Erraldoi berekoia - Vicens VivesErraldoi berekoia eta beste ipuin batzuk Erraldoi berekoia 7 Printze...

Irudiak: P. J. Lynch

Erraldoi berekoiaeta beste ipuin batzukOscar Wilde

01-SeparataGigante-EUSK.indd 1 15/04/13 11:39

Bildumaren zuzendaria

Francisco Antón


Oscar Wilde

Erraldoi berekoiaeta beste ipuin batzuk

Irudiak

P. J. Lynch

Itzulpena

Juan Mari Mendizabal

Jarduerak

Gabriel Casas

icensVivesV


Ezin salduzko edizioa, 2013

ISBN: 978-84-682-1645-1V.V agindu zka.: FQ44

© P. J. LYNCHIrudietarako.

© JUAN MARI MENDIZABALItzulpenarena.

© GABRIEL CASASOharrena eta jarduerena.

© VICENS VIVES PRIMARIA, S.A.Argitalpen honena, 1/1996 Legegintzako Errege Dekretuaren 8. artikuluaren arabera.

Apirilaren 12ko 1/1996 ELDak, Jabetza Intelektualari buruzko Legearen testu bategina onestenduenak, eta uztailaren 7ko 23/2006 Legeak babesten dute lana. Copyrightaren titularraren edo

onuradunen alde aitortutako eskubideak urratzen dituztenak auziperatuak izan daitezkeaipatu legearen 138.etik eta 141.era bitarteko artikuluen arabera eta Zigor Kodearen 270., 271.

eta 272. artikuluetan zehaztutako zigorrak jaso ditzakete. Erabat debekatua dago lan hau,zatika nahiz osorik, bikoiztea edozein bitarte erabilita, biltzeko zein erreproduzitzeko sistema

elektronikoak barne, baita tratamendu informatikoa ere. Editorearen esku dago lan honenmailegu publikoa egitea, lana alokatzea edo beste era batera lagatzea.

ESPAINIAN INPRIMATUA. PRINTED IN SPAIN


Aurkibidea

Erraldoi berekoia eta beste ipuin batzuk

Erraldoi berekoia 7

Printze Zoriontsua 15

Adiskide mina 32

Suziri berebizikoa 52

Urretxindorra eta arrosa 74

Jarduerak 87


7

Arratsaldero, eskolatik etxeratzean, haurrak Erraldoiaren lorate-gira joaten ziren jolastera.

Lorategi ederra zen, oso polita, belar berde leunez estalia. Be-larrean, han-hemenka, lore ederrak zeuden, izarrak bezalakoak,eta hamabi mertxikondo, udaberrian perla-tonuko lore fin arro-sak eta udazkenean fruitu mamitsuak ematen zituztenak. Zu-haitzetako txoriek hain goxo aritzen ziren txioka, non haurrakjolasteari utzi eta entzuten geratzen baitziren.

—Zein ongi pasatzen dugun hemen! —esaten zioten batakbesteari.

Egun batean Erraldoia itzuli egin zen. Bere lagun bat bisitatzen

izan zen, Kornubia1 aldeko Ogroa, eta zazpi urte geratu zen ha-ren etxean. Zazpi urteak amaitzean esan behar zuen guztia esan-da zeukan, ez baitzen oso hiztuna, eta bere gaztelura itzultzea era-baki zuen. Iritsi zenean haurrak ikusi zituen lorategian jolasten.

—Zertan ari zarete hemen? —oihukatu zien doinu haserrez,eta haurrek alde egin zuten korrika.

Erraldoi berekoia

1 Kornubia: Ingalaterrako hego-mend ebaleko eskualdea, Kornualles ere esa-ten zaio.


oscar wilde

8

—Nire lorategia nirea da, eta ez beste inorena —esan zuenErraldoiak—. Edonork uler dezake hori, eta ez diot inori utzikobertan jolasten, ni bakarrik ariko naiz.

Eta inguruan harresi garai bat eraiki eta kartel bat ipini zuen:

Oso Erraldoi berekoia zen hura.Haur gaixoak jolaslekurik gabe geratu ziren. Errepidean jo-

lasten saiatu ziren, baina han hauts asko zegoen, eta harri gogorugari, eta ez zitzaien gustatzen. Eskolak amaitzen zirenean harre-si garaiaren inguruan ibiltzen ziren, eta barruko lorategi ederrazhitz egiten zuten.

Gero udaberria iritsi zen, eta nonahi ikusten ziren loretxoaketa txoritxoak. Erraldoi berekoiaren lorategian, ordea, negua zenartean. Bertako txoriek ez zuten kantatzen haurrik ez zegoelako,eta zuhaitzei loratzea ahaztu zitzaien. Behin batean lore polit ba-tek burua altxatu zuen belarretik, baina kartela ikustean halakopena eman zioten haurrek, berriro lur azpira egin baitzuen, lotan

jarraitzera. Elurra eta antzigarra2 bakarrik zeuden pozik.—Udaberria lorategi honetaz ahaztu da! —oihukatzen zu-

ten—; beraz, hemen geratuko gara bizitzen urte osoan!Elurrak belarra estali zuen bere maindire zuriz, eta antziga-

rrak zilarrez margotu zituen zuhaitz guztiak. Gero ipar-haizeagonbidatu zuten beraiekin geratzera, eta horixe egin zuen hark.Larruz estalita zihoan, eta orro bizian jardun zuen egun osoanlorategian, tximinietako haize-estalkiak lurreratzeraino.

