ETAren muina eta mina - ArgiaETA gizarte fenomeno konplexua izan da, belaunaldiz ... Eneko Irigarai...

2

233. zenb. 2018ko uztaila

ETAren muina eta mina:60 urteko historiakonplexuaAurtengo maiatzaren 3an argitaratu zuen ETAk bere azken komunikatua. 60 urteko

existentziaren azken hitzak izan ziren. Francisco Franco jenerala 1936ko GerraZibiletik garaile jalgi eta handik hogei urtera jaio zen euskal erakunde armatua. Bere sorreragaraia urrun geratu zaigu, aski urrun ere frankismoa, baita egungo demokrazia garairairisteko erabakigarria izan zen trantsizioa ere. ETAri buruz erruz idatzi da, haren aldekoek,haren arerioek, baita ETAk berak ere. Eta etorkizunean are gehiago idaztea beharrezkoaizanen da, gatazkak eragindako minak sendatuko badira. ETAk galdera eta gogoeta anitzsorrarazi digu bere izateaz. ETA gizarte fenomeno konplexua izan da, belaunaldizbelaunaldi garatuz eta eraldatuz joan dena. Gatazkaren errelato garaian gaude. ETA izanzena eta bere historiari buruzko kontakizuna biltzeko, ehunka prentsa artikulu, hamaikaliburu edota dokumental andana beharrezkoak izanen dira. XX. mendeko Euskal Herriaulertzeko ETA ezagutzea ezinbestekoa da. Bere izateari buruzko kontakizuna XXI. mendehonetan luzatuko da. “Zer izan da ETA?” galdetu diegu ondorengo hiru solaskideri.Gogotik mintzatu dira. ETAren ibilbide osoaren gaineko hainbat pasarte esanguratsuekarri dugu LARRUN honetara.

� Egilea: Mikel AsurmendiArgazkiak: Dani Blanco

LARRUN pentsamendu aldizkaria ARGIArekin batera banatzen da. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre Kerejeta. Jabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L. Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160 Lasarte-Oria Posta elektronikoa: [email protected] Telefonoa:(00 34) 943 37 15 45. Inprimategia: Antza Komunikazio Grafikoa (ARGIAren 2.609. zenbakiarekin banatua, 2018ko uztailaren 29an).

Azala: Joseba Larratxe Maketazioa: Antza Komunikazio Grafikoa

Mintza gaitezen ETAren sorreraren garaiaz etaarrazoiaz. ETA nola ulertu zenuten azaldu ezazue.

JOSE FELIX AZURMENDI: ETAren sorrera ofiziala1960an ipini dute orain. Baina, lehen etakideekJose Antonio Agirre lehendakariari bidali ziotengutun bat ere badago, sorrera adierazi zuena, 1958-1959 urteetan idatzia. ETAren espiritua orduanhasi zela ernatzen esan du Berria-n, orduko etakideIñaki Larramendik. Baina, ETA hark eta hurrengohamarkadakoek zer ikusia dute? Nire ustez, ETATxabi Etxebarrietaren hilketarekin jaio zen bene-tan. Gero, zatiketa asko egon zen. ETAren gakoe-tako bat mili eta poli-mili-en arteko haustura da.

JOXEMARI OLARRA: Nik Rafa Albisuri [MikelAntza etakidearen aita] eta Txillardegiri [JoseLuis Alvarez Enparantza] galdetu nien eta ezziren ados jartzen. Txillardegik 1967z gerokoETAz hitz egiten zuen batez ere. Mikel Etxebe-rria Makaguen-ek ETA 1968an jaio zela zioen.Baina ordurako hainbat ETA izan ziren.

KORO GARMENDIA: Demagun 1958-60 artean jaiozela. Niretzat hauxe da gakoa: ETA frankismoansortu zen. Espainiako Gerra Zibila bukatu etahogei urtera aldaketarik ez zegoen nazioartean,zapalkuntza ekonomikoa eta politikoa erabatekoazen, eskubide nazionalak eta zibilak deuseztatuta

3

ETAren ondoko garaia / Mahai-ingurua

Durangon bildu ginen Jose Felix Azurmendi, Koro Garmendia eta Joxemari Olarrarekin.

zeuden. Francok luzez iraungo zuela ikusirik,gerra ezagutu ez zuen belaunaldi batek mugimen-du berri bat sortu zuen. Gazte haiek munduaFLN [Frente de Liberacíón Nacional] delakoez betetazegoela uste zuten. Vietnam eta Aljeriako gerrillairaultzaileen olatuak zeuden. Europan ez zegoengiro iraultzailerik, baina 68ko Maiatza gertatu zenParisen. Zirkunstantzia batzuk izan ziren: munduberria, erreferentzia berriak, gazteri berria... Eli-zarik gabeko mundua. “Magma” hartan sortu zenETA. Etxebarrieta eta Manzanasen hilketakmugarriak izan ziren, baina 1958ko mugimenduaegonkortu gabe ez zen etorriko gerokoa.

J. F. AZURMENDI: “Elizarik gabeko mundua” diozu,baina Elizak eragin oso inportantea izan zuenETAren sorreran. Bizkaiko Jose Mari Benito delValle eta Jose Manu Agirre etakideak San Antonelizaren inguruan mugitzen ziren. Eneko Irigaraieta Txillardegi donostiarrak laikoagoak ziren. Iri-garaik “orduan marxista nintzen”, dio orain, eta eznago ados. Zer marxista klase? ETAren soslaia etasortzaileak ongi definitzea zaila da, historia zalan-tzaz beterik dago. Zalantza horiek ETA izan denaziritzi objektiboa izatea zailtzen dute, fenomenokonplexua izan da. Sortzaileak, nire ustez, burge-sak –eta ez txikiak denak– eta intelektualak ziren.

4


Durango, 1941. Durangon eta Markinan pasa zuenhaurtzaroa, nerabe eta gazte garaia Gernikan. 1963koabenduan klandestinitatean sartu zen ETAko militantebezala. Iparraldetik Venezuelara joan zen 1966n. In-formazio Zientzietan lizentziatu zen. Bartzelonan etaBordelen osatu zuen bere formazioa. Egin egunkarikozuzendaria (1980-1987) eta Deia-ko zuzendariordeizan zen (1989-95). Radio Euskadiko (1995-1999) etanazioarteko EITBko zuzendaria ere bai (1999-2010).Euskal nazionalismoaz, EAJz eta ETAri buruzko liburuandana idatzi du azken urteotan.

