Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik...

13
41 Revista K Barakaldo Aldizkaria 3 1. Lehendabiziko ataza: kritika 2001. urtean, Barakaldoko historia linguistiko- az argitaratu genuen lan baten aurkezpene- an genioen hurrengo kapituluan Barakaldo izenaren etimologia argituko genuela. Urte askotxo joan dira harrezkero. Zenbait ma- terial toponimiko berri bilduta, orduko baikortasuna apalduta eta zorroztasuna eta zuhurtzia areagotuta helduko diot orain ordudanik zorretan utzitako zeregi- nari, aurretik toponomastikaren egoerari irakurketa kritikoa eginda. Onomastikak, XIX. mendearen bukaeran jaio zelarik, diziplina historikotzat denitu zuen bere burua. Hizkuntzalaritza moder- noa garatu zelarik, ordea, atzean gelditu zen Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek. Barakaldo, berbarako Ander Ros Cubas Barakaldoren airetiko ikuspegia. 1964

Transcript of Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik...

Page 1: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

41

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

1. Lehendabiziko ataza: kritika������VSUFBO �#BSBLBMEPLP�IJTUPSJB�MJOHVJTUJLP-B[�BSHJUBSBUV�HFOVFO�MBO�CBUFO�BVSLF[QFOF-BO� HFOJPFO� IVSSFOHP� LBQJUVMVBO� #BSBLBMEP�J[FOBSFO� FUJNPMPHJB� BSHJUVLP� HFOVFMB�� 6SUF�BTLPUYP� KPBO�EJSB�IBSSF[LFSP��;FOCBJU�NB-UFSJBM� UPQPOJNJLP� CFSSJ� CJMEVUB � PSEVLP�CBJLPSUBTVOB� BQBMEVUB� FUB� [PSSP[UBTVOB�

FUB� [VIVSU[JB� BSFBHPUVUB� IFMEVLP� EJPU�PSBJO� PSEVEBOJL� [PSSFUBO� VU[JUBLP� [FSFHJ-OBSJ � BVSSFUJL� UPQPOPNBTUJLBSFO� FHPFSBSJ�JSBLVSLFUB�LSJUJLPB�FHJOEB�

0OPNBTUJLBL � 9*9�� NFOEFBSFO� CVLBFSBO�KBJP� [FMBSJL � EJ[JQMJOB� IJTUPSJLPU[BU� EFñOJUV�[VFO� CFSF� CVSVB�� )J[LVOU[BMBSJU[B� NPEFS-OPB�HBSBUV�[FMBSJL �PSEFB �BU[FBO�HFMEJUV�[FO�

Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek. Barakaldo, berbarako

Ander Ros Cubas

Barakaldoren airetiko ikuspegia. 1964

Page 2: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

CFSFJ[UFO� EFOFBO��� 5PQPOPNBTUJLB � [PSJ-UYBSSF[ �HFPHSBñBSFLJLP�NPSSPOU[BQFBO�CJ[J�J[BO� EB� MV[B[� FUB� HVSFBO� PSBJOEJL� IPSSFMB�KBSSBJU[FO� EV � BEJFSB[QFO� BLBEFNJLP� BNP-SF�FNBOHBSSJB�FUB�HV[UJ���5FSNJOPMP�HJBSFOB�CFTUF�BMCP�LBMUF�CBU�CBJ[JL�F[�EB�

2. Etimologia, ohi baino zuhurtzia handiagoz hartu beharreko ataza)PSJFL� BSHJUVUB � IBT� HBJUF[FO� FUJNPMPHJB[�FUB� Barakaldo� OVLMFPOJNPB[� FTBUFLP� EJUV-HVOBL�YFIFU[FO��-FIFOEBCJ[J�HFVSF�CVSVB-SJ� HBMEFUV� CFIBSLP� HFOJPLF� [FSUBLP� CBMJP�� Enric Moreu-Rey onomasta katalan handia izan zen, guk dakigula, hau salatzen lehe-na: “Finalment quasi tots els tractadistes han dividit també els topònims en «toponímia major» (noms de ciutats, viles i pobles) i «toponímia menor» (partidets, llocdits. etc.). Aquesta divisió no presenta gaire interés científic” (Els noms de lloc. Introducció a la topónimia, Barcelona: Unió Excursionista de Catalunya, 1965, 13)”. Berrikiago, José Ramón Morala-k (“Toponimia y geografía lingüística. Sobre leonés y castellano” en X. Sousa (ed.), Toponimia e cartografía, Consello da Cultura Galega/Instituto da Lingua Galega, Santiago de Compostela, 2010, 111) bereizketa hori “oposición inconsistente en términos lingüísticos” dugula idatzi du.

� Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal-du behar zaio ikerketaren ardatza lekua dela, eta ez, Euskaltzaindiak berak aspaldian egiten zuen bezala, izena” (“Toponimia ikerketak: prozedura eta urratsak”, Euskera 53 (3), 2008, 670). Ideia zorigaiztoko bera beste hirutan gutxienez haizeratu du idatziz. Premisa horrekin lan egin izan da toponomastika ofizialean azken 20 urteotan, adoktri-namendu antionomastika lau haizetara zabalduz. Ideia onomastikaren esentziaren be-raren ukazioa da eta geografo baten burutik jalgia behar zuen ezinbestean: “Ikuspuntu honetatik, ikerketa toponimiko baten oinarrizko unitatea lekua da” (Nerea Mujika, To-ponimia eta kartografia: oinarrizko eskuliburua, Gasteiz: Eusko Jaurlaritza, 2002, 61).

UPQPOPNBTUJLB� � KBJPU[FUJLP� KJUF� IJTUPSJ[JTUB�IPSSFUBUJL�BTLBUV�F[JOJL��)PSSFMB�EFñOJUVSJL�B[BMU[FO� EB� PSBJOEJL� FSF� IJ[UFHJ� BTLPUBO���&UJNPMPHJB�EB�J[BFSB�FUB�KPFSB�IPSSFO�TVCMJ-NB[JPB �NFUPEP�[JFOUJñLPB�PJOQFBO�IBSUV-UB� HVSFBO� TBTJ�JOUFMFLUVBMFO� EFOCPSBQBTB�CJIVSUV�EFOB�� *[BO�FSF � FVTLBSB[LP� UPQPOJ-NJBSJ�BQMJLBU[FO�[BJPO�FUJNPMPHJBL�HVUYJ�EV�[JFOUJñLPUJL �FUB�BTLP�BNBUFVSJTNPUJL���(VSF�UPQPOPNBTUJLBL�EJUVFO�HBJU[�VHBSJFO�BSUFLP�CBU�EB�IPSJ �CBJOB�F[�UYBSSFOB �JOPOEJL�FSF��

5PQPOJNJB�IBSUVLP�EVHV �CBEB �PSBJOHPBO�BSEBU[ � KBLJOF[� FUB� CFSBV� BOUSPQPOJNJBUJL�FUB��HBJOFSBLP�POJNJFUBUJL�CFSFJ[UFB�TBSSJFHJ�IBSU[FO�EVHVO�IBVUV�BSSJTLVUTVB�EFMB��5FS-NJOP� MBVTPB� EB� UPQPOJNJB� FUB� MBVTPUBTVO�IPSJ� MBSEBTLBUV� CBJ[JL� F[� EB� FHJUFO � CFSBV�UBNBJOBSFO� BSBCFSB� UYJLJBO� FUB� IBOEJBO�� Toponomastika eta antroponomastika adarrek osatzen zuten hastapenetako ono-mastika, gainerako onimia guztiak gutxietsita.

� “Rama de la onomástica que estudia el origen de los nombres propios de lugar, así como el significado de sus étimos” (DRAE); “La toponimia u onomástica geográfica es una disciplina de la onomástica que consiste en el estudio etimológico de los nombres propios de un lugar” <https://es.wikipedia.org/wiki/Toponimia>.

� “[S]ome assiduous and imaginative aficionado or, basically, a littérateur who, like Gilles Ménage, had chosen the elucidation of word origins as a genteel pastime, a side interest, or hobby, or plain intellectual divertissement” (Malkiel, 2012: 16). Egoera hau Europan, oro har, XIX. mendearen erdialderako gainditzen hasi zen, Ménage beza-lakoak, XVII. gizaldikoa baitzen, ahanzturan utzita.

Barakaldoren bista panoramikoa: Retuerto, Ansio, Ibarreta, Zuazo eta Arteagabitia. 193042

Page 3: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

Barakaldoren bista panoramikoa: Retuerto, Ansio, Ibarreta, Zuazo eta Arteagabitia. 1930

UFO� GPSNB� [BIBS� HBSEFOBL� BVSLJUV[ � FUJNP-MPHJBSJ� BIBMJL� FUB� [JSSJLJUV� HVUYJFO� V[UFB� EB��.FEJLVBSFO�MBOBSFLJO�BMEFSB�EBJUFLF��MFIFO-EBCJ[JLP�IFMCVSVB�FSJUBTVOB�QSFCFOU[JPBSFO�CJEF[�TBJIFTUFB�EB �FUB�IPSSFUBO�IVUT�FHJUFO�EFOFBO�CBLBSSJL�TFOEBU[FBSJ�FLJO�

2.1. Etimologiaren mugak, ezinak eta kautelak ,BTV�HBSEFOBL� BMEF�CBUFSB�VU[JUB� � FUJNP-MPHJBL �[PSJUYBSSF[ �F[JO�EJHV�HBV[B�IBOEJ-SJL� BSHJUV�� /VLMFPOJNP� BTLP� FUB� BTLP� &SEJ�"SPLPBL� EJSB� ,SFNFS � ������ � � (PJ� &SEJ�"SPLPBL� [FIBU[BHP� FTBOEB�� Barakaldo �FUB�IPSSFUBO�F[�HBSB�IBJO� [PSJUYBSSFLP �9*��NFOEFBO� UFTUBU[FO� EB � F[� BTLP[� HFSPBHP�Lutxana �Tapia �Retuerto�FUB�Burzeña��&[�EB�OBIJLPB � F[� EJHVUF� F[FSUYP� FSF� BSHJU[FO��'PSNB�NPEFSOPBL�EJSB�IPSJFL �GPSNB�NPEFS-OPFO�CFSEJO�CFSEJOBL�OBIJBHP�CBEB��&UJNP-MPHJBO�BSHJB�FNBO� MF[BLFUFO�GPSNB�[BIBSSB-� “On ne peut donc interpréter des noms propres que là où l’explication est évidente” (Antoine Meillet, Linguistique historique et linguistique générale, Paris: É. Champion, 1921, 32).

