DULTZAINA GIPUZKOANXX. mendeko Gipuzkoako

dultzaineroen musika

Versión en castellano en www.soinuenea.eus

Bilduma: Herri Musika Bilduma

Izenburua: Dultzaina Gipuzkoan. XX. mendeko Gipuzkoako dultzaineroen musika

Edizioa: Juan Mari Beltran Argiñena

Musikariak: Ikusi grabaketen azalpenean.

Grabazio eta edizio teknikaria: Javier Ignacio Larrayoz “Larri”

Diseinua: Orkatz Arbelaitz Olaziregi

Argitaratzailea: SOINUENEA FUNDAZIOA Tornola, 6. 20180 OIARTZUN www.soinuenea.eus

Argitaratzailea: Laguntzailea:

L.G.: SS-1351-2015

XX. MENDEKO GIPUZKOAKODULTZAINEROEN HOTS-ARTXIBATEGIA

Donostiako Erviti Musika Argitaletxearekin batera eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin2004an HERRI MUSIKA BILDUMAko lehen zenbakia izango zen liburua argitaratu genuen. Bere izenburua:DULTZAINA GIPUZKOAN. 1950. hamarkada arte1.

Liburua lau ataletan banatuta dago:Lehenengo atalean Gipuzkoako dultzaina eta dultzaineroei bu-

ruzko ikuspegi zabal bat azaltzen da. Horrekin batera, soinu-tresna-ren jatorriari buruzko teoria bat eta jarraian, soinu-tresnari etajotzaileei buruz lurraldean jaso diren aipamen historiko zehatzak kro-nologikoki aipatuta daude.

Bigarren atalean, bailaraz bailara eta herriz herri sailkatuak, dult-zaineroen zerrenda, bakoitzari buruzko aipamen labur batzuekin ira-kur daitezke.

Hirugarren atalean berriz, dultzaina egileak Gipuzkoan etahauek egindako dultzainen ezaugarrien deskribapenak azaltzen dira.

Eta azkenik, laugarren atalean, gipuzkoar dultzaineroen erreper-torioa dago; oso iturri ezberdinetatik jasoa, baina nagusiki dultzai-nero zaharrei zuzenean egindako grabazioetatik. Bai, partitura horiekidazteko bereziki gipuzkoar dultzainero zaharrei egindako hots gra-bazioak erabili ziren. Liburuan agertzen zen 176 partituraz osatutakobilduma tresna lagungarria izan da gipuzkoar dultzainero zaharrenerrepertorioa ezagutzeko eta honen berreskuratze ahaleginetan.

31. BELTRAN, 2004.

Bestalde, Herri Musika Bildumaren aurkezpen hura egin zenean eskuartean, idatziari ez ezik, audio ma-terialei ere bidea zabalduko zien beste bilduma proiekturik ere bagenuela aipatu zen: herri musikaren hotsbildumarena. Horrela egin dira besteak beste, trikitixa, xirolarrua eta txalaparta CDak.

Orain “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan aipatzen diren dultzainero zaharrei egindako grabazioak biltzendituen diskoari iritsi zaio argitaratzeko eta zabaltzeko ordua. Modu honetan 2004an hasitako proiektu huraosatuta geratuko da. CDarekin batera doan liburuxka hau liburu haren laburpen bat da. Gai honi buruz ge-hiago jakin nahi duen horrek liburu horretara jo beharko du, bertan aurkituko baitu atalez atal (euskarazko,gaztelerazko eta ingelesezko bertsioetan) dultzaina, dultzainero, dultzaina egile eta dultzainaren inguruariburuzko bestelako informazio zabala, tartean Gipuzkoako dultzainero haiei hartutako errepertorio osoarenidatzitako 176 partiturako bilduma.

4

Dultzaina Gipuzkoan liburuaren aurkezpena Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunean. AurreanManuel Sudupe “Montte”, Juan Mari Beltran, Luis Mari Garate eta Jon Galarraga Erviti Argitaletxekoordezkariak. Atzean Eugenio, Edurne eta Konstantino Agirretxe eta Inaxio Goenaga “Arbe”.

DULTZAINAREN PRESENTZIA GURE ARTEANEuskal Herrian dultzaina motako hainbat soinu-tresna ezagutzen dira. Hauek mihi bikoitza edo “oboe”

motakoak dira. Gure artean halako “oboe” sinpleak diren gari edo olo lastoz egindako “turutak” eta Araitzbailarako gaztainondoaren azalez egindako “Tutubi-Tronpeta” bezalako haurrentzako egiten ziren hots jos-tailuak ezagutzen dira.

Soinu-tresnaren kategoria hartzen du hurritzaren azalez Larraungobailarako artzainek egiten zuten sunpriñuak. Hurritz makil bati atera-tako azalez egindako bi zuloko oboe bitxi honekin “Durunbele” ize-neko doinu inprobisatuak jotzen zituzten2. Larraungo sunpriñuariburuzko lana publikatu eta urte batzuk geroago jakin genuen Aralarkobeste aldean, Gipuzkoa aldean alegia, ere ezagutzen zela. Amezketakoartzainek sunpriñua jotzen omen zuten.

Zuberoako artzainek berriz txanbela deitutako oboe txiki bat era-bili izan dute. Honen errepertorio tradizionala aire librean interpreta-tutako doinuz eta abestiz osatuta dago3.

Dultzaina edo gaita izenarekin soinu-tresna hau Euskal Herriaren eskualdegehienetan erabili izan da hainbat motako herri ospakizun txiki zein nagusitan.Bizkai aldean soinu-tresna honen aldaera bat ezagutzen da. Ondoren garbi iku-siko den bezala, Gipuzkoa osoan presentzia handia izan du. Araban ere oso era-bilia izan da. Baina, gaita eta dultzaina izenekin Nafarroan lortu du soinu-tresnahonek azken garaietan arrakasta handiena.

52. BELTRAN, 1978.3. IRUÑEKO GAITEROAK, 1977-1978.

Sunpriñuak.

Txanbela.

Noiztik den ez badakigu ere, aspalditik ezagunak dira dultzaina eta bere musika gure artean, eta kon-kretuki Gipuzkoan. Ondoren azalduko ditugun aipamenek argi eta garbi adierazten digute XVII. mendeandultzaina gipuzkoarren artean oso errotua zegoela.

Oso adierazgarriak dira elizako organo batzuek dituzten erregistroen ezaugarri akustikoak. Adibidez,Arantzazuko Santutegiko organoak 1668an zeuzkan 47 erregistroen artean, “Dulzaina” izena zuen bat agerizen4. Hala da 1677an Arrasateko “San Juan Bautista” elizan Jose de Echeberriak egindako organoan ere:egileak ezker eta eskuineko eskuetan dulzaina erregistroak jarri zituen5.

J. I. Iztuetak XVIII. mende bukaera aldeko dultzainari buruzko informazio ugari eskaini zuen berakidatzitako Gipuzkoako Dantza Gogoangarrien Kondaira edo Historia liburuan6. 1824an argitaratutako idatzihorretan garbi agertzen da soinu-tresna hau XVIII. mendeko gipuzkoarren artean oso garrantzitsua izan zela.

Hainbat dokumentutan ikus dezakegunez XIX. mende osoan eta XX. mende hasieran noiz nahi eta nonnahi aritzen ziren dultzaineroak Gipuzkoako eskualde gehienetan. Beraz, zalantzarik gabe esan dezakegudultzaina Gipuzkoako historian protagonista musikaletako bat izan dela.

Gipuzkoako plaza, kale eta bestelako dantzatokietan XIX. mende bukaera aldean beste soinu-tresna batagertu zen: akordeoia. Arrakasta eta ospe handia lortu zuen XX. mendean zehar filarmonika, akordeoia,soinu-txikia eta azkenean trikitixa izenarekin ezagutzen den soinu-tresna eta musika mota horrek. Soinu-tresna berri horren musika gure identitatearen ikurretako bat bihurtu zela esan genezake, inguru batzuetanikur nagusia. Besteak beste nabarmena da XX. mendeko soinulari (trikitilari) ospetsuen errepertorioan dul-tzaineroen errepertorioak duen presentzia: jotak, porrusaldak, fandangoak, arin-arinak, balsak, pasodobleak,habanerak...

