ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKALATSOTITZETAN: LINGUISTIKA

KOGNITIBOAREN EKARRIA LITERATURARENAZTERKETARAKO'

K. J. Garai

1. LINGUISTIKA KOGNITIBOA ETA LITERATURAREN IKERKETA

Berbaldi honen bertsio bat Londresen irakurri nuen 2000 urteko uztaile-an Institute of Basque Studiesek antolatu zuen symposiumean2 . Hango hartanentzuleria batez ere linguistez osatua zegoen eta behingo batean eutsi niongaiari, jendea adi eta egarriz ari baitzen hitzaldiari jara ematen, Ameriketatiknekarren teoriaren berriagatik eta teoría horrek bazterretan sortu dituen itxa-ropenengatik. Gainera, itxura batean ni iturri dokumentatua ornen nintzenMark Turnerren ikaslea nintzenez gero. Ordukoan nire hitzaldiaren eginbe-harra hauxe izan zen: atsotitzen esanguraren eraikuntzan parte hartzen dutenjarduera kognitibo zenbait deskribatzea.

Oraingo honetan berriz, usteak eman zidan entzuleriaren nolakotasunaketa hitzaldiari jarri diodan bigarren zatikiak behartzen nindutela, hasieranbehintzat, bestelakoak agertzera. Entzuleriari nagokiola, argi da literaturanadituek osatua dela, eta izenburuaren bigarren zatikiak "linguistika kogniti-boaren ekarria literaturaren azterketari" dio. Beraz begitandu zait lehengo etabehin azaldu behar dudala zein izan daitekeen linguistika kognitibotik litera-tura ikertzeko planteamendu orokorra.

' Eskerrak luzatu gura dizkiet Euskaltzaindiari eta IKER talde bikainari, gonbidatu naute-lako.2 First International Symposium of the Institute of Basque Studies, London -GuildhallUniversity. July 2000. URL: http://ibs.lgu.ac.uk/page 4.html

89

K J. GARAI

Mark Turnerrek 1991ean giza ikasketei edo Humanitateei buruzko ikus-kera aldatzeko proposamena egin zigun, edo behintzat hizkuntza eta literatu-rari dagozkion humanitateen adarra aldatzeko proposamena, literatura etahizkuntza giza ezagueran edo kognizioan oinarritzeko proposamena.Turnerrek dio literatur ikasketak zatikaturik eta mundutik isolaturik daudela,eta ondoriorik gabeak direla, jende ikasiaren "Disney World" pribatua esatealegez, eta liburu horretan aztertzen du zergatik jausi diren gaur egun dutenmaila periferiko edo bazterrekoetara. Denok dakigu gizarteak gaur egun lite-raturaz duen ikuskeraren arabera literaturak bakarrik balio duela boterearendiskurtsoari prestigioa emateko, eta horrela kritikarien lana idazleen kanoni-zazioarekin lotzen dela, horrek dakartzan kanonaren eta kanon alternatiboeneraikuntza guztiekin. Alabaina literatur kritikak gizakiaren munduarekikooinarria galdu duen arren, hau da, erudituen olgetatzat hartzen den arren, bereazter objektuak diren hizkuntza ekintzak eta literatur ekintzak benetan, bete-betean eta ondo sendo daude oinarriturik gizakiaren munduan, hain zuzengiza gogoaren jardunean oinarrituta dauden aldetik. Hala da ezen TurnerrekIngelesaren profesiorako, gure kasuan euskeraren profesiorako, oinarri baka-rra proposatu nahi duela: hizkuntza ekintzak aztertzea, hizkuntza ekintzekliteratur ekintzak bere baitan hartzen dituelarik; baina hizkuntza ekintzakdiren literatur ekintza horiek giza burmuinaren ekintzak dira, eta giza gor-putzean eta giza ingurunean mamituak dira, gainera giza ingurune hori gizaburmuinak ulergarri bihurtu behar du aurrera egiteko bada. Bestela esandagiza burmuina giza gorputzean egoteak ezaguera edo kognizioa baldintzatu-ko du, eta ezaguera giza ingurunean gertatu behar da.'

: Egia da Euskal Herrian hizkuntza ikerketak eta filologia nahastu ohi izan direla, eta egiada, halaber, literatur kritikariek oraintxe ari garela filologiatik geure eskukotasuna lortzen.Kautan erabil dezagun, dena den, filologiaren eginkizuna testuak ezartzea dela, eta horreta-rako ondo datozkiola hainbat diziplinako ezagutzak izatea, hala nola, dialektologia, erreto-rika (azken hau, gurean behintzat, ahaztuxea dagoen arren), hizkuntzaren historia eta, nolaez, literaturaren historia, besteak beste. Hemendik zabaldu dira filologoak leku guztietara,eta unibertsitateak ere hala sinetsi du, bestela galdetu zeuon buruoi adibidez non ikasten denpoeta izaten. Adibidez, Euskaltzaindiaren sailkapena Baionan ere oso esanguratsua izan zen:Gramatika alde batetik eta literatura bestetik. Argi dago terminorik espezifikoena zein den:gramatika. Are nahasgarriago suertatu zen hasieran Euskaltzainburuak erabili zuen "grama-tikariak eta literaturzaleak" bereizketa. Hurrengo egunean, armozutan, beste linguistikaunibertsitateko irakasle batek esan zidan gramatikariak literaturzaleak izan ohi direla, bainaliteraturzaleak ez ornen garela gramatika zaleak. Noski nire erantzuna izan beharko zuke-en, "beraz zuri ere gustatzen zaizu Judith Buttler teoriko feministak zelan darabilen

90

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOARE

Eguneroko hizkuntzaren literariotasuna

Baieztapen honetatik hasiko gara: giza gogoa linguistikoa eta literarioada, edo bestela esan, hizkuntza eta literatura giza gogoaren eguneroko ekoiz-penak dira. Iruntzetara ere jar genezake baieztapen hau eta esan gure munduhonen ulermena egia arrunten edo leku komunen sare kontzeptualean oina-rritzen dela (commonplace conceptual apparatusean), –garrantzia handikoa daleku komunak edo egia arruntak termino teknikotzat hartzea, hain zuzenerretorikarekin harremanetan jarri ahal izateko–. Beraz, literatura leku komu-nez edo egia arruntez egindako kontzeptu eta hizkuntz ahalmenen erakusga-rririk gorenena litzateke. Honetara, literatura leku komunen sare kontzeptua-laren hedapena baino ez da. Literatura hizkuntzan bizi da, eta hizkuntza egu-neroko bizitzan. Literaturaren ikerketak hizkuntzaren ikerketan bizi behardu, eta hizkuntzaren ikerketa eguneroko gogoaren ikerketaren baitan.