EVFO�FUJNPMPHJBL��(BMEFSB�IPSJ�FSBOU[VOHP�CBHFOV �TPCFSB�HFOJUV[LF�FHJUFO�EJSFO�FUJ-NPMPHJB�HFIJFOUTVFOBL�FUB�TBTJ�FUJNPMPHJB�EFO�EFOBL�

&UJNPMPHJB� [JFOUJñLPB� FSMB[JP� F[BSU[F� KBS-EVFSB� EB � GPSNB� CFSSJFO� FUB� [FOCBJUFUBO�CFSSFSBJLJ�FEP�TVQPTBUV�CFIBS�EJUVFO�GPSNB�[BIBSSBHPFO� BSUFLP� MPUVSBL� F[BSU[FB� CBJUV�NVHB�.JUYFMFOB �����������)POFL�FTBO�OBIJ�EV� FUJNPMPHJTUBSFO� MBOBL� CJ� GBTF� EBV[LBMB �GPSNB� F[BHVO� IPSJFL� BVSLJU[FB� CBUB � FUB �CFSSFSBJLFUBSFO� UFLOJLBL� BQMJLBUV[ � GPSNB�F[BHVO�IPSJFUBUJL�IVSCJMFOFLP�FUJNPSB�BU[F-SB� FHJUFB�CFTUFB� #BNNFTCFSHFS � ������ ����5FTUJHBOU[B� [BIBSSFO� CJMBLFUB� IPSSFUBO � FUJ-NPB�FEP�IPOFUBUJL�HFSUVLP� GPSNB�LBVTJUV[�HFSP � J[FOBSFO�BVSSFSBOU[BLP�IJTUPSJB�FHJUFO�EB�3PT �����������BVSLJUV�F[FBO �FUJNPMPHJB-SFO�JMVOQFUBO�CBSSFOB�LPSSJUV�CFIBS �BU[FSBO-U[B�.BJMIBNNFS �������� �JUTVLB�FUB�BMEFSSBJ�BTLPUBO��-FIFOEBCJ[JLPB�GBMUB�CBEB�FEP�BSJO-UBTVOF[�FHJUFO�CBEB �FUJNPB�CFSSFSBJLJU[FLP�PJOBSSJ� TFOEPSJL� F[�EVHV�FUB� GBOUBTJBL�CFUF�PIJ� EV� IVUTVOFB�� &UJNPMPHJTUB� [PSSPU[BSFO�MBOB �CBEB �FUJNP�IJQPUFUJLPSJL�CFIBS�F[�EV-

43

Page 4: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

44

GVOUTF[LP� CFTUF� F[BVHBSSJ� CBU�� #BSBLBMEP�HVSF�IFSSJB�EB �CBJOB�6CJEFBLP�TPMPUYP�CBUFO�J[FOB�FSF�CBJ�FUB�mHSBñB�HPSBCFIFSBm�EFJUVSB�CBU�FUB�MPLPNPUPSB�IJTUPSJLP�CBUFO�J[FOB�FUB�BCBS�� (BJOFSB � POPNFL� FTBOBIJSJL� F[� EVUF��)PSSFL� FTBO� OBIJ� EV� FUJNPMPHJB� MFYJLPBL�EJUVFO� CJ� PJOBSSJFUBSJLP� CBU� GBMUB� EVFMB� FUJ-NPMPHJB� POJNJLPBL���� &SBHP[QFO� IBOEJB� EB�IPSJ � JOPOEJL� FSF�� "TLP[� TBJIFTUF[JOBHPB�EB�IPSSFHBUJL�EPLVNFOUB[JP�[BIBSSFOFSB�KPU[FB�FUB�BTLP[�POBSUF[JOBHPB�EPLVNFOUB[JP�NP-EFSOPBO�TPJMJL�PJOBSSJU[FB��(VSEJB�JEJFO�BVSSF-UJL�KBSU[FB�EB�IPSJ �.JUYFMFOBL�CFSF�Apellidos Vascos� PCSBSJ � CJHBSSFO� FEJ[JPBSFO� TBSSFSBO �FHJUFO�[JPO�BVUPLSJUJLB��������.�

)PMBLPYFBL� EJUV[LFHV� #BSBLBMEPLP� Ansio�FUB� BNBSSV[� JOQPTBUVSJLP� Zuhatzu��� BOB-LSPOJLPB� FSF�� Ansio � JEVSJ[ � GPSNB� HBSEFO�TBNBSSB�EB �aintzira�A[JOHJSB��GBNJMJBLPFJ�MP-UVB��4VTNPB �IBBUJL �F[�EB�OBIJLPB �BVSSFJSJ-U[J�CBUFO�BVSSFBO�HBVEFMB�QFOUTBU[FLP�EB-UVBL�F[�CBJUJSB�GBMUB��97*��HJ[BMEJBSFO�IBTJF-SBLP� UFTUJHBOU[FL��� EFJUVSB� HJTB� BVSLF[UFO�EJHVUF�J[FOB��Uhart�FLJO�CBUFSB�/BGBSSPBUJL�FUPSSJB� PUF?� Zuazo � CFTUBMEFUJL � "SBCBUJL�EBUPSLJHVLF������ “Pero tratándose de nombres propios hay una dificultad especial: un topónimo o un antropónimo no “significa”, estrictamente hablando, nada: designan simplemen-te un determinado lugar o una determinada persona. Y esto supone una diferencia esencial para la seguridad de cualquier consideración etimológica” (Mitxelena 1953, Introducción).

�� 1025eko Donemiliagako Errexan hiru Zuhazu aurkitzen dugularik ere, ez da bazter-tu behar, h-a, hain ugari eta polifuntzionala dokumentu honetan, zuhaitz elementuaren kutsadurari edo besteri zor izana. Goian aipatzen genuen Castell de l’Areny horretan gertatuak balio lezake Errexako hiru Zuhazu-etariko baten baterako ere: “però encara que l’origen del nom del castell fos el nom propi Adalasindo, l’evolució del nom s’és feta sota la influència del substantiu areny” <http://dcvb.iec.cat/results.asp?word=areny>.

�� Juan de Ansio (1529, ARCHV: SV 4260/1).

�� García de Gortázarrek (1982: 352) postulatzen duen populazio arabarraren mu-gimenduen aztarna izan daitezke Bizkaian, mendebaldean bereziki, ditugun Zuazo askotariko batzuk.

HPBL�CFIBS�EJUVHV �CFOFUBLP�GPSNB�BSLBJLP-BL�.JUYFMFOB ����������;PSJHBJU[F[ �IPMBLPBL�CBLBOBL�EJSB�HVSFBO��1IJMJQ�%VSLJO�FL���������������BEJCJEF�BSHJHBSSJB�KBSU[FO�EJHV�CF-HJFO� BVSSFBO�� *OHBMBUFSSBLP� 8PSDFTUFSTIJSF�LPOEFSSJBO� Harvington� J[FOFLP� CJ� IFSSJYLB�EBVEF�� 1FOUTB� MJUFLF� �Harva�� �� �ing� �� ton�FUJNPMPHJB� BSHJB� EVUFMB� CJ� J[FOFL � Paddin-gton�FL��Padda����ing����ton�EVFO�CF[BMBYF��*[FO�IPNPOJNP�IPSJFUBLP�CBU������VSUFB[�BV-SSFSB�EPLVNFOUBU[FO�EB �����B[�BVSSFSB�CF-TUFB �CBUBSFO�PJOBSSJB�Herewynn�EVHV �Here-ford�CFTUFBSFOB��&SEJBL�FSEJ�VTUFM �PTP�VTUFM�F[�FTBUFBSSFO��1JYLB�CBU�IVSCJMEVUB �,BUBMVOJBUJL�FLBS� EF[BLFHV� CFTUF� BEJCJEF� BEJFSB[HBSSJ�CBU��#FSUBO �Arenys de Munt�FUB�MFIFOEBCJ[JLP�FMFNFOUV�IPSJ�EVUFO�IBJOCBU�J[FOFL�MBU��ARE-NA�FUJNPB�EVUF �CFSUPLP�Arenaza, Areatza FUB�BCBSSFL�CF[BMBYF��)PMB�QFOUTBUV� J[BO�EB�"MU�&NQPSEÍOFLP� Castell de l’Areny� IFSSJ� J[FOF-SBLP�FSF� �IBSJL�FUB�8��.FZFS�-ÛCLF�L�����LP�EPLVNFOUV�CBUJ�FTLFS�Castro Adalasinde�CBJ-OP�F[�[FMB�GSPHBUV�BIBM�J[BO�[VFO�BSUF���"OUSP-QPOJNP�HFSNBOJLPFUBO�PJOBSSJUVSJLP�BEJCJEF�HFIJBHP�EBLBS[LJHV�$PSPNJOFTFL��

"TNB� MF[BLF� JOPSL� #VSHPTFLP� Froncea� J[F-OBSFO� FUJNPMPHJB � &[� TFHVSLJ � %BWJE� 1F-UFSTPO�FL� ������ ���� CFHJFO� BVSSFBO� KBSSJ�EJ[LJHVO� Faranlucea� ���� FEP�Haranluceia������CF[BMBLP� GPSNBL�BVSSFBO� J[BO�HBCF��)PSJFL�BVSSFBO�EJUVHVMB �PSEFB �FUJNPMPHJB�LPOTUBUB[JP�IVUTB�CBJOP�F[�EB�

.FSF[J�PUF�EV �CBEB �EPLVNFOUB[JP�[BIBS�IPSSFO� GBMUBO� FUJNPMPHJBO� CBSSFOB� JUTV-NVTUVBO� BCJBU[FB �"VSSFLPBL�CF[BMBLP�LB-TVBL�F[�EJSB�IFNFO�GBMUB �KBLJOB��OBIJ[�FUB�HVL �EPLVNFOUB[JP�[BIBSSJL�F[FBO �[BJMBHPB�EVHVO�VTUF� PLFSSFO� PLFSSB� QPTJUJCPLJ� GSPHBU[FB� FUB�TVTNP�IVUTFUBUJL�IBSBHP�KPBUFB�

"EJCJEF�CBU[VL�KBSSJ�BJU[JO �LPOUV�JOQPSUBOUF�QBSF�CBU�FLBSSJ�CFIBS�EB�IJ[QJEFSB��0OPNBL�CFSF�IPSSFUBO�FYJTUJU[FO�EJSB �FSSFGFSJU[FO�EJ-UV[UFO� PCKFLUVFUBUJL� MJCSF�� )PSJ� EB� POPNFO�� Areny sarreran dugu nukleonimoa Diccionari català-valencià-balear hiztegi garrant-zitsuan, Alcover, A. M. & F. de B. Moll (1985), Editorial Moll, 2. edizioa. 2001-2002ko edizio digitala Institut d’Estudis Catalans-en eskutik: <http://dcvb.iecat.net>.