2 antzigar: izotza, ihintz izoztua.

DEBEKATUTA

SARTZEAo o


oscar wilde

10

—Leku zoragarria da hau —esan zuen—, kazkabarra gonbi-datu behar genuke bisita egitera.

Eta kazkabarra iritsi zen. Egunero-egunero hiru orduz, gaz-

teluko teilatuan errepikan jardun zuen bertako arbelezko3 teilagehienak hautsi arte, eta gero ziztu bizian hasi zen lorategian jira-biran. Grisez jantzita zihoan, eta haren hatsa izotza bezalakoa zen.

—Ez dut ulertzen udaberria zergatik ari den hainbeste atze-ratzen —esan zuen Erraldoi berekoiak, leiho ondoan eserita ze-goela, bere lorategi hotz zuriari begira—. Eguraldia laster alda-tzea espero dut.

Baina udaberria ez zen heldu, ezta uda ere. Udazkenak frui-

tu urrekarak4 utzi zituen baratze guztietan; ez, ordea, Erraldoia-ren lorategian.

—Egoistegia da —esan zuen udazkenak.Beraz, han beti zen negua, eta ipar-haizea eta kazkabarra, an-

tzigarra eta elurra zuhaitzen enborren artean dantzatzen ziren.Goiz batean Erraldoia ohean esna zegoelarik, musika zoraga-

rri bat aditu zuen. Doinu ezin goxoagoak ziren, eta erregearenmusikariak ingurutik pasatzen ari zirela pentsatu zuen. Txoka5

txiki bat besterik ez zen, ordea, leiho kanpoan kantatzen; bainaErraldoiak hainbeste denbora zeraman lorategian txorien kan-turik aditu gabe, munduko musika ederrena iruditu baitzitzaion.Orduan kazkabarrak bere dantza eten zuen haren buru gainean,ipar-haizeak orro egiteari utzi zion, eta lurrin zoragarri bat iritsizitzaion leiho irekitik.

—Hara, azkenean etorri egin da udaberria —esan zuen Erral-doiak; eta ohetik jauzi egin eta kanpora begiratu zuen.

3 arbel: harri gris iluna, teilatuetan erabiltzen dena.4 urrekara: kolorea urrearen antzekoa duena.5 txoka: txori txiki arrea.


erraldoi berekoia

11

Eta zer ikusi zuen?Ikuskari6 zoragarri bat topatu zuen. Haurrak, harresiko zu-

lo txiki batetik sartuta, zuhaitzetako adarretan eserita zeuden.Erraldoiak ikusten zuen zuhaitz bakoitzean haurtxo bat zegoen.Eta zuhaitzak, pozaren pozez haurrak itzuli zirelako, lorez esta-li ziren, eta beren besoak maitagarriro astindu zituzten haurrenburuen gainean. Txoriak han-hemenka zebiltzan hegan, txiokapozik, eta belar berdetik loreek burua altxatu zuten, barrez. Ikus-kizun ederra zen; baina bazter batean negua izaten jarraitzenzuen. Lorategiko bazter urrunena zen, eta bertan mutiko bat ze-goen. Hain zen txikia, ezin baitzen zuhaitzetako adarretara iri-tsi, eta haren inguruan zebilen, atsekabetuta,7 negarrez. Zuhai-tzak antzigarrez eta elurrez estalita jarraitzen zuen, eta haren gai-nean ipar-haizearen orroa aditzen zen.

—Igo, mutiko! —esan zuen zuhaitzak, eta adarrak lurrerantzmakurtu zituen ahal beste;8 baina mutila oso txikia zen.

Eta Erraldoiari, hura ikustean, bigundu egin zitzaion bihotza.—Zein berekoia izan naizen! —esan zuen—. Orain badakit

udaberria zergatik ez zen hona etortzen. Mutiko gaixo hori zu-haitzaren puntara igoko dut, eta gero harresia botako dut, eta lo-rategia haurren jolastokia izango da betiko.

Benetan damututa zegoen egindakoaz.

Beraz, eskailerak ebaska9 jaitsi, ate nagusia poliki ireki etaErraldoia lorategira irten zen. Baina haurrek ikusi zutenean ika-ratu egin ziren, eta denek alde egin zuten, eta lorategian neguanagusitu zen atzera berriz. Mutikoak bakarrik ez zuen alde egin,

6 ikuskari: ikuskizuna.7 atsekabetuta: goibel, triste.8 ahal beste: ahal zuen guztia.9 ebaska: isilik.


oscar wilde

12

begiak malkoz beteta baitzi-tuen, eta ez zuen Erraldoiahurbiltzen ikusi. Eta Erraldoiaharen atzean jarri zen isil-isi-lik, eta mutila eskuan hartueta goxo-goxo utzi zuen zu-haitzaren gainean. Zuhaitzakberehala bota zituen loreak,eta txoriak hara hurbildu etakantatzeari ekin zioten; etamutikoak besoak zabaldu,Erraldoiaren lepoa besarkatueta musu eman zion. Eta bestehaurrek ikusi zutenean Erral-doia jada ez zela gaiztoa, ko-rrika itzuli ziren, eta haiekinbatera itzuli zen udaberria.

—Orain zuen lorategia da,neska-mutilak —esan zuenErraldoiak.

