EGUNGO EUSKARAN SILABAREN ZENBAIT EITEZTE IKERKETA ... · egungo euskaran silabaren zenbait eitezte...

EGUNGO EUSKARAN SILABAREN ZENBAITEITEZTE IKERKETA DESKRIPTITZAILE,

ORDENAGAILUA ERABILIZMa. José AZURMENDI

Fco. José OLARTE

A URKIBIDEA

1. Lanaren aurkezpena1. Sarrera2. Corpus3. Lan honetan silabari buruzko ulerkuntzan erabiltzen ditugun erizpideak4. Helburuak5. Ondorioak

2. Ordenagailuaren bidez baturiko datu deskribatzaileak1. Silabez2. Fonemez3: Textu ezberdinen artetik lorturiko taula konparatiboak

3. Eranskina:1. Lan honetan sistema grafiko ezberdinen anean erabilitako egokitzapen koadroa: orto-

grafiko, fonologiko eta ordenagailuarena bera (bukaeran).

1. LANAREN AURKEZPENA.1. Sarrera

Hemen aurkezten dugun lana, egungo euskarari buruzko deskripsioazbeste ikerketa hedatuago baten zati bat baino ezta. Orain euskararen erabile-ran, interesatzen zaiguna, eite ortografikoa eta fonikoa da. Bestalde, lan haudisziplina artekoa dugu: alde batetik, linguistikoa, nabarmentzen dituen ara-zoengatik, eta, bestetik, informatikoa, erabiltzen dituen moduarengatik.

Eite linguistikoan muga batzu ezarri gara, hots, silaba, euskaraz egungotextuen irakurketa pausatuan. Bestalde lan zehatz honetan tratamendu infor-matikoa ere mugatu dugu, alegia: klasifikapena, ordenamendu, maiztasun,silaban fonemen banaketa, silabarena hitz barnean eta hitzarena honetarakohautaturiko textu ezberdinetan.

(1] 479

Ma. JOSE AZURMENDI - FC0. JOSE OLARTE

Gure artean oso ezaguna dugu euskararen erabileran barietate fonikoa-ren aniztasuna, bai ikuspunto geografikotik: euskalkiak eta subeuskalkiak' etabaita ikuspuntu diakronikotik ere2 . Baina ez ditugu horrenbeste ezagunak,jeneralki hartuz, euskararen barietate foniko eta linguistikoak beste ikus-puntu batzutatik, hots, soziolinguistikoa, berau izanik guk lan honetan kontu-tan hartuko duguna.

Ezaguna dugu baita, batez ere azken aldiotan, euskara batzeko emandiren urratsak, gure kasuan, euskararen batasuna deritzana3.

Dirudienez saiatu eta lortu den finkapen haundiena, euskara idatziare-nean burutu da. Lan honetan euskara idatzian finkatuko gara, zeren dirudie-nez berau baita, egun, posibilitate gehien duena batasun mailan; honda oina-rrizko euskara bezala hartuko dugu, geroagoko lan konparatibo batzuetarako.

Bestalde, gure egoera soziolinguistikoa geroago eta menpetasun haun-diagora hurbiltzen ari da (batez ere espainera eta frantsesarenean)4, nola eitedemografikoan (euskara eledun bakarren gisara eremua galtzen ari de-lako, eta kasu hoberean, elebitasun eremua hedatzen 5), hala bereziki eitelinguistikoan (hizkuntz maileguen eta interferentzien handitzearengatik, etaeuskararekiko berezitasunei egokitze urrikorrarengatik)6 ; aipaturiko guztio-nek euskararen modernizatze batetara eraman gaitu, eta baita zer eta nola lormaileguen eremua ere.Kezka hau aintzinekoa da gure artean, alegia: S. Arana, R. M. Azkue,Seber Altube, etab. Baina baita oraintsuko kezka ere ba da egun oraindik

1. 1965 arte, begira J. BILBAO ¡aunaren bibliografi ugaria: Bibliografia, Enciclopedia Gene-ral Ilustrada del País Vasco, Auñamendi, San Sebastián, 9 volum., 1970-1980.

Oraintsuko lanak:HOLMER, N. M.: El idioma vasco hablado. Un estudio de dialectología euskérica, Seminario Julio

Urquijo, Diputación Provincial de Guipúzcoa, 1964.MICHELENA, L.: «Notas fonológicas sobre el salacenco», ASJU, n.° 1, 1967.

MOUTARD, N.: «Etude phonologique sur les Dialectes Basques, I, II, III, FLV, 19 (1975), 20(1975), 22 (1976).

ALLIERES, J.: «Petit Atlas linguistique basque français «Bourciez», FL, 27 (1977).ROTAETXE, K.: Estudio estructural del euskara de Ondárroa; Leopoldo Zugaza editor, Durango,

1978.2.MITXELENA, K: Fonética histórica vasca, 2. ed. zuzendu eta gehitua. Guipuzkuako Dipu-

tazioa 1976.3. Euskera aldizkaria. Euskaltzaindiaren lan eta agiriak, 1968. etik gaur arte.SIADEKO: Conflicto lingüístico en Euskadi, Bilbao 1979.4. AZURMENDI, Ma J.: «Dependencia lingüística », La problemática del bilingüismo en el Estado

Español. Jornadas de Bilingüismo en Zarauz en 1979, I. C. E, Universidad del País Vasco, Leioa,1980.

5. SIADECO Conflicto lingüístico en Euskadi 3).6.MITXELENA, K: «Euskal hitzen jatorri eta itxura desberdinaz», Euskera, XXIV (2.aldia),

(1978)-2TXILLARDEGI: Fonetika baturuntz, Euskera XXIV (2.aldia), 1978 (2)

480 [2]

EGUNGO EUSKARAN SILABAREN ZENBAIT EITEZTE IKERKETA ...

Euskaltzaindiaren barnean adierazpen eta elkarrizketan etengabe dirauena7,batez ere eite ortografiko, foniko eta lexikoei dagokienez.

Kezka, eta gure egunotan partikularki, bizi eta aldakor den mudantzaegoera hauetatik, hurbilduko gara euskararen ikerketara. Horrengatik elebi-dun direnak inkestatu ditugu (kasuon euskara eta espainiera ondo menderat-zen dituenak) egungo textuei buruz eta euskara batuan idatziriko textuez.

Eite linguistikoan, euskara batuan finkatu gara egungo euskara idatziannabarmentzen den arabera.

Horretarako textu moeta ezberdinak hautatu ditugu, eta irakurtzeko,irakurketa pausatu batez (irrati edo hitzaldi bat emateko balitz bezala) pert-sona ezberdinei eman diegu. Gehiengoen irakurketa moetak erabili dituguerizpide bakar eta homogeneo bezala ondorengo transkripzio fonetikoan.

Lan honetarako ikergai bezala silaba hautatu dugu. Ezta hau tokia silabadefinitzeko ezta beronen garrantziaz mintzatzeko8; bestalde ezta beraren eiteezberdin guztiak seinalatu eta berau ikertzean erabilitako prozedurak nabar-mentzeko ere°.

Gure artean ba dauka tradizio erlatibo bat, nahiz eta silaba, soinu etafonema edo azentuaren funtzioetan ikertua izan, eta ez, silaba-silaba bezala.Silabari buruz oraintsuko ikerketetan sail bereziak hauek ditugu: Structure dudialecte bosque de Maya (G. N'DIAYE); Etude sur les Dialectes Basques (N. MOU-

7. Euskera, 1968, etik gaur arte8. Guztionen ikuspegi bat, bibliografiaz, hurrengo honetan aurki daiteke:ALCINA, J.-BLECUA, J. M.: «La sílaba», en Gramática española, Ariel, Barcelona, 1975, págs.