� “Els noms de lloc en el domini de ladiòcesi d’Urgell”, Butlletí de Dialectologia Ca-talana XI, 1923, 11.

� “Noms de lloc d’Origen germànic” en Miscel·lània Fabra: recull de treballs de lin-güística catalana i romànica dedicats a Pompeu Fabra, Buenos Aires: Casa Editora Coni, 1943, 112.

Barakaldo gure herria da, baina Ubideako solotxo baten izena ere bai eta –grafia gorabehera– deitura bat eta lokomotora historiko baten izena eta abar.

Page 5: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

«en los dos Anchu»”��4BJBLFSB�BOU[VBL �BUFSBMEJ�BMGFSSJLPBL��1VFOUJOH�[BQBUB�MPLBSSJ�CBUF[�FHJ-UFBSFO�QBSFLP�[FSFHJO�[PSPB�EB�EBUB�IPSSFUB-LP�EBUVFLJO�FUJNPMPHJB�FHJO�OBIJ�J[BUFB �POJL�BUFSBU[FLP�BVLFSBL�IVUTBSFO�IVSSFOHPBL�EJSB�FUB�FSPSJLP� MBU[B�IBSU[FLPBL� JB� TBJIFTUF[JOBL��&[�PUF�EB�FNBOLPSSBHPB�FUB�[VIVSSBHPB�Indau-chubileta���FUB�Anchubieta�GPSNFO�BSUFLP�BVSSF-SBOU[BLP�CJEFB�NBSSB[UFO�TBJBU[FB �5YBSSFOFBO�FSF �CJ�J[FO�F[CFSEJO�EJSFMB�POEPSJP[UB�MJUFLF�

2.3. Mamuena, azken zabarkeria*TFLB�FUB�GSJCPMJUBUF�IBVFL�EFJUPSBHBSSJBL�CB-EJSB �NBNVBL�FUB �[FS�FTBOJL�F[ �NBNVFO�HBJ-OFBO� FHJOJLP� CVSVUB[JPBL� MPUTBHBSSJBL� EJSB��Pucheta � Ascal� FUB� Iñirnache,� CFTUFBL� CFTUF �NBNVBL� EJSB� #BSBLBMEPO� BSSB[PJ� BTLPSFO-HBUJL��Pucheta�"CBOUPLP�BV[PB�EB �CBJOB�F[�EBHP�IPMBLPSJL�#BSBLBMEPO��#BÒBMFTFL����� ������CJMEV�EVFOB�Percheta�CBUFO�JSBLVSLFUB�PLFS�CBUFO�GSVJUVB�CBJOP�F[�CBJUB��(BV[B�CFS-UTVB�FTBO�EBJUFLF�Ascal�NBNVB[ �(VFÒFTLP�Ciscal� NBLVS� JSBLVSSJB� CFTUFSJL� F[� CBJUVHV��Iñirnache� NBNVBSJ� J[BSB� JLVTUFO� [BJP � FJUF�CJUYJFHJB� CBJUV� CFOFUBLP� J[FOB� J[BUFLP � Mi-ruache�HBJ[LJ�JSBLVSSJB�CBJ[JL�F[�EB��,BUFHPSJB�CFSFLPBL�EJUVHV �OBIJ[�FUB�CFTUF�CJEF�CBUFUJL�TPSUVBL�EJSFO �Errekaortu�BTLP[�F[BHVOBHPB���FUB�5SVFCBSJ�[PS�EJPHVO�Mendierreka �NBNVBL�J[BOBHBUJL�FSF �CJ[JU[B�QSPQJPB�HBSBUV�EVUFOBL�

3. Barakaldo, nukleonimo enigmatiko hori&UJNPMPHJBSFO� NVHBL� FUB� BSSJTLVBL� JLVTJUB �CB� BM� EBHP� Barakaldo� OVLMFPOJNPBSJ� CVSV[�HBOPSB[LP� F[FS� FTBUFSJL � ;VIVSU[JB � BQBMUB-TVO�FUB�UFOUV�IBOEJFOB[�CBLBSSJL��&TBUFLPB �[FSOBIJ�HJTB[ �CFIJO�CFIJOFLPB�FUB�MBOFSBLP�IJQPUFTJB� CBJ[JL� F[JO� EBJUFLF� J[BO�� "[BMFUJL�CBJOP� F[�CBEB� FSF � [FOCBJU� TPSCJEF� BMUFSOB-�� (1615, BAHP: ProtNot.). G. Bañalesek (1999: 21, 14. oh.) Unduchuleta (1639, BFAH: JCR) jaso du baina endu- irakurtzen da eta en [In]du- interpretatzen. Ondoren (Bañales & Gorrotxategi 2007:99), (En)duchuleta zuzendurik azaltzen da DUTXULETA lemapean, baina Endechuleta (1649) ARRANTXULETA sarreran eta Undechuleta 1999ko liburuko mapan. Ynduchubileta jaso dugu urte bereko beste zentsu baten kopia batean (1775, BAHP: RegHip.). Tx. Etxebarriak (2004: 88) beste testigantza bat bildu du: Induch[xx]peta (1769, BFAH: JCR), baina dokumentuaren egoera txarra dela kausa, ez dugu irakurketa hori egiaztatzerik izan. XX. menderako, 1944ko Amillara-mentuetan (BUA), Induchuleta forma kausitu dugu azkenik.

�� Oraindik horrela azaltzen da euskarazko wikipedian.

2.2. Edo zaharrenarekiko lehenta-suna edo kakaren esplikazioa%JMFNB�CBJUF[QBEBLPB�EB��/POEJL�TPSUVB�EB�Lurkitzaga �Urkitzaga�PTBHBJB�BSHJB�CBEB �[FS�PUF�EB�IBTJFSBLP�L��IPSJ �%BUV�EPLVNFOUBMFJ�NV[JO�FHJOJL �HB[UFMBOJB[LP�BSUJLVMVBSFO�FSB-HJOF[LP�FMFNFOUV�BSSPU[B�EFMB�FUB�VTUF�NFS-LF�IPSSFUBO�PJOBSSJUVUB�Urkitzaga�JEBU[J�CFIBS�EFMB�FTBUFSB�BVTBSUV�EB�.JLFM�(PSSPUYBUFHJ����%PLVNFOUB[JPBSJ� FSSFQBSBU[FLP� MBOB� IBSUV�J[BO�CBMV �PSEFB �GPSNB�[BIBSSB�Laurquizaga�EVHVMB�PIBSUVLP�[FO��"SSB[PJ�F[CFSEJOFOHB-UJL� �lau-urki-tza-aga� FUJNPB� F[JOF[LPB� J[B-UFBSJ� #BSBLBMEPO� CFSUBO� Olaurki��� CBEVHVMB�HBJOFSBU[FO� CBEJPHV � IJQPUFTJ� HJTB� �ola-ur-ki-tza-aga� EVLFHVMB� QSPQPTB� HFOF[BLF��/PMBOBIJ� FSF � IBV� IJQPUFTJ� IVUTB� MJU[BUFLF �BTLPSBLP� CBMJPLP� F[� MVLFFOB�� *Olaurkitza-ga� UFTUBU[FLP�[PSJB� J[BOHP�CBHFOV �PSEVBO �FUB�PSEVBO�CBLBSSJL � BEJFSB[�HFOF[BLF� MBTBJ�FUJNP� IPSJ� EVFMB� PJLPOJNPBL�� 'PSNB� IPSJ�UFTUBUVUB �BMBCBJOB �TPCFSB�HFOVLF�BVSSFUJLP�CVSVUB[JP�HV[UJB�

0SBJO�BSUFBO�B[BMEVUBLPUJL�FSSB[�VMFS�EBJUFLF�UFTUJHBOU[B�[BIBSSJL�HBCFLP�GPSNB�NPEFSOP-BL � [FOCBJU� JUVSSJ� JEBU[JUBLPBL� CFSF[JLJ � UFOUV�IBOEJ[� IBSU[FLPBL� EJSFMB � [V[FOFBO� CB[UFS-U[FLPBL� F[� CBEJSB�� #FSF� IPSSFUBO� EFVT� HVUYJ�CBMJP� EVUFO� UFTUJHBOU[BL� EJSB � BSF� HVUYJBHP�IPSJFO�HBJOFBO�BTNB�EBJUF[LFFO�FUJNPMPHJBL���.�� ¦�� $BTUBÒPTFL� ������ ���� KBTPUBLP� 9*9��NFOEF� CVLBFSBLP� Anchubieta,� Andachuveta FUB� BIP[� KBTPUBLP� Andazubia� GPSNBL� MBHVO �CBJOB� BVUPSF� CFSBL� KBTPUBLP� Anducheveta, Anduchorreta�GPSNFJ�NV[JO�FHJOEB �Andatxu-bieta�MFNB�BTNBUV�EV�.��(PSSPUYBUFHJL����������FUB�anda�ABOEBL �BOHBSJMBL����zubi�FUJNP-MPHJB� JSBEPLJ��0JOBSSJ�EPLVNFOUBM�BSF�FTLBTB-HPB�FSBCJMJ�EV�*SJHPJFOFL�������������FUB�J[FO�IPSSFUBSBLP�BSF�FUJNPMPHJB� JSSJHBSSJBHPB�QSP-QPTBUV�EV�IPSSFOCFTUF[��“[A]parece Antxu, con vocalismo de tendencia arcaizante -u, doblete de Antxi, y naturalmente bi «dos» y el pluraliza-dor -eta, es decir, procedente de Antxu bietan �� “Da la impresión de que las formas con L- presentan confusión con el artículo y que el nombre es Urkitzaga, que es, entre otras cosas, como se ha conservado en los apellidos” (2007: 258). Esan beharra dago, Laurkitzagatik ez dela Urkitzaga deiturarik sortu ez Barakaldon, ez beste inon ere, jakina.