1.2.. Linguistika kognitiboaz zerbait

1.2.1. Oinarriko Metafora kontzeptualak eguneroko hizkuntzan

Linguistika kognitiboaren mugimendua laurogeigarren hamarkadan hasizen. Eta hasi zen metaforari so eginez, esanez metafora ez zela ez literarioasoilik ez arbitrarioa sortzez, ordea gure eguneroko hizkeran metaforak erabi-li ohi ditugula oharkabean. Baina oharkabean egote horrek ez dituela desme-taforizatzen; katakresiak ez dakarrela halabeharrez metaforaren desagerpena,metaforaz ez ohartzea baino. Hala da eze hizkuntzalariok heldu zirela erakus-tera zelan eguneroko hizkerak oinarriko metafora kontzeptualak dituen, zein-tzuen bitartez hedapen semantikoa eta polisemia gertatzen diren. Hau da tes-

Foucaulten ikuspegia literatura aztertzeko" edota "esango zenuke beraz herrialde anglofo-noetan ikasketa postkolonialek bete duten funtzio bera egin zuela gurean Ricoeurren her-meneutikaren ikuspegiak?, baina egoeraren arinak gibeleratu ninduen erantzun horietatik.Beraz, Euskalerriko filologiaren omnipresentzia horrek ez du ez berez filologiaren eginki-zuna hedatzen ez goian esan dudana atzera botatzen. Dotrina bat zein euskalki (literario)tandagoen idatzita aztertzeak ez du esan nahi ez hori bakarrik denik filologiak egin beharduena, ez eta dotrina hori bera ikuspegi literariotik aztertu ezin daitekeenik. Orain hasibehar ote gara Warren eta Welleken proposamena jasotzen, berrogei bat urte beranduago?Nire ustez auzia honetara argitzen da: zerk erabakitzen du diziplina, azter -objektuak alaazter-moduak? Adibide praktiko batekin jarrita, nork aztertu behar du euskal foruarenargumentatzeko modua edo Juan Jose Mogelen sermoiek erakusten duten kurrikulua? Bestegaldera bat: eraiki beharra ote dago euskal literaturaren historiarako narrazio kate kanoni-kagarririk? Eta eraikiko den kate horretan ez ote gaude nahasten literatura bera, giza fakul-tate unibertsala den aldetik, literatur ekoizpen gutxi batzuen transmisioaren historiarekin?

91

K. J. GANAI

tuinguru fisiko edo esperientziazko batetik arlo abstraktuetara eramanez gerta-tzen da metafora. Halaxe erakusten dute honako adierazpideok, esaterako: "ezdut bat ere argi ikusten kontu hori," edota "azalpen iluna eman zigun" edota"begi-bistakoa da", edota Bermeoko kantan bezala "egije da...neuk ikusi dote-lakon", edota "begiaz eta egiaz", eta abar. Adierazpen guzti horien azpian dago-ena JAKITEA IKUSTEA DA metafora dugu. Esan dudan legez, oinarriko metaforakontzeptualak eguneroko hizkuntzan erabili ohi ditugun kontzeptuen sareasustatzen duten metaforak dira. Oinarriko metafora kontzeptualen azterketaLakoff eta Johnsonen eskutik etorri zen (adibidez Lakoff 1993).

Azterketa egiterako metodologikoki bi arlo ed("domain") postula-tzen ziren: sorburua eta xedea. Garai hartako paradigma teorikoan metaforahonelaxe definitzen zen: sorburu batetik ateratako egitura eta topologiakjomuga edo xede batera proiektatzea. Proiekzio hori esparru diferenteen arte-an gertatu behar zen. Halan esan nezake "Bilboko burtsa mariagora edo itsas-gora dabil"; metafora horretan iturria edo sorburua itsasoa da eta xedea bur-tsa; itsasoak gora egiten du sei ordurik behin, eta burtsako akzioak garestituegiten dira honenbestero; garestitze hori garaiera bezala ulertzen dugu kanti-tatea altuera bezala ulertzen dugulako; gainera inplikazio batzuk ere badatozsorburutik xedera, hots, burtsak isurkitasuna edo egonkortasunik gutxi izatea,edo behintzat akzioen balio gora eta behera ibiliko dela beti, eta holakoak.Kontura gaitezen izgoren prediktibilitatea ez dcla BURTSA arlora proiekta-tuko; hau da, proiekzioa selektiboa da, xedeko irudi-eskema gorde behar baitaAldaezintasunaren Printzipioaren arabera (Lakoff 1993). Horrez gain, nirehizketakideak are gehiago gara lezake metafora, urrats bat aurrera eta eran-tzun "bai baina zure diru ttantta oraindik sikutan duzu" eta horrela esaten ditnik karuagotan erosi nituela ditudan akzio apurrak eta oraindik ez dudaladirua berreskuratzeko garaia, eta abar.

Sorburua XedeaItsasoa BurtsaUr ttanttak AkzioakMariagora Akzioen garestitzeaMariaren marra Burtsako indizea

' Nahi bada jar genezake adibide ez horren kreatiboa eta aztertu "sikutan nago" `diru bariknago' adierazteko. Iturria da itsasontzia eskegita dagoela (erreparazionak egiten edo pinta-tzen edo dena delakoagatik), eta beraz ez dago arrantzan eta ez dago irabazten. Hiztunakkidetzen du bere burua baporearekin, baina identifikazio horretan gainera metonimiazkojauzia ere badago, ze itsasontziak berez ez baitu ezer irabazten, tostartean dabiltzan arran-tzaleek baino.

92

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL AT.SOTTT7.E.TAN: LINGUTS77KA KOGN177ROARE \' ...

1.2.2. Gogo espazioen teoria

Metaforak aztertzeko Lakoffen eredu hura ondo zegoen, baina sorburu-ko egitura eta topologiak ando zetozenean bat xedeko topologiarekin, hots,cgituraren analogiazko proiekziora mugatzen zenean. Arazoa sorburuko arlo-ko egitura eta xedekoa desberdinak zirenean zetorren baina, eta are metaforasorberriak bere eskuko egitura eratzen zuenean. Aurreko ereduaren mugadeskriptiboak erakutsi zituzten adibideetako batzuk hauexek izan ziren:

1. "You are digging your own financial grave" (literalki "zeure finantza hilo-bia ari zara egiten")

Hemen inportantea zera da: zuk zure hilobia oso sakon egin arren horreksorburuan ez zaituela heriotzara hurbiltzen, metaforaren emaitzan jasotzendugunaren kontrara. Hau da, finantza munduan egiten dituzun errakuntzakproiektatuko dira hilobia aitzurtzearekin, eta horrek beste esangura bat hartu-ko du nahasketa espazioan.'

2. "this surgeon is a butcher" ("zirujau hori harakina da").

Kasu honetan, iturria harakina da eta xedea zirujaua, eta esan nahi duguzirujau hori oso baldarra dela eta "sarraskiak" egiten dituela. Baina berezharakina ez da bere lanean baldarra ez zamarra, fin-fina izan daiteke. Orduannondik datozkigu harakin bezala ezagututako zirujauaren baldartasunak etaabarrak? Berez sortzen den egitura batetik; eta non sortzen da egitura hori?Nahasketa espazioan. Espazio hauek erdiko espazio mentalak edo gogo espa-zioak deitu ziren Fauconnierren lanaren ildotik.

