ASTEKO ASMAKIZUNAberria

GAZTETXOEN ASTEKARIA 852. ZENBAKIA LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A

Erantzun, igarle argia:zein da lurraren azpian

jende gehien

duen herria?

m a n t a n g o r r iErantzuna: hilerria.

Asmakizunaren jatorria: Auskalo! Igarkizun eta aho-korapiloak liburua, Xabier Olaso / Agurtzane Villate (Pamiela).

EIDE

R EIBA

R

m a n t a n g o r r i2 LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A berria

Zorionak, Jare! Astelehenean 5 urte betezenituen, eta topera ospatu genuen! Mila-mila muxu!

Ilargiraino eta bueltan maite zaitugu! Gora ❤❤❤

Gora eta gora hazten zoazte gure bi mutikoak,

Eñautek 10 eta Peiok 7 urte handi. Segi beti bezain

jator eta muxu handi bat ama, aita eta Juleren partez!

Zorionak, Maitane! Urriaren27an 9 urte bete zituen. Egun

ederra pasatu genuen familia

giroan. Muxu handi bat etxeko

guztien partetik.

Zorionak,

Goiatz.Astelehenean

8 urte beteko

dituzu.

Handitzen ari

zara! Jarraitu

hain

umoretsu eta

jator izaten.

Liher, Intza,

aita eta

amaren

partez.

ZORiON AGURRAK

Ikasturtearekin batera, hasi zarete zuen

marrazkiak guztioi erakusten. Bidaltzen

dituzuen lan ederren trukean eskerrak

emateko, zozketa bat antolatu dugu. Parte

hartzea oso erraza da: egin marrazki bat,

eta bidali mantangorri@berria.eushelbidera, azaroaren 10a baino lehen.

Hori egiten duzuen guztien artean, bostliburu sorta zozkatukoditugu. Azaroaren 16ko MANTANGORRIn

emango dugu zozketaren irabazleen berri.

Animatu parte hartzera!

ZOZKETA

Zorion agurrak argitaratu ahal izateko,gogoan izan mezuakastearte arratsaldeabaino lehen jaso beharditugula. Asteartetikaurrera jasotzen direnmezu guztiak hurrengoasteko zenbakianargitaratuko ditugu.

m a n t a n g o r r i 3berria LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A

Bidali zure gutunak helbide hauetara Helbide elektronikoa: mantangorri@berria.eus Egoitza nagusia: BERRIA. MANTANGORRI. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain.

Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Lege Gordailua: SS-616/05 Zuzendaria: Martxelo Otamendi Koordinatzailea: Andoni Imaz

Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain ISSN: 1699-728x

Oteizaren urtebetetzeaUrriaren 21a Jorge Oteiza eskultorearen urtebetetzea zen; 111 urte beteko zituen aurten. Hori gogoratzeko,Zarauzko Salbatore Mitxelena ikastolakook gure lanekin apaindu genuen Bertsolari plazandagoen Oteizaren eskultura, eta haren olerki batzuk errezitatu genituen. Behin betiko eta Androkatu abestu,eta aurtengo Kilometroetako kantarekin eman genion amaiera ekitaldiari.

Kaixo lagunok! Danel EstrellaPolancos naiz, 6 urte ditut, eta

Artziniegan (Araba) bizi naiz. Hauek nireprintzesak dira, ea gustatzen zaizkizuen.

Kaixo! Malen Iparragirre naiz, etaLukas ekarri dut Baztan ikastolarat. Haurrenminbiziari kontra egiteko ikerketak egitekodirua biltzeko bidaiatzen ari den panpina batda. Nire amatxoren ile apaindegian zegoen, etaikastolarat ekarri nuen. Hemen duzue argazkia!