�� Olurditegi (1775, BAHP: RegHip) toponimo iluna ere jasoa dugu.

�� Eta zer esanik ez F. Fernández Palacios-ek (2002) bere tesian, ez toponimo hone-taz baina bai Barakaldoko beste hainbatetaz.

45

Page 6: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

OBIJ[�FUB�.FOEBUBO�*SJHPJFOFL������UFTUB-UV� [VFOB�Baskaldo� [FMB� BJUPSUV�� � &VTLBSBSFO�CJEF[�FHJO�EJSFO�B[BMQFO�TBJPFL�PSPL���IVUT�FHJO� EVUF� CBUB� CFTUFBSFO� BU[FBO� FUB� F[� EV�FNBUFO�CJEFSJL�HFMEJU[FO�EFOJL��**Bara�F[JO�EBJUFLF� JOPOEJL� JOPSB� ibar(ra)�SFO� MFLVBO�FHPO�� **kaldo� F[� EB� F[FS � **kalda� F[� **gal-da�F[�EB�AGVOEJ[JPB� �IPSJFL �IJESBVMJLPBL�[FJO�BVSSFIJESBVMJLPBL�FEP�IBJ[FPMBL�� �olak�[JSFO��(PJ�&SEJ�"SPLP�PMBL�F[�[FVEFO�JCBSSFUBO���FUB �*SJHPJFOFL�EJPFOB�EJPFMB�����������**aldo�F[�EB�ABMUV� �FUB�CBMEJO�CBMFEJ�J[FOPOEPB�MJU[BUFLF�FUB� F[� TVTUBOUJCPB�� &VTLBSB[LP *aldo� CBUFO�TPTUFOHV� CBLBSSB�Basualdo� J[FOB� EB � Basal-dua�FUB�Mendialdua�J[FOFO�VTUF[LP�BIBJEFB��Basualdo �BMBCBJOB �J[FO�HFSNBOJLP�F[BHVOB�CBJOP�F[�EB��� Txeru García Izagirrek bilduak (2013).

�� Barakaldo eta Gueñesko mugan bertan, Axeola (1586, BFAH: JCR) toponimoa daukagu, Arrigorriagan Axola forman errepikatzen zaiguna.

�� Bibliografia zabalaren artean, I. Etxezarraga (“Paleometalurgia del hierro en el País Vasco Cantábrico: las haizeolak. Un estado de la cuestión”, Munibe (Antropología-Ar-queología) 56, 2004, 87-104) kontsulta daiteke.

UJCP� B[UFSUVLP� EJUVHV � EFOBL� FSF� QPTJCMFBL�CBJOB� [BJMUBTVO� OBCFSNFOFLPBL�� "VSSFUJL �FUB�CFSSJ[� FSF� MBCVSLJ� F[JOCFTUFBO � PSBJO� BS-UFLP�TBJPFO�PJOBSSJ�GBMUB�BHFSJBO�VU[JLP�EVHV�

3.1. Barakaldo-k ez du euskarazko jatorririk)BTUFLP� FUB� CBU � FTBO� CFIBS� EB� F[� EBHPF-MB� J[FOBL� FVTLBM� KBUPSSJB� EVFMB� CBJF[UBU[FLP�NFOESFOFLP� PJOBSSJSJL� FSF�� Barakaldo� FV-TLBSB[LP�J[FOB�J[BO�FUB�POEPSJP[�k�[�JEBU[J�CFIBS� [FMB� EFGFOEBU[FO� [VFO� &VTLBMU[BJO-EJBSFO� EJLUBNFOBL� FNBUFO� [JUVFO� BSHV-EJP�CBLBSSBL��� -aldo FMFNFOUVB�CFTUF� J[FO�CBU[VFUBO� BHFSU[FB� FUB� .FOEBUBO� J[FO�CFSFLP� PJLPOJNPB� FYJTUJU[FB� J[BO� [JSFO ��� Formakuntzaz administraria genuen J. L. Lizundiak emana eta E. Knör-ek sinatua (<http://www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/50582.pdf>). Bestalde, M. Gorrotxategik (2007: 61), izenaren euskalduntasunaren alde, herria euskalduna izatea eta izena eus-kararen fonetikara ederki moldatzea ematen ditu argudio gisa. Argudio hutsalak, Lutxa-na edota Burtzeña ere, besteak beste, euskarazkotzat hartzera ginderamazketenak.

46

Lurkizagako dorretxea. Jatorrian armarri bat zuen aurrealdean, puntu erdiko atearen gainean. Irudian Ampuero familiarena izandako baserria ikusten da, jatorrizko hiru metrora arteko hormen gainean eraiki zena. Egun horma

zaharren aztarnak besterik ez dira mantentzen.

Ez dago izenak euskal jatorria duela baieztatzeko mendreneko oinarririk. [...] Argudio bakarrak -aldo elementua beste izen batzuetan agertzea eta Mendatan izen bereko oikonimoa existitzea izan ziren.

Page 7: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

47

HFSUBHBJU[BHPB�EB�IPSJ�HB[UFMBOJBSFLJO�IBJO�VLJQFO� FTUVB� J[BO� EVFO� FTLVBMEF� CBUFBO����#FTUBMEFUJL �:BS[BL�BSSB[PJB�EV �contra� *SJHP-JFO���������� �baracaldonensis�HFOUJMJ[JPUJL��Baracaldon� POEPSJP[UBU[FO� EFMB� FTBUFBO����#BJ �CBJOB�F[�EFSSJHPSSFBO �HBJOFSBUV�CFIBSLP�HFOVLF��&[�EB�BIB[UV�CFIBS�EPLVNFOUV�CF-SFBO�aberancanensis� FUB�esceverrianensis FSF�CBEJUVHVMB � #FSBOHP� FUB� &UYFCBSSJB� IFSSJFO�HFOUJMJ[JP��#FTUF�NVUVSSFBO�abadiensis�EVHV��abadianensis�FSSFHVMBSSBSFO�PSEF[ �"CBEJB-OPSBLP�� )PSSFL� FTBO� OBIJ� EV � MBUJOFBO� J[FO�QSPQJPFLJO� NBJ[� HFSUBUV� CF[BMB � BOBMPHJB�LBTV�CBUFO�BVSSFBO�FHPO�HBJUF[LFFMB��)PSSJ�HFOUJMJ[JPFO�KPFSB�iFSSBUJLPBu�HBJOFSBUV�CFIBS�[BJP����%FOB�EFMB �HBSSBOU[JUTVB�EB���aldon�BV-LFSB�BHFSJBO�V[UFB �IPSSFL�nomen possessoris�CBUFO�BVLFSBSFO�CJEFB�MFVOEVLP�CBJMJHVLF�

+BCFU[B� TJOUBHNBL� <iQPTTFEVUPu>� �� iQP��TTFTTPSFu�CJOPNJPB[�PTBUVBL�EJSB��"TLPUBO �QPTTFEVUP�B� FMJEJUVSJL� EPB � CBJOB� BHFSJBO�CFTUFUBO � POPNB� iFMJQUJLPBLu� FUB� iJOUFHSB-MBLu� TPSUV[� IVSSFOF[� IVSSFO�� 1POUFWFESBLP�Barzamedelle���*Barza Metellī�HFOVLF�POP-NB�JOUFHSBM�QBSBMFMP�FHPLJB�1JFM������������Barakaldo�O �QPTTFTTPSF�B�Metellus�F[�CBJOB�Aldo� [FJO�Aldon� J[BO� MJUFLF �Aldoni�HFOJUJCP�MBUJOBSFO� BSSBTUPB� VSSFBO�� Ald�� FSSPLP��� Al-doni� POEP� UFTUBUVB� EB� ,BUBMVOJBO��� FUB�'SBOU[JBO���� 1PTTFEVUP� FEP�iOPNFO� QPTTF��TTJu�B�*baraka�HFOVLF �QPSU��várzea �HBM��bar-zia �BTU��bárcena�� �HB[U��varga���MFYFNFO�GB-NJMJBLPB�mFUB�BLBTP�CBMJPLJEFBm�J[BO�MJUFLF-FOB��;FOU[VB �FUB�IPSSFHBUJL�CJMBUV�OBIJ�J[BO�[BJP� KBUPSSJ�LPNVOB�FSF �FVTL�� ibar� MFYFNB-�� Sestao izenerako ere jatorri bera ematen tematu da P. Salaberri, Sesto aldaera zaharra Galdako bezalako ahozko forma modernoen parean jarriz.

�� “Parece que Barakaldo debía poseer -n- en la sílaba final, ya que en el primer do-cumento, de 1051, en que se hace alusión a la localidad se registra […] como testigo, entre otros, el sennor Lope Blascoz Baracaldonensis” (2015: 374). Balpardak, oker, Baracaldensis ematen du; forma horixe da, bestalde, hiru urte geroagoko San Agustin Etxebarriako dokumentuan aurkitzen duguna.