2. 1. 1,.1. Erdiko espazioak

Lehengo arlo (domain) terminoaren ordez orain gogo-espazioak dauzka-gu. Gogo espazioa lekuan lekuko ulermenerako eraikitako kontzeptu matazatxiki samarra da. Pentsatukeran eta berba egikeran eraikiz daroatzagu gogoespazioak; espaziook elkarri lotuta daude eta alda daitezke mintzaldia garatuahala (Fauconnier, 1994 [1985]). Adibidez, diodanean "1991ko Larrunerakoa"gogo-espazioa sortu dut, eta gogo espazio horretan Larrunera joan ginen lagu-nak daude, erabili genuen beribila, data, lekua eta beste. Horrez gain,

Euskaraz honen antzekoren bat erabiliko genuke "zeure egur (finantziero)en bila zabiltzagcro". Euskarazkoarekin oso zaila da zehaztea zein den iturria: gurutzerako egurrak alasutan erretzeko egurrak? Haritschelharrek, gero etorri zen solasean, antzeko esamolde batazaldu zuen frantseecz: "chercher le bâton pour se faire battre" eta litekeena da motibaziobera i zatea hizkuntza bietan. Hau da, "egurra" erdarazko "garrote" izatea kasu biotan.

93

Baturaketa edonahasketa espazioa(baldarra)

2. sarreraespazioa(zirujaua)

K J. GARAI

"Larrunerakoa" espazioak "ibilaldi" arlotik egitura partziala eskuratuko du,baina "ibilaldi" arloari lotutako ezagutzatik apur bat baino ez da gogo espa-ziora esplizituki jasoko, bestelako egitura gehigarria defektuz eta jardunbidepragmatikoen bitartez eskuratuko baita.

Lehengo sorburu-xede terminoen ordez orain sarrera espazioak ditugu.Espazio askoko ereduak sorburua eta xedearen ordez sarrera espazio bi edu-kitzeagaz, metafora eta analogia baino haragoko mekanismo kontzeptualakikertu ahal ditu, bestela esan, teoria honek besteak baino orokortasun mailahandiago lortu du.

Erdiko beste bi espazioak, esan dudan bezala hauexek dira: espazio oro-korra edo generikoa eta bateraketa espazioa. Espazio orokorrak edo generi-koak sarrera espazio biotan dagoen egituraren hezurdura dauka. Bateraketaedo integrazio espazioa, espazio aberatsa da eta beste sarrera espazioetatikintegratzen du aldi baterako egitura zehatza eta lokala. Espazio honek beste biespazioetatik proiektatu ez den egitura berria sortzen du sarri 5 . Beraz, nahas-keta espazioa edo bateraketa espazioa ("blending space") gogo-espazioa da,espazio horrek informazioa ekartzen du beste bi (behintzat) sarrera espaziomentaletatik, baina bere eskuko egitura kontzeptuala sortuko du.

Mark Turner and Gilles Fauconnier (1995) "Conceptual Integration and FormalExpression". URL: http://philosophy.uoregon.edu/metaphor/turner.htm Eskuratua:01/08/29.

94

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN.. LINGUISTIKA KOGNITIBOAREN ...

3. ATSOTITZEZ

Jakintsu asko dendatu izan da atsotitza definitzen, Wellerismoa zer denazaltzen, atsotitza eta errefraua bereizten, eta abar. Kasu gehienetan jarraituizan den irizpidea formala izan da, lexiko zaharra izan behar zuela, edota elip-si ugari gertatu behar zirela, edota erabiltzen ziren aditzak tankera honetako-ak edo hartakoak zirela, eta beste hainbeste.

3.1. Atsotitzen tasunak hizkuntzari dagozkio (hizkuntzaren atsotitz -tasuna)

Nik berriz Arorak emaniko atsotiztasuna irizpideari jarraituko diot; hauda, esaldi bat hiztunak atsotiztzat baldin badauka esaldi hori atsotitza izangoda, besterik gabe. Ohar gaitezen hiztunak ez duela esaldi hori berori gogora-tu behar, edota agian ez duela inoiz entzun, baina hala ere atsotiztzat daukala.Horrek hizkuntzaren memoriaz asko diosku.

Atsotitza literatur generoa den aldetik prototipoaren teoria aplikatu ahalizango diogu. Atsotitz batzuk beste batzuk baino atsotitzagotzat ditugu,generoa definitzeko ezaugarri batzuk beste bitzuk baino funtsezkoagotzatedo erdikoagotzat ditugun bezala. Ezaugarri horiek hizkuntza batetik besteraaldatuz doaz. Beraz, Arorari (1984) jarraiki, pentsa genezake hizkuntzarenatsotiztasuna bezalako kontzeptu batez, hizkuntza ikastean eskuratuko litza-tekeena. Atsotitz generoa definitzeko ezaugarriak hizkuntzarik hizkuntzaaldatuz baldin badoaz, berdin gertatuko da hizkuntzaren atsotiztasunarekin.Hizkuntza geureganatzearekin atsotitzaren ezagutza ere geureganatzen dugu.Beraz atsotitz bat entzundakoan atsotitz bezala ezagutuko dugu segun eta

Atsotitz espazioa(espazio kontrafaktualen,irrealis edo alegiazkoenantzera sortua)

Hiztunaren errealitatea

95

K. J. CARA!

zelan datorren bat atsotitzaz dugun ideia prototipokoarekin. Atsotitza ezagu-tukeran gogo-espazio bat zabalduko dugu, hiztunaren errealitatearen espazio-tik bereizita, deitu diezaiogun atsotitz espazioa.

Atsotitzez orokorrean, gogora ditzagun ondino beste gauza bi gehiago: 1)atsotitzek sarritan istorio edo ipuin txiki bat kontatzen digutela; istorio txikihonek lotura zuzena dauka Mark Turnerren (1996) Espazioko kontaera txi-kiekin eta gizakiak daukan proiektatzeko ahalmenarekin. 2) Gainera Atsotitzakdiskurtso deliberatiboari edo erabakiak hartzeko testuinguruari dagozkiota, etahortaz atsotitzak beti izango du balorazio motaren bat; Honecken iritziz balo-razio horrek aipu egiten dio ideal generiko cdo orokorren munduari: atsotitzbatzuk baietsiko dute mundu hori eta beste batzuk ezetsi.

3.2. Nik aztertutako atsotitzak

Hizkuntza corpus batekin azterketari abia eman modu bat, bilaketa for-mal bati ekitea izan daiteke, hau da, ezagutu eta erraz eskura daitekeen egitu-ra edo forma erregulartasun bati begiratzea. Nire corpusak 240 atsotitz zituen,eta atsotitzen aztertzera abiatu nintzenean, "eta" juntagailua zutenak hautatunituen, esperantza bainuen forma honek eramango nindukcela egituretarazeintzuk erregularrak izateaz gain, semantika-pragmatikazko interpretazioakegin ahal izateko aberats askoak izan litezkeen. Nire iritzi argalean aukera bihauexek daude: edo "eta" malgua nahikoa da askotariko pragmatika interpre-tazioak onartzen duten testuinguru anitzetan agcrtzeko (Sweetser 1990), edoesangura askotariko oholtzak eragiteko moduko oso gramatika egitura sofis-tikatuetan ageriko da (Kay, Fillmore, O'Connor 1988).

Nire 240 errefrauko corpusean "eta" 37 atsotitzetan ageri zen behintzatbehin. Gero corpus zabalago batera eraman nuen bilaketa (Garate 1998) eta12.000 atsotitzetatik 3000ak "eta" behintzat behin erabili zuten. Batez beste-koa antzekoa lotu zaigu: nire corpusean ehuneko 20tan, eta Garaterenean ehu-neko 25ean. Honek ez du esan gura koordinazioaren estrategia abstraktua"eta"ren erabilerara mugatzen denik, ez eta "eta"ren funtzio bakarra koordi-nazioa izango denik ere, koordinazioari buruz dukegun aurreiritzia delarikere. Baina hasiera ona ematen zuen.

Aurreko ikerketa batean ikusi nuen atsotitzen estrategia nagusietako bat"objektu" bi edo gehiago elkarren ondoan eta elkarrekin harreman espezifi-katu gabean jartzean zetzala. "Objektu" diodanean ez nabil bakarrik izenezgertaera, baieztapen eta abarrak ere hartzen ditut kautan. Honez, atsotitzetansarri ageri zaigun adierazpidea hauxe da, zehaztugabeko edo gutxi zehazturi-

96

liSA \'GUKAREN EKAIKUNT7A GUSKAL ATSOTITZI:7AN; LIN(ŕUISTIKA KOGNITlHOARILN.,.

ko bi erlazio mota bateratzea, espazio generikoa edo orokorra eraiki ahal iza-teko. Hain justu espazio orokor hori izango da garrantzitsua atsotitza elka-rrizketetan erabiltzerakoan, horixe baita bi atsotitz parekotzat jotzeko dara-bilgun esangura. Atsotitz diferente bi berdintzat joko dira curen espazio oro-korra antzekoa edo berdina denean.

Peter Seitelek 1969an esan zuen atsotitzen esangura interpretatzeko iden-titate printzipioa aplikatu behar dela, atsotitzaren elementu substantiboakegoera sozialarekin kidetuz, lehenago, eta gero testuinguruarekin. Hurbilketahau oso argigarria suerta daitekeen arren, neureari eusten diot, ez dira ele-mentu substantiboak baizik eta elementu horien arteko erlazio abstraktuakidetzen dena hiztunaren gogo-espazioarekin. Bestalde Gibbsek, Stromek etaSpivey-Knowltonek (1997) erakutsi dute esperimentu psikologikoen bidezoinarriko metafora kontzeptualek esangura eraikitzen eta murrizten lagun-tzen dutela. Nire iritziz ez da, edo ez nagusiki, oinarriko metafora kontzep-tuala, baizik eta azpian legokeen irudi-eskema esangura eraikitzen duena.

Objektu bi horiek eragiten duten lan kognitiboa edo gogo-jardueraobjektuon arteko antzekotasunak (analogia) edo berezitasunak (polaritatea)aurkitzera zuzentzen da. Atsotitzarekin egiten duguna zera da gogo-espaziobat zabalduko dugu aipatu diren objektuak maila abstraktuagoan sailka ditza-gun, eta gero hango erlazioak testuinguruko xedera ekarri edo kidetuko ditu-gu. Informazio nabarmen eta beharrezkoa espazio orokorrean dago; komuni-kazio testuingurura cgitura abstraktu horiexek aplikatuko dira. Elkarrenondoan jartzeaz gain, eta clkarrekiko harreman gutxi espezifikatuarekin ego-teaz gain, batzuetan baloraziozko baieztapenik ere ekartzen dute atsotitzok.Balorazio baieztapenaren xedea ulertzeko behar den abstrakzioa objektu bihorien arteko analogiaren bidez lortzen da. Era horretara definitutako kate-goria berri hori (balorazioarcn xedea beste era batera esanda) egonkortasungutxikoa da, hain zuzen hizketaldiko xede egoerak bakoitzean behar duenabstrakzio maila hautatuz egonkortasun gutxiko kategoria hori berreraiki ahalizateko.

Beraz, "eta"ren ustezko balio simetrikoa eta asimetrikoa bereizteari ekinnion, eta interpretazio simetrikoa ornen zutenak sailkatu nituen: multzo tan-kerakoak alde batetik eta azalpen tankerakoak bestetik.

"Multzo" tankerakoetan gogo espazioa eraikiko dugu bi (edo gehiago)elementu lotuz. Elementuok aurkakoak izan daitezke ala bateragarriak; aur-kakoak baldin badira hiztunaren errealitatean ezinezkoak direla emango digu-te aditzera, eta bateragarriak baldin badira mundu idealaren desiragarritasunaazpimarratuko dute.

97

K. J. GARAI

"Azalpen" tankerakoak bi atsotitz berdintsu edo pareko ekarriko dituz-te, bigarren zatikiak lehenaren interpretazioa murriztuko du, ia-ia lehengoa-ren autoritatea onartuko ez lukeen norbaiten erantzuna balitz legez.

Nire hipotesi orokorra zera da: atsotitzak aipatu dituen elementuen arte-ko erlazioa inferitu edo atera ditzagula eskatzen digu, eta bigarren urratsean,erlazio horiek egokitu diezazkiogula erabili diren mintzaldiko testuinguruari.

3.2.1. Multzo atsotitzak: Bi elementukoak

Multzo izenaren azpian sartu gura ditut "eta"ren erabilera simetriko zen-bait, hau da, koordinazioaren bitartez lotu diren elementuen ordenak garran-tzirik ez ei duenean.

A + B = ona / txarra

Lotzen diren elementuek ubera diferenteko atsotitza sortuko dute euronisuriaren araberakoa:

1) Elementuok aurkako eroria baldin badute,

a) Edo ideal orokorreko bi alde erakutsiko dute eta, honez, idealhorren ezinezkotasuna,

b) edo abstrakzio maila altuagoa eskatuko dute, eta orduan sortu beha-rreko kategoria oso urrun dago elementuek aipatzen duten erreali-tatetik: "euria eta eguzkia Martiko eguraldia"

2) Elementuok bateragarri errazak dira, nahiz eta heterogeneoak diren.Heterogeneitate horrek kategoria berria sortzera behartzen gaitu, ana-logiaren bitartez. Kasu hauetan lehen elementua da definitu beharre-koa, eta bigarrenak sorburua ematen du. Sortuko den espazio mentalanorabide bakarrekoa izango da.

Azter dezagun adibide bat bakoitzeko, litekeen testuinguru bat asmatu-rik. Pentsa ezazue oso nagusi zorrotza duzuela zuen lantokian, eta hark gal-detzen dizuela "egina?" eta zuek erantzun: Ondo eta asko, usoak hego. Denokulertu dugu atsotitza. Hiztuna lan asko eta ondo eginaren arteko zailtasunaedo areago ezinezkotasuna erakusten ari da. Eta zelan dakigu balorazio bihoriek ezinezkoak direla? Ba kontaerako agenteak edo egileak guk egin ezindugun ekintza bat egiten duelako, hegaz alegia. Hemen esangura inferitzekoIzadiaren Katea Nagusiaren Metafora eta eredu kulturala erabili behar dira(Lakoff & Turner 1989), eta gainera, defektuz atsotitzak gizakiaz dihardutelaerabili kautan. Atsotitzak ahalmenak izadiarekin lotzen ditu, hau da, itxuralotu atributu funtzionalekin (Gentner 1998).

98

Ondoetaasko

A

Lehen sarrera espazioa

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EU.SKAL A TSO TITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOAREN...

OndoetaAsko

Hego

Usoak

Edozein• ekintza

Egilea^ (defektuz giza

egilea)

Multzo saileko bigarren motako adibide bat ikusiko dugu orain. Atsotitzmota honek multzo bat eraikitzera eroango gaitu bi elementu heterogeneoakaipatzearekin; elementuok goragoko maila batean edo maila abstraktuagobatean sartu beharko ditugu.

Adibidez: "Aita zaharra eta betse etena ez da gerena." Hemen bi izen sin-tagma ditugu honetara eman genitzakeenak:

Gogo espazio orokorra edo generikoa azaldu ahal izateko bi objektuenarteko erlazioa atera behar dugu, bai eta euren atributuena ere, norabidebikoitzean: elkarrekiko erlazioa espazioen arteko kideketaren bitartez, eta

99

K. J. CARA'

objektu bakoitzak bere atributuarekin daukana, espazio bakoitzaren barruan.Esatea legez, zertan izan litezke antzeko zapata edo oskia eta aita bat? etazelan izan daiteke zapata bat desohorerako objektu? Galdera hauekin eurokinhasiak gara daborduko nolabait erantzuna ematen.

Hona hemen araua: definitzeko den elementua lehena da, ez bigarrena.Hots, atsotitz honen helburua aita zaharra definitzea da. Berez analogiazkoproiekzioa gertatzen da, zapataren esparrutik aitaren esparrua. Zapata-aitakideketak babesari, zaintzeari eta erabilgarritasunari egiten die aipu. Zaharraeta etena nolakotzaileek iraganera eramaten gaituzte, denboran zehar gertatuden aldaketa ikustera, hasiera bateko propietateen gutxiagotze 'gatera (ohargaitezen bagabiltzala irudikatzen propietate guztiak sasoian zeudenekoa).

Bestalde aitaren/zapataren gabeziak kultura hartan gerena edo desohoreaesan gurako zuen; aita kontzeptuak jatorria dakar berarekin gizarteko mailazehazteko modua zen aldetik, eta zapatak status ekonomikoa erakutsi izan duorain gutxira arte. Beraz, iraganak oraina erredimituko du entitate horienesentziaren bidez. Erabili izan den zerbait, zerbait izan den aldetik, ezaugarriesentzialak mantenduko ditu.

3.2.2. Atsotitz "azalduak" edota elkartuak

Hauxe da azalpenezko atsotitzei dagokienez proposatu gura dudan dia-grama orokorra:

Speechcommunicativesituation

100

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOAREN...

Talde honetan atsotitz konplexuak sartu ditut. "Azalpen" izena jarri dietsarri askotan "bigarren zatikia" lehen partearen azalpen edo hedapen gisadabilelako. Argi dago bigarren zati honek lehen zatiaren interpretazio murriz-tu bat ematen duela. Beraz, hein batean atsotitza elkarrizketako testuingururaegokitzapen prozesuaren arazoaren antzekoa da hemen daukaguna. Lehenzatiko elementuen arteko erlazioa bateratu behar da bigarren zatiko elemen-tuek elkarrekin duten erlazioarekin.

Adibidez: "Aho itxian ez doa sartu eulia, eta aldi guztietan ez da eder egia".Atsotitz honek bi zati ditu, lehenak kontaera txiki bat emango digu para-

bola edo alegia txiki bat, eta bigarrenak azalpen abstraktuago bat, lehen zatia-ren irakasgaia balitz bezala. Kontaera hauxe da: euli bat dabil eta aho itxi batdago.

Honek berehalakoan jartzen gaitu gerta litezkeen egoerez hausnar egite-ra: ahoa zabalik dago orain eta eulia barrura sar daiteke. "sar daiteke" horrekbi posibilitateak hartzen ditu bere baitan: eulia sartzen denekoa, eta sartzen ezdenekoa, euliaren arbitrariotasuna azpimarratuz. Arbitrariotasuna euliarenhigidurari edo traiektoriari lotzen zaio, beheragoko kasu batean ikusikodugunez (hain zuzen higidura ez delako arteza edo norabide bakarrekoa),baina arbitrariotasun hori ohikotasunezko "sartu doa" horrek ematen digu,hau da, salbuespena ez dago erabat baztertuta: nahiz eta ekintzarik ez egin,

101

Ahoazabalik

Eulia ahobarrura

t l

Egia

Ez Ederra

Ahoazabalik

t2

Eulia ez doaahora

Egia

Egia

^

K. J. GARAI

hala ere, ondorioak paira zenitzake. Normalean aho itxita edukitzea isilik ego-tearekin lotzen badugu, eulia barrura sartzea berba txar horren ondorioarekinlotuko dugu. Esan dezagun bada atsotitzaren zati honek ekintzarik ez egiteagomendatzen digula.

Azalpenezko zatikiak, hots, bigarren zatiak dio badela garai bat egia ede-rra ez denekoa: ederra edo egokia. Hemen bi espazio sortuko ditugu, bateanegia ederra edo egokia izango da, eta bestean ez.

Orain zati biak lotu behar ditugu. Kontuan har dezagun egia esan ahalizateko ahoa zabaldu behar dugula. Eulia aho barrura sartzeko ahoak zabalikegon behar du. Aho barrura eulia sartzea egoera ez desiragarria litzateke. Nireaurreko ikerketa batean (Garai 1999) saiatu nintzen euskal atsotitzetan ageridiren animaliak definitzen Katea Nagusiaren Metaforaren arabera, eta hor,aurkitu nuen erleak eta inurriak kenduta, intsektuak eta zomorroak gaixota-sun bezala ikusten direla, gaixotasuna edo gaitza besterik gabe, ahotik gorpu-tzaren barrura sartuko dena. Kontuan hartu, halaber, giza gorputza ontzibezala ikusten dela, zeinaren barruan arima edo hatsa edo bizia dagoen, etabarrura sartzeko atea ahoa dela. Beraz, eulia arimarantz edo bizirantz doangaitza litzateke. Edozein kasutan ekintza bat eta ondorio posible bat dauzka-gu lotuta lehen partean, eta bigarrenean gertaera baten beste ondorio bat. Lotubehar ditugu bigarren parteko gertaera hori lehen parteko ekintzarekin (etasuposatu aho zabaldu batek egia dioela, eta ez zaplaztekoa mereziko lukeen

102

ESANGURAREN ERA IKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOAREN...

txorakeria bat edota aharrausi bat adibidez), eta eder ez hartze hori euliarekin.Egitura abstraktua zera da, ekintzek inguruaren araberako ondorioak dituzte-la. Zeozer egin baino lehenago hobe duzu begiratzea zelako arriskuak dituzuninguruan, eta hala ere batzuetan, arriskuak arrisku egin behar duzuna eginbeharko duzu.

"Azalpenezkoak" deritzedan atsotitzen barruan sar litezke "eta" junta-gailua gabe ere egitura paraleloak ageri dituzten atsotitzak: "Harri ibilokiakgoroldiorik ez, erle uxatuak abagarik ez" tankerako atsotitzak, errefrauarenzati biak elkartzen dituen juntagailurik egon ez arren. Honeckek (1997) azter-tu du atsotitz honen ingelesezko bertsioan hiztunek ematen dioten interpreta-zioa: "A rolling stone gathers no moss". "Goroldio" izenaren interpretazioaabiapuntu hartuta, hiztunek bi eratara interpreta dezakete atsotitza, segun etazelan ebaluatzen duten hitz hori: edo komenigarria dela arinago ibiltzea, edohobe dela leku batean pausatzea. "A rolling stone" gogoan hartzen badugu,ikus dezakegu haren interpretazio negatiboa ideia honen atzean dagoen irudi-eskemari (eta haren ebaluazioari!) zor zaiola. Eta zein da irudi hori? Bada,maldan behera amilduz doan harriarena. Harriak bide jakin bati jarraitu ezean,bazter guztien kontra jotzen du, edo saltoka doa zoro-zoroan. Laburbilduz:kontrolik gabe. Elementu hori ez da ageri euskal atsotitzean, hor zera baitau-kagu: agente bihurtu den objektu bizigabe bat (berriz ere, kontrolatu bakoagentzia). Alabaina, euskal bertsioak badu errefraua sendotzen duen besteirudi bat: erle uxatua. "Uxatua" terminoa modu negatiboan dago hor balora-tuta. Guztiarekin ere interesgarria da ikustea erle uxatuak marrazten duenhigidura edo traiektoria bat datorrela harri ibilokiak irudikatzen duenarekin:ez batak ez besteak ez diote bide jakin bati jarraitzen.

"Azalpenezko" atsotitz biok erkatuz gero, hots, eulia-egia atsotitza etagoroldioa/erlea errefraua, biok daude osatuta itxuraz zein bere eskukoa direnbi atsotitzez osaturik. Hala ere, ezaugarri garrantzitsu bat dute desberdin, hauda, "eta" juntagailua. Euliaren adibideak bi aukera ematen ditu, kontrakoakdiren bi aholku. Goroldioaren atsotitzak, aldiz, mezu bera ematen du bi bider,adibide paralelo bat emanez lehenengo errefraua desanbiguatzeko. Hortaz,hipotesi gisa esan genezake "eta" juntagailuaren zeregin nagusietako bat hauxedela: diskurtsoaren ikuspuntua edo norabide deiktikoa aldatzeko bidea ematea.

103

K J. GARAI

BIBLIOGRAFIA

"Lourdes Otaegiren eskariari erantzun asmoz, luzatu eta komentatu egindut bibliografia hau, ustez horrela lagungarriagoa izango zela". Egileak.

1. Gramatika bateratuez

FILLMORE, C. J. 1997. "Foreword." In: Paul Kay. Words and theGrammar of Context. CSLI Publications, Stanford.

GOLDBERG, A. E. 1995. Constructions: A Construction GrammarApproach to Argument Structure. University of Chicago Press, Chicago.

KAY, P. 1987. 1997. "Three Properties of the Ideal Reader." In: Words andthe Grammar of Context. CSLI lecture notes. p. 203. Stanford.

2. Linguistika kognitiboaz

GENTNER, D. 1998. "Metaphor as Structure Mapping: The RelationalShift." Child Development 59. 47-59.

GRADY, J. E. (1997) 1999. "A Typology of motivation for conceptualmetaphor: Correlation vs. resemblance." In G. Steen & R. Gibbs (Eds.),Metaphor in Cognitive Linguistics: selected papers from the fifth InternationalCognitive Linguistics Conference, Amsterdam, July 1997. Philadelphia: JohnBenjamins 1999.

GRADY, J. E. 1997. Foundations of meaning: primary metaphors and pri-mary scenes. Dissertation: Thesis (Ph. D. in Linguistics)—University ofCalifornia, Berkeley.

LAKOFF, G. 1993. "Contemporary Theory of Metaphor." In: AndrewOrtony (ed.). Metaphor and Thought. 2nd ed. Cambridge: Cambridge UP.

ROHRER, T. Center for the Cognitive Science of Metaphor Online. URL:http://philosophy.uoregon.edu/metaphor/metaphor.htm. Eskuratua: 99/04/14.

SWEETSER, E. 1990. From Etymology to Pragmatics. Cambridge UP.Cambridge.

TURNER, M. 1988. "Categories and Analogies." In: David H. Helman(ed.). Analogical Reasoning: Perspectives of Artificial Intelligence, CognitiveScience, and Philosophy. Kluwer Academic Publishers. Dordrecht. 3-24.

TURNER, M. 1999. "Forging Connections." In: C. Nehaniv (ed.).Computation for Metaphors, Analogy, and Agents. LNCS 1562, 11-26.

104

meaning, andChicago and

ge. Cambridge

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOAREN ...

2.1. Gogo-Espazioen Bateraketa Teoriaz

BRUGMAN, C. 1996. "Mental Spaces, ConstructionalPragmatic ambiguity." In: Spaces, Worlds, and Grammar.London: University of Chicago Press, Chicago. 29-56.

FAUCONNIER, G. 1997. Mapping in Thought and LanguaUP. Cambridge.

FAUCONNIER, G. 1985. 1994. Mental Spaces. Cambridge UP. Cambridge.

TURNER, M. and FAUCONNIER, G. 1996. "Blending as a Central Process ofGrammar." URL: http://www.wam.umd.edu/-mturn/WWW/central-process/www/centralprocess.html. Eskuratua: 4/27/99. Expanded web versionof Gines Fauconnier and Mark Turner. "Blending as a Central Process ofGrammar." In: Adele E. Goldberg, ed. Conceptual Structure, Discourse, andLanguage. Stanford: Center for the Study of Language and Information(CSLD), distributed by Cambridge University Press. Cambridge. 113-129.

TURNER, M. and FAUCONNIER, G. 1995. "Conceptual Integration andFormal Expression." 1995. URL: http://www.uoregon.edu/-rohrer/tur-ner.htm Eskuratua: 2/16/99. Mark Johnson (ed.), Journal of Metaphor andSymbolic Activity. 10, 3.

TURNER, M. and FAUCONNIER, G. 1997. "A Mechanism of Creativity."1997. URL: http://www.wam.umd.edu/-mturn/WWW/mechanism.html.Eskuratua: 9/15/98. Poetics Today. 20.3: (1999) 397-418. URL:http://muse.jhu.edu/journals/poetics_today/v020/20.3turner.html.

TURNER, M. and FAUCONNIER, G. 1998. "Conceptual IntegrationNetworks" (Sareko aldaki ugaritua, 2001 eko Otsailaren 10ekoa) URL:http://www.inf orm.umd.edu/EdRes/Colleges/ARHU/Depts/English/engl-fac/MTurner/cin.web/cin.html. Eskuratua: 3/22/2001. Cognitive Science,22(2), 133-187.

TURNER, M. 2000. "L'imagination et le cerveau." Conference given at theCollége de France, 11, place Marcelin-Berthelot, Paris 5e, tuesday 6th, June,2000. URL: http://www.inform.umd.edu/EdRes/Colleges/ARHU/Depts/-English/englfac/MTurner/cdf/cdfl.html. Eskuratua: 6/7/2000.

TURNER, M. 1996. The Literary Mind. Oxford UP. New York.

3. Erretorikaz

ARISTOTLE. 1991. On Rhetoric: A Theory of Civic Discourse. Newlytranslated, with introduction, notes, and appendices by George A. Kennedy.Oxford University Press. New York.

105

K J. GARAI

BAKHTIN, M. Zatikiak hemendik: The Problem of Speech Genres. Itzul.Vern W. McGee. In: Twentieth-Century Rhetoric. 944-963.

BOETHIUS, 1978. Boethius's De Topicis Differentiis. Translated, with notesand essays on the text, by Eleonore Stump. Corenell University Press. Ithaca.[29]-155.

BURKE, K. 1989. On Symbols and Society. (The Heritage of Sociology)."Dramatistic Analysis" eta "Identification." Joseph R. Gusfield, ed.University of Chicago Press. Chicago - 135-176; 179-191.

CICERO, 1949. 1993. De Inventione. De Optimo Genere Oratorum.Topica. With an English Translation by H. M. Hubbell. Cambridge(Massachusetts): Harvard University Press (Series: The Loeb ClassicalLibrary 386). 375-459.

FAHNESTOCK, J. and SECOR, M. 1990. A rhetoric of argument. McGraw-Hill, 2. ed. New York.

FAHNESTOCK, J. 1999. Rhetorical figures in science. Oxford UniversityPress. New York.

JAMIESON, K. M. 1975. "Antecedent Genre as Rhetorical Constraint." In:Quarterly Journal of Speech. 61, 4: [406]-415.

LLOYD, G. E. R. c1966. 1971. Polarity and Analogy: Two types ofArgumentation in Early Greek Thought. Cambridge University Press,Cambridge.

LOCKE, J. 1997. An Essay Concerning Human Understanding. Edited byRoger Woolhouse. Penguin Books. Book III "Of Words."

PERELMAN, C. and OLBRECHTS -TYTECA, L. 1969. 1971. The NewRhetoric: A Treatise on Argumentation. Translated by John Wilkinson andPurcell Weaver. Notre Dame and London: University of Notre Dame.Originally Published as La Nouvelle Rhétorique: Traité de l'Argumentation.PUF. 1958.

RAMUS (P. de LA RAMÉE).1964. Dialectique (1955). Edition critique avecintroduction, notes et commentaires de Michel Dassonville. Librairie Droz.Genève. 61-113.

RICOEUR, P. 1975. La métaphore vive. Seuil (Série: L'Ordre philosophi-que), Paris.

TOULMIN, S. 1958. "The Layout of Arguments." In: Stephen Toulmin.The Uses of Argument. Cambridge University Press. Cambridge.

106

ESANGURAREN IiRAIKUN'I"LA I'U.SKAI. AT.S0 7YTZET.AN: LINCUI.S7YKA KOCNI77BOAREN...

WEAVER, R. M. 1953. 1985. "Edmund Burke and the Argument fromCircumstance." The Ethics of Rhetoric. Hermagoras Press. Davis (CA). Pp.56-84.

3.1. Gogo Erretorikaz edo Erretorika kognitiboaz

BARANOV, A. G. 1997. "Kogniotipichnost' zhanra (Generoaren kognioti-pikalitatea)." In: Stylistyka. 6. 331-343 Zatikiak hemendik: CambridgeScientific Abstracts. Database: Linguistics and Language Behavior Abstracts.

GARAI, K. J. 2001. "Trial and Endogamy in Marguerite of Navarre's LeMiroir de l'âme pécheresse / The Glass of the Sinful Soul." Rhetoric Society ofAmericarako irakurritako komunikazioa, 9. biurtekako konferentziarako,RSA "Professing Rhetoric." Washington, DC: 2000ko maiatzean. Bertsio uga-ritua: "Epaiketa eta Endogamia Nafarroako Margaritaren Le Miroir de l'âmepécheresse-n/ [Arima Bekatariaren Mirailan]." Lapurdum. 6. 119-193.

LAKOFF, G eta TURNER, M. 1989. More than Cool Reason: A Field Guideto Poetic Metaphor. Chicago UP. Chicago.

OAKLEY, T. V. 1998. "Conceptual blending, narrative discourse, and rhe-toric." Cognitive Linguistics. 9:4. 321-360.

OAKLEY, T. V. 1999. V. "The Human Rhetorical Potential." WrittenCommunication. 16: 1. 93-128.

OAKLEY, T. V. 1995. Presence: the conceptual basis of rhetorical effect.Thesis (Ph. D.)—University of Maryland at College Park. Maryland.

TURNER, M. 1998. "Figure." In: Cristina Cacciari, Ray Gibbs, Jr., AlbertKatz, eta Mark Turner. Figurative Language and Thought. New York: OxfordUniversity Press, series: Counterpoints: Cognition, Memory, and Language.URL: http://www.wam.umd.edu/-mturn/WWW/figure.WWW/fcframe.html.Eskuratua: 99/03/21

TURNER, M. 1987. Death is the Mother of Beauty: Mind, Metaphor,Criticism. University of Chicago Press. Chicago.

TURNER, M. 1991. Reading Minds: the Study of English in the Age ofCognitive Science. Princeton University Press. Princeton (New Jersey).

107

K J. GARAI

4. Atsotitzez

4.1. Iturriak

AZKUE, R.M. 1997. Euskalerriaren Yakintza: Literatura Popular del PaísVasco. V.2. Espasa-Calpe. Madrid.

CARBONELL, D. 1996. A Dictionary of Proverbs, sayings, sacas, adages.English and Spanish. Ediciones del Serbal. Barcelona.

FERGUSSON, R. 1983 The Penguin Dictionary of Proverbs. Penguin.London.

GARATE, G. 1998. Atsotitzak/Refranes/Proverbes/Proverbia. Bilbao:Fundación Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioa. URL:http://www.ametza.com/bbk/htdocs/hasiera.htm

LAKARRA, J. A. 1996. Refranes y Sentencias (1596): Ikerketa eta Edizioa.Euskaltzaindia. Bilbao.

PAGOLA, R. M. et al. (arg.) 1992. Bonaparte Ondareko Eskuizkribuak,Bizkaiera, 1 alea. Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua(DEIKER). Bilbao.

VAN EYS, W. J. 1898. Proverbes Basques-Espagnols. Refranes y Sentenciascomunes en Bascuence, declaradas en Romance. Réédités d'après l'édition de1596 conservé à la Bibliothèque de Darmstadt par W.J. van EYS. Genève et Bâle,Georg & C1. Libraires Éditeurs. Izenburu osoa: REFRANES YSENTENCIAS/ comunes en Bascuence, declaradas en Ro-/mance con numeros sobre cada pala-bra, para que se entiendan / las dos lenguas. Impresso con licencia en Pamplona/ por Pedro Porralis de Amberes, 1596.

4.2. Azterketa lanak eta lan teorikoak

4.2.1. Hurbilketa kognitiboak

GARAI, K. J. 2000. "A Cognitive Approach to Some Basque Proverbs ofthe 16th and 19th Centuries." Paper presented at Languaging 2000. Universityof North Texas, Denton. Also at the First International Symposium of theInstitute of Basque Studies (IBS). London-Guildhall University. URL:http://ibs.lgu.ac.uk/sympo/page4.html

GARAI, K. J. 1999. "On Proverbs: A Cognitive Approach to some BasqueProverbs of the l6th and 19th Centuries." Mark Turnerrek zuzendutakoFigures, Schemas and Constructions mintegirako idatzia.

108

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAL ATSOTITZETAN: LINGUISTIKA KOGNITIBOARE

RAYMOND W., JR., LISE K. STROM and MICHAEL J. SPIVEY-KNOWLTON. "Conceptual Metaphors in Mental Imagery for Proverbs."Journal of Mental Imagery 21: 3&4 (Fall/Winter 1997), 83-109.

HERNADI, P. and STEEN, F. 1999. "The Tropical Landscapes of Proverbia:A Crossdisciplinary Travelogue." In: Style 33.1 (Spring 1999): 1-20. URL:http://cogweb.net/ Eskuratua: 10/12/2001.

HONECK, R. 1997. A Proverb in Mind: The Cognitive Science ofProverbial Wit and Wisdom. Mahwah, New Jersey: LEA.

4.2.2. Hurbilketa klasikoak (paremiografia barne) eta semiotikakoak

ARORA, S. L. "The Perception of Proverbiality." In: Proverbium, 1(1984), pp. 1-38. Berrinprimatua, In: Wolfgang Mieder, ed., Wise Words:Essays on the Proverb. New York: Garland, 1994, 3-29 eta In: De Proverbio:An ElectronicJournal of International Proverb Studies. Vol. 1: 1(1995). URL:http://www.deproverbio.com/DPjournal/DP,1,1,95/ARORA.html etahttp://info.utas.edu.au/docs/flonta. Eskuratua: 12/1/99.

ARORA, S. L. 1995. "Weather Proverbs: Another Look." In: De prover-bio: An Electronic Journal of International Proverb Studies. 1,2. URL:http://info.utas.edu.au/docs/flonta/DP,1,2,95/WEATHER_PROVERBS.htm1. Eskuratua: Wed, 1 Dec 1999. Lehenago honetara argitaratua: "WeatherProverbs: Some `Folk' Views". In: Proverbium, 8 (1991), 1-17.

KALZAKORTA, J. "Euskal Atsotitz-Bildumak.". In: Euskera. XLI (2.aldia):611-640

KRIKMANN, A. "Some Additional Aspects of Semantic Indefiniteness ofProverbs." In: DeProverbio.com. 5, 2 (1999). URL: http://www.deprover-bio.com/Dpjournal/DP,5,2,99/KRIKMANN/INDEFINITENESS.html.Eskuratua: 12/21/99. Previously published in Proverbium 2 (1985): 58-85.

KUUSI, M. "Basic Images and Formulae." In De Proverbio: An ElectronicJournal of International Proverb Studies. 4, 1(1998). URL: http://www.depro-verbio.com/Dpjournal/DP,4,1,98/KUUSI/IMAGES.html Eskuratua: 3/7/995:52 PM. Reprinted from Mind and Form in Folklore. Selected Articles ofMatti Kuusi. Ed. by Henni Studia fennica. Folkloristica 3.Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. Helsinki 1994, 142-144.

SEITEL, P. "Proverbs: A Social Use of Metaphor." In: Wolfgang Mieder etaAlan Dundes, (arg.), The Wisdom of Many: Essays on the Proverb (New York:Garland, 1981), pp. 122-139. Reprinted from Genre, 2 (1969), 144.

109

K. J. GARAI

TÓTHNÉ, A. 1997. "Perception of proverbs and familiarity with them.Figurativeness as one of the most powerful markers of proverbiality." In:Irmengard Rauch and Gerald F. Carr (eds.). Semiotics around the World:Synthesis in Diversity. Proceedings of the Fifth Congress of the InternationalAssociation for Semiotic Studies, Berkeley 1994. Mouton de Gruyter, Berlin.[215]-218.

4.2.3. Literatur testuetan erabilera aztertzeko

ADÉÈKÓ, A. 1998. Proverbs, textuality, and nativism in African literatu-re. Gainesville, University Press of Florida, Florida.

DESKIS, S. E. 1996. Beowulf and the medieval proverb tradition. Tempe,Ariz. : Medieval & Renaissance Texts & Studies.

DONKER, M. 1992. Shakespeare's proverbial themes: a rhetorical contextfor the sententia as res. Greenwood Press, New York.

MCKENNA, K. J. 1998. Proverbs in Russian literature: from Catherine theGreat to Alexander Solzhenitsyn. Burlington, University of Vermont.Vermont.

PFEFFER, W. 1997. Proverbs in medieval Occitan literature. Gainesville:University Press of Florida.

SWETERLITSCH, R. 1999. "Reexamining the Proverb in the Child Bailad."Url: http://www.deproverbio.com/DPjournal/DP,5,2,99/SWETERLITS-CH/BALLAD.html. Eskuratua: Wed.

4.2.4. Hurbilketa Erretoriko-forenseak

GooDWIN, P. D. and WENZEL, J. W. "Proverbs and Practical Reasoning:A Study in Socio-Logic." Wolfgang Mieder and Alan Dundes (Eds.), TheWisdom of Many: Essays on the Proverb. New York: Garland Publishing(Garland folklore casebooks; v. 1). 1981: 140-160. Reprinted by permission ofthe Speech Communication Association from the Quarterly Journal ofSpeech, 65 (1979), 289-302.

JUARISTI, P. "Esaera Zaharren Azterketa Soziologiaren Ikuspegitik." InEuskera XLI (2.aldia): 799-820. Also for a sociological relationship betweenBasque customary law and proverbs gathered by Mokoroa.

YANKAH, K. 1986. "Proverb rhetoric and African judicial processes: theuntold story." In Journal of American Folklore bibl. 99, 280-303.

110

ESANGURAREN ERAIKUNTZA EUSKAI. ATSOTITZETAN: LI,4'GUISTIKA KOGNITIBOARE

Esamoldeez

CACCIARI, C. and TABOSSI, P. 1993. Idioms: processing, structure, andinterpretation. L. Erlbaum Associates. Hillsdale, N.J.

CULICOVER, P. W. and JACKENDOFF, R. 1997. "Semantic Subordination des-pite Syntactic Coordination." Linguistic Inquiry 28: 2, 195-217.

5.1. Esamoldeez gramatika bateratuetan

FILLMORE, C. J.; KAY, P. and O'CONNOR, M. C. 1988. "Regularity andIdiomaticity in Grammatical Constructions: The Case of Let Alone."Language. 64, 3, Sept, 501-538.

KAY, P. and FILLMORE, C. F. "Grammatical Constructions and LinguisticGeneralizations: the What's X doing Y? Construction." URL:http://www.icsi.berkeley.edu/--fillmore/WXDY2/wxdy.html. Eskuratua:2/1/99.

KAY, P. 1983. "Linguistic Competence and Folk Theories of Language:Two English Hedges." In: Paul Kay. Words and the Grammar of Context.CSLI lecture notes. 1997 Stanford.

111