ROSALÍA DE CASTRO

IES de CurtisCurso 2012-13

Escolma Poética

2

ROSALÍA DE CASTRO

Escolma Poética

Cantares Gallegos

Edición Juan Compañel, Vigo, 1863

3

Escolma Poética

Cant

ares

Gall

egos

Nasín cando as plantas nasen,

no mes das flores nasín,

nunha alborada mainiña,

nunha alborada de abril.

Por iso me chaman Rosa,

mais a do triste sorrir,

con espiñas para todos,

sen ningunha para ti.

Desque te quixen, ingrato,

todo acabou para min,

que eras ti para min todo,

miña gloria e meu vivir.

¿De que, pois, te queixas, Mauro?

¿De que, pois, te queixas, di,

cando sabes que morrera

por te contemplar felís?

Duro cravo me encravaches

con ese teu maldesir,

con ese teu pedir tolo

que non sei que quer de min,

pois dinche canto dar puden

avariciosa de ti.

O meu corasón che mando

cunha chave para o abrir,

nin eu teño máis que darche,

nin ti máis que me pedir

ROSALÍA DE CASTRO

4

Escolma Poética

Campanas de Bastabales,

cando vos oio tocar,

mórrome de soidades.

I

Cando vos oio tocar,

campaniñas, campaniñas,

sen querer torno a chorar.

Cando de lonxe vos oio,

penso que por min chamades,

e das entrañas me doio.

Dóiome de dor ferida,

que antes tiña vida enteira,

i hoxe teño media vida.

Solo media me deixaron

os que de aló me trouxeron,

os que de aló me roubaron.

Non me roubaran, traidores,

¡ai!, uns amores toliños,

¡ai!, uns toliños amores.

Que os amores xa fuxiron,

as soidades viñeron...

de pena me consumiron.

II

Aló pola mañanciña

subo enriba dos outeiros,

lixeiriña, lixeiriña.

Como unha cabra lixeira,

para oír das campaniñas

a badalada primeira.

A primeira da alborada

que me traen os airiños

por me ver máis consolada.

Por me ver menos chorosa,

nas súas alas ma traen

rebuldeira e queixumbrosa.

Cant

ares

Gall

egos

ROSALÍA DE CASTRO

5

Escolma Poética

Queixumbrosa e retemblando

por entre a verde espesura,

por entre o verde arborado.

E pola verde pradeira,

por riba da veiga llana,

rebuldeira e rebuldeira.

III

Paseniño, paseniño,

vou pola tarde calada,

de Bastabales camiño.

Camiño do meu contento;

i en tanto o sol non se esconde,

nunha pedriña me sento.

E sentada estou mirando

como a lúa vai saíndo,

como o sol se vai deitando.

Cal se deita, cal se esconde,

mentras tanto corre a lúa

sen saberse para onde.

Para onde vai tan soia,

sen que aos tristes que a miramos

nin nos fale, nin nos oia.

Que si oíra e nos falara,

moitas cousas lle dixera,

moitas cousas lle contara.

IV

Cada estrela, o seu diamante;

cada nube, branca pluma;

triste a lúa marcha diante.

Diante marcha clarexando

veigas, prados, montes, ríos,

onde o día vai faltando.

Falta o día, e noite escura

baixa, baixa pouco a pouco,

por montañas de verdura.

Cant

ares

Gall

egos

ROSALÍA DE CASTRO

6

Escolma Poética

De verdura e de follaxe,

salpicada de fontiñas

baixo a sombra da ramaxe.

Da ramaxe onde cantan

paxariños piadores

que coa aurora se levantan.

Que coa noite se adormecen

para que canten os grilos

que coas sombras aparecen.

V

Corre o vento, o río pasa;

corren nubes, nubes corren

camiño da miña casa.

Miña casa, meu abrigo:

vanse todos, eu me quedo

sen compaña, nin amigo.

Eu me quedo contemplando

as laradas das casiñas

por quen vivo suspirando.

Vén a noite..., morre o día,

as campanas tocan lonxe

o tocar da Ave María.

Elas tocan pra que rece;

eu non rezo, que os saloucos,

afogándome parece

que por min ten que rezar.

Campanas de Bastabales,

cando vos oio tocar,

mórrome de soidades.

Cant

ares

Gall

egos

ROSALÍA DE CASTRO

7

Escolma Poética

— Meniña, ti a máis fermosa

que a luz do sol alumbrara;

ti a estrela da mañanciña

que en puras tintas se baña;

ti a flor das floridas cumbres,

ti a ninfa das frescas augas,

ti como folla do lirio

branca, pura e contristada

¿Quen es, fada sen nome

de tan dormentes miradas,

de tan dorida sonrisa

de feituriña tan cándida?

