Errausketa eta kantzerra

Environment International 51 (2013) 31–44

Edukien zerrendak eskuragarri hemen : SciVerse ScienceDirect

Environment International

Aldizkariaren webgunea: www.elsevier.com/locate/envint

Minbiziagatiko heriotza tasa erraustegien eta hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko instalazioen inguruan dauden herrietan

Javier García-Pérez a, b, , Pablo Fernández-Navarro a,b, Adela Castelló a, María Felicitas López-Cima a,b, Rebeca Ramis a, b, Elena Boldo a, b, Gonzalo López-Abente a,b

a Minbizi eta Ingurumen Epidemiologia Unitatea, Epidemiologia Zentro Nazionala, Carlos III.a Osasun Institutua, Monforte de Lemos hiribidea, 5, 28029 Madril, Espainia

b CIBER Epidemiologia eta Osasun Publikoa (CIBERESP), Espainia

artikuluari buruzko informazioa

Artikuluaren historia:Jasoa: 2012ko uztailaren 23anOnartua: 2012ko urriaren 18an Online eskuragarri: xxxx

Gako hitzak:Minbiziagatiko heriotza tasaHondakinen tratamenduaErraustegiakDesegiteko ibilgailuakINLABYM eredua

laburpena

Abiapuntua: Hondakinak tratatzeko instalazioek emisio toxikoak isurtzen dituzte ingurumenera, inguruko herriei erasaten dietenak.

Helburuak: Ikertzea Espainian erraustegien eta hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko instalazioen inguruan dauden herrietan minbiziagatiko heriotza tasa gehiegizkoa den, industri jarduerako kategorien arabera.Metodoak: Ikerketa ekologiko bat diseinatu zen, 1997-2006 aldian 33 minbizi motagatiko udalen heriotza tasa aztertzeko. Biztanleen kutsadurarekiko esposizioa kalkulatu zen haiek bizi ziren herritik kutsadura iturrira zegoen distantzia aintzat hartuta. Besag–York–Mollié (BYM) erregresio ereduak eta bayestar inferentziarako Laplaceren hurbilketa habiaratu integratuak (INLA, ingelesezko sigletan) erabiliz, Poissonen erregresio eredu mistoekin batera, instalazioen inguruko 5 kilometroko zona batean minbiziaz hiltzeko arriskua neurtu genuen, industri jarduerako kategoriaren efektua aztertu genuen eta instalazio bakoitzaren 50 kilometroko eremuan banakako analisiak egin genituen.Emaitzak: Minbiziagatiko gehiegizko heriotza tasa (BYM eredua: arrisku erlatiboa, %95eko sinesgarritasun maila) detektatu

zen instalazio horien ingurumarietan oro har (1.06, 1.04–1.09) eta, batez ere, erraustegien inguruan (1.09, 1.01–1.18),

bereziki txatarra/desegiteko ibilgailuak tratatzeko instalazioetan (1.04, 1.00– 1.09). Bereziki nabarmentzekoak dira instalazio

horien guztien inguruan bildutako emaitzak tumore hauei dagokienez: pleurakoak (1.71, 1.34–2.14), urdailekoak (1.18, 1.10–1.27), gibelekoak (1.18, 1.06–1.30), giltzurrunekoak (1.14, 1.04–1.23), obarioetakoak (1.14, 1.05–1.23), biriketakoak (1.10,

1.05–1.15), leuzemia (1.10, 1.03–1.17), kolon-ondestekoak (1.08, 1.03–1.13) eta maskurikoak (1.08, 1.01–1.16).

Ondorioak: Gure emaitzek hipotesia berresten dute, alegia, erraustegien eta hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko instalazioen inguruan dauden herrietan handiagoa dela, eta estatistikoki esanguratsua, minbiziaz hiltzeko arriskua.

© 2012 Elsevier Ltd. Eskubide guztiak erreserbatuta.

1. Sarrera

Giza jardueraren ondoriozko hondakinen sorrera kezka iturri da mundu osoan zehar. Hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko udal

Laburdurak: IARC, Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentzia (Agency for Research on Cancer); DIak, Desegiteko Ibilgailuak; IPPC, Kutsaduraren Prebentzio eta Kontrol Integratua (Integrated Pollution Prevention and Control); E-PRTR, Emisio eta Transferentzia Kutsagarrien Erregistroa (European Pollutant Release and Transfer Register); INE, Estatistikako Institutu Nazionala (Instituto Nacional de Estadística); PCBak, poliklorobifeniloak (polychlorinated biphenyls); AE, Arrisku Erlatiboak; %95eko SM/%95eko KM, sinesgarritasun/konfiantza mailak; BYM, Besag, York eta Mollié; INLA, Laplaceren hurbilketa habiaratu integratuak (Integrated nested Laplace approximations); HAPak, hidrokarburo aromatiko poliziklikoak; EHL, Ez-Hodgkin linfoma.

Korrespondentziarako egilea, helbide honetan: Área de Epidemiología Ambiental y Cáncer, Centro Nacional de Epidemiología, Instituto de Salud Carlos III, Avda. Monforte de Lemos, 5, 28029 Madrid, Spain. Tel.: +34 918222643; fax: +34 913877815.

Helbide elektronikoak: [email protected] (J. García-Pérez), [email protected] (P. Fernández-Navarro), [email protected] (A. Castelló),

[email protected] (M.F. López-Cima), [email protected] (R. Ramis), [email protected] (E. Boldo), [email protected] (G. López-Abente).

0160-4120/$ – see front matter © 2012 Elsevier Ltd. All rights reserved. http://dx.doi.org/10.1016/j.envint.2012.10.003

erraustegi eta instalazioak lagungarriak dira arazo horri aurre egiteko, baina ezinbestean emisio eta efluente toxikoak sortzen eta isurtzen dituzte ingurunera, hala nola dioxinak –Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak (IARC, ingelesezko sigletan) egiaztatutako kartzinogenoak (IARC, 1997)–, eta horiek inguruko herriei erasaten diete.

Zenbait ikerketak lotu egin dute erraustegiko emisioekiko esposizioa ugaltze arazoekin (Dummer et al., 2003), arnaste arazoekin (Miyake et al., 2005) eta minbiziarekin (Comba et al., 2003; Knox, 2000; Viel et al., 2008). Hondakin arriskutsuen tratamenduak (eliminatzea, ezabatzea edo berreskuratzea) jarduera hauek barne hartzen ditu, besteak beste: txatarra eta desegiteko ibilgailuak (DIak) birziklatzea, erabilitako olioa birfintzea eta hondakinen tratamendu fisiko/kimikoa; horri dagokionez, apenas dago

instalazioek inguruko herrietako bizilagunen osasunean duten eraginari buruzko ikerketa epidemiologikorik, jakina den arren kartzinogenoak isurtzen dituztela, esaterako dioxinak, artsenikoa, bentzenoa, kadmioa eta kromoa (Environmental Protection Agency, 2002; Landrigan et al., 1989). Hortaz, egokia dirudi gutxi aztertu diren gune kutsatzaile horietatik gertu bizitzeak minbiziaren maiztasunean eraginik duen ikertzea.

32 J. García-Pérez et al. / Environment International 51 (2013) 31–44

Espainiako kutsadura iturrien kasuan, 2002an emandako Europako Batzordearen zuzentarauek industri kutsaduraren ondorioak ikertzeko baliabide berri bat eskaini zuten: Kutsaduraren Prebentzio eta Kontrol Integratua (IPPC, ingelesezko sigletan), 96/61/EE Zuzentarauak (berriki 2008/1/EE Zuzentarauan kodetua) eta aipatu zuzentaraua Espainiako lege sisteman integratzen duen 16/2002 Legeak gobernatzen dutena. Horren arabera, arauaren mende dauden industriek Ingurumen Baimen Integratua eskuratu behar dute. Arau horren babesean, 2007an indarrean jarri zen Emisio eta Transferentzia Kutsagarrien Erregistroa (E-PRTR), zeinak airera, uretara edo lurrera isuritako emisio kutsatzaile guztiak aitortzera derrigortzen duena, betiere ezarritako mugak gainditzen badituzte. Erregistro horrek, era berean, instalazioen helbideari eta haien industri jarduerari buruzko informazio xehea biltzen du. Horrenbestez, IPPC eta E-PRTR erregistroek Europan ingurumenean eragina duten industrien kokaguneen inbentario bat osatzen dute. Horregatik, industri kutsaduraren segimendua egiteko baliabide baliotsua da eta, hedaduraz, aukera ematen du aipatu instalazioetatik gertu bizitzearen eta minbizia moduko osasunaren kalterako eraginen arteko lotura ikertzeko (Garcia-Perez et al., 2012; Lopez-Abente et al., 2012; Lopez-Cima et al., 2011).

Testuinguru horretan, ikerketa honen helburuak ziren: (1) IPPC Zuzentarauak eta E-PRTR Erregelamenduak gobernatutako erraustegien eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioen inguruan bizi diren Espainiako herritarren artean 33 tumore motaren ondoriozko heriotza tasa gehiegizkoa den neurtzea; (2) arrisku hori industri jarduerako kategorien arabera aztertzea, eta, era berean, instalazio bakoitza banan-banan aztertzea; eta (3) populazioaren analisia egitea, bai osoki bai sexuaren arabera multzokatuta, hainbat hurbilketa estatistiko erabiliz.

2. Materialak eta metodoak

Ikerketa ekologiko bat diseinatu genuen, Espainiako 8098 herritan minbiziagatiko udal mailako heriotza tasaren eta erraustegietatik eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik gertu bizitzearen arteko lotura neurtzeko, 1997-2006 aldian. Analisi desberdinak egin ziren populazio osorako eta populazioa sexuaren arabera bereizita.

2.1. Heriotza tasari buruzko datuak

Udal mailako heriotza tasari buruzko datu hautemanak Estatistikako Institutu Nazionalaren (INE, gaztelaniazko sigletan) erregistroetatik jaso ziren, zegokion ikerketa aldirako; zehazki, tumore gaiztoen 33 motak eragindako heriotzei buruzko informazioa bildu zen (ikus Datu osagarriak, 1. taula, aztertutako tumoreen zerrenda eta horien kodeak erakusten dituena, Gaixotasunen Nazioarteko Sailkapenaren 9. eta 10. Berrikuspenen arabera). Esperotako kasuak kalkulatu ziren Espainiarako tasa espezifikoak hartuz, eta aldagai hauek kontuan izanez: adin taldea (18 talde: 0–4, …, 80-84 urte, eta 85 urte eta gehiago), sexua eta bost urteko aldia (1997-2001, 2002-2006); horiek herri bakoitzeko biztanleez biderkatu ziren, adin taldeka, aurreko estratu berak erabiliz. Bosturteko bakoitzerako pertsonak eta urteak kalkulatu ziren populazioak 5ez biderkatuz (populazioaren estimatzaile gisa, 1999ko eta 2004ko datuak hartu ziren, ikerketa aldiaren erdigunean). Horrez gain, leuzemia eta garuneko minbizia espezifikoki aztertu genituen 15 eta 25 urtez azpiko pertsonetan, gure datuetan horiek baitziren tumore ohikoenak nerabe eta heldu gazteetan.

2.2. Industri kutsadurarekiko esposizioari buruzko datuak

Populazioaren industri kutsadurarekiko esposizioa kalkulatu zen herriko zentroidetik industrigunerako distantzia hartuz. Espainiako Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak 2007an industriei buruz emandako datu basea erabili genuen (IPPCren mendeko industriak eta IPPCren mendeko ez diren baina E-PRTRn sartuta dauden industri jarduerak). Ikerketak aztergai zituen tumoreen indukzio aldiak aintzat hartuta –normalean, 10 urte tumore solidoetan eta 1 urte leuzemietan (United Nations Scientific Committee on the

Effects of Atomic Radiation, 2006)–, industriei buruzko bi datu base erabili ziren:

a) Leuzemien ikerketarako, 129 instalazio hautatu genituen, 5.1 kategoriakoak (hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko instalazioak, eguneko 10 t baino gehiagoko ahalmena dutenak) eta 5.2 kategoriakoak (udal hondakinak errausteko instalazioak, eguneko 3 t baino gehiagoko ahalmena dutenak); instalazioak 2002. urtea baino lehen (ikerketa aldiaren erdiko urtea baino urtebete lehenago) abian jarri ziren, eta “2002 aurreko instalazioak” deitu zitzaien.

b) Gainerako tumoreetarako, IPPCko 5.1 eta 5.2 kategoriako 67 instalazio hautatu genituen; 1993. urtea baino lehen (ikerketa aldiaren erdiko urtea baino 10 urte lehenago) abian jarri ziren, eta “1993 aurreko instalazioak” deitu zitzaien.

Industri jarduerak hasi ziren datak (urteak) industriek berek eman zituzten.Instalazio bakoitza industri jardueren 9 kategorietako batean sailkatua izan

zen, hondakin motaren eta horri ezarritako tratamenduaren arabera:

1. “Errausketa”: hiri (udal) hondakin solidoen eta hondakin berezien errausketa (2002 aurreko 9 instalazio eta 1993 aurreko 5).