Eta aizkora ikaragarri han-di bat hartu eta harresia bo-ta zuen kolpeka. Eta eguer-dian, jendea azokara inguratuzenean, Erraldoia ikusi zutenhaurrekin jolasean inoiz ikusizuten lorategi ederrenean.

Egun osoa jolasetan emanondoren, Erraldoiarenganahurbildu ziren agur esatera.


erraldoi berekoia

13

—Baina non da zuekin zegoen mutikoa, zuhaitzera igo duda-na?

Izan ere, Erraldoiaren kutuna zen mutikoa, musu eman zio-lako.

—Ez dakigu —erantzun zuten haurrek—. Joan egin da.—Esaiozue bihar ahaztu gabe etortzeko —esan zuen Erral-

doiak.Baina haurrek esan zuten ez zekitela non bizi zen, ez zutela

inoiz ikusi. Eta Erraldoia oso triste jarri zen.Arratsaldero, eskola bukatzen zenean, haurrak Erraldoiare-

kin jolastera joaten ziren. Erraldoiaren kutuna, ordea, ez zutengehiago ikusi. Erraldoia oso atsegina zen haur guztiekin, bainabere lehen laguntxoaren falta sumatzen zuen, eta sarri hitz egi-ten zuen hartaz.

—Gustatuko litzaidake hura berriz ikustea! —esaten zuen.Urteak joan ziren, eta Erraldoia zahartu eta ahuldu egin zen.

Jada ezin zen jolastu, eta besaulki eskerga10 batean eseri eta hau-rrak jolasten ikusten zituen, bai bere lorategiaz gozatzen ere.

—Lore polit asko dauzkat —esaten zuen—, baina haurrak di-ra nire lore ederrenak.

Neguko goiz batean leihotik begiratu zuen janzten ari zen bi-tartean. Jada ez zuen negua gorrotatzen, ongi zekielako lokartu-tako udaberria zela eta loreak atseden hartzen ari zirela.

Bat-batean begiak igurtzi zituen, harrituta, eta behin eta berriz

begiratu zuen. Ikuskari miresgarria zen, inondik ere.11 Lorategikobazter urrunenean zuhaitz bat zegoen, lore zuri ederrez gainezka.Urrezkoak zituen adarrak, eta haietatik zilarrezko fruta zegoen

10 eskerga: oso handia.11 inondik ere: zalantzarik gabe.


oscar wilde

14

zintzilik; eta zuhaitzaren azpian hainbeste maite izan zuen mu-tikoa zegoen.

Erraldoiak, pozez gainezka, eskailera jaitsi zuen eta lorategira ir-ten zen. Korrika zeharkatu zuen belardia, eta mutilarengana hur-

bildu zen. Eta nahiko hurbil zegoenean, musua12 gorritu egin zi-tzaion haserreagatik.

—Nor ausartu da zuri min ematen? —esan zuen.Izan ere, mutilaren eskuetan iltze-zulo bana zegoen, eta haren

oin txikietan, beste iltze-zulo bana.13

—Nor ausartu da zuri min ematen? —oihukatu zuen Erral-doiak—. Esadazu, eta nire ezpata handia hartu eta hil egingo dut.

—Ez! —erantzun zuen mutilak—. Hauek maitasun-markakdira.

—Nor zara zu? —galdetu zion Erraldoiak.Beldur arraro bat sentitu zuen, eta haurtxoaren aurrean be-

launikatu zen.Mutikoak Erraldoiari irribarre egin eta esan zion:—Behin batean zure lorategian jolasten utzi zenidan; gaur ni-

re lorategira etorriko zara, Paradisura.Eta arratsalde hartan haurrak iritsi zirenean Erraldoia hilik

aurkitu zuten zuhaizpean,14 lore zuriz estalita.

12 musu: aurpegia.13 Jesukristo adierazten dutelako dauzka haurrak seinaleak eskuetan, Izan ere,

Jesukristori eskuak eta oinak gurutze batean iltzatu zizkioten.14 zuhaizpean: zuhaitz azpian.


15

Printze Zoriontsuaren estatua zutabe baten gainean zegoen, hi-ria azpian zuela. Urre-orri mehe-mehez estalita zegoen goitik be-

hera, zafiro dirdiratsu bana zuen begi-zuloetan, eta errubi1 gorrihandi batek distiratzen zuen haren ezpataren eskutokian.

Denek miresten zuten.—Haize-orratz bat bezain ederra da —ohartarazi zuen zine-

gotzi batek, arte-kontuetan gustu oneko pertsonatzat jo zezaten2

nahi baitzuen—; ez, ordea, hain erabilgarria —gaineratu zuen,jendeak zentzu praktikorik ez zuela pentsa ez zezan.

—Zergatik ezin zaitezke Printze Zoriontsua bezalakoa izan?

—galdetu zion ama arduratu3 batek bere semetxoari, negarrez arizena ezinezko gauzak lortu ezinik—. Printze Zoriontsuari ez zaioburutik pasatzen ezerengatik negarrez hastea.

—Pozten nau munduan zoriontsua den norbait dagoela ikus-teak —esan zuen ahapeka gizon desengainatu batek, estatua bi-kainari begira.

Printze Zoriontsua

1 zafiro: harribitxi urdin iluna; errubi: harribitxi gorri bizia.2 gustu oneko pertsonatzat jo zezaten: gustu oneko pertsona zela uste zezaten.3 arduratu: kezkatu.


oscar wilde

16

—Aingeru bat dirudi —esan zuten umezurztegiko haurrek, ka-pa gorri biziz eta mantal zuri garbiz jantzita, katedraletik irtetean.