Kontuan hartzekoa da ere XX. mendean sortu ziren soinujole-trikitilari familia ospetsu asko, aurretikdultzaineroak ziren familietan sortu zirela. Gipuzkoan besteen artean honako dultzainero-trikitilari familiakezagutzen dira: Maltzeta, Arbe, Epelde... Kasu hauetan, soinu-jotzaile berriek aurretik erabiltzen zuten dul-tzainaren errepertorio osoa hartzen zuten soinu-tresna berriarekin jotzeko. Bestalde, Gipuzkoako XX. mendehasierako soinu-joleek askotan jotzen zuten dultzaineroekin batera taldea osatuz. Horrela jotzen zuten besteakbeste Gelatxo eta Elgeta ospetsuek. Beraz, zalantzarik gabe esan dezakegu 1900 mendearen hasierako Gipuz-koako dultzaineroen errepertorioa soinujole-trikitilarien errepertorio aberatsaren oinarri garrantzitsuenetakobat izan zela.

6

4. BAGUES, 1979 (31 eta 349. orr.).5. CAMPO OLASO, 2000.6. IZTUETA, 1824.

DULTZAINA GIPUZKOANGipuzkoan dultzainari buruz ezagutzen ditugun ida-

tzizko datuak urriak dira, baina hauei esker eta XX. mendehasieran jotzen zuten dultzainero zaharrei nahiz ingurukojendeari zuzenean jasotakoa dela medio, nabarmena dajotzaile kopuruari dagokionez dultzainak garrantzi handiaizan duela eta asko erabili dela Euskal Herriko inguru ho-netan, gehienbat festa giroko gertakari eta ospakizunetan.Plazak, kaleak, erromeriak, sagardotegiak, ezkontzak, etaabar, festa zen lekuan han izango zen dultzaina danborraklagunduta taldea osatuz, bi dultzaina eta danborraz edotaakordeoiaren (trikitixa, soinu txikia) laguntzaz. Inoizfestako musika talde bakarra izanez aritzen zen, besteetantxistulari, albokari, trikitilari eta abarrekin deman edoelkarrekin.

Ikus ditzagun Gipuzkoan dultzainak eta dultzaineroek izan duten agerpen mailari eta historiari buruzkodatu batzuk. Hauek idatzizko dokumentuetatik, argazkietatik eta zuzenean bildutako informaziotik hartuditugu.

1668– Arantzazuko Santutegiko organoaren deskribapenean, honek dauzkan 47 erregistroen artean,“Dulzaina” izena duen bat ageri da. Honek, egileak (Fr. Juan Bautista de Telleria, “Hijo de Zerayn”) nahizArantzazuko erlijioso komunitateak dultzaina ezagutzeaz gain estimazioa ere baziola azaltzen du7.

1677– Arrasateko “San Juan Bautista” elizan Jose de Echeberriak organoa egin zuenean ezker eta eskubikoeskuetan dulzaina erregistroak jarri zituen8.

1745– Aita M. Larramendiren Diccionario Trilingüe delakoan, “a la mui noble y mui leal Provincia deGuipuzcoa” eskeinia, “dulzayna” hitza ageri da gazteleraz, euskaraz “Bolin-gozoa” ordaina emanaz9.

1775– Azkoitian urte horretan 30 erreal ordaindu zitzaizkion Inazio Bereteberri jaunari ospakizunezberdinak dultzaina joaz alaitzeagatik. Ondorengo urtean ere 22 errealez ordaindu zitzaion Korpus eguneanjo izana10.

7

7. BAGUES, 1979 (31 eta 249. orr.).8. CAMPO, 2000.9. LARRAMENDI, 1745.10. ELIAS, 1999.

XX. mende hasierako Gipuzkoako dultzaina egileenhainbat dultzaina.

1775– Azkoitiko Udaletxeko paper zarretan “dulzainista” deituraz, dultzainero bat aurkitzen degu.Dultzainero ori, gaixoei, “Paskuko” ematerakoan, prozesio denboran, itxura dagonez, dultzaina joiaz joaten zan11.

Juan Inazio Iztuetari zor dizkiogu dultzainak Gipuzkoan garai batean izan zuen presentziari buruzkoberrietako batzuk. 1824an argitaratutako Gipuzkoako Dantza Gogoangarrien Kondaira edo Historia liburuanXVIII. mende bukaera aldeko dultzainari buruzko informazio ugari eskaini zuen12.

1815– Arantzazuko Artxiboa: “Inventario para la Sacristía dela Me de Dios de Aranzazu 1815 Ytem ins-trumentos musicos” delakoan. XIV atala – 2. “Lista de Ynstrumentos de Musica, y Metodos existentes en el / San-tuario de N. Señora de Aranzazu / Año de 1827 / ...... Yt. Una dulzaina de poco merito”13.

1828– D. Fernando VII eta Sajoniako Dª Mª Josefa Amalia errege-erreginek Durangora egindako bisitazela eta antolatutako ospakizunetan, kontratatutako musikoen ar-tean hau aurki daiteke: Alternaban con esta banda de tamborilerosotra de dulzainas que se trajeron de Guipúzcoa, los que como prácticosen este instrumento, desempeñaron su cometido a las mil maravillas14.

1833/1840– Jose Sudupe “Montte”k dioenez, Urolako bailaranbai omen ziren dultzaineroak lehen Karlistadan (1833-1840).Horrela jakin izan zuen haurtzaroan etxeko eta inguruko zaharreientzunda. Baserrian bazuten garai hartan erabilitako dultzaina zahareta berezi bat. Berak esaten zuenez, dultzaina horrek berrehun urtetikgora omen zituen eta horren ezaugarriak ikusita dultzainak egikeraaldetik azken garaietan zer nolako aldaketak izan dituen ezagutzekooso lagungarria da.

1900. urte ingurukoa da Oñatin egindako ondorengo argazkia.Argazki zahar horretan garbi agertzen da dultzaineroa eta ondoan da-goen emakumezkoa panderoa jotzen ari da.

8

11. ARANBARRI, 1990.12. IZTUETA, 1824.13. BAGUES, 1979. 350. or.14. VEITIA, ECHEZARRETA, 1967.

Montte baserrian gordetzen zuten 200urtetik gora omen zeuzkan dultzaina.

Dultzaina eta panderoa Oñatin.(Arg. Oñatiko Udal Artxiboa)

1901-1911– Azpeitian ospatutako Euskal Jaietako egitarauan dultzaineroek presentzia handia zuten.Baita 1902an Oñatin ospatutakoetan, 1904an Azkoitiko udalak antolatutako patroiaren ohoreko jaietan,eta urte berean Donostian, Tolosan eta Ordizian antolatutako Euskal Jaietan, 1906koetan, 1909an Hernanineta 1911an Donostian antolatutakoetan ere.

1913– Rudolf Trebitsch etnologo austriarrak 1913ko udan grabaturiko “Trebitsch Basken” izeneko gra-baketa bilduman 8. eta 9. zilindroetan Azpeitiko dultzaineroekin lau pieza grabatu zituen. Hauek dira mo-mentuz guk ezagutzen ditugun dultzainaren hots grabazio zaharrenak.

1917– Leitzako San Tiburtzio festa nagusietako egitarau ofizialean Tolosako dultzaineroen presentziaoso handia izan zen.

1918– Oñatin ospatutako Eusko Ikaskuntzaren 1. Kongresoko azken eguneko egitarauan dultzaineroenpresentzia aipatzen da: El tiempo era magnífico; sin cesar, los cohetes estallaban en el aire; las campanas girabanalegres; sonaban músicas, tambores y dulzainas. La alegría se reflejaba en todos los rostros, ...