� JOSE FELIX AZURMENDIKazetaria

Donostia, 1956. Filosofia eta Letretan lizentziatua.Institutuko irakaslea. Eusko Legebiltzarreko legebil-tzarkidea izan zen 1986-1989 legegintzaldian, Eus-kadiko Ezkerra alderdiaren eskutik. Halaber,Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua izanzen 1989-1993 bitartean. Euskadiko Ezkerratik be-reizitako Euskal Ezkerra alderdian sartu zen. Alderdihura desegin zenean, EAJn ekin zion, eta EuskoJaurlaritzako Turismo sailburuordea izan zen. 1995-2003 bitartean Donostiako Udaleko zinegotzia izanzen EAJren izenean.

� KORO GARMENDIAEEko kide ohia eta EAJko kidea

M a h a i k i d e a k

J. M. OLARRA: Zehazpenak zehazpen, bat nator.Txillardegi euskaltzalea zen batez ere. Etakidedenen aldetik ikaragarrizko boluntarismoa etanolabaiteko erromantizismoa zegoen. Espainiakzeharo harrapatuta zeukan Euskal Herria, etahorrek hil ala biziko erantzuna ematera behartuzuen herri hau. Horregatik sortu zen ETA.

“ETAk ez zuen jaio izan behar”. Zein da maximahorri buruzko zuen iritzia?

J. M. OLARRA: Ez zela jaio behar! Bai zera. Ni 17urterekin sartu nintzen ETAn. Iparraldera ihesi

joan nintzen gero. Lehenago atxilotua eta torturaizan nintzen, sei hilabetez ohean egon nintzen,guardia zibilaren “zaintza pean”. Burgosko pro-zesu garaia zen, eztanda eta esnatze une ikaraga-rria izan zen. Nik aita Luziano apaiza izan nuenirakasle, gerra garaian kristorenak pasatakoa. Iku-rrina zer zen eta nola egin erakutsi zidan. ETAnhala sartu nintzen, adin horretan ez genuengehiegi pentsatzen.

J. F. AZURMENDI: Fraile eta apaizek parte-hartzehandia izan zuten 1936ko gerra erresistentzian.Ni 1964n ETAko liberatua nintzen, lehen libera-tuak izan ginen. Xabier Elosegi Pataki tolosarrakEibar, Elgoibar, Arrasate, Ondarroa eta Duran-go ingurune –bigarren herrialde deitzen zena–abertzalea ezagutarazi zidan. Hara joan etalehenbiziko kontaktua apaiza izan nuen. Ordura-ko Juan Jose Etxabe bazebilen, gero Peixoto[Jose Manuel Pagoaga] eta Txomin Iturbe helduziren. Baina, lehen erresistentzia intelektuala,garrantzitsua nolabait, apaizak izan ziren.

K. GARMENDIA: Mintzakide hauek ez bezala, ni eznintzen ETAn sartu. Ziur aski ez zelako halasuertatu. Jende asko kasualitatez sartzen zenETAn. “Lagundu iezadazu enkargu bat egi-ten...”, baita egin ere. ETAkoa izatea hori erebazen. “ETAk ez zuen jaio izan behar” horrekinados nago. ETA ez zen klimaren arabera jaio,batzuek erabakiak hartu zituzten, armak erabilzitezkeen edo ez. Baietz erabaki zuten. ETArenhistorian armak uzteko aukerak izan dira, bainaaldian-aldian batzuek erabaki zuten jarraitzea.Herria harrapatuta zegoela? Bai. Baina ETA jaiozen erabaki baten ondorioz, baita jarraitu ere.

J. F. AZURMENDI: ETAk hartu zuen bidea kezkazen erbesteko Eusko Jaurlaritzan. Anabasa han-dia zen. Herriko parte esanguratsua ETAreninguruan zebilen. Jaurlaritzak bazekien ez zelaeuren gerra eta irabazteko gutxi zutela. JesusMaria Leizaola lehendakariak adierazi zuen horipublikoki. “ETAk ez zuen jaio izan behar”, esae-ra Iñigo Urkullu lehendakariak esan du berriki,

5


Villabona, 1957. Hamalau urterekin propaganda bana-tzen zuen Tolasaldean. Burgosko prozesu garaia zen.1970eko hamarkadan hiru aldiz atxilotua izan zen. Ha-mazazpi urterekin sartu zen ETAn eta 1974an Iparral-dera ihes egin zuen. 1977ko amnistiarekin itzuli zen.1978an atxilotu zuten, 1980ko hamarkadan beste seialdiz, 1990ekoan zazpitan eta 2000koan bitan. 2000natxilotu eta 18/98 auzian auzipetua izan zen. 2007an be-rriz ere atxilotu zuten eta espetxeratu; 2014an atera zenkartzelatik. Batasuneko kidea izana da. Sortuko kideada egun. Elkar argitaletxean egiten du lan.

� JOXEMARI OLARRASortuko kidea

eta, nire iritziz, sinplekeria da. Inork ez zuen“ETA sortuko al dugu?” edo “guda armatua baiedo ez?” planteatu. Sortzaileek ez zuten sekulatiro bakar bat bota. Tiroak botatzen hasi zirenakdamutu ziren bi urtera: Jose Mari Eskubi, MikelAzurmendi eta Txato Agirre... Jose Luis ZalbideEuskadiko Ezkerran sartu zen trantsizio garaian.Makaguen-en kasua ezberdina da, ez zen sekuladamutu. Hona beste klabe bat, Mario Onaindiak“nik ez nekien nor zen Julen Madariaga”, idatzizuen. Arraioa! Madariaga funtsezko pertsonaizan zen ETAn. ETAn sartu eta handik bi urteraMariok ez zekin nor zen Julen! ETAko militan-teen ibilera berezia izan da. Etxebarrietak biurteko militantzia baino ez zuen izan, hala ere,pentsa Txabi nor izan den ETAren historian.Transmisioaren falta begi-bistakoa izan da ETA-ren ibilbidean.

J. M. OLARRA: “ETA jaio behar zen edo ez” dela-koari taxuz erantzunez gero, bihar EspainiakoAuzitegi Nazionaletik deia jasoko dut eta etziziega batean egongo naiz. Abokatuak abisatutanago: “Kontuz zer esaten duzun!”. Une hau osoarriskutsua da. Denok ez dugu hitz egiteko aska-tasun bera. Gatazka errelatoen garaian gaude.Estatuak trofeoak behar ditu, horrek markatzenditu oraingo egoera eta gerokoa. Estatua tinkoari da berak ezarritako markotik ez ateratzeko.

