Ekintza, terapiarako tresna - IVAP eus€¦ · moduko mezuak sortzeko. Botikin bat sortuko da on...

25. zenbakia2015eko abenduaosatuberri

Ekintza,terapiarako tresna

25_osatuberri_Maquetación 1 2015-12-22 13:03 Página 1

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakEkintza terapeutikoa:

egokitua eta esanguratsua .........4-5jakin berri /efemerideak.............6

kolaborazioaIñaki Peña .............7

bidaiak mundutik zeharHimalaiaren magalean

Aitziber Gutierrez eta Jon Remirez.........8-9jardunaldiak

Hutsuneari erantzunez........10-11atzera begiraSantiago ospitalea ......12-13

aholku medikoakHezurrak sendo mantentzeko .....14-15

arnasguneakKuartango ....16-17urratsak

Lanbide Heziketa ere euskaraz ikasteko ....18-19euskara osakidetzan

Aitortza euskararen bidegileei.....20-21bizitza lanetik kanpo

Josu Irastorza ..........22denbora-pasak...........23

agendaAnarchivo SIDA

Erakusketa, tailerra, topaketa, performancea.Otsailetik ekainera, Tabakaleran, elkarteen espazioetan,ikastetxe eta institutuetan eta espazio publikoan.Gaiak: krisia, afektibitatea, osasuna, prekarietatea,gorputzaren politikak, memoria.

Garunaren zahartzea: erlojupeko lasterketa.

Sei hitzaldiko zikloa.Otsailaren 2tik abenduaren 13ra, San Telmo Museoan.Gaiak: herritarren zahartzea, gero eta adindu gehiagorilaguntzeko erronka, eta adinaren ondoriozko gaixotasunneurologikoek gaixoen, haien senideen eta gizartearen bizi-kalitatean duten eragina.

Sehaskatik zahar-egoitzara: zer-nolakoetorkizuna du osasun mentalak Euskal He-rrian?

Ekainaren 10ean, Bilbon, Deustuko Unibertsitatekoentzunaretoan.Euskal Herria mundu osoan bizi-itxaropen handiena duten

lurraldeetako bat da. Aintzat hartuta gero eta haur gehiagokizaten dituztela nahasmendu psikologikoak eta gero etaheldu gehiagok izaten dutela antsietatea eta estresa,hurrengo hamarkadetan osasun mentala izango da EuskalHerriaren erronka nagusietako bat.

Irrizeta

Azaroan, 12an hasita, Easo kaleko 43an.Umorista edo gidoigileak zenbait saiotan batuko diraosasungintzako langileekin eta osasunaren zenbaitalderdirekin lotutako kolektiboekin, herritarrengana iristekomoduko mezuak sortzeko. Botikin bat sortuko da on line,ikusentzunezko formatuan, bide batez mito eta sineskerakbaztertzeko balio duten aholku osasungarriekin.

Europako hizkuntza aniztasunaren goi-bilera.

Abenduan, Kursaalen.Proiektua gizarte-eragileen, antolakundeen eta adituenarteko prozesu bat zabaltzea izango da, hizkuntzen artekoberdintasuna bermatzeko protokolo bat jorratzeko eta horrenondorioak nazioarteko goi-bilera batean aurkezteko.

2016an Donostia EUROPAKO KULTUR HIRIBURUA izango da.Hona programazioaren (http://dss2016.eu/eu) lagin txiki-txiki bat:


Argitaratzailea:Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Araitz Muguruza

Nola gogoratzen duzu Osakidetzan edo beste nonbaitbizi izan zenuen lehenengo lanegun hura? (eta II)

Joan den milurtekoan izan zen. Egunhura gogoratzen dudanean, gaurkoerrealitatearekin ez duela ezer ikusirikkonturatzen naiz. Anbulatorioa herrikomerkatuaren gaineko pisuan zegoen.Idazteko makina elektrikorik ere ez zego-en anbulatorio hartan. Eskuz idaztenzen, idazten zen apurra, ordenagailuakzer ziren ez genekien hartan...Gainontzekoa: material sanitario oina-rrizkoena. Telefonoa ere, bat bakarra, sa-rrerako mostradorean, txandak ematenzituen zeladorearen ondoan. Txandaknorbera bertaratuta hartzen ziren...Oraingo honetatik begiratuta, beste mi-lurteko bateko egoera.

Olaia (Tolosaldea ESIa)

Denbora larregi pasa da Osakidetzanegin nuen lehenengo lanegunetik. La-rregi eta, batera, arinegi. Izan ere, oraindela 34 urte izan zen, herri txiki batean,Aulestin, Bizkaian. Nire herritik bertoradoan bidean, jada Aulestiko eremuansartuta, hainbat auzo daude errepideondoan, eta gogoratzen dut, Aulestikokontsultategira heldu baino aurretik,auzo horietako bazterretan gelditu be-har izaten nuela, okinaren moduan, au-zoko «pazienteak» bertora hurbiltzenzirelako. Medikua itxaroten egoten zi-ren, hura bertatik noiz pasako zen, erre-zetak behar zituztelako edo tentsio arte-riala neurtzeko. Han bazterrean geldirik,auzokidez inguratuta, fonendoa eta es-fingomanometroa eskutan… A ze ga-raiak!

Jose Luis (Barrualde-Galdakao ESIa)

Ostirala zen, urriaren lehena. Ezagu-tzen ez nuen erakunde batean hasi beharnuen lanean, Osakidetzan. Gainera, nire-tzat arrotza zen hiri batean: Gasteiz. Ko-txea hartu, eta han agertu nintzen zor-tziak baino lehenago. Langileak sartzenhasi ziren, eta ni, sarrera nagusiko sofabatean eserita, norbait nire bila noiz eto-rriko zain. Azkenean, bederatziak aldera,

niregana hurbildu zen pertsonaleko lan-gile bat. Hainbat datu eman, agiriak aur-keztu, eta nire zerbitzura eraman nindu-ten: Euskara Zerbitzua. Harrera oso onaizan bazen ere, egun hartan galduta ibilinintzen: hitz egiten zen guztia arrotzazen niretzat. Poliki-poliki ikasten joannintzen, eta konfiantza hartzen, bai lan-kideekin, bai gaiarekin ere.

Rakel (Donostialdea ESIa)

20 urte nituen, erizain-ikasketak amai-tu eta lanean hasi nintzenean. Gogora-tzen dut osasun-zentro handi bateanhasi nintzela, pediatriako arloan, beldu-rrak jota. Praktiketan ez nintzen pedia-tria-arloan ibili, nire inguruan ez zegoenumerik, eta etxean ni nintzen alaba gaz-teena, baina jendea beti dago laguntze-ko prest, eta eskerrak horri asko ikasinuen. Gaur egun arlo horretan egitendut lan. Egia da lana hobeto egiten duzu-la, zure lehen egunean arreta egokia etalaguntza izaten baduzu.

Belen (Debabarreneko ESIa)

Ez dut ezer gogoratzen, ezer ez.Luis (Donostialdea ESIa)

Lehenengo lanegun haiek… Uf! As-paldi!Urrunak, oso urrunak egiten zaizkit egun

haiek. Zerbait aipatzeko, Internetena.Hori iraultza, hori!Gaur, inoiz baino gehiago, McFly bat be-zala sentitzen dut neure burua.

Txema (Zuzendaritza Nagusia)

1986an Basurtun hasi nintzen lan egi-ten, kirurgiako idazkaria ordezkatuz. Or-duan, Basurtuko Ospitale Santua deitzenzen, eta kirurgia-idazkaritza kaperarengainean zegoela gogoratzen naiz. Osourduri nengoen, ia-ia lorik gabe joan nin-tzen lanera. Zorionez, iritsi bezain laster,harrera ona egin zidaten zerbitzuko guz-tiek. Haietako batzuk jubilatuta daudegaur egun. Nahiz eta inoiz hanka sartu,oso oroipen onak ditut. Egun, Larrialdie-tan egiten dut lan eta 27 urte daramatzatleku berean.

Garbiñe (Bilbo-Basurtu ESIa)

Niretzat ahaztezina da Osakidetzakolehenengo laneguna. Lekua: Ospitalekoartxiboan, arratsaldeko txandan. Haste-ko esan behar dut imajinatu nuen artxi-boak ez zeukala batere zer ikusirik errea-litatearekin. Egun gazi-gozoa: gazia, lanfisiko handia egin behar genuelako, etagozoa, laneguna leher eginda bukatuarren, oso giro ona bizi izan nuelako lan-kideekin.

Marta (Donostialdea ESIa)

WWW.IREKIA.EUSKADI.EUS


geure zerbitzuak

4 osatuberri2015eko abendua

Helburuak zehazturik baina taldeko lanketa eginda. Hori dute bereizgarri egunekozentroko langileen programek Errenteriako Osasun Mentaleko zentroan. Ikastaro-ak, irteerak eta beste egiten dituzte, eta horien berri emateko bloga ere badute.Pertsonen egonkortze klinikoa eta errekuperazio funtzionala dute xede.

Ekintza da Jaione Azpiroz eta Vir-ginia Herrera terapeuta okupa-zionalen lanerako tresna nagu-

sia. Autobusean Errenteriatik Donos-tiara joatea, baratzean aritzea edomendira joatea terapian laguntzekoerabiltzen dituzte, lorpen handia bai-ta buruko gaixotasunak dituzten pa-zienteentzat jarduera horiek eurekbakarrik egitea. Errenteriako OsasunMentaleko Eguneko Zentrotik bidera-tzen dituzte irteerak, etorkizun hurbi-lean autonomia lortu dezaten.

Errenteriako zentrora Oarsoaldekopazienteak joaten dira. Goiza igaro-

tzen dute bertan, eta dagokien jar-duera egiten dute. Egunaren hasie-ran, normalean, hizketaldi bat egitendute taldean. «Garrantzitsua da in-guruan gertatzen denaren berri jaki-tea, eta horregatik eskatzen dieguegunkaria irakurtzeko. Horrela has-ten ditugu egunak». Elkarrizketaegin bitartean, hala sartu ziren pa-zienteetako asko, egunkaria besape-an zutela. Kalakaren ondotik, arike-tak egiten dituzte. Nahiko zehaztutaedukitzen dituztela dio Azpirozek.Ekintza orok balio du hainbat alorlantzeko. «Kozinatzen erakutsi ge-

nien aurrekoan. Elkarlana lantzekoez ezik, pazienteen autonomia lor-tzeko bide ere bada sukaldaritzakoikastaroa». Gelan prestatutakoaetxera eramateko esaten diete pa-zienteei, eta, bide batez, hurrengosaiakera etxean egiten dute.