1920– Gipuzkoako kostaldean festei buruzko inkesta lana Lastur-eko festetan egiterakoan, 1920. urteinguruan Lastur-en bertan egindako argazki zaharretan dultzaineroa agertzen dela ikusi genuen. Hona hemenargazki horietako bat. Plazan antolatutako “korrida” ikusten da, zaldia, astoa, “toreroak” kapa eta guzti,ekintza horretarako zenbait lagun mozorrotu, bat dultzainarekin eta bestea danborrarekin. Argazki horretanbeste soinulari batzuk ere agertzen dira, pandero-jole bat eta bi akordeoilari, horietako bat “Elgeta” soinu-jole ospetsua. Garai hartako beste argazki askotan bezala, honetan ere dultzaineroak eta soinu-joleak elkarrekinagertzen dira.

9

Lastur-eko festak 1920. urte inguruan. (Arg. Pilar Aginagalde bilduma)

1929. urteko Adunako Azeri-Dantza eta Oilasko-jokoaren taldearen argazki batean, partaideen arteanbi dultzainero ikus daitezke.

1930– Hernaniko Sanjoanetan,Xalaparta Elkarteak dultzainero taldebat kontratatu zuen: Errezilgo Agirre-txetarrak. Argazkian garbi agertzen denbezala, ezkerreko dultzaineroa Jose MariAgirretxe da, ezkerra jotzen, erdian Ale-jandro Agirretxe dago eta ezin izan dugujakin danborreroa nor den. Honahemen “Xalaparta, Hernani 1958-1983” aldizkariko 41. orrialdean ager-tzen den argazkiaren oin-oharreanirakur dezakeguna: “25 de junio de1930. La Sociedad “Xalaparta”, contratauna banda de dulzaineros y salen a la callea animar el ambiente.”

10

Agirretxetarrak Hernaniko Sanjoanetan, “Portalondo” parean, 1930-6-25.(Arg. Xalaparta, 1958-1983)

Aduna, 1929. Azeri-Dantza eta Oilasko-jokoaren taldea. (Arg. “Dantzariak” aldizkariko 29. zenb.)

1933– Usurbilgo Oilasko-biltze ekitaldikoargazki batean ere dultzaineroak ageri dira 1933inguruko Santaisabeletan. Erdi-erdian dultzai-nero taldea, ezkerretik eskuinera: dultzaineroakManuel Sagardia eta Inaxio Pagola; danborreroaRamon Urkia.

1933 ingurukoa da ondoko argazkia ere. 1936ko gerra aurretik Lasarteko Hipodromoan ospatutako“Euskal Jaiak” haietan egindakoa. Festa mota giro horretako talde batean dultzainero eta danborrero bikoteaageri da. Dultzaineroekin batera soinu-jole bat, trikitilaria, ikusten da. Ezkerraldean zutik, Manuel Sagardiadultzaineroa eta bere ondoan Ramon Urkia danborreroa ikus daitezke, biak usurbildarrak.

11

Lasarteko Euskal Jaiak 1933 inguruan. (Arg. Lasarteko Gure Etxea artxiboa)

1933 inguruko Santaisabeletako Oilasko Biltzea Usurbilen.

1937– Hernaniko Udalaren kontratuarekin, orduan herrihorretako auzoa zen Lasarten, jaiero Ramon Garagarzak dul-tzaina jotzen zuen. 1914an hasi zen horretan eta urte askotanjarraitu zuen. Semeak laguntzen zion danborrarekin.

1952an Aita Donostiak idatziz ondorengoa aipatzen digu:“al dulzainero acompaña una mujer que canta, (ordinariamentehabía unos interludios de dulzaina alternando con canto), suelentocar dos dulzainas y un tambor: les acompaña también una pande-reta, los que tocan lo saben también por tradición.

Hay dulzainas de metal y de madera, en el pueblo, en los caseriosde Azcoitia. Las de madera, probablemente, construídas por los mis-mos caseros (caserío “Monte”). De estos caseríos iban a tocar a pueblosvecinos, como Villarreal de Urrechua, o a Zumárraga en SantaLucía15.

Aita Donostiak aipatutako 1950eko Azkoitiko Martirieta au-zoko “Montte” baserriko dultzainero eta dultzaina egileak zirenJose eta Jose Mari Sudupe anaiei zor diegu zuzenean jaso eta bildudugun informazioetako eta grabazioetako zati handi bat.

1215. DONOSTIA, 1952. 80. or.

Montte baserrian egindako dultzainetakobatzuk. Ezkerretik hirugarrena da bertangordetzen zuten dultzaina zaharra.

Ramon Garagarza aita-semeak.Lasarte, 1950-03-19.

DULTZAINA, GIPUZKOAKO BASERRITAR ETA KALETAR GIROETANXX. mende haserako Gipuzkoako Herrialde osoaren luze-zabalean dultzaineroak izan direla badakigu,

bai kostaldean zehar (Donostia eta inguruak, Orio, Zarautz, Getaria, Zumaia, Itziar, Lastur, Deba eta Mu-triku) nola barrenaldean (Goierri, Urola bailara, Arrasate, Oñati, eta abar).

Gipuzkoan, Euskal Herriko beste tokietan bezala, hala nola kulturaren beste adar askotan, badira bi“mundu”, bi giro, bi inguru, bi alor bereiziak: kaletarra eta baserritarra. Hori hala, dultzaina bietan agerizaigu, baina ez era berean.

Bi kasuetan soinu-tresna oso antzekoa da fisika eta tinbreari dagokionean, baina gainerakoan, dultzai-neroen musika ikasketak, gizarte ingurua, estiloa, errepertorioa, eta abar, ezberdinak dira.

KALETAR GIROETANKaletar inguruan, nafar gaitero-dultzaineroak dira nagusi ia erabat, herrialdeko herri askotako jai eta

festatan parte hartuz, hauetarako ofizialki kontratatzen direlarik eta ordainsariak udaletatik jasoaz. Hauenlana oso zabala izan ohi da eta funtzioa garrantzitsua: dianak, kontzertuak, erraldoi eta buruhandien kon-partsatan, dantza-saioak, kalejirak, eta abar jotzen dituzte.

Eskolatutako musikoak dira. Askok beste soinu-tresnaren bat ere jotzen dute. Harmonizazio teknikakezagutzen dituzte. Garaiko dantzetan eguneratuta dabiltza eta oso errepertorio zabala erabiltzen dute, baserriinguruko berezko dantzetatik hasi (fandangoa, arin-arina, biribilketa,...) eta hiri inguruko beste batzuetaraino,hala nola mazurka, balsa, polka, txotisa, habanera eta kontzertu tankera gehiago duten beste zenbait, 5/8konpaseko zortzikoen gisakoak, beraien kontzertuak eskaintzeko kantu bereziak edukitzeaz gain.

Nahiz eta atzerakada handia gertatu den musikari eta musika mota honekin, musika idatzia erabiltzenzutela eta hauen errepertorio zabala gorde ahal izan da.

Honelakoxeak ziren bada, salbuespenak salbuespen, gure herrialdeko inguru kaletarrean XX. mende ha-seran dultzaina eskaera betetzen zuten musikoak, konta ahala aurki zitezkeelarik bertan gipuzkoar dultzai-neroak.

Ikus ditzagun gipuzkoar kostan egindako folkloreari buruzko inkesta lanean (Beltran, 1994), eta beste-lako datuetan, aurkitutakoan mendearen lehen laurden eta erdialdean gertatzen zenaren zenbait adibide.

Orioko kalean edonork ezagutzen du tresna. Lizarrako dultzaineroak etortzen omen ziren festa nagusie-tara urtero Udalak kontratatuta. Eta hala ere, hauetako gehienek ez dituzte ezagutzen edo ez diote jaramon

13

gehiegi egin Oria inguruan bizi diren eta jotzen duten dultzaineroei, Orioko auzoa den San Martinen gisakonekazal inguruetakoei edo Aiakoei.

Antzera gertatzen da Mutriku, Deba, Getaria, Zarautz,... eta gainerako herrietan ere; denak ere bizimodu,ohitura eta kultura kaletarrekoak. Lizarrako dultzaineroek jotzen dute beraietan, eta hala ere ez dituzte Itziar,Lastur eta giro kidetsuetako baserritar inguruko musikoak ezagutzen.

Gisatsu, barrenaldean, bertako dultzaineroek baserritar giroko festetan jotzen dute nagusiki eta hirigunegarrantzitsuetan nafarrei hotsegiten zaie gehienean.