252-275).Beste bibliografía bat: Estudio estructural del euskara de Ondárroa de ROTAETXE, K. (1)9. Euskara hizkuntzan eta beronen soziolinguistika egoeran pentsaturik:Gure arteko lanak, baina silabaren beste zenbait aspektu tratatuz, ordenagailua erabilirik:ZAMPOLLI, italiarako.GUERRA, R., espainierako: «Aplicación de los computadores a los análisis fonológico de la

sílaba y la palabra en español» Revista de la Universidad Complutense, XXV, núm. 102, 1976.CHISHOLM, D.: A Prosodic-Phonological Dictionary for Automatic Transcription of Large Cor-

pora of German Verse, doistarrerako, 1980. ean Madrid-en aurkezturiko lana «Segunda Conferen-cia Internacional sobre bases de Datos en Humanidades y Ciencias Sociales» delakoan.

–Ikerketa gonbaratiboak, hizkuntza baten aldera ezberdinen artean; gure artean N. MOU-TARD (1) delakoaren lana; edo hizkuntza ezberdinen artean, Antonio TOVAR, «Vasco y LenguasCaucásicas», Euskera XXIV (2.aldia), (1979)-1.

–Hizkuntza ezberdinetako silabari buruzko ikerketa gonbaratiboak, ortografi eta fonikoaldetik, ordenagailua erabiliz, William F. MACKEY: Bilinguisme et contacte des langues, Klincksieck,Paris, 1976.

–Interferentzia fonikoei buruz ikerketak ukipen-hizkuntzetan: Uriel WEINREICH: Languagesen Contact, Linguistic Circle of New York, 1953

–Fonologia generatibari buruzko ikerketak, alegia: Rudolf P. G. de RIJK: «Vowel interactionin Bizcayan Basque», F. L. V. 5. zenbakia, 1970.

–etab.

[3] 16 481

Ma JOSE AZURMENDI - FCO. JOSE OLARTE

TARD); Estudio estructural del euskara de Ondarroa (K. ROTAETXE); edo «Eus-kal hitzen jatorri eta itxura dezberdinez» (K. MITXELENA) 10.

Bestalde silabaren maila honetatik hobeki ulertzen da egun euskarangertatzen ari den transformakuntza fonikoa (fonetikakoa eta fonologiakoa),hots, euskara hiztunen artean sortzen ari diren ohitura foniko berriak. Ho-rrengatik hemen deskribatzen saiatuko garen maila da, nahiz eta eite batzutanbakarrik izan.

Ezta gehiegiezkoa behin eta berriz esatea, hemen, lengoaia idatziak ga-rrantzi haundiago eta ezberdinagoa duela euskara kasuan beste zenbait hiz-kuntzetan baino, hots, italiera, frantsez, ingeles edo espaineran. Eta euskarabornean oinarrizko euskara batu baten garratzia beronen ezarpen eta hedape-nerako. Honela ba, ziur aski ezta kasualitatez ematen den garrantzia mass-median (irrati, prentsa, etab.) zein euskara erabili behar den, edo administral-goan (udaletako itzultzaileen artean, etab.), edo eskolan (nola idatz?, eta batezere nola irakur?). Bestalde, gure artean sortzen duen liluratasun eta mimetis-moa euskara idatzi honek ahozko hizkeraren gain (berau dirudienez bestehizkuntzetan baino nabarmenago izanik) 11 .Azkenez, behin eta berriz esan behar genuke lan honetan ordenagailuakduen garrantzia.

Erabiltze honek, erlatiboki, tradizio luzea dauka moeta ezberdinetakoikerketa linguistikoetan 12, baina batez ere guk lan honetan bilatzen ditugundatu moetak lortzeko. Baina esan ahal dugu oraindik ordenagailuaren erabil-pena beste datu eta helburu batzuz gonbaraturik berria dela, hots: gonbara-keta linguistikoarentzako; erregela eta textuen sortzapen eta transformaketa-rako; etab.

Gure artean esan ahal dugu haren erabilpena ia berri-berria dugula.Baina behar bada gure artean ere beraren erabilpenaren boom bat emangodela pentsa dezakegu, beste hizkuntza askotan euskararen egoera eta beharri-zan antzekoak dituzten artean gertatu den bezalaxe, alegia, (italeran, frantse-saz Kanadan, etab.)

10.MOUTARD, N.: «Etude Phonologique...» (1)ROTAETXE, K: «Estudio estructural...» (1)N'DIAYE, G.: Structure du dialecte basque de Maya, Mouton, The Hague-Paris, 1970.

MITXELENA, K: «Euskal hitzen..:» (6)11. Adibide gisara, informatzaile batzuri DEIA egunkariko artikulu bat eman zitzaien

irakurtzeko, non agertzen baitzen hainbat aldiz Oihartzun toponimo izena, eta Egin egunkaritikbeste bat toponimo berberari buruz Oiartzun eran:

«...aurkezten du Oihartzungo « intxixu» taldeak....»«...aurkeztuko du Oiartzungo Intxixu antzerki taldeak.. », hizketarakoan danek berdin deit-

zen bazuten [oyartzun] honela irakurtzen zuten:«Oihartzungo»: oi-har-tzun-go, [ oiartzungo ].«Oiartzungo »: o-iar-tzun-go, [oyartzungo].

12.Atlas linguistikoak burutzea; oinarrizko lengoaiak ezartzea (Oinarrizko lexikoa, sin-taxis, etab.); tratamendu estadistikoa; linguistika arteko eta barnelinguistika arteko gonbare-keta.....

482 [4]


2. Corpus

1. Textu multzo ezberdinak (bukaerako anexoetan)1. multzoa: EUSKALTZAINDIAREN zenbait adierazpen, bere argi-

talpenean agertutakoak: Euskera XXIV (2.aldia) 19792. multzoa: textu literarioak: R. SAIZARBITORIA: 100 metro (1976) eta

TXILLARDEGI: Haizeaz bestaldetik (1979) nobelen lehenbizi eta azken orrial-deak, gure artean kontsideraturik baitaude gaurko euskal nobelagile onereta-rikoak eta horregatik ere gehien irakurrienetarikoak.

3. multzoa: mass-mediaren textuak. 1980.eko Uztailaren 11an DEIAeta EGIN egunkarien euskaraz idatziko bi artikulu luzeenak; baita ere1980.eko Uztailaren 6an, 882 zenbakia, ZERUKO ARGIA euskal astekaria-ren 2 artikulu luzeenak.

4. multzoa: textu teknikoak. ELHUYAR aldizkariak 21. alean (1979)dituen zortzi artikuluen lehen bi orrialdeak.

5. multzoa: X. KINTANA Euskal Hiztegi Modernoa (1977) hiztegiakdituen termino lexikoak, orrialde hauetako, 55, 65, 75 445 (hamarnaka)erdiko zutabeen lexikoa aukeratuz.

6. multzoa: R.M a.AZKUEREN«Diccionario Vasco-español-francés»(1906) termino lexikoak hamarka ezpare orrialdeen eta erdiko zutabeen lexi-koa aukeratuz.

2. Textu hauen ezaugarriak1. Gaurko textuak izatearena (ikus datak), 6.multzoa izan ezik, nolabait

lan honetan aspektu diakronikoa sartuz.

2. Prosa textuak izatearena, alde batetik zeren euskaraz honela ematenbaita lengoaia hizkuntza idatzia ugariena, baita ere euskara irakurriena. Bestealdetik 5. eta 6. multzoaren textuek euskararen lexikoa batzen dutela, bestetextuek hizkuntza berberean diskurtso konkretuak ematen dizkiguten bitar-tean. Bi textu mota ezberdin hauek balio dezakete mota ezberdinetako kon-paraketak ezartzeko: hizkuntza batetako lexiko eta kizkuntza horretan erabi-litako lexikoaren artean (maiztasuna, gertutasuna, eta abarren arauera); hiz-kuntza baten hiztegi mailaren lexikoa (edo bere oinarrizko eran) eta lexikoberberean sortzen diren aldaerak «diskurtsoan» erabiltzean, eta batez ereeuskara bezalako hizkuntzatan, flexio morfosintaktikozko gaitasun handikoe-tan, etab.

3. Hizkuntza baten erabilpenean tankera ezberdinak biltzen dituentextuena: tankera akademikoena eta normatiboarena, Euskaltzaindiak berak

egindako textuez; tankera literarioa, nobela textuen bidez; tankera berez-koena eta lasaiena (?) mass-mediaren textuen bidez.

