Erroma, Hirigintza eta Obra Publikoak

Arrasate BHI

Lingua Latinae Departamentum

ramon osinaga

mailto:latinaepraeceptor@hotmail.com

INDEX

O. Sarrera I. Erromatar zibilizazioa, hiritar

zibilizazioa

II. Erromatar hiria III. Erromatar etxeak IV. Eraikuntza publikoak

O. Sarrera

“Civitas” eta “urbs” ez ziren sinonimoak.

“Civitas” familien eta tribuen elkarte erlijioso eta politikoa zen.

“Urbs” elkartearen bilera lekua, bizilekua eta batez ere elkartearen saindutegia.

...”in principio erat civitas”...

... Familiak , fratriak eta tribuak batzea eta gurtza bera izatea erabaki zutenean “urbs” eratzen zen denon gurtzaren saindutegia izateko, hau da, hiriaren fundazioa ekintza erlijiosoa zen.

F. De Coulanges “La cidad antigua”

I. Erromatar zibilizazioa, hiritar zibilizazioa

Erroma zabaltzen zen bitartean, gobernadoreek, magistratuek, legiona-rioek, kolonoek..., hau da, “sistemak” berak, Inperio osoan Erromako eredua birsortu nahi izan zuten.

Hau lortzeko planifikazio oso zehatza eta errepikatua leku guztietan sistematikoki garatzen zuten.

Hirigintza menperatutako herrialdeak “kontrolatzeko” eta “erromaratzeko”modurik onena bilakatu zen.

Erromatarrek, bertakoek ez zeuzkaten edonolako “prestigium” , erosota-sunak, zerbitzuak, “status”... zeuzkaten...

... eta horrela indigenak erakartzea oso erraza egin zitzaien.

Erromatar zibilizazioa “imperialista” izan zen: militarki menperatu eta kontrolatu zuen, politikoki administratu zuen eta ekonomikoki hustiratu zuen zazpi medeetan lurralde oso zabala.

Inperio guztien ezaugarriak: ereduak inposatzea eta menperatuak kulturalki bateratzea.

Ekonomiko potereak egundoko obra publikoak egiteko posibilitatea eman zien: galtzadak, zubiak, portuak....

Erromatarrek eraikuntzak egiteko etruriar ereduak jarraitu zituzten.

Greziatik estilo arkitektonikoak hartu zituzten.

Ekialdetik ganga, arkua, kupula eta egositako ladreilua.

Aportazio guztiak “erromaratu”zituzten eta inposatzeko indarra izan zuten.

Hispanian: Emerita Augusta, Italica, Tarraco, Ampuriae, Barcino, Leon, Astorga... erromatarren aztarnak ditugu.

Hispaniae Civitates

II. Erromatar hiria: Trazaketa naturala. Hiriaren trazaketa bi motakoa zen: TRAZAKETA NATURALA:

Hasierakoa. Etruriar aurrekoa. Leku altua erraz babestekoa. Txikiak eta harresidunak. Anarkikoa eta urbanizatugabea, “oppidum”.

Etxebizitzak borobilak eta oso sinpleak.

Erromako Palatinoa honelakoa zen.

Erroma hiria hasieran

II. Erromatar hiria: Trazaketa antolaturikoa.

TRAZAKETA ANTOLATURIKOA: Mediterraneoko ekialdean eta Etrurian garatua. Errektangularra eta kuadrikulatua.Kaleak perpendikularki gurutzatuak. “Insulae” egoten ziren kuadratuetan. Hiriaren erdigunea “forum” izaten zen. Iparraldeti hegoaldera “cardo maximus”; ekialdetik mendebaldera “decumanus maximus”. Lau atetan ematen zuten eta “viae”etan jarraitzen zutennon nekropoliakipintzen zituzten.

Barcino, egun Barcelona

II. Erromatar hiria: Eraikuntzak eta monumentu publikoak

Planifikaturiko hiri guztietan eraikuntza publikoak topa ditzakegu. Erromatarrek inperio osoan elementu hauek egin zituzten eta ea-ea hiri guztietan daude:

Foroetan zeuden eraikuntzak

TEMPLUM BASILICA CURIA TRINUNAE FORUM TRIUNPHI ARCUS OBELISKOAK / ZUTABEAK

Tenpluak

Gurtza ofiziala ospatzen zen tokia. Greziarren imitazioa ziren. Errektangularrak gehienak baina

borobilak ere ba zeuden: Panteon, Vesta....