Hernaniko Udal Artxibategian egindako bilaketan, 1955eko Sanjoanetan jotzeko Lizarrako MonteroAnaiak dultzaineroen aurrekontua aurkitu genuen. Oñatin berriz, bertako dultzaineroak izan baziren ere,Udalak nafarrak kontratatzen zituen, zezen korridatan ere jotzen zutenak. Arrasaten ere, herrian bertako dul-tzaineroak izan arren, Elizaga, Pérez de Lazarraga eta Montero lizartar sendi ezagunak dira ibiliak. Gauzabera esan dezakegu Gipuzkoako beste eskualdeetaz: Goierri, Segura, Urola bailarako Zestoaz esate baterako.

Eibar dugu herriko festa nagusietarako Lizarrako Gaitero-dultzaineroak ekartzeko ohitura duen tradiziohandiko Gipuzkoako beste herrietako bat. Ospe handia du San Joanetako egitarauan, eta orain dela ehunurte egiten zen bezala, oraindik gordetzen den festa hasteko era bitxiak. Urtero, egitarau ofizialean agertzenzaigu festa hauen hasiera, San Joan bezperan, tren geltokian egiten dela Lizarratik etortzen diren gaiteroeiongietorria emanez. Gaur egun kotxeetan etortzen badira ere, tren geltokira joango dira gaiteroak ospakizunakgarai batean bezala hasi ahal izateko.

Lizarrako hiru gaitero-dultzainero talde edo sendi ospe-tsuetako kideekin egindako elkarrizketetan bildu dugun infor-mazioan XX. mendean, hirurogei hamarkadatan zehar, taldehauek Gipuzkoako zein herri eta festetan parte hartzen zutenikusi dugu. Osatutako herri zerrenda horrek garbi erakustendu nafar gaitero-dultzaineroek Gipuzkoako kaletar inguruanizan duten nagusitasuna.

ELIZAGATARRAK:Eibarren San Joanetan, Elgoibarren San Bartolomeetan,

Ormaiztegin, San Andresetan, Ataunen San Martinetan,Orion San Pedroetan, Zarautzen San Pelaioetan, Mutrikun etaZumaian. Irunen, Donostian, Hernanin, Villabonan, Alegian,

14

Lizarrako Elizaga Anaiak Mutrikun.(Arg. Mutrikuko 1984ko Festen egitaraua)

Lazkaon, Trintxerpen, Errenterian, Plentzian, Beasainen, Zestoan, Azpeitian, Azkoitian, Ordizian, Arrasaten,Oñatin, Legazpian, Zumarragan, Santa Luzietan, Bergaran, Deban eta Angiozar-en.

PEREZ DE LAZARRAGATARRAK:1924. urtean etorri zen talde hau lehen aldiz

Donostiara “Hogar Navarro” egoitzan jotzera.1936. urte aurretik, “gaita-dultzaina eta banda”rakokontzertua Donostiako Musika Banda batekin jozuten. Donostian toki eta ekintza ezberdinetan jo-tzen zuten: urtero irailean antolatzen ziren “FiestasEuskaras”en, Herrerako San Luisetan eta GrosekoSan Inazioetan, Andoainen San Joanetan.

Urnietan San Migeletan. Azpeitian San Ina-zioetan, Zestoan eta Bergaran San Pedro eta SanMartzialetan, Zarautzen San Pelaioetako “FiestaVasca”n, Zumarragan Santa Luzian, Arrasaten SanJoanetan, Astigarragan, Zegaman, Billabonan etaHernanin.

MONTERO ANAIAK:XX. mende hasieratik hirurogei hamarkadara

bitartean Gipuzkoako herri hauetako Festa Nagu-sietan jo izan zuten: Andoain, Antzuola, Azkoitia,Bergara, Deba, Hernani, Hondarribia, Irun, Laz-kao, Legazpi, Legorreta, Ormaiztegi, Tolosa, Ur-nieta eta Zumaia.

15

Perez de Lazarraga anaiak Irungo Erraldoi eta buruhandikonpartsarekin.(Arg. Irun, 2009 San Martzialeko festen egitaraua)

Lizarrako Montero Anaiak.(Arg. P. Olazaran de Estella. Tratado de Txistu y Gaita, 1972)

Ezagutu izan dira aipatutako nafar gaitero-dultzainero horiek bezala Gipuzkoako kaletar inguruan ibil-tzen ziren gipuzkoar dultzaineroak ere. Gipuzkoar dultzainero hauek eskolako prestakuntza musikala zeukateneta nafar dultzainero-gaiteroak bezala Gipuzkoako inguru kaletarreko festa eta bestelako ospakizun eta ekin-tzetan ibiltzen ziren.

Halakoak ziren besteak beste Arrasateko Altubetarrak, Urrestillako Sebastian Errasti “Xaxurra” eta Erre-zilgo Agirretxetarrak. Hauek Gipuzkoako eta kanpoko herri askotako festetan jotzen zuten eta horrela agertzendira besteen artean Hernaniko San Joanetan, Azkoitia, Tolosa edo Azpeitiko festetan, Loiolako pelegrinazioan,antolatu izan ziren dultzaineroen txapelketetan eta bestelako kaletar inguruko ekintza askotan.

ALTUBETARRAK:Arrasateko Sebero eta Benigno Altube anaiak musika

prestakuntza eta dedikazio akademikoa zeukaten. Musikanprofesionalak zirela esan genezake. Seberok solfeoa erakustenzuen eta dultzainaz gain biolina, rekintoa eta gitarra jotzen zi-tuen. 1901ean oposiziotan Gernikako Musika Bandaren zu-zendaritza hartu zuen eta 1903an Gernikako Abesbatza sortuzuen16.

1616. VELEZ DE MENDIZABAL, 1979.

Sebero eta Benigno Altube anaiak, erdianKristobal Bedia haurra (1897 inguruan).(Arg. Velez de Mendizabal, 1979)

SEBASTIAN ERRASTI “XAXURRA”:Kaletar giroan aritzen zen dultzaineroa zen Urrestillako Sebastian Errasti “Xaxurra”. Kaletar inguruetan

ondo moldatzen zen. Musika idatzia ezagutzen zuen eta dultzaineroa izateaz gain Azkoitiko musika bandanklarinetea jotzen zuen. Dultzainero honek jo zuen, Gregorio Larralde danbor-jolea eta Jose Mari Gurrutxagadultzaineroarekin batera, 1913an Austriako Rudolf Trebitsch-ek egindako hots-grabazioetarako.

17

Sebastian Errasti “Xaxurra”, Inaxio Goenaga “Arbe” eta Jabier Goenaga “Arbe” Azpeitikoerraldoi eta buruhandien konpartsarekin. (Arg. María Guadalupe Errasti bilduma)

AGIRRETXETARRAK:Errezilgo Agirretxetarrak, Jose Mari, Alejandro eta Jose Manuel anaiak, XX. mende hasieratik Euskal

Herriko lurraldeetan ospe handiko dultzaineroak izan ziren. Interprete onak izateaz gain Jose Mari Agirretxedultzaina egile aparta izan zen.

1950eko beheko argazkian Agirretxetarren bi belaunaldi batera ikus ditzakegu: Jose Mari eta Alejandroanaiak dultzaina jotzen eta Alejandroren semea Konstantino danborrarekin.

Kaletar giroan zebilen dultzainero edo gaitero motahau ikusi ondoren Gipuzkoako baserritar inguruan izanden beste dultzainero mota hori ikusiko dugu.

18

Jose Mari, Alejandro eta Jose Manuel Agirretxe Saran1950 hamarkadan. (Arg. Agirretxetarrak)

Jose Mari, Alejandro eta Konstantino Agirretxe.Azkoitia, 1950. (Arg. Agirretxetarrak)

DULTZAINEROAK GIPUZKOAKO BASERRITAR INGURU ETA GIROETANGipuzkoar dultzainero hauek baserritar inguruetan egiten ziren mota ezberdinetako gizarte eta famili

festa edo ospakizunetan zuzen-zuzenean parte hartzen zuten. Bildutako informazioan ikus dezakegunez, ur-teko sasoi ezberdinetan baserriz baserri egiten ziren santa-eskeetan, oilasko biltzeetan, auzo eta herriko festetan,ezkontzetan, eta abar. Beha ditzagun nolanahi ere dultzainero hauen jarduera ezberdinetako adibide batzuk.