�� Cf. Jairo Javier García Sánchez, “Irradiación analógica en la formación de gentili-cios”, Vox Romanica 64, 2005, 160-170

�� Germanistek Ald- eta Wald- erro antroponimikoak bereizten dituzte, lehena ing. old hit-zarekin lotua eta got. walten ‘gobertau’ hitzarekin bigarrena (Piel & Kremer 1976). Bald- (< *balþ ‘ausart’) errotikoen artean Baldo, Baldun(i) eta Katalunian Balon(e) aurkitzen ditugu (Bolòs & Moran 1994, 308, 161; Carlos Rizos, “Toponimia de origen germánico en la Baja Ribagorza Occidental”, Alazet 17, 2005, 202). Gure Aldana ugarietan ere –Alonsotegikoa hurbilena–, aurki genezake erro hau, penintsulako ipar-mendebaldean aurkitzen diren Aldana, Aldano toponimoen sailekoa bada eta Head & Semënova zuzen badaude.

�� Bolòs & Moran, 1994: 99.

�� Head & Semënova-Head, 2013: 268.

�� Penintsulako mendebaldeko forma hauek, J. Hubschmid-ek (1960, 48) zehazki dioenez, *vargina eratorri batetik sortuak dira. Añibarrok dakarren markin ‘quadro de jardín, huerta’ margina da –erdaraz erabilia– Erandioko dokumentazioan eta Barakal-dorako “una pieza de heredad de Marquiña” aurkitu dugu (1847, BAHP: RegHip).

�� Abanto-Zierbenan bertan La Barga auzoa dugu.

3.2. Barakaldo jabetza sintagma bat ote?-BUJOBSFO� CJEF[LP� B[BMQFO� TBJPBL � B[LF-OB� CBJUB�� � CFTUF� FT[FOBUPLJ� CBUFBO� KBSSJ�J[BOBSFO�CBMJPB�EV �CBJOB�[BJMUBTVO�OBCBS-NFOFHJBL� FUB� BSSJTLV� MBSSJBL� FSF� CBJ � OVL-MFPOJNP� HV[UJBL � LPTUB� BIBMB� LPTUB � EF-BOUSPQPOJNPU[BU� IBSU[FLPB� BMFHJB���� #JEF�IPSSFUBUJL�EPB[�7BMFSJBOP�:BS[BL�����������QSPQPTBUV� EJUVFO� <Fundu>� �Baracal(i)dianu�[FJO� <villa>� �Baracal(i)diona�� -FIFOEBCJ[JLP�BSB[PB � CFTUF� IBJOCBUFUBO� CF[BMB�� � IPMBLP�J[FOFO�CBMJ[LP�FYJTUFOU[JBSFOB�EVHV����Bara�BOUSPQPOJNP� HBMPBSFO� FUB� Calidius� FEP� Ca-lidus� MBUJOF[LPBSFO� BSUFLP� CBUVSB� TJOFTHBJU[�CBU��� JSBEPLJ� EV�:BS[BL� CFOFUBLP� J[FO�CBUFO�GBMUBO � EFOB� UFTUVJOHVSV� FSSPNBUBS� CBUFBO��&TBO�HBCF�EPB�FVTLBSSJ�IJTUPSJLP�PTP�BIVMBL�EJUVFMB�IPSSFL��-BUJOF[LP�J[FOBL�F[�EJSB�EFSSJ-HPSSFBO�FSSPNBUBSSBL �J[FO�HFSNBOJLPFL�FUOJB�HFSNBOJLPLP�KFOEFBSFOBL�[FSUBO�J[BO�F[�EV-UFO�CF[BMBYF�� “germanismo onomástico no se confunde con germanismo étnico” 1JFM � ������������� "OUSPQPOJNPBL �NPEB� FUB� QSFTUJHJPB�UBSUFLP �OFVSSJ�IBOEJ�CBUFBO�VOJCFSUTBMBL�FEP�VCJLVPBL�EJSB�FUB�J[FO�HFSNBOJLPBL �LBTVSBLP �UPLJBO�UPLJLP�BMEFBL�HPSBCBIFSB �OBHVTJ�J[BO�[JSFO� &VSPQB� FSSPNBOJ[BUVBO� XII�� NFOEFSB�BSUF��)PSUJL�BVSSFSB� MBUJOF[LP�J[FOBL�HBJMFO-EV�[JSFO�BU[FSB�FSF �FMJ[B�LSJTUBVBSFO�FTLVUJL�

#FTUBMEF � GPOFUJLPLJ� TJOFTHBJU[B� EB� �ano �-ona���J[FO�CBUFL�TVEVSLBSJBSFO�BSSBTUPSJL�VU[J�F[� J[BOB � POEPLP� Luchana��� FEP� Castrejana�J[FOFUBSBLP�LPOUSBLPB�EVHVO�CJUBSUFBO��"SF��� V. Yarzak garatu eta moldatu du berrikitan (2015), baina orain 20 urte pasatxo osa-gai bertsuak proposatu zituen F. Villar-ek (1996) eta F. Fernández Palaciosek (2002: 883) bere egin: “Para Baracaldo en concreto ha propuesto Villar, «Teónimo lusitano Reve»: 174 que posea una estructura paralela al NL oscense Baraos, con -os del vasc. otz, otze “frío”. Baracaldo estaría compuesto de *bara y el lat. calidus, añadiéndose así un adjetivo al sustantivo bara «para calificar su temperatura»”.

�� Nukleonimoen sorburu garrantzitsua da hau, baina ez bakarra.

�� F. Muguruzak (2004) arinkeria osoz asmatu duen Bar(i)us + aka, kasurako, inolako oinarririk gabeko fantasia hutsa da.

�� “A escaseza de documentación que avale a existencia deses supostos étimos antropo-nímicos ou, cando menos, do seu uso efectivo”. Galizia zaharrari buruz ari da G. Hermo González (“Topónimos de base Sarand- e Serant-: unha hipótese etimolóxica común”, Re-vista Galega de Filoloxía 14, 2013, 65), baina ondorioak bete-betean balio du gurerako ere.

�� F. Fernández Palacios-ek (ibid.) aurretik iradokia zuen honetako zerbait: “En ono-mástica personal antigua hay Bara (CIL XII 4966, de la Galia Narbonense) y Baracionis (gen.) (CIL III 2749, del Ilírico)”.

�� Arrazoi historikoengatik eta beste askorengatik baztertu behar da deblauki F. Vi-llar-ek mahairatu zuen (Reve) Anabaraeco –eta honi jarraiki Carretier-en Baraeco– epiteto teonimiko zeltiarrenganako hurbilketa (1996).

�� Deantroponimiarekiko baino gehiago, deadjektibo antroponimoekiko seta da gure artean azken urteotan gailendu dena. Gogoratu behar da bestetan genitibo egitura dela nagusia eta ez -ano, -ona ... bidezko hau. Lugoko Begonte kontzejuan, konpara-zione, % 82 dira genitibodunak (P. Martínez Lema, “Nomes de posesor na toponimia do concello de Begonte (Lugo)”, Revista Galega de Filoloxía 8, 2007, 129).

�� Lutxea, Lutxa ahozko formak dokumentazio modernoan aurkitu ditugu.

Page 8: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

*Blasco�ualdo� LPOCJOB[JPB� JOFEJUPB�EVHV � CBJOB� F[� LPOQPTBCJEFB � F[� FMFNFO-UVBL��"OUSPQPOJNP�IPSSFUBUJL��Balascaldo���BUFSBLP�[FO�FUB�IPOFL�.FOEBUBLP�Baraskal-do�FNBOHP��Barakaldo-k�IPSSFO�BMEBFSB�TJO-LPQBUVB�CFIBSLP�MVLF�PSEVBO �FUB�IPOFO�BM-EBFSB�BGFSFUJLPB�HFOVLF Arakaldo��#JEF�QP-TJCMFB�CBJOB�FVTLBSSJ�EPLVNFOUBMJL�HBCFB�

'PSNB� UFTUBUVFUBUJL� FSF� BCJBUV� HBJUF[LF �CBJOB� CJEFB� GPOFUJLBL� CFIB[UPQBU[FO� EV�PSEVBO��Baroaldo FEP�Basoaldo 1BMFOU[JBLP�BQF[QJLVB� J[BO� [FO�7**��NFOEFBSFO� CVLB-FSBO�� Barualdo� ���� � ����� FUB� Barbaldo����� BMEBFSBL� FSF� EPLVNFOUBUVBL� EJSB��Baroaldo�J[FOBSFO��o��Waldo�i;XFJUTUÅNN-FuBSFO�CPLBMFSEJB�CPLBMJ[BUVB�J[BO�EBJUFLF��� Balasco forma ere ondo dokumentatua da.

SFOB�HFOVLF��AJCBJ�FEP�FSSFLB�CBUFO�FSU[FLP�MVSTBJM�MBOEVB�FUB�JUYJB��FEP�IPOFLJO�MPUVSJLP�CFTUF�[FOU[VSFO�CBU�

&[BHVOB�EB �BMBCBJOB �GPSNB�FMJQUJLPBL�EJSFMB�TBSSJFO� FNBUFO� EJSFOBL�� "OUSPQPOJNP� EJUF-NBUJLP� CBUFBO� QFOUTBUV� CFIBSLP� MJU[BUFLF�PSEVBO�� -FIFO� PTBHBJB � Blasco J[BO� MJUFLF �-PQF�#MBTDP[�#BSBDBMEPOFOTJT�HVSF�MFIFO�CB-SBLBMEBS�IJTUPSJBSBUVBSFO�QBUSPOJNJLPBO�BHFSJ�EFOB�� Belasco � /BGBSSPBUJL� F[LFS�FTLVJOFSB�[BCBMEVB � Bela� �� HFSN�� Begila� BOUSPQPOJ-NPBSFO�FSBUPSSJU[BU�IBSUV�J[BO�EB��Belasco�SFO�GPSNB� TJOLPQBUVB�EVLFHV � F[�CBEVHV� �Blas-co���GPSNBUJL�[V[FOFBO�BCJBUV�OBIJ��� Blas izenak lat. Blasius du oinarri. Eratorpen hau J. B. Orpustanek defendatua du, “Anthroponomastique médiévale en Pays Basque: Prénoms et surnoms en Basse-Na-varre et Soule au début du XIVe siècle (1305-1350)”, Lapurdum 5, 2000, 203.

48

Lutxanaren airetiko ikuspegia. 1960

Bi gauza bakarik eman daitezke seguru samartzat: aurreko etimologiek funtsik ez dutela bata eta bi elementuk osaturiko izen konposatu baten aurrean gaudela bestea.