¿Quisais de muller naceches

sendo tan limpia e tan casta?

¿Quisais das brisas da tarde,

quisais das brétemas vagas

das burbulliñas dun río,

quisais dunha nube branca?

¿Ou as espumas do mare

a un raio de sol xuntadas

pousáronte ó ser de aurora

nunha cunchiña de nácar?

Mais, de onde queira que sexas,

tristísima pasionaria,

por ti sento un amor puro

que pouco a pouco me mata.

Por ti, de noite e de día,

cal vaga sombra encantada,

preto do teu vivir ximo,

ximo cos ventos que pasan

facendo vibrar sonoras

sentidas cordas dun harpa,

que con ecos tembladores

dos meus amores che falan.

Mais dime: ¿por que estás muda,

di por que estás solitaria,

di por que vives nos montes

cos paxariños que cantan,

mentras ti choras e choras

ó pé dun olmo sentada,

toda de loito cuberta,

toda cuberta de lágrimas.

Cant

ares

Gall

egos

ROSALÍA DE CASTRO

8

Escolma Poética

— Déixame vivir nos montes,

déixame estar solitaria,

déixame cos paxariños

que en derredor de min cantan.

Déixame vestir de loito,

cuberta por tristes bágoas,

i eco de homes non escoite

nin son de harmoniosas harpas,

que eses sons de amor á vida

rompen as miñas entrañas.

¿Si deles, galán, por sorte

doce consolo arrancaras

para un dor que non ten cura,

para un mal que non se acaba!

¡Si ó seu vibrar sonoroso

as tombas se levantaran

i o polvo que nelas mora

volto a vivir se axitara…!

Mais, cala, galán…, non toques

as suaves cordas dun harpa

que nin dá vida ós que morren

nin as tristes tombas levanta.

Cala, galán, cos cantares

que con paixón de amor cantas,

que os meus amores morreron

i aló antre as tombas me agardan.

Para min morreu a dicha,

morreu tamén a esperanza,

cubreuse o seu de tristura

i a terra de ásperas plantas.

Déixame vivir nos montes,

déixame estar solitaria,

déixame vestir de loito,

cuberta de amargas lágrimas.

Que a rula que viudou,

xurou de non ser casada,

nin pousar en ramo verde

nin beber da iauga clara.Cant

ares

Gall

egos

ROSALÍA DE CASTRO

9

Escolma Poética

Adiós, ríos; adios, fontes;

adios, regatos pequenos;

adios, vista dos meus ollos:

non sei cando nos veremos.

Miña terra, miña terra,

terra onde me eu criei,

hortiña que quero tanto,

figueiriñas que prantei,

prados, ríos, arboredas,

pinares que move o vento,

paxariños piadores,

casiña do meu contento,

muíño dos castañares,

noites claras de luar,

campaniñas trimbadoras,

da igrexiña do lugar,

amoriñas das silveiras

que eu lle daba ó meu amor,

camiñiños antre o millo,

¡adios, para sempre adios!

.

Cant

ares

Gall

egos

¡Adiós groria! ¡Adiós contento!

¡Deixo a casa onde nacín,

deixo a aldea que conozo

por un mundo que non vin!

Deixo amigos por estraños,

deixo a veiga polo mar,

deixo, en fin, canto ben quero...

¡Quen pudera non deixar!...

.........................................

Mais son pobre e, ¡mal pecado!,

a miña terra non é miña,

que ata lle dan de prestado

a beira por que camiña

ó que naceu desdichado.

Téñovos, pois, que deixar,

hortiña que tanto amei,

fogueiriña do meu lar,

arboriños que plantei,

fontiña do cabañar.

Adiós, adiós, que me vou,

herbiñas do camposanto,

onde meu pai se enterrou,

herbiñas que biquei tanto,

terriña que nos criou.

ROSALÍA DE CASTRO

10

Escolma Poética

.

Cant

ares

Gall

egos

Adiós Virxe da Asunción,

branca como un serafín;

lévovos no corazón:

Pedídelle a Dios por min,

miña Virxe da Asunción.

Xa se oien lonxe, moi lonxe,

as campanas do Pomar;

para min, ¡ai!, coitadiño,

nunca máis han de tocar.

Xa se oien lonxe, máis lonxe

Cada balada é un dolor;

voume soio, sen arrimo...

¡Miña terra, ¡adiós!, ¡adiós!

¡adiós tamén, queridiña!...

¡adiós por sempre quizais!...

Dígoche este adiós chorando

desde a beiriña do mar.

Non me olvides, queridiña,

si morro de soidás...

tantas légoas mar adentro...

¡Miña casiña!,¡meu lar!