K. GARMENDIA: ETA jaio izan ez balitz hobedenentzat. Frankismoan justifikatua izan zela?Bai. Askok ospatu genuen Carrero Blancorenhilketa, baita abertzale ez zen askok ere. BainaETAren garaia oso luze joan zen, luzeegi, gauzakez ziren gertatu, egin genituen... Erantzukizunahandia da. Zer gertatu zitzaigun baino, zer egingenuen aztertu behar dugu: batzuek gehiago eginzuten, beste batzuek gutxiago, bestetzuk isilgeratu ziren, baina gehiegikeria askoren aurreanez genuen behar adina kontra egin.

J. M. OLARRA: Oro har onar dezaket diozuna,baina horri esker herri hau bizi da. Sustraiak hordaude. ETAren sorrera uztartzen da herriarekin,herriak bere babesa eman ziolako... [Azurmendi:zati batek, ezta?]. Ados, herriaren zati batek.

ETA belaunaldi fenomenoa izan zen. Batzuk sartueta batzuk atera, erakundea aldatzen joan zen.

J. F. AZURMENDI: Oso inportantea da hori azpi-marratzea. Adibidez, Gerry Adams eta MartinMcGuinness IRAn hasieran eta bukaeran zeu-den. IRAren bigarren aldiaz ari naiz. Iñaki Soto-ren ETAren Zuzendaritzarekin azken elkarrizketa(Gernikatik Arnagara) liburuan, erantzutekomoduarengatik, argi geratzen da: azken zuzenda-ritzak ez du ETAren historia osoa bizi. Atentatuaskori buruz zerbait entzun dute, baina ez dutedena ezagutzen eta normala da. Zenbat aldizatxilo zuten ETAren zuzendaritza historian?Behin eta berriz. Ez zen belaunaldi transmisioegokia izan, ez hasieran eta ez amaieran. Hor

6


“ K. Garmendia

ETAren historian armak uztekoaukerak izan dira, baina aldian-aldianbatzuek erabaki zuten jarraitzea.Herria harrapatuta zegoela? Bai.Baina ETA jaio zen erabaki batenondorioz, baita jarraitu ere”

“ J. F. Azurmendi

ETA erakunde nerabea izan dabelaunaldiz belaunaldi, eta nerabeekbeti pentsatzen dute aurrekoek gaizkiegin dutela eta haiek ongi egingodutela eta azken urteetan horiizugarria izan da”

dago luzatzearen esplikazioa. ETA erakundenerabea izan da, eta nerabeek beti pentsatzendute aurrekoek gaizki egin dutela, haiek hobeegingo dutela. Hori izugarria izan da. Azkenurteetako erreferente egonkor bakarra JoseAntonio Urrutikoetxea izan da, baina, une bere-zian sartu zen ETAn. Julen Madariaga da hasie-rako etakide esanguratsua, baina amaieran kan-poratuta zegoen. Peixoto kanporatua ez, bainalarri zauritu zuten eta itsu geratu zen. Transmi-sioaren gabeziak hutsuneak ekarri ditu, berriekaurrekoak aintzat ez hartzeak ETAren bilakaeraeta amaiera egokiago bat eragotzi du.

ETAren historian une mugarriak izan dira: Etxeba-rrieta, Manzanas eta Carrero Blancoren hilketak,Burgosko auzia tartean...

K. GARMENDIA: Carrerorena asko eztabaidatu zen.Carrerok jarraitu izan balu trantsizioa berdinaizango al zen? Hilketak erregimenaren jarraipenaoztopatu zuela diote batzuek, Franco hil zen,baina frankistek ez zuten boterea hilabete batezutzi, Adolfo Suarezek hartu baitzuen gobernuarengidaritza. Carrerorena ez zen batzuek diotenbezain eraginkorra izan. Niretzat, 1979ko hautes-kundeetan gertatu zena izugarria izan zen, usteka-be eraginkorra. Unibertsitatean nengoen eta ustenuen mundu guztiak nik bezala pentsatzen zuela.Alkandora urdina jantzita ezagutu genuen Suarez[Mugimenduko idazkari nagusia] Estatuan nagusi-tu zen, UCD alderdiaren bitartez. Euskal Herrianberriz, alderdi askoren artean, EAJ eta PSOEatera ziren garaile. Une gogorra bizi izan nuen:“Gauzak ez dira zuk uste edo nahi zenuen beza-la”, pentsatu nuen. Gu herriaren izenean eta harenalde ari ginen, baina herriak hitz egin zuenean, ezzuen guk pentsatzen genuen bezala bozkatu.Garai hartan alderdi politiko batean sartzeko“ikastaro bat” egin behar zen. Hala ere, nire ingu-rukoak ez bezala, ez nintzen EIAn (Euskal Iraul-tzarako Alderdia) sartu. EIAk “Euskadi Iraultza-rako klase-marko autonomoa da”, zioen. Niri ezzitzaidan gaizki iruditzen, baina laster utzi nionhorri sinesteari. “Lan harremanetarako marko

autonomoa izan zitekeela? Bai. Baina iraultzarakoez”. Ez nintzen EIAn sartu, ez zen zintzoa. EIA-ren inguruan geratu nintzen, hala ere.

J. F. AZURMENDI: Manuel Irujok –orduko ETAeta EAJz jakiteko Irujo irakurri behar da–garrantzia handia eman zion Carrero Blancokerregimenean zeukan eraginari, eta ez zuen gaiz-ki ikusi haren hilketa. Jose Ramon Recalde beraere [ETAk tirokatu zuena] poztu zen “botatzea”-rekin. Carrerorenak garrantzia handia izan zuenETAren geroan. Atentatuak ETA munduan jarrizuen. ETAren bilakaera eta Portugalen izan zenUdaberriko Iraultza –batez ere poli-mili-en bila-kaera– lotu izan ditut nik. ETAko batzuk Lisbo-ara joan ziren eta hango giro iraultzailearekin bategin zuten. Horrek eragin zuen geroko ETAn.

Carrerorena gertatu zenean Venezuelan nengoen,unibertsitatean. Ni aurreko belaunaldikoa izanda,ordura arte ETA zer zen ikusirik, nik ez nuenespero Carrerorena. Le Monde egunkariko marraz-kilari espainolak honela kontatu zuen: “Al salir dela santa misa es cuando le dieron la ostia”. EtakideekHego Ameriketako ezker aldeko gerrillero-en

7


J. F. Azurmendi: “Transmisioaren gabeziak hutsuneakekarri ditu, berriek aurrekoak aintzat ez hartzeak ETArenbilakaera eta amaiera egokiago bat eragotzi du”.

artean ospe izugarria hartu zuten. Eneko Irigaraikdioenez, jende asko joan zen Aljeriara entrenatze-ra, baita arabiar estatu batzuetara ere, mili-ak nahizpoli-mili-ak. Carrerorena izan arte ETA ez zen kan-poan ezagutzen, orduan eman zen aldaketa. JuanMari Bandres eta Teo Uriartek IRAko kongresue-tan parte hartu zuten. Nazioarteko harremanakoso garrantzitsuak izan ziren poli-mili-entzat.