ZU ERE ARTiSTA

m a n t a n g o r r i4 LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A berria

MARRAZKIAK EiDER EiBAR IPUINA TXILIKU SUKALDE KONTUAK MUGARITZ JATETXEA

MILA BIDAIA MUNDUKO SUKALDEETARA

OGI FRIJITUA NAVAJO ESTILORA

Kondairak dio navajoen tribuak sortu zuela errezeta hau Amerikako go-bernuak emandako elikagai sortarekin, beraien sorterria utzi eta ihes eginbehar izan zutenean.

Errezeta honek plater nagusi gisa edota postre gisa balio digu.

Osagaiakd 220 g irind 5 g gatzd 8 g legami hautsd 45 g gurind 90 ml urd 180 ml ekilore olio

Nola egin:

1 Lehenik eta behin, iragazi irina, iragazki baten la-guntzaz. Gero, nahasi irina gatzarekin eta legami hau-tsarekin.

2 Urtu gurina, eta nahasi aurrez egindako nahaske-ta horrekin.

3 Bost minutuz oratu masa. Jarraian, bolaforma eman, film paperarekin estali eta on-tzi batean sartu. Gero, estali ontzia zapi ba-

tekin, ordu betez. Denbora tarte horretan, legamiakbere lana egingo du.

4 Gainazal lau batean irin pixka bat gehitu, etamasa zortzi zatitan bereizi. Zati bakoitzari bolaitxura eman.

5 Plater edo erretilu bat erabiliz, bolak lautu, presioeginez, harik eta gure behatza bezain lodi utzi arte.

6 Labanarekin, mozketa bat egin opil ba-koitzean.

7 Zartagin batean olioa berotu, etaopilak gehitu, binaka. Opilak pixka bat txigor-tu arte frijitu.

8 Opil horien gainean nahi dena jar daiteke: gazta, ur-daiazpikoa, txerrikia…

Zakur lapurrak

Izarok mareatu du ama, etaerabat aspertu ere bai, siux,lakota eta gainerako india-rren kontuekin.–Jainko maitea! –esan dioalabari–. Zergatik aholkatu

ote nizun Verneren liburu hori irakur-tzeko! Ia erotu nauzu dagoeneko!

–Galdetu nion osaba Manexi –eran-tzun dio Izarok– ea indiarrak ondokonpontzen ziren europarrekin, etaesan zidan ezetz. Gaur jakin dut india-rrek, arrazoiarekin, seguru asko, za-kur lapurrakdeitzen zietela Europa-tik joandakoei, baina gehiago jakinnahi dut. Gehiago! Eta nire osaba horimiss Victoria zaintzen, niri deitzekoastirik gabe.

Ordenagailua ding!, ding! ding! hasida deika, eta Izaro zalapartan joan daoihuka:

–Osaba! Osaba! Osaba!–Erotu zaigu erabat –amak–, ea or-

du erdi bateko bakea badudan, be-deren, Manexekin ari den bitartean…

Arratsalde onak emateko denbo-rarik gabe hasi da neska osabarekintxorro-txorro berriketan, eta las-ter baino lehen osaba-ilobak joandira Ameriketako lautada zabaleta-ra. Hori dirudi behintzat haien berri-keta entzunez, lakota indiarren ar-tean dabiltzala biak.–1848. urtean urrea aurkitu zuten

Kalifornian –esan dio osabak.–Badakit, aitatxok kontatu zidan

hori dena. Pasa aurrerago, osaba. Bi-sonteak, trenak eta borrokak… Horijakin nahi dut.

–Tira, dena lotuta dago. Pentsatubehar duzu Ameriketako EstatuBatuen ekialdean europarrak zeude-la, eta beste muturrean, OzeanoBarearen ertzean, ere bai; esatera-ko, Kalifornian eta, urrearen bila