2. “Txatarra+DIak”: DIen desegite/deskontaminazioa, eta txatarraren (burdinazkoa zein ez-burdinazkoa) eta aparatu elektriko/elektronikoen birziklapena (2002 aurreko 32 instalazio eta 1993 aurreko 23).

3. “Olioa+olio hondakinak”: erabilitako olioaren eta itsasoa kutsatzen duten olio hondakinen (MARPOL, ingelesezko sigletan) tratamendua eta poliklorobifeniloek (PCB) kutsatutako aparatuen deskontaminazioa (2002 aurreko 24 instalazio eta 1993 aurreko 8).

4. “Bilgarriak”: metalezko eta plastikozko bilgarri industrialen birziklapena (2002 aurreko 9 instalazio eta 1993 aurreko 5).

5. “Disolbatzaileak”: erabilitako disolbatzaileen berreskurapena (2002 aurreko 7 instalazio eta 1993 aurreko 5).

6. “Bainu agortuak”: desugerketako azido eta bainu basiko agortuak zein metalaren desugerketan erabilitako azidoa berregituratzea (2002 aurreko 7 instalazio eta 1993 aurreko 5).

7. “Tratamendu fisiko/kimikoa”: goiko ataletan sartu gabeko hondakinen

tratamendu fisiko/kimikoa (2002 aurreko 8 instalazio eta 1993 aurreko 4).

8. “Hondakin industrialak”: goiko ataletan sartu gabeko hondakin industrialen tratamendua, esaterako burdina eta altzairuaren industriako hondakinen berreskurapena (2002 aurreko 15 instalazio eta 1993 aurreko 7).

9. “Beste inon sailkatu gabeko hondakinak”: goiko ataletako ezeinetan sartu gabeko hondakinen tratamendua, hala nola medikuntzako hondakinak, berun eta azido metagailuak, hondakin fotokimikoak eta ehungintzako hondakinak (2002 aurreko 18 instalazio eta 1993 aurreko 5). Kategoria honetan sartzen dira, halaber, hondakin mota desberdinak tratatu edo hainbat tratamendu prozesu desberdin erabili zituzten instalazioak.

Industrien hasierako lokalizazioan akatsak zeudenez, 2007ko IPPC eta E-PRTR-ren datu baseetan erregistratutako industriguneen koordenatu geografikoak aurrez balioztatuak izan ziren: helbide guzti-guztiak arretaz ikuskatu ziren, horretarako erabiliz Google Earth (zehazki, Street View aplikazioa), Espainiako Nekazaritza Lurren Informazio Geografikoko Sistema (industrien izenak erakusten dituzten ortofoto eta mapa topografikoez, besteak beste) (Ministerio de Agricultura Alimentación y Medio Ambiente,

2012), Google Maps zerbitzaria eta “Páginas Amarillas”en webgunea (enpresen helbideen bilaketa egiteko aukera ematen duena) eta industrien beren webguneak, zehaztasun osoz ziurtatzeko industri instalazioaren kokapena egon behar zukeen tokian zegoela. Erraustegien eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioen %25en koordenatuak zuzendu ziren, IPPC eta E-PRTR-ren datu baseak ezarritako kokapenetik 4471 m edo gehiagoko tarteaz.

J. García-Pérez et al. / Environment International 51 (2013) 31–44 33

2.3. Analisi estatistikoak

Hiru analisi mota egin ziren neurtzeko erraustegietatik eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik hurbil (“hurbil”) zeuden herrietan gehiegizko minbizia zegoen, urrun (“urrun”) zeudenekin alderatuta; “hurbil vs urrun” analisia deitutakoa da. Kasu guztietan, 5 km-ko distantzia hartu zen industri instalazioetarako hurbiltasun eremu gisa (“esposizioa”), instalazio mota horien inguruko beste zenbait ikerlanek (Federico et al., 2010; Knox, 2000; Leem et al., 2006) erabilitako distantziarekin bat etorriz:

1) Lehen fasean, “hurbil vs urrun” analisi bat egin genuen, erraustegietatik eta, oro har, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herrien arrisku erlatiboak (AE) kalkulatzeko. “Esposizioa” aldagaia honela kodetu zen: a) esposiziopeko edo hurbileko eremua (“hurbil”), hau da, edozein erraustegi edo hondakin arriskutsuak tratatzeko instalaziotik ≤5 km-ra kokatutako herriak; b) tarteko eremua, hau da, erraustegiak edo hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioak ez diren bestelako industri instalaziotik ≤5 km-ra kokatutako herriak; eta, c) esposiziorik gabeko eremua (“urrun”), hau da, udalerritik 5 km-ko tartean IPPC eta E-PRTR datu baseetan erregistratutako industriarik ez duten herriak (erreferentzia taldea).

2) Bigarren analisi batean arriskua geruzatzea erabaki genuen, industri jarduerako kategorien arabera. Horretarako “esposizioa” aldagaia sortu genuen, non esposiziopeko eremua talde hauetan geruzatu baitzen: 1. taldea, “Errausketa” kategoriako instalazio batetik edo gehiagotik hurbil (≤5 km) dauden herriek osatua; 2. taldea, “Txatarra+DIak” kategoriakoak, eta horrela “Beste inon sailkatu gabeko hondakinak” izeneko 9. talderaino; 10. taldea, jarduera kategoria desberdinetako (“askotariko kutsatzaileen kategoriak”) bi instalazio edo gehiagotik hurbil dauden herriek osatu zuten. Arteko eta esposiziorik gabeko eremuak aurreko fasean bezala definitu ziren.

3) Azkenik, kontuan izanik erraustegi edo hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazio batetik bestera ezaugarriak aldatu ohi direla, instalazio bakoitzaren “hurbil vs urrun” analisi bereiziak egin genituen; analisia instalazio bakoitzaren inguruko 50 km-ko eremu batera mugatu zen, tokian tokiko konparaketa talde bat edukitze aldera.

Aipatu analisi horiek guztiak egiteko, erregresio log-linealeko ereduetan oinarritutako bi hurbilketa estatistiko erabili genituen AEak eta horien %95eko SM/KMak kalkulatzeko, pentsaturik geruza bakoitzean heriotza kopuruak Poisson banaketari jarraitzen diola:

a) Besag, York eta Molliék (BYM) proposatutako bayestar baldintzazko autoerregresio eredu bat (Besag et al., 1991), aldagai esplikatzaileez:

Oi∼Poissonðμ iÞ; eta μi ¼ Eiλi

logðλiÞ ¼ αEspozi þ ∑j βjSozij þ hi þ bi⇒logðμ iÞ ¼

logðE iÞ þ αExpozi þ ∑j βjSozij þ hi þ bi

Sozij ¼ pti þ anlfi þ neki þ lngbi þ pkfi þ sari

i ¼ 1; …; 8098 herri; j ¼ 1; …; 6 nahaste faktore potentzial

hi∼Normalðθ; τhÞ

bi∼Car:Normal ηi; τb

τh∼Gammaðα; βÞ

τh∼Gammaðα; βÞ

b) Poissonen erregresio eredu misto bat (Gelman eta Hill, 2007):

Oi∼Poissonðμ iÞ; eta μi ¼ Eiλi

logðλiÞ ¼ αEspozi þ ∑j βjSozij þ hi þ bi⇒logðμ iÞ ¼

logðE iÞ þ αExpozi þ ∑j βjSozij þ hi þ bi

Sozij ¼ pti þ anlfi þ neki þ lngbi þ pkfi þ sari

i ¼ 1; …; 8098 herri; j ¼ 1; …; 6 nahaste faktore potentzial

λi izanik AE i herrian, mendeko aldagaia izanik heriotza hautemanen kopurua i herrian minbizi gune bakoitzeko (Oi), eta offset edo konpentsazioa izanik, bi kasuetan, esperotako heriotza kopurua i herrian minbizi gune bakoitzeko (Ei). “Esposizio” (Espozi) aldagairako kalkulu guztiak ondorengo adierazle estandarizatu, soziodemografikoei (Sozij) begira doitu ziren; adierazleok zuzenean 1991ko erroldatik hautatu ziren nahaste faktore potentzial gisa, udalerri mailan eskuragarri zeudelako eta hilkortasun geografikoko joera jakin batzuk azaltzeko ahalmen esplikatzaile handia dutelako (Lopez-Abente et al., 2006): populazio tamaina (pti) (hiru mailatan sailkatua: 0-2000, 2000-10,000 eta ≥10,000 biztanle); nekazarien ehunekoa (neki) eta langabeena (lngbi); batez besteko pertsona kopurua familiako (pkfi); eta batez besteko diru sarrerak (sar i) Espainiako Merkatuaren Urtekariaren arabera, diru-sarrera maila neurtzeko (Ayuso Orejana et al., 1993). Joera demografikoek Espainiako garapen ekonomiko, demografiko eta soziala erakusten dute, eta nolabaiteko lotura hauteman da analfabetismoaren, langabeziaren eta biztanle gazteak dituzten eremuen artean. “Esposizioa” aldagaia eta nahaste kobariante potentzialak eragin finkoko gaiak dira ereduetan.

Autokorrelazio espazialaren arazoa (joera geografikoen presentzia elkarren ondoko datu espazialetan) neurtze aldera, Moranen I estatistika aplikatu zitzaien Hilkortasun Ratio Estandarizatuei (Bivand et al., 2008). Bayestar autoerregresio ereduak arazo hori aintzat hartzen du, bi ausazko osagai sartzen direlako: elkarren ondoko udalak barne hartzen dituen gai espazial bat (bi); eta udal

heterogeneotasunaren gaia (hi). Bayestar inferentziarako, Laplaceren hurbilketa

habiaratu integratuak (INLA, ingelesezko sigletan) (Rue et al., 2009) erabili ziren tresna gisa. Horretarako, R-INLA (The R-INLA project, 2012) erabili genuen, Laplaceren parametroen kalkulu sinplifikatuaz. Guztira 8098 herri aztertu ziren, eta udalen hurbiltasunari buruzko datuak NSI mapa ofizialak prozesatuz lortu ziren.

Bestalde, Poissonen erregresio eredu mistoak probintzia sartzen du ausazko efektuko gai gisa (pi), aldakortasun geografikoa eta extra-Poisson banaketa aintzat hartzeko eta, kasuan kasu, esposiziorik gabeko probintzia bereko herriak erreferentzia talde gisa hartu ahal izateko; izan ere, desberdintasun geografikoak hauteman dira tumore batzuei egotzitako heriotza tasan (Lopez-Abente et al., 2006).

Azkenik, hondar analisi bat egin zen (hondar desbideratzeetan oinarritua) ereduak probatzeko.

3. Emaitzak

1. irudiak, ikertutako 129 instalazioen banaketa geografikoa erakusten du industri jarduerako kategorien arabera, eta PRTR kodeak zein instalazioak martxan jarri ziren urtea ere jasotzen ditu. Datu osagarri moduan, 2. taulak instalazio bakoitzak egiten duen jarduera motaren eta aurreko hamarkadan isuri dituen kutsatzaileen deskribapen zehatza ematen du. Guztira, 2007an 129 instalazioek substantzia toxikoen 525,428 t isuri zituzten airera eta uretara, kartzinogenoak barne, hala nola artsenikoa (32 kg airera eta 33 kg uretara), kromoa (81 kg t airera 80 kg uretara) eta hidrokarburo aromatiko poliziklikoak (HAP) (48 kg airera 126 kg uretara). Emisio kantitateei buruzko informazio zehatzagoa ematen dute, datu osagarri gisa, 3. eta 4. taulek, non instalazio horiek airera eta uretara –hurrenez hurren– isuri dituzten substantzia motak eta kantitateak erakusten baitira.


1. irudia. Espainiako erraustegien eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioen banaketa geografikoa

1. taulak erakusten ditu estatistikoki esanguratsutzat frogatutako minbizientzako arrisku erlatiboak (AE) eta %95eko SM/KMak, erraustegietatik eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herrietan, BYM eta Poissonen erregresio eredu mistoa erabiliz kalkulatuak; autokorrelazio espazialerako, Moranen I testa erabili zen. Oro har, minbiziagatiko gehiegizko heriotza tasa bi sexuetan agertu zen. Bi ereduetan AE berberak erabili ziren, eta altuagoak suertatu ziren gizonezkoetan (AE=1.08) emakumezkoetan baino (AE=1.03). Tumore espezifikoen kasuan, bi ereduek, oro har, oso antzeko emaitzak eman zituzten (eredu mistoan pixka bat altuago eta esanguratsuagoak aho barrunbeko, faringeko eta hestegorriko tumoreetan eta ez-Hodgkin linfometan (EHL), eta altuxeagoak BYM ereduan, berriz, giltzurruneko minbizian). Zenbait minbizik –esaterako, minbizi guztien konbinazioak guztira (gizonezko eta emakumezkoetan), eta urdaileko tumore gaiztoek eta birika, maskuri, aho barrunbe eta faringe, kolon-ondeste eta gibelekoek (gizonezkoetan)– autokorrelazio espazial estatistikoki esanguratsua eman zuten, eta beraz, autokorrelazio espazial hori aintzat hartzearren, egokitzat jo zen BYM eredua erabiltzea. Eredu horretan oinarrituta, AE estatistikoki esanguratsuak agertu ziren urdail, gibel, pleura eta giltzurruneko tumoreetan (gizon eta emakumezkoetan), kolon-ondeste, birika, maskuri eta behazuneko tumoreetan eta leuzemian (gizonezkoetan), eta garun eta obariokoetan (emakumezkoetan). Emaitza hauetan, nabarmentzekoa da pleurako minbizia izateko arrisku handia (AE=1.84 gizonezkoetan eta AE=1.52 emakumezkoetan). 15 urtez eta 25 urtez azpiko adin taldeen leuzemiari eta garuneko minbiziari dagokienez, gehiegizko arriskua erakutsiko lukeen diferentzia esanguratsurik ez zen hauteman (ikus datu osagarriak, 5. taula, 15 urtez eta 25 urtez azpiko adin taldeetan leuzemiaz hiltzeko AEa erakusten

duena, erraustegietatik eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herrietan, BYM ereduak erabiliz kalkulatuak).

Aurreko taulako analisiak, bi erregresio ereduak eta autokorrelazio espazialeko proba barne, banan-banan egin ziren tumore bakoitzerako (ikus datu osagarriak, 6. eta 7. taulak, erraustegietatik eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herrietan minbiziaz hiltzeko AE guztizkoa erakusten dutenak, BYM ereduak erabiliz kalkulatuak; autokorrelazio espazialerako, Moranen I testa erabili zen). Ikergai diren tumore guztietarako BYM ereduaren hondar analisian, hurbilen zegoen instalazioarekiko distantziari erreparatuz hondarren desbideratzeak trazatzen dituzten grafikoek sakabanatze joera itxura batean ausazkoa erakusten zuten, egoki doitutako eredu bati dagokion moduan (ikus datu osagarriak, 1. irudia).

2. taulak arrisku erlatiboak (AE) eta %95eko SM/KMak erakusten ditu, BYM ereduen bidez kalkulatuak, industri jarduerako kategoriaren arabera geruzatutako arrisku analisian emaitza estatistikoki esanguratsuak eman zituzten minbizietarako. Minbizi guztien konbinazioari dagokionez, gehiegizko arrisku estatistikoki esanguratsuak hauteman ziren askotariko kutsatzaileen kategorietan (gizon eta emakumezkoak), erraustegietan eta txatarra+DIak birziklatzeko instalazioetan (populazio osoa) eta bainu agortuak desugertzeko instalazioetan (gizonezkoak), nahiz eta ez ziren, ezein kasutan, %10etik gorakoak izan. Gainerako tumoreei dagokienez, arreta berezia jarri behar zaie gehiegizko arrisku esanguratsua detektatu zitzaien tumore hauei (tumore bakoitzeko AE estatistikoki esanguratsu altuenak azpimarratu ditugu): urdail eta kolon-ondesteko minbiziak gizonezkoetan, bilgarriak birziklatzeko industrien inguruan (AE=1.53 eta 1.29, hurrenez hurren); gibel eta obarioko minbiziak emakumezkoetan, bainu agortuak berregituratzeko instalazioen inguruko eremuetan (AE=1.55 eta 1.29,


1. taulaMinbiziaz hiltzeko arrisku erlatiboa, emaitza estatistikoki esanguratsuez, erraustegietatik eta, oro har, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herrietan, BYM eta

Poissonen erregresio eredu mistoa erabiliz kalkulatuak, eta Moranen I testa autokorrelazio espazialerako. Emaitza esanguratsuak letra lodiz ageri dira.

Ha Hhb EspcBYM eredua Eredu mistoa Moranen I testa

AEd %95eko SMe AEd %95eko KMfp balioa

Minbizi guztiakg

Guztira 163 91,708 85,109.6 1.06 1.04–1.09 1.06 1.05–1.07 0.0001Gizonezkoak 163 58,275 53,071.8 1.08 1.05–1.11 1.08 1.07–1.10 0.0001Emakumezkoak 163 33,433 32,037.8 1.03 1.01–1.06 1.03 1.01–1.04 0.0006

Aho barrunbe eta faringeko minbiziaGuztira 163 2482 2178.7 1.04 0.95–1.14 1.11 1.05–1.19 0.0039Gizonezkoak 163 2056 1804.5 1.03 0.94–1.13 1.11 1.04–1.19 0.0031Emakumezkoak 163 426 374.2 1.09 0.94–1.26 1.07 0.93–1.24 0.4660

Hestegorriko minbiziaGuztira 163 1960 1733.3 0.99 0.90–1.09 1.07 1.00–1.15 0.0725Gizonezkoak 163 1710 1504.0 1.01 0.91–1.11 1.08 1.00–1.16 0.0979Emakumezkoak 163 250 229.4 0.92 0.74–1.13 1.02 0.84–1.24 0.7441

Urdaileko minbiziaGuztira 163 6123 5646.0 1.18 1.10–1.27 1.07 1.03–1.11 0.0001Gizonezkoak 163 3822 3461.8 1.18 1.09–1.28 1.09 1.04–1.15 0.0073Emakumezkoak 163 2301 2184.3 1.16 1.06–1.27 1.04 0.98–1.11 0.0049

Kolon-ondesteko minbiziaGuztira 163 12,265 11367.2 1.08 1.03–1.13 1.06 1.03–1.09 0.0004Gizonezkoak 163 7084 6343.6 1.12 1.06–1.18 1.08 1.04–1.12 0.0131Emakumezkoak 163 5181 5023.6 1.04 0.98–1.10 1.03 0.99–1.08 0.6319

Gibeleko minbiziaGuztira 163 2929 2310.4 1.18 1.06–1.30 1.23 1.15–1.31 0.0012Gizonezkoak 163 2075 1678.6 1.17 1.05–1.30 1.22 1.13–1.31 0.0014Emakumezkoak 163 854 631.8 1.20 1.02–1.40 1.24 1.10–1.40 0.8100

Behazuneko minbiziaGuztira 163 1339 1262.6 1.10 0.99–1.21 1.10 1.01–1.19 0.2574Gizonezkoak 163 511 432.5 1.26 1.08–1.45 1.23 1.07–1.41 0.5436Emakumezkoak 163 828 830.1 1.02 0.90–1.15 1.04 0.94–1.15 0.6723

Birikako minbiziaGuztira 163 19,214 17,394.4 1.10 1.05–1.15 1.10 1.07–1.12 0.0001Gizonezkoak 163 17,156 15,336.5 1.12 1.06–1.18 1.12 1.10–1.15 0.0001Emakumezkoak 163 2058 2057.8 0.92 0.84–1.00 0.91 0.85–0.97 0.9473

Pleurako minbiziaGuztira 163 394 206.8 1.71 1.34–2.14 1.74 1.44–2.11 0.1093Gizonezkoak 163 284 147.0 1.84 1.39–2.40 1.86 1.48–2.34 0.0688Emakumezkoak 163 110 59.7 1.52 1.04–2.14 1.51 1.07–2.14 0.8281

Larruazaleko minbiziaGuztira 163 354 424.0 1.11 0.93–1.31 1.10 0.94–1.27 0.3792Gizonezkoak 163 209 226.5 1.23 0.99–1.50 1.26 1.03–1.53 0.4815Emakumezkoak 163 145 197.5 0.97 0.75–1.23 0.88 0.70–1.10 0.2312

Obarioko minbiziaEmakumezkoak 163 1852 1770.0 1.14 1.05–1.23 1.12 1.05–1.21 0.8134

Maskuriko minbiziaGuztira 163 4131 3809.9 1.08 1.01–1.16 1.07 1.02–1.12 0.0140Gizonezkoak 163 3419 3138.4 1.10 1.02–1.18 1.09 1.03–1.14 0.0092Emakumezkoak 163 712 671.5 1.02 0.91–1.15 1.02 0.91–1.13 0.7499

Giltzurruneko minbiziaGuztira 163 1918 1651.3 1.14 1.04–1.23 1.07 1.00–1.15 0.6497Gizonezkoak 163 1268 1094.0 1.12 1.02–1.24 1.07 0.98–1.17 0.4631Emakumezkoak 163 650 557.4 1.16 1.02–1.31 1.11 0.99–1.26 0.9937

Garuneko minbiziaGuztira 163 2380 2245.9 1.04 0.97–1.12 1.03 0.97–1.10 0.9354Gizonezkoak 163 1285 1248.8 1.00 0.91–1.09 1.00 0.92–1.08 0.1687Emakumezkoak 163 1095 997.0 1.11 1.00–1.22 1.10 1.00–1.20 0.2573

Ez-Hodgkin linfomaGuztira 163 2396 2240.2 1.02 0.94–1.11 1.09 1.02–1.16 0.3802Gizonezkoak 163 1274 1171.1 1.07 0.97–1.19 1.12 1.03–1.22 0.7342Emakumezkoak 163 1122 1069.1 0.96 0.87–1.07 1.03 0.94–1.13 0.1000

LeuzemiaGuztira 237 5378 4947.1 1.10 1.03–1.17 1.06 1.01–1.11 0.6310Gizonezkoak 237 2956 2713.8 1.12 1.04–1.21 1.09 1.02–1.16 0.1279Emakumezkoak 237 2422 2233.4 1.07 0.98–1.17 1.04 0.97–1.20 0.2602

a Erraustegietatik eta, oro har, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herri kopurua.

b Hautemandako heriotzak. c Esperotako heriotzak. d AE doitua, aintzat hartuz populazio tamaina, analfabetismoaren ehunekoa, nekazariak eta langabeak, pertsona kopurua familiako eta batez besteko diru sarrerak. e %95eko sinesgarritasun maila. f %95eko konfiantza maila. g Aztertutako 33 minbizi moten batura.

hurrenez hurren); behazun, birika eta pleurako minbiziak erraustegietatik hurbil bizi diren gizonezkoetan (AE=1.43, 1.19 eta 1.98, hurrenez hurren); larruazaleko minbizia gizonezkoetan, disolbatzaileak tratatzeko instalazioen inguruan (AE=3.30); Hodgkinen linfomak eta giltzurruneko minbizia gizonezkoetan, hondakin fisiko/kimikoak tratatzeko instalazioen inguruko eremuetan (AE=5.64 eta 2.43, hurrenez hurren); maskuri eta tiroideko minbiziak gizonezkoetan eta leuzemiak emakumezkoetan, txatarra+DIak

birziklatzeko instalazioen inguruan (AE=1.16, 1.97 eta 1.23, hurrenez hurren); garuneko minbizia bestelako hondakinak tratatzeko instalazioen inguruan bizi diren emakumezkoetan (AE=3.29); eta pleurako minbizia gizonezkoetan, bulba eta baginakoak emakumezkoetan, eta ehun konektibokoa populazio osoan (AE=4.85, 1.85 eta 1.48, hurrenez hurren), olioak eta olio hondakinak tratatzeko instalazioen inguruan.


2. taulaMinbiziaz hiltzeko arrisku erlatiboa, emaitza estatistikoki esanguratsuez, erraustegietatik eta, oro har, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik 5 km-ra edo hurbilago kokatutako herrietan, BYM ereduak erabiliz kalkulatuak eta industri jarduerako kategoriaren arabera banakatuak. Emaitza esanguratsuak letra lodiz ageri dira.

HaGuztira Gizonak Emakumeak

Hhb AEc %95eko SMd Hh AEc %95ekoSMd

Hh AEc %95eko SMd

Minbizi guztiake

Errausketa 12 13,051 1.09 1.01–1.18 8385 1.09 0.99–1.19 4666 1.06 0.98–1.14Txatarra+DIak 52 11,981 1.04 1.00–1.09 7668 1.06 1.00–1.12 4313 1.03 0.98–1.08Olioa+olio hondakinak 7 8277 1.08 0.99–1.18 5214 1.09 0.99–1.21 3063 1.07 0.98–1.16Bilgarriak 2 2471 1.09 0.97–1.22 1591 1.13 0.98–1.29 880 1.02 0.91–1.14Disolbatzaileak 6 1108 0.97 0.87–1.08 693 0.98 0.87–1.11 415 0.95 0.84–1.08Bainu agortuak 15 12412 1.06 0.98–1.14 7833 1.09 1.00–1.18 4579 1.03 0.95–1.11Tratamendu fisiko/kimikoa 5 369 1.11 0.97–1.26 230 1.08 0.92–1.27 139 1.15 0.95–1.37Hondakin industrialak 7 8261 1.07 0.98–1.17 5166 1.09 0.99–1.21 3095 1.01 0.92–1.11Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 144 0.98 0.74–1.26 93 0.99 0.71–1.33 51 0.98 0.70–1.31Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 33,634 1.08 1.04–1.13 21402 1.10 1.05–1.15 12232 1.04 1.00–1.09

Urdaileko minbiziaErrausketa 12 801 1.21 0.98–1.47 492 1.11 0.89–1.36 309 1.38 1.09–1.72Txatarra+DIak 52 794 1.14 1.00–1.29 508 1.17 1.01–1.34 286 1.11 0.94–1.31Olioa+olio hondakinak 7 522 1.22 0.97–1.51 326 1.30 1.01–1.64 196 1.10 0.83–1.42Bilgarriak 2 193 1.38 1.02–1.82 134 1.53 1.20–2.04 59 1.08 0.76–1.49Disolbatzaileak 6 76 1.10 0.79–1.47 50 1.15 0.79–1.60 26 1.01 0.63–1.50Bainu agortuak 15 842 1.23 1.00–1.48 523 1.20 0.97–1.48 319 1.20 0.96–1.49Tratamendu fisiko/kimikoa 5 17 0.90 0.50–1.41 15 1.24 0.67–1.99 2 0.35 0.06–0.94Hondakin industrialak 7 700 1.33 1.05–1.67 407 1.22 0.94–1.55 293 1.33 1.03–1.68Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 10 1.25 0.52–2.41 7 1.47 0.53–3.01 3 1.01 0.22–2.51Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 2168 1.17 1.05–1.29 1360 1.14 1.01–1.28 808 1.17 1.03–1.33

Kolon-ondesteko minbiziaErrausketa 12 1645 1.07 0.95–1.20 933 1.08 0.94–1.24 712 1.04 0.91–1.18Txatarra+DIak 52 1583 1.05 0.97–1.14 894 1.09 0.98–1.19 689 1.04 0.93–1.14Olioa+olio hondakinak 7 1072 1.09 0.95–1.25 576 1.09 0.92–1.27 496 1.12 0.95–1.31Bilgarriak 2 347 1.16 0.97–1.37 215 1.29 1.05–1.55 132 0.99 0.79–1.22Disolbatzaileak 6 148 1.05 0.85–1.27 85 1.10 0.85–1.39 63 0.99 0.74–1.28Bainu agortuak 15 1763 1.11 0.99–1.25 1045 1.20 1.05–1.37 718 1.04 0.90–1.20Tratamendu fisiko/kimikoa 5 43 1.03 0.73–1.37 20 0.84 0.51–1.26 23 1.31 0.82–1.91Hondakin industrialak 7 1201 1.11 0.96–1.28 710 1.15 0.97–1.34 491 1.05 0.88–1.23Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 15 0.90 0.48–1.49 9 0.93 0.41–1.69 6 0.92 0.34–1.81Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 4448 1.09 1.02–1.16 2597 1.13 1.04–1.21 1851 1.03 0.95–1.12

Gibeleko minbiziaErrausketa 12 521 1.26 0.96–1.63 375 1.28 0.97–1.66 146 1.28 0.87–1.81Txatarra+DIak 52 364 1.08 0.90–1.29 273 1.13 0.92–1.36 91 0.97 0.71–1.29Olioa+olio hondakinak 7 290 1.19 0.85–1.60 181 1.14 0.80–1.56 109 1.43 0.88–2.18Bilgarriak 2 80 1.24 0.83–1.78 59 1.28 0.85–1.85 21 1.14 0.60–1.93Disolbatzaileak 6 43 1.17 0.76–1.70 30 1.19 0.74–1.79 13 1.37 0.66–2.42Bainu agortuak 15 326 1.43 1.09–1.83 240 1.30 0.98–1.68 86 1.55 1.01–2.25Tratamendu fisiko/kimikoa 5 11 1.52 0.72–2.65 8 1.51 0.64–2.81 3 1.75 0.40–4.25Hondakin industrialak 7 186 1.03 0.73–1.39 133 1.00 0.70–1.37 53 1.14 0.66–1.79Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 3 1.84 0.37–4.84 2 1.61 0.23–4.68 1 3.71 0.22–13.91Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 1105 1.18 1.02–1.36 774 1.18 1.01–1.37 331 1.20 0.96–1.49

Behazuneko minbiziaErrausketa 12 201 1.24 0.98–1.55 81 1.43 1.04–1.92 120 1.11 0.83–1.44Txatarra+DIak 52 172 1.10 0.90–1.32 65 1.24 0.91–1.62 107 1.04 0.81–1.30Olioa+olio hondakinak 7 116 1.04 0.77–1.36 43 1.23 0.79–1.78 73 1.01 0.71–1.39Bilgarriak 2 33 1.01 0.66–1.46 12 1.09 0.54–1.87 21 1.01 0.59–1.55Disolbatzaileak 6 17 1.22 0.69–1.92 6 1.31 0.49–2.57 11 1.21 0.59–2.07Bainu agortuak 15 177 1.07 0.83–1.35 64 1.25 0.85–1.76 113 0.97 0.71–1.29Tratamendu fisiko/kimikoa 5 7 1.75 0.71–3.28 4 2.90 0.85–6.33 3 1.27 0.30–3.02Hondakin industrialak 7 104 0.94 0.69–1.23 44 1.23 0.78–1.80 60 0.84 0.57–1.17Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 3 2.08 0.47–5.13 1 2.60 0.17–9.31 2 2.24 0.35–6.31Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 509 1.13 0.98–1.29 191 1.25 1.01–1.53 318 1.06 0.89–1.25

Birikako minbiziaErrausketa 12 2960 1.17 1.01–1.34 2682 1.19 1.01–1.38 278 0.94 0.75–1.16Txatarra+DIak 52 2496 1.05 0.96–1.14 2255 1.07 0.98–1.17 241 0.88 0.74–1.05Olioa+olio hondakinak 7 1772 1.13 0.97–1.31 1618 1.15 0.98–1.35 154 0.90 0.67–1.17Bilgarriak 2 474 1.03 0.85–1.24 414 1.05 0.85–1.28 60 0.96 0.67–1.32Disolbatzaileak 6 229 0.94 0.77–1.14 204 0.96 0.77–1.18 25 0.80 0.49–1.19Bainu agortuak 15 2485 1.12 0.99–1.27 2132 1.13 0.99–1.29 353 1.07 0.84–1.33Tratamendu fisiko/kimikoa 5 82 1.24 0.94–1.58 69 1.18 0.88–1.54 13 1.72 0.89–2.82Hondakin industrialak 7 1570 1.09 0.94–1.26 1388 1.13 0.96–1.32 182 0.82 0.62–1.07Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 35 1.20 0.71–1.88 31 1.21 0.69–1.95 4 1.29 0.36–2.95Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 7111 1.14 1.06–1.22 6363 1.17 1.08–1.26 748 0.91 0.80–1.03

Pleurako minbiziaErrausketa 12 55 1.55 0.94–2.39 42 1.98 1.09–3.29 13 1.16 0.52–2.15Txatarra+DIak 52 38 1.37 0.87–2.01 22 1.13 0.63–1.83 16 1.93 0.99–3.27Olioa+olio hondakinak 7 49 3.45 1.97–5.54 43 4.85 2.50–8.34 6 1.25 0.41–2.71Bilgarriak 2 9 1.64 0.66–3.19 7 1.88 0.65–3.98 2 1.44 0.22–4.04Disolbatzaileak 6 2 0.93 0.15–2.57 1 0.74 0.05–2.64 1 2.28 0.15–8.12Bainu agortuak 15 43 1.50 0.86–2.41 35 1.87 0.98–3.18 8 0.93 0.35–1.88


2. taula (jarraipena)

Ha Guztira Gizonak Emakumeak

Hhb AEc %95eko SMd Hh AEc %95eko SMd

Hh AEc %95eko SMd

Pleurako minbiziaTratamendu fisiko/kimikoa 5 1 1.78 0.12–6.32 0 0 0-inf 1 7.11 0.46–25.47Hondakin industrialak 7 30 1.78 0.95–2.98 20 1.82 0.83–3.35 10 1.85 0.77–3.56Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 0 0 0-inf 0 0 0-inf 0 0 0-infAskotariko kutsatzaileen kategoriak 56 167 1.79 1.31–2.36 114 1.90 1.32–2.64 53 1.83 1.13–2.76

Ehun konektibo eta biguneko minbiziaErrausketa 12 57 1.04 0.74–1.41 24 0.85 0.53–1.26 33 1.29 0.81–1.92Txatarra+DIak 52 58 1.10 0.81–1.45 30 1.13 0.74–1.60 28 1.12 0.71–1.63Olioa+olio hondakinak 7 52 1.48 1.01–2.06 22 1.32 0.80–1.99 30 1.47 0.85–2.28Bilgarriak 2 13 1.18 0.61–1.94 9 1.59 0.72–2.81 4 0.82 0.24–1.81Disolbatzaileak 6 2 0.40 0.07–1.08 1 0.46 0.03–1.61 1 0.52 0.04–1.83Bainu agortuak 15 53 1.11 0.77–1.54 27 1.15 0.72–1.70 26 1.04 0.61–1.62Tratamendu fisiko/kimikoa 5 0 0 0-inf 0 0 0-inf 0 0 0-infHondakin industrialak 7 41 1.03 0.69–1.46 23 1.23 0.74–1.86 18 0.97 0.53–1.57Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 1 1.94 0.13–6.89 0 0 0-inf 1 4.38 0.28–15.77Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 156 1.06 0.85–1.29 84 1.13 0.86–1.44 72 1.00 0.73–1.32

Larruazaleko minbiziaErrausketa 12 39 1.12 0.71–1.66 22 1.07 0.61–1.69 17 1.15 0.58–1.99Txatarra+DIak 52 35 0.92 0.61–1.30 18 0.86 0.49–1.33 17 0.99 0.55–1.59Olioa+olio hondakinak 7 54 1.50 0.95–2.22 38 2.14 1.31–3.22 16 1.06 0.50–1.88Bilgarriak 2 9 1.05 0.45–1.96 8 1.70 0.71–3.18 1 0.36 0.02–1.29Disolbatzaileak 6 10 2.34 1.06–4.20 7 3.30 1.30–6.34 3 1.49 0.33–3.70Bainu agortuak 15 47 1.04 0.65–1.55 25 1.12 0.65–1.77 22 0.96 0.48–1.66Tratamendu fisiko/kimikoa 5 0 0 0-inf 0 0 0-inf 0 0 0-infHondakin industrialak 7 41 1.00 0.60–1.55 28 1.40 0.82–2.19 13 0.68 0.29–1.29Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 1 1.76 0.11–6.44 0 0 0-inf 1 3.75 0.21–14.19Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 116 1.14 0.88–1.46 62 1.07 0.77–1.45 54 1.14 0.77–1.60

Bulba eta baginako minbiziaErrausketa 12 42 1.01 0.70–1.40Txatarra+DIak 52 40 1.03 0.72–1.41Olioa+olio hondakinak 7 47 1.85 1.28–2.56Bilgarriak 2 6 0.81 0.30–1.59Disolbatzaileak 6 6 1.68 0.63–3.27Bainu agortuak 15 37 0.89 0.58–1.29Tratamendu fisiko/kimikoa 5 1 1.33 0.09–4.65Hondakin industrialak 7 41 1.55 1.02–2.24Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 0 0 0-infAskotariko kutsatzaileen kategoriak 56 96 0.89 0.69–1.12

Obarioko minbiziaErrausketa 12 251 1.13 0.95–1.34Txatarra+DIak 52 228 1.08 0.92–1.25Olioa+olio hondakinak 7 151 1.08 0.87–1.33Bilgarriak 2 59 1.34 0.99–1.75Disolbatzaileak 6 23 1.07 0.67–1.56Bainu agortuak 15 281 1.29 1.07–1.53Tratamendu fisiko/kimikoa 5 8 1.32 0.58–2.37Hondakin industrialak 7 158 1.08 0.86–1.33Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 2 0.94 0.16–2.56Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 691 1.15 1.03–1.27

Maskuriko minbiziaErrausketa 12 567 1.13 0.95–1.34 474 1.13 0.94–1.36 93 0.98 0.75–1.24Txatarra+DIak 52 573 1.11 0.98–1.25 483 1.16 1.02–1.32 90 0.99 0.77–1.24Olioa+olio hondakinak 7 413 1.09 0.88–1.33 348 1.11 0.88–1.38 65 1.11 0.80–1.48Bilgarriak 2 128 1.27 0.98–1.62 102 1.24 0.93–1.61 26 1.43 0.90–2.09Disolbatzaileak 6 46 0.98 0.69–1.33 36 0.95 0.64–1.33 10 1.26 0.60–2.16Bainu agortuak 15 528 1.01 0.84–1.20 431 1.02 0.84–1.23 97 0.99 0.74–1.28Tratamendu fisiko/kimikoa 5 15 1.09 0.60–1.72 13 1.16 0.61–1.89 2 1.03 0.17–2.78Hondakin industrialak 7 363 1.05 0.84–1.28 302 1.04 0.82–1.30 61 1.00 0.71–1.35Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 5 0.87 0.28–1.84 3 0.66 0.15–1.60 2 2.46 0.40–6.73Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 1493 1.09 0.99–1.20 1227 1.09 0.98–1.21 266 1.02 0.86–1.19

Giltzurruneko minbiziaErrausketa 12 240 1.08 0.88–1.30 150 1.04 0.83–1.28 90 1.18 0.88–1.53Txatarra+DIak 52 290 1.36 1.17–1.58 198 1.39 1.16–1.64 92 1.33 1.03–1.67Olioa+olio hondakinak 7 151 1.14 0.90–1.44 99 1.10 0.83–1.42 52 1.17 0.81–1.63Bilgarriak 2 55 1.24 0.90–1.67 36 1.19 0.80–1.66 19 1.32 0.77–2.03Disolbatzaileak 6 21 0.98 0.59–1.46 12 0.84 0.43–1.39 9 1.33 0.61–2.35Bainu agortuak 15 284 1.06 0.86–1.27 189 1.04 0.83–1.28 95 1.16 0.86–1.52Tratamendu fisiko/kimikoa 5 14 2.25 1.22–3.61 10 2.43 1.16–4.17 4 2.15 0.64–4.66Hondakin industrialak 7 165 0.95 0.75–1.19 107 0.95 0.73–1.22 58 1.03 0.72–1.39Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 3 1.16 0.27–2.80 3 1.77 0.41–4.26 0 0 0-infAskotariko kutsatzaileen kategoriak 56 695 1.11 0.99–1.25 464 1.11 0.97–1.26 231 1.12 0.93–1.33