Frankismoaren ondoren trantsizioa etorri zen etaberanduago Tejerazoa –1981eko otsailaren 23an–gertatu zen .

K. GARMENDIA: Tejeroren [Guardia Zibilekoteniente-koronela] estatu kolpea delakoa esperozitekeen, ETAk 180 pertsona inguru hil zituen biurtetan. Espainiako Estatua berritzen ari zen,ETAk –mili-ek bereziki– hori eragotzi nahi zuen.Eusko Jaurlaritzaren lehenengo legealdian, Car-

los Garaikoetxea lehendakaria zela, ETA dikta-duraren aurka egitetik EAEren egituratzea ozto-patzera pasa zen. Aldaketa kualitatiboa emanzen. “EAEko proiektua gure helburuen kontradoa”, pentsatu zuen ETAk. ETAk ez zuen jakinFranco hil aurretik izan zuen sostenguari neurriahartzen. Beste mugarri bat da hori.

J. M. OLARRA: Hala izanik edo ez, horiek guztiakbere testuinguruan eta garaian ulertu behar dira.Trantsizioan “erreforma” edo “haustura” auke-rak zeuden. Alde bakoitzak bere proiektua garatuzuen. ETAk erabaki zuen erreforma oztopatzea,eta bere proiektua hausturaren bitartez gauza-tzea. ETAk “proiektu guztiak gauzatzeko auke-rak izan behar dugu denok, bestela ez da demo-kraziarik izango”, zioen. Independentzia nahizuen, baina ez bakarrik nahi, “garatzeko aukeraere behar zela”, zioen, Espainiako Estatuarekinmahai batean eseri eta hori aintzat hartua izanzedin. 1979-80. urteetan ETAk 200 ekintza ingu-ru egin zituen, garai oso gogorra izan zen.

J. F. AZURMENDI: Ideologikoki bi zehazpen, bat:Peixotok esan berri duenez, Gernikako EstatutuaNafarroarekin batera garatu izan balitz, eurek gudaarmatua baztertuko zuten. Nik dudak ditut, bainaPeixoto bazen norbait, mili-en artean behintzat. Bi:atentatu gehienak Madrilen izan ziren. Graduazioaltuko militarrak, “ekintza garbiak”, kakotxenartean idatzi badaezpada, dozenaka, ikaragarriak.Orduan hasi zen Tejerazoa sumatzen. “ETAk ezzuen hura bilatu” esan zidan orduko etakide batek.Baina, zer nahi izan zuen ETAk? Estatu kolpeaeragin nahi zuen, bai ala ez? Erantzunak ez diraerrazak. ETAn zeudenek argudiatzen zuten haiekEstatuan benetan nork agintzen zuen agerrarazinahi zutela. Estatuaren erantzuna ezagutzengenuen: errepresioa. Herrian zer zegoen? Beldu-rra. Egun, une haietan gertatu zena eztabaidatzeagarrantzitsua da ETAren historia ezagutzeko.

K. GARMENDIA: ETA goi-mailako erakundeekinalderatzen hasi zen, baina inprobisazio askozegoen. Ez dakit zer pasatuko zen Nafarroa

8


“ J. F. Azurmendi

Joxemarik esan du denok ez dugulahitz egiteko askatasun bera. Ados,baina ETA ere horretaz aprobetxatuda, egin duena justifikatzeko etazenbait ‘erantzun’ eman ordez,isiltzeko. Gero ‘sufrimenduarensozializazioa’ etorri zen”

“ J. M. Olarra

Une hau oso arriskutsua da.Gerraren errelatoen garaian gaude.Estatuak trofeoak behar ditu, horrekmarkatzen ditu oraingo egoera etagerokoa. Estatua tinko ari da berakezarritako markotik ez ateratzeko”

Gernikako Estatutu barruan egon izan balitz,baina erreformaren aurrean haustura izan zenETAk aukeratu zuen bidea. Ni Euskadiko Ezke-rrako militantea nintzen eta hauxe zen galdera:“Abiatzeko nahikoa al da? Bai edo ez?”. Abertza-letasunaren barruan, EAJk eta EEk –PSErekinbatera gero– nahikoa zela pentsatu zuten. PP ezzegoen Estatutuaren alde, ez dezagun ahaztu.Hau ere gogoratu behar da: ETAk erabaki zuenhiltzen jarraitzea haustura eragiteko. Hausturarikhandiena hori izan zen. Eta egun zer geratu dabatez ere? Eragindako sufrimendua.

Tejerazoa hizpide: ETAk Estatua kolokan jarrizuen, baina Estatua indartua atera zen, hamarka-daz hamarkada indartuz joan zen, eta gero“dena da ETA” delakoa etorri zen, makro suma-rioak, eta beste. Ziur aski, agian, Estatuaren jar-duerari beste modu batera aurre egin izan bali-tzaio, hobe, baina gizartea gogaituta zegoen.Niretzat askoz eraginkorra izan da Kataluniakoprozesua ETA baino. Kataluniako prozesuakEspainiako Estatuaren zutabeak mugitu dituarmak erabili gabe. Zer pena ETAk bide hurahartu ez izana. Espainiako ezkerrak eta aurrera-zaleek Egin eta Egunkaria itzi zituztenean, ezzuten deus esan. Estatua indartuago atera zen.

Joxemariren Olarraren txanda da. Zer diozu ezkerabertzalearen eta ETAren bilakaeraz?