Ohiturak hartzea edo harremanakegitea dira Azpirozek eta Herrerak tra-tatzen dituzten pazienteen arazo na-gusiak. Gelan halako egoeretan nolaerantzun lantzen dute, zeharka, den-bora laburrean ahaldundu daitezen.Trebetasun soziala, kognitiboa eta fi-sikoa lantzen dute. Garrantzitsua bai-

Jaione Azpiroz eta Virginia Herrera terapeutek antolatzen dituzte eguneko zentroko ekintzak. ARAITZ MUGURUZA EIZAGIRRE

Ekintza terapeutikoa:egokitua eta esanguratsua


geure zerbitzuakosatuberri 52015eko abendua

ta pazienteek ohitura eta errutinaosasuntsuak barneratzea eta etorki-zun hurbilean autonomia eskuratzea.

Eguneko zentroa handia eta zabalada. Sukaldeaz gain, lantegia, mahai-jolasak eta bilerak egiteko gela dituz-te. Hura da pazienteen gotorleku. Gi-ro ederra dute taldean, «gorrotoriketa ezin ikusirik gabea».

Paziente gehienak aurrez ospitale-ratuta egonak dira, edo ErrenteriakoOsasun Mentaleko Zentrotik ekartzendituzte. Azken zentro hori egunekozentroaren aldamenean dago. Jarrai-pena egiten diete handik, eta, ikustenbadute gehiago sakondu behar dela,eguneko zentrora bideratzen dituzte.«Hilean behin joaten dira psikiatrare-nera; eguneko zentrora, berriz, ba-tzuk egunero etortzen dira», azaldudu Azpirozek. Erizain bat ere badutezentroan, eta hark egindako elkarriz-ketaren bidez antzematen dituzte pa-zientearen beharrak. «Astean bi egu-netan bildu ohi gara zentroko langile-ok, eta paziente bakoitzaren errehabi-litaziorako plana zehazten dugu: be-harrak antzeman, helburuterapeutikoak zehaztu eta interben-

talde-dinamikara». Pazienteak erearduratsu jokatzea nahi dute, tera-piara kontzientziatuta joatea.

Egokitutako ordutegiaEtengabeko hartu-emana dute pa-zienteek terapeuta okupazionale-kin. Eguneko zentrora joateko or-dutegia ere haiekin batera zehaztendute Azpirozek eta Herrerak. Zen-troak badu berezko ordutegi bat:09:30ean ireki eta 13:30ean ixtendute. Paziente bakoitzaren jarraipe-na egiten du langile bakoitzak, etagero, denen diagnostikoa eztabai-datuko dute taldeko bileran. Hala,dagokion pazienteari dagokion tra-tamendu eta lanketa egingo zaio.«Norberaren beharren araberaegokitzen dugu ordutegia eta aldiberean pazienteak ere arduratsu jo-katzea nahi dugu, beren errekupe-razioaren arduradun izan daiteze-la».

Hainbat programa izaten dituzteesku artean. Erizainak osasun-hez-kuntzarako jakingarriak azaltzenditu, psikologoak taldekako tera-pia egiten du, eta gizarte-langile-ak, lan-munduratzea bideratzeazgain, pazienteen senideekin jar-tzen da harremanetan. Azpirozeketa Herrerak birgizarteratzea dutehelburu, hau da, gainerako langile-ek ondu duten lurrerako sarbideabermatzea. Helburu hori jomuganizanik, askotarikoak eta elkarreki-ko osagarriak dira egiten dituztenjarduerak. Ekintza guztiak, ordea,ez dira zentroko lau hormetan ge-ratzen. Sarera egiten dute jauziGure Ahotsa blogaren bitartez. Pa-zienteek eguneratzen duten atarihorretan zentroko ekintzen berriematen dute, oro har. Tarteka, be-rriz, paziente bakoitzaren bizipe-nak edo ipuin zein olerkiak jartzendituzte. «Ekintza terapeutikoaedozein izanda ere, saiatzen garapazienteen trebetasunak lantzen».

tzio-plan pertsonalizatua diseinatu»,gehitu du Herrerak. Gizarte-langileak,psikologoak, erizainak eta terapeutaokupazionalek —Azpirozek eta He-rrerak— osatzen dute lantaldea.Behin eta berriz errepikatu dute egu-neko zentroko zerbitzua «irekia eta li-brea» dela. «Ez dugu inor derrigor-tzen, neurri batean beren borondatez

etortzen dira. Batzuk astean behin soi-lik etortzen hasi ziren, eta eguneroetortzen amaitu dute». Azpirozek al-botik zehaztu dio: «Gaixotasuna piztuberritan oso zaila da onartzea, eta ka-su horietan interbentzio indibidualakpisu handiagoa hartzen du; lehenen-go, aliantza terapeutikoa sendotzensaiatu, eta ondoren integratzen dira

«Gaixotasuna piztuberritan interbentzio

indibidualak pisuhandia hartzen du»

EGITASMO BERRITZAILEAK

«Duela bi urte, bi proiektu berriabiarazi genituen: baratza eta blo-ga», dio Virginia Herrera terapeu-ta okupazionalak. Eguneko zen-troan ditugun baliabide terapeuti-koen sarea zabaldu nahi duguhorrela, eskaintza zabala eta abe-rasgarria eskainiz. Gure ahotsa: 2013ko otsaileansortu zuten. Pazienteek egunera-tzen dute, eta eguneko zentroanlandutako gai terapeutiko etaerrehabilitatzaileak idazten dituz-te. Baita beren esperientzia bizi-pen eta interesak partekatu ere.Bakardadea ekidin eta harremansozialak indartu nahi dituzte blo-

garekin. Komunikaziorako tresna

berriak ere lantzen dituzte, hala

nola sare sozialen erabilera.

Gure Baratza:2015eko abuztuan

jarri zuten martxan egitasmoa,

Errenteriako udalarekin batera.

Arramendiko baratze-parkeko

partzela bat hartu dute eta erreha-

bilitaziorako baliabide terapeutiko

moduan darabilte. Trebetasunak

lantzeaz gain, baliabide komunita-

rioak ezagutu eta erabili, inguruan

integratu eta kolektibo hau gizar-

tean modu normalizatu batean

ikusarazi nahi dute, hau da, inklusi-

botasuna sustatu nahi dute.



jakin berri • efemerideak

EUSKARAREN EGUNA ZUZENDARITZA NAGUSIAN

Azaroan, Eguna girotzen hasteko, langileen artean euskararen erabilera sus-tatzeko slogan-txapelketa antolatu zen Zuzendaritza Nagusian. Epaimahaiabertako euskara-batzordeko kide bik eta langile batek osatu zuten, eta haubaloratu zuten: originaltasuna, eta erakundean euskara gehiago erabiltzekobalio izatea. Aurkeztutako 19 sloganetatik 4 finalista aukeratu zituen epai-mahaiak. Hona lehenengo eta bigarren saria jaso zuten sloganak, eta bestebi finalistak:

Irabazlea 2. saria

GERNIKA-LUMO OSPITALEAK HIRU URTE BETE DITU

Zentroak, beste zerbitzu batzuen artean, kontsultetarako alde bat, bi eba-kuntza-gela, endoskopia-gela bat, larrialdi-zerbitzu bat eta etxeko ospitaliza-zioko zerbitzuarentzako gune bat dauzka, eta erreferentziazko ospitalea daBusturialdeko, Gernikaldeko eta Lea-Artibaiko 56.000 biztanlerentzat. Gauregun, 13 espezialitate mediko-kirurgikotako medikuek Gernikan ikus ditza-kete pazienteak, inguru horretako biztanleek Galdakao–Usansolo Ospitale-raino joan beharrik gabe.

Sariak Euskararen Egunean banatu ziren, jantokian antolatutako III. Kafe Mun-dialean. Bertan 45 bat langile elkartu ziren, slogan guztiak ikusi eta zenbaitgaiez euskaraz aritzeko. Bestalde, langileek euskararekin duten konpromisoaerakusteko, talde-argazki bat egin zen, slogan irabazlea aurrean zutela.

2016Lekaleen NazioartekoUrtea

Elikagaietan aberatsak dira, eta mer-keak; onura handiak dakarzkiote osa-sunari; nekazaritza jasangarria susta-tzen dute, eta klima–aldaketamoteltzen eta hartara egokitzenlaguntzen dute; biodibertsitatea sus-tatzen dute. Lekaleak dira.

Urtarrilaren 29aManuel Larramendi hilzen

Aita Larramendi deituraz ezaguna,Andoainen jaio zen 1690ean. Euska-raren defendatzaile sutsua eta kulturahandiko gizona. 1729an El imposiblevencido. Arte de la lengua vasconga-da argitaratu zuen, Hegoaldean eus-kararen lehen arte edo gramatikatzathartu izan dena. Orduko jakintsuenartean zabaldua zen ideia baten ara-bera, hebreerak, grekoak, latinak etahorren eratorriek bakarrik zuten gra-matika bat. Euskara bezalako hizkun-tzak, ordea, jende ezjakinaren hizke-rak ziren, ia animalien orroengisakoak.

Otsailaren 3aElizabeth Blackwell jaiozen

Bristolen jaio zen 1821ean. Neskakoskorretan Estatu Batuetara joanzen familiarekin. Medikua izan nahi

zuen, bainaez zuten inononartu: medi-kuntza ez zenemakumeen-tzat. Azkene-an, 26 urtezituela, NewY o r k e k oG e n e v a k o

medikuntza-eskolan sartzea lortuzuen. 1849an graduatu zen, EstatuBatuetan graduatutako lehenengoemakume medikua bilakatuz.