—Nolatan dakizue? —esan zuen matematikako irakasleak—.Ez duzue inoiz aingerurik ikusi.

—Bai horixe, ametsetan —erantzun zuten haurrek; eta mate-matikako irakasleak kopeta zimurtu eta oso itxura zorrotza har-tu zuen, haurrek amets egitea ez baitzuen gogoko.

Gau batean enaratxo bat hegaldatu zen hiri gainetik. Harenkideak Egipto aldera joanak ziren sei aste lehenago, baina bera

atzean geratu zen, ihi4 ezin ederrago batez maitemindu zelako.Udaberri-hasieran ezagutu zuen, ibaian behera hegan zihoan ba-tean, tximeleta hori baten atzetik; eta hain erakarri zuen harengerri estuak, harekin hitz egitera gelditu baitzen.

—Zu maitatzen utziko al didazu? —galdetu zion enarak, zu-zenean harira joatea gustatzen baitzitzaion; eta ihiak erreberen-tzia handi bat egin zuen.

Eta enarak hegan egin zuen ihiaren inguruan, hegoez ura uki-

tu eta zilarrezko izurrak5 altxatuz. Amodioaldiak uda osoa iraunzuen.

—Irrigarria da harreman hori —zioten txioka gainerako ena-rek—: ihiak ez dauka dirurik; bai, ordea, senide ugari.

Izan ere, ibaia ihiz beteta zegoen. Gero, udazkenaren etorrera-rekin, enara guztiak abiatu ziren hegan.

Haiek joandakoan, enarak bakardadea sentitu zuen, eta beremaiteaz aspertzen hasi zen.

—Ez da oso hiztuna —esan zuen—, eta ez dakit ez ote den han-

diuste6 samarra, beti maite-jolasetan ari da-eta haizearekin.

4 ihi: hezeguneetan hazten den kanaberaren antzeko landarea.5 izurrak: olatu txikiak.6 handiuste: harro.


17

printze zoriontsua

Eta egia zen, haizeak jotzen zuenean ihiak buru-makurtzegraziaz beteak egiten zituen.

—Etxezalea dela aitortu behar dut —jarraitu zuen—, bainanik bidaiatzea dut gogoko, eta nirekin bizi denari ere bidaiatzeagustatu beharko zaio.

—Etorriko al zara nirekin? —galdetu zion azkenik enarak ihia-ri; baina ihiak burua astindu zuen, bere etxeari oso lotuta bai-tzegoen.

—Nirekin jolasten aritu zara! —aurpegiratu zion—. Pirami-deetara noa! Agur!

Eta hegan abiatu zen.Egun osoa eman zuen hegaldatzen, eta gauean hirira iritsi zen.—Non egingo dut lo? —galdetu zion bere buruari—. Hiriak

niretzako lekuren bat izatea espero dut.Gero zutabearen gaineko estatua ikusi zuen.—Hementxe geratuko naiz —erabaki zuen—; leku bikaina

da, eta haize freskoa ugari dabil.Eta Printze Zoriontsuaren oinen artean pausatu zen.—Urrezko logela daukat —esan zuen bere artean ahapeka, in-

gurura begiratuz, eta lotarako prestatu zen.Baina burua hegoen azpian kokatzera zihoanean, ur-tanta lo-

di bat erori zitzaion gainera.—Bai gauza bitxia! —harritu zen—: zeruan ez dago hodei ba-

kar bat ere, izarrak argi eta distiratsu daude, eta hala ere euria aridu. Ipar Europako eguraldia izugarri txarra da. Ihia ere eurizaleazen, baina haren kasuan, egoismo hutsagatik.

Gero beste tanta bat erori zen.—Zertarako balio du estatua batek euritik babesten ez badu?

—esan zuen—. Tximinia on bat aurkitu beharko dut.Eta alde egitea erabaki zuen.


oscar wilde

18

Baina, hegoak zabaldu au-rretik, hirugarren tanta bat ero-ri zen, eta enarak begirada jasoeta ikusi zuen…

Zer ikusi zuen?Printze Zoriontsuaren be-

giak malkoz beteta zeuden, etaharen urrezko masailetan be-hera irristatzen ziren malkoak.Haren aurpegia hain zen ede-rra ilargi pean, enaratxoa Prin-tzeaz errukitu egin baitzen.

—Nor zara? —galdetu zion.—Printze Zoriontsua.—Orduan zergatik ari zara

negarrez? —galdetu zuen ena-rak—. Blai eginda7 utzi nauzu.

—Bizirik nengoenean etagiza bihotza nuenean —eran-tzun zuen estatuak—, ez nekienzer ziren malkoak; KezkarikEzaren Jauregian bizi nintzen,tristurak sarrera galarazita8 dau-kan lekua bera. Egunez, adiski-deekin jolasten nintzen lorate-gian, eta gauez Areto Handikodantzaldia zabaltzen nuen. Hor-ma garai batek inguratzen zuen

7 blai eginda: oso bustita.8 galarazita: debekatuta.


19

printze zoriontsua

lorategia; baina inguratzen ninduen guztia hain ederra zenez, eznuen inoiz galdetu zer zegoen beste aldean. Gortesauek9 Prin-tze Zoriontsua esaten zidaten, eta bai, zoriontsua nintzen, plaze-ra zorionaren parekoa baldin bada. Hala bizi nintzen, eta hala hilnintzen. Eta orain, hilik nagoenez, hemen goian ipini naute, etanire hiriaren itsustasun eta miseria guztiak ikusten ditut; eta bi-hotza berunezkoa badut ere, negar egitea beste erremediorik ezzait geratzen.