J. M. OLARRA: Lizarra-Garaziko Akordioarenondotik borroka armatua aldatu egin zen. Nikonartzen dut, gizartearen babesa, gizarte horrenzati baten babesa edota laguntza aldatu zen, ezbakarrik borroka armatuak eragiten zituen ondo-rioak, borroka ideologikoak sorrarazten zituenondorioak baizik. Hau da, ezker abertzaleareneta Estatuaren arteko borroka, baita tresnennolakotasuna ere aztertu behar izan dira beti.ETAk 60 urteetan Euskal Herriko politika bal-dintzatu du neurri batean, eta Estatuarena erebai. Batzuek “txarrerako” eta beste batzuek“onerako” izan dela diote. Eztabaidagai da horiere. Kataluniakoa aipatu du Korok, ados. Baina

hori gertatu da ETA amaitu ondoren, testuingu-ru berri batean. Borroka armatuak, une batez,1980ko hasieran, Estatua paretaren kontra jarrizuen. Ez dut esaten borroka armatuaren bidezirabazteko aukera zegoela, hitz erridikulu horiekez ditut esango, baina politika eta gure bizitzabaldintzatu zituen, eta “ekintza garbiek” –JoseFelixek esan bezala, ondo ulertu dadin– ez zutenkontraesanik sortu. Orokorrean bazegoen adosez zegoen jendea, bestaldera begiratzen zuena:“Zerbait egingo zuen”, zen leloa. Une hartanizugarrizko indarra eta eragina izan zuen ETAk.Errelatoaren borrokan gauden garai honetan,badirudi herri honen azken urteetako egoeraahaztu dugula. Adibidez, garai batean, etakidebat hiltzen zutenean, greba orokorra izaten zen,nazio, eskualde edo herri mailan. Hori zer izanzen? Konstatazio bat da, ez nire iritzia. Pareanzeudenen aldeko greba orokorrak ez ditugu eza-gutu. Hori ere errelatoan sartu behar da.

K. GARMENDIA: Grebak egiten zirela, ados. Bainaegia da ere Miguel-Angel Blanco hil aurretikoorduetan egin ziren manifestazioak ikaragarriakizan zirela. ETAren aurkako mobilizazioak oso

9


K. Garmendia: “Gureak direnak eta gureak ez direnakdikotomiaren araberako eskubideen banaketa horrekkezkatzen nau etorkizunari begira”.

handiak izan dira. Sostengua neurtzeko sistemazein izan behar da? Bada, niretzat, hauteskun-deak. Hauteskundez hauteskunde ezker abertza-learen aldeko sostengua gutxituz joan zen. Bada-kit ezker abertzaleari botoa ematen zion jendeguztia ez zegoela ETAren alde, eta poztu izannaiz, nahiz eta ezker abertzaleak ETA sostengatu.Blancoren hilketa baino ia hogei urte lehenago,ETAk Jose Maria Ryan bahitu eta hil zuen[Lemoizko ingeniaria nagusia], jende pila aterazen kalera. Sostengu hura kuestionatu beharrazegoen, baina ez zen behar beste argudiatu. Bikti-men izaera aldatuz joan zen.

Lemoizko Zentral Nuklearraren kontrako borrokan,bakoitzak bere arrazoiak argudiatu zituen. Ekolo-gistak ez ziren kontent izan.

J. F. AZURMENDI: Bai, baina kontraesanak kon-traesan, ETAk jarrai zezan sostengua handiazeukan gizartean. Dena den, ETAn zeudenekikusi zuten sostengua aldatzen hasi zela. Hau da,ordura arte komandoak modu “erraz” batezmugitu ziren eta harrezkero ez.

K. GARMENDIA: Ez zuen merezi izan jarraitzeak,besteak beste, ETAk ekologisten borroka kutsa-tu zuelako. Jarraitzeko sostengu nahikoa zuela?Berdin da, ETA arazo bihurtu zen.

J. F. AZURMENDI: Joxemarik esan du lehenago,denok ez dugula hitz egiteko askatasun bera.Ados, baina ETA ere horretaz aprobetxatu da,egin duena justifikatzeko eta zenbait “erantzun”eman ordez, isiltzeko. Gero, “sufrimenduarensozializazioa” etorri zen. Ikaragarria.

Hori esanda, “biktima guztiak berdinak dira”esaldia gezurra da. Adibidez, hona UruguaikoPepe Mujica presidente ohiaren koinatuak base-rritar baten hilketaz esana: “Baserritarrak ikusizituen [tupamaroen] armategi batzuk eta atxilotuzuten”. Eztabaida sortu zen: “Zer egingo dugu?”.Pozoiturik hil zuten. Koinatuak dionez, “huraasesinatoa izan zen” eta gehitzen du: “FBIkoagente bat tokiko poliziari torturatzeko teknikakerakustera etorri zen eta hura ere hil zuten. Horiexekuzioa izan zen”. Erakunde armatu batekekintza batzuk logika horren barruan sartzenditu, baina badira ere logika horretan sartzen ezdirenak. ETAk bietakoak egin ditu. Orain, errela-toaren garaian “hauek ondo eta horiek txartozeuden” esango al du ETAk? Oso zaila da errela-toa behar bezala idaztea.

J. M. OLARRA: Berriz diot: borroka armatua tes-tuinguruaren arabera aztertu behar da. Esatera-ko, “Melitón Manzanas ‘botatzea’ ez zen ongiizan”, esan du batek berriki. Beste batek hauxe

10


“ J. M. Olarra

Borroka armatuak estatuarenkontrako abangoardia lana hartu ohidu, demokrazia jartzeko, eta batikbat, Euskal Herria garatzeko. Etaegiari zor, batzuetan ez du lortzen,kontrakoa baizik. Hau da,kontraesanak ere sorrarazi ditu”

“ K. Garmendia

Sostengua neurtzeko moduahauteskundeak dira. Hauteskundezhauteskunde ezker abertzalearenaldeko sostengua gutxituz joan zen,badakit ezker abertzaleari botoaematen zion jende guztia ez zegoelaETAren alde, eta poztu izan naiz,nahiz eta ezker abertzaleak ETAsostengatu”

erantzun dio: “Bizirik egon izan balitz, zenbatherritar gehiago torturako zituen?”. Batzuetaneztabaida antzuetan aritzen gara, nork bere iritziadauka eta horren arabera jokatzen du. Bere etikaedo morala dauzka, edota beldurra dauka borro-katzeko. Askotan “egin ez egin” artean bizi gara,nahiz eta egitearen alde egon, norbera gauza ezdelako hori egiteko. Hainbatek dio “ni borrokaarmatuaren aurka izan naiz beti”. Baina gezurraere bada neurri batean. Jende askok ez zuenparte hartu borroka armatuan ez zuelako berebizia arriskatu nahi izan, baina pentsatzen zuen:“Egin ezazu zuk eta nik txalotuko dut”. ETAreninguruan “pose” bat izan da. Batzuek ez ziotenatea ireki sekula, ez zeudelako ados, eta hori osoerrespetagarria da. Ezin bestera izan.

ETAk ez al du nolabait inposatu borroka armatua?