4. Hizkuntza baten ( euskararena kasu honetan) lengoaiarik oinarriz-kona nabarmentzen dituzten textuak biltzearena, lehendabiziko hiru mul-

[5 ] 483


tzoen bidez, baita gutxienez textu bat lengoaia especializatuagoa agertzenduena, 4.multzoaren textuaren bidez. Honek balio du ez bakarrik oinarrizkolengoaia eta espezializatuaren anean konparaketa bat egiteko, baizik eta egondaitezkeen desberdintasunak, mailegu ugari duten textuen (teknizismoen bi-dez), eta mailegu gutxiago duten textuen artean (oinarrizko lengoaian) neur-tzeko.

5. Silabaren ikerketarako ereduzko askitasun tamainezko textuak direlasuposatzea, konparatzen baditugu «aplicación de los computadores » delakoaren,R. GUERRA (9) (pág. 199), aurkitzen ditugun datuekin: ZAMPOLLIk italie-rarako 83.098 fonemeren textu bat erabili zuen, nahiz eta badirudi textulaburrago batez (baina ez 5.000 fonema baino gutxikoa) nahiko litzatekelaaditzera ematen duela. Badirudi BOCCAk eta LAFONek uste dutela unitatefonologikoen azterketarako textu baten hedapen ideala 100.000 fonemenadela; gure kasuan eta gutxi gora behera:

—1. multzoaren textua: 22.000—2. multzoan: SAIZARBITORIAren textua: 12.000 fonema

TXILLARDEG1RENA: baita 12.000 fonema }24.000—3. multzoan: DEIAren textua: 5.500 fonema

EGINena: 4.000 fonema 26.000ZERUKO ARGIArena: 16.500 fonema

—4. multzoan: 16.000 fonema—5. multzoan: 12.000 fonema—6. multzoan: 8.000 fonema

Guztitara: Gaurko euskaraz: diskurtsu textuetan 88.000hiztegui lexikoetan ' 12.000

(Guztitara: 100.000 fonema)Eta Azkue hiztegiaren lexikoan: 8.000 fonema.

6. Textu hauei buruzko irakurleak eta informatzaileak:Denak elebidunak, nahiko ohituta euskara hizketanetairakurketan erabiltzen, euskarazalfabetaturik (nahiz eta maila ezberdinetan); ikasle unibertsitarioak eta euska-razko ikasleak, unibertsitario irakasleak eta euskarazko irakasleak, euskarazarituak bereziki lagunak gehiago barik; denak 20 urtetik gorantzakoak; nahizeta jaio eta bizi Euskal Herriko toki ezberdinetan, azken urtetan Donostianbizi izandakoak (inkesta Donostian eginda), agian, hizkuntz irakurriaz sozio-linguistikokiko datu hau garrantsitsuena ez izan arren, kontutan harturikgehiengoaren ahalegina beronen foniko sistema hizkuntz idatziari egokitze-koa dela, eta ez bakoitzak bere ahozko lengoaiean erabiltzen dituen fone-tismo propioak irakurtzerakoan ere erabiliz.

Dena dela, datu hauek ez ditugu zenbatu, ez eta informatzaile hauenaukeraketan arrera handia jarri; horregatik aspektu hau kontutan hartubeharko da, lanaren ondorioak interpretatzerakoan, joerazko datu bat bezala,zerbait osorik mugaturik baino.

484 16]


Azpimarratzekoa da ere hemen, gaurko euskararekiko aspektu soziolin-guistiko guztien garrantzia, eta ez soilik gure euskara deskribatzeko bakarrik,baita ere beren zituazioa ulertzeko, eta ahalik eta hoberen planifikatzeko.

3. Lan «honetan» silabari buruz ulerkuntzan erabiltzen ditugun eriz-pideak (transkripzioa, mugaketa, etab.)

1. Silaba hitzaren mugan barruan aztertu dugu, alde batetik, bere fono-logia bere fonetika baino geihago interesatu zaigulako; hau posible izan daeskatu dugun irakurketa pausatuagatik, eta hizkuntz idatziak hizkuntz iraku-rrian duen eragin bortitzarengatik.

Unitate grafiko bakoitza hitza bat bezala kontsideratu dugu, textu idat-zietan agertzen den bezala, alegia, diskurtsoetan erabiliak (lehen lau textumultzoen textuetan), eta beraz hitzak berez flexio morfosintaktiko guztiez.(Ez zaigu interesatzen hemen, ba, aukeraketa honez teorizatu edo justifikatu,adieraztea baizik).

Textuetan gidoi batez banaturik unitate lexikoek (konposaketa adieraz-teko balio dute: «zer-ikusi» adibidez, edo sustantibo propioetan flexioa adie-razteko: «Euskera-n» adibidez) hitz bakar bezela kontsideratu ditugu. Hizte-.gietan agertzen diren perifrasiak «bultz gin» adibidez, ezaugarrien (lema)tokia betez, baita ere hitz bakar bezela lan honetan.

2. Ez dugu azentua kontutan izan, neurkiketa bokalikoa, eta abar, lanhonetan silaba deskribatzean. (4-garren atalean adierazten ditugun aspektueimugatu gata).

3. Interpretazio foniko naharoena (textu honen irakurketa pausatuan,arestian esan dugunez) aipaturiko textuen traskripzio fonikoan norma bakart-zak hartu duguna da. Oro har, sistema ortografiko propioaz batera dator(gorago esan dugunez) (ikus korrespondentzia taula, amaierako anexoan).Laburtzearren, fonemak deitu ditugu, lan honetan erabilitako unitate foni-koei.

4. Erabilitako informatzaile guztiei ez diegu lan honetan erabiliak izandiren textu osoak irakurtzera eman. Horregatik zati batzuetako irakurketaren

interpretazio fonikoak, norma bakartzat hartu dira corpus osorako, transkrip-zio berdina onartu da, extrapolapenez (ikus korrespondentzia taulak, amaie-rako anexotan).

5. Silaba ezberdinei dagokienez kontsideratu ditugu hitzaren baTruangidoi batez banaturiko elementu fonikoak, salbuespen honez, zati batetakoelementuek ez dezaketela silabarik osotu bokalik ez dutelako. Hots: «zer-ikusi», honela silabatu dugu: zer-i-ku-si (eta ez: ze-ri-ku-si, edo: ze-rri-ku-si),eta «Euskera-n» aldiz: eus-ke-ran.

6. Lan honetan ez dugu hartu ezta kontsideratu zenbaki siglak, formu-lak eta abar, gure textuetan agertzen direnak. Baina bai transkribitu eta erabiliditugu beste hizkuntzetako textuak (gure kasuan, espainolez, frantsesez etaingelesez) gure euskarazko textuetan txertatuak; Kasu hauetan auTkitu dugun

[7] 485

Ma JOSE AZURMENDI • FCO. JOSE OLARTE

ortografía berbera mantendu dugu, eta beraien jatorrizko hizkuntzetan ema-ten zaien banakuntza silabiko berbera eman diegu: Cien-cia; «d'azur » : da-zur;great; eta abar...

7. Bi ezaugarri jeneralez aurkitu gara: erizpideen aniztasuna edo, ira-kurketan erabilitako arauetan irakurle berberaren ere, itxura berdineko egi-tura ortografikoei dagokienez; eta zalantzak irakurketan, eta sarritan ere ter-mino lexikoa errepikatuez irakurle berberaren partez (edo beste erara esanda,arau zehatza argi eta bakar baten falta, edozein baina zihurra).