Urrestilla aldean 1910. urte inguruan egindako ezkontza ospakizun bateko argazkian, dultzainero taldeaikus dezakegu.

1920. urte inguruan Lasturreko festetan egindako argazki honetan, bertan ospatutako zezen korridan

19

Erdi erdian kokatuak, dultzaineroak ikus daitezke. Bi dultzainero eta eskuin aldean danborreroa. Erdikoa SebastianErrasti “Xaxurra” da. Ziur ez bagaude ere, ezkerreko dultzaineroa Juan Inazio Errasti “Xaxurra” eta danborreroa Julian“Eizmendi” direlakoan gaude. Aipagarria da argazki honetan dultzaineroen atzean agertzen den “organillo” izenarekinezagutzen den musika jotzeko tresna edo piano mekanikoa. (Arg. Pilar Aginagalde bilduma)

parte hartzen zutenak agertzen dira. Zezenke-tako koadrilarekin batera dultzainero bat etadanborreroa agertzen dira.

Antzekoa da Azkoitian 1924an Willian ar-gazkilariak egindako argazki honetan ikusten

dena. Ezkontza baten ospakizunada eta arriua eramatera zihoazenErrebalera, Azkoitian.

Beizaman 1930 inguruan(lehenxeagoan agian) igitaiarekingari ebakitze apustua egin ondo-

20

Lastur, 1920 inguruko festetan.(Arg. Pilar Aginagalde bilduma)

Ezkerreko dultzaineroa Julian Soraluze (Joxe Mari Soraluze Epelderen aita),eskuineko dultzaineroa Joxe Sudupe “Montte”, danborreroa Arrittekua.(Arg. eta informazioa “Epelde, Mende baten soinua”. Soinuaren liburutegia, 5)

ren ateratako argazkia da eskuinean ageriden hau.

Sagardotegi eta antzekoetan ere ikuszitezkeen gipuzkoar dultzaineroak. Kon-tratatuak edo, kanpoko musika ekarri etaordaintzen aritu beharrik ez izateko,etxeko jabeen familia edo senitarteko ki-deak izan zitezkeen. Orioko San Martinauzoko Sarobe baserria dugu honen adi-bide bat. Sagardotegia izana zen. AntonioPeña baserriaren jabeak dultzaina jotzenzuen akordeoi diatonikoaz gainera. Beze-roak erakarri eta alaitzeko Hernaniko Ipa-rragirre sagardotegiak ere etxekodul-tzaineroa zeukan.

Bitxia da 1950. urte inguruan“Monttetarrek” ospatutako txondor festahura. Bertan, argazkian “Montte” base-rritik ordu-erdi batera Oleta mendialdean“Montte” baserrikoek egin zuten ikatztxondorra ikus dezakegu. Txondor lanabukatutakoan, han elkartu zirenek festagiroan ospatu zuten eta horrela agertzendira txondor gainean . Batzuk dantzan aridira eta taldearen ezker aldean, hor ikusdezakegu etxeko dultzaina taldea, Xantidanborra eta Jose eta Jose Mari dultzainajotzen.

Erromerietan, baita ermita, mendieta auzoetan egingo ziren jaietan ere, ez

21

1950. urte inguruan “Montte”tarrek Oletan egindako txondor gainean.(Arg. Montte baserriko bilduma)

Igitaia duena (irabazlea) Martxelo Nabarroa da. Dultzaineroa Azpeitikoaomen zen eta danborreroa Beizamako Urdanpiletako Pedro Labaka.

zen dultzainerorik falta izaten, hala nola nekazal giroko herri txikietako jai nagusietan. Gehientsuenetaninork kontratatu gabe azaltzen ziren. Bertan agertu, toki bat hartu eta jotzen hasten ziren, inguruan korrobat biltzen ahaleginduz. Horretarako martxak (biribilketak) jotzen zituzten inguruko jendeari korroan dantzaegiteko konbitea eginez, eta dantzari korroa osatuta zutenean “saioa” deitzen ziotena jotzen zuten. “Saioa”orohar jota edo fandangoak eta porrusalda edo arin-arinak osatzen zuten dantza multzoa zen, “helduta”kodantzaren bat ere sar zitekeelarik, balsa, pasodoblea, habanera, ... Saioa amaitutakoan hainbesteko bat ko-bratuko zioten dantzan aritu zen bikote bakoitzari (beti mutilek ordaintzen zutela esaten dute elkarrizketa-tutako dultzainero zaharrek).

Erromeri, jai edo festa hauetan dema handia izaten omen zen musika joleen artean eta ondo jo beharrazegoen jendeak gustoz har zezan eta dantzariak norbere korrora ingura zitezen. Maiz, konpetentzia ez zenizaten dultzaineroen artekoa soilik, txistulari, albokari, trikitilari eta gisako musikoak ere aritzen omen zireneta. Horretarako errepertorioa zaindu beharra zegoen eta azkar baino lehen ikasi behar ziren beste halakomusikari hark jo zuen edota hainbesteko arrakasta izan zuen dantza edo doinu hura. Eta nola ez, moda-mo-dakoak ziren eta plaza nahiz erromerietan sartzen ari ziren dantza mota haietan ere egunean egon behar zenerrepertorioa aztertzerakoan ikusiko dugunez. Jose Sudupe “Montte”k esaten zuenez, erromeriatik itzultze-rakoan (oinez noski), askotan bi anaiak jotzen joaten omen ziren, entzun berria zuten doinu hura ikasi nahian,eta baserrira iristen zirenerako ikasia omen zuten. Hurrengo erromerian doinu berria errepertorioan izangozuten.

Dultzainero hauen prestakuntza ez zen oso eskolakoa izaten. Solfeoa edo musika idatzia ezagutu eta era-biltzen zuten Agirretxetarrak, Altube anaiak, Lamarianotarrak eta “Xaxurra” bezalakoak garai hartako gipuz-koar dultzaineroen multzoaren baitan gutxiengoa, edo salbuespenak, zirela esan daiteke. Hauetako gehienekzuten musika eskola “herrikoa” zen, ez “eskolatua”. Belarriz ikasten zuten. Beraz musikarako berezko gaitasun

22

Konstantino eta Eugenio Agirretxeren doinuen koadernotxoaren orrialde bat.

eta abildaderik ez zela falta uler daiteke. Belarriz ikasi, eta osatutako errepertorioa memorian gorde. Horrelairitsi zaigu gaur egun ezagutzen dugun dultzainero hauen musika gehiena. Eta gure memoriaz fidatzen ezbagara, hor dugu Konstantino eta Eugenio Agirretxek erabiltzen duten piezak idazteko sistema. Dultzainarenzulo bakoitzari zenbaki bat emanez, koadernotxo batean doinuen hasiera guztiak apuntatzen zituzten, ba-koitzak bere ahotsaren koadernoan, zenbakien bidez zein zulo ireki eta zein itxi idatzita.

Dultzaina talde arruntena bi dultzainerok (batzuetan bakarrak) eta danborreroak osatutakoa izan badaere, XX. mende hasieratik aurrera baserritar inguruan dultzaineroak askotan ibili dira akordeoi jotzaileekinbatera elkarrekin jotzen. Akordeoi diatonikoa edo “soinua” Euskal Herrian sartu zenean, dultzaina jotzenzen Gipuzkoako zenbait lekutan dultzainarekin elkartu zen, dultzaina, akordeoia, perkusioa eta kantuak osa-tutako taldea eginez.

Oso kuriosoa eta horren adierazga-rria da Jose Arruek margotutako erro-meri bateko irudia.

Ikus dezakegunez, dultzaina etasoinua batera ageri dira, pandero-jole-aren laguntzaz, eta aurrean dauzkatenak“agarrauan” ari dira. Interesgarriak diraArruek azaltzen dituen detaile batzuk:dultzaina metalikoa da eta panderoa,ohikoa zenez, zintaz apainduta dago.Beste xehetasun kuriosoa: oholtza gi-sako mahaiaren azpian danbor bat ikus-ten da eta horrek garbi adierazten diguerromeri horretan txandaka beste talde-ren batek jotzen zuela.