J. M. OLARRA: Borroka armatua ez da baltsamoaizan. Ondorio latzak dauzka, aldian-aldian ezber-dinak, batzuetan hainbat esparru irekitzen dituborrokarako –eta demokraziarako– eta bestebatzuetan ixten. Baina, berriz diot, nik ezin dutune honetan horren balorazioa egin, egungoegoera politikoak ez dit uzten. Nik borrokaarmatuak indarra, babesa eta estrategia izandituela diot. Borroka armatuak estatuaren aurka-ko abangoardia lana egin ohi du demokrazia jar-tzeko, eta gure kasuan Euskal Herria garatzeko.Egiari zor, batzuetan ez du lortu, kontrakoa bai-zik. Kontraesanak ere sorrarazi ditu.

Espainiako Gobernua eta ETAren arteko Aljeriakonegoziazioak izan ziren. Aukera...

J. F. AZURMENDI: ...ez zen benetako aukerarik izan.Baina hori aztertzeko liburu bat beharko genuke.Abangoardia dela eta, klandestinitatea aipatu nahidut: jendea kontrolatzeko oso erosoa da klandesti-nitatea. Adibide bat: HASIko sektore ofizialak –150 kide, Txomin Ziluaga buru– Zestoako Kon-gresua irabazi zuenean, [ETAk] HASIko koadroguztiak bota zituen zuzendaritza berriak gudaarmatua eztabaidan jarri zuelako. HASI ez zen

alderdi biguna. Hipercorreko atentatu garaian izanzen. Lehenago Egin-eko zuzendaria bere kargutikbota zuten. Barkatu nire burua agertzea [Azur-mendi zen zuzendaria]. Mezulari bat etorri zen,izenik ez dut emango: “‘Beste aldekoek’ esatendute” edota “mutilek diote...”, esan zidan. Akaboeztabaida. ETAk klandestinitatea erabili zuen.Patxi Zabaleta batetik, edota Iñaki Esnaola etaChristiane Fando-Colina bestetik, [Aljeriako elka-rrizketen karietara] etsai bezala tratatu zituen,Rafael Veraren [Segurtasunerako Estatu idazkaria]kolaboratzaileak bezala. “Gu ez gaude ados hauenplanteamenduarekin” esatea, tira, baina Fando etaEsnaola, Veraren mesedetan aritu zirela esatea...Faborez. “Beste aldean” zeudenen –klandestinita-tean– eta hemen zeudenen arteko aldea izugarriazen. Ezker abertzaleak ETAren estrategia zeinzen argitzeko aukera dauka orain.

Sostenguari buruz: ETA hurbiletik sostengatudutenak oso gutxi izan dira beti. Militanteenfamiliek eta lagunek lagundu zuten gehienbathasieratik. Gure etxeak familiakoenak ziren etaez zuten ezer galdetzen: “Mutil majoak ziren eta

11


J. M. Olarra: “Kataluniako independentistek beteditzakete kaleak, instituzioak euren esku izan, bainalurraldearen kontrola falta zaie, indar armatuespainolek dutena”.

haien lagunak ere bai”. Hurbileko jende artean ezzen guda armatuaz eztabaidatzen. 2000. urtealdean hasi zen kuestionatzen. ETAko militantebaten [Luzia Urigoitia, Lutxi] hilketaren ingu-ruan idatzi nuen Deia-n. Idazkiak ez zuen zabal-kunderik izan, baina ARGIAk hizpidea hartuzuen Pello Zubiriaren eskutik. Oihartzuna izanzuen, edo gutxienez eztabaidatua izan zen.Ordura arte ez zen horrela kuestionatzen. Agian,ARGIAn euskaraz zelako, esparru mugatu bate-ra iristen zelako zabaldu zen. Egia esan, orduanez zen asko irakurtzen eta gaur egun ere ez.Mereziko luke idatzia irakurtzea. Zubiria orduannahiko kuestionatua izan zen ezker abertzale ofi-zialaren aldetik, eta gero ere bai. Ezker abertzale-ko buruzagi askok “gure mutilek esaten dute”erabiltzen zuten –meritu handiko Santi Brouar-dek barne–. Mutilek indar morala zuten.

K. GARMENDIA: Armak zituzten batez ere...

J. M. OLARRA: ...eta konfiantza, eta mitifikatuakizan ziren... [Garmendia: “Epika baliatuzuten...”], ados, epika, hori da hitza. Ideologiagaltzen hasi zen eta emozioak irabazten, alegia,emozioen bidez iristen zen jendearengana azka-rrago ideologiaren bitartez baino. Gauzak alda-tuz joan ziren, baita testuingurua ere. Jose Feli-xek “sufrimenduaren sozializazioa” aipatu du.Hori etsaiak ETAri sartutako esaldia da [Azur-mendi: “Esaldia agian, baina…”]. Utzidazu azal-tzen, ETAk Gregorio Ordoñez hil zuen eta garaihartan... [Azurmendi: “Eta zer ekarri zuengero?”]. Nola hasi zen azaldu nahi dut, nolabukatu zen besterik da. ETAk “indar armatuenaurka ari gara jotzen eta alferrik. Zeinek agintzendu baina, indar armatuetan? Politikariek”, zioen.Jauzi bat eman zuen. Gero, zer motako politika-riak hil zituen beste eztabaida bat da. Aldaketaeman zen: uniformedunen aurka jotzetik unifor-me gabekoen aurka jotzera pasa zen ETA.

K. GARMENDIA: Nahi duzuna, baina armak erabil-tzea egokia al zen une hartan? Horra galdera. Eti-kan sartu gabe. Estrategia politikoaren egokitasu-

naz beti eztabaidatu da, horrek ekarri izan zituenETAn zatiketak, konstante bat izan zen. Ezetzziotenak traidoreak bilakatzen ziren jarraitzenzutenentzat. Horrek gero eta “traidore” gehiagoekarri zuen. Erakunde klandestinoak oso hierar-kikoak dira, ez dira batere demokratikoak, milita-rismoa inposatzen dute eta berezko helburubihurtzen dira. Ez da ETAren kasua bakarrik.Zer aldatu zen 2011n borroka armatua uzteko?Zerbait aldatu al zen barruan? Kanpoan ez bai-tzen deus aldatu. Joxemari, zuk diozu “ETAkestrategia ezberdinak erabili dituela garaian garai-ko, zikloak ziklo”. Bai, eta denek porrot egindute. Iritsi dira iritsi diren tokira. ETA politika-riak hiltzen hasi zen Ordoñezekin, eta gero Blan-co eta Buesa hil zituen, eta Lopez de la Calle... etasaiatu zen Recalde hiltzen. Azken biak Manzana-sek torturatu zituen. Argudioa da politikaria oku-patzailea dela, eta horrek kezkatu nau. Ordoñez“gurea” zen, gustatu ala ez. Maoisten pentsamen-dua hori da: “Herria ni naiz, eta ni bezala pentsa-tzen ez duena ez da herrikoa”. “Espainolek ezdute hemen egoterik”, diote batzuek. Bainahoriek herritarren botoarekin hautatuak dira.“Gureak direnak” eta “gureak ez direnak” diko-tomiaren araberako eskubideen banaketa horrekkezkatzen nau etorkizunari begira.