LUIS SALGADO


Iñaki Peña Bandres Debagoieneko ESIko Barne Medikuntzako

zerbitzuko medikua

Zainketa aringarriakbeste latitudebatzuetan

osatuberri 72015eko abendua

Filosofia paliatibista Lehen Mundu-ko kontua dela esan dezakegu; aregehiago, herrialde anglosaxoietansortu eta garatutakoa eta gizarteaberatsenetan gehien zabaldutadagoena. Baita modernoa dela ere.Nahiz eta hospizioen tradizioa histo-rikoki luzea izan, are luzeagoa erru-kitasun balorea, gizakiaren hastape-netatik presente dagoena.

Bestela, garapen bidean daudenherrialdeetako mapamundia etazainketa aringarrietako presentziare-na alderantzizkoak dira hein handibatean. Zenbat eta garapen gutxia-go, hainbat eta medikuntza mende-baldar gutxiago. Nahiz eta medikun-tza arintzailea denik eta merkeenaizan, nahiz eta erabilitako botikakgarestiak ez izan. Zainketa aringa-rriak eta hospice mugimendu moder-noa oso mendebaldarrak direlako,eta eurekin batera heriotza duinarenaldeko mugimenduak eta eutanasia-ren inguruko eztabaidak eurak ere.

Izan ere, azken puntu hori fun-tsezkoa da. Milaka urtetako tradizio-en aurka talka egitea, heriotza, sufri-mendu eta minari buruzkosinesmenak, opiofobia, matxismoa,horren guztiaren kontra egitea zail-zaila da. Geure mundu aberatseanhorrela da, atera kontuak beste lati-tude batzuetan zelan izango den.

Saharaz hegoaldeko Afrikan, adi-bidez, minbiziaren prebalentzianagusiki ezezaguna da. HIESarenerrealitatea, tamalez, ezagunegiaeta gordinegia dugu: malnutrizioa,tuberkulosia, umezurtz kopuru etahilkortasun tasa handiak. Pande-miak eragindako sufrimendua arin-tzeko, faktore sozioekonomikoenaurka ez ezik sineskeriei eta txartoulertutako erlijio estrukturei aurreegin behar zaie. Harrigarria da HIE-Saren negazionisten artean zenbatburuzagi garrantzitsu egon izandiren, Thabo Mbeki Hego Afrikakoaurreko presidentea besteak beste.

Zorionez, ondo praktikatutakoerlijioaren adibideak egon badaude,Desmond Tutu artzapezpikua buru,baita hainbat langile eta kooperanteere, laikoak izan ala ez. Hortik etorridaiteke itxaropena esparru paliati-borako, eta horren erakusgarri onada «Más allá de la colina y la selva» /«Au-delà de la colline et la brousse»dokumental gomendagarria (Alfre-do Torrescalles, 2014), Kamerunenegindakoa eta hemen aipatu ditu-gun puntu ugari jasotzen dituena.Lan horren protagonista batzuk Eus-kal Herrian egon ziren 2013ko ekaineta uztailean, Santurtziko San Juande Dios Ospitaleko atentzio psikoso-zialeko ekipoaren, GurutzetakoEtxeko Ospitalizazioaren eta Paliati-vos Sin Fronteras GKE donostiarra-ren lankidetzarekin.

Halaber, beste adibide bat aipatze-arren, testu honetara ekarri nahi dutMozambikeko egoera (Maputo hiri-burukoa, hobeto esanda), 2015eko

azaroan bertatik bertara baina den-bora laburrean ezagutu izan dudana.Nik bisitatutako ospitale publikoan,herrialde osoko handienean, morfi-naren erabilera Minaren Unitateansoilik onartuta dago legearen alde-tik, antza denez, eta zerbitzu hartanere ez dago beti eskuragarri. Gaine-ra, sufrimendua arintzeko jardueraez dago lehentasunen artean. Albis-te ona da HIESaren aurkako trata-mendu konbinatua dohainik eskuradaitekeela, sare publikoan behintzat.

Amaitzeko, Afrika Beltzaren bizi-tzaren eguneroko pasarte ugari isla-tzen ditu beste lan aipagarri batek,zentzu positiboan eta umorez. «Ayade Yopougon» izenburupean, 6komiki sorta honetan MargueriteAbouet eta Clément Oubrerie-k BoliKostako paisaia garaikidea marraztudute. Bizitzaren kontu arruntak ber-tako emakume baten ikuspegitik.Zilborkeria lehenmundistaren aurka-ko ekarpen eskergarria.

kolaborazioa



bidaiak mun

dutik

zehar

Himalaiarenmagalean, zeruareneta lurraren artean

Gogor heltzen genion te-kati-luari, esku osoarekin, atzama-rrak berotu beharrean. Gaue-

ko 4ak ziren, tenperatura 15 gradu ze-ro azpitik, zerua ilun bezain garbi, etaizarrek hurbilago ziruditen. Bost batmila metrora egonda ere, High Campedo Goi Kanpamendua deitutakoaterpean, are gorago igotzeko asmoagenuen gau hartan, Annapurna men-dikateko magal hartan gora.

Aste batzuk lehenago, Nepalerairitsi orduko, Katmandu hiriburuanegokitu, eta baimen zein prestakizunguztietarako denboraldia igaro ge-nuen bertan. Agentziaz betetako hi-ria da Katmandu, eta, behar izanezgero, edozein mendi edota ibilbideegiteko eskaintza ezin zabalagoaaurkitu daiteke bertan. Guri, aldiz,baliabide eta bitarteko propioak era-bilita igo nahian, ezinbestekoa zitzai-

gun dena aurretik ondo neurtu, pres-tatu eta biltzea. Neguko arropa, lu-mazko anoraka, lo-zakuak, makilak,kranpoiak, ur-arazgailua, janaria eta,jakina, botak. Bizkarrean, hortaz,motxila itzela.

Harrezkero Annapurna mendieninguruko zenbait herrixka eta haranegunez egun zeharkatu ondoren,ibilbideko Thorung La mendateraabiatzekotan geunden aipatutakogau hartan. Dharapani, Chame, Pi-sang, Manang edota Yak Kharka, le-hen guretzat leku mitiko eta ia exoti-koak zirenak, orain atzean gelditzenziren. Eta haietan ezagututako etniazailduak eta entzundako hizkuntzaarrotzak ere gogoan geneuzkan.

Apirila izanda ere, elurtea arteansekulakoa zen, negua luzatu eta elu-rra mara-mara aritzearen ondorioz.Espedizio askok atzera egiten zutenelur-jauzien beldurrez. Gu etsipene-an erori ez, eta, azkenik, atertzekounea heldu zitzaigun. Orduantxe lor-tu genuen: 5.416 metrora geunden,iritsiak ginen Thorung La-ra.

Gustuko bidean aldaparik ez, etaaskotan pairatutako hotz ikaraga-rria, jasandako gosea edota altuera-ra egokitzeko buruko minak han

AITZIBER GUTIERREZ etaJON REMIREZArabako Unibertsitate Ospitalekoerizaina eta Zuzendaritza Nagusi-ko teknikaria, hurr enez hurren.

Bidaiazale, herriak eta bertako herri-tarrak ezagutu zale… eta mendizaleere badira Aitziber eta Jon. Aurtengoudaberrian, Himalaiako inguruakezagutzeko abagunea izan dute, etahan gozatutakoaz nahiz ikusitakoazidatzi digute Osatuberrin.

Munduko sabaia Nepalen dagoela ezaguna da, bainazortzi mila metroko gailurrak ez ezik, milaka haran etahamaika mendi ere badira han. Annapurna mendiareninguruko ibilaldia egin ondoren, Everest aldera ere joanginen, besteren artean, Imja Tse tontorra zapaltzera.Geroko lurrikarak ez zuen gure ametsa zapuztu, baitamalez herri oso baten bizitza latza.

Imja Tse-ko erlaitzean gora, atzean Ama Dablam. AITZIBER GUTIERREZ


bidaiak mundutik zehar


goian gozamen bilakatu ziren. Etajaitsierak –zortzi mila metrotik gora-ko Annapurna, Dhaulagiri edo Ma-naslu mendiak ikusiz– mendizaleta-sunaren paradisuan sentiaraztengintuela iruditzen zitzaigun.

Annapurna mendiaren ingurukoibilaldi hura, ordea, hasiera besterikez zen guretzat. Pokhara hiri turisti-kora jaitsi, indarrak berreskuratu, sa-bela bete, egun askotako lehenengodutxa hartu, eta handik egun gutxiraKatmandun bueltan geunden. Hiri-buruan logistika guztia berriro aton-du, eta, konturatu orduko, hegazkintxiki baten barruan gindoazen Sagar-matha Parke Nazionalera, haren ba-rruan baitago Everest.

Berriro mendian, pixkana-pixkana,berriro ere altuera hartzen joan gi-nen. Goizean goiz jaikitzen, gure eki-paiak bizkarrera eramaten… eta bi-dea egiten. Gure erritmoan ibiltzen,lasai asko, bide bazterreko bizitzasentituz eta urrutiko mendiei begira.Tarteka, noski, zerbait edan edo jan.Sei eta zazpi ordu bitarteko bideaegunero, egun osoa horretarako,denbora sobera, gure erara antola-tzeko askatasun osoarekin. Arratsal-deak, berriz, atsedenerako edo al-

tuera gehiago irabazteko erabiltzengenituen, eta, bidenabar, gorputzaoxigeno-murrizketara ohitzeko, ahalzen heinean inguruetatik ibilbidetxo-ak eginez.

Mendi-literaturan hainbeste aldizaipatutako leku mitikoak zeharka-tuz, burura etortzen zitzaizkigunReinhold Messner edo Anatoli Bu-kréyev izen handien kontakizunak.Horrelaxe, Namche Bazaar edoKhunjung herrixkak atzean utziz,Everest, Lotse, Nuptse, Ama Dablaneta beste hainbat mendi liluragarri-ren ikuskizuna agertzen joan zen.Giro horretan, 3.000, 4.000, 5.000metroko altuerak hurrenez hurrengaindituta, eta bidean Chukung Rizein gonpa edo monasterio budistengainak zapalduta, Imja Tse mendikokanpamentu nagusira heldu ginen.