Dena dela bi funtsezko joera nabaritu ditugu, bi irakurle mota batez ere:a) Alde batetik euskarazko ohizko hitzak nahiko ondo ezberdintzen

dituztenak (jatorrizkoak nahiz euskaran maileguak), eta beste aldetik maile-gutza lexiko berrienak eta oraindik antzekotasun handia gordetzen dutenak(moldaketa ortografikoa izan arren, adibidez «soziologian» bezala), harenjatorrizko hizkuntzan. Ohizko terminoez nahiko mantentze finkoa ematenda, ohizko erregela fonikoena, adibidez diptongo behekorra soilik eginez(baita ui diptongoa), beharrezko hiatoak mantenduz, eta diptongo gorako-rrak ebitatuz, banakuntza silabikoa mantenduz h grafema bokalen artean aur-kitzen denean, eta abar .... Adibidez:

«aita»: ai-ta (2 silaba) emanez«biar»: bi-ar(2 silaba) emanez«nahi »: na-hi (2 silaba) emanez

(Arrazoi horregatik h grafema (h) fonema bezala kontsideratu dugu, beronengradu fonikoa zero izan arren, gure lanean kontsonante bat gehiago bezalabere tokia betez)

Eta mailegu berrienez, aitzitik, ez euskeratze foniko markatu bat, ahalden itxuratasun gehienez jatorrizko hizkuntzan gertatzen den bezala. Joerahau bokalekiko gogorragoa da, eta gogorragoa ere hitzen barruan bere amaie-ran baino: Adibidez: •

– so-zio-lo-gi -a (5 silaba emanez)– pre-sen-tzia (3 silaba)– pa-zien-tzia (3 sílaba)– es-pon-ta-neo-a (5 silaba), etabar.

Kontsonantei dagokienez talde kontsonantiko berriak errezki onartzen dirá.Baina ez dago bat ere argi euskaran espainierazko egoera inplosiboan bereziaden silabazko zenbait kontsonanteren neutralizapena. Arau ezberdinen bimultzo, bi sistema foniko ezberdin erabiltzen dituen irakurlegoaz ari gara,alegia, aplikatuko dituen lexiko moetakasuak ikusirik.

b) Irakurtzean hitz moetak ezberdintzen ez dituztenak, eta beraz, betiirakurketan erregela foniko berberak erabiltzera jotzen dutenak. Erregelahauek euskaraz ohizkoez bat datoz, zera eginez adibidez:

- so-zi-io-lo-gi-a (6 silaba)– pre-sen-tzi=a (4 silaba)

486 18]


– pa-si-en-tzi-a (5 silaba)– es-pon-ta-ne-o-a (6 silaba), eta abar.

Zalantza handiena moeta honen irakurlegoarengan ematen da bokal ar-teko h grafema silaba banatzaile balorearekiko, alegia, na-hi (bi silaba) edonahi (silaba bat) delakoaren artean.

Oro har, zalantza mailarik handiena lehen talde edo a) moeta irakurleen-gan ematen da. Hau kontraeskor dirudi, hala ere, portzentai handienez euska-raz loturik dauden irakurle inkestatuak talde honen barruan daudelako, pro-fesionalki ere. Zenbat eta euskararen irakurketa eta ikerketa handiagoa, etairakurketa era garrantziaren konszientzia handiagoa burutu (argiago textuberberaren irakurketa errepika-erazi dugunean), hainbat zalantza maila han-diagoa.

8. Arrazoi ezberdinengatik, aukeratu dugun erizpide bakarra, eta gurelanean textuen transkripzio fonikoan erabili duguna, lehen multzo edoa)moetako irakurlei erantzuten duena da (ikus korrespondentzia taula).

9.Euskaraz ohizko sustantibo propioak (baita berrienetan), bai geogra-fikoak eta bai pertsonarenak, gehienetan irakurriak dira mailegu berriak izangobalira bezala, eta guk ere tratamendu kontsideratu ditugu gure lanean.Adibidez, eta bokal taldearekiko:

i-dia-za-balgar-men-diali-zun-dia, eta abar.

(salbuezpenez: le-ta-men-di-a, ia irakurle guztiengan)

10. Fonema palatal bezala kontsideratu ditugu l eta n grafemak i boka-len ondoren eta bokalen aurrean, eta lan honetan honela adierazi ditugueta /in/: «mila» mi-ila [misa) fonikoki emanez (gure lanean)., «mina» mi-ina[mina] emanez, modu honetan jaso baitugu gure irakurleengandik.

Modu eta arrazoi berberagatik (nahiz eta kasu honetan gure irakurleenpartez zalantza maila handiago izan) beti mantendu dugu gure transkripziofonikoan, ortografikoki aurkitu dugun bokale taldea, 1 eta n grafemaren au-rrean ere, adibidez:

«iraila»: i-rai-ila [iraila]«gainean»: gai-ine-an (gainean)

(Zenbait salbuespen: «makina»: ma-ki-na [makina},administratu: ad-mi-nis-tra-tu, [administratu],«gabardina»: . ga-bar-di-na [gabardina),

«dilindan»: di-lin-dan [dilindan},«ursulina»: ur-su-li-na [ursulina],

«morphina»: mor-phi-na [morfina],palatalizaziorik gabe).

[9] 487


11. • i grafema transkribitzeko zalantzagarriena gertatu zaiguna izan da.–Bokal artean doanean kontsonante gisa egiten da, eta fonema kontso-

nantiko bezala kontsideratu dugu, /i/ grafia mantenduz gure lanean (fonemenortografia eta berauen transkripzioa fonologikoa berdin mantenitzearrenerizpidearen arauera, lan hauen ulermen jeneralagoa errezteko nahian):

«gaia »: ga-ia [gaya)

(modu honez nahi izan dugu i berezko euskarazko grafia, eta mailebutzanugariagoa den y grafiatik desberdintzen jarraituz, fonikoki berdinak gertatua-rren [y)).-l eta n aurrean, arestian ikusi dugunez, fonema hauek fonikoki palatali-zatzeko balio du, fonologikoki /il/ eta /in/ adierazten ditugula. Kasu haue-tan /i/ bokal bezala mantenduz jarraitzen du:

«mila»: mi-ila [mila]«iraila»: i-rai-ila [iraila)

–Gainerako egoeretan bokal /i/ bezala gertatzen da (fonetikoki moduezberdinetan, baita semibokal eta semikontsonantetan ere [i, i, j)):

«balio »: ba-li-o [balio)«ofiziala»: o-fi-zia-la [ofizjala)

12. Bibranteekin, transkrizio fonikoan sistema ortografikoa bera aldaneta gehien gordearren, ez ditugu bereiztu r grafemaren bi balio ezberdinak:(ŕ) bokale artean ez dagonean, eta [ŕ) bokale anean dagoenean:

«ranpa»: ran-pa [r),«iraila»: i-rai-ila [r).

13. Fonema ezberdinak bezala erabili ditugu bi grafema s eta z: /s/ eta/z/ eran, fonikoki askoetan berdinak bezara irakurtzen baziren ere.

14. Fonema ezberdinak bezala hartu ditugu, era berean, beste zenbatgrafema, euskaran normalki erabiltzen ez direnak (maileguetan izan ezik),bainan bai beste hizkuntza batzuetan: c, q, v, w, y.

15. Batzutan (gutxitan) transkrizio erregela jeneral hauei salbuespenakegin diskiegu, gure irakurle gehienak beren irakurketan salbuespenak egitenzituztenean ere; adibidez: lehenago aipatu dugun sustantibo propioen joka-molde ezberdinak; edo eta «Maria» izenari dagokionez, gertaera foniko ez-berdina konposatuetako izenetan, euskaran ere espaineraz ematen den gisan:

«María Pilar»: ma-ria-pi-lar,«JoséMaría»: jo-se-ma-ri-a;

edo eta morfemaren baten irakurketa foniko ezberdinak:

«damnazio »: dam-na-zi-o (hiatoarekin),«deklarazio»: de-kla-ra-zio (diptongoarekin, es-painerazko «declaración»-en ara bera segurazki).

488 [10]


16. Eta azkenik, orozko salbuespen bat ere egin dugu ph, th eta khkasuetan, bi fonema ezberdinak bezala erabili ditugulako, fonema /f/, /t/ eta/k/ bezala [f), (t] eta [k] ahozkatzen badire ere irakurtzerakoan; baita ere, kasuhauetan h grafemak silaben arteko mugak jartzen ez dituelako:

«morphina»: mor-phi-na (f),«magnetophono »: mag-ne-to-pho-no (f),«nazarethar»: na-za-re-thar [t],«lethargiko »: le-thar-gi-ko [t],«tokhariera »: to-kha-ri-e-ra [k], etab. (ugariakKINTANAren hiztegian).