Garuneko minbiziaErrausketa 12 322 0.99 0.84–1.16 178 0.97 0.79–1.18 144 1.03 0.82–1.27Txatarra+DIak 52 288 1.00 0.86–1.15 160 0.96 0.80–1.14 128 1.04 0.85–1.26

(hurrengo orrialdean

jarraitzen du)



Ha Guztira Gizonak Emakumeak

Hhb AEc %95eko SMd Hh AEc %95eko SMd

Hh AEc %95eko SMd

Garuneko minbiziaOlioa+olio hondakinak 7 193 1.00 0.80–1.22 90 0.85 0.65–1.09 103 1.24 0.94–1.59Bilgarriak 2 82 1.31 0.99–1.68 51 1.41 1.01–1.90 31 1.18 0.77–1.68Disolbatzaileak 6 35 1.07 0.73–1.48 22 1.14 0.70–1.69 13 0.98 0.52–1.59Bainu agortuak 15 300 0.99 0.82–1.19 153 0.94 0.75–1.17 147 1.07 0.84–1.35Tratamendu fisiko/kimikoa 5 7 0.75 0.31–1.39 6 1.11 0.42–2.15 1 0.37 0.03–1.30Hondakin industrialak 7 233 1.12 0.90–1.37 132 1.11 0.86–1.41 101 1.15 0.87–1.48Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 9 1.99 0.88–3.60 3 1.32 0.31–3.17 6 3.29 1.20–6.56Askotariko kutsatzaileen kategoriak 56 911 1.06 0.96–1.17 490 1.01 0.89–1.14 421 1.14 0.99–1.30

Tiroideko minbiziaErrausketa 12 31 0.93 0.59–1.36 7 0.63 0.25–1.20 24 1.09 0.64–1.69Txatarra+DIak 52 52 1.63 1.16–2.20 22 1.97 1.17–3.00 30 1.42 0.91–2.06Olioa+olio hondakinak 7 20 1.05 0.59–1.66 6 0.89 0.33–1.77 14 1.13 0.57–1.93Bilgarriak 2 10 1.51 0.70–2.66 3 1.37 0.32–3.29 7 1.66 0.65–3.18Disolbatzaileak 6 5 1.68 0.57–3.45 1 1.20 0.08–4.22 4 2.16 0.63–4.75Bainu agortuak 15 39 1.14 0.73–1.66 14 1.31 0.67–2.22 25 1.14 0.66–1.79Tratamendu fisiko/kimikoa 5 2 2.42 0.40–6.57 0 0.00 0-inf 2 3.82 0.62–10.43Hondakin industrialak 7 25 1.09 0.65–1.68 8 1.08 0.45–2.03 17 1.08 0.57–1.78Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 0 0 0-inf 0 0.00 0-inf 0 0 0-infAskotariko kutsatzaileen kategoriak 56 98 1.06 0.81–1.35 30 0.94 0.59–1.37 68 1.12 0.81–1.49

Hodgkinen linfomaErrausketa 12 32 0.87 0.56–1.26 18 0.90 0.51–1.41 14 0.95 0.49–1.56Txatarra+DIak 52 45 1.41 0.99–1.91 27 1.52 0.97–2.21 18 1.38 0.79–2.15Olioa+olio hondakinak 7 15 0.81 0.43–1.32 9 0.89 0.40–1.59 6 0.74 0.27–1.46Bilgarriak 2 4 0.63 0.19–1.38 3 0.87 0.21–2.06 1 0.53 0.04–1.84Disolbatzaileak 6 4 1.14 0.34–2.48 3 1.50 0.36–3.58 1 0.98 0.07–3.43Bainu agortuak 15 25 0.93 0.56–1.42 11 0.72 0.35–1.25 14 1.12 0.58–1.90Tratamendu fisiko/kimikoa 5 3 3.39 0.81–8.05 3 5.64 1.34–13.43 0 0 0-infHondakin industrialak 7 16 0.78 0.42–1.26 10 0.89 0.41–1.58 6 0.71 0.26–1.41Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 1 1 3.46 0.23–12.26 1 5.95 0.40–21.08 0 0 0-infAskotariko kutsatzaileen kategoriak 56 93 1.04 0.79–1.32 48 0.96 0.67–1.30 45 1.21 0.83–1.68

LeuzemiaErrausketa 16 416 1.05 0.97–1.13 245 1.08 0.98–1.18 171 1.03 0.93–1.13Txatarra+DIak 56 430 1.14 1.01–1.28 227 1.09 0.93–1.26 203 1.23 1.04–1.43Olioa+olio hondakinak 24 387 1.08 0.90–1.28 216 1.14 0.91–1.39 171 1.03 0.80–1.28Bilgarriak 9 135 1.15 0.89–1.44 79 1.11 0.80–1.48 56 1.21 0.85–1.64Disolbatzaileak 4 33 1.29 0.94–1.70 16 1.28 0.83–1.82 17 1.35 0.85–1.98Bainu agortuak 14 195 1.01 0.85–1.18 112 1.12 0.92–1.35 83 0.86 0.68–1.06Tratamendu fisiko/kimikoa 8 1573 1.33 0.74–2.08 840 0.97 0.37–1.87 733 1.95 0.90–3.39Hondakin industrialak 13 354 1.01 0.84–1.21 188 1.04 0.83–1.28 166 0.99 0.77–1.24Beste inon sailkatu gabeko hondakinak 11 22 1.03 0.30–2.25 12 1.40 0.33–3.34 10 0.79 0.06–2.77Askotariko kutsatzaileen kategoriak 82 1833 1.13 1.04–1.23 1021 1.14 1.02–1.26 812 1.12 0.99–1.26

a Erraustegietatik eta, oro har, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioetatik ≤5 km-ra kokatutako herri kopurua.

b Hautemandako heriotzak. c AE doitua, aintzat hartuz populazio tamaina, analfabetismoaren ehunekoa, nekazariak eta langabeak, pertsona kopurua familiako eta batez besteko diru sarrerak. d %95eko sinesgarritasun maila. e Aztertutako 33 minbizi moten batura.

Arriskuen emaitzak industri jarduerako kategorietan geruzatuta azterturik, lotura hauek aurkitu ziren tumore gaiztoen eta instalazio mota jakin batzuetatik hurbil bizitzearen artean: a) “Erraustegiak” birika, pleura eta behazuneko minbiziekin (gizonezkoak) eta urdailekoarekin (emakumezkoak); b) “Txatarra eta DIak birziklatzeko instalazioak” giltzurruneko minbiziarekin (gizon eta emakumezkoak), urdail, maskuri eta tiroideko tumoreekin (gizonezkoak) eta leuzemiarekin (emakumezkoak); c) “Erabilitako olioa eta olio hondakinak tratatzeko instalazioak” ehun konektiboko minbiziarekin (populazio osoa), urdail, pleura eta larruazalekoekin (gizonezkoak) eta bulba eta baginakoekin (emakumezkoak); d) “Bilgarriak birziklatzeko instalazioak” eta urdail, kolon-ondeste eta garuneko tumoreekin (gizonezkoak); e) “Erabilitako disolbatzaileak berreskuratzeko instalazioak” larruazaleko minbiziarekin (gizonezkoak); f) “Bainu agortuak berregituratzeko instalazioak” urdaileko minbiziarekin (populazio osoa), kolon-ondestekoarekin (gizonezkoak) eta gibel eta obarioko tumoreekin (emakumezkoak); g) “Hondakin fisiko/kimikoak tratatzeko instalazioak” giltzurruneko minbiziarekin (gizonezkoak); h) “Hondakin industrialak tratatzeko instalazioak” urdail, bulba eta baginako tumoreekin (emakumezkoak); eta, i) “Beste inon sailkatu gabeko hondakinak tratatzeko instalazioak” garuneko minbiziarekin (emakumezkoak). Bestalde, “Askotariko kutsatzaileen kategoriak” tratatzeko zenbait instalaziotik

gertu kokatutako herrietan emaitza esanguratsuak detektatu ziren tumore gaizto hauetan: urdail eta pleurakoak (gizon eta emakumezkoak), kolon-ondeste, gibel, behazun eta birikakoak eta leuzemia (gizonezkoak) eta obariokoak (emakumezkoak).

3. taulan, erraustegi eta hondakin arriskutsuak tratatzeko gune jakin batzuk erakusten dira, non “hurbil vs urrun” analisian gehiegizko arrisku estatistikoki esanguratsuak eta 15 urte edo goragokoen heriotza hautemanak detektatu baitziren: 3 erraustegi, txatarra eta DIak birziklatzeko 15 instalazio, erabilitako olioa eta olio hondakinak tratatzeko 6 instalazio, bilgarriak birziklatzeko 3 instalazio, erabilitako disolbatzaileak berreskuratzeko 2 instalazio, bainu agortuak berregituratzeko 3 instalazio, hondakin fisiko/kimikoak tratatzeko 3 instalazio, hondakin industrialak tratatzeko 4 instalazio eta beste inon sailkatu gabeko hondakinak tratatzeko 6 instalazio. Instalazioetako askotan AE dezente altuak detektatu ziren tumore bat baino gehiagorako aldi berean; bereziki, hauetan: ‘372’, ‘4699’ eta ‘5692’ instalazioak (“Txatarra+ DIak”), ‘3710’ (“Hondakin industrialak”) eta ‘6053’ (“Beste inon sailkatu gabeko hondakinak”), non emaitza estatistikoki esanguratsuak izan baitziren 6 tumoretan, eta ‘3055’ eta 7476’ (“Txatarra+ DIak”), ‘3713’ (“Bainu agortuak”), ‘3110’ (“Tratamendu fisiko/kimikoa”), ‘3711’ (“Hondakin industrialak”) eta ‘7478’ (“Beste inon sailkatu gabeko hondakinak”), non emaitza estatistikoki esanguratsuak izan baitziren 5 tumoretan. Nabarmentzekoa da, halaber, minbizi guztien konbinazioa


aintzat hartuta 11 gunetan gehiegizko arrisku esanguratsua dagoela, zehazki instalazio hauetan: ‘372’ (AE=1.28 emakumezkoetan), ‘3055’ (AE=1.10 populazio osoan), ‘5692’ (AE=1.30 emakumezkoetan), ‘6051’ (AE=1.21 emakumezkoetan), ‘3050’ (AE=1.19 emakumezkoetan), ‘3110’ (AE=1.30 emakumezkoetan) eta ‘7478’ (AE=1.10 populazio osoan), Bartzelonako probintzian kokatuak; ‘4699’ (AE=1.13 gizonezkoetan), ‘5910’ (AE=1.27 gizonezkoetan), ‘3710’ (AE=1.13 gizonezkoetan) eta ‘3711’ (AE=1.33 gizonezkoetan), Bizkaiko probintzian kokatuak; eta ‘5493’ (AE=1.20 gizonezkoetan), Granadako probintzian kokatua.

4. Eztabaida

Ikerlan hau IPPC eta E-PRTR datu baseetan erregistratutako industriei buruzko datuak erabiltzen dituen aurrenetakoa da, hondakin industrialen tratamenduak inguruko herrietako minbiziagatiko heriotza tasan duen eragina aztertzeko. Oro har, gure emaitzek aditzera ematen dute Espainiako erraustegien eta, orokorrean, hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioen inguruan arrisku moderatuki handiagoa dagoela minbiziaz –mota guztiak batuta– hiltzeko, eta arrisku hori handiagoa dela gizonezkoengan emakumezkoengan baino. Arriskua industri jardueraren arabera geruzatuz gero, gehiegizko arrisku estatistikoki esanguratsuak detektatu ziren gune mota hauen inguruan dauden herrietan: "Erraustegiak" (populazio osoa), “Txatarra eta DIak birziklatzeko instalazioak” eta “Bainu agortuak berregituratzeko instalazioak” (gizonezkoak); gehiegizko arriskua detektatu zen, halaber, “Askotariko kutsatzaileen kategoriak” tratatzeko zenbait instalaziotan (gizon eta emakumezkoak).

Minbiziak banan-banan azterturik, gehiegizko arrisku estatistikoki esanguratsuak hauteman ziren urdail, gibel, pleura eta giltzurruneko tumore gaiztoetan (gizon eta emakumezkoak), kolon-ondeste, birika, maskuri, behazunekoetan eta leuzemian (gizonezkoak) eta garun eta obariokoetan (emakumezkoak). Bestalde, arriskua industri jarduerako kategoriaren arabera geruzaturik, lotura hauek aurkitu ziren beste zenbait tumore gaiztoren eta instalazio mota jakin batzuetatik hurbil bizitzearen artean: “Txatarra eta DIak birziklatzeko instalazioak” urdail eta tiroideko tumoreekin (gizonezkoak); “Erabilitako olioa eta olio hondakinak tratatzeko instalazioak” ehun konektiboko minbiziarekin (populazio osoa), larruazaleko tumoreekin (gizonezkoak) eta bulba eta baginakoekin (emakumezkoak); “Erabilitako disolbatzaileak berreskuratzeko instalazioak” larruazaleko tumoreekin (gizonezkoak), eta “Hondakin industrialak tratatzeko instalazioak” bulba eta baginako tumoreekin (emakumezkoak).

Emaitza estatistikoki esanguratsuak (AE= ≥1.10) gehienbat digestio eta arnas sistemetako tumoreetan agertzeak (populazio osoan) pentsatzera garamatza bi esposizio bide daudela instalazio horiek isuritako kutsadurarekiko: zuzeneko esposizioa airera isuritako kutsatzaileekin, eta zeharkako esposizioa uretara isuritako kutsatzaileekin zein efluente likidoekin; uretara isuritakoak lurzorura eta akuiferoetara pasa litezke gero, eta airera isuritako kutsatzaileak landareetan pausa litezke. Kasu horietan, toxinak kate trofikora pasa litezke, eta horrela populazioan eragin.

Gehiegizko minbiziagatiko heriotza tasaren parte bat populazioaren industri kutsadurarekiko esposizioak sor lezakeelako hipotesia sendotzen dute berriki argitaratutako zenbait ikerketak, instalazio mota jakin batzuetatik hurbil bizitzearen eta zenbait tumore gaiztoren arteko lotura ezarri dutenak (Garcia-Perez et al., 2010, 2012; Lopez-Abente et al., 2012; Musti et al., 2009; Tsai et al., 2009). Erraustegiei eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioei dagokienez, ikerketa gehien-gehienek erraustegien inguruetan jarri dute arreta, non loturak aurkitu baitira zenbait tumorerekin, hala nola EHLekin (Floret et al., 2003; Viel et al., 2011), ehun bigunen sarkomekin (Comba et al., 2003) eta umezaroko tumoreekin (Knox, 2000).

Ikerketa ekologikoak, honakoa kasu, hipotesi eta ikerketa ildo berriak proposatzen ari dira industri kutsadurarekiko esposizioaren eremuan. Alde horretatik, gure ikerketaren indargune nagusietako bat da analisi esploratorioaren osotasuna; izan ere, 33 minbizi motak eragindako hilkortasuna sakon aztertu zen, horiek industri jarduerako zenbait kategoriarekin lotuz. Beste indargune bat da hurbilketa metodologiko desberdinak erabili zirela analisi estatistikoa egiteko; bata, udal mailako eredu espazial hierarkiko bat, aldagai esplikatzaileez (BYM eredua), non ereduan gai espazialak erabiltzeak, falazia ekologikoa gertatzeko aukera murrizteaz gain (Clayton et al., 1993), ziurtatzen baitzuen hilkortasunaren banaketaren heterogeneotasun geografikoa aintzat hartua izango zela; eta bestea, Poissonen erregresio eredu mistoan oinarritua, erabili da doitzen errazagoa zelako eta kalkulu laburrak egitea ahalbidetzen zuelako. Bi ereduetako emaitzak, oro har, oso desberdinak ez badira ere, ikertutako zenbait tumoretan autokorrelazio espaziala zegoen, eta horregatik gomendagarria zen eredu espazialak erabiltzea. Gainera, INLA kalkulu metodoa, Markoven kateen eta Montecarlo metodoaren aldean, jauzi kualitatibo bat da eredu hierarkikoen erabileran aldagai esplikatzaileekin (Rue et al., 2009). Kontuan hartu beharreko alderdi bat da eredu mistoek sentikorragoak diruditela, murriztailegoak diren eredu espazialak baino, balizko lotura estatistikoak detektatzeko orduan. Aipatutakoaren adibide bat da EHLetan, gizonezkoetan, lortu ditugun emaitzak: eredu mistoak emaitza estatistikoki esanguratsuak eman zituen (AE=1.12, %95eko KM=1.03–1.22), eta BYM ereduak, berriz, ez zuen lotura estatistikorik detektatu (AE=1.07, %95eko SM= 0.97–1.19).

Ikerketaren beste indargune batzuk honakoak dira: duen ahalmen estatistiko handia, jakinarazitako heriotza kopurua handia sartu delako, horrek aukera ematen duelarik magnitude apalagoko gehiegizko hilkortasuna identifikatzeko, ingurunearekiko esposizioaren esperotako eraginari dagokionez; arriskuen analisia egitea DIak ezabatzeko edo txatarra birziklatzeko instalazioak bezalako industri jardueren inguruan, aurrez osotasun gisa sekula aztertu gabeak, eta instalazio horien banakako analisi xeheak ere egitea; azterketatik kentzea berrikien martxan jarritako instalazioak, horiek tumoreen garapenean izan lezaketen eragina eztabaidagarria baita, ikertutako tumoreen gutxieneko latentzialdiak aintzat hartzen badira; eta erraustegiak edo hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazioak ez diren bestelako industrietatik gertu dauden herriak barne hartzea analisietan, “bitarteko kategoria” gisa, horrela industria horien nahaste efektua saihesten baita (horiek ere ikergai ditugun tumoreekin lotura izan lezaketen substantzia toxikoak isurtzen dituzte) eta erreferentzia talde “garbi” bat, inguruan industriarik ez duten herriek osatua, ezar baitaiteke.

Ikerketa ekologiko orok berez dituen mugez gain, gure kasuan honakoak ere aipatu beharko lirateke: ereduetan aldagai asko sartzean, analisiek I motako erroreak izateko joera handia ager lezakete; distantziarekin zerikusia izan lezaketen nahaste faktoreak ez sartzea (hala ere, aldagai sozioekonomikoen doikuntzak informazio gabezia hori neurri batean berdindu egiten du, bizimoduarekin lotura duten arrisku faktore askok, hala nola erretzeak, alkohola edateak, dieta motak eta infekzio agenteek, estatus sozioekonomikoarekin korrelazionatzen den banaketa bat ageri baitute (Prattala et al., 2009; Woitas-Slubowska et al., 2010)); bizilekutik industriguneetarako distantzia erabiltzea populazioak industri kutsadurarekiko duen esposizioaren “ordezko” gisa, benetako esposizioa haizealdien norakoen edo lurraren formaren araberakoa izan bailiteke (horrek, ordea, emaitza positiboak detektatzeko ahalmena mugatuko luke, aurkitutako loturak baliogabetu gabe); eta heriotza tasari buruzko datuak erabiltzea, eta ez intzidentziari buruzkoak, populazioan oinarritutako intzidentzien erregistro nazionalik ez baitago (nahiz eta Espainian biziraupen tasa baxuko tumoreak egoki jasota dauden heriotza ziurtagirietan (Perez-Gomez et al., 2006)).

Ikerketa diseinatzeko orduan, funtsezko erabaki bat izan zen industria jarduerako kategoriak aukeratzea, analisietan arriskuak geruzatu ahal izateko. Horri dagokionez, kategoriak hondakinen ezaugarrien eta erabilitako


3. taulaMinbiziaz hiltzeko arrisku erlatiboa, emaitza estatistikoki esanguratsuez eta 15 urte edo goragokoen hautemandako heriotzez, erraustegi eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazio jakin

batzuetatik 5 km baino gutxiagora kokatutako herrietan, BYM ereduak erabiliz kalkulatuak. Emaitza esanguratsuak letra lodiz ageri dira.

Industri jardueraaPRTR kodea Hb Hhc

BYM eredua Industri jardueraaPRTR kodea Hb Hhc

BYM eredua

AEd %95eko SMe AEd %95eko SMe

Minbizi guztiakfPankreako minbizia

2 372 Guztira 4 949 1.11 1.01–1.23 2 5680 Guztira 5 24 1.94 1.11–3.09Gizon 4 591 1.03 0.91–1.17 Gizon 5 12 1.35 0.61–2.47Emakume 4 358 1.28 1.10–1.48 Emakume 5 12 3.15 1.38–5.95







4 3050 Guztira 3 1308 1.12 1.01–1.24Gizon 3 847 1.08 0.95–1.23 Peritoneoko minbiziaEmakume 3 461 1.19 1.02–1.38 6 3713 Guztira 6 42 2.00 0.59–5.00

7 3110 Guztira 3 654 1.09 0.97–1.22 Gizon 6 19 9.04 4.80–32.66Gizon 3 398 0.99 0.86–1.14 Emakume 6 23 0.93 0.22–2.80Emakume 3 256 1.30 1.09–1.52

8 3710 Guztira 6 4803 1.10 0.99–1.21 Laringeko minbiziaGizon 6 3184 1.13 1.00–1.27 2 372 Guztira 4 21 1.91 1.02–3.21Emakume 6 1619 1.04 0.91–1.19 Gizon 4 21 2.11 1.12–3.58

8 3711 Guztira 4 713 1.26 1.11–1.42 Emakume 4 0 0 0-infGizon 4 478 1.33 1.14–1.54 2 3055 Guztira 5 31 1.88 1.09–3.01Emakume 4 235 1.13 0.93–1.35 Gizon 5 30 1.99 1.13–3.23

9 7478 Guztira 5 1370 1.10 1.00–1.20 Emakume 5 1 1.49 0.13–5.00Gizon 5 916 1.10 0.98–1.22 2 5692 Guztira 3 20 1.96 1.03–3.32Emakume 5 454 1.09 0.95–1.25 Gizon 3 20 2.17 1.13–3.70

Emakume 3 0 0 0-infHestegorriko minbizia 9 7478 Guztira 5 31 1.88 1.09–3.01

2 3055 Guztira 5 45 1.59 1.00–2.38 Gizon 5 30 1.99 1.13–3.23Gizon 5 44 1.74 1.08–2.64 Emakume 5 1 1.49 0.13–5.00Emakume 5 1 0.47 0.05–1.51

9 7478 Guztira 5 45 1.59 1.00–2.38 Birikako minbiziaGizon 5 44 1.74 1.08–2.64 2 4699 Guztira 6 990 1.20 0.96–1.48Emakume 5 1 0.47 0.05–1.51 Gizon 6 893 1.30 1.02–1.64

Emakume 6 97 0.77 0.47–1.19Urdaileko minbizia 2 7476 Guztira 2 566 1.39 1.05–1.81

2 6049 Guztira 5 49 1.63 0.96–2.58 Gizon 2 511 1.43 1.07–1.90Gizon 5 27 1.35 0.73–2.29 Emakume 2 55 1.04 0.55–1.84Emakume 5 22 2.26 1.00–4.29 3 5493 Guztira 3 135 1.39 1.04–1.81




Gizon 6 893 1.30 1.02–1.64Kolon-ondesteko minbizia Emakume 6 97 0.77 0.47–1.19



2 7476 Guztira 2 433 1.35 1.04–1.72Gizon 2 247 1.48 1.09–1.96 Pleurako minbiziaEmakume 2 186 1.23 0.81–1.75 2 4699 Guztira 6 30 4.75 0.74–13.97

6 3713 Guztira 6 1976 1.19 0.96–1.46 Gizon 6 25 4.33 4.56–13.64Gizon 6 1182 1.34 1.03–1.72 Emakume 6 5 inf 0-infEmakume 6 794 1.03 0.74–1.38 6 3713 Guztira 6 61 2.82 0.73–9.02





BYM eredua


Kolon-ondesteko minbizia Pleurako minbizia7 3110 Guztira 3 87 1.14 0.86–1.49 Gizon 6 50 2.44 3.64–7.75

Gizon 3 41 0.92 0.62–1.31 Emakume 6 11 inf 0-infEmakume 3 46 1.49 1.01–2.09 8 65 Guztira 2 27 8.73 1.32–35.97

8 3710 Guztira 6 605 1.19 0.95–1.47 Gizon 2 19 12.23 1.41–41.46

Gizon 6 380 1.35 1.02–1.74 Emakume 2 8 EKg EKg

Emakume 6 225 1.00 0.72–1.37 8 3710 Guztira 6 30 4.75 0.74–13.979 6053 Guztira 2 433 1.35 1.04–1.71 Gizon 6 25 4.33 4.57–13.64

Gizon 2 247 1.47 1.08–1.95 Emakume 6 5 inf 0-infEmakume 2 186 1.23 0.81–1.75 8 6749 Guztira 9 25 3.44 0.86–9.74

Gizon 9 10 1.24 0.26–4.47Gibeleko minbizia Emakume 9 15 18.61 3.58–79.24

2 7476 Guztira 2 99 2.40 1.40–3.87Gizon 2 73 2.59 1.42–4.36 Hezurretako minbiziaEmakume 2 26 2.29 0.75–5.34 1 467 Guztira 3 29 2.89 1.04–6.64




Gizon 2 15 3.26 0.40–13.19

Emakume 2 11 EKg EKg

Ehun konektibo eta biguneko minbizia Zehaztu gabeko tumoreak



6 4833 Guztira 2 115 1.41 0.82–2.22Melanoma Gizon 2 70 2.16 1.17–3.64

2 5063 Guztira 1 16 19.55 10.16–79.17 Emakume 2 45 0.88 0.43–1.62Gizon 1 10 EKg EKg

Emakume 1 6 EKg EKg Ez-Hodgkin linfoma6 3713 Guztira 6 114 1.80 0.82–3.46 1 467 Guztira 3 215 1.49 1.02–2.12

Gizon 6 56 1.54 0.55–3.49 Gizon 3 113 1.63 0.95–2.64Emakume 6 58 2.58 1.18–6.89 Emakume 3 102 1.45 0.85–2.35

1 4857 Guztira 3 215 1.49 1.02–2.12Larruazaleko minbizia Gizon 3 113 1.64 0.96–2.67


Emakume 3 12 1.52 0.68–2.85Bulba eta baginako minbizia 2 6051 Guztira 3 82 1.60 1.03–2.39

3 7412 Emakume 1 21 6.66 1.06–23.49 Gizon 3 49 2.15 1.15–3.75Emakume 3 33 1.23 0.65–2.14

Umetokiko minbizia 3 5910 Guztira 3 15 2.22 1.04–4.044 5557 Emakume 1 27 2.12 1.00–3.94 Gizon 3 9 3.96 1.45–8.368 3711 Emakume 4 15 2.27 1.05–4.17 Emakume 3 6 1.26 0.36–2.94

8 3711 Guztira 4 21 2.01 1.02–3.50Obarioko minbizia Gizon 4 12 3.40 1.36–6.91

1 2438 Emakume 2 51 1.95 1.09–3.29 Emakume 4 9 1.22 0.42–2.662 5685 Emakume 4 17 2.72 1.38–4.702 7328 Emakume 3 15 2.68 1.39–4.48 Mieloma3 445 Emakume 8 156 1.49 1.03–2.09 2 372 Guztira 4 21 2.08 1.11–3.494 3050 Emakume 3 28 1.82 1.04–2.94 Gizon 4 10 1.70 0.68–3.424 5557 Emakume 1 36 2.45 1.24–4.31 Emakume 4 11 2.72 1.09–5.535 2999 Emakume 3 16 2.58 1.29–4.52 2 3055 Guztira 5 31 1.91 1.11–3.047 3110 Emakume 3 17 1.98 1.02–3.39 Gizon 5 20 2.25 1.09–4.097 3452 Emakume 4 57 2.39 1.39–3.84 Emakume 5 11 1.56 0.64–3.099 6431 Emakume 7 151 1.46 1.00–2.06 2 5692 Guztira 3 21 2.28 1.21–3.84

Gizon 3 10 1.87 0.74–3.75Prostatako minbizia Emakume 3 11 2.98 1.19–6.08

3 5493 Gizon 3 43 1.66 1.10–2.38 6 3713 Guztira 6 227 1.69 1.02–2.65Gizon 6 115 2.62 1.25–4.92

Maskuriko minbizia Emakume 6 112 1.21 0.60–2.202 5680 Guztira 5 24 2.39 1.34–3.86 7 3110 Guztira 3 16 2.37 1.18–4.18


2 7476 Guztira 2 116 1.48 0.93–2.19 7 3452 Guztira 4 54 1.93 1.10–3.22

(hurrengo orrialdean jarraitzen du)





BYM eredua


Maskuriko minbizia MielomaGizon 2 97 1.68 1.03–2.56 Gizon 4 23 1.73 0.78–3.34Emakume 2 19 0.85 0.33–1.81 Emakume 4 31 2.24 1.05–4.32


Garuneko minbizia Leuzemia1 2438 Guztira 2 69 1.14 0.70–1.79 2 372 Guztira 4 42 1.59 1.03–2.30












9 6053 Guztira 2 109 1.65 1.00–2.51Tiroideko minbizia Gizon 2 57 1.69 0.89–2.88


1 4857 Guztira 3 21 1.10 0.38–2.57 Emakume 5 23 1.69 0.90–2.87Gizon 3 6 0.65 0.14–2.14Emakume 3 15 2.04 1.49–6.13

a 1 = errausketa. 2 = txatarra+DIak. 3 = olioa+olio hondakinak. 4 = bilgarriak. 5 = disolbatzaileak. 6 = bainu agortuak. 7 = tratamendu fisiko/kimikoa. 8 = hondakin industrialak. 9 = beste inon sailkatu gabeko hondakinak.

b Erraustegi eta hondakin arriskutsuak tratatzeko instalazio jakin batzuetatik ≤5 km-ra kokatutako herri kopurua.

c Hautemandako heriotzak. d AE doitua, aintzat hartuz populazio tamaina, analfabetismoaren ehunekoa, nekazariak eta langabeak, pertsona kopurua familiako eta batez besteko diru sarrerak. e %95eko sinesgarritasun maila. f Aztertutako 33 minbizi moten batura. g Ez kalkulatuak: INLA erabiliz arriskua ezin izan da kalkulatu.

tratamendu motaren arabera taxutzea erabaki genuen (Agència de Residus de Catalunya, 2012; Special Territorial Plan of Waste Management (PTEOR), 2012). Bestalde, ikerketan ez genituen sartu zabortegiak, konpost plantak eta hondakin urak tratatzeko guneak, IPPCren 5.1 eta 5.2 kategorietan ez direlako sartzen.

Kontuan hartu beharreko beste alderdi bat da komunitate behartsuak eremu kutsatuetan, hondakinen eta industriguneen inguruan, bizitzera behartuak direla (Parodi et al., 2005), eta horrenbestez bereziki garrantzitsua da nabarmentzea emaitzak eta ondorioak ez direla estatus sozioekonomikoaren isla hutsa.

4.1. Erraustegiak

Errausketa tratamendu termiko bat da, kartzinogeno aitortuak zein ustezkoak sortzen dituena, hala nola dioxinak, artsenikoa, kromoa, bentzenoa, HAPak, kadmioa, beruna, tetrakloroetilenoa, hexaklorobentzenoa, nikela eta naftalina (European Commission, 2006).

Erraustegien inguruan kokatutako herrietan minbizi kasuen hazkundea aztertu duten ikerketa epidemiologikoek ebidentzia urria eskaini dute (Porta et al., 2009): Erresuma Batuko 72 erraustegiren inguruan minbiziaren intzidentzia aztertu zuen ikerketa baten emaitzak (Elliott et al., 1996),

minbizi jakin batzuetan hazkunde estatistikoki esanguratsuak ageri zituztenak, kritikoki berraztertuak izan ziren (Elliott et al., 2000) eta, egileen hitzetan, emaitza horietan zenbait alborapenek eragin bide zuten, eta horrek aldi berean esan nahiko luke hautemandako efektuak agian ezingo litzaizkiekeela erraustegien emisioei egotzi. Edonola ere, beste herrialde batzuetan egindako ikerketek arrisku handiagoa detektatu dute tumore hematologikoetan, birikako minbizian eta digestio sistemako zenbait minbizitan (Biggeri et al., 1996; Comba et al., 2003; Floret et al., 2003; Knox, 2000; Ranzi et al., 2011; Viel et al., 2011).

Gure ikerketan aurkeztutako emaitzek arrisku handiagoa erakusten dute minbizi mota guztiak aintzat hartuta eta birikako minbizian eta, bereziki, hazkunde nabarmenak pleura eta behazuneko tumoreetan (gizonezkoak) eta urdailekoetan (emakumezkoak). Instalazioen banakako analisiek EHLetan AE estatistikoki esanguratsuak agertu zituzten herri berean kokatutako ‘467’ eta ‘4857’ instalazioen inguruan, eta obario eta garuneko tumoreak izateko gehiegizko arrisku handia, emakumezkoetan, ‘2438’ erraustegiaren inguruan.

4.2. Txatarra birziklatzeko eta ibilgailu motordunak desegiteko instalazioak

Gure ikerketaren emaitza harrigarrienetako bat da txatarraren birziklapenean eta DIen desegite/deskontaminazioan ziharduten instalazioen inguruan detektatutako gehiegizko arriskua –estatistikoki esanguratsua minbizi mota guztiak aintzat hartuta, urdail, maskuri eta tiroideko tumore gaiztoetan (gizonezkoak), giltzurruneko minbizian (gizon eta emakumezkoak) eta leuzemian (emakumezkoak), eta estatistikoki esanguratsua izatetik gertu kolon-ondeste eta birikako tumore gaiztoetan (gizonezkoak), pleurako minbizian (emakumezkoak) eta Hodgkinen linfoman (populazio osoa)–. Analisiak egiteko orduan jarduera horiek kategoria bakarrean batzeko arrazoia izan zen duela gutxi arte hondakin mota horiek Espainiako txatarraren sektorearen barruan sartzen zirela (Muñoz et al., 2011). Europan, DIak hondakin arriskutsu gisa definitu dira 2002az geroztik, horien osagaien konposizio toxikoengatik; esaterako, erabilitako olioak, balazta likidoa, olio iragazkiak, material xurgatzaileak, bateriak eta erregaia. Instalazio mota horiek emandako tratamenduak (Joung et al., 2007; Nourreddine, 2007; Santini et al., 2012) kartzinogeno aitortuak zein ustezkoak sortzen ditu, hala nola dioxinak, furanoak, dioxina gisako PCBak, beruna, kromoa, HAPak, kadmioa eta nikela, eta bestelako substantzia arriskutsu batzuk, hala nola hauts birrinduak.

Guk dakigula behintzat, instalazio mota horietatik gertu bizi diren populazioetan egindako ikerketa epidemiologikorik ez dago. Esposizio profesionalari dagokionez, ikerketa batzuek lotura agertu dute hauts organikoarekiko esposizioaren eta arazo gastrointestinal (esaterako, urdailekoak) eta arnastekoen artean, materiala berreskuratu eta birziklatzeko guneetan jardundako langileengan (Gladding et al., 2003; Ivens et al., 1997). Nabarmendu beharko litzateke, ordea, ikerketa batzuek erradiazio ionizatzailearekiko eta material erradioaktiboekiko esposizioa aurkitu dutela txatarra prozesatzen eta birziklatzen jardundako langileengan (Lubenau eta Yusko, 1998; Vearrier et al., 2009); agente horiek kartzinogeno aitortuak dira leuzemiarako eta tiroideko minbizirako, eta horrek lotura izan lezake gure ikerketak instalazio horien inguruan detektatutako gehiegizko arrisku esanguratsuarekin.

4.3. Erabilitako olioak eta olio hondakinak tratatzeko instalazioak

Instalazio hauen jarduerak dira mota guztietako erabilitako olioen eta olio hondakinen tratamendua (garbiketa, birfintzea, zatikapen termikoa, gasifikazioa eta destilazioa) eta PCBek kutsatutako ekipamenduaren deskontaminazioa; PCBak substantzia organokloratuen multzo bat dira, Europako Hondakin Katalogoak eta Hondakin Arriskutsuen Zerrendak olio hondakin gisa definituak (Environmental Protection Agency, 2002). Instalazio horiek isuritako substantzien artean daude kartzinogeno aitortuak zein ustezkoak, hala nola dioxinak, artsenikoa, HAPak, bentzenoa, kromoa, nikela, beruna, naftalina eta tetrakloroetilenoa.

Guk dakigula, instalazio mota horietatik gertu bizi diren populazioetan egindako ikerketa epidemiologiko edo profesionalik ez dago. Beraz, alde horretatik gure ikerlana aitzindaria da, kutsadura iturri horien inguruan minbiziaz hiltzeko arriskua aztertzen duen neurrian, detektatuz, gainera, ehun konektiboko tumore gaiztoak (populazio osoa), pleura, larruazal eta urdailekoak (gizonezkoak) eta bulba eta baginakoak (emakumezkoak). Instalazio horietako batzuek olioa birfintzen dute, eta jarduera horretarako beharrezkoa da konposatu aromatiko poliziklikoak eta erabilitako ebaketa olioen eta motor eta transformadore olioen konbinazioetatik deribatutako PCBak erabiltzea, kantitate handietan gainera (Hewstone, 1994). Jakina da denbora luzez ebaketa likido eta olio mineral jakin batzuen esposiziopean egoteak lotura duela minbizi profesional batzuekin, esaterako urdail eta larruazalekoekin (DHHS (NIOSH), 1998; Mackerer, 1989). Horrek azal lezake tumore horietan antzemandako gehiegizko arriskua; izan ere, gizonezkoetan soilik aurkitu zen, eta pentsa liteke esposizio profesional baten ondorio zela, pentsaturik langileen bizilekua homogeneoki banatuta zegoela.

4.4. Bainu agortuak berregituratzeko instalazioak

Metala desugertzeko lanetan (hau da, metalak azidozko bainuetan murgiltzea, esaterako altzairu herdoilgaitza, tratamendu termikoen ondoren horien gainazalean eratzen den oxido geruza ezabatzearren), bainu agortuetatik efluente kantitate handi bat isurtzen da urtero Europan (Frias eta Perez, 1998). Efluente horiek ingurumen arazo larria dira, nitratoak, fluoruroak, azidoak eta metal astunak dituen hondakin mota bat baita (Singhal et al., 2006; Vijay eta Sihorwala, 2003). Horrez gain, hondakin horien tratamenduetan, instalazioetako langileak material erradioaktiboen esposiziopean egon ohi dira (Donzella et al., 2007). Gure ikerketak hazkunde estatistikoki esanguratsua hauteman zuen instalazioen inguruan minbiziaz, oro har, hiltzeko arriskuan (gizonezkoak), eta bereziki urdaileko tumore gaiztoetan (populazio osoa), kolon-ondestekoetan (gizonezkoak) eta gibel eta obariokoetan (emakumezkoak), eta estatistikoki esanguratsua izatetik gertu birika eta pleurako tumore gaiztoetan (gizonezkoak).

5. Ondorioak

Gure emaitzek hipotesia berresten dute, alegia, erraustegien eta hondakin arriskutsuak berreskuratu edo ezabatzeko instalazioen inguruan dauden herrietan handiagoa dela, eta estatistikoki esanguratsua, minbiziaz hiltzeko arriskua, eta, bereziki, arrisku are handiagoa urdail, gibel, pleura, giltzurrun eta obarioko tumoreei dagokienez. Gainera, ikerketa hau lehenengoetakoa da estatu mailan industri jarduera jakin batzuekin lotutako minbiziaz hiltzeko arriskua aztertzen, eta baita erraustegien eta txatarra birziklatzeko eta DIak desegiteko, bainu agortuak berregituratzeko eta olioa eta olio hondakinak tratatzeko instalazioen inguruan hautemandako arrisku handiagoa nabarmentzen ere.

Esker ona

Ikerketa hau Espainiako Osasun Ikerketako Funtsak (Fondo de Investigación Sanitaria — FIS 080662 eta FIS CP11/0012) eta ISCIII EPY 1398/09 proiektuak finantzatu zuten, eta MEDEA proiektuaren baitan garatu zen (Mortalidad en áreas pequeñas Españolas y Desigualdades socio-Económicas y Ambientales — Hilkortasuna Espainiako eremu txikietan eta desberdintasun sozioekonomikoak eta ingurumenekoak).

A eranskina. Datu osagarriak.

Artikulu honen datu osagarriak online eskuragarri daude, helbide honetan: http:// dx.doi.org/10.1016/j.envint.2012.10.003.


Erreferentziak

Agència de Residus de Catalunya. Type of waste; 2012. Sarean: http://www20. gencat.cat/portal/site/arc/menuitem.0b722e55d906c87b624a1d25b0c0e1a0/? vgnextoid=04082010862b6210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextchannel= 04082010862b6210VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextfmt=default&newLang= en_GB. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

Ayuso Orejana J, Fernández Cuesta JA, Plaza Ibeas JL. Anuario del Mercado Español. Madrid: Banco Español de Crédito; 1993.

Besag J, York J, Mollié A. Bayesian image restoration, with two applications in spatial statistics (with discussion). Ann Inst Stat Math 1991;43:1-59.

Biggeri A, Barbone F, Lagazio C, Bovenzi M, Stanta G. Air pollution and lung cancer in Trieste, Italy: spatial analysis of risk as a function of distance from sources. Environ Health Perspect 1996;104:750–4.

Bivand RS, Pebesma EJ, Gomez-Rubio V. Applied spatial data analysis with R. New York: Springer; 2008.

Clayton DG, Bernardinelli L, Montomoli C. Spatial correlation in ecological analysis. Int J Epidemiol 1993;22:1193–202.

Comba P, Ascoli V, Belli S, Benedetti M, Gatti L, Ricci P, et al. Risk of soft tissue sarcomas and residence in the neighbourhood of an incinerator of industrial wastes. Occup Environ Med 2003; 60:680–3.

DHHS (NIOSH). Criteria for a recommended standard: occupational exposure to metal-working fluids. No. 98–102. National Institute for Occupational Safety and Health; 1998.

Donzella A, Formisano P, Giroletti E, Zenoni A. Risk assessment for chemical pickling of metals contaminated by radioactive materials. Radiat Prot Dosimetry 2007;123:74–82.

Dummer TJ, Dickinson HO, Parker L. Adverse pregnancy outcomes around incinerators and crematoriums in Cumbria, north west England, 1956–93. J Epidemiol Community Health 2003;57:456–61.

Elliott P, Shaddick G, Kleinschmidt I, Jolley D, Walls P, Beresford J, et al. Cancer incidence near municipal solid waste incinerators in Great Britain. Br J Cancer 1996;73:702–10.

Elliott P, Eaton N, Shaddick G, Carter R. Cancer incidence near municipal solid waste incinerators in Great Britain. Part 2: histopathological and case-note review of primary liver cancer cases. Br J Cancer 2000;82:1103–6.

Environmental Protection Agency. European waste catalogue and hazardous waste list; 2002. Sarean: http://www.environ.ie/en/Publications/Environment/Waste/WEEE/ FileDownLoad,1343,en.pdf. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

European Commission. Integrated pollution prevention and control (IPPC). Reference document on best available techniques for the waste incineration; 2006. Sarean: http://www.prtr-es.es/data/images/BREF%20Incineraci%C3%B3n%20de%20Residuos-43EA4732C41F2B44.pdf [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

Federico M, Pirani M, Rashid I, Caranci N, Cirilli C. Cancer incidence in people with residential exposure to a municipal waste incinerator: an ecological study in Modena (Italy), 1991–2005. Waste Manag 2010;30:1362–70.

Floret N, Mauny F, Challier B, Arveux P, Cahn JY, Viel JF. Dioxin emissions from a solid waste incinerator and risk of non-Hodgkin lymphoma. Epidemiology 2003;14:392–8.

Frias O, Perez O. Acids and metals recovery from spent pickling baths of stainless steels. Rev Metal Madrid 1998;34:427–31.

Garcia-Perez J, Lopez-Cima MF, Boldo E, Fernandez-Navarro P, Aragones N, Pollan M, et al. Leukemia-related mortality in towns lying in the vicinity of metal production and processing installations. Environ Int 2010;36:746–53.

Garcia-Perez J, Lopez-Cima MF, Pollan M, Perez-Gomez B, Aragones N, Fernandez-Navarro P, et al. Risk of dying of cancer in the vicinity of multiple pollutant sources associated with the metal industry. Environ Int 2012;40:116–27.

Gelman A, Hill J. Data analysis using regression and multilevel/hierarchical models. New York: Cambridge University Press; 2007.

Gladding T, Thorn J, Stott D. Organic dust exposure and work-related effects among recycling workers. Am J Ind Med 2003;43:584–91.

Hewstone RK. Health, safety and environmental aspects of used crankcase lubricating oils. Sci Total Environ 1994;156:255–68.

IARC. Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Volume 69: polychlorinated dibenzo-para-dioxins and polychlorinated dibenzofurans; 1997 . Sarean: http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol69/volume69.pdf [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

Ivens UI, Ebbehob N, Poulse OM, Skov T. Gastrointestinal symptoms among waste recycling workers. Ann Agric Environ Med 1997;4:153–7.

Joung HT, Seo YC, Kim KH. Distribution of dioxins, furans, and dioxin-like PCBs in solid products generated by pyrolysis and melting of automobile shredder residues. Chemosphere 2007;68:1636–41.

Knox E. Childhood cancers, birthplaces, incinerators and landfill sites. Int J Epidemiol 2000;29:391–7.

Landrigan PJ, Halper LA, Silbergeld EK. Toxic air pollution across a state line: implications for the siting of resource recovery facilities. J Public Health Policy 1989;10:309–23.

Leem JH, Lee DS, Kim J. Risk factors affecting blood PCDDs and PCDFs in residents living near an industrial incinerator in Korea. Arch Environ Contam Toxicol 2006;51:478–84.

Lopez-Abente G, Ramis R, Pollan M, Perez-Gomez B, Gomez-Barroso D, Carrasco JM, et al. Atlas municipal de mortalidad por cáncer en España, 1989–1998. Instituto de Salud Carlos III; 2006.

Lopez-Abente G, Fernandez-Navarro P, Boldo E, Ramis R, Garcia-Perez J. Industrial pollution and pleural cancer mortality in Spain. Sci Total Environ 2012;424:57–62.

Lopez-Cima MF, Garcia-Perez J, Perez-Gomez B, Aragones N, Lopez-Abente G, Tardon A, et al. Lung cancer risk and pollution in an industrial region of Northern Spain: a hospital-based case–control study. Int J Health Geogr 2011;10:10.

Lubenau JO, Yusko JG. Radioactive materials in recycled metals—an update. Health Phys 1998;74:293–9.

Mackerer CR. Health effects of oil mists: a brief review. Toxicol Ind Health 1989;5: 429–40.Ministerio de Agricultura Alimentación y Medio Ambiente. SIGPAC; 2012. Sarean: http://

sigpac.mapa.es/fega/visor/. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].Miyake Y, Yura A, Misaki H, Ikeda Y, Usui T, Iki M, et al. Relationship between distance of

schools from the nearest municipal waste incineration plant and child health in Japan. Eur J Epidemiol 2005;20:1023–9.

Muñoz C, Vidal MR, Justel D. Análisis ambiental del proceso de fin de vida de vehículos en España; 2011. Sarean: http://www.gid.uji.es/sites/default/files/libros/ Analisis%20ambiental%20del%20proceso%20de%20fin%20de%20vida%20de%20 vehiculos.pdf [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

Musti M, Pollice A, Cavone D, Dragonieri S, Bilancia M. The relationship between malignant mesothelioma and an asbestos cement plant environmental risk: a spatial case–control study in the city of Bari (Italy). Int Arch Occup Environ Health 2009;82:489–97.

Nourreddine M. Recycling of auto shredder residue. J Hazard Mater 2007;139:481–90.Parodi S, Stagnaro E, Casella C, Puppo A, Daminelli E, Fontana V, et al. Lung cancer in an

urban area in Northern Italy near a coke oven plant. Lung Cancer 2005;47:155–64.Perez-Gomez B, Aragones N, Pollan M, Suarez B, Lope V, Llacer A, et al. Accuracy of cancer

death certificates in Spain: a summary of available information. Gac Sanit 2006;20(Suppl. 3):42–51.

Porta D, Milani S, Lazzarino AI, Perucci CA, Forastiere F. Systematic review of epidemi-ological studies on health effects associated with management of solid waste. Environ Health 2009;8:60.

Prattala R, Hakala S, Roskam AJ, Roos E, Helmert U, Klumbiene J, et al. Association between educational level and vegetable use in nine European countries. Public Health Nutr 2009;12:2174–82.

Ranzi A, Fano V, Erspamer L, Lauriola P, Perucci CA, Forastiere F. Mortality and morbidity among people living close to incinerators: a cohort study based on dispersion modeling for exposure assessment. Environ Health 2011;10:22.

Rue H, Martino S, Chopin N. Approximate Bayesian inference for latent Gaussian models using integrated nested Laplace approximations (with discussion). J R Stat Soc Ser B 2009;71:319–92.

Santini A, Passarini F, Vassura I, Serrano D, Dufour J, Morselli L. Auto shredder residue recycling: mechanical separation and pyrolysis. Waste Manag 2012;32:852–8.

Singhal A, Tewari VK, Prakash S. A study on sludge minimization during the treatment of pickling effluent. J Environ Sci Eng 2006;48:109–12.

Special Territorial Plan of Waste Management (PTEOR). Appendix I: Study of national and international waste management models (Anexo I: Estudio nacional e internacional de modelos de gestión de residuos); 2012 . Sarean: http://www.tene-rife.es/planes/PTEOResiduos/adjuntos/Anexo01_Info13.pdf. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

The R-INLA project; 2012. Sarean: http://www.r-inla.org/. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].Tsai SS, Tiao MM, Kuo HW, Wu TN, Yang CY. Association of bladder cancer with resi-dential

exposure to petrochemical air pollutant emissions in Taiwan. J Toxicol Environ Health A 2009;72:53–9.

United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation. UNSCEAR 2006 report: volume I — annex A: epidemiological studies of radiation and cancer; 2006. Sarean: http://www.unscear.org/unscear/en/publications.html. [azken bisita, 2012ko irailaren 24an].

Vearrier D, Curtis JA, Greenberg MI. Technologically enhanced naturally occurring radioactive materials. Clin Toxicol (Phila) 2009;47:393–406.

Viel JF, Daniau C, Goria S, Fabre P, Crouy-Chanel P, Sauleau EA, et al. Risk for non Hodgkin's lymphoma in the vicinity of French municipal solid waste incinerators. Environ Health 2008;7:51.

Viel JF, Floret N, Deconinck E, Focant JF, De Pauw E, Cahn JY. Increased risk of non-Hodgkin lymphoma and serum organochlorine concentrations among neighbors of a municipal solid waste incinerator. Environ Int 2011;37:449–53.

Vijay R, Sihorwala TA. Identification and leaching characteristics of sludge generated from metal pickling and electroplating industries by toxicity characteristics leaching procedure (TCLP). Environ Monit Assess 2003;84:193–202.

Woitas-Slubowska D, Hurnik E, Skarpanska-Stejnborn A. Correlates of smoking with socioeconomic status, leisure time physical activity and alcohol consumption among Polish adults from randomly selected regions. Cent Eur J Public Health 2010;18:179–85

Errausketa eta kantzerra

Documents

Transcript of Errausketa eta kantzerra