—Hara! Ez al da urrezkoa? —esan zuen enarak bere artean. He-zibide onekoa baitzen, ez zituen kontu pertsonalak ozen esaten.

—Hemendik urrun —jarraitu zuen estatuak doinu apal mu-sikazko batean—, hemendik urrun badago etxe behartsu bat ka-lexka10 batean. Leihoetako bat zabalik dago, eta hartatik emaku-me bat ikusten dut mahaira eserita. Haren aurpegia argala etahigatua11 da, eta esku latz gorriak ditu, jostorratzek zulatuak, jos-tuna baita. Pasio-loreak brodatzen ari da erreginaren ohorezkodama politenak hurrengo gorte-dantzaldian eramango duen sa-tinezko12 soinekoan. Gela-bazterreko ohe batean haren haurtxoadago, gaixorik. Sukarra dauka, eta laranjak eskatzen ari da. Harenamak ibaiko ura besterik ezin diezaioke eskaini, eta haurtxoa ne-garrez ari da. Enaratxo, enaratxo, ez al diozu nire ezpataren esku-tokiko errubia eramango? Nik oinak zutoin13 honetara tinkatutadauzkat, ezin naiteke mugitu.

—Egipton zain dauzkat —esan zuen enarak—. Nire kideakhonezkero14 Niloan gora eta behera ari dira hegan, loto-lore han-

9 gortesau: gorteko pertsona.10 kalexka: kale estua.11 higatu: gastatua.12 satin: zeta edo kotoizko oihal mota bat.13 zutoin: zutabe baten oinarri zabala.14 honezkero: jadanik, ordu honetarako.


oscar wilde

20

diekin hizketan. Laster errege handiaren hilobira joko dute, lota-ra. Erregea dago bertan, hilkutxa margotu batean. Oihal horitanbilduta dago, espeziekin baltsamatuta. Jade15 berde argizko ka-te bat darama lepo inguruan, eta haren eskuek hosto ihartuak16

ematen dute.—Enaratxo, enaratxo —esan zuen Printzeak—, ez al zara ni-

rekin geratuko gau batez, nire mezularia izateko? Mutikoa osoegarrituta dago, eta haren ama, oso triste.

—Mutikoak ez ditut oso gogoko —erantzun zuen enarak—.Joan den udan, ibaian bizi nintzelarik, bazeuden bi mutil zakar,errotariaren semeak, beti harriak botaka aritzen zitzaizkidanak.Ez ninduten inoiz jotzen, noski, enarok oso trebeak baikara he-galdatzen, eta, gainera, nire familia ezaguna da bere zalutasuna-gatik.17 Hala ere, errespetu-falta ikaragarria zen.

Baina Printze Zoriontsua oso triste zegoen, eta enaratxoa erru-kitu egin zen.

—Hemen goian hotz dago —esan zuen—, baina zurekin ge-ratuko naiz gau batez, zure mezularia izateko.

—Eskerrik asko, enaratxo —esan zuen Printzeak.Eta enarak Printzearen ezpatako errubi handia mokoan hartu

eta hegan egin zuen hiriko teilatuen gainetik.Katedraleko dorretik pasatu zen, marmol zurizko aingeru

handien albotik. Jauregitik ere pasatu zen, eta dantza musika adi-tu zuen. Neska polit bat balkoira irten zen bere mutil-lagunare-kin.

—Zein zoragarri distiratzen duten izarrek —esan zuen muti-lak—, eta zein zoragarria den maitasunaren indarra!

15 jade: harribitxi bat.16 ihartuak: lehorrak.17 zalutasun: arintasuna.


21

printze zoriontsua

—Nire soinekoa gala-dantzaldirako prest egotea espero dut—erantzun zuen neskak—; bertan pasio-loreak brodatzeko agin-du dut, baina jostunak oso alferrak dira.

Ibai gainetik pasatu zen, eta argiontziak ikusi zituen ontzienmastetatik zintzilik. Auzo juduaren gainetik hegaldatu zen, eta ju-du zaharrak ikusi zituen elkarrekin merke-zurrean18 eta txanpo-nak pisatzen kobrezko balantzetan. Azkenean etxe txirora iritsieta barrura begiratu zuen. Mutila jiraka ari zen ohean, sukarra-rengatik, eta ama lokartuta geratu zen, hain baitzegoen abaildu-ta.19 Enara barrura sartu zen eta mahai gainean utzi zuen errubihandia, emakumearen titarearen alboan. Gero ohearen inguruanhegaldatu zen, eta mutilaren kopetari haize eman zion hegoez.

—Hau freskotasuna! —esan zuen mutikoak—. Hobera egi-ten ariko naiz.

Eta lo zoragarri batean murgildu zen.Gero enara Printze Zoriontsuarengana itzuli zen, egindakoa

kontatzera.—Arraroa da —esan zuen—, baina epeltasuna sentitzen dut,

hotz egin arren.—Ekintza on bat egin duzu-eta —erantzun zion Printzeak.Eta enaratxoa pentsatzen jarri eta bizkor lokartu zen. Pentsa-

tzeak beti ematen zion logura.Egunsentian ibaira jaitsi eta bainatu egin zen.—Bai gauza harrigarria! —esan zuen ornitologiako irakasleak

zubitik pasatzean—. Enara bat neguan!Eta hori kontatzeko gutun luze bat bidali zuen hiriko egunka-

rira. Denen ahotan ibili zen gutuna, inork ulertzen ez zituen hi-tzez beteta baitzegoen.