Olarra, zer aldatu zen kanpoan eta zer barruan?

J. M. OLARRA: Hasteko, koiuntura internazionala.Jihadismoa zabaldu zen. Txapel beraren azpiansartu zen ETAren borroka eta jihadismoarena.Dena bihurtu zen terrorismoa. Horrek Estatuariberebiziko indarra eman zion. ETAn benetakoeztabaidak 2001ean hasi ziren; martxoaren 11zgeroztik. Atotxako atentatuak ETAren borrokaarmatua zeharo baldintzatu zuen.

Baina ETAk segitu zuen.

J. M. OLARRA: Erakunde armatua ez da frenoasakatu eta gelditzen den auto bat. Transatlantikobat da. Donostiako Kontxan sartzen da eta badiaosoa behar du buelta emateko. Aurreko zatia eta

12


atzekoa ez dira aldi berean sartzen, baina osoaatera behar duzu. Kontua da ontzi osoak itzuliematea. Zatiketa eragiten baduzu, beste batzuekerabaki dezakete borroka armatuak segitzea.Hau da: denok igo behar dugu mendira, batzuekhiru ordu behar dute, besteek bost. Ekipo lanaegin behar duzu, batzuetan itxaron eta elkarrekinigo behar duzu, inor botata utzi gabe.

J. F. AZURMENDI: Badago beste azalpen batenbeharra ere. Adibidez, Aralar alderdiaren sorrera.Desadostasunak historikoak izan dira, norma-lean gutxiengoa etxera joaten zen, haiena buka-tua zen. Aralarrekin ez zen hori gertatu. Botokopuru dezente bildu zuen, hamar milakobatzuk. Ordura arte, batzuk EAJra edo PSOErajoan ziren, babesa hartuz nolabait. Iparraldeaneman zen ETAren aurkako erantzun oso sendoa.Bertako ezker abertzalearen gehiengoa, borrokaarmatuari babesa ematen ziona, aurka jarri zen.

Hurbileko lagunek esan zuten: “Nahikoa, hauamaitu da”. ETA horretaz jabetu zen, noski.

K. GARMENDIA: ETAk azken trenaren azkenbagoia hartu zuen eta poztu naiz. Joxemarik“ETAk eta ezker abertzaleak erabaki bateratuahartu izanak berezko balio du” dio. Ados.Denontzako ona da eta bereziki eurentzat. Halaere, ETAk hainbat trena pasatzen utzi zuen, arra-zoi diferenteengatik. Baina tren batera igo edobestera igo, bukaera ezberdina izango zen. Alje-riako trena hartu izan balu, Estatuarekin akordiobidez, agian eskasa izango zen, baina ETA histo-riara Estatuarekin negoziatu duen erakundeabezala pasako zen. Lizarra-Garaziko Akordioaaprobetxatu izan balu, abertzaleen batasuna iru-dikatuko zen sikiera. Loiolako Akordioa helduzen ondoren, PSOE tarteko eta Rodriguez Zapa-tero presidentea zela. Azkenik, ETA modu unila-teralean amaitu da, beste erremediorik ez duelako

13


Solaskideak Durangoko elizaren aurrean: ETA,sorrera garaian, Elizaren inguruan mugitu zela azpimarratu duJ. F. Azurmendik.

izan. Mendira denak batera igotzea inportanteada, batzuk harro izan daitezke horretaz, bainanork esan dezake egun: “Nik hil nuen Jose MariUria eta Isaias Carrasco. Nik hil nuen Jose MariKorta!”. Baina, zergatik? Inork ez du “herrihonen askatasunerako ona zela” esaten.

J. M. OLARRA: Herri honetan tonto gutxi dago.Zure buruari ez diozu hori egotziko.

K. GARMENDIA: Nik ez diot inori arrastaka ibil-tzea opa. Baina, mendira igotze horren bitarteanhildako asko izan dira. Demokrazia garaikodenak alferrikakoak. Eta Madrilgo T-4ko atenta-tuaz geroztik egin zituztenak are okerragoaestrategikoki. Ezker abertzaleko buruzagi bakoi-tzak bere estrategia egokitzat jotzen du: “Nikuztea erabaki nuenean horixe zen unea, aurretikoguztia egokia zen, gerokoa ez”. Kartzelan dire-nentzat une egokia al da?

J. M. OLARRA: Horren inguruko galderak etagogoetak badaude, eta bat da: borroka armatuarenbitartez aurrerapausoak ematen dira edo Estatuaindartzen du? Badirudi horrela erantzunez borro-ka armatua justifikatzen ari naizela. Eta ez dahorrela.

K. GARMENDIA: ETAk, unean une, borrokaarmatua eraginkorra zela baloratu zuen. Bainanon dago jendearen iritzia? Herriaren gehiengo-ak beste iritzi bat zeukan [Azurmendi: eta berejende askok ere bai]. Balio al du biolentzia erabil-tzeak gehiengoak ez badu nahi? Autoritarismoakkezkatzen nau. Adibidez, ezker abertzaleakGipuzkoan irabazi zuenean, bere militante askokeskema zaharreko klabetan segitu zuen: “Gorakobidea heldu zaigu”. Bai zera. “Zuek besteokbezala, batzuetan gora eta bestetan behera ibilikozarete”. Ondo ibiliko zara politika egiten asma-tzen duzun neurrian. Herria beraiek ordezkatzenzutelakoan aritu ziren oraindik ere.

J. M. OLARRA: Hori ez da ezker abertzalearen haus-narketa. Ezker abertzaleak Gipuzkoako Diputa-

zioa hartu zuen ETAren amaieraren ondoren,souffle bat izan zen, ilusio berri bat. EAJk erabakizuen beste alderdiekin bat ez egitea, ezker abertza-learen oinarri soziala haserretuko zelakoan. Ezkerabertzaleak kudeatu zuen Gipuzkoako politika,zuzen edo oker. Hori baloratzekoa da. Dena den,egun EAJk zentraltasuna hartu du, gizentzen ari daeta areago gizenduko da PP eta PSOEren botoe-kin. EAJk independentismoaren aurkako botoakbatzen ditu, beldurraren botoa. “Kontuz ezkerabertzalearen historiarekin”, leloa baliatzen du.