Kasu hauetan, gehienetan zalantza gabeko irakurketak ikusi ditugu, as-titsuagoak izen badire ere, irakurleak hita hoien ezagutza lexiko eta foniko-rako denbora gehiago beharrean aurkituko baziren bezala.

17. Guk erabilitako perforadorak eta ordenagailuak ñ grafema ez zute-lako, espainerako hitzetan agertu zazkigun ñ grafemak, eta euskarako i atze-tiko eta bokale aurretiko n grafemak, berdinak bezala hartu ditugu lan hone-tan: /in/ (n) fonema bezala. 13

4. Helburuak

1. Zerrenda eman, alfabetikoki ordenatuz, gure textuetan aurkitutakosilaba ezberdin guztiena, haren egituraren arauera moeta eta azpimoeta ez-berdinetan sailkatuz (ikus erresultatuak) berauen banapena hitz mailan ema-nez (lau posizio ezberdinduz: hitz monosilaboak, hitzaren hasera silaba, barnesilaba eta hitzaren azken silaba), textu bakoitzean berauen maiztasun absolu-toa eta erlatiboa eskainiz.

Ordenamendu alfabetikoarekiko salbuespen bat dago. Sinple kontsidera-tutako fonemen grafema konposatuak (rr, tz, ts, tx), fonema sinpleen /il/ eta

13. Lan honetan erabilitako grafia ezberdinen adibide bat, textu konkretu baten bidez:a) Sistema ortografikoa:«Hortaz gainera, Ministerio de Educación y Ciencia eta Ministère de l'Education direlakoei

eskabide bat zuzentzeko erabakia hartu zen. Orduan eginkizun gelditu ziren puntu hauek ea,bada, orain nola burutzen ditugun. Ene ustez, goian aipatutako lau puntuei buruz lau batzordetxobehar dita izendatu, puntu bakoitzerako bana».

(Euskeraaldizkaria,73 orrialdea).b) Sistema fonologikoa (lan honetan erabili duguna): hor - taz gai - ine - ra mi - nis - te - rio

dee - du - ca - cion y cien - cia e - ta mi - nis - te - re de le- edu ..: a - tion di - re - la - ko -eies - ka -bi-debatzu-zen-tze-koe-ra-ba-ki-ahar-tuzenor-du-ane-gin-ki-zun-gel-di-tuzi-renpun-tuhau-eke-aba-dao-raino-labu-ru-tzendi-tu-gune-neus-tezgo-ianai - pa - tu - ta - ko lau pun - tu - ei bu - ruz lau ba - tzor - de - txo be - har di - ra i- zen - da - tu puntu ba- koi - tze - ra - ko ba - na

c) Sistema grafikoa ordenagailuz erabilia: hor - taz gai -/ e - ra mi - nis - te - rio de e - du - cacionycien-ciae-tami-nis-te-redek-du-ca-tiondi-re-la-•ko-eies-ka-bi-debatzu-zen-ate-koe-ra=ba-ki-ahar-tuzenor-du=ane-gin-ki-zurl gel -di-tuzi-renpun-tuhau - ek e - a ba - da o - rai no - la bu -ru-*en di-tu-gun e - ne us - tez go- ean ai - pa - tu -ta - ko laupun-tu-ei bu-ruz lau ba-*kor-de-=o be-har di-ra i-zen-da-tu pun-tu ba-koi-*e-ra-ko ba-na.

[11] 489

M" JOSE AZURMENDI - FCO. JOSE OLARTE

in/ zein grafema sinpleak (baina textuinguru konkretu bati baldintzatuak),zein i grafema /i/ kontsonante bezala funtsionatuz: zeinu berezien bideztranskribituak ukan behar izan baitira gure sistema fonologikotik ordenanerabilgarri gertatzen zaion sistema grafikora (ikus korrespondentzia taula).Kasu hauetan elementu hauek gainerakoak baino lehenago ematen zaizkigu,guk ordenamendu alfabetiko honetan erabiltzen ditugun alfabetoaren lehenletrak izango balira bezala (Ikus lehen erresultatuak edo silabak CV-CVVmoetakoak adibidez).

2. Textu bakoitzean agertutako unitate fonikoen zerrenda alfabetikoalortu (hemen fonema bezala kontsideraturik) agertzen diren silaben moetaezberdinez banaturik, eta era berean, jadanik silaben zerrendan emaniko hit-zarekiko datu multzoa mantenduz; textu bakoitzean haien maiztasun absolutueta erlatiboa ematen zaigu.

3. Erabilitako textu multzoarekiko, textu bakoitzaren azken datu esta-tistikoez taula batzu lortu, erabilitako textu moeta ezberdinen artean lortu-tako erresultatuak gonbaratu ahal izateko, eta gaurko euskaran joera fonolo-giko batzu finkatu ahal izateko (ondorioak atera ahal izateko, alegia).

5. Ondorioak(Arrazoi batzurengatik, tartean gaurko euskarazko silabari buruzko

gure lehen lan honetatik ez irtetearren (sinkronian mantentzearren, alegia),ez dugu lan honetan 6. textu multzoa erabili: AZKUE hiztegiaren terminolexikoak).

1. Gure Korpus osoan erabilitako silaba eta fonemen zenbaki osoa:

SILABAK FONEMAK BATEZ BESTEKOFON. ZENB./SILAB.

–0,016EUSKALTZAINDIA 9.710 21.170 2,180

0,00SA1ZARBITORIA 5.071 11.138 2,196

0,083TXILLARDEG1 3.561 7.525 2,113

DEIA 0,014EGUNKARIAK 4.238 9.248 2,182

EGIN

0,018ZERUKO ARGIA 6.991 15.229 2,178

490

[12]


SILABAK FONEMAK BATEZ BESTEKOFON. ZENB./SILAB.

ELHUYAR 7.154 15.4090,042

2,154

KINTANAHiztegia 4.889 11.324

0,1202,316

OROTARA 41.614 91.043 2,196

I. TAULA

Korpus neurriari buruz, ez dugu uste nahikoa denik, lan honetarakoerabiliriko textu moeta ezberdinen arteko ikerketa konparatiborako, nahizeta euskarako oro har, gure antzerako beste lan batzutan beste hizkuntzabatzutarako gomendatu den optimunetik nahiko hurbil egon (100.000 fone-mena).

Silabako batez besteko fonemen zenbakia: 2, 196 (bi fonemaren bainozerbait geihago). Aspektu honetan SAIZARBITORIAren textua da gehienhurbiltzen dena batez besteko totalera; eta KINTANAren textua dagehien urruntzen dena, diferentzia nabariaz, batez besteko, silaba luzatzerazjoez.

Aurreko orrialdeko koadroan hiru moetatako datuak aurkitzen ditugu:textu moeta bakoitzako silaba eta fonemen zenbaki totala, eta korpuz mul-tzoari dagokiona ere; silabako batez besteko fonemen zenbakia, textu moetabakoitzean eta korpus multzoan; eta textu bakoitzaren bataz beste, eta batazbeste totalaren arteko urruntze malla (goian eskumatara), zeinu positiboaz(handiagoa denean textu bakoitzean totalarekiko), edo negatiboaz (txikiagoadenean).

[13] 491

2. Silaba moeta ezberdinetako maiztasun proportzionalak korpus totalean (taula 2):

. KORPUS OSOA II

SILABA MOETA MONOSILABA HASERAN BARNEAN AMAIERA OROTARA

V - VV 0,02 7,62 1,86 1,78 11,29

VC - VVC 0,41 3,35 0,17 2,72 6,66

VCC - VVCC 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01

CV - CVV 1,21 14,42 27,68 16,19 59,52

CVC - CVVC 1,37 4,51 5,36 9,43 20,69

CVCC - CVVCC 0,04 0,01 0,01 0,09 0,17

CCV - CCVV 0,00 0,35 0,62 0,17 • 1,15

CCVC - CCVVC 0,02 0,14 0,09 0,05 0,32

CCVCC - CCVVCC 0,01 0,01 0,00 0,00 0,03

OROTARA 3,15 30,49 35,88 30,46 100,00

. TAULA


Diferentzia handiz, CV-CVV moetasilabikoa, maizena da, gure korpu-seko silaba totaletik 59,52% suposatuz.