18 merke-zurrean: salneurria eztabaidatzen.19 abailduta: lur jota.


oscar wilde

22

—Gauean Egipto aldera egingo dut —esan zuen enarak, etaideiak alaitu egin zuen.

Monumentu publiko guztiak bisitatu zituen, eta luzaro egonzen elizako kanpandorrearen puntan. Edonora zihoala, txola-rreak txioka hasten ziren elkarrekin: «Arrotz hau dotorea da, ge-ro!», eta horrek asko pozten zuen.

Ilargia altxatu zenean Printze Zoriontsuarengana itzuli zen.—Mandaturen bat Egiptorako? —galdetu zuen—. Hara abia-

tzekoa naiz.20

—Enaratxo, enaratxo —esan zuen Printzeak—, ez al duzu ni-rekin beste gau bat igaro behar?

—Nire zain daude Egipton —erantzun zuen enarak—. Biharnire kideak bigarren ur-jauziraino joango dira. Hipopotamoak

dabiltza han, lezka21 artean, eta granitozko tronu handi bateanMemnon Jainkoa dago eserita. Izarrei begira ematen ditu gauak,eta goizeko izarra agertzean poztasunezko oihu bat egiten du, etagero mutu geratzen da. Eguerdian lehoi horiak ur ertzera jaisten

dira edatera. Haien begiak berilo berdeak22 bezalakoak dira, etahaien orroek ur-jauziarena gainditzen dute.

—Enaratxo, enaratxo —esan zuen Printzeak—, hemendikurrun, hiriaren beste muturrean, gizon gazte bat ikusten dutganbara batean. Paperez estalitako mahai baten gainean dagomakurtuta, eta alboan duen baso batean bioleta ihartu batzukdaude. Haren ilea gaztainkara eta kizkurra da, ezpainak mingra-

na23 bezain gorriak ditu, eta begi handi ameslariak. Antzezlan batbukatzen ari da antzoki-zuzendariarentzat, baina hotzak dago

20 abiatzekoa naiz: abiatuko naiz.21 lezka: uretako landare luze bat.22 berilo berdea: esmeralda, harribitxi bat.23 mingrana: azal marroixka gogorra eta azal barruan ale gorriak dituen fruta.


oscar wilde

24

eta ezin du gehiago idatzi. Sutontzian ez da surik, eta gaztea go-

seak makalduta24 dago.—Beste gau bat geratuko naiz zurekin —esan zuen enarak, bi-

hotz onekoa baitzen—. Beste errubi bat eramango al diot?—Tamalez, ez zait errubirik geratzen —esan zuen Prin-

tzeak—; begiak bakarrik geratzen zaizkit. Zafiro bakanez eginakdira, Indiatik ekarriak duela mila urte. Atera bat eta eramaiozu.Bitxigileari saldu, egurra erosi eta gizon gazte horrek antzezlanabukatu ahal izango du.

—Printze maitea —esan zuen enarak—, ezin dut horrelako-rik egin.

Eta negarrari eman zion.—Enaratxo, enaratxo —esan zuen Printzeak—, egin ezazu

agintzen dizudana.Hortaz, enarak Printzearen begia erauzi eta ikaslearen ganba-

rara joan zen hegan. Ez zitzaion asko kostatu sartzea, teilatuanzulo bat baitzegoen. Handik sartu eta gelara iritsi zen. Gazteakeskuen artean hondoratuta zeukan burua, eta ez zuen hegal era-gitea sentitu,25 eta begirada jaso zuenean zafiro ederra aurkituzuen bioleta ihartuen artean.

—Norbait hasi zait estimutan izaten —esan zuen—; hau mi-resle handi batena da, inondik ere. Orain antzezlana bukatu ahalizango dut.

Eta oso zoriontsu ematen zuen.Hurrengo egunean enara portura hegaldatu zen. Itsasontzi

handi baten mastan pausatu eta sototik fardel handiak igotzenari ziren marinelei so geratu zen.

24 makalduta: ahulduta.25 hegal eragitea sentitu: hegalen astintzea aditu.


25

printze zoriontsua

—Gooora! —oihukatzen zuten fardel bakoitza igotzean.—Egiptora noa! —esan zuen enarak, baina inork ez zion ja-

ramonik egin,26 eta ilargia altxatu zenean Printze Zoriontsuaren-gana itzuli zen.

—Agur esatera nator —esan zion.—Enaratxo, enaratxo —esan zion Printzeak—, ez al zara nire-

kin beste gau bat geratuko?—Negua da —erantzun zion enarak—, eta laster iritsiko da

elur izoztua. Egipton eguzkiaren epela27 dago palmondo ber-deetan, eta krokodiloak lokatzetan dabiltza, alferkeriaz bateraeta bestera begira. Nire kideak habia eraikitzen ari dira Baalbektenpluan, eta uso zuriak eta arrosak begira dituzte, elkarri urru-mak28 eginez. Printze maitea, utzi egin behar zaitut, baina ez zai-tut inoiz ahaztuko, eta datorren udaberrian bi harribitxi ederekarriko dizkizut eman dituzun horien ordez. Errubia arrosa go-rria baino gorriagoa izango da, eta zafiroa, berriz, itsaso handiabezain urdina.