ROSALÍA DE CASTRO

11

Escolma Poética

Follas Novas Madrid, A Habana, 1880

ROSALÍA DE CASTRO

12

Escolma Poética

Daquelas que cantan as pombas i as flores,

todos din que teñen alma de muller;

pois eu que non as canto, Virxe da Paloma,

¡ai! ¿de que a terei?

Folla

s N

ovas

ROSALÍA DE CASTRO

13

Escolma Poética

A XUSTICIA POLA MAN

Aqués que tén fama de honrados na vila

roubáronme tanta brancura que eu tiña:

botáronme estrume nas galas dun día,

a roupa de cote puñéronma en tiras.

Nin pedra deixaron en onde eu vivira;

sen lar, sen abrigo, morei nas curtiñas;

ó raso coas lebres dormín nas campías;

meus fillos… ¡meus anxos!… que tanto eu quería

¡morreron, morreron coa fame que tiñan!

Quedei deshonrada, mucháronme a vida,

fixéronme un leito de toxos e silvas,

i en tanto, os raposos de sangre maldita,

tranquilos nun leito de rosas durmían.

—Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!

De min se mofaron, vendeume a xusticia.

—Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda…

tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

14

Escolma Poética

A XUSTICIA POLA MAN

Aqués que tén fama de honrados na vila

roubáronme tanta brancura que eu tiña:

botáronme estrume nas galas dun día,

a roupa de cote puñéronma en tiras.

Nin pedra deixaron en onde eu vivira;

sen lar, sen abrigo, morei nas curtiñas;

ó raso coas lebres dormín nas campías;

meus fillos… ¡meus anxos!… que tanto eu quería

¡morreron, morreron coa fame que tiñan!

Quedei deshonrada, mucháronme a vida,

fixéronme un leito de toxos e silvas,

i en tanto, os raposos de sangre maldita,

tranquilos nun leito de rosas durmían.

—Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!

De min se mofaron, vendeume a xusticia.

—Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda…

tan alto que estaba, bon Dios non me oíra.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

15

Escolma Poética

Estonces, cal loba doente ou ferida,

dun salto con rabia pillei a fouciña,

rondei pasenino (nin as herbas sentían)

I a lúa escondíase, i a fera dormía

cos seus compañeiros en cama mullida.

Mireinos con calma, i as mans estendidas,

dun golpe ¡dun soio! deixeinos sen vida.

I ó lado, contenta, senteime das vítimas,

tranquila, esperando pola alba do día.

I estonces… estonces cumpreuse a xusticia:

eu, neles; i as leises, na man que os ferira.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

16

Escolma Poética

XAN

Xan vai coller leña ó monte,

Xan vai a compoñer cestos,

Xan vai a podar as viñas,

Xan vai a apañar o esterco,

e leva o fol ó muíño,

e trai o estrume ó cortello,

e vai á fonte por auga,

e vai á misa cos nenos,

e fai o leito i o caldo.

Xan, en fin, é un Xan completo,

deses que a cada muller

lle conviña un polo menos,

pero cando un busca un Xan,

casi sempre atopa un Pedro.

Pepa, a afortunada Pepa,

muller do Xan que sabemos,

mentres seu home traballa,

ela lava os pés no rego,

cátalle as pulgas ó gato,

peitea os longos cabelos,

bótalle millo ás galiñas,

marmura co irmán do crego,

mira se hai ovos no niño,

bota un ollo ós mazanceiros

e lambe a nata do leite,

e se pode bota un neto

coa comadre, que agachado

traillo embaixo do mantelo.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

17

Escolma Poética

E cando Xan pola noite

chega cansado e famento,

ela xa o espera entre as mantas,

e ó velo entrar dille quedo:

—Por Dios non barulles moito,

que me estou mesmo morrendo.

—¿Pois que tes, ña mulleriña?

—¿Que hei de ter? Deita eses nenos,

que esta madre roe en min

cal roe un can nun codelo,

i ó cabo ha de dar comigo

nos terrós do simiterio…

—Pois, ña Pepa, toma un trago

de risolio que aquí teño,

e durme, ña mulleriña,

mentres os meniños deito.

De bágoas se enchen os ollos

de Xan ó ver tales feitos;

mas non temás, que antre mil

non hai máis que un anxo antre os demos;

non hai máis que un atormentado

antre mil que dan tormentos.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

18

Escolma Poética

¡PRA A HABANA!

I

Vendéronlle os bois,

vendéronlle as vacas,

o pote do caldo

i a manta da cama.

Vendéronlle o carro

i as leiras que tiña;

deixárono soio

coa roupa vestida.

—María, eu son mozo,

pedir non me é dado;

eu vou polo mundo

para ver de ganalo.

Galicia está probe,

i á Habana me vou…

¡adiós, adiós, prendas

do meu corazón!