Templuak

Basilikak

Gune handiak estaliak eta arkupedunak. Hiru barneluzegokoak izaten ziren. Negozioak eta epaiketak egiten ziren edo

paseatzeko erabiltzen zituzte. Kristau templuen eredu izan ziren.

Basilicae

Curia

Hiriko ordezkoak biltzen ziren tokia, egun udaletxea izango zen.

Erroman Senatua biltzen zen, Probintzietan Consilium delakoan biltzen zen.

Curia

Tribunak Mandatariek eta politakiek diskurtsoak

botatzen zituzten tokiak, egun irratiak, telebistak, egunkariak..

Azokak (Foum)

Mota guztietako elkartrukatzeak egiten zituzten.

Eskuarki gremio bakoitzak bere azoka izanten zuen.

Egun “merkadilua” izango zen.

Garaipen Arkuak (Triumphi arcus)

Harrizko egundoko arkuak. Garaipenak ospatzeko eraikitzen

zituzten. Zulo bat edo hiru izaten zituzten. Oso adornatuak egoten ziren eta

generalei edota enperadoreei dedikaturik egoten ziren.

Arcus

Obeliskoak / Zutabeak

Gerra ekintzak gogoratzeko. Zutabeak oso dekoraturik egoten ziren

oso famatua Trajanorena Daziako gerretea kontztzen digu.

Obeliskoak Egiptotik ekarritakoakizaten ziren, normalean.

Columnae

II. Erromatar hiria: Aisialdirako guneak Erroman dana ez zen gerra, Senatua,

politika... ... mandatariek herria pozik izateko

herria “erosi” behar zuten eta egundoko eraikuntzak egin zituzten

THERMAE ANPHITHEATRUM THEATRUM CIRCUS

Thermae Bainu publiko edo pribatuak ziren. Ur beroa, epela, hotza egoten zen

bainuak txandatzeko. APODYTERIUM: Aldagela FRIGIDARIUM: Ur hotzadun piszina. TEPIDARIUM: Gela epela. CALDARIUM: Ur beroaren piszina LACONICUM: Lurruneko gela.

Theatrum Hitzak berak esaten digu: antzerkia

egiteko tokia. Antzerkia, nahiz eta greziarraren

initazioa izan, oso arrakastatsua izan zen.

Erdi borobilak izaten ziren. CAVEA: Eserlekuak ORCHESTRA: Dantzariak eta

musikarientzako tokia. SCAENA: Ekintza ematen zen tokia.

THEATRUM

GRAECUM ROMANUM

Amphitheatrum

Bi antzerki bat eginda. Eliptikoak. Gladiadoreen borrokak, naumachiae,

venationes... egiten ziren. Azpitik egundoko azpiegituta izaten

zuten. ARENA: Borrokatzeko tokiak Famatuena Coliseo

Coliseo “ Anphitheatrum”

Circus

Cuadigae eta bigae-ko karrerak egiten ziren. Gidariak aurigae ziren.

Errektangularrak eta borobil erdi batean bukaturik.

Greziako stadio eta hipodromoan oinarritua

SPINA: Muru luzea zeini buletak ematen zizkioten.

Merida, Italica, Tarragona, Segroviga

Circus Maximus

III. Erromatar etxeak

Honako etxe mota desberdin daitezke Erroman, landan... :

DOMUS, VILLA RUSTICA, VILLA URBANA

... eta hirian: DOMUS, LUXUS DOMUS, INSULAE

Domus Unifamiliarra izaten zen. Lehiorik gabe, planta batekoa. “atrium” erdiestaliaren inguruan

“cubiculum” eta beste gelak egoten ziren.

Atrium-aren erdian “impluvium”. Sarrera bakarra “vestivulum” zen. Dekorazioa oso aberatsa izaten zen. Ormak pezuzkoak eta sorua lurrezkoa.

Domus

Villa rustica

Nekazal ustiakuntzrako etxealdea.. Handia eta oso konplexua. Materialak solidoagoak izaten ziren. Nagisiaren edo administratzailearen

etxebizitak, esklabuen etxebizitek, biltegi ezberdinek... Osatzen zuten.