—Beheko plazan —esan zuen Printze Zoriontsuak— neskapospolo-saltzaile bat dago. Pospoloak erori eta busti egin zaiz-kio, eta orain ezin daitezke piztu. Haren aitak jo egingo du etxeradirurik eramaten ez badu, eta negarrez ari da. Ez du ez zapata ezgaltzerdirik, eta ez dauka burutxoa estaltzeko ezer. Erauzi iezada-zu nire beste begia eta emaiozu; hartara, aitak ez du joko.

—Beste gau batez geratuko naiz zurekin —esan zuen ena-rak—, baina ezin dizut begia erauzi. Itsu geratuko zinateke.

—Enaratxo, enaratxo —esan zuen Printzeak—, egin ezazuagintzen dizudana.

26 jaramon egin: kasu egin.27 epela: epeltasuna.28 urruma: bikotekidea erakartzeko usoen kantua.


oscar wilde

26

Beraz, Printzeari beste be-gia erauzi eta kalera jaitsi zenharekin. Pospolo-saltzailearenalbotik hegaldatu eta esku-ahurrean utzi zion harribitxia.

—Bai kristal zatitxo zora-garria! —deiadar egin29 zuenneskak, eta etxera egin zuenlasterka, barre artean.

Orduan enara Printzearen-gana itzuli zen.

—Orain itsu zaude —esanzuen—; beraz, betiko geratu-ko naiz zurekin.

—Ez, enaratxo —esan zuenPrintze gizagaixoak—; Egip-tora joan behar duzu.

—Betiko geratuko naiz—esan zuen enarak, eta Prin-tzearen oinetan lo egin zuen.

Hurrengo egun osoa Prin-tzearen sorbalda gainean emanzuen, atzerriko herrialdeetanikusitakoen istorioak kontu-kontari. Niloko ertzetan ilaraluzeetan koloretako arrainakmokoaz harrapatzen ibiltzendiren ibis gorriez mintzatu

29 deiadar egin: oihu egin.


27

printze zoriontsua

zitzaion; mundua bezain zaharra den, basamortuan bizi den etaguztia dakien Esfingeaz; beren gameluen ondoan mantso-man-tso dabiltzan eta eskuetan anbar-aleak30 daramatzaten merkata-riez; ebanoa31 bezain beltza den eta kristal zati handi bat gurtzenduen Ilargiko Mendietako Erregeaz; palmondo batean lo egi-ten duen eta hogei apaiz nagusik ezti-opilez elikatzen duten su-ge berde handiaz; eta aintzira handi batean nabigatzen duten etabeti tximeletekin borrokan ari diren pigmeoez.

—Enaratxo —esan zuen Printzeak—, gauza miresgarriakkontatzen dizkidazu, baina gizon-emakumeen sufrimendua bes-te edozer baino miresgarriagoa da. Ez dago miseria bezalakomisterio handirik. Hegaldatu nire hirian barrena, enaratxo, etaesadazu zer ikusi duzun.

Eta enara hiri handiaren gainetik hegaldatu zen, eta aberatsakikusi zituen beren etxe dotoreetan ongi pasatzen, eskaleak ateangeratzen ziren bitartean. Kalexka ilunetan sartu zen, eta gose-tutako haurren aurpegi zuriak ikusi zituen, gogorik ezez32 kalebeltzei begira. Zubi bateko begi33 baten azpian bi mutiko zeudenelkarri besarkatuta, berotasuna gorde nahian.

—Hau gosea! —ari ziren.—Ezin zarete hemen egon! —oihukatu zien zaindari batek,

eta euritara irten ziren.Enara Printzearengana itzuli zen, ikusitakoa kontatzera.—Urre-orri mehez estalita nago —esan zuen Printzeak—; ken-

du iezadazu, geruzaz geruza, eta eman behartsuei; bizidunek betiuste izaten dute urreak zoriontsu egingo dituela.

30 anbar: gai marroi gardena, erretxin fosilduaz eratua.31 ebano: zur ilun gogorra, oso preziatua.32 gogorik ezez: gogo gutxiz.33 begi (zubiarena): arkua.


oscar wilde

28

Enarak geruzaz geruza kendu zion estaltzen zuen urrea, Prin-tze Zoriontsuak itxura gris tristea hartu zuen arte. Urre-orriakbehartsuei eraman zizkien, haurren aurpegiak piztu egin ziren,eta barrez aritu ziren kalean jolasten.

—Orain ogia daukagu! —ari ziren oihuka.Gero elurra iritsi zen, eta haren ondoren, izotza. Kaleek zilarrez

eginda ziruditen, hain argi eta distiratsuak ematen baitzuten; etxee-tako hegaletatik izotz-burruntzi luzeak dilindan34 zeuden, kris-talezko aiztoen modura, denak larruez estalita zihoazen, eta mu-tikoak, txano gorriak jantzita, izotz gainean patinatzen ari ziren.

Enaratxo gaixoa gero eta hotzago zegoen, baina ez zuen Prin-tzea utzi nahi, oso maite baitzuen. Ogi apurrak biltzen zituenokindegiko sarreratik okina begira ez zegoenean, eta hegoak ina-rrosiz35 saiatzen zen berotasuna gordetzen.