5berria LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A m a n t a n g o r r i

joanda, jende zuria pilatzen hasiazegoen ordurako. Eta erdian, bi ogi-ren tartean dagoen txokolate-oreabezala, gure lagun indiarrak.–Bai, ulertzen dut: Nocillaogitarte-

koaren erdian bezala.–Eta zer gertatzen zaio barruko

oreari bi aldetik sakatuz gero?–Zabaldu egiten dela, eta

ertzetatik atera.–Ba, pentsatu zer gertatu

zitzaien indiarrei. Han zituz-ten, alde batetik, ekialdetikmendebaldera zetozen urre-bi-latzaileak, eta, bestetik, lur be-rrien bila iristen zirenak. Eta ba-tetik bestera joateko trenbi-deak egiten hasi zirenean,oraindik okerrago.–Zergatik? Trenean pasa-

tzen baziren ez ziren geratukoindiarren lurraldetan.–Ai, enetxoa! Zuk ez dakizu

nola diren kontuak. Trenarekinbatera ehiztari mordoa iritsizen, eta tiroka akabatu zituztenbisonte-talde handiak. Gogoratu la-kotak bisonteak ehizatzen zituzte-la jateko eta bizitzeko. Bai dakotaeta bai lakota asko beren lurrak utzieta gizon zuriek izendatutako lurre-tara joan behar izan zuten.–Erreserbetara?–Hori da. Indiarren erreserbetara,

lautada zabaletan bisontea ehizatueta haietatik bizi ordez, abereak hasieta artoa ereinez bizi. Edota EstatuBatuetako gobernu federalak eman-dako jakiekin. Urte batean, 1862.an,uste dut, uzta txarra izan zen oso. Ne-gua gosez pasatu zuten erreserbe-tako indiarrek, eta gobernu fede-ralak ekarri beharrekoa beranduiritsi zen.–Haserre izango ziren indiar gai-

xoak!–Jakina! Uzta txarra, gober-

nuak ordaindu gabe, herrie-tako dendariak fidakaitz, ezzietela janari gehiago musu-truk edo zorretan emango… Ba-zen gobernuaren agente bat pro-testak entzundakoan esan zue-na: «Goseak daudela zuen fami-liak? Jan dezatela belarra».–Zerri halakoa! Zakur lapurra!

Ordoki zabaletako indiarrenbizimodua erabat zaildu zenXIX. mendearen erdialdetik

aurrera. Europarrak talde handie-tan iristen ziren urrearen bila, edo,besterik gabe, bizitza berria egite-ko lurren bila. Indiarrenak izan zi-ren lurraldeak kolono edo etorkineuropar haiei eman zizkieten, etabertako indiarrak erreserbetarabidali zituzten, zenbaitetan urruti-ko lurraldeetara. Kondaira baten arabera, garai

horretakoa da frybread janariarensorrera. Ogi frijitua esan nahi dufrybread horrek, eta ogi zapal batda, oliotan edo txerri gantzetanfrijitua. Gobernu federalak irina,azukrea eta gantza eman omenzien indiarrei bidaia luze horietakobat egiteko, eta zegoenarekinkonpondu behar, jakina! Gaur egun, jaki tradizionala da.

Ogi frijituan, azukrearen ordez,marmelada edo eztia jar daiteke(gozoa nahi denean), edo, okela iz-pietan (oreina, behikia…), besteera bateko jakia nahi bada.

m a n t a n g o r r i6 LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A berria

DENBORA-PASAK

1. Osatu eta apaindu. Udane hondartzan parean zuenamarrazten hasi da, baina ez du bukatzeko astirik izan.Marraztu falta den erdia, eta margotu!

2. Buruari eragin. Zenbaki artean ibiltzea gustatzenzaio Izarneri. Nola egin oteditu eragiketa hauek?

8 1 4 = 5

24 4 3 = 9

9 4 2 =18

m a n t a n g o r r i 7berria LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A

‘Daniela pirata’Kaiman Beltza ontziko pirata basatiakezagunak dira euren ibilera izugarrien-gatik. Danielak kosta ontzi horretakopirata izan nahi du, kosta ahala; bainaKaiman Beltzakoek ez dute neskariknahi euren itsasontzian. Zer gertatukoote da Daniela etortzean? Lortuko

ote du pirata izateko ametsa betetzea?

Susanna Isern eta Gomez

Argitaletxea: Mezulari.

‘Zank eta Zoe 2: Jainko-Jainkosenlasterketa’

Zoe eta bere txirrindulari taldeko guztiaketsita eta burumakur daude, ez baitituzteonartzen lasterketa bakar batean ere, eta,horren ondorioz, ezin dituzte lortu lehiatzenjarraitzeko beharrezkoak dituzten puntuak.Esperantza galtzear daudela, gonbidapenbat iritsi zaie Atenastik: Zeusen mirakulua!Zoek Jainko-Jainkosen lasterketa mitikoanparte hartuko du. Ehun urte dira AntzinakoGreziako jainko-jainkosen eta mitoen ome-nezko proba hori egiten ez dela. Zoek laster-

ketaren bitartean jakingo du zergatik utzi zioten egiteari.

Mikel Valverde

Argitaletxea: Elkar.

AZOKA

Zergatik dira hainhandiak baleak?Bada, ezerkoztopatzen ez

dielako! Eta neurri handiaizatea abantaila izugarriadelako harraparienaurrean. Balea urdi-na, adibidez, mun-duko animaliarikhandiena da, 120 tonako pisua izan deza-ke, eta 25 metro luze izan daiteke: soilikitsasoan izan daiteke animalia bat horrenhandia eta astuna. Lurrean, dinosauroakere ez ziren hain astunak izan! Lurrekoanimaliek grabitatearen indarrari eginbehar diote aurre, eta pisu handia izateak

esan nahi du gorputz hori tenteeusteko hezurdura izugarriaizan behar duzula. Baleak hainhandiak izatearen beste arra-zoi bat da, hain zuzen, haiekduten neurria ez dela desaban-

taila egiten duten dietara-ko. Arrain handiak jangobalituzte, txikiagoak izan-go lirateke seguruenik,

ehizan egiteko orduan liraina izatea aban-taila bat baita harrapakinen atzetik ibil-tzeko. Baleek, ordea, nahikoa elikagai aur-kitzen dute igerian doazela; ahoa ireki etatonaka plankton irensten dute esfortzuhandirik egin gabe. Eta hori guztia ur bolu-men erraldoien artean flotatuz!

Erantzunak:. 2.-8+1-4= 5, 24:4+3= 9 eta 9x4:2= 18 dira egin dituen

eragiketak. 3.-1-e, 2-f, 3-a, 4-h, 5-c, 6-g, 7-d eta 8-b.

1 2 3

4

5 6

7

8

B

3. Puzzlea.

Miren udanateratako argazkieibegira dago. Haietako bat hartu, etazati txikitan moztu du. Jarribakoitza dagokionhutsunean, irudiaosatzeko.

F

A

E

C D

G H

Balea erraldoiak

Natur txokoa

m a n t a n g o r r iberria

GAZTETXOEN ASTEKARIA LARUNBATA, 2019KO AZAROAREN 2A

JOLASA

Deabruaeta igela

1Lurrean eremu irregu-lar bat marraztu be-

har da, lakua izango denaeta lagun kopuruaren ara-berako tamaina izangoduena. Barrualdean irla-txoak eta lurmuturrakizan ditzake. Lagun talde-ko bat deabrua izango da,eta lakuaren kanpoan jarrikoda. Beste kideak igelak izangodira, eta laku barruan ibili beharkodute. Deabrua igelak harrapatzen saiatuko da,horien despiste bat aprobetxatuz edo ur mugatik osogertu pasatzen direnean ukituz.

2Deabruak igelak ukitu ahala, horiek kanpoan geratuko dira. Igelguztiak harrapatzen dituenenean amaituko da jolasa.

OHARRA: igelak, harrapatuak izan ahala, deabru bilaka daitezke.

DATUAKKontinentea: Asia(Japonia). Materiala: Klariona.Adina: 3-8 urte artean.Lantzen dituenalderdiak: Motrizitateaeta arreta.Iturria: Munduko jolasak(Txatxilipurdi).Webgunea:www.txatxilipurdi.com