-teknikarekin baino. Jacques Delors Frantziako ekonomialariak, honako hau zioen UNESCOk ezarritako XXI. mendeko Heziketari buruzko Nazioarteko Batzordeko lehendakari izan zenean: «[…] heziketaren ikuspegi guztiz profesionalak kale itsu arriskutsura eramaten du. Arriskutsua ez bakarrik ongizate sozialerako, baita norbanako bakoitzaren garapen pertsonalerako ere».4

Oso litekeena da ezen, jarrera teknokratikoa hartuz gero, heziketa azkenean bere testuinguru historikotik banantzera iristea, testuinguru hori, txandaka, batzutan prozesu eta bestetan aldaketa izaten baita.

Zein da gure historiaren prozesua? Eskubideen eta askatasunen konkista, dudarik gabe eta, eskubide eta askatasun horien artean, heziketaren konkista, haien kausa eta ondorio den neurrian. Zein da gure gaurko gazteentzako aldaketa? Mundu berria, guztientzako zapore-salda, errezeta berria. Horra, beraz, heziketa: prozesuak moteldu eta mamitu, egosi eta irakinarazten duen su txikia. Jorge L. García Venturini filosofoaren pentsamenduaren arabera: «Historia, definizioz, bilakaera eta mugimendua da, hau da, aldaketa. Ondorioz, historia oro, nahitaez, izan da, da eta izango da aldaketa. Garai guztiak izan dira aldaketa-garai. Betikotasunean soilik ez dago aldaketarik.» Beraz, ezin da esan aldaketa-aldiak eta gelditasun-aldiak egon direnik, historiaren azelerazio handiagoko edo txikiagoko aldiak egon direla baizik. «Zentzu horretan —García Venturinik dioenez—, orain bizi garen aldi hau, gizateriak ezagutu duen azeleraziorik handienekoa

4] Ramallo, J. Mª, Educación y cambio. www.afraboschi.freeservers.com (kontsulta 2004/10/26).

3] Coll, C. Marc curricular per a l’ensenyament obligatori. Barcelona: Generalitat de Cataluña, 1980.

Page 52: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

51

da. Erritmo bizian harrapatu duen azelerazio horrek hainbat fenomeno eragiten ditu, esaterako, kokalekurik eza, belaunaldien desfasea, garaiz baino lehenagoko zaharkitze profesionala, eta abar.» Gure iritziz, historiaren azelerazioa gaur egungo munduko fenomeno esanguratsuena da, gizateriaren garapenean aurkezten diren egoera berrietara etengabe egokitzea eskatzen duelako, eta, batzuetan, gainera, lortzen zaila den abiaduran. Hezi nahi den subjektuari aldaketara egokitzeko ahalmena ahalik eta gehien malgutzeko aukera ematen dion hezkuntza-prozesuaren bitartez bakarrik lor daiteke egokitze hori.5

2] HEZIKETA ONGIZATEAREN ESTATUAN1976an hasi zen etapa demokratikoak asko igo zuen gizarte-ongizatearen maila. Espainiako herritar gehienek onurak izan zituzten osasunaren, hezkuntzaren, etxebizitzaren edo pentsioen arloetan.

Hirurogeita hamarreko hamarkadan, 36 milioi biztanle eta 8 milioi pobre zeuden Espainian. Arazo hori konpontzeko, Gobernuak hainbat helburu finkatu zituen Europako beste herrialdeen kalitatera hurbiltzeko asmoz: errenta modu orekatuagoan banatzea; Europar Batasuneko pobrezia-mailara hurbiltzea —% 11 ingurukoa—; enplegua gehitzea; gizarte-ongizateko programak garatzea eta herritarrak solidaritate-arloan kontzientziatzea. Ahalegin horrekin jarri zen abian ongizatearen estatua. Hori izan

zen aldaketa sozial berria eta, nola ez, bete-betean harrapatu eta bultzatu zuen esparrurik garrantzitsuenetako bat ere: hezkuntzaren esparrua.

Hezkuntza izan zen garai hartako erronka handietako bat. 1978an 16 urte baino gehiagoko 26 milioi zeuden. Estatistikako Institutu Nazionalak (EIN) prestatutako La sociedad española tras 25 años de Constitución izeneko txostenaren arabera, 2,3 milioi analfabetoak ziren, eta goi mailako ikasketak bukatuta zituztenak ez ziren milioi erdira iristen. 2002an 16 urtetik gorako 34 milioi biztanle zeuden eta analfabetoak milioira murriztu ziren; goi mailako tituludunak, aldiz, 2,4 milioira iritsi ziren.

Eskolatzeak ere gorakada nabarmenak izan zituen. 1980an, hiru urteko haurren % 15 bakarrik zeuden eskolatuta, eta 2001ean, % 93. Aldi horretan bertan, 18 eta 20 urte bitarteko gazteen eskolatze-tasa % 27tik % 58ra igo zen.

28 urteko demokraziaren ondorengo Espainiako gizarteari buruz honako hau zioen Carmen Alcalde EINeko lehendakariak El Pais egunkarian 2004an argitaratutako artikulu batean: «beharbada hezkuntza-arloan lortu dira lorpenik handienak. Analfabetismoa eta emakumearen diskriminazioa ia erabat ezabatu dira eta, gainera, hezkuntza arloan, lehen anekdotikoa besterik ez zen mugikortasun soziala bultzatu egin da. Horren adierazgarri zera da, 1975ean, guraso analfabetoen seme- -alaben % 1 baino gutxiagok egiten zituztela goi mailako ikasketak eta gaur egun, aldiz, 25 eta 34 urte bitarteko biztanleriaren % 31,9k erdi mailako ikasketak dituela eta % 10,9k goi mailako ikasketak. Hori gutxi balitz, gizonezkoak baino gehiago dira unibertsitate-ikasketak egiten ari diren emakumeak».