Page 9: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

EBVLBHV�FUB�várgano�PJOBSSJLP�varganada���"TUVSJBTFO��Vara� ��varal�BMUFSOBOU[JB�CFSB�HFOVLF�barga,-o����bargal�QBSFBO �FTBOBIJ�BMEBLFUBSJL� HBCF�� (PHPSB� CFEJ� vara� MFYF-NBSFO� BVSSFLBSJB� verga� EVHVMB � varga�SFO�LVBTJ� IPNPOJNPB�� -JÊCBOBLP� bargaretu�ABCFMHPSSJFOU[BLP� LPSUB�� MFYFNB� FSF� IJ[QJ-EFSB�FLBSU[FLPB�EB ��retu�TFLVFOU[JB�HV[UJ[�BSHJB�F[�CBEB�FSF��

'PSNB�EFMFYJLBMFUJL�BCJBUVUB ����B[FOUVBLF-UB�CBU�QPTUVMBUV�CFIBS�EVHV�Brak����Bark����Barak��FQFOUFTJBSFO�BVSSFLPB��)PSSFL�CPLBM�QPTUPOJLPBSFO� HBMFSB� B[BMEVLP� MVLF�� *Bra-kálado���*Brakaldo FEP�*Barkálado���*Bar-kaldo � F[� PTP� VSSVUJLP� Gallárreta� �� Gallar-ta�O�IBVUFNBUFO�EVHVOB�

3.4. *BARKA etimoa)JU[�GBNJMJB�BSSBT�JOUFSFTHBSSJB�EVHV��BAR-KA�FEP��BRAKA�FUJNPBL�FNBO�EVFOB��&QFO-UFTJ� CPLBMJLP� BSSVOUB� CJUBSUF � CJFUBUJL�BUFSB�[JUFLFFO��baraka��(B[U��Warga���FUB�GBNJMJBLPFO� FUJNPB � [FMUJLPB� CJEF� EFOB ��BARGA � �BARKA, *BRAKA FEP *WRAGA� PUF�EFO�F[�EBHP�HBSCJ�� �F[UB� KBUPSSJ[LP�FTBOBIJB�FUB�CBU�BMB�CJ�EJSFO�FSF��)PSSFL�CJMBLBFSB�GPOFUJLPB� [FIB[UFB� [BJMU[FO� EV� CBUFUJL �CBJ�FUB�TPSU[F[��baraka���PJOBSSJBL�[VLF-FO� [FOU[VB� BTNBU[FB� FSF�� ;BJMUBTVOBL�EFUBJMFLPBL�EJSB��(V[UJBSFLJO�FSF �UFTUVJO-HVSV�FSSPNBOU[FB�BSHJB�EB��#BU�EBUPS�IBV�HPJ� FSEJ� BSPLP�POPNBTUJLB�CJ[LBJUBSSFBO�BVSLJU[FO� EVHVOBSFLJO���� /BGBSSPBO� bar-ga� FVTLBSB[� FSF� VTV� FSBCJMJ� J[BO� EB � UP-�� DGLA. Portugaleko Vargaado toponimoak (1474, Armando de Almeida Fernandes, Toponímia portuguesa: exame a um dicionário, Arouca: Associação para a Defesa da cultura Arouquense, 1999, 78, § Bragada) *varganado bide du jatorri.

�� “Palabra antigua y dialectal, poco generalizada y de significados varios” (DCECH). Hitzaren lehen testigantzak, Araban eta Errioxan, Donemiliagako kartularioan.

�� “Pensaba primero Jug en un galo *wraga… pero no dejaba de presentar dificulta-des; pero J. Loth señaló el parentesco con irl. med. barc ‘casa de madera’ … lo cual permite postular un galo *barca del mismo sentido, con -c- conservada en las variantes fr. barche, sobreselv. barcun, it. barchesa y quizá en el nombre de lugar cast. e it. Bar-co. Esto simplifica las cosas… En verdad subsisten ciertas dificultades, pues el cambio fonético en cuestión suele producirse en el sentido de cambiar una rg primaria en rc, mientras que la raíz indoeuropea de que se trata tiene rc originaria. […] De todos modos, el origen céltico sigue siendo posible, pues hay que contar con la posibilidad de una mezcla en romance de los dos parónimos *barca y *wraga, lo que allanaría todas las dificultades” (DCECH). Aurreraxeago: “También es cierto que hay casos sueltos de alternancia rg ~rk en vasco y en hablas romances lindantes, de modo que la posibilidad de que varga salga de un *barca no debemos descartarla del todo” (ibid.)

�� Formarako bareca ‘egurrezko denda’ (Alpes, 766; Hubschmid, 1960: 45) eta Lande-tako barráka ‘jardineko hesia’ (ibid., 46) aipa daitezke. Erromanista suitzarrak *barricus batetik zekartzan guzti hauek.

�� “En torno al cambio de milenio, vemos un espacio aparentemente vascófono pero también más cercano onomásticamente a los territorios al ponente y con menor inci-dencia de la antroponimia típica de Navarra” (Peterson, 2012: 804).

�w���� �P� �CBJOB� TFHVSVBHP�i'VHFOWPLBMu�FEP�MPUVSB�CPLBM�CBU �[FOCBJUFUBO��a��EFOB��)BVFL�IPSSFMB ��Bar-a-waldo����Baragualdo����Baragaldo����Baracaldo�QPTUVMB�CFIBS-LP�HFOVLF�FEP�[V[FOFBO�Barualdo����Ba-rugaldo� �� �Baragaldo � #BSBLBMEPO� CFSUBO�UFTUBUVB� EVHVO Zuatzo� � Çugaçu� ������� � +$3� J[FOFBO� CF[BMBYF � B[LFOJL� CPLBM�BTJNJMB[JPB���FNBOEB��/PMBOBIJ�EFMB �CJEF�BOUSPQPOJNJLP�IBVFL�mUFTUBUV�HBCFBL�EF-OBL�FSFm ��Baracaldoni�HFOJUJCPB�FTLBU[FO�EVUF � HPJBO� BJQBUV� �Baracaldon� GPSNBSFO�HBJOFBO� FSBJLJB�� #BSBLBMEPUJL� PTP� HFSUV�Galindo�EVHV �IBV�FSF�BOUSPQPOJNP�VTUF[�HFSNBOJLPB � Galindoni � Galindone� GPSNF-UBO�HFPHSBñB�[BCBMFBO�FSSV[�UFTUBUVB���

3.3. Jabetza sintagma ez bada, de-lexikal bat ote?+BCFU[B� FHJUVSBSJL� F[� CBHFOV� FSF � PJOBSSJ�MFYJLBMB� QPTJCMFB� HFOVLF�� ,BTV� IPSSFUBO �-ldo� CVLBFSB� *-ledo� �� *-letu� TFLVFOU[JB-SFO� FNBJU[B� J[BO� MJUFLF � CPLBM� QPTUPOJLP-BSFO� HBMFSB� HFSUBUVUB�� 4FLVFOU[JB� IBV� CJ�TVñYVSFO�FMLBSLFUB�EB �BJQB�CJUF[�figaredo �pinaledo �pomaledow�GSVUB�BSCPMFO�TBJMBL�EJUVHVOBL � FVTLBSB[LP� intxausti � sagasti�FEP�urresti� MFYFNBL�CF[BMB �AGSVJUVB�� ��ABS-CPMB����ATBJMB�� LPOQPTBLFUBSJ�EBHP[LJPOBL��#JEF�JUYJB�

#FTUF� TPSCJEF� CBU� *Barakalado� QBSUJ[JQJP�CBU�HFOVLF � GPSNB[�FUB�[FOU[V[ �estacada cerrado vallado empalizada��FVTL��zarratu �palatu �hesi���MFYFNFO�LJEFLPB��. 1BSUJ[JQJP-BL� *bracal, *barcal� AIFTPM � UBLFUB�� FUJNPBO�PJOBSSJUVB� CFIBSLP� MVLF � estaca� �� estacar���estacada��palo���empalizar���empalizada�FSFEVBSFO�BSBCFSBLPB��&HJB[ �IPSJ�EVHV�BRA-KA � BARKA� FUJNPBL� BEJFSB[UFO�EVFOB � CBJOB�JUYJUVSB�CFSF[J�CBU �FSSFLB�POEPLPB�FEP�OF-HVBO�VSBL�FTUBMU[FO�EVFO� MVSTBJM�CBYV�CB-UFOB��;FOU[V�IPSSFYFLJO�(BMJ[JBO�bargado����� Zugazu izenean ere bokal asimilizazioa (> Zugutzu) orokorra da ondoko herrietan (Begoña, Deustu, Erandio…). Itxurak itxura, asimilizazio bera da kasu bietan, muturreko bi bokalek erdikoa asimilatuz: u-a-u > u-u-u Zugutzu-n eta a-u-a- > a-a-a- Barakaldo-n.

�� Ikus, kasurako, Bolòs & Moran 1994, 308.

�� Infinitibo-partizipio zaharra bide da, sustantibizatua, hertsi-tik datorkeena.

�� Gure hurbileko itxituren osagai eta osaketaz Glaria (2003: 66) kontsulta daiteke.

�� DDLG.