Gero eta aurreko moeta silabikoarekiko erdia baino zerbait gutxiagokoportzentaiaz: CVC-CVVC moeta silaba, totaletik 20,69% portzentaiaz.

Gero eta aurreko moeta silabikoarekiko erdia baino zerbait gehiagokoportzentaiaz: V-VV, 11,29% portzentaiaz.

Gero eta aurrekomoeta silabikoarekiko erdia baino zerbait gehiagokoportzentaiaz: VC-VVC moeta, 6,66% portzentaiaz.

Lau moeta silabiko hauek silaba totaletik 98,16% suposatzen dute. (hots,gure korpuseko ia silaben totala).

Hitz formatzaileen silabek (hots, hitz monosilaboak) gure korpusean ba-karrik suposatzen dute silaba totaletik 3,15%. Beraz, hitz polisilabikoakgehiengoak dira.

Hitz polisilabikoei buruz naharoenak trisilabikoak dira, koatrisilabikoe-tara joez, zeren hitzaren barne silabazko kopuru proportzioa (35,8%). hase-rako silaben proportzioa (30,49%) edo amaierazko (30,46%) baino zerbaitgehiago baitira.. 3. Zenbait taula konparatibo, gure korpusean maiztasun handienez

agertzen diren lau silaba moetei buruz (ikus taula 2), berauen arteko textumultzo edo moeta ezberdinen arabera, eta berauen korpus osoaren mediaridagokion arabera (taulak: 3, 4, 5, 6).

[15] 493

S1LABA MOETA CV - CVV

KORPUS MONOSILABA HASERAN BARNEAN AMAIERAN OROTARA

OROTARA 1,21 14,42 27,68 16,19 59,52

EUSKALTZAINDIA 0,271,48

-0,8113,61

-2,0125,67

0,1716,36

-2,3957,13

SAIZARBITORIÁ 0,401,61

1,3515,77

-2,6025,08

-1,2114,98

-2,06 57,46

TXILLARDEGI -0,650,56

-0,1914,23

-2,3625,32

0,9917,18

-2,21 57,31

EGUNKARIAK 0,061,27 .

-1,2613,16

0,7728,45

-1,8514,34

-2,2857,24

ZERUKO ARGIA 0,231,44

1,6016,02

-0,8426,84

-0,3715,82

0,61 60,13

ELHUYAR 0,17 -0,32 3,70 -1,36 2,17 1,38 14,10 31,38 14,83 61,69

KINTANA -1,05 -0,39 3,57 4,26 6,38Hiztegia. 0,16 14,03 31,25 20,45 65,90

1II. TAULA

SILABA MOETA CVC - CVVC


OROTARA 1,37 4,51 5,36 9,43 20,69


-0,174,34

1,406,76

-0,498,94

1,14 21,83

SAIZARBITORIA 0,932,30

0,144,65

-1,53,86

1,5711,00

1,14 21,83


0,484,99

-1,354,01

0,8710,30

-0,17 20,52

EGUNKARIAK -0,171,20

-0,504,01

0,205,56

0,9510,38

0,47 21,16


-0,583,93

-1,35 .4,01

1,7111,14

0,16 20,85

ELHUYAR -0,630,74

-0,464,05

-0,864,50

-0,668,77

-2,6218,07

K1NTANA -1,11 1,85 2,76 -3,56 -0,08Hiztegia. 0,26 6,36 8,12 . 5,87 10,61

IV. TAULA

SILABA MOETA V - VV


OROTARA 0,02 7,62 1,86 1,78 11,29


0,618,23

0,162,02

0,312,09

1,08 12,37


-0,557,07

0,252,11

0,111,89

-0,07 11,22

TXILLARDEGI-0,02

0,003,66

11,28-0,121,74

-0,471,31

3,0514,34


0,478,09

-0,051,81

0,031,81

0,4311,72

ZERUKO ARG1A-0,020,00

0,167,78

-0,061,80

-0,081,70

-0,01 11,28

ELHUYAR -0,020,00

0,197,81

0,392,25

0,412,19

0,9612,25

KINTANA -0,02 -4,23 -0,92 -0,93 -6,10Hiztegia . 0,00 3,39 0,94 0,85 5,19

V. TA ULA

SILABA MOETA CV - VVC


OROTARA 0,41 3,35 0,17 2,72 6,66

EUSKALTZAIND1A 0,050,46

0,493,84

0,020,19

0,112,83

0,67 7,33

SAIZARBITOR1A 0,390,80

-0,023,33

-0,120,05

0,373,09

0,63 7,29

TXILLARDEGI 0,030,44

-0,972,38

0,020,19

1,374,09

0,47 7,13

EGUNKARIAK -0;300,11

1,034,38

0,040,21

0,393,11

1,17 7,83


-0,143,21

0,030,20

-0,112,61

-0,09 6,57

ELHUYAR 0,050,36

-1,052,30

-0,060,11

0,272,99

-0,89 5,77

KINTANA -0,41 0,57 0,11 -2,19 -1,92Hiztegia. 0,00 3,92 0,28 0,53 4,74

VI. TAULA

Mª JOSE AZURMENDI - FCO. JOSE OLARTE

Koadro hauetan bi datu moeta aurkitzen ditugu: silaba moeta bakoitzakomaiztasun proportzionala, hitzarekiko lau egoeratan (monosilaboak, hitzarenhasera, barne eta amaiera) textu moeta bakoitzarengatik eta corpus totalean,koadro bakoitzaren erdian; eta textu moeta bakoitzean korpus totalen batazbestearekiko maiztasun horren aldentze, koadro bakoitzaren eskubian etagoian; urruntze hau zeinu positiboaz markaturik dator, textu bakoitzakomaiztasuna totalarekiko handiagoa denean; eta zeinu negatiboaz, totalarekikogutxiagoa denean.

Aldentze haundi eta besteekin gonbaratuz aldentze nabarmenagoa duenaEuskal Hiztegi Modernoa X. KINTANA, etab. delakoena da. Honengatik pent-satu dugu ondorengo lanetar ez erabiltzea, honela emandako bata bestekoakez masaltzearengatik.

Jarrera hau hartzeko ekintza ezberdinak izan daitezke: hots, hiztegi bate-tako textuan lexikoa ez errepiketzea, hau bai ematen dela diskurtsuetan;hiztegian hitzen flexio morfosintatiko eza, diskurtsu konkretuetako hitzetanematen dena (alegia, deklinabide, aditz jokatze, etab.); honengatik egoerafonologikoa ezberdina da erabili izan dugun beste textuetako euskararen sis-tema fonologikoa kontutan harturik. Alderantziz, Zeruko Argia aldizkarikotextuak aldentze gutxiena du, korpus osoa kontutan izanda.

4. Gure textuen fonema ezberdinen maiztasun proporzionalak, korpusosoan: taula 7:

KORPUS OSOA

FONEMA % FONEMA %

A 8,05 DD 0,00

E 6,23 F 0,11

I 4,46 G 1,28

0 2,85 H 0,98

U 2,67 J 0,17

K 2,53

B 1,53 L 1,46

• C 0,06 IL 0,16

D 1,76 M 0,66

498

[20]


FONEMA % FONEMA %

N 3,47 TI" 0,04

IN 0,23 I TX 0,13^

P 0,50 TZ 0,78

Q 0,01 V,

0,03

R 2,95 W 0,00

RR 0,57 X 0,08

S 1,17 I Y 0,09

T 2,84 Y 0,00

TS 0,12 Z 1,52

VII. TAULA

[21]

499

Mª. JOSE AZURMENDI . FCO. JOSE OLARTE

Oro har, fonema bokalikoak fonema kontsonantikoak baino ugariagoakdira. Konsonante /n/, /r/, /t/ bakarrik dite urriena diren bokala /o/, /u/ bainomaizagoak.