Baina azkenean hil egingo zela konturatu zen. Indar justua ge-ratu zitzaion berriro ere Printzearen sorbaldaraino igotzeko.

—Agur, Printze maitea! —esan zuen ahapeka—. Utziko al di-dazu eskua musukatzen?

—Pozten naiz azkenean Egiptora joango zarelako, enaratxo—esan zuen Printzeak—; denbora gehiegi eman duzu hemen.Baina ezpainetan emadazu musua, maite zaitut-eta.

—Ez noa Egiptora, ez —esan zuen enarak—. Herioren36 Etxeranoa. Heriotza loaren anaia da, ezta?

Eta enarak Printze Zoriontsuaren ezpainak musukatu zitueneta haren oinetara erori zen, hilda.

Une hartan krak bat aditu zen estatuaren barruan, zerbaithautsi balitz bezala. Kontua da berunezko bihotza erdibitu egin

34 izotz burruntzi: ur-tantak izoztean eratutako izotz puska; dilindan: zintzilik.35 inarrosiz: astinduz.36 Herio: heriotza.


30

oscar wilde

zela. Izan ere, izotzaldi ikaraga-rria izan baitzen.

Hurrengo goizean, goiz, al-

katea plazatik zihoan, zinego-

tziez inguratuta. Zutabe ondo-

tik pasatzean estatuari begiratu

zion.

—Ene bada! Hori itxura zar-

paila37 duen Printze Zorion-

tsuak! —esan zuen.

—Benetan zarpaila, bai!

—oihukatu zuten bi zinego-

tziek, beti bat etortzen baitziren

alkatearekin. Eta gora joan zi-

ren ikustera.

—Ezpatari errubia falta zaio,

begiak galdu ditu eta jada ez

dago urreztatuta —esan zuen

alkateak—. Egia esan, eskale

bat ematen du.

—Eskale bat, bai —esan zu-

ten zinegotziek.

—Eta begira, txori bat du

oinetan! —jarraitu zuen alka-

teak—. Ahaztu gabe, bando38

bat idatzi behar dugu, txoriei

hemen hiltzea debekatuz.

37 zarpail: pobrea, gastatua.38 bando: herriko agintarien oharra.


31

printze zoriontsua

Eta udal-idazkariak idatzi egin zuen iradokizuna.39

Beraz, bota egin zuten Printze Zoriontsuaren estatua.—Jada ez baita polita, ez du ezertarako balio —erabaki zuen

unibertsitateko Arteko irakasleak.Gero estatua labe batean urtu zuten, eta alkateak udalbatza

deitu zuen, metalarekin zer egin behar zen erabakitzeko.—Beste estatua bat behar dugu, noski —esan zuen—. Nire es-

tatua ipiniko dugu!

—Nirea! —esan zuen zinegotzi batek, eta hika-mika40 handiaizan zen. Nik izan nuen haien azken berria artean eztabaidatzenjarraitzen zutela izan zen.

—Bai gauza zelebrea! —esan zuen galdategiko41 arduradu-nak—. Berunezko bihotzak ez du galdaran urtu nahi. Bota eginbeharko dugu.

Eta hildako enara zegoen zabor-ontzira bota zuten.—Ekarrizkidazu hiri horretako bi gauza baliotsuenak —esan

zion Jainkoak bere aingeru bati. Eta aingeruak berunezko biho-tza eta hildako txoria eraman zizkion.

—Ongi aukeratu duzu —esan zuen Jainkoak—, Paradisukonire lorategian txoritxo honek betiko kantatuko baitu, eta nireurrezko hirian Printze Zoriontsuak nire izena goraipatuko du.

39 iradokizun: proposamena.40 hika-mika: eztabaida.41 galdategi: metala urtu eta moldatzen den lantegia.


Oscar Wilde (1854-1900) idazle irlandarraren ipuinederren eta hunkigarrienak biltzen dira liburu ho-netan. Idazle honek bere kontakizunei balio moralsakonak eransten jakin zuen, eta hala gertatzenda «Erraldoi berekoia» ipuinean; bertan kontatzen zaiguErraldoi zakar baten istorioa, zoriona aurkitu duena lehenbizikoaldiz atsegin eta eskuzabal jokatu duenean bere lorategira joatendiren haurrekin. Eskuzabaltasuna eta egoismoa elkarren kontraagertzen dira «Adiskide mina» ipuinean ere; ipuin horretan hun-kitu egiten gaitu Hans protagonistaren adiskidetasun zintzoak,eta sutan jartzen gaitu haren adiskide faltsu eta bizkarroiak.Kontakizunok, eta liburua osatzen duten gainerakoak, egiazkomaitasunaren ikasgai bat dira; izan ere, Oscar Wilderentzat sen-timendu hori «munduaren sekretu galdua da, jakintsuek betida-nik bilatu izan dutena».

Wilderen ipuinen honako edizio honetan, P.J. Lynch ir-landarraren akuarela irudimentsuez egindako ilustraziobikainez gain, ohar argigarriak daude, eta jarduera-

eranskin bat, kontakizun guztien zentzua eta balioaaztertzeko.

C100661

Erraldoi berekoiaeta beste ipuin batzuk


Erraldoi berekoia - Vicens VivesErraldoi berekoia eta beste ipuin batzuk Erraldoi berekoia 7 Printze...

Documents

Transcript of Erraldoi berekoia - Vicens VivesErraldoi berekoia eta beste ipuin batzuk Erraldoi berekoia 7 Printze...