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

19

Escolma Poética

Unha vez tiven un cravo

cravado no corazón,

i eu non me acordo xa se era aquel cravo

de ouro, de ferro ou de amor.

Soio sei que me fixo un mal tan fondo,

que tanto me atormentou,

que día e noite sen cesar choraba

cal chorou Madanela na pasión.

«Señor, que todo o podedes,

-pedinlle unha vez a Dios-

daime valor para arrincar dun golpe

cravo de tal condición».

E doumo Dios e arrinqueino,

mais... ¿quen pensara...? Despois

xa non sentín máis tormentos

nin soupen que era delor;

soupen só que non sei que me faltaba

en onde o cravo faltou,

e seica, seica tiven soidades

daquela pena... ¡Bon Dios!

Este barro mortal que envolve o esprito

¡quen o entenderá, Señor...!

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

20

Escolma Poética

Mais vé que o meu corazón

é unha rosa de cen follas,

i é cada folla unha pena

que vive apegada noutra.

Quitas unha, quitas dúas,

penas me quedan de sobra;

hoxe dez, mañán corenta,

desfolla que te desfolla...

¡O corazón me arrincaras

desque as arrincares todas!

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

21

Escolma Poética

Tecín soia a miña tea,

sembrei soia o meu nabal,

soia vou por leña ó monte,

soia a vexo arder no lar.

Nin na fonte nin no prado,

así morra coa carrax,

el non ha de virme a erguer,

el xa non me pousará.

¡Que tristeza! O vento soa,

canta o grilo ó seu compás…

Ferve o pote… mais, meu caldo,

soíña te hei de cear.

Cala, rula, os teus arrulos

ganas de morrer me dan;

cala, grilo, que si cantas,

sento negras soïdás.

O meu homiño perdeuse,

ninguén sabe en onde vai…

Anduriña que pasache

con el as ondas do mar;

anduriña, voa, voa,

ven e dime en onde está.

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

22

Escolma Poética

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

Miña casiña, meu lar

Miña casiña, meu lar,

¡cántas onciñas

de ouro me vals!

Vin de Santiago a Padrón

cun chover que era arroiar,

descalciña de pé e perna,

sen comer nin almorzar.

Polo camiño atopaba

ricas cousas que mercar,

i anque ganas tiña delas,

non tiña para as pagar.

Nos mesóns arrecendía

a cousas de bon gustar,

mais o que non ten diñeiro

sen elas ten que pasar.

Fun chegando á miña casa

toda rendida de andar,

non tiña nela frangulla

con que poidera cear.

A vista se me barría,

que era aquel moito aunar.

Fun á porta dun veciño

que tiña todo a fartar;

pedinlle unha pouca broa

e non ma quixo emprestar.

As bagullas me caían,

que me fora a avergonzar.

Volvinme á miña casiña

alumada do luar;

rexistrei cada burato

para ver de algo atopar;

atopei fariña munda,

un puñiño a todo dar.

Vino no fondo da artesa.

Púxenme a Dios alabar.

23

Escolma Poética

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

Quixen alcender o lume,

non tiña pau que queimar;

funllo pedir a unha vella,

tampouco mo quixo dar,

se non era un toxo verde

para me facer rabiar.

Volvín triste como a noite

a chorar que te chorar;

collín un feixe de palla,

do meu leito o fun pillar;

rexistrei polo cortello

mestres me puña a rezar

e vin uns garabulliños

e fieitos a Dios dar.

¡Meu San Antón milagroso,

xa tiven fogo no lar!

Arrimei o pote ó lume

con auga para quentar.

Mentras escaravellaba

na cinza, vin relumbrar

un ichavo da fertuna...

¡Miña Virxe do Pilar!

Correndiño, correndiño

o fun en sal a empregar,

máis contenta que unhas páscoas

volvín a porta pechar,

e na miña horta pequena

unhas coles fun catar.

Con un pouco de unto vello

que o ben soupen aforrar,

e coa fariñiña munda,

xa tiña para cear.

24

Escolma Poética

ROSALÍA DE CASTROFo

llas

Nova

s

Fixen un caldo de gloria

que me soubo que la mar;

fixen un bolo do pote

que era cousa de envidiar;

despóis que o tiven comido,

volvín de novo a rezar;

e despois que houben rezado,

puxen a roupa a secar,

que non tiña fío enxoito

de haber tanto me mollar.

Nantramentras me secaba,

púxenme logo a catar

para que me oíran

en todo o lugar:

Meu lar, meu fogar,

¡cántas onciñas

de ouro me vals!

25

ROSALÍA DE CASTRO

Casa - Museo Rosalía de CastroPadrón (A Coruña)