K. GARMENDIA: Hori ere eztabaidagaia da, hastekobotoa ez baita inorena. 40 urteren ondoren botoaari da eraldatzen. Gure belaunaldikoen joera aldatuda. [Olarra: “Ados”]. Kezkatzen nauena da, horienbotoek ez dutela besteen adina balio pentsatzeak.

J. M. OLARRA: Dena dela ere, errelato garaiangaude, eta badirudi borroka armatua egon dela,eta puntu. Baina hemen besteek “beren borrokaarmatua” segitzen dute. Noski, hori legala da.

J. F. AZURMENDI: Errelato garaia zaila da. Horrahor Valle de los Caídos delakoa. Hori ez dago Ale-manian, alemaniarrek guda galdu zuteko, bainahemen Francok irabazi zuen. Diktadurarenondoren demokrazia ezarri zuten, trantsizioa ira-bazi zuten frankistek.

Horien artean badaude ETA amaitzeko moduarekinados ez direnak.

J. M. OLARRA: Presoak ETAko militante ohiakdira, eta denak ez dira ETAkoak, noski. Disi-dentzia posibleren aurrean, errespetuz diot,amaiera hau ez da une batetik bestera egin.Mugarriak izan dira, prozesu luzea izan da.Lizarra-Garazin ezker abertzaleak eta EAJk ezzuten prozesua berdin ulertu. EAJk lurrartzekopista eskaini zion ezker abertzaleari eta honekez zuen onartu. Loiolako prozesua berriz, Liza-rrakoa amaitu zenean jarri zen martxan. 1999koabenduan, PSOEk eskatua, “Redondo Terreros,Benegas eta Egiguren”-ekin bilera egin genuen

14


ezker abertzalearen izenean. Arnaldo Otegi,Kepa Gordejuela eta neronek. EAJren hegemo-niari aurre egin nahi zion PSOEk. JaimenMayor Oreja zen Barne ministroa. PSOEk hitzegiten genuen guztia informatzen zion Orejari.Aurrerapausoak eman ziren, baina PPk erabakizuen mahaia apurtzea PSOEri ezer esan gabe.Nola? Ni atxilotuz. Bilerak grabatuta zeuden.ABC eta La Razón egunkariek dena lehertuzuten. PSOE beldurtu zen eta atzera egin zuen.Gero, Jesus Egigurenek segitu zuen bere kasaArnaldorekin. PSOEk EAJ alboratu zuen,baina guk EAJ prozesuan nahi genuen. Nolaegin aurrera bestela? Estatu barruko gatazkaizugarria zen eta bidea apurtu zen. Estatuan biplanteamendu zeuden, guk politikan eragingenuen. Politikan zikloak daude. Halaxe da eregaur egun.

J. F. AZURMENDI: Baina, tamalez, EAJk duelahamabost urte ETAz egin zuen irakurketa etaegun egiten duena berbera da. ETAren amaierazbi hitz: Espainiak nahi du ETA banda bezalapasatzea historiara, baina banda bat ez da Arna-gan amaitzen. Arnagan eta Aieten izandako per-tsonak maila handiko politikariak dira, badiranorbait politika munduan. Batzuek ahalegin itze-la egin dute hori horrela amaitu zedin.

Azkenik, zein da zuen ikuspegia ETAren ondokogaraiaz?

J. F. AZURMENDI:. Hau ez da ETAren kontu soilaizan. ETA inguru batean mugitu da, alboanjende asko izan du. Arazo politikoa den aldetik,hausnarketa denon artean egin behar dugu, hase-rretu gabe. Euskal herritar guztiok gaude inplika-tuta, abertzale izan edo ez, presoak barne. EAJksozialistei –horretan ardura berezia dauka– esanbeharko lieke: “Edo hau konpontzen dugu edoez duzue gure laguntza izango”. Adibidez, JonanFernandezek eskolara eraman nahi du ETArenfenomenoa. Merezi al du hori orain egiteak? Ezal da itxaron behar? Presoena konpondu artebehintzat.

J. M. OLARRA: Euskal Herrian bi proiektu daude:EAJ eta abertzaletasun ezkerrekoarena; EH BaiIparraldean eta EH Bildu Hegoaldean. PPk etaPSOEk ez dute proiekturik. EAJ ez da nireetsaia, garbi daukat. Bidegurutze batean gaude.Kataluniako egoera hizpide: independentistekbete ditzakete kaleak, instituzioak euren eskuizan, baina lurraldearen kontrola falta zaie,indar armatu espainolek dutena. Horra horhango eta hemengo abertzaleen bidegurutzea.Espainolismoa gutxituz doa. Espainolekinakordio bat lortzea ezinezkoa da, ez dakitelakoakordioetara iristen. EAJ eta EH Bilduk horbadute zer eztabaidatu, hor dago koska etakezka.

K. GARMENDIA: ETAren amaiera porrota izan da.Hala ere, pozten naiz bere eszenaratzea agerianegin izana. Elkarbizitza bideratzeko erronka izu-garria dugu. Ez dugu erabateko akordiorik lortu-ko espainolekin, baina abertzaleak ere ez garajarri ados. Aldian aldiko akordioak izan dira,baina txikiak. Presoen auziaz: euskal gatazkaondo konpondu behar da. Presoak hurbildu, gai-xoak askatu, eta gainerako presoei beste edozeinpresori zor zaizkion eskubideak eman beharzaizkie, gradu progresiboan. Noiz atera? Horreklotura dauka preso bakoitzaren prozesuarekin.Terrorismoaren eta torturaren biktimentzat,berriz, errekonozimendua eta erreparazioa.Kontu bat, hemen denek ez dute gizartearenaniztasuna onartzen. ETAk eragin du hori.ETAk ez du gizarte osoa errespetatu. Ez dugudenok lagun izan behar, gauza bat da elkarbizitzaeta beste bat lagunak izatea. Ez dugu proiektubera, baina errespetatu diezaiogun elkarri.

J. M. OLARRA: Biktimen inguruan bi hitz: nihemezortzi aldiz izan naiz atxilotua, bost aldizespetxeratua. Torturatua izan naiz eta erbesteanere egon naiz. Ni biktima al naiz? Ez. Ni bolun-tarioa naiz borroka honetan, eta biktima denarierrespetu osoa diot, baldintza batekin, berak niere errespetatzea. Biktima izaera baliatzea politi-ka egiteko onartezina da. �

15

ETAren ondoko garaia / Artikulua

ETAren muina eta mina - ArgiaETA gizarte fenomeno konplexua izan da, belaunaldiz ... Eneko Irigarai...

Documents

Transcript of ETAren muina eta mina - ArgiaETA gizarte fenomeno konplexua izan da, belaunaldiz ... Eneko Irigarai...