ZER DA ENERGIA?

Enegia gure inguruan gertatzen diran aldaketa guztien erantzulea da.Orokorrean ezin dugu energia ikusi baina gorputzean zer eragin daukan igarri daikegu.

ENERGIA MOTAK

*Mekanikoa:mogitzen dagoan objetuak daukien energia da.Adibidez, olatuek edo haizeak daukiena.

*Argi energia:hainbat gorputzek argi moduan igorten dabena da.Gorputz argidunak naturalak (adibidez, eguzkia) edo artifizialak (adibidez, bonbilea) izan daitekez.

*Bero energia:Gorputzek bero moduan igorten dabena da, adibidez, eguzkiak edo suak igorten dabena.Gorputz batek zenbat eta tenperatura altuagoa izan, orduan eta

energia termiko gehiago izango dau.

*Energia kimikoa:hainbat substantziatan batzen dan energia da; Adibidez, petrolioan, elikagaietan edo dinamitan batzen dana; eta substantzia horeek erretean, oxidatzean edo lehertzean askatzen da.Pilak eta bateriek ere energia kimikoa gordetzen dabe, eta erergia hori energia elektrikoa bihurtzen dabe.

*Energia nuklearra:hainbat substantzietatik lortzen da, adibidez, uraniotik, erradiotik eta poloniotik.

*Energia elektrikoa:Etxeetan gehien erabilten dan energia da.Errez lortzen da ur jauzien, eguzkiaren argiaren nahiz airearen igidurearen bidez.

ENERGIA ALDATU EGITEN DA

Energia ez da sortzen, ezta suntzitzen ere;aldatu egiten da.Hau da, hainbat motatako energiak beste mota batzuetako energiak bihurtzen dira.Adibidez, esku biak igurtzi ezkero, energia mekanikoa (mogimendua) bero energia (beroa) bihurtzen dogu.Energia elektrikoa errez lortu daiteke eta beste hainbat motatako energia bihurtu daiteke, adibidez, energia mekanikoa, argi energia edo bero energia.Horregaitik, sarrien erabilten dogun energia motea da.Halan ere, unitate honeetan ikusiko dozunez, energia elektrikoa sortzeak ingurumena hondatu daiteke.

ENERGIA ITURRIAK

Energia iturriek energia emoten deuskuen materialak edo fenomenoak dira.Material batzuk, adibidez, ikatza eta petroleoa, eta fenomeno batzuk, adibidez, haizea edo olatuak, energia iturriak dira.

ENERGIA ITURRI BARRIZTAGARRIAK

Energia iturri barriztagarrietatik energia garbia lortzen da, hau da, ingurumena kutsatzen ez dauana.Iturri barriztagarri nagusiak Eguzkia, haizea, ura eta biomasea dira.

*Eguzkia:Eguzki panelen bidez eguzki energia aprobetxatu eta bero energia edo energia elektriko bihurtu daikegu.

*Haizea:Aerosorgailuen bidez haize energia edo energia eolikoa ustiatzen dogu, eta energia mekanikoa energia elektriko bihurtzen da.

*Ura:Presak eta urtegiak eraikiz, ura batzen da;eta, gero, garaiera jakin batetik isurten da, uraren mogimendua aprobetxatzeko.Energia hidraulikoa zentral hidroelektrikoetan ustiatzen da, ur jauzien energia mekanikoa energia elektriko bihurtzeko.

*Mariomotriza:Instalazino mareomotrizen bidez, itsasgorako eta itsas beherako ur masen mogimendua eta itsasoko olatuena erabili daiteke.Energia mareomotriza energia elektrikoa lortzeko ustiatzen da.

*Biomasa:Materia organikoa (adibidez, landara hondakinak edo zaborrak)errez edo tratatuz, energia lortzen da, eta energia hori energia termiko edo elektriko bihurtu daiteke.Energia iturri horri biomasa deitzen jako.

ENERGIA ITURRI EZ-BARRIZTAGARRIAK

Energia iturri ez barriztagarriak oso arin kontzumitzen dira, oso mantso birsortzen dira eta horreen erabilereak ingurumena kutsatzen dau.Iturri ez barriztagarri nagusiak honeek dira:Petroleoa, Ikatza, Gas naturala, Substantzia erradioaktiboak eta lurraren barruko beroa.

*Petroleoa:Mundu osoan gehien erabilten dan energia iturria da.Gaur egungo kontsumo erritmoari eutsi ezkero, ostera, 50 urte barru agortu egingo dala aurreikusi deuskue adituek.Petroleotik abiatuta, hainbat erregai lortzen dira, (adibidez, gasolinea eta gasoleoa) eta hortik aparte plastikoak fabrikatzen dira.

*Ikatza:Ikatza erabiliz, zentral termikoek energia elektrikoa lortzen dabe.

*Gas naturala:Gas naturala etxeetako sukaldeetan eta berokuntzatan erabilten da.

*Substantzia erradioaktiboak:Zentral nuklearretan substantzia erradioaktiboetatik abiatuta energia nuklearra lortzen da eta gero energia elektriko bihurtzen da.

*Energia geotermikoa:Lurraren barrualdeko beroaren bidez, energia geotermikoa lortzen da, eta, gero, energia elektriko bihurtzeko erabili daiteke.

GAUR EGUNGO MUNDUA ETA ENERGIA ITURRIAK

Herrialde garatuek eta garapen bidean dagozan herrialdeek energia asko kontsumitzen dabe.Energia hori iturri ez barriztagarrietatik lortua izaten da, modu nagusian eta hori dala eta hori dala eta energia konbentsional deitutako energia iturri horreei, horreexek diralako gehien erabilten diranak.

ENERGIAK INGURUMENEAN SORTZEN DAUZAN ONDORIOAK

*Paisaia hondatzen dabe:Gasa petrolioa edo ikatza lortzeko meatzeak eta hobiak hondeatzen dira, eta behar horreek paisaia hondatzen dabe.

*Arriskua:Energia lortzeko instalazioek arriskuan jarri daikiez inguru horreetako animalia ezpeziek.

*Erregaiak erretean:substantzea kutsagarri asko eta asko igorten dira, adibidez, atmosferara karbono dioxido asko igorten da, eta horreen ondorioz, berotegi efektu naturala handitu egiten da.Erebai kutsatutako ur horri ur hazido deitsen jako eta landaradiaren eta faunearen gainean jaustean, horreek suntsitu daikiez.Eta eraikin nuklearrak ere hondatzen dabe.

EKINTZA KOLEKTIBOAK

*Energia garbia:Energia garbia lortzeko energia alternatiboen erabilerea bultzatzen dabe, diru laguntza publikoen bidez eguzki plakak eta aerosorgailuak instalatzea sustatuz.

*Energia eginkortasuna:hobetzen ahalegintzen dira eta energia hobeto aprobetzatzeko aukerea emoten dabe.

*Energia aurreztea:sustatzen dabe; informazino kanpainen bidez.Energia gutzi erabiltzen deutseneei saritzen deutsie eta larregi erabilten dabenei isuna jartzen diote.

BANAKAKO EKINTZAK

*kontsumo txikiko bonbilak erabiltea, ohiko bonbilek kontsumitzen daben energiaren laurena erabilten dalako.

*Argiak eta makinak erabilten bukatzean itzali.

*berokuntza eta aire girotua beharrezkoa denean besterik ez erabiltea.

*Garbigailua beteta dagoanean bakarrik jartea.

*Bide laburrak egiteko autoa ez erabiltea.

*Gure udalak edo herriko alkarteek sustatutako energia aurrezteko kanpainetan parte hartzea.

EGILEA:GAROA MORALES