Hori dela eta, askotan, lehen trikitilari haiek aurretik dultzaineroak izanak ziren edo hauekin senitartekoloturak zituztenak. Horregatik halaber, soinu-tresna honen errepertorioa neurri handi batean dultzainero za-harren errepertorioek osatua dago.

Bestalde, zera esan behar da, akordeoiak orokorrean eta bereziki gaur egun trikitixa izendapenarekinezagutzen denak, zerikusi handia izan zuela dultzainaren geroko eboluzioarekin, soinujoleak (trikitilariak)

23

Jose Arrue margolariaren “Erromeria”.

izan baitziren neurri handi batean, dultzaina festa eta erromerietatik desagertzeraino alde batera gera zedineragin zutenak. Baina hau hala izan bada, ez da gezurra ere trikitilarien errepertorioan bizirik gorde direlagarai bateko gipuzkoar dultzaineroen estiloak, erritmoak eta doinuak, besteen artean dultzaineroetatik hartubaitzituzten musika errepertorioa eta jotzeko era.

Aipatu dugunez hau ez da kasualitate hutsa izan, askotan dultzainero familia berak, eta noiz edo behindultzainero berak, izan baitziren bi soinu-tresnak jotzen zituztenak (Peña, Maltzeta, Epelde, Arbe, Korta,Olango Alberditarrak, Mardu, …), eta jotzen zuten ingurua ere dultzainaren inguru bera zen. Beraz, soinu-joleek “dultzainero” berri gisa jarraitu zuten festa horietan aurrekoari jarraipena emanez eta ospakizun horie-tako estiloa, forma eta musikak mantenduz. Orioko San Martin auzoko Sarobe baserriko Jose Peñak esatenzuenez: <<Dultzainero asko bazen hemen, gero soinua hartu eta dultzainari utzi egin zitzaion>>.

24

Koadrila bat santa-eskean.Dultzaineroak, soinua jotzen Gelatxoeta bere ondoan Uztapide bertsolaria.(Arg. Harana, 1998)

Arroa festa giroan,dultzaineroak eta akordeoilaria.(Arg. Bravo, 2000)

25

Azkoitiko Martirietan,1950 inguruan “Santaeskean”.Juan Joxe Osinalde “Harrita-Ettetto” (dultzaina),Juanito Garate “Maltzeta” (soinua),Inazio Soraluze “Korta” dultzaina,Joxe Mari Soraluze “Korta” (danborra).

Manuel Sudupe “Montte” etaJose Mari Arrizabalaga, Martirietako “Benterue”.

Ernio, 1980 inguruan.

Itziarren, 1946an, Santa Ageda eskean.Dultzaineroa, Antonio Gaztañeta Itziartarra,Arriola bertsolaria, Pedro Sodupe soinujolea

eta Itziarko pandero-jotzailea.

26

Orain dela gutxi arte ikusi eta entzuten zen talde mota hau urtean zehar Gipuzkoako zenbait festa etaospakizunetan, besteak beste Ernioko iraileko igandeetako erromerietan. Monttetarra den Manuel Sudupedultzaineroa han agertu izan da Zelatun aldean trikitixa talde batekin edo bestearekin jotzen.

Manuel Sudupe “Montte”, 1992.Ernio-Zelatungo erromerian Zabale anaiekin.

Leturia, Tapia eta Juan Mari Beltran, 1992.Ernio-Zelatungo erromerian.

Juan Mari Beltran, Luis eta Jose Mari Astiasaran2007-09-02ko Zelatungo erromerian.

GIPUZKOAKO DULTZAINEROEN BESTELAKO JARDUERAK1910eko argazki honetan kaletar

inguruko erromeri bat ikusten da.Sueltoan dantzatzen ari badira ere, ber-tan agertzen den jendearen jazkerak etabestelakoak kontuan hartuta garbidago ez direla baserritarrak. Erromerihonetan jende gehiena gutxi batzueknola dantzatzen duten begira dago an-tolatutako espektakulo folkloriko batbalitza. Dultzaineroak nor diren ziur ezgaude baina ezkerretik lehena Urresti-llako Sebastian Errasti “Xaxurra” delairuditzen zaigu.

XIX. mende bukaeran eta XX.mende hasieran ospatzen ziren “FiestasEuskaras” haietan, txistulariek bainoaskoz gutxiago bazen ere, dultzaineroedo gaiteroek ere parte hartzen zuten.

1930-1936 tarteko horretan La-sarteko Hipodromoan ospatutako Eus-kal Jaian Eibarko Ojanguren argazkilariospetsuak egindako argazkietako ba-tean dultzaineroak agertzen dira.

27

Lasarteko “Euskal Jaiak” (1930-1936)Usurbilgo “or konpon” karrozaren

komitiba. Dultzaineroak Manuel Sagardiaeta Inaxio Pagola dira. Danbor-jotzailea

Ramon Urkia da. (Arg. Ojanguren/Lasarteko Gure etxea artxiboa)

Bergara, San Martzial erromeria, 1910-06-30. (Arg. Egilea: EustakioAguirreolea - Bergarako Udal Artxiboko bilduma - Dantzariak, 53)

Garai hartako giro politikoarekin harremanetanere agertzen zaizkigu. Horrela, mugimendu abertza-learekin lotuta dagoen 1936ko gerraren aurretik Iru-nen ospatutako kale ekintza edo manifestaziopolitiko batean parte hartzen ageri dira ezkerreko ar-gazkian Agirretxetarrak. Irungo kale Nagusian, goitikbehera, bertan dagoen Batzokiraino egindako martxada hau. Konstantino Agirretxek esaten duenez, Abe-rri Eguna ospatzen ari zirela egindako desfilea duguhau.

Hau zen bada Gipuzkoako dultzaineroen mun-dua eta ingurua, eta gisa honetan aritzen ziren. Mu-sikari herrikoi hauek neurri ezberdinetan ematenzitzaizkion dultzaina jotzeari. Bakoitzaren bizibi-deak uzten zion denboraren arabera, hainbat erro-meria, festa eta ospakizunetan jotzen zuten. Batzuk“zaleak” ziren, beraien bailaran ibiltzen zirenak, etabeste batzuk erdi-profesionalak, festen garaia iristenzenean ohiko lanak utzi edo ordezkoren bat hartutaurrunagoko tokietara jotzera joango zirenak. Ikusteragoazenez Altube anaiak, Agirretxetarrak eta Sudupe“Montte” izan ziren, beste batzuen artean, ia bete-betean beren buruak dultzainari eskainiko zizkiotendultzaineroak. Ezin jakin beste askoren dedikaziomaila zenbatekoa izan zen, esate baterako LasartekoRamon Garagarza, Usurbilgo Paulo Sagarna, Azkoi-tiko Kuende anaiak edota Urrestillako “Arbe” eta“Xaxurra”rena. Esan daitekeena zera da, beren bu-ruak dultzainero sentitzen zituztela eta ezer bainolehen, dultzainari zioten maitasuna, ardura eta loturadela eta alderdi horretatik profesional handiak zirela.

28

Agirretxetarrak ikurrinen aurretik.(Arg. Agirretxe anaiak)

Agirretxetarrek mende hasieratik jotzen zuten eta nafar eskolatik askozuten, haiekin lehiatzen zirelarik Gipuzkoan bertan zein kanpoan.Gramofonoko disko haietakoak grabatzera ere iritsi ziren, zuten onar-pen eta babesaren adierazgarri.

Hona hemen gure eskuetara iritsi diren eta Jose Mari, Alejandroeta Jose Manuel Agirretxe anaiek 1920. hamarkadan Inurrieta-Regaldiskoetxearekin grabatutako disko zahar horietako bi:

•NERE MAITEA “Fandango” bailable popular vasco-JOTA NAVARRA-. Por los Gaiteros de Regil.REGAL-RS 545. (78 RPM).

•ARIÑ-ARIÑ por los Gaiteros de Regil-Neskazarren fandangoa. Solo de acordeón por Atanasio Berasarte“Lezotarra”.REGAL-RS 900. (78 RPM).