5] Ramallo, J. Mª, Educación y cambio. www.afraboschi.freeservers.com (kontsulta 2004/10/26).

Page 53: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

52

Unibertsitateko ikasle-kopurua, esaterako hirukoiztu egin da. Laurogeiko hamarkadan, gazteen % 15 ziren unibertsitateko ikasle, eta gaur egun % 50 dira. Kopuru horiek adierazten dute goi mailako ikasketak orokortu egin direla, hau da, gizarte-geruza jakin batzuen ondare izateari utzi diotela.

1984an 34 unibertsitate zeuden Espainian eta 700.000 ikasle zituzten guztira; 1995ean 51 unibertsitate zeuden eta ia milioi eta erdi ikasle zituzten matrikulatuta; 2000. urtean 61 unibertsitate zeuden Espainian eta 2004an 68, unibertsitate publikoen eta pribatuen artean. 2005ean milioi eta erdi unibertsitate-ikasle zeuden, % 55 emakumeak. Zentzu horretan, emakumea hezkuntza-esparruan berdintasunez sartzea izan da aldaketa handienetako bat.

Hezkuntza-aldaketak ekarri zuen beste ondorioetako bat lan-munduan izan zuen eragina izan zen. Izan ere, gazteak, derrigorrezko eskolatzea zela-eta, geroago hasten ziren lanean, prestakuntza akademikoaren etapa luzatu egin zen eta emakumea lan-merkatuan sartu zen. Aldaketa sozialak hezkuntza aldatu zuen eta horrek, aldi berean, beste aldaketa sozial bat ekarri zuen.

Gaur egun, 16 urte arte derrigorrezkoa den doako hezkuntza bermatzen da Espainiako ongizate-estatuan. Adin horretatik aurrera, estatuak beka-sistema bat eskaintzen du behartsuenei laguntzeko. Europar Batasunean hainbat esparrutan eskaintzen diren kontu-sail gehienetan bezala, hezkuntzakoan ere, langileak prestatzeko diru gutxien erabiltzen dutenetako herrialdea da Espainia. Bestalde, kontuan izan behar da Europar Batasuneko beste edozein herrialdetan baino ikasle gehiago dagoela Espainian eta, ondorioz, kontu-sail handiak erabili behar direla gastu sozial

horretan. Urtetik urtera beka-kopurua handitzeko ahalegina egiten da prestakuntza-maila altuagora iristeko aukera emateko eta, ondorioz, lanpostu hobea lortzeko aukerak gehitzeko.

3] HEZIKETA ESKUBIDE GISAXX. mendeko heziketak herrialdea aldatu duela esan dezakegu. Gure gazteek ziurtzat jotzen dute hezkuntza-instantzien presentzia. Gizarteak, bestalde, arrazionaltasun erreferenteak eta lanbide-garapenerako eta garapen pertsonalerako aukerak bilatzen ditu hezkuntza-instantzia horietan. Azken urte horietako eboluzio bizkorrak, sortzen hainbat hamarkada daramatzan zerbait jarri du herritarren kontzientzian: heziketa-eskubidea giza eskubide garrantzitsuenetarikoa dela. Heziketaren bitartez mundua aldatu eta ekonomia hobetu daitekeela pentsatzen da. Ez dugu ezer berria asmatuko heziketa-maila hobea duten pertsonek lan-merkatuan aukera hobeak dituztela esaten badugu. Indonesian, esaterako, hirugarren mailako hezkuntza duten pertsonek bigarren hezkuntza dutenek baino % 82 gehiago irabazten dute. Paraguayn, berriz, aldea % 300ekoa izan daiteke.

Baina ezagutza-eskubidea aldatzen ari da heziketa ulertzeko daukagun modua eta gazteriaren atalasea gainditu du dagoeneko. Ez da nahikoa gazteek gizartean autonomiaz parte hartuko dutela bermatzea; bai gaztaroan eta bai bere bizitza osoan ezagutza eskura izango dutela bermatzea da orain kontua, dela erakundeak izango direlako (esaterako, unibertsitatea) edo dela, batik bat, inguruan duen mundutik isolatuta ez geratzeko beharrezkoak dituen gaitasunez hornitzeko ardura duten agente sozialek betebehar hori izango dutelako. Ikastetxeetan planteatzen den erronka handietako bat zera da, bizi osoan

Page 54: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

53

prestatzeko premia dagoeneko ideia. Ezagutzak iraungipen-data du, Sebastian Serranok askotan esan ohi duen bezala. Garai batean lanbide bat edo jakintza bat bizitza osorako edo belaunaldiz belaunaldi transmititzeko ikasten baziren ere, gaur egun, ezagutza gehienek hainbat urte edo hainbat hilabete bakarrik irauten dute.

Langileak hautatzeko sistema asko zalantzan jartzen dira gaur egun, batik bat oroimen-ariketetan oinarrituta badaude. Esaterako, notarioek edo epaileek oposizioak gainditzeko ikasi behar dituzten gaiak ikasteak ezer gutxi balioko du legeak, iraganean izandako iraupen-bokaziorik ez duen mundu honetan. Horregatik, etengabeko prestakuntzak balio handiagoa izango du hasierako oposizioak baino. «Jakintzaren interinotasuna», nolabait deitzearren, ia diziplina guztietara iritsi da. Horregatik, funtsezkoa da dohain bakartzat bizitzako une jakin batean legeak edo ezagutzak buruz ikasteko gaitasuna duten herritarrak ez prestatzea. Hori baino gehiago behar da, askoz gehiago behar da. Beharrezkoa da ikasten jarraitzeko eta prestakuntza bertan behera ez uzteko lehia. Horregatik, heziketaren zentzu berri horrek eskubide berriekin batera etorri beharko du, esaterako, bizitza osoan prestatzeko eskubidearekin eta, eskubide hori, ez da «gazte izateko eskubidea»; izan ere, Goethek zioen bezala, «gazte izatea akatsa bada, berehala zuzentzen da».

Ildo horretan, hasieran aipatu ditugun eta gure gazteen kulturan horrenbesteko eragina izan dutela dirudien teknologia berrien barne-historia eskubideen eta jakinduria-fluxuen makrohistoria honetan sartzen da. Bestalde, globalizazioaren eta elkartzearen barne-historiak diferentzian eta pluraltasunean sortzen ditu hezkuntza-arloko eskubide berriak. Biek behar dituzte

birsortutako bi balio handiak: lehenengo, sormena eta ausardia berekin dituen egokitzeko ahalmena; eta bigarren, irizpide bat eratzea, konbikzioz eta helburuen ezagutzaz egindako errealitate espiritual jakin bat. Hori da aldaketa sozialaren aurrean sortu den humanismo berria: aldaketa sozial berrien testuinguruan eskubideak birsortzea.

4] HEZIKETA ETA INMIGRAZIOAEsan dugun globalizazio horrek ez ditu aberri birtual berriak bakarrik hartzen, eta hor sartu behar da, baita ere, pobreziatik irten nahian eta —garai batean guk gauza bera egiteko izan genuen legitimitate berdinarekin— beren etorkizuna gure egituretan bilatu nahi duten pertsonen etengabeko fluxua.

Urte gutxiko epean, atzerrira joaten zirenen herrialdea izateari utzi eta migrazio-olatu handien hartzaile bihurtu da Espainia. Beti esan izan da espainiarrok ez ginela batere arrazistak baina, nire iritziz, beste bat zen benetako arrazoia: arazoak gugan eraginik ez zuela, alegia. Oso erraza zen arrazista ez izatea pobreziatik ihesi geu gindoazenean. Dena den, garai hartan egindako ikerketek adierazten zuten ez genituela mentalitate edo estereotipo arrazistak baina, batzuetan, biztanleriako sektoreren bat diskriminatzen genuela, ijitoak, esaterako.6

Gaur egungo egoera oso desberdina da: gure hirietan etorkinak daudela gauza nabarmena da7 eta, horrek, orain arte ezagutzen ez genituen jarrera-motak eragin ditu. Nolabaiteko kezkarekin egiaztatzen dugu azken urte hauetan arrazismoa, xenofobia eta kultura-gatazkak —azken batean, bizikidetza-arazoak— areagotzen ari direla Europar Batasuneko herrialdeetan, eta gizarte

Page 55: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

54

demokratikoek gainditu beharreko erronka garrantzitsuenetako bat dela. Horregatik uste dugu joera horiei lekuren batean sustraitik aurre egiten hasi behar bazaie, leku hori eskola dela.

Nazioarteko inplikazio nabarmenak dituen errealitate baten aurrean gaude, bakarka ez etorkinen jatorriko herrialdeek eta ez etorkinen jomugako herrialdeek konpondu ezin duten fenomeno baten aurrean.

Erakundeen hezkuntza-esparruan gero eta nabarmenagoa da etorkinen seme-alaben presentzia. Askotan gainditu egiten gaituen arazoa da eta plangintza, batzuetan, ez da behar adinakoa izan. Agian horregatik aurkitzen ditugu hezkuntza-aukera argi eta ausart batetik abiatuz gure gizartea eta, ondorioz, gure eskola eratzen ari den gero eta etnia eta kultura gehiagoko errealitate bati aurre egiteko balioko duten hain araudi, orientabide eta baliabide gutxi. Ikastetxe eta profesional asko bidea zabaltzen joan dira eta, haiei esker, esperientzia interesgarriak ditugu esparru honetan.

Etorkinen seme-alabak eskolatzeak planteatzen dituen arazo nagusietako bat zenbait eskolatan pilatzen direla da. Etorkinak auzo jakin batzuetan pilatzen dira eta, horrez gain, bertako ikasle askok beste eskola batzuetara alde egiten dute. Eskolan berandu hasten diren etorkinen seme-alaben heziketa da beste arazo garrantzitsu bat: hizkuntza- eta komunikazio-arazoak eta ideia eta kultura nagusiekin tirabirak edo talkak izaten dituzte.

Espainiako Konstituzioak (27. art.) hezkuntza-eskubidea denentzat errekonozitu eta bermatzen duen arren, etorkinen seme-alaba guztientzat ez da arautu duela urte gutxi arte. Argi eta garbi utzi behar dugu haurrak beti direla haurrak, eta eskolara joateko eskubidea dutela datozen tokitik datozela. Gainera, horrela araututa dago NBEko Batzar nagusiko 191 herrialdek azaroaren 20an berretsitako Haurren eskubideen 1989ko Konbentzioan.8

Baina heziketa, artikulu honen hasieran ikusi dugun bezala, ez da neutroa. Zer heziketa eta zer kultura eman beharko genizkiekeen galdetu behar al dugu, beraiena edo geurea? Inguruko beste hainbat herrialdek askoz lehenagotik dute errealitate hori euren eskoletan eta galdera horri erantzuna ematen ahalegindu dira. Seguruenik beste edozein gairen inguruan baino gehiago hausnartu eta ikertu beharko genuke gai honen inguruan eta esperientzia gehiago duten inguruko herrialdeen akats eta trebetasunetatik ikasi beharko genuke baina, batik bat, eredu propio bat bilatu beharko genuke, herrialde gisa beti izan dugun abegikortasuna jasotzen duen eredu bat. Immanuel Kanten La paz perpetua9 izeneko idazlana gogoratu nahi dugu hemen.

6] Giménez-Salinas, Esther, eta Román Maestre, Begoña. «Criminología e inmigración en una sociedad pluralista». Eguzkilore, Cuaderno del Instituto Vasco de Criminología, 8. zk. (2004).7] Hala, 1981ean egoitza Espainian zuten atzerritar egoiliarren kopurua 198.042koa zen; 2004an kopuru hori 2.664.168ra igota zegoen jadanik, eta gaur egun, berriz, hortik gorakoa da, bai ondoren egindako erregularizazio-saio guztietan azaltzen direnak eta bai «paper gabeak» deitzen direnak, milioi batetik gora izango baitira, egindako hainbat hurbilpenaren arabera. Hazkunde hori laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran bizkortu zen eta ordutik hona etengabea izan da.

8] Gaur gaurkoz, bi herrialde kidek bakarrik ez dute berretsi: Amerikako Estatu Batuek eta Somaliak.

Page 56: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

55

Pertsonen eskubideei eskainita dagoen hirugarren zatian dio, gure lurretik irten eta bertako gisa tratatzen gaituztenean biziko dela mundua bakean, ez atzerritar gisa tratatzen gaituztenean. Harremanaren bi alderdiak nahasten ditu horrek, bai kanpotarra eta bai abegikorra dena.

Alemanian, esaterako, ikerketa asko egin dira10 Turkiako zer etorkin-mota ongien integratu den jakiteko: Alemaniako bizimodua hartu duena, hango hizkuntza, kultura eta ohiturekin; edo bere jatorrizko nortasunari eutsi diona, bere janzkera, bere hizkuntza, bere kultura, bere erlijio eta bere tradizioekin. Lehenengoek nortasun alemana dute itxura batean baina kontraesanean bizi dira: nabarmena da euren jatorri turkiarra eta, beraiek nahi ez badute ere, parte hartzen dute nortasun turkiarrean. Argi dago bigarrenek ez dutela parte hartu nahi aurkitu zuten nortasun alemaniarrean. Ez dago gai horren erantzun zientifiko egokirik eta asko dira konpondu gabeko arazoak.

Frantzian, bestalde, 20 urtetik gora daramatzate etorkinak integratzeko ahaleginean baina ghettoen presentzia begien bistakoa izateaz gain, asko areagotu da azken urteotan. Aurten, esaterako, Parisko aldirietako matxinadak ikusi ahal izan ditugu. Aldiri horietako asko babes ofizialeko etxebizitzaz gainezka daude. Zenbaitek esan zuen matxinada hori frantziar izaera finkatzeko ekintza izan zela; izan ere, eskubide sozialen aldarrikapen iraultzailea bere tradizioan sartzen den zerbait baita. Giovanni Reale filosofoak Bartzelonan esan zuen nihilismo-bolada horrek gehiago duela europar-ukitua etorkin-ukitua baino. Kontua da

matxinatu diren horiek euren aurrekoak etorri zirenetik Frantzian bizi den bigarren edo hirugarren belaunaldikoak direla eta horretara bultzatu dituen benetako arrazoiak porrot soziala eta aurrera egiteko aukera-falta izan direla. Antza denez, «igogailu soziala» deiturikoa matxuratuta dago, edo lehen solairuan gelditu da, bestela.

Azaleratzen ari den beste arazo bat, orain arte ia ezagutu ez dena baina zirrara handia sortu duena, dokumentaziorik eta bide-laguntzailerik gabeko adingabeena da,11 frantsesek mineurs isolés deitzen dietenena, alegia. Adingabeak dira edo beraiek hala diote behintzat eta jatorriko herrialdeetatik alde egiten dute pobrezia- eta miseria-egoeratik ihesi eta bizimodu berri baten bila. Jaume Funesek esan duen bezala, «migrazio-prozesua haur bihurtzea edo pobreziaren zati baten alderdi nerabe eta gaztea da». Edozein kasutan, beraien herrialdeetatik irten eta gure herrialdera dokumentaziorik eta familiarik gabe iristen direnak haurrak edo 18 urtetik beherakoak dira. Oro har, euren familien baimenarekin joaten dira eta harreman ona dute eurekin. Hasiera batean, gure herrialdean lan egitea baino ez dute nahi. Espainiako hegoaldetik etortzen dira askotan eta garraiatzeko modurik ohikoena kamioi edo autobus baten azpian etortzea izaten da. Azken boladan Kanariar uharteetatik ere iritsi dira. Gazteak dira, haurrak batzuetan, baina gure lurraldera etortzen direnean alarma handia eragiten dute gizartean: bakarrik eta dokumentaziorik gabe egoten dira, beraiez arduratuko den heldurik gabe eta,

9] Ed. Tecnos, Madril, 2003. 10] Lamnek, Siegfried, Qualitative Sozialforschung, 4,-Auflage 2005.

11] Capdevila, M., eta Ferrer, M. Els menors estrangers, indocumentats, no acompanyats. Argitaratzailea: Centre d’Estudis Jurídics de la Generalitat de Catalunya. Hau da gure herrialdean gai honi buruz egin diren ikerketa urrietako bat.

Page 57: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

56

horrek, arazoak sortzen ditu esku-hartzeko modurik onena zein den erabakitzeko orduan. Gazte horiek, adingabeak direnez, heziketa-eskubideak babesten ditu. Heziketa hori nola bermatu da arazoa.

5] IRAKASKUNTZATIK IKASKUNTZARA: IKASKUNTZATIK EZAGUTZAREN GIZARTERA. BOLONIAKO ADIERAZPENAEuropako unibertsitateen aldaketa handia Boloniako Adierazpenak eragin duela esaten da. Lagunarteko hizkeran esango nuke ezen, egun batean, Europako unibertsitateak ohartu zirela tradizioa, ospea eta historia izan arren, lehiagarritasuna galtzen ari zirela. Pixkanaka-pixkanaka, erreferentea Amerikako Estatu Batuetara lekualdatzen ari zen eta bazirudien ezin genuela lehiatu Harvard, Yale, Stanford, Georgetown, Berkeley, Columbia eta hango beste hainbat unibertsitaterekin. Zer gertatu zen gure erakundeetan? Asko dira galdera horren azalpenak eta, ondorioz, baita ezezagunak eta erantzunak ere baina 1999ean Europar Batasuneko kide ziren 15 Hezkuntza Ministrok Bolonian sinatu zuten Goi mailako Hezkuntzaren Europako Konbergentziarako Adierazpenean Europako goi mailako hezkuntzarako espazio komun bat sortzeko konpromisoa azaltzen zen. Unibertsitateko titulazioak eta, batik bat, tituludun berrien lanbide-gaitasunak homologatzea zen Adierazpenaren helburua.

Adierazpen hura sinatu zenetik zazpi urte igaro ondoren, zalantza bat datorkit burura: hamabost ministro haiek konturatzen al ziren proiektuaren zailtasunaz? Izan ere, 10 urteko epea bakarrik eman baitzuten Adierazpena sinatzeko 15 herrialdeetako unibertsitate guztiek bertan ezarritako premia guztiak estaliko zituzten ikasketa-planak era zitzaten. Bestalde, pentsa daiteke 10 urteko epea data bat finkatzeko bakarrik ezarri zela, data ez oso urruna eta ez oso hurbila. Dena den, data hori finkatzean ziur zeuden ezarritako helburuak data horretarako ez zirela lortuko, baina mugarriak jartzen ez badira, ezer ez dela lortzen eta, helburuak lortzea zenbat eta zailago izan, orduan eta ahalegin handiagoa egin behar dela ere konbentzituta zeuden.

Kontua da ezarritako epearen erdia baino dezentez gehiago igaro denean, herrialdeetan egin den aurrerakuntza oso desberdina izan dela, are gehiago Europar Batasuneko estatu kideen kopurua 25era igo dela kontuan hartzen badugu. Egoerak oso desberdinak dira. Erotu —seguruenik, horixe da hitzik egokiena— egin zintzaketet ikasketa-planen egitura definitzeko zoragarria den aritmetikarekin, nahastu egin zintzaketet prestakuntza zikloak arrakastaz estaltzen joango diren unibertsitateko graduatu desberdinek hartuko dituzten izen ugariekin edo, besterik gabe, ikasleen ikasketa-karga ebaluatzeko sistema berria —ECTS, Europar Kredituan oinarritutako Transferentzia sistema edo anglosaxoiek esaten duten bezala, European Credit Transfer System— azaldu diezazueket; baina nahiago dut bide hori, nazioarteko edozein forotan sarri aipatu eta azaltzen dena, alde batera utzi eta, nire iritziz, Boloniako Adierazpenaren izaeraren funtsa dena zuekin partekatzea.

Gure unibertsitateek tradizio handia dute irakaskuntza dogmatikoan eta ex cathedra deiturikoan eta, hasteko, behin

Page 58: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

57

eta berriz esan behar da irakaslearen eta ikaslearen arteko ezagutza-transmisioaren ardatza ez duela egon behar irakasle bakoitzak dakienean edo ez dakienean oinarrituta, baizik eta ikaslearen ikaskuntzari eman behar zaiola lehentasuna. Horrek ez du esan nahi, zenbaitek esan duen bezala, irakasle-eskolak erabat baztertu behar direnik, baina bai irakaskuntza teorikoa ez dela izango prestakuntzarako elementu bakarra, ezta garrantzitsuena ere.

Beraz, diseinatu den sistema berrian ez da nahikoa maisu-eskola tradizionalarekin gogobetetzea eta ez da nahikoa azken azterketa bakar eta global baten bitartez soilik kalifikatzea; ikasle bakoitzak edo erdi mailako ikasleek irakasleak eskatzen duen zentzuzko ezagutza-maila lortzeko egin behar duten ahalegina ebaluatu behar da; ikasleen ahozko nahiz idatzizko adierazpen- -gaitasuna ebaluatu eta sustatu behar da; taldean lan egiteko eta lidergorako gaitasuna eta edozein kulturatara edo lan- edo gizarte-girotara egokitzeko erraztasuna indartu behar dira; Boloniako hitzorduaz geroztik lanbide-gaitasunen multzoa deitzen dioguna eta ingelesez outcomes deritzan hainbat alderdi landu behar dira. Europar Batasuneko edozein herrialdetan lan egiteko gai diren eta enplegatzaileek berdin errekonozitzen dituzten profesionalak sortzea jarri dugu mugarritzat.

Proposamen honen aurrean, badirudi Europak, Europa zaharrak, bere sustraiak galdu dituela eta erabateko batasunerantz bideratu nahi duela bere etorkizuna. Boloniako Adierazpenaren izaerak defendatzen duenak ezin du hortik urrunago egon. Herrialde eta eskualde bakoitzeko kultura- eta hizkuntza-aniztasuna galdu gabe edo, hobeto esanda, lehengo mailan eutsiz lortu nahi da azaldu dizuedan guztia.

Egia esan, prozesu zirraragarria da. Harro nago eta harro gaude bizitzea egokitu zaigun prozesuan parte hartzeaz eta prozesu horretako eragile aktibo izateaz; egia esan, une historikoa da Europarentzat agian gure aktibo preziatuenetakoa den goi mailako hezkuntzaren esparruan.

Prozesu paralelo batean, enpleguaren merkatuan izandako aldaketek, teknologia- eta kultura-aldaketa azeleratuek eta Europako erkidegoan integratzeko eskakizunek, batetik, karrera unibertsitarioen berregituraketa eta berrikuspen orokorra ekarri dute eta, bestetik, ziklo laburreko espezialitate berrien, ezagutzen malgutasunaren eta etengabeko prestakuntzaren eta prestakuntza dibertsifikatuaren aldeko apustua egin da.

Era berean, bigarren zikloko ikasketak beste unibertsitate batean egiteko askatasuna ematea bultzatuko da. Horretarako, mugikortasuna sustatuko da eta elkartruke librea eraginkortasunez gauzatzea galarazten duten oztopoak ezabatuko dira. Gure ikasle eta irakasleak dira edo, hala izan behar lukete, aldaketa horren defendatzaile nagusiak; baina irudipen orokorra beste bat da: ez dutela ondo ezagutzen edo, batzuetan, ez diela konfiantza handirik ematen. Nire iritziz, Bolonia edo, nahiago bada, Goi mailako Hezkuntzaren Europako Espazioa unibertsitatean hainbat eta hainbat gauza aldatzeko aukera handia da. Jakingo al dugu aprobetxatzen?

Orain arte ia unibertsitateari buruz bakarrik aritu garen arren, ez da ahaztu behar lanbide-heziketak (LH) eta goi mailako heziketa zikloek duten garrantzia. Jakitun izan behar dugu lanbide-heziketari, oro har, heziketa akademikoari baino gehiago eragiten diola ezagutzaren gizartearen gorakadak. Kontua da ez dugula beti jakin

Page 59: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

58

izan heziketa-mota horren izaera praktikoa baloratzen, eta izaera praktiko horrek lan- eta harreman-moten egiturazko aldaketekiko sentikorragoa bihurtzen dutela. Azken bi mendeetan eta, batik bat, azken bi hamarkadetan teknikak egin duen aurrerakadak pentsatu ezinezkoraino aldatu du gure profesional kualifikatuen lan praktikoa. Eskuz egiten ziren eta hainbat eta hainbat belaunaldiz aldatu gabe iraun zuten antzinako lanbideetatik hasi eta gaur egungo lanbide-heziketako teknikarien premiazko aldakortasun eta espezifikotasuneraino, lana eta begirune soziala hobetzeaz gain, aldaketa sakona ere izan dute: lehen aipatu dugun heziketaren eta aldaketa sozialaren zirkulua da.

Lana espezifikoagoa da orain eta gero eta lehiakortasun handiagoa eta erantzukizun-maila altuagoa eskatzen ditu. Herrialde batean, bere industria-sareak bizirik irauteko eta berrikuntza-aukerak izateko, profesional kualifikatuak izatea funtsezkoa dela esatea ez da nahikoa. Lanbide-heziketako maila desberdinetatik ateratzen diren teknikariek moldatzen dute eta posible egiten dute teknologia berrien presentzia gure gizartean.

Beraiek jasotzen dute berritasunaren lehen inpaktua; batzuetan, euren lanean sartzeko urgentzia handiarekin eta zailtasun handiekin; beraiek egokitzen dituzte berritasunen funtzionamenduak enpresen eta erakundeen dinamikara; beraiek posible egiten dute baliagarri paradigma berria. Gainera, beraiek pairatzen dituzte beste inork baino gehiago egungo lan-merkatuaren deslokalizazio- eta bihurkortasun-testuinguruak. Horregatik, moldagarritasuna eta berrikuntzarako, sormenerako eta erantzukizunerako gaitasuna funtsezko balioak izan behar dute gure herrialdeko lanbide-heziketan, unibertsitatean bezain garrantzitsuak edo gehiago.

Bakoitzaren aukerak hobetzen laguntzeak, hau da, benetako aukera-berdintasunak, profesional kualifikatuak bizitzen ari garen aldaketako oinarrizko eragile gisa eta birsortutako balio berrien funtsezko transmisore gisa tratatzea eskatzen du. Euren prestakuntzan ez dugu alde batera utzi behar gizartearen eraldaketetan duten izaera protagonista. Ez dira, batzuek uste duten bezala «iritsi ez direnak» edo «egiteko ezer hoberik ez dutenak»: alderantziz, aldaketa posible egiten dutenak dira. Gure herrialdeko lan-errealitatearekin duten harremanari eta euren ahaleginari eta prestakuntzari esker, erreal bihurtzen dira zerbitzu gehienak. Akademikideok, bestalde, askotan teorizatzen aritzen gara zerbitzu horien inguruan.

Horregatik, hezkuntza-erreformari buruz, balioen heziketari buruz edo irizpide bat eraikitzeari edo belaunaldien autonomiari buruz hitz egiten dugunean, gogoan izan behar dugu euren prestakuntzarekin etorkizunerako pasaportea ateratzen ari diren gazteen kolektibo garrantzitsu hau.

ONDORIOAKEzagutzaren gizarte berriari, bere jatorriei, bere etorkizuneko aukerei eta gure gazteek gizarte horretan duten eraginari gainbegiratua eman ondoren, honako ondorio hauek azalduz bukatu nahi nuke:

1] Ezagutzaren gizarte berri honen ezaugarri bakarra ez da informazioa transmititzeko metodo berrien presentzia; izan ere, aintzat hartzekoa baita irispide luzeko teknologien demokratizazioa ere. Gure gazteen protagonismoa ulertzeko

Page 60: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

59

eta bultzatzeko, garrantzitsuak diren beste faktore batzuek finkatutako testuinguruan sartu behar dugu hausnarketa.

A) Heziketara-eskubidearen eboluzioa eta heziketa denontzat izatea. Gazte guztiei behar adinako heziketa emateko eskakizuna denok onartu duten zerbait bihurtu da. Eta, horrek, herritarrek horretan diharduten erakunde publiko eta pribatuekiko dituzten eskakizunak areagotu egiten ditu. Mende hasierako alfabetizazioaren egoera eskasetik hasi eta egungo ikasleek eskatzen dituzten hirugarren mailako unibertsitateko heziketaren eskaintzen bikaintasuneraino, lehiakorra eta aditua izan nahi duen gizarteak ahalegin handiagoa eskatzen du unibertsitateko hezkuntzarekiko baliabideetan eta lehentasunen antolamenduan.

B) Jakindurien globalizazio- eta azelerazio-testuinguruak gure haur eta gazteen prestakuntzako premiak aldatu ditu. Balio berriak behar dira, esaterako, memorizazioarekin edo irakasle-eskolekin bakarrik ikasten ez diren moldagarritasuna, sormena eta ausardia. Herritar bakoitzak ikaskuntzan bere kabuz jarri dezakeen enfasia, karrera profesional batean zehar behar diren birziklapen-tekniken hornidura eta gazteen balio-birsorkuntza sustatzea, prestakuntzak ezinbestekotzat jo behar dituen gaitasun berriak dira.

C) Gai bati buruzko iritzi-desberdintasunak (batik bat gizarte-zientzietan) eta aldi oso laburretan izaten duten etengabeko berritzeak, benetakotzat jotzen den edozein heziketaren froga-harri bihurtzen dute irizpide-prestakuntza. Profesional praktiko onak eta jarrera malguak izatea ez da nahikoa, transmisio sozialeko bitarteko guztien inguruko magma ikaragarrian mugitzeko behar

den bereizteko gaitasuna eman behar zaio ikasleari.

D) Irizpide hori kulturan murgiltzeak definitu behar du aurrena. Gizarte bakoitzak bere nortasunari eta bere kultura-abiapuntuari buruzko kontzientzia izateaz gain, norbere usteak besterenekin alderatzeko adinako adimen irekiak ere behar dira. Emankorra izateko, heziketa internazionalistek ez dute bakoitzaren jatorria ahaztu behar.

2] Aldaketa sozialak heziketaren argitan ulertu behar dira eta heziketak, bere aldetik, kontuan izan behar ditu, belaunaldi bakoitzean sortzen dituen bitartean.

A) Espainiako gizartea azken urteotan gehien nabaritzen ari den aldaketetako bat inmigrazioa da. Etorkinen pilaketa saihestuko duten eta etorkin adingabeek jatorrizko espainiarren heziketa berbera izateko duten eskubidea babestuko duten politikak eskatzen ditu horrek.

B) Inmigrazioak bi zentzutan planteatzen ditu erronkak. Inkestek adierazten dute jarrera arrazistak eta xenofoboak ugaltzen ari direla Europa osoan eta, gure herrialdeko herritar berriak identifikatzen dituzten kulturak ezagutuz, jarrera horiek geldiaraztea da lehenengo erronka. Baina kanpoko kulturak ezagutzea edo aztertzea ezin da egin kritikarik gabe. Erabateko kultura-erlatibismoak nahasmena sortzen du ikasleengan eta, epe luzera, bertako eta kanpoko kulturekiko begirune falta.

C) Eskoletan etorkinen kolektibo handiak izateak ere galderak planteatzen ditu haiek integratzeko modurik egokienari buruz. Legezkotasuna ziurtzat emanda, eskaintzen

Page 61: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

60

zaien prestakuntzan bakoitzaren jatorriko nortasuna errespetatzeko eta sustatzeko komenigarritasunari buruz edo, alderantziz, eztabaida sozialean hobeto sartzeko eta, aldi berean, gure kulturak desnaturalizatzea edo desegitea saihesteko gure kultura-parametroetan oinarrituta hezteko komenigarritasunari buruz galdetzen zaigu. Esan beharra dago gure gizartean etorkinak izateak nolabaiteko aldaketa eragingo duela, nahitaez, jatorrizko kulturan. Beti izan da horrela, bai integrazioko testuinguruetan eta bai gatazka sozialekoetan. Horren jakitun izateak irtenbideren bat eskaini diezaguke ezeri uko egin gabe. Arazoa etorkinaren ikuspegitik bakarrik planteatzea errealitatearekin bat ez datorren hutsegitea da. Zenbat eta lehenago ulertu zer dagoen aniztasunean gure tradizioari kritika egiteko aukera emango diguna, are eta gehiago finkatuko dira gure ereduak gure artean bizi nahi duten etorkinei eskaini diezazkiekeen dohainak.

D) Gauza bera gertatzen da elkarrizketa globalean parte hartzearekin. Gure espezifikotasun kulturalaz ohartzeak aukera ematen digu gure ikasleei euren karrera profesionala edozein tokitan eta edonorekin garatzeko eta nazioarte mailako moldatu ezinezko, desintegraziozko edo bazterketazko egoerarik ez jasateko behar dituzten tresnak emateko.