Gure korpusean, bost bokalen multzoak fonema guzieneko 24,26%maiztasuna ematen du.

Eta kontsonante artean, maiztasun handieneko zortzi fonemen mulzoakberriz, 18,06% maiztasuna bakarrik ematen dute: /n/, /r/, /t/, /k/, /d/, /b/, /z/, /1/( maiztasuna handienetik hasi, eta txikitzen doalarik).

500 [22]

/A/ FONEMA

KORPUS V - VV VC - VVC CV - CVV CVC - CVVC OROTARA

OROTARA 0,89 0,78 4,66 1,54 8,05

EUSKALTZA1ND1A 0,020,91

-0,100,68

0,074,73

0,492,03

0,50 8,55


0,030,81

-0,214,45

-0,301,24

-0,23 7,82

TX1LLARDEG1 -0,040,85

0,170,95

0,314,97

0,041,58

0 ,38 8,43

EGUNKAR1AK 0,030,92

0,170,95

-0,604,06

0,031,57

-0,37 7,68

ZERUKO ARG1A -0,010,88

-0,050,73

0,034,69

0,121,66

-0,01 8,04

ELHUYAR 0,281,17

-0,130,65

0,365,02

-0,341,20

0,19 8,24

KINTANA -0,48 -0,36 0,57 -0,31 -0,34Hiztegia. 0,41 0,42 5,23 1,23 7,71

VI1I. TAULA

/E/ FONEMA


OROTARA 1,14 0,50 2,93 1,55 6,23

EUSKALTZAIND1A 0,051,19

0,360,86

-0,442,49

-0,101,45

-0,16 6,07

SAIZARBITORIA -0,270,87

0,020,52

-0,072,86

0,281,83

0,02 6,25

TXILLARDEG1 0,541,68

0,080,58

0,253,18

0,031,58

0,85 7,08


-0,080,42

-0,222,71

0,361,91

-0,05 6,18


-0,030,47

0,213,14

0,141,69

0,406,63

ELHUYAR0,03

1,17-0,180,32

0,052,98

-0,041,51

=0,136,10

KINTANA -0,81 -0,38 -0,41 -0,68 -2,27Hiztegia. 0,33 0, 1'2 2,52 0,87 3,96

1X. TAULA

l/ FONEMA


OROTARA 0,35 0,09 3,02 0,92 4,46


-0,080,01

-0,212,81

0,020,94

-0,19 4,27

SAIZARB1TORIA -0,030,32

0,070,16

-0,052,97

0,010,93

0,03 4,49

TXILLARDEGI 0,170,52

-0,070,02

-0,222,80

0,211,13

0,074,53

EGUNKARIAK 0,120,47

0,070,16

-0,062,96

-0,170,75

-0,044,42

ZERUKO ARGIA -0,080,27

-0,030,06

-0,172,85

0,081,00

-0,214,25

ELHUYAR-0,070,28

-0,020,07

0,173,19

-0,180,74

-0,084,38

KINTANA -0,15 0,03 0,09 -0,17 -0,13Hiztegia. 0,20 0,12 3,11 0,75 4,43

X. TAULA

/0/ FONEMA^̂

KORPUS V - VY VC - VVC CV - CVV CVC - CVVC OROTARA

OROTARA 0,19 0,09 1,99 0,44 2,85


0,050,14

-0,181,81

0,070,51

-0,11 2,74

SAIZARBITORIA -0,010,18

-0,020,07

-0,151,84

-0,010,43

-0,16 2,69

TXILLARDEGI0,06

0,250,01

0,10-0,461,53

-0,120,32

-0,602,25

EGUNKARIAK 0,140,33

0,000,09

0,032,02

0,050,49

0,27 3,12


0,040,13

0,092,08

-0,160,28

-0,09 2,76

ELHUYAR 0,000,19

0,010,10

0,612,60

0,000,44

0,733,58

KINTANA -0,11 0,03 -0,05 0,28 0,15Hiztegia. 0,08 0,12 1,94 0,72 3,00

XI. TAULA

/U/ FONEMA


OROTARA 0,10 0,18 I,78 0,56 2,76

EUSKALTZAINDIA -0,010,09

0,200,38

-0,221,56

-0,060,50

-0,18 2,58


-0,110,07

0,061,84

1,071,63

-0,05 2,71


-0,160,02

0,242,02

-0,120,44

-0,13 2,63

EGUNKAR1AK 0,010,11

-0,050,13

0,191,97

-0,120,44

-0,06 2,70


-0,110,07

0,201,98

-0,140,42

-0,19 2,57

ELHUYAR -0,020,08

-0,160,02

0,011,79

-0,300,26

-0,51 2,25

K1NTANA 0,07 .0,04 •0,66 0,45 1,13Hiztegia. 0,17 0,22 2,44 1,01 • 3,89

XII. TAULA

INI FONEMA


OROTARA - 0,51 0,62 2,26 3,47

EUSKALTZAINDIA - -0,100,41

-0,110,51

0,062,32

-0,15 3,32

SAIZARBITORIA -0,06

0,57-0,080,54

-0,022,24

-0,04 3,43

TXILLARDEGI -0, 35

0,860,14

0,760,16

2,240,67

4,14

EGUNKARIAK - 0,320,83

-0,030,59

-0,032,23 .

0,203,67

ZERUKO ARGIA --0,030,48

-0,020,60

0,312,57

0,263,73

0,05 0,15 -0,05 0,14ELHUYAR .0,56 0,77 2,21 3,61

KINTANA -0,06 0,06 -0,51 -0,46Hiztegia. 0,45 0,68 1,75 3,01

X1II. TAULA

/R/ FONEMA


OROTARA - 0,20 1,25 1,22 2,95

EUSKALTZAINDIA - -0,050,15

0,321,57

0,171,39

0,403,35

SAIZARBITOR1A - -0,010,19

0,161,41

-0,051,17

0,073,02

TX1LLARDEGI - -0,120,08

0,291,54

-0,031,19

-0,032,92

EGUNKARIAK - 0,050,25

0,131,38

0,411,63

0,59 3,54

ZERUKO ARGIA - 0,050,25

-0,390,86

-0,141,08

-0,562,39

ELHUYAR - 0,020,22

0,041,29

0,021,24

0,213,16

KINTAN 0,22 0,05 0,23 ' 0,73 Hiztegia.

_0,42 1,30 1,45 3,68

XIV. TAULA

lT/ FONEMA


OROTARA - 0,00 1,99 0,71 2,84

EUSKALTZAIND1A -0,00

-0,231,76

-0,080,63

-0,36 2,48

SAIZARBITORIAS -0,00

-0,351,64

0,351,06

0,05 2,89

TXILLARDEGI - 0,010,01

0,252,24

-0,040,67

0,183,02

EGUNKARIAK -0,00

-0,031,96

0,120,83

0,12 2,96

ZERUKO ARGIA -0,00

-0,081,91

0,341,05

0,18 3,02

ELHUYAR -0,00

-0,141,85

-0,030,68

-0,21 2,63

KINTAN 0,17 -0,38 -0,05 Hiztegia.

_0,00 2,16 0,33 2,79

XV. TAULA

lK/ FONEMA


OROTARA - 0,21 1,40 0,86 2,53

EUSKALTZAINDIA - 0,050,26

0,141,54

0,241,10

0,462,99

SAIZARBITORIA - 0,040,25

-0,520,88

0,381,24

-0,132,40

TXILLARDEGI - -0,060,15

-0,231,17

-0,140,72

-0,452,08

EGUNKARIAK - 0,13 0,14 -0,07 0,21 0,34 1,54 0,79 2,74


0,121,52

0,050,91

0,202,73

ELHUYAR - 0,220,43

-0,091,31

-0,110,75

0,10 2,63

KINTANA -0,21 0,07 -0,24 -0,37Hiztegia.