49

Page 10: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

50

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

����ibar-Xi����ibaXi��� � ibai� �QPTUVMBU[FO�EV �CBJOB�IPSJ�FSF�BSB[PUTVB�EB�CBJ� GPOFUJLPLJ�� �CBJ� NPSGPMPHJLPLJ�� � CBJ� TFNBOUJLPLJ���� Ibai�MFYFNBSBLP� �ibani� QSPUPGPSNB� QSPQPTB� MJ-UFLF �#JMCBPLP�Ibeni�UPQPOJNPBO�HPSEFSJL�HF-OVLFFOB��'PSNB�IPSSFL �TVEVSLBSJB�HBMU[FBO ��ibahi�GPSNB�FNBOHP�[VLFFO �CBJ�hibai�BMEB-FSB�IBTQFSFOEVOB�� �CBJ�ibatao�� �ibetondow�FSBUPSSJBL�FHPLJ�B[BMEVLP�MJUV[LFFOB�

3.5. Ondorioak"VSLF[UV� EJUVHVO� FUJNPMPHJB� HV[UJFL� BS-HJ�JMVOBL� EJUV[UF�� #J� HBV[B� CBLBSJL� FNBO�EBJUF[LF� TFHVSV� TBNBSU[BU�� BVSSFLP� FUJ-NPMPHJFL�GVOUTJL�F[�EVUFMB�CBUB�FUB�CJ�FMF-NFOUVL� PTBUVSJLP� J[FO� LPOQPTBUV� CBUFO�BVSSFBO� HBVEFMB� CFTUFB�� -FIFO� FMFNFO-UVSBLP � �baraka� MFYJBL� FUJNPMPHJB� BSHJB�J[BO�EF[BLF�CBJOB�GPSNB�IPSSFLJO�F[�EVHV�HFVSF� JOHVSVBO� BVSLJU[FO � F[� FVTLBSBO�F[� FSSPNBOU[FFUBO� FSF�� )PSSFO� BMUFSOBUJ-CB� TJOFTHBSSJFOB�Balasko� BOUSPQPOJNPB�EVHV�� &VTLBM� )FSSJBO� GPSNB� F[CFSEJOF-UBO�PQBSP� UFTUBU[FO�EB � MFIFO�CBSBLBMEBS�IJTUPSJBUVBSFO� Blascoz� QBUSPOJNJLPBO�LBTVSBLP�� #JHBSSFO� FMFNFOUVB� B[BMU[FLP�BVSLJUV�EVHVO� BVLFSB�CBLBSSB� Waldon�BOUSPQPOJNPB� EB�� (BV[BL� IPSSFMB � POP-NBTUJLB� HFSNBOJLPBO� VTBEJPLPBL� EJSFO�BOUSPQPOJNP� EJUFNBUJLPFUBLP� CBUFO� BV-SSFBO� HFVOEFLF�� *MVOB � LBTV� IPSSFUBO � CJ�UFNB� IPSJFO� LPOCJOB[JPBSFO� CJUYJUBTVOB�EVHV��*MVO�NJMVO�IBVFL�BSHJU[FLP�CJEF�CB-LBSSB�EVHV��HFVSF�JOHVSVLP�BOUSPQPOJNJB�[BIBSSB� [FIB[LJBHP� F[BHVU[FBSSFO� FUFO-HBCF�KBSEVUFB��� Dardarkariaren galera ere nekez azal liteke, x hori zeinahi izanik ere.

�� Ez dago esanahi aldaketa hori, azal dezakeen inongo sufixuren arrastorik, ez xi forma horretakorik ez bestelakorik. Azkuek ibargi ‘terreno soleado’ biltzen du Arrasate-rako, akaso bigarren elementua argi duena.

�� Semantikoki, ibai primarioa eta ibar sekundarioa izatea espero genuke beti, ibeton-do (< *iba(h)i-ondo), ibaiondo hitzaren eredura, eta ez alderantziz. Itxurak itxura, esp. río (lat. ri(v)us) eta ribera (lat. riparĭa < ripA) pareak ez du elkarren lotura etimologikorik. Gure inguruko hizkuntzetan behintzat, ez dago holako parerik. Izan ere, ibar hitzaren zentzua (ing. meadow, port. veiga, várzea, esp. vega) lotuago dago ‘lantzen den zelai ondo ureztatu’ kontzeptura ‘ibai ertz’-era baino. Horrela ugaran lexemak, ibar-ek be-zala ‘auzo’ adiera garatu duenak, (Deustun ogena; Saraitzun ugalaran eta ugaondo Lesakan, apud Azkue) urari egiten dio erreferentzia eta ez ibaiari; gauza bera uhalde, ugalde nahiz eta honek bai ‘ibai’ zentzua ere hartzen duen.

�� Joseba A. Lakarrak (“*h3 > h1, *h2 > h1 eta horiei datxezkien zenbait fenomenoz”, Lapurdum 13, 2009, 211-231, eta beste lan batzuetan) maisuki azaldutako hasperena-ren aurrerapena tarteko, arena > *areha > harea ederuari jarraiki.

�� Etxebarrin eta Aulestian izen horretako errotak dokumentatzen dira, Getxon ba-serria zen Ibatao eta Arrasaten eta Arabako zenbait lekutan izen horretako soloak genituen. Itxuraz *iba(h)i-a(h)o du jatorria, Lasao (Alonsotegi, Galdakao, Azkoitia…) zabalduaren pare-parekoa.

QPOJNJBL��� BHFSJBO� V[UFO� EVFOF[ � CBJOB�FSEBSB[LP�IJU[B�[FMBLP�LPOU[JFOU[JB�F[�EB�GBMUB�J[BO���

)BBUJL � IJU[BSFO� KBUPSSJB� FVTLBSB[LPB� EFMB�EFGFOEBUV�J[BO�EVUF�TPOB�IBOEJLP�[FOCBJU�ñMPMPHPL����Vega�SFO�GPSNB�[BIBSSBL�veiga �vaica� EJSFMB� FHJB[UBU[FUJL� EBUPS� EFOB�� &V-TLBSB[LP�ibai�MFYFNBSJ�FSSFQBSBUV�[JPUFO�MB-TUFS �OBIJ[�FUB�FTBOBIJB�IJU[�IPSSFOB�F[�CBJ-OB�ibar�FOB�[VFO��/PMBOBIJ�FSF �ibai�FUB�ibar�HBV[B�CFSUTVB�[JSFMB�TVQPTBUV�[VUFO �bizkai���bizkar� [JSBUFLFFO�CF[BMB��)BMB � �IBAIKA� FUB��IBARKA� FUJNPBL� QSPQPTBUV� [JUV[UFO� vega�FUB� varga� MFYFNFUBSBLP� IVSSFOF[� IVSSFO��&HJB� EB� ibar �vega� FUB�varga� MFYFNBL � PSP�IBS � TJOPOJNPU[BU� IBS� HFOJU[BLFFMB�� Vega�FUB� varga� MFYFNFL � CFTUBMEF � TVñYVB� FEP�B[LFO� TJMBCB� CFIJOU[BU� LPNVOB� EVUF � FUB�ibar� FUB� varga� MFYFNFL� TJMBCB� CBU� EVUFMB�CFSEJOB �IBTJFSBLP�IJU[�FSSPNBOU[FBSFO�LB-TVBO �CJHBSSFOB�FVTLBSBO�

)PS�BNBJU[FO�EJSB�BOU[FLPUBTVOBL��/FLF[�IBS�EBJUFLF�FVTLBSB[LPB�FSSPNBOU[F[LP-BSFO� FUJNPU[BU�� &UJNPMPHJBSFO� USBEJ[JP�MV[FB�FUB�CFSBV�EFGFOEBU[FLP�$PSPNJOB-TFO�TVIBSUBTVOB�HPSBCFIFSB �BTLP[�TJOF-THBSSJBHP�TVFSUBU[FO�EB�7��(BSDÎB�EF�%JF-HPSFO� B[BMQFO� QSPTBJLPBHPB�� MBU�� �VADĬCA�<TERRA>�� &VTLBSB[LP� GPSNFLJO� FSMB[JP� FUJ-NPMPHJLPSJL� FHPUFLPUBO � BMEFSBOU[JLPB�CFIBSLP� MVLF�� &VTLBSBL� �i-barga CJIVS�[F[BLFFO� varga� FUB� POEPSFO� �ga� TJMBCB �BSUJLVMVU[BU� CFSSJOUFSQSFUBUVUB� BHJBO �HBMEV��&VTLBSBO�F[�EBHP��ibarka�IJU[BSFO�BSSBTUPSJL�FUB��ka�F[�EB�PTBHBJ�F[BHVOB�� �txaraka �mailuka� FUB�IPMBLP�IJU[�CBU[VF-UBO�BHFSJ�[BJHVO�UYJLJHBSSJB�TBMCV���

;BJMUBTVOBL� HVUYJ� CBMJSB � FTBO�CFIBS� EB� ibai�FUB�ibar�IJU[FL�FMLBSSFO�MPUVSB�J[BUFB�GSPHBUV-UB�FHPUFUJL�VSSVO�EBHPFMB��.JUYFMFOBL��������� Bat bakarra aipatze aldera, Barakaldoko Malacuesta gogora dakarkigun Barga-malakuarri (Araia) aipa daiteke. Altsasuko euskaran barga gaizto ezagutzen zuten, Entziako Bargaristo toponimoan aurkitzen duguna bera nonbait.

�� Azkue, Apend. Adierazgarria izan liteke gure artean ibarra erdaraz hain sarri erabili izana. Barakaldorako bertarako las ybarras de Gorostiça (1644, BAHP: ProtNot) eta Gueñeserako las Ibarras (1717, BAHP: ProtNot) aurkitu ditugu.

�� Menéndez Pidal, Schuchardt, Hubschmid eta Piel, besteak beste.

�� Corominas, nahiz eta euskara ongixko ezagutzen zuen, oker dabil -ko, -ka sufixu posesibo bat proposatzean. Zentzuz ere ez litzateke ongi egokituko holako sufixu bat.

�� Balio adberbiala ere badu, jakina (jauzika, oihuka…); baina ez da hori inondik ere beharko genukeena, V. García de Diegok ongi oharterazten duenez: “Había que supo-ner ibaica, que existe, pero no con el sentido de ‘vega’, sino con el sentido adverbial de ‘a torrentes’” (DEEH: #7007).

Page 11: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

2009: %63,*/ � 1IJMJQ� ����� The Oxford guide to etymology � 0YGPSE� 6OJWFSTJUZ�1SFTT

1997: $"45"µ04 � .BSÎB� ¦OHFMFT�� i#BS-BLBMEPLP�NVJOFUBO�BSBLBU[FOu�FO� II. Ono-mastika Jardunaldien Agiriak/Actas de las II Jornadas de Onomástica �&VTLBMU[BJOEJB, #JMCBP ����m���

2004: &59&#"33*" � 5YPNJO� Orígenes históricos de Barakaldo. Siglos XI-XIV. To-ponimia y lengua propia � &EJDJPOFT� #FUB �#JMCBP

2002: '&3/¦/%&; 1"-"$*04 � 'FSOBO-EP� Lengua e historia del Asón al Cadagua (épocas prerromana y romana) � UFTJT� EPD-UPSBM �.BESJE��6OJWFSTJEBE�$PNQMVUFOTF

1982: ("3$±" %& (035¦;"3 � +PTÊ� ¦O-HFM��i&TQBDJP�Z�QPCMBNJFOUP�FO�MB�7J[DBZB�BMUPNFEJFWBM��EF�MB�DPNBSDB�BM�DBTFSÎP�FO�MPT� TJHMPT�XI� BM�XIIIu� FO�Actas de las II Jor-nadas de Onomástica �6$., .BESJE �WPM��� �������

2013: ("3$±" *;"(*33& � 5YFSV�� i"DFSDB�EFM� UPQÓOJNP� #BSBLBMEPu� �IUUQT���XXX�BDBEFNJB�FEV����������5PQPOJNP@#BS-BLBMEP�@&TUVEJP@IJTUÓSJDP@Z@MJOHÛÎTUDP�

2003: (-"3*" �$BSMPT� Muskiz. Historia y to-ponimia de un Concejo del Valle de Somor-rostro �.VTLJ[LP�VEBMB

2013: )&"% � #SJBO� '�� �� -BSJTB� 4&.¯/0-7"-)&"%�� i7FTUÎHJPT� EB� QSFTFOÉB� TVFWB�OP�OPSPFTUF�EB�QFOÎOTVMB�JCÊSJDB��OB�FUOP-MPHJB �OB�BSRVFPMPHJB�F�OB�MÎOHVBu �Diacríti-ca����� ��������

1960: )6#4$).*% � +PIBOOFT� i<-FOHVBT�OP� JOEPFVSPQFBT>� 5FTUJNPOJPT� SPNÃOJD-PTu� FO� Enciclopedia Lingüística Hispánica. Tomo1 1: Antecedentes y onomástica��$4*$ �.BESJE ������

1985: *3*(0:&/ �"MGPOTP��i-BT�-FOHVBT�EF�MPT� WJ[DBÎOPT�� BOUSPQPOJNJB� Z� UPQPOJN-JB� NFEJFWBMFTu� FO� Congreso de estudios históricos: Vizcaya en la Edad Media�<#JMCBP �������EJDJFNCSF�����> �&VTLP�*LBTLVOU[B ���������

4. Erreferentzia artxibistikoak"3$)*70� %&� -"� 3&"-� $)"/$*--&3*"� %&�7"--"%0-*%�"3$)7

#"3","-%0,0�6%"-�"359*#0"�#6"

#*;,"*,0� "359*#"5&(*� )*4503*,0� 130-#*/5;*"33"�#")1

#*;,"*,0� '036� "(*3*5&(*� )*4503*,0"�#'")

5. Erreferentzia bibliografikoak1984: #"..&4#&3(&3 � "MGSFE� English etymology �$BSM�8JOUFS�6OJWFSTJUÅUTWFSMBH �)FJEFMCFSH

1999: #"µ"-&4 �(SFHPSJP� Mayorazgos de Barakaldo �&EJDJPOFT�EF�-JCSFSÎB�4BO�"OUP-OJP �#BSBLBMEP

2007: #"µ"-&4 � (SFHPSJP� �� .JLFM� (03-3059"5&(*� Toponimia histórica de Bar-akaldo �&EJDJPOFT�EF�-JCSFSÎB�4BO�"OUPOJP �#BSBLBMEP

1990: BDELC �� $030.*/&4 � +PBO�� Breve diccionario etimológico de la lengua castel-lana,�(SFEPT �.BESJE

1994: #0-¹4 �+PSEJ���+PTFQ�.03"/��Rep-ertori d’Antropònims Catalans�RAC �WPM��� �*OTUJUVU�E�&TUVEJT�$BUBMBOT �#BSDFMPOB

1980-1991: DCECH �� $030.*/&4 � +PBO��� +PTÊ� "�� 1"4$6"-�� Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico,� �� WPM� �(SFEPT �.BESJE�

2006-2013: DDLG = 4"/5"."3*/",�"OUÓO (DPPSE.): Dicionario de dicionari-os da lingua galega � *OTUJUVUP� EB� -JOHVB�(BMFHB� � �IUUQ���TMJ�VWJHP�FT�EEE�JOEFY�IUNM�

1954: DEEH ��("3$±" %&�%*&(0 �7JDFOUF��Diccionario etimológico español e hispáni-co �&EJUPSJBM�4BFUB,�.BESJE

2017: DGLA = ("3$±" "3*"4, 9PTF� -MVJT� Diccionario general de la lengua asturiana, &EJUPSJBM� 1SFOTB� "TUVSJBOB� �� IUUQ���NBT�MOF�FT�EJDDJPOBSJP�� Re

vist

a K

Bara

kald

o Al

dizk

aria

3

51

Page 12: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

52

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

1960: 1*&-,� +PTFQI� .��� i"OUSPQPOJNJB�HFSNÃOJDBu� FO� Enciclopedia Lingüística Hispánica. Tomo 1: Antecedentes y on-omástica �$4*$ �.BESJE ��������

������ i4PCSF� PT� UPQÓOJNPT� HBM�� iCBSKB�CBS[B � QPSU�� iWBSHF�WBSHFN�WÃS[FBu � BTU��iCBS[FOB�CBS[BOBu�F�PVUSPT�BGJOT�EP�OP-SPFTUF� EB� 1FOÎOTVMB� *CÊSJDBu � Grial� �� ��������

1976: 1*&- �+PTFQI�.����%JFUFS�,3&.&3� Hispano-gotisches Namenbuch �$BSM�8JO-UFS�p�6OJWFSTJUÅUTWFSMBH �)FJEFMCFSH

2013: 304 � "OEFS� i"QVOUFT� DSÎUJDPT� EF�POPNÃTUJDB� WBTDBu� �IUUQT���XXX�BDB-EFNJB�FEV���������BQVOUFT@DSÎUJDPT@EF@POPNÃTUJDB@WBTDB��<����������>

2001: 304 � "OEFS� �� &TQFSBO[B� 4"*;: i#BSBLBMEP�FUB�&OLBSUB[JPFO�IJTUPSJB�MJO-HVJTUJLPB[u �Litterae Vasconicae�� �������

1996: 7*--"3 � 'SBODJTDP�� i&M� UFÓOJNP�MVTJUBOP�3FWF�Z�TVT�FQÎUFUPTu�FO�8��.FJE��� 1�� "OSFJUFS� FE� � Die Grósseren Altkelt-ischen Sprachdenkmáler �*OOTCSVDL ��������

2015: :"3;" �7BMFSJBOP��i/PUBT�TPCSF�UP-QPOJNJB� EF� PSJHFO� SPNBOP� FO� #J[LBJBu �FLV���� ��������

2010: ,3&.&3 �%JFUFS��i5PQPOJNJB�EF�&TQBÒB� m� 5PQPOPNÃTUJDB� EF� &TQBÒBu�FO� .�� %�� (PSEÓO� DPPSE� � Toponimia de España: Estado actual y perspec-tivas de la investigación�� %F� (SVZUFS �#FSMJO �����

2013: ."*-)"..&3 � 3PCFSU� ������i*OUSPEVDUJPO�� &UZNPMPHZ� CFZPOE�XPSE� IJTUPSJFTu� FO� 3�� .BJMIBNNFS�FE� � Lexical and Structural Etymolo-gy. Beyond Word Histories � 8BMUFS� EF�(SVZUFS �#FSMJO ����

<����>� ������."-,*&- �:BLPW� Etymology �$BNCSJEHF�6OJWFSTJUZ�1SFTT

[1953] 1955: .*59&-&/" � ,PMEP�� Apel-lidos Vascos � 4BO� 4FCBTUJÃO�� #JCMJPUFDB�7BTDPOHBEB� EF� MPT� "NJHPT� EFM� 1BÎT � ���FE� �����

������."35±/&;�-&." �1BVMP��i5PQPOJN-JB � FUJNPMPYÎB� F� GPOUFT� EPDVNFOUBJT�� BM-HÙOT� FYFNQMPT� EP�5PNCP�EF�5PYPT�0VU-PTu �Interlingüística��� ���������

������ “-ÊYJDP� WBTDP� Z� FUJNPMPHÎBu� FO� Be-itrage zur Romanistik und allgemeinen Sprachwissenschaft: Festschrift Wilhelm Giese �)BNCVSH ������

2004: .6(636;" �'FMJY��i&UJNPMPHJBT��-PT�OPNCSFT�FO�TV�WFSTJÓO�PSJHJOBMu �Aunia� � �����

2012: 1&5&340/,� %BWJE��i"OUSPQPOJNJB�WBTDB� BMUPNFEJFWBM�� MB� BQPSUBDJÓO� FQJ-HSÃGJDBu� FO� "SÎ[BHB� et al�� FE� � Mundos medievales: espacios, sociedades y poder. Homenaje al profesor José Ángel García de Cortázar y Ruiz de Aguirre � 1VCMJDBO �4BOUBOEFS �WPM��� ��������

������ “&TUSBUPT� WBTDPT� Z� ÃSBCFT� FO� MB�POPNÃTUJDB� DBTUFMMBOB� BMUPNFEJFWBM�� -B�UPQPOJNJB�EFM�DBSUVMBSJP�EF�'SPODFBu�FO�&�� 3BNPT� �� "�� 3PT� BSH��� Onomastika, Hizkuntza eta Historia. Ricardo Cierbi-deren omenezko estudioak/Onomastica, Lengua e Historia. Estudios en honor de Ricardo Cierbide � 0OPNBTUJLB� &MLBSUFB �#JMCBP ��������

Page 13: Etimologia eta toponomastika, diziplina fribolizatu horiek ......Mikel Gorrotxategik Euskaltzaindiaren izenean: “Lehenengo eta behin ikerlariari azal du behar zaio ikerketaren ardatza

53

Revi

sta

K Ba

raka

ldo

Aldi

zkar

ia 3

Susunagako dorretxea