3] Hezkuntza-eskaintza demokratizatu egin da eta, gaur egun, gazte-portzentaje handi batek goi mailako heziketan sartzeko aukera du. Horrek oso balio positiboa du, besteak beste, arrazoi hauengatik:

A) Erantzukizunagatik. Goi mailako prestakuntza akademiko lehiakorra duen gizarteak garatzeko aukera gehiago ditu

horrelako prestakuntzarik ez duenak baino. Gizarte horretako ikasleak izango dira herrialdearen etorkizunaren erantzuleak eta euren prestakuntza funtsezkoa izango da etorkizun hori oparoa izan dadin. Aldi berean, eskubideak heziketarekin batera gehitzen direla eta heziketa eskubideekin batera hobetzen dela erakusten duen zirkuluak, euren aldarrikapenak instituzionalizatu nahi dituzten belaunaldi berriei laguntza eskatu behar die.

B) Sustapen pertsonalagatik. Prestakuntza hobea izateak lanerako aukera ugari eta aukera intelektual ugari eskaintzen ditu. Mezu hori inoiz baino baliagarriagoa da lanaren eta ikasketen merkatua nazioartekotu den testuinguru honetan.

C) Irizpide bat eratzeko. Unibertsitateak eta, oro har, heziketak, burua janzten laguntzen dute. Bizitzako hainbat urte bokazioari buruzko hausnarketari eta ikaskuntza akademikoari eskaintzeak nortasuna egituratzen du eta gogortu egiten du manipulazio interesatuei aurre egiteko. Hori da aurrenekoa gizarte demokratiko batean.

D) Orain unibertsitateak ematen duen heziketan lehen aipatu ditugun moldagarritasunaren, sormenaren eta ausardiaren balioak sartzen hasi direlako. Informazioaren eta komunikazioaren mekanismo berriak erabiltzen jakiteak aukera ematen du bizi garen kosmopolitismoan orientatzeko.

E) Boloniako Adierazpenak bultzatzen duen Europako konbergentzia-prozesua aukera ona delako politikoki eraikitzen ari den batasuna egituratuko duen benetako pentsamendu europarra altxatzeko eta, aldi berean, atea irekitzen dielako beste

Page 62: Etorkizuneko Gizartearentzako Gakoa...GAZTE IZATEA: GAUR, ATZO, BIHAR arles FeixaC 27 Sarrera 28 Gazte izatea gaur 33 Gazte izatea atzo. 39 Gazte izatea bihar. 42 Ondorioak. 45 GAZTE

GA

ZTE

BER

RIA

K, J

AK

INTZ

A B

ERRI

A, E

STH

ER G

IMÉN

EZ-S

ALI

NA

S.

61

herrialde batzuetatik datozen ezagutza eta jakinduria berriei eta lanbidea atzerrian garatzeko aukerari.

F) Unibertsitateak gure gizartea sartuta dagoen tradizio zientifiko eta humanistaren transmisio-uhala izaten jarraitzen duelako. Unibertsitateak, gainera, aukera ematen du bokazio bat bide onetik eramateko behar den bikaintasun zientifikoan parte hartzeko.

4] Gure gizarteko gazteak euren balioak birsortzen hasita daude. Agian, gu baino bizkorrago ari dira, prozesu gehienen azelerazioarekin bat etorriz baina, funtsean, guk gure gurasoekin egin genuen bezala ari direla esan behar da. Errealitate horrek protagonismoa gazte horiei ematera behartzen gaitu, baina beraiez ahaztu gabe; euren tokian jartzera ere behartzen gaitu baina hezitzaile gisa eta kulturaren eta balioen transmisore gisa ditugun erantzukizunak alde batera utzi gabe. Kultura, lehen azaldu den bezala, errealitate sozial eta indibidualek osatzen duten multzo askotarikoa da.

5] Gizarte berri bati buruz ari gara hitz egiten eta gizarte berri horrek, nolabait, gazteria berri bati buruz hitz egitera behartzen gaitu, heziketari dagokionez ezaugarri garrantzitsuak dituen gazteria bati buruz:

A) Helduak unibertsitatera joango gara. Berriro ikasiko dugu. Ez da nahikoa 20 urterekin karrera bat ikasi izana. Bizi-luzetasunak eta jakinduriak hain bizkor zaharkituta geratzeak birziklatzera behartzen gaituzte eta ez lanbideari edo praktikari dagokionez bakarrik, baita gizarte orok belaunaldi bakoitzean egiten duen balioen birsortzean parte hartzeari dagokionez ere.

B) Unibertsitateak helduentzako heziketa eskaintzen du dagoeneko eta gizartea heziketa horren eskaera handitzen joango da. Heziketa-eskaera horren zati handi bat izaera humanistikokoa izango da; izan ere, gaitasun tekniko edo zientifikoez gain, ezagutzaren gizarte berrian orientatzeko tresnak bilatzen ari baitira heldu asko.

C) Sareko lana: Idescat-en iturrien arabera,12 Kataluniako 15 eta 24 urte bitarteko gazteen % 78 Interneten ohiko erabiltzaileak ziren 2004ko udaberrian. Horrek eragin zuzena du heziketan; izan ere, geletan ordenagailuak izatea, ikasleen arteko informazio-fluxua eta iturri berrietara sarbidea izatea ikaskuntza-erritmoak aldatzen ari baitira. Baina sarera konektatuta egoteak baditu beste balio batzuk ere: lankidetza, elkarrekintza, besteen errealitateak ezagutzea, eragiteko ahalmena, elkarrizketa, adostasuna, lurraldetasuna baino haratagoko kolektibo-sentimenduak eratzea eta abar luzea.

12] Idescat.net, Kataluniako biztanleriari buruzkoestatistiken web gune ofiziala.