_0,00 1,47 0,62 2,16

•

XVI. TAULA

/D/ FONEMA

KORPUS y - VV VC - VVC CV - CVV CVC - CVVC OROTARA

OROTARA - 0,00 1,51 0,21 1,76

EUSKALTZAINDIA -0,00

0,221,73

0,020,23

0,23 1,99

SA1ZARBITORIA -0,00

-0,121,39

0,250,46

0,121,88

TXILLARDEGI -0,00

-0,670,84

-0,030,18

-0,731,03

EGUNKARIAK -0,00

-0,131,38

-0,140,17

-0,21 1,55

ZERUKO ARGIA -0,00

0,251,76

-0,030,18

0,19 1,95

ELHUYAR -0,00

-0,021,49

0,020,23

-0,01 1,75

KINTAN -0;47 0,11 -0,25 Hiztegia.

_0,00 1,04 0,32 1,51

XVII. TAULA

/B/ FONEMA


OROTARA - 0,00 1,07 0,40 1,53

EUSKALTZAINDIA -0,00

0,331,40

0,070,47

0,371,90

SAIZARBITORIA -0,00

0,131,20

0,050,45

0,231,76

TXILLARDEGI -0,00

0,361,43

-0,050,35

0,291,82

EGUNKARIAK -0,00

-0,021,05 .

0,020,42

0,081,61

ZERUKO ARGIA -0,00

0,071,14

0,110,51

0,171,70

ELHUYAR -0,00

-0,110,96

-0,010,39

-0,11 1,42

K1NTAN -0,47 -0,05 -0,52 Hiztegia.

-0,00 0,60 0,35 1,01

XVIII. TAULA

/Z/ FONEMA


OROTARA - 0,16 0,61 0,71 1,52

EUSKALTZAIND1A - 0,050,21

-0,310,30

0,120,83

-0,151,37

SAIZARB1TORIA - 0,070,23

0,030,64

-0,030,68

0,061,58

TXILLARDEGI - 0,090,25

0,200,81

-0,240,47

0,021,54

EGUNKARIAK - -0,080,08

-0,050,56

0,000,71

-0,151,37


0,080,69

• 0,020,73

0,141,66

ELHUYAR - -0,040,12

0,431,04

0,010,72

0,38 1,90

KINTANA -0,15 -0,06 -0,21 -0,39Hiztegia. - 0,01 0,55 0,50 1,13

XIX. TAULA

/L/ FONEMA


OROTARA - 0,11 0,71 0,51 1,46

EUSKALTZAINDIA - -0,07 -0,03 -0,01 -0,160,04 0,68 0,50 1,30

SA1ZARBITORIA - 0,07 -0,14 -0,13 -0,200,18 0,57 0,38 1,26

TXILLARDEGI - 0,07 -0,12 0,11 0,000,18 0,59 0,62 1,46

EGUNKAR1AK - 0,000,11

-0,190,52

-0,030,48

-0,241,22

ZERUKO ARGIA - 0,04 0,00 -0,12 -0,090,15 0 ,7 1 0,39 1,37

ELHUYAR - -0,040,07

0,100,81

-0,150,36

-0,061,40

KINTAN 0,10 -0,03 0,26 0,36 Hiztegia.

_0,21 0,68 0,77 1,82

XX. TAULA

Mª JOSE AZURMENDI - FCO. JOSE OLARTE

GRAFEMA FONEMA ORDENAGAILUAN

A A A

E E E

I (no intervoc.) I [i, i, i)

O O O

U U U

B B B

C C [k, 0] C

D D D

DD DD +

F F F

G G [g,g] G

H H [ ) H

J J [X] J

K K K

L L, L

L (tras i yante vocal)

IL [i] .

M M M

N N N

Ñ, N (tras i yante vocal)

IN (g) /

P P, P

514 [36]


3. ERANSKINA:GRAFEMA FONEMA ORDENAGAILUAN

Q Q Q

R R (r, ŕ] R

RR RR [r] $

S S S

T T T

TS TS >

TI' TT <

TX TX =

TZ TZ #

V V V

W W W

X X X

I (intervoc.) I [y] @

Y Y [y] Y

Z Z Z

Anexo edo eranskina: korrespondentzia grafikoen taula.

SUMMARYThe work we present in these Bascologists' Lnternational Meetings is the first part

of a wider investigation project about the description of the present euskara. In thisfirst stage, we are concretely interested in the study of the phonic aspect in thepresente use of the euskara, in the changing situation, which is particularly intense andquick nowadays, trying to detect the new phonetico-phonological habits that happenamong us, and to qualify them.

The data which we offer here have been got through a slow reading of contempo-rary texts (written from 1976 to 1980), in euskara batua «normalized basque», of

[37]

515

M.ª JOSE AZURMENDI . FCO. JOSE OLARTE

various kinds (Euskaltzaindia, novels by Saizarbitoria and Txillardegi, articles in Deia,Egin and Zeruko Argia, technical language appearing in the magazine Elhuyar and inKintana's dictionary), written by bilingual adulrs who are familiarized with the readingboth of euskara and of Spanish, in the district of San Sebastiaán.

From the linguistical viewpoint, we have studied only the syllable in this work,being this level, in our opinion, very interesting for our purpose. And from theinformatical viewpoint (in this interdisciplinary work), we have studied only the classi-fication, ordination, frequency and distribution of the phonemes in the syllable, andthose of the syllable in the word.

RESUMENEl trabajo que presentamos en estos Encuentros Internacionales de Vascólogos es

una primera parte de un proyecto de investigación más amplio sobre la descripción deleuskara actual. Lo que nos interesa concretamente en esta primera etapa es el estudiodel aspecto fónico en el uso actual del euskara, en la situación de cambio particular-mente viva y rápida de nuestros días, tratando de detectar los nuevos hábitosfonético-fonologicos que se dan entre nosotros, y de cuantificarlos.

Los datos que damos aquí los hemos obtenido a través de la lectura pausada detextos coetáneos (escritos de 1976 a 1980), en euskara-batua, de distintas clases (deEuskaltzaindia, de novelas de Saizarbitoria y Txilardegi, de artículos en Deia, Egin y enZeruko Argia, del lenguaje técnico en la revista Elhuyar, y del diccionario de Kintana),por parte de bilingües adultos y bien familiarizados en la lectura tanto en euskara comoen español, en la Comarca de San Sebastián.

Desde el punto de vista lingûístico, nos hemos limitado al nivel de la sílaba eneste trabajo, nivel éste que nos parece de gran interés para nuèstro objetivo. Y desdeel punto de vista informático (en este trabajo interdisciplinario), nos hemos limitado ala clasificación, ordenamiento, frecuencia y distribución de los fonemas en la sílaba, yde la sílaba en la palabra.

RÉSUMÉCe travail que nous présentons dans ces Renconrres Internationales de Bascolo-

gues c'est une partie dans une premíère étape d'un projet de recherche sur la descrip-tion en général de l'euskara d'aujourd -'hui. Dans cette première étape nous étudionsles aspects phoniques de l'usage actuel de l'euskara, sur tout ses nouvelles tendentesphonétiques et phonologiques, dans cette situation de changement linguistique rapidede nos jours, et que nous essayons de les mesurer.

Nous avons ramassé les données que nous montrons dans ce travail a travers lalecture lente de toute sorte de textes contemporains (de 1976 á 1980), par de bilin-gues adultes et aussi bien familiarisés avec la lecture de l'euskara que de l'espagnol.

Du point de vue de la linguistique, nous nous sommes limités à l'étude de lasyllabe. Et du point de vue de l'informatique, aussi, nous nous sommes limités à laclassification, la mise en ordre, la fréquence et la distribution des phonèmes dans lasyllabe, et des syllabes dans le mor.

516 [38]

EGUNGO EUSKARAN SILABAREN ZENBAIT EITEZTE IKERKETA ... · egungo euskaran silabaren zenbait eitezte...

Documents

Transcript of EGUNGO EUSKARAN SILABAREN ZENBAIT EITEZTE IKERKETA ... · egungo euskaran silabaren zenbait eitezte...