Villa urbana

Aberatsen hiriko etxea izaten zen. Hiriko erosotasunak eta kuxujak

zeuzkaten. Oso leku aukeratutakoetan egoten ziren. Jardinak, piszinak... Izaten zituzten. Udako eta neguko gelak izaten zituzten.

Villae urbanae

Domus “tradizionala / betikoa”

Vila rustikaren egitura zeukan. Erosotasun gehiagorekin. Bi soru izaten zituzten. Aurrean alokatzen ziren “tabernae”

izaten zituzten.

Luxus domus “Luxuzko Domus”

Diruak, Greziako eraginak eta lanbide berriek honako etxeak bultzatu zituzten.

Oso luxuzkoa izaten zen. Greziar eta Erromatar etxeen tartean

zegoen. Aurrean “tabernae” zeuzkan eta

barruan “tablinium” egungo ofizina izango zen.

Atzeko partean “peristylum” zeukaten.

Insulae

Alokatzeo pisutako etxeak. Oso pobreak eta erosotasun

gutxikoak. Urik eta zerbitzurik ez zeukaten. Bost edo sei pisukoak bazeuden. Material oso txarrekoak izaten ziren. Erreketak sarri egoten ziren.

IV. Eraikuntza publikoak

Erromatarrak arkitektoak baino gehiago ingenieroak izan ziren.

Egin zituzten obra publikoak oso sendoak, eraginkorrak eta politak izan ziren.

Bideak, zubiak, akueduktoak, estoldak... oso garrantzitsuak izan ziren.

Vitruvio izan zen teoriko handiena

VIAE PONTES AQUAEDUCTA CLOACAE MURI

Viae

Bideen sarea oso garrantzitsua izan zen, estrategiko, ekonomiko eta politiko arrazoiak kontutan izan behar dugu.

Bide guztietatik garrantzitsuena “via” izan zen.

5 / 6 metrotakoak, oso ondo egindakoak. Egitura sendotakoak.

Distantziak markatzeko “milliarium” egoten ziren (1.500 metroka).

Viae in Hispania

Viae inter Vascones et...

Pontes

Oso teknikoak eta politak. Errekak, haizpitarteak eta zingiratsu

parteak sahiesteko egiten zituzten. Ohinarria arku handi eta sendo bat zen. Gainean 5 / 6 metrotako bidea eta

espaloiak izaten zituzten.

Aquaeducta

Hitzak adierazten duen bezala “ura eramateko” egiten zituzten.

Ura hiriko depositoetara eramaten zuten ibai eta iturburuetatik.

Harrizkoak edo “opus mixtum”-koak. HarrizkoaOhinarria arkuak izaten ziren. Imperioa akueduktoez josita zegoen.

Romae Aqueducta

Castellum aquae

Cloacae

Erromatarrek ur asko erabiltzen zuten, etxeetan, beno batzuetan, termetan, iturrietan..., gainera euria; estolda asko egin zituzten, egun batzuk erabiliak oraindik.

Lehendabizikoa Erromako “Cloaca Maxima”.

Cloacarum Iter

Muri Erromatar hirietako gehienak “Pax

Romana” garaian eratu ziren, harresirik beharrik ez zeukaten.

Erroman bertan bi harresi egin zituzten hiria fundatu zutenean.

Inperioren bukaeran hasi ziren harresiak egiten kanpoko inbasioak zirela medio.

Hispanian Lugo eta Tarragona. Britannian oso garrantzitusa “Hadriani

Muri” Eskoziatik babesteko.

Corduba

Bilbo Zaragoza Coria

Ariketak

1. Marraztu, komentatu eta posible den neurrian egin maketa bat:

Domus tradizionala, Villa rustica Tenplua, antzerkia, aniteatroa, zirko

2. Hurrengo elementuak lokalizatu: Erromako planoan aintzineko

monumentuak eta eraikuntza publikoak Hispaniako mapan batetan: Erromatar

aztarna garrantzitsuenak

3. Italia, Hispania eta Euskadiko erromatar galtzaden mapa.

4. Gonbaratu. Italiar eta Greziar tenpluak, etxeak eta

teatroak Edrromatar templuak, etxeak eta

teatroak egungoekin Erromatar hiri berriak eta egungo

hirietako zabaltzeak

Bibliografia

Carlos Garcia Gual eta Alii “ Latín 1. Bachillerato y Ciencias Sociales”. Santillana. Bachillerato.

http://www.google.es/