Guretzat Imja Tse jomuga izanzen. 6.189 metroko mendi hartarai-no igotzeko, ezinbestekoa da gaue-ko ordu batean dendatik abiatu, etaglaziarrera egunsentian iristea. Al-tuera horietako alpinismoan urra-tsek zehatzak izan behar dute, as-tronauta baten pausoen antzekoak,neketsuak. Azkenik, 200 metrokoizotzezko horma bertikala eskalatu,

eta apirilaren 10ean Imja Tse-rengailurra zapaldu genuen, zortzi etazazpi mila metroko mendiz ingura-tuta.

Sagarmatha Parke Nazionalean,ordea, badira beste tontor eta tokiikusgarri asko ere. Horietako batzue-tara ailegatzen ere saiatu ginen. Eve-resteko kanpamentu nagusian, adi-bidez, Khumbu glaziarraren ederta-sunaz eta arriskuaz jabetu ginen.Cho-La zintzurrera hurbiltzean, al-diz, ekaitza altxatu eta elurra hasizuen. Eguraldia, ordea, ez zen ozto-po izan, Gokyo lakura heldu, etaGokyo Ri gailurrera igota Himalaiakoharan haiei agur esateko.

Apirilaren 25ean lurrak dar-daregin zuen lurralderik pobreenetakobaten lurzoruaren azpian. Honda-mena gertatu zenerako Katmandungeunden. Eta gure buruak beldurhandia pasatu bazuen, are min han-diagoa sentitu zuen gure bihotzak.Nepaldarren sufrimenduaren gaine-ko sentimendua hitzez adierazten la-tza egiten zaigu oraindik. Kontaki-zun honen bidez, hango egoera ezahazteko eta nazioarteko laguntza-ren beharra zabaltzeko deia eginnahiko genuke.

jakingarriakNoiz joan

Nepalera joateko garai egokienakurritik azarora edo apiriletik maiatze-ra izaten dira, neguak gogorrak etaelurtsuak baitira, eta udan ibilbideakzailagoak, montzoiaren eraginez.

Trekking-ak

Gailurretara igotzeaz gain, hamai-ka ibilbide xume ere egiteko aukeraezin hobea dago herrialdean. Kat-manduko agentzia batekin edotaEuskal Herriko bitartekariekin mailaguztietarako trekking-ak antoladaitezke. Lurrikara-arriskua atzeanutzita, berriro txango ugari segur-tasun osoz egin daitezkeela jakina-razi diguteMarshyangdi haraneko bi herritar. JON REMIREZ



jardun

aldiak

Hutsuneari erantzunezGabezia bati erreparatzea da, sarri, konponbidea lortzeko biderik errazena. Halaegin du Ania Irazoki Zeberiok, eta protokolo bat sortu du, bide periferikotik sartzendiren kateter zentralak noiz, nola eta zertarako erabili azaltzen duena.

Bide periferikoetan erabiltzendiren kateter zentralen ingu-ruko ikerketa egin du Ania Ira-

zoki Zeberio erizainak (Etxarri Ara-natz, Nafarroa, 1991). GasteizkoOlarizuko osasun-zentrora joaten di-ren paziente askok bide periferikotiktxertatutako kateter zentrala eta la-rruazalpeko gordailua izaten dituzte,eta horiek behar bezala funtziona-tzeko protokolo bat sortu behar zelaikusi zuen Irazokik. Hala, Lehen Mai-

lako Arretako hutsune bati erantzu-teko, jarraibide-sorta bat osatu du.

Olarizuko egoiliarra izanik, egonal-diaren amaierako lanerako ere erabilidu ikerketa. Horrez gain, Euskal He-rriko Erizaintzako IX. Jardunaldietanaurkeztu zuen lana, azaroan. IrungoFicoban egin ziren ehundik gora aur-kezpenen artean, bakarra izan zeneuskaraz, Irazokirena.

Kateterrak gailu batzuk dira, tera-pia gogorretarako erabili ohi dire-

nak. Pazientearen zainetan sartzendira, botikak eman bezain lasterbihotzera hel daitezen. «Hala, hobe-to diluitzen da gorputzean, eta zai-nak ez ditu sobera mintzen. Periferi-koa dela esaten dugu, kateterra be-soan edo bularraldean sartzen dela-ko, baina zentrala ere bada, kateterhorren bidez, bihotzera doalako bo-tika». Bide periferikotik sartzen di-ren kateter zentraletan, badira hain-bat gailu mota. Horien artean, PICC

Ania Irazokik Euskal Herriko Erizaintzako IX. Jardunaldietan hitzaldi bat eman zuen joan zen hilean, Ficoban.ARAITZ MUGURUZA EIZAGIRRE



jardunaldiak

esaten zaienak eta gordailu deritze-nak. Horietan oinarritu da Irazokianalisi klinikoa egiteko.

Osasun-zentroan lanean ari zelasortu zitzaion ikerketa egiteko beha-rra. Paziente bat heldu zitzaien ara-zoekin, eta erizainei zalantzak sortuzitzaizkien. «Gizon bat etorri zen bilumeneko PICC batekin, eta pentsa-tzen hasi ginen odola zein lumeneta-tik atera beharko genukeen, zer gar-bitu, fibrilazioa zeini egin... Hortikhasi nintzen». Ondo gogoan du egu-na; izan ere, bere tutorea ez baitzenlanean egun horretan, eta gainerakolankideak oso lanpeturik zebiltzan.Horregatik, Irazoki beste ospitaleeta-

ra deika aritu zen, zalantzak argitzealdera. «Orduan ikusi nuen langileekbazituztela zalantzak, nahiz eta pro-tokolo bat bagenuen lehendik Osaki-detzako intranet sarean». Lehengoaberritzea eta hobetzea erabaki zuen.«Erizain egoiliar gisa ari naiz lanean,eta, ondorioz, saio kliniko bat eginbehar dut. Gaiak interesa piztu zida-nez, erabaki nuen nire saio klinikoahorri buruz egitea».

Ikerketa-lan guztietan egin ohidenez, bibliografia lantzeari ekinzion. Osakidetzako beste zentroetanzein jarraibide erabiltzen zituztenbegiratu zuen lehendabizi. Ondo-

ren, gidaliburu batzuetan begiratuzuen, «bizpahiru ideia» hartzeko.Horrekin ez zuen aski izan. Ezinbes-teko ikusi zuen ospitaleetako langi-leekin hitz egitea. «Badira hiru eri-zain Gasteizen, zain barnekoterapietan espezializatuta daude-nak. Beraiek jartzen dituzte PICCak,erizainek pazienteari jarri ohi dizkio-ten gailu bakanak. Haiekin hitz eginnuen, teknika ikasteko eta gurezalantzak argitzeko». Irazokiknabarmendu du erizainek «intereshandia» zute la ikerketan. «Esanzidaten bazegoela halako lan batenbeharra, orduan intranetean zegoe-nak osatzeko beharra zuelako».Haiek izan ziren ikerketako informa-zio-iturri nagusia. «Urteetako eskar-mentua dute, eta hori beste edozeinliburu baino hobea izan daiteke».

Ezagutza, konponbiderik onenaArgi du Irazokik: erizainek garbi izanbehar dute kateter bat edo besteerabiliz era bateko edo bestekoondorioak eragin ditzaketela, eta,noski, arazoei irtenbidea ematenjakin behar dute. «Kateterra aukera-tzeko orduan sor daitezkeen arazo-en berri izan behar du erizainak,baita horiei nola erantzun ere». Ezin-bestekotzat jotzen du hori. «Jakinbehar duzu PICC bat ez dela erdikolerrokoa deitzen dioten gailu batbezalakoa; haren irteerak ez daudebi lekutan, leku berean baizik. Bitutu paralelo dira, eta horrenbestez,biak garbitu behar dira». Gabeziarikhandiena gailuen identifikazioansumatu zuen erizainak. «Askonahastu egiten dira, eta gero hortikdatoz arazoak». Protokoloan, beraz,gailu bakoitzaren ezaugarriak, erabi-lera-urratsak eta sor daitezkeenondorioak azaltzen dira.

Pozik dago emaitzarekin. Oso kali-fikazio ona jaso du: 8,8. «Horrekesan nahi du, guk egindako protoko-loa erabilgarria, gomendagarria etaulergarria dela», gehitu du.

Irazokik egindako lana eskualdekointranetean zabaldu dute. «Aurkez-penean erabili nuenaren antzekodiapositibak dira, baina apur batmoldatu nituen, gerora horra jokoduenak ez baitu nire azalpenik izan-go». Zalantza duen edozein profe-sionalek, bertara jo dezake argibidebila.

Kateter zentral periferikoen erabi-lera azaltzea izan da Irazokiren orain-go urratsa, baina uste du badagoelaantzeko beste hainbat protokolo be-rritzeko beharra. Zaharkituta daude-la iruditzen zaio. «Gailuen erabileraaldatzen ari da, eta sarri horien ingu-ruko jarraibideak bere horretan uz-ten dira. Urtero aldatu beharko geni-tuzke, bestela pazienteek arazoakizan ditzakete beren tratamen-duan».

Euskarazkoaurkezpen

bakarraren egileaizan da Irazoki

erizainenjardunaldietan



atzera begira

SOPHE GARCIA FUIKAAUOko Santiago ospitalekopneumologoa

Medikua eta historiazalea.

1820, inaugurazioa .PELI MARTIN LATORRE. "HOSPITALES Y PEREGRINOS Y...OTRAS COSAS".

Santiago ospitalea Gasteizko erakun-de zaharrenetako bat da. 1428. urte-an Ongintza Etxea zeritzon ospitaleasortu zen, Aiala familiaren babesean.Ospitaleak ordura arte Adatseko An-dre Mariaren osasun-etxea zegoen to-kia hartu zuen; hari buruz, egungoposta-etxearen eta Espainiako Ban-kuaren arteko kale txiki batean zegoe-la besterik ez dakigu.

1507ko Gabon-gauan sute handibatek suntsitu egin zuen ospitalea.Moja klaratar baten arduragabekeria-gatik gertatu omen zen, bere ohekokordel batek su hartu zuenean. Berre-raikitzea ez zen hasi 1508. urtera arte,diru-faltagatik. Orduan hartu zuengaur duen izena, eta Donejakue bide-ko erromesen ospitale bihurtu zen.

Urteek aurrera egin ahala, hiria he-goalderantz zabaldu zen Arkupea (Ar-quillos) eraikuntzari esker, eta zabaltzehorrek ospitale berri baten beharrasortu zuen. Ospitalea Olla ciega izene-

ko lekuan eraiki zen, eta hortxe dagogaur egun ere.

Ospitale berria milioi erdi erreal kos-tatu zen. 1804 eta 1807 bitarteaneraiki zen, baina 1820 arte ez zeninauguratu. Atzerapena EspainiakoIndependentzia Gerraren ondorioaizan zen, frantsesen armadaren kuar-tel nagusi bilakatu baitzen urte ba-tzuetan. Ospitaleko ateak gerrarenamaieran ireki zituzten, 1820ko iraila-ren 27an, hain zuzen ere, eta handik 6

urtera, Karitateko Alabek hartu zutenharen ardura.

Osasun-etxeak gerora ere aldaketahandiak izan ditu. 1920ko hamarka-dan, esaterako, handitzeko lanak eginzituzten; Europako garrantzitsueneta-koak, garai hartako hainbat dokumen-tazioren arabera. Zerbitzu berriak zabal-du ziren: sorospen-etxea gau osoan ire-kita zeukaten (argiontzi gorri bat zeu-kan horren adierazgarri); tuberkuloso-entzako pabiloi berriak eraiki zituzten,non emakumeak eta gizonak bereizitazeuden; eta, bitxikeria gisa, amaetxeaantolatu zuten ezkondu behartsuen-tzat. XIX. mendearen amaieran Esne-tanta izeneko erakundea jarri zen abian,edoskitzean zailtasunak zituzten amaeta jaioberriei laguntzeko asmoz.

XX. mendearen erdialdera, eraikun-tza berritzeko premia zegoela ikusi zen,eta beste eraikin batzuk erantsi zizkio-ten lehengo ospitaleari. Itxura hori dugaur egun. Lanak 1961ean hasi ziren,

Santiago ospitalea,sei mende bizirik

Donejakueko erromesak (horma-pintura, XIV. mendea, Alaitzako eliza, Araba).PELI MARTIN LATORRE. "HOSPITALES Y PEREGRINOS Y... OTRAS COSAS".



atzera begira

La Paz kalea, 80ko hamarkadan. EDORTA SANZJOSÉ IGNACIO HERCE "PEAPA"REN EGUNKARI-ZATIAK

1926, aurrealdea.JOSÉ IGNACIO HERCE "PEAPA"K EMANDAKO ARGAZKIA

Erizainak (1951).JOSE MARÍA PARRA GARCÍA

La Paz kalea, 1960an.JOSÉ IGNACIO HERCE "PEAPA"REN EGUNKARI-ZATIAK

Santiago ospitaleak XV. mendetikaurrera belaunaldiz belaunaldi iraundu Gasteizen. Gaur egun jatorrizkozereginetan jarraitzen du, eraberri-tu eta handituta, eta urte askoanateak zabalik jarraitzea esperodugu.

eta 1966ko uztailaren 25ean inaugu-ratu zituzten Herrandarren kaletik ger-tuen dagoen pabilioiko lehenengo ins-talazioak. Aurrerago, 1974an, orain-go A pabilioia egin zen, eta B pabilioia1978an, beste aldeko hegala eraitsiondoren.

Bibliografia1. «Hospital de Santiago Apóstol,

memorias y balances del año1926 al 1930». Editorial Socie-dad Católica, 1927.

2. Del Val, Venancio. «Renovado yModernizado Hospital de San-tiago Apóstol». Vida Vasca al-dizkaria, 58. zk., 1981.

3. Del Val, Venancio. «Institucio-nes Vitorianas. El Hospital Ge-neral de Santiago Apóstol».Udal informazioaren aldizkaria,44. zk., 1982ko maiatza-abuz-tua.

4.«Hospital de Santiago, seis siglosatendiendo a los pobres y enfer-mos». Vitoria-Gasteizko UdalKazeta, 19. zk., 1993ko urriaren23a.



aholku m

edikoak

Osteoporosia izaten da 40 urtetik gora agertzen direnhezur-haustura gehienen arrazoia, andreetangehienbat. Kaltzioan aberatsa den jan-neurria eta bizi-ohitura osasungarriak dira gaitza atzeratzekoerremedioak.

JABIER AGIRREmedikua

eragin oso negatiboa daukate hezu-rren osasunaren gain, emakumeenkasuan bereziki.

Kaltzioa da gakoaIkerketa gehienek frogatu duten be-zala, gure dietak behar baino kaltziogutxiago eskaintzen digu. Adituenkalkuluen arabera, 45 urtetik 70 ur-tera bitarteko emakumeek, adibidez,gomendatutako kaltzio-kopuruabaino %46 gutxiago ahoratzen dute,eta horrek azalduko luke osteoporo-siak gure herrialdean duen intziden-tzia-maila hain handia izatea. Nola ja-kin dezakegu gure gorputzean dauz-kagun mineral horren erreserbakegokiak diren ala ez?

Jarraian, osasun-adituek gomen-datzen dituzten kopuruak emangoditugu. Pertsona heldu batentzat go-mendatutako kaltzio-kontsumoa1.000-1.300 miligramo bitartekoada, egunero. Eta maila hori lortzeko,saiatu jan-neurrian elikagai hauetatikbakarra ere kanpoan ez uzten:• Esnekiak. Egunero lau errazio har-tu behar dira. Eta kontuan hartuzerrazio bat esne-basokada batekin,bi jogurtekin nahiz 40 gramo gazta-rekin osatzen dela, atera hortik egu-neroko menua osatuko duten konbi-nazioak.• Fruitu lehorrak. Esnekien osaga-rri bikaina dira. Almendrak dira frui-tu lehor guztietan kaltzio gehien du-tenak. 100 gramo almendrak 250miligramo kaltzio ematen digute,

hain zuzen ere. Horrela, egunero es-kukada bat almendra, intxaur etaabar jatea ohitura ezin hobea da he-zurrak osasun-egoera onean man-tentzeko.• Arraina. Sardinak —hezur etaguzti— eta muskuiluak kaltzio-erre-serba bikaina dira. Horregatik, aste-an hirutan jatea gomendatzen da.• Lekaleak. Soja, lekak eta garban-tzuak ere kaltzio-iturri aberatsakdira. Beraz, ahal den neurrian, elika-gai horietako bizpahiru errazio hartubehar dira aste osoko jan-neurrian.

D bitamina, ezinbestekoaBaina hezurrak ez dira soilik kaltziozelikatzen. D bitaminak ere garrantziizugarria dauka, gorputzak kaltzioabehar bezala asimilatzea erraztenbaitu. Arrain urdina, arrautzak etagurina bitamina horren iturri abera-tsak dira, beste elikagai batzuen arte-an, D bitaminaren iturri nagusietakoadietatik kanpo dagoen arren. Egune-ro eguzkia hartzeak ––aski da horre-tarako hamar minutuz eguzkitanegotea–– bete-betean kargatzen di-tu gure erreserbak.

Ez da komeniBadira «kaltzio-lapurren» moduanjokatzen duten elikagaiak ere.Gehiegizko kafe-kontsumoak edogantzetan eta azukretan aberatsakdiren jakiek hezurra desmineraliza-tzea ekar dezakete. Alkoholak etagatzak ere gernuan kaltzioa galtzea

Hezurrak sendomantentzeko

Lehen begirada batean kontrakoairuditu arren, hezurrak ehun biziakdira, eguneroko jan-neurriaren bidezlortzen ditugun mineralekin hazi etaindartzen direnak. Kaltzioa bezalakonutrigaiei esker, gure hezurrak indar-tsu eta erresistente mantentzen dira.Baina egunero hartzen ditugun mi-neral horien kantitatea aski ez bada,hezurrak dentsitatea galtzen du, etaosteoporosia agertuko da.

Nork izan dezake osteoporosia?Ikus ditzagun gaitz hori jasatekoarriskua areagotzen duten faktore-ak:• Sexua. Emakumea izatea faktoreerabakigarrienetakoa da —erasandakoen %80 emakumeakdira— menopausiara iristean batezere, baina ez da faktore bakarra.• Botikak. Kortikosteroidez osatuta-ko tratamendu bat hiru hilabetetikgora hartzeak osteoporosia jasatekoarriskua handitzea dakar.• Hausturak. 40 urtetik gora hezur-haustura bat izan duten pertsonenarriskua hausturarik izan gabekoenhalako bi izaten da.• Herentzia. Gurasoek —amak ba-tez ere— osteoporosi-arazoak izanbadituzte, oso litekeena da seme-alabek ere, lehenago edo berandu-xeago, gaitza jasatea.• Tabakismoa. Erretzeak kaltzioa-ren gernu bidezko kanporatzea biz-kortzen du, eta estrogenoen produk-zioa gutxitzen du. Bi faktore horiek


aholku medikoak


errazten dutenez, horiek saihesteakomeni da.

Ohitura mesedegarriak hezu-rrentzat Elikaduraz gain, badira hezurren

osasunari eusten laguntzen dutenbeste faktore batzuk ere.• Ariketa arina. Kirolak hezurrendentsitatea handitzen laguntzen du.Baina, kirola eraginkorra izan dadin,erresistentziako ariketa fisikoa egin

behar da: pisuak, pilatesa, ibiltzea,tenisa edo korrika aritzea, esaterako.45 minutuz gutxienez, astean hiru-tan. Jauziak eta kolpeak izan ditza-keten kirolak, ordea, baztertzea ko-meni da, gehitu egiten baita haustu-rak izateko arriskua.• Pisu egokia.Oso argal egoteak —45 kilotik behera, alegia— ahulduegiten ditu hezurrak, baina beharbaino gehiago pisatzeak gehiegizkoesfortzua dakar. Onena, beraz, gor-putza pisu egokian mantentzea da.• Aldizkako azterketak. Osteopo-rosiaren arriskuak gora egiten du me-nopausian, hezurren gain eragin guz-tiz mesedegarria daukaten hormo-nen —estrogenoen— produkzioaeten egiten delako garai horretan.Horregatik, bizitzaren une horretarairistean, edo baita 40 urtetik aurreraarrisku-faktoreak dauzkaten emaku-meetan ere, dentsitometria izenekoproba bat egitea gomendatzen da,hezurren dentsitatea neurtzeko.

Osteoporosiak hezurrak haustea eragiten du. BERRIA

Osteoporosia isilpeko gaitza da, ezbaitu inolako molestiarik eragiten.Hurrengo seinaleei erreparatzeakgaitza sumatzen eta garaiz detek-tatzen lagunduko dizu.• Bizkarreko mina izatea. Mo-

lestiak ez badira zuhurtziazko epe-an ezta atsedenarekin ere desager-tzen, orno bat edo gehiagorenhaustura egon daiteke min horrenatzean.• Bizkarrezurrean deforma-

zioak sumatzea. Bizkarra defor-matuta edukitzea, oso nabarme-

na ez bada ere, aski arrazoi izandaiteke osteoporosia susmatze-ko.• Garaiera galtzea. Oharkabean

ornoetako hausturak gertatzen di-renean, pertsona hori pixkanakaaltuera galduz joango da.• Hausturak maiz agertzea.

Batez ere 40 urtetik gorako per-tsonetan, aparteko arrazoirikgabe gertatzen direnean. Horrekhezurrak ahulegiak direla pentsa-tzera eramango gaitu, osteoporo-sia izan daitekeela, alegia.

Egin kasu sintoma hauei



arnasgun

eak

Kuartango Haranak lasaitasuna eta paisaia ikusgarriakerakusten dizkigu, Gasteiztik ordu erdi eskasera. Eskain-tza ugaria eta erakargarria du: Arkamuko eta Badaiakomendikateak, otso-zuloak, Urbina-Basabeko dorrea...eta perretxikoak! Haren sekretuak ezagutzeko prest?

Arabako sekretuezkutua ezagutzen

Herria XVI. mendean sortu zen, etagarai hartako hainbat zantzu gordedira. Garrantzitsuena, zalantzarik ga-be, Urbina-Basabeko dorrea da, izenbereko herrian –bertakoek «Dorrea»esaten diote–. Erdi Aroko eraikin horiudaberrian eta udan bisita daiteke –edo aldez aurretik hitzordua eska-tuz–, eta bertan, besteak beste, An-dagosteko Guda ezagutu ahal izan-go dugu. Borroka horren inguruanegindako ikerketei esker, adibidez,jakin izan dugu erromatarren okupa-zioa Euskal Herrian ez zela horren ba-ketsua izan. Historia gustuko dute-nentzat, beraz, ezinbesteko bisita.

Baina Kuartangoko alderik ikusga-rriena, ahoa bete hortz utziko gaitue-na, zalantzarik gabe, bere paisaia na-tural eta basatiak dira. Gure begiektopatuko duten lehenengo irudia Ar-kamu eta Badaiako mendilerroenhanditasuna izango da. Kuartango-ko ia edozein txokotik ikusten direnharresi natural hauek 1.000 metrokogaraiera dute.

Imajinatuko duzuenez, inguru horioso aproposa da mendi-ibilbideak

Hirietako kutsadura, autoen jo-an-etorriak, zarata, estresa,abiadura, porlana... Une ba-

tez, hirietako giro grisa atzean utzi etapaisaia baketsu eta berdeetan barre-na galduko bagina? Ez duzula horre-tarako astirik? Ez dakizula nora jo? Ba-da, ez dugu urruti joan beharrik horre-tarako. Gasteiztik 28 kilometrora,Arabako mendebaldean, KuartangoHarana topatuko dugu, egunerokota-sunetik ihes egiteko inguru aproposa.

Hirigunetik gertu egon arren, be-harrezkoa dugun lasaitasunaz goza-tuko dugu Kuartangon, eta, gainera,

bertan bisitari gutxi topatuko dugu.Arabako eskualderik ederrenetakoaizan arren, ezezagunetarikoa ere ba-da, eta horrek egiten du, hain zuzenere, erakargarri.

Kuartango udalerria hogei herrikosatzen dute, baina guztiak elkarre-kin ez dira 400 biztanlera heltzen.Zuhatzu Kuartango da herriburua –80 biztanlerekin–, eta bertan topatu-ko ditugu zerbitzurik gehienak: pilo-talekua, tabernak... Egun-pasa egite-ko asmoa badugu, bertan bapo baz-kaltzeko jatetxe eta erretegiak topa-tuko ditugu.

Gari-zelai ugari dago inguruan, atzealdean Arkamuko mendilerroa. CONCHI ORTIZ DE ANDA


arnasguneakosatuberri 172015eko abendua

egiteko. Zuhatzuko elizatik irtenda,adibidez, Badaia mendilerroko gailurbi egin ditzakegu: bi ordutan Pititurri(1.015 m) gailurrera helduko gara,eta indarrekin jarraituz gero, Oteros(1.038 m) gailurrera heltzeko aukeraizango dugu. Azken hori Badaiakotontorrik altuena da –mendilerroandauden haize-errota ugariak kon-tuan hartu barik, noski–.

Esperientzia gehiago duten mendi-zaleentzat ere badago eskaintzarikKuartangon. Arkamuk, esaterako,nagiak ateratzeko aukera ere ema-ten digu: Jokano herritik abiatuta, 24kilometroko ibilbide zirkular bat eginahal izango dugu, eta mila metrokoaltueran batu. Bueltan, gainera, Ar-txua herriko garbitokia, zubi zaharraeta errota ezagutu ahal izango ditu-gu.

Haatik, Arkamuk sekretu berezibat ezkutatzen du: Barrongo otso-zuloa. Gaur egun ez da erabiltzen,noski –azken aldiz, 1956. urtean era-bili zen–, baina urteotan abeltzainekotsoengandik babesteko erabiltzenzuten. Bere funtzionamendua hauxe

zen: lagun-talde bat elkartu otsoa in-guratuz, otsoa harresien artera sar-tzen behartu, eta amaieran, zulorabultzatu. Kuartangoko mendietanhainbat otso-zulo topatuko ditugu ,baina Barrongoa da ikusgarriena, ta-mainagatik eta bere kontserbazio-egoeragatik.

Perretxikozaleentzat ere mapangorriz markatu beharreko ingurua daKuartangoko Harana, perretxikoetananiztasun handia topatuko dugula-ko. Maiatzean, esate baterako, Pe-rretxiko eta Behi Terreñaren Azokaantolatzen dute bertan. Perretxiko ki-lo pilo bat batzen dira egun horretan,eta, gainera, terreña bertako behia-ren aldaera ere ezagutzeko aukeraegokia da. Horrez gain, herri-kirolak,artisautza-postuak eta bestelakoakegoten dira.

Hauek dira, beraz, Kuartango Ha-raneko hainbat sekretu... hurrengo-ak zuk aurkitu beharko dituzu!

FitxaNola iritsi

AP -68 autobidetik, Altuben irten (5. ir-teeran) eta A-3314 errepidea hartu, Iza-rratik.

Ikusi beharrekoak:

Arkamu eta Badaia mendilerroak, Ba-rrongo otso-zuloa, Eskolunbeko baseli-za, Baia ibaia, Artxuako errota, Katadia-noko trikuharria.

Urbina-Basabeko dorrea:

Udaberrian eta udan zabalik. Hitzorduaeskatuta bisitatu daiteke. Bisita debal-de. 945 362 600

Perretxiko eta Behi TerreñarenXV. Azoka:

Maiatzean. Perretxiko-postuak, haragi-pintxoak, herri-kirolak, eskulangileenpostuak eta abar.

Informazio gehiago:

www.kuartango.orgwww.cuadrilladeanana.es/eu/

Gibijo mendilerroko pagadia. ASIER OTXARAN

Eskolunbeko baseliza. IMANOL ARROYO


urratsak


Erdi- edo goi-mailako Lanbide Heziketako zikloetaneuskarak toki txikia zuela iritzita, ikasgaiakeuskaratzeari ekin zion Laneki elkarteak duela iahamabost urte. Osasun-arloko 30 ikasgai dituzteeuskaratuta, eta zifra gorantz doa. Sortu duenplataformari esker, kalitatezko eskolak ematendituzte euskara hutsean.

B aliabideak falta zirenez,eurek sortzea erabaki zuten.Pentsatu eta egin. Aretxaba-

letako Lanbide Eskolan, ikusi zuteneuskarak ez zuela beharrezko tokiaLanbide Heziketan, bazterreanzegoela, eta, erdigunera ekarri nahibazuten, ezinezkoa izango zela argi-taletxeen laguntza edukitzea. Izanere, Lanbide Heziketan 800 ikasgaidaude. Horientzako sortuko litzate-keen materiala beste hezkuntza-

mailetakoen aldean txikia da, eta,horregatik, argitaletxeek ez duteinteresik hura euskaratzeko. KepaAltube irakaslearen aburuz, LanbideHeziketan aritzen den ikasle-kopu-rua «txikiegia da argitaletxeen lan-erritmorako».

Hori, ordea, ezin zen oztopo izan.Irakasleek eurek ekin zioten ikas-gaiak euskaratzeari. Inprimatzeakdakartzan gehiegizko gastuak ekidi-tearren, digitalki egiten dute mate-

rialaren zabalpena. Hasieratik hartuzuten erabaki hori, eta tinko eutsidiote. Jakinbai.eus webgunean dutebilduta dena. 22 familia edo ofizio-ren eskolak ematen dira LanbideHeziketan; horietako bat Osasungin-tza da. Goi-mailako hamaika ziklodaude: Protesi-audiologia, Osasun-dokumentazioa, Ingurugiro-osasu-na, Ortoprotesia, Hortz-protesiak,Erradioterapia, Dietetika eta elikadu-ra, Diagnosirako irudia, Diagnosi kli-nikoko laborategia, Anatomia pato-logikoa eta zitologia, eta Aho etahortzen higienea. Erdi-mailakoak,berriz, hauek: Erizaintzaren laguntzaosagarriak, Farmazia eta parafarma-zia, eta Osasun-larrialdiak. D ereduanbederatzi ziklo baino ez daude; B ere-duan, aldiz, 22. Etorkizun hurbilean,horiek ere euskara hutsean emannahi dituzte, eta, horretarako,«beharrezkoa» da Laneki.

Ikasketa horietarako materialaeuskaratzea ez da ahuntzarengauerdiko eztula. Urteetako lanaizan da, eta izaten jarraituko du.

Lanbide Heziketa ereeuskaraz ikasteko

Rikar Lamadrid eta Laura Perez Aretxabaletako irakasleak eta Kepa Altube Laneki elkarteko kudeatzailea erizaintzako gelan.ARAITZ MUGURUZA EIZAGIRRE


urratsakosatuberri 192015eko abendua

Proiektua abian jarri zutenetik, Altu-bek horretarako egiten du lan.Materialen egokitzapenak kudea-tzeaz arduratzen da. Osasun-arloko30 material daude egun euskarazeskuragarri, eta 1.223 aldiz jaitsidituzte. Lehen Laguntzak moduluada plataformatik gehien kargatuduten ikasgaia. Altubek zehaztu duhiru urtean 512 aldiz jaitsi dutelamaterial hori.

Irakasleak, elkarteko ernamuinLanbide Heziketako profesionaleiesker abiatu zen proiektua, eta gauregun ere, haiek dira horko zutoina.Bi bide dituzte materiala euskaratze-ko. Irakasleak sortu edo egokitu egi-ten ditu �han-hemen aurkitutakomaterialarekin, edo lehendik erdarazdagoen liburua euskaratzeko propo-satzen dute. Halako kasuetan, argi-taletxeen baimenak-eta erosi beharizaten dituzte. «Editoreen baimena

lortutakoan, itzultzaileak kontrata-tzen ditugu; hori guztia kudeatzeazarduratzen naiz». Baina, Altuberenarabera, kudeatzaileen lana bainogarrantzitsuagoa da irakasleena.«Beharra ikusten dutenean, itzulpe-nak egiten hasten dira; taldeka eginohi dute». Sortu bezain laster, gain-begiratu egiten da material guztia.Euskara aldetik, Irale Eusko Jaurlari-

tzako Hezkuntza Saileko euskara-zerbitzuak zuzentzen dizkie lanak.Erakunde berean euskara teknikoalantzeko ikastaroak ere jasotzendituzte irakasleek. Lan-orduenbarruan eta sarritan handik kanpoaritzen dira ikasleak materiala sor-tzen. Aurten, honako hauek egoki-tzen ari dira, besteak beste: Osasun-laguntza berezia, Hasierakolaguntza eta Erradiologia.

Datorren urteari begira, erronkaberria dute esku artean. Ikasleakpraktikak euskaraz egiteko gida aridira osatzen, eta 2016ko apirileanaurkeztu nahi dute. «Lantokikoprestakuntza euskaraz egitekojarraibideak emango dizkiegu gidali-buruaren bidez».

Osakidetzarekin harreman estuadu Lanekik. «Materiala trukatzekohainbat hitzarmen adosten ari gara;horiek ere datorren urtean indartunahi ditugu».

Laneki gabe, ezinMateriala euskaraz izateak, «segur-tasuna» ematen dio Laura Perez Eri-zaintzaren laguntza osagarrietakoirakasleari. «Ikasgelara ongi euskara-tutako materiala eramaten badugu,eskolen kalitatea ere handiagoa izan-

go da». Dagoeneko itzulita edo eus-karaz sorturik dagoen materiala eskuartean izatea «abantaila handia» erebada, irakaslearen iduriko. «Ez bage-nu halakorik edukiko, eskolak ez ge-nituzkeen euskaraz emango; irakaslebakoitzak bere aldetik itzultzen hasibeharko balu, berriz, denbora etaahalegin bikoitza behar luke, zabalabaita alor bakoitzak betetzen duentokia». Hain zuzen ere, langintza horibatzeko helburuz sortu zen Laneki.Gogoratu nahi izan du, gainera, ira-kasleak direla lanbidez, ez filologoaketa ez itzultzaileak. «Itzulpenak nirekabuz eta inoren gainbegiratzerikgabe egingo banitu, hizkuntzak ezluke kalitate handirik izango, eta, er-darazkoaren aldean, eskasago ageri-ko litzateke».

Pozik erabiltzen du Laneki, jakinbadakielako han zintzilikatutakoakalitate onekoa ez ezik ulergarriaere izango dela. «Hainbat galbahe-tatik igarotzen dira; beraz, zuzenta-sun aldetik ez ohi dute arazorik».Eta, izaten badute, ikastetxeetakoeuskara-teknikarien aholkuak jaso-tzen dituzte. Altubek hartu duhitza: «Irakasleek egindako eskae-ratik edo hark hasitako bidearijarraikiz euskaratzen da lanbide-heziketako edozein arlotako mate-riala, eta une oro izaten dute harre-mana zuzentzaileekin etaeuskara-teknikariekin».

Laneki gabe, «ezinezkoa» luke lanegitea Perezek. «Alor denetan,bibliografia zabala eta oso ona dagoerdaraz; hori dena ezingo da euska-ratu, baina uste dut lortzen ari garelaerdarazkoa bezain ona den bibliogra-fia».

Datorren urtean hamabost urtebeteko ditu Lanekik. Behar bati eran-tzuteko asmoz sortu zen, eta oraindikhorretan ari da. Apurka-apurka,baina estaliko dute Lanbide Hezike-tan euskarak duen arrakala. Horreta-ra doaz.

«Ikasgelara ongieuskaratutako

materiala eramatenbadugu, klaseko

kalitatea erehandiagoa izangoda». Laura Perez

(irakaslea)

«Osakidetzarekinmateriala

elkartrukatzekohainbat hitzarmenadosten ari gara,

horiek ere datorrenurtean indartu nahi

ditugu»Kepa Altube

(Laneki elkartekokudeatzailea)


euskara osakidetzan


Oroigarria jaso zuten egitasmo edo ta

Aitortza euskararen bidegileei

Bere bizipena kontatuz hartuzuen hitza Felix Zubia DonostiaUnibertsitate Ospitaleko medi-

kuak. «Gogoan dut nola ikusi nuenzazpi urteko haur bat ospitalean: bel-durtuta zegoen, isil-isilik. Harenganajo eta euskaraz hitz egin nioneanhauxe esan zidan: ‘Hara! Nik bezalahitz egiten duzu eta’. 1997a zen».Orduan galdetu zion bere buruari:«Zertan ari gara?». Garai horretan,mediku-ikasketetako azken ikastur-tea ari zen egiten Zubia. Haur horrekNerea zuen izena, eta meningitis gai-xotasuna izan zuen. Hobera eginzuen Nereak eta tokiz aldatu zuten.Zubiak ez zuen gehiago ikusi. «Harenarrastoa galdu nuen, baina hark mar-katu egin ninduen».

Gertaerak galderak eragin zizkion.«Zenbatgarren mailako herritarrakgara?». Bi urte egin zituen ospitale-tik kanpo, baina, itzuli zenean, kon-tuak berdin zeuden. Geroago sortuzen euskara-batzordea, 2002an.Hura sortzen aritu zirenak gogoan

izan ditu; besteak beste, Koro Urki-zu, Joxerra Furundarena eta MaximoGoikoetxea. «Bagenuen boronda-tea, bagenuen ilusioa».

Ekimen txikiak egiten hasi ziren, etahorretan jarraitzen dute. «Ilusioz».Baita determinazio handiarekin ere.

Egungo egoera, baina, ez du ho-rren baikorra ikusten Zubiak. «Elka-rrizketa asko izaten ditut euskaraz,baina laneko beste zenbait alor ezinditut euskaraz egin. Adibidez, ezindut alta-txosten bat euskarazeman». Prestakuntza-falta handiaikusten du zarauztarrak, ezinbestekoikusten baitu euskaraz lan egiteko.Osakidetzako zuzendaritzari ausar-dia eskatu dio Zubiak. «Zuek eginsalto txiki bat; bidea hor dago, eta al-boan izango gaituzue».

Donostialdea ESIko langileen eus-kara-batzordearekin batera, beste seiproiektu edo talde saritu ditu Osaki-detzak, euskararen alde egin dutenlanagatik. Euskararen NazioartekoEgunaren biharamunean egin zen ai-

tormen-jardunaldia, Gasteizen, Osa-kidetzako Zuzendaritza Nagusian.Jon Etxeberria Osakidetzako zuzen-dariak dio Bikain ziurtagiriak ondo as-ko erakusten duela hasitako bidea zu-zena izan dela. Ildo horri jarraitu be-har zaiola argi izan arren, Etxeberriakbadaki Osakidetzak «eredu» ere izanbehar duela etorkizun hurbilean.«Zuzendaritzaren garaia da. Ikusi du-gu nola eskualde batzuetako geren-teak eredu izan diren; bada guk horriheldu behar diogu». Sortzen ari denolatuari heldu behar diotela, alegia.

Praktika, beldurra kentzekoArabako eskualdeko Egun on, Araba!eta Mintza-taldea egitasmoen berrieman du Josune Tutor Salburuko osa-sun-zentroko familia-medikuak. Eus-kararen erabilera indartzeko sortu zi-tuzten bi egitasmoak. «Osakidetzak,lanpostuaren arabera, euskara-mailabat edo beste eskatzen die langileei,eta askok ateratzen dute, baina ondo-ren, ez dute euskaraz hitz egiten; bes-

Euskarak gero eta leku handiagoa du Osakidetzan, eta hori neurri handi bateanbertako profesionalek egin duten lanari esker da. Buruzagien aurretik joan dira sarri,eta, akuilu-lanari esker, hainbat esparru bereganatu ditu euskarak.


euskara osakidetzanosatuberri 212015eko abendua

Egun on, Araba! egitasmoa, be-rriz, langileak lehenengo hitza eus-karaz egitera bultzatzeko ekinbideada. Azterketa bat egin ondoren, ikusizuten telefono deien %70 gaztela-niaz hartzen zituztela.

Nola sortu, baina, lehenengo hitzaeuskaraz egiteko ohitura? Lehiaketabidez. «Arabako lehen arretako ha-rrerako langileen arteko txapelketabat da, eta euskaraz hizketan gehienirauten duenak dauka saria».

Debabarreneko ESIak ere jaso zuenaitortza. Oro har, eskualde euskaldu-na da Debabarrena, nahiz eta herribatzuk erdaldunagoak izan bestebatzuk baino. Urteak daramatzatezentro sanitarioak euskalduntzen, etadatuak, oro har, onak direla nabar-mendu du. Izan ere, sentsibilizaziohandiko ingurunea da Debabarrena.«Batez ere, Mendaroko ospitalea».Tutorrek azaldutakoari erreferentziaegin dio gero: «Lehen Mailako Arre-tan erabiltzen den hizkuntzak marka-tu egiten du erabiltzailearen jarrera.Bertaratzen denak behar du euskarazaditzearen babesa».

Aurrerapauso nabarmenak ari diraegiten Debabarrenean. Mediku es-pezialistak ere batu zaizkie duela gu-txi. «Erabiltzaileek arreta euskarazjaso nahi badute mediku euskaldunajartzen zaie». Gustura daude emai-tzekin.

Sari-banaketaren ondoren, JoseMari Armentia Osakidetzako GizaBaliabideetako zuzendariak hartu duhitza. Euskararen alde egiteko hartuzuten konpromisoa «indartzeko» as-moa dutela nabarmendu du. Horre-tarako, ordea, zerbitzu-erakundee-tako euskara-taldeen lana «ezinbes-tekoa» dela adierazi zuen: «Zuenibilbidearekin jarraitzeko, Osakide-tzako zuzendaritzaren babes osoaduzue. Mila aldiz esan dugun mo-duan, Osakidetzarentzat erronka es-trategikoa da euskara».

Babes horren erakusle nagusia

te batzuek, berriz, ahalegina eginarren, ez dute lortu euskaraz hitz egi-tea. Horiek guztiek euskara erabil ze-zaten jarri genituen martxan biproiektuak», azaldu du Tutorrek. Min-tza-taldea egitasmoa hizkuntza-ira-kaskuntza sistema organikoan oina-rritzen da. Gure ingurukoa egituranedo gramatikan oinarritzen da, etabeste horrek, berriz, zera dio: hiztegisinple batetik abiatuta, pertsona batigero eta hiztegi aberatsagoa emanezgero, hura gai izango dela hizkuntzabere osotasunean garatzeko.

Talde txikietan antolatzen dira, ikas-leak «hanka sartzeko» lotsa gal de-zan. Talde horiek ikasleen mailareneta lanpostuaren arabera banatzendituzte. Ikastaroa bera ere ezaugarrihoriek baldintzatzen dute. «Ezin duteberdinak izan». Begirale bat ere badu-te, mintzalagunak kudea ditzan. Eus-kalduna eta boluntarioa da. Funtzionagusi bat du: «Pazientearen rola an-tzeztea. Hala, egunerokoan izaten di-ren gertaerak antzezten dituzte».

Antzezpenak helburu jakin bat du,Tutorren iduriko. «Aldez aurretikegoera jakin bat antzezten badugueta ikasleari kasu horretan erabili be-har dituen baliabideak ematen ba-dizkiogu, benetako egoera iristendenean gai izango da erantzuteko».

Euskararen Erabilera NormalizatzekoBigarren Plana da, Armentiaren esa-netan. Plan horren barnean, historiaklinikoa ele bietan idazteko asmoadago. Xede hori betetzeko gogozdabiltzala dio, horretarako sortu zu-ten batzorde iraunkorraren bidez.Hitzarmen batzuk ere lotzeko bideandirela adierazi du, «euskara eta gaz-telania elkarrekin bizi daitezen».

Erabiltzaileek hizkuntza aukera-tzeko aukera izan behar dutela ustedu Armentiak, eta, gaineratu due-nez, asmo hori indartzeko kanpainabat abiatu nahi dute.

o taldeetako ordezkariak ekitaldiaren amaieran. ZEZILIA URRUTXI

aitormenajaso dutenegitasmoak• Josune Tutor, Araba Eskualde-

ko familia-medikua, Egun onAraba! eta Mintza-taldea egitas-moak sustatzeagatik.

• Debabarreneko ESIa, egitas-moak sustatzeko egin duten la-nagatik.

• Donostialdea ESIko Langile-en Euskara Batzordea, luzaro-an egindako lanagatik.

• Ezkerraldea-Enkarterri-Gurutze-ta ESIko Euskarazko Saio Klini-koen Batzordea.

• Barrualde-Galdakao ESIa,euskara zerbitzu-hizkuntza ezezik lan-hizkuntza ere izan dadinbideratzen ari den egitasmoen-gatik.

• Debagoieneko ESIko Urolo-giako zirkuitu elebiduna.

• Gipuzkoako Osasun MentalekoSareko Kontxi Baez psikologoklinikoa, antsietateari aurre egi-teko eskuliburua euskaraz sor-tzeagatik, eta Andrea Gabilon-do psikiatra, ikerlanak ele bietanbideratzeagatik.



bizitza lanetik

kanpo

«Jendea harritu egiten danire afizioa ezagutzenduenean»Ofizioz fisioterapeuta, «hego-haize bolada batek» jota ekinzion Josu Irastorzak (Ordizia, Gi-puzkoa, 1972) tiro-jaurtiketari.Urtebete eskas igaro da lehenen-goz aire konprimatuzko karabinaeskuetan hartu zuenetik, bainadagoeneko txapelketetan partehartzen du. Ofizioarekin zerikusi-rik izan ez arren, gustura ibiltzenda afizioarekin: «Laneko estresakentzeko balio dit».Tiro-jaurtiketan aritu aurretik,aritzen al zinen ehizan?Ez, ez nuen inongo harremanik. Sal-buespena naiz ni, baita nire lagunaere —suhiltzailea da hura—. Gurelehiakideak ehiztariak ez badira, poli-ziak, guardia zibilak edo militarrakizaten dira, gehienek (ez guztiek) du-te nolabaiteko harremanen bat arme-kin. Jendeari harrigarri egiten zaiogure ofizioak eta afizioak bat egitenez dutela ikustea.Nolatan hasi zinen bada tiro-jaur-tiketan?Biatloi olinpikoaren zalea naiz. Irau-pen luzeko eskia eta tiro-jaurtiketauztartzen dituzte proba berean. Kirolgogorra denez, ikusgarria ere bada.Lanean denbora-puska bat nerama-nez, eta, ekonomikoki aukera nue-nez, erabaki nuen tiro-jaurtiketanhastea.Imajinatu aire konprimatuzko ti-ro-jaurtiketako galerian zaudela.Hamar metrora duzu diana, etaeskuetan karabina. Nola zaude?Kontzentrazio handiarekin. Isil-isilik

eta dianari begira. Saiatzen naiz mu-gimendu txikiena ere ez egiten; mu-gituko banintz, ez nukeen dianarenerdigunea zulatuko balinarekin. Ar-nasketa eta teknika ongi lantzen di-tugu aurretik, probaren egunean hu-tsik egin ez dezagun. Gehienez ere,ordu eta erdi har dezaket 60 balin bo-tatzeko. Emakumea banintz, ordu-betean 40 bota beharko nituzkeen.Zer du lasaigarri tiro-jaurtiketak?Neure buruarekin lehian ari naiz tiro-jaurtiketan ari naizenean. Kontrolhandia eduki behar dugu, tiroa ondoegingo badugu. Horrenbesteko kon-tzentrazioa behar dudanez, ezin dutbeste ezertan pentsatu.Urtebete daramazu kirol horre-tan. Nolakoa da zure ohiko entre-namendua?Hainbat modu daude. Tiro lehorradeiturikoa da bat. Tiro egin aurretikoariketa behin eta berriz errepikatze-an datza.Hasi eta berehala, txapelketetaraegin duzu jauzi. Lasterregi izan alda?Ez nuen berehalakoan pentsatuko!Donostiako lagun batekin hasi nin-tzen tiro-jaurtiketan, eta, ohartzera-ko, lehenengo txapelketa iritsi zen:Euskadikoa. Tentatu egin ninduten,eta parte hartzea erabaki nuen. Ezdira txapelketa jendetsuak izaten,baina egiten dira batzuk. Kanporaatera behar izaten dugu sarri. Logro-ñokoa da urrunen parte hartu dudantxapelketa. Urrunago egiten direneiuko egiten diet.

Zergatik?Gastua delako. Nahitaez pasatu be-harko nuke asteburu osoa txapelke-ta dagoen tokian.Erraza al da tiro-jaurtiketan era-biltzen den karabina lortzea?Ezin da erosi edozein arma-dendatan .Zortea izan nuen nik, eta bigarren es-kukoa erosi nuen. Materialak garesti-tzen du produktua; izan ere, zehazta-sun handiarekin eginda daude.Dianaren erdian jotzea izango dazure helburua.Puntuaziorik handiena lortzea:10,9. Garai batean, nahikoa zen dia-naren erdigunean jotzea, hau da,hamar puntu lortzea; baina dagoe-neko gainditu da marka hori, etaorain, gutxienekoa 10,9 da. Hama-rrari joz gero, tiro txarra dela esangogenuke.Armaz gain, beste zerbait beharal da?Uniforme moduko bat erabiltzen du-gu. Orekari eusteko balio digu. Izanere, arma begiaren aurrean dugune-an, mugitu egiten da ohartu gabeere. Tiro egiten dudan tokian mili-metro batzuk mugitzen banaiz, dia-nan zentimetroak izan daitezke.

Josu IrastorzaFisioterapeuta eta tiro-jaurtitzaileaGoierri-Urola Garaiko ESIa



denbora-pasak


Ekintza, terapiarako tresna - IVAP eus€¦ · moduko mezuak sortzeko. Botikin bat sortuko da on...

Documents

Transcript of Ekintza, terapiarako tresna - IVAP eus€¦ · moduko mezuak sortzeko. Botikin bat sortuko da on...