Ondorengo argazki honetan dultzaineroa Mendigoizale talde batekin ikus daiteke Aizkorrira egindakomendi igoeran.

29

Inurrieta-Regal diskoetxekoAgirretxetarren ale bat.

Debako Jose Manuel Arriola dultzaineroa Aizkorrin, 1940 hamarkadan.

Inazio eta Jesus Soraluze “Kortatarrak” eta Manuel Sudupe “Montte” urte askotan joan izan zirenLaguardiako “Día del Gaitero” topaketara.

30

Ezkerretik eskuinera: Inazio Soraluze “Korta”, Manuel Sudupe “Montte” eta Jesus Soraluze “Korta” Laguardian, 1996an.(Arg. Monttetarrak)

1900-1950 ARTEKO GIPUZKOAKO DULTZAINEROEN ZERRENDADultzainero hauen jatorria irizpide hartuta, eskualde eta herriak alfabetikoki jarri eta eskualdez eskualde,

eta ondoren herriz herri, antolatu dugu zerrenda luze hau. Dultzaineroak ez badira ere, dultzaineroen taldeetanjo duten danbor joleak ere zerrenda honetan sartu ditugu, dultzainero taldekoak izan direnak, soinu-tresnahonen historia bereko eragile eta partaide izan dira eta.

Hemen XX. mende erdialdera arteko Gipuzkoako dultzainero zerrenda azaldu nahi dugunez, ez duguGipuzkoan azken urteotan, dultzainaren berrindartzearen eraginez, hirurogeigarren hamarkadaz geroztik sor-tutako dultzainero eta dultzaina talde berrien aipamenik egingo.

BIDASOA BEHEREA:Hondarribia: Salbador Etxeberria Sein “Margallo”, Martin Urtizberea, Gregorio Etxeberria.Irun: Inaxio Arbelaitz, Pako Alberdi, Joxe Manuel Arbelaitz, Joxe Arbelaitz, Joxe Mari Arbelaitz,

Konstantino Agirretxe, Eugenio Agirretxe, Manuel Lusa.

DEBA BEHEREA:Deba: Igartzabal, Jose Manuel Arriola.Elgoibar: “Albitxuri”, Juan Mujika Galzakorta, Galdos “Urtiazarra”, Frantzisko Galdos “Patxi Aizkorri”,

Iñazio Agote Egia.Itziar: Frantzisko Egaña “Perikin”, Juan Jose Aristondo Zabale, Jose Mari Egaña,

Bitorio Aginagalde “Usarrua”, Antonio Gaztañeta.Itziar-Lastur: Patxi Garate “Patxi Agerre” Lasturko Agerre baserrikoa.Mendaro: Juan Agustin Iriondo Lazarobaster.Mutriku: Pedro Txurruka “Ziñua”, Juan Egaña “Eizarre”, Modesto (danborreroa).

DEBA GARAIA:Angiozar: Angiozarko Perratzailea, Angiozarko Jose Martin Garrastei.Antzuola: Augusto Lamariano Agirre, Benito Lamariano Agirre, “Danbor”.Arrasate: Benigno Altube, Sebero Altube, Kristobal Bedia, José Manuel Arriola Sorazu (Deban jaioa),

Julio Barandiaran, Gregorio Etxeberria “Pit”, Migel San Pedro.Bergara: Bonifazio Laskurain, Toribio Etxeberria “Txatxi”.Oñati: Martin Iñurritegi “Martiñola”.

31

DONOSTIALDEA:Donostia: Perez de Lazarraga Anaiak.Hernani: Pablo Iguaran Beobide (Iparragirre).Lasarte-Oria: Ramon Garagarza Sarasua, Ramon Garagarza Artola.Oiartzun: Oianzabal, Xixario Zalakain Odriozola, Dionixio Oiartzun, “Azkoiti”,

Erbitiko Inaxio Arbelaitz (1890 - 1952), Joxe Manuel Arbelaitz,Joxe Mari Arbelaitz (danborra eta dultzaina), Joxe Inazio (danborra, dultzaina eta soinua ere bai).

Usurbil: Paulo Sagarna lruretagoiena, Manuel Sagardia Manterola, Jose Sagardia Manterola,Inaxio Pagola, Ramon Urkia “Eskerra”, Inaxio Aranburu.

GOIERRI:Ataun: Joxe Mari Munduate, Juan Isidro Barandiaran, Patxi Etxeberria.Ezkio: Ezkioko Dultzaineroa.Gabiri: “Gabiri-zar”.Itsaso (Alegria de ltsaso). “Goikoetxea” Baserriko Jose.Legazpi: Inazio “Brinkolakoa”.Ordizia: Bittor Ormaetxea.Segura: Braulio Elorza, Etxeberriko Luis.

TOLOSALDEA:Aduna: Faustino Sorondo.Alkiza: Alkizako dultzaineroa.Andoain: Andoaingo dultzaineroa.Asteasu: lnaxio Lazkano, Antonio Aizpurua.Berrobi: Tomas Iturburu.Billabona: Joan Migel Sasianbarrena.Tolosa: “Bastarrika”.Zizurkil: Zubeldia. Itzumitz baserrikoa.

32

UROLA-KOSTALDEA:KOSTALDEAAia: Patxi Errekondo, Santi Errekondo.Arroa: “Mardu”.Meagas: Patxi Ostolaza.Orio: “Saikola” baserriko Telesforo, Jose Agustin Errekoetxea, Calvo anaiak “kalbostarrak”,

Ignacio Antonio Peña Astiasuinsarra.

UROLALDEAAzkoitia: “Katoin” anaiak, Juan Narbaiza “Juanito Txapa”, Estanis Narbaiza, Antonio Unanue,

Juanito Elorza, Angel Epelde, Pedro Epelde, Jose Mari Juaristi “Atano Zaharra” (1809- ? ),Juan Mari Juaristi “Atano Luzia” (1849-1922), Soraluze (1840 inguruan jaioa),Julian Soraluze “Muno” (1870-1938), Jose Soraluze “Korta”, Jose Manuel Soraluze “Korta”,Inazio Soraluze “Korta”, Jesus Soraluze “Korta”, Joan Joxe Osinalde,Jose Mari Garate “Maltzeta-Etxetxo” (1870- ),Jose Agustin Garate Soraluze “Maltzeta-Etxetxo”,Antonio Garate Soraluze “Maltzeta-Etxetxo”, Lorentxo Garate Soraluze “Maltzeta-Etxetxo”,Kuende anaiak: Franzisko Kuende “Pako Balda” (1911), Juan Mari Kuende, Diego Kuende,Jose Mari Estra, Diego Alberdi “Olan” baserrikoa, Juan Alberdi “Olan” baserrikoa,Alberdi “Olan” baserrikoa (danborreroa), Alberdi “Xeme”, Jose Sudupe (1795- ), Jose Sudupe (1842-1936), Jose Sudupe lbarbia, “Montte”, Jose Mari Sudupe lbarbia, “Montte”, Xanti Sudupe Ibarbia, Manuel Sudupe.

Azpeitia: Gregorio Larralde, Jose Maria Gurrutxaga.Beizama: Iñaki Arruti, Urdanpiletako Pedro Labaka, danborreroa.Errezil: Agirretxe Anaiak: Jose Mari Agirretxe Agirre, Alejandro Agirretxe Agirre,

Jose Manuel Agirretxe Agirre, “Zozoarro”.Urrestila: Sebastian Errasti “Xaxurra”, Garagarza, “Artzua”, Joakin Garagarza Sarasua,

Jabier Goenaga “Arbe”, Inaxio Goenaga “Arbe”, Bixente Goenaga “Arbe”,Juan Inazio Errasti “Xaxurra”, Pedro Jose “Iturralde”, Julian “Eizmendi”.

Zestoa: Dultzainero taldea: Gregorio Gaztañaga, (1924 jaioa), Miguel Larramendi (1926 jaioa),Jose Goenaga (1926 jaioa).

33

140 inguruko izen zerrenda honetan gipuzkoar dultzainero asko faltako dira noski, baina hala eta guztizere ongi adierazten du zenbaterainokoa izan den soinu-tresna honek gure lurraldean izan duen presentzia.

Beheko mapan puntu batekin markatuta ageri dira aurreko zerrendan agertu diren herriak.

34

GIPUZKOA

35

CD HONETAN PARTE HARTZEN DUTEN DULTZAINEROAKHauek izan dira CD honetarako aukeratu ditugun grabazioetako jotzaileak. XX mende hasiera eta er-

dialdeko Gipuzkoako dultzaineroen ordezkari egokiak eta adierazgarriak direla iruditzen zaigu.

USURbILGO DULTZAINEROAK:Paulo Sagarna eta Jose Sagardia izan dira dultzainaren Gipuz-

koako errepertorioaren gordetzaile garrantzitsuenetakoak eta haueiegindako grabazioetan dagoen musika “Dultzaina Gipuzkoan”liburuko partitura bilduman ekarpen handienetakoa.

Paulo Sagarna lruretagoiena: 1892-1-15ean Zarautzen jaio zenKale Nagusiko “Xextain” izeneko etxean. Hortxe bizi izan zen hogeiurte egin arte. Gero Usurbilera etorri zen, orduz geroztik Orbeldegiizeneko argi-etxean lan eginez zahartu zen arte.

Jose Sagardia Manterola: Usurbilen, “Zainarri” baserrian 1915.urtean jaioa. 11 urterekin Paulo Sagarnarekin dultzaina jotzen ikas-ten hasi zen eta honekin jotzen zuen, “Usurbilgo dultzaineroak”talde ezaguna osatuz, hau hil zen arte.

Soldaduzka egitera Afrikara bidali zuten eta hara ere Josekdultzaina berarekin eraman zuen.

Jose Sagardia eta Paulo Sagarna.(Arg. Argia)

Usurbilgo dultzaineroak 1936ko gerrarenaurretik Santa Agedako “Santa-eskean”koadrilarekin. Ezkerretik eskuinera JoseSagardia Manterola, Inaxio Pagola Irureta-goiena eta danborrarekin Ramon Urkia.(Arg. Lasarteko Gure Etxea artxiboa)

36

Iñaxio Aranburu: Usurbilen 1925. urte inguruanjaio zen, Anjel Aranburu Usurbilgo txistulariarensemea. Txistulariekin atabala jotzen zuen. RamonUrkiak danborra jotzeari utzi zionean Paulo Sagarna etaJose Sagardia Usurbilgo dultzaineroekin atabala jotzenhasi zen. Azken dultzaina talde honi “Dana dala” esatenzioten.

MONTTETARRAK:Azkoitiko Martirieta auzoko Monttetarrak. Dultzainero onak izateaz gain, oso dultzaina egile ospetsuak

izan ziren. Montte baserritik zurezko nahiz metalezko ehunka dultzaina atera ziren. Urola aldeko festa etaerromeri gehienetan jotzen zuten. Hauena da CD honetan sartutako errepertorioaren zati handiena.

Dultzainero familia honek oso historia luzea du:•Jose Sudupe: XlX. mendearen hasierako dultzaineroa.•Jose Sudupe: Danborreroa. 1842-1936. Aurreko Jose Sudupe dultzainero zaharraren biloba.•Jose Sudupe lbarbia, “Montte”: 1902-1982, Martitteko “Montte” baserrikoa. 17 urterekin hasi zenjotzen, bere osaba Julian Soraluzek erakutsita. Lehenengo dultzaina “Igarate” baserrian erosi zuen etahamabi pezeta ordaindu zituen. “Juan Pradere - Durango” markakoa zen. Hasieran bakarrik jotzen zueneta gero Jose Mari anaiari erakutsi zion. Duo eginez jotzen zuten, Santi anaia danborrarekin taldekidezutela. Inguruetako herri eta erromeria gehienetan ibiltzen ziren. Egileen atalean ikus dezakegu dultzai-nero honen egile alde garrantzitsua ere. Eskertzerkoa da Jose Sudupek ikastera inguratzen ginenekikobeti izan zuen laguntzeko jarrera. Pazientzia handiz hartzen gintuen, gurekin eta guretzat dultzaina joaz,gure aurrean dultzainak eta pitak eginaz, eta galdera guztiei erantzunez berak zekien guztia azaltzen saia-tzen zen gogo handiz.

•Jose Mari Sudupe lbarbia, “Montte”: 1907-1981, Martitteko “Montte” baserrian jaioa. Ezkondu eta

Ezkerretik eskuinera, Paulo Sagarna, Usurbilgo AngelIrureta dultzainero gaztea eta Iñaxio Aranburu.

37

gero Legazpian bizi izan zen hil arte. berrogeitabat urte egin zituen “Patrizio Etxeberria” Legazpiko fa-brikan lanean. Hamairu urterekin jotzen hasi zen anaia Josek erakutsita. bakarka edo anaiarekin jotzenzuen eta gero bere iloba Manuelekin. Osaba Julianen errepertorioa jotzen zuen, “Musika banda”tikanpasodobleak eta bestelakoak ere hartuz. Anaia Josek egiten zuen bezala, honek ere inguruetako herri etaerromeria gehienetan jotzen zuen.

•Xanti Sudupe Ibarbia: 1904-1970. Montte baserrikoa. Jose eta Jose Mari anaiekin (bat edo biekin) dan-borra joaz, “Monttetarren” dultzainero taldea osatu zuen urte luzetan.

•Manuel Sudupe Epelde: Jose Sudupe Ibarbiaren semea, “Montte” baserrian 1940. urtean jaioa. Aita etaosaba Jose Marirekin dultzaina eta danborra jotzen ikasi zuen. Hogei urtetarako Martirietako “Santaes-kian” koadrilarekin aritzen zen auzoko baserriz baserri dultzaina jotzen. Osaba Xantik ezin zuenean noiz-

Leitza, 1963-05-11. Aurrealdean ezkerretik eskuinera: Jose Mari Sudupe eta Jose Sudupedultzaineroak eta Xanti Sudupe danborreroa. Atzealdean Jose Mari Arzabalaga soinu-txikiarekin eta Manuel Alberdi panderoarekin. (Arg. Monttetarrak)

38

behinka, eta hura hil zenez geroztik beti, aita eta osabarekin danborra jotzen zuen. Geroago, aita zahartuzenean, dultzainarekin hasi zen eta osabarekin duo eginez jotzen zuen. Horrelakoetan aitak danborrarekinlaguntzen zien.

Azken urteetan, “Montte”tar zaharrak hil zi-renean, Inazio Soraluze “Korta”rekin jotzen zuen,hau 1997. urtean hil zen arte. bere aita eta osabakegiten zuten bezala, Manuelek ere askotan dul-tzaina, akordeoi diatonikoa eta panderoaz taldeaosatuz jotzen du. Dultzaina eta danborra jotzeazgain, aitarekin dultzainak egiten ikasi zuen eta tar-teka bai metalezko eta bai zurezko dultzainak ereegiten ditu “Montte” baserriko tailer zaharrean.

Martirieta auzoan, 1975 inguruan. Jose. Jose Mari etaManuel Sudupe “Monttetarrak”. (Arg. Monttetarrak)

Manuel Sudupe eta Inazio Soraluze “Korta”1980 inguruan.

Martirieta auzoan, 1972. Jose. Jose Mari etaManuel Sudupe “Monttetarrak”. (Arg. Monttetarrak)

Gipuzkoako beste dultzainero asko bezala, Ma-nuel Sudupe “Montte” eta Inazio Soraluze “Korta”,bizi zen bitartean, urtero biasteri-Laguardiako “Díadel Gaitero”ra joan izan dira. Topaketa hauen antola-tzaileek 1996ko edizioan gipuzkoar dultzainero hauekomendu zituzten.

Montte baserrira egindako bisitetan jaso nuentratu ona atentzioak ahaztu ezinezkoak dira. bertanpasatutako orduak azkar pasatzen ziren, asko ikasinuen Jose, Jose Mari eta Manuelekin, dultzainarenmusika eta dultzainaren inguruari buruzko informazioasko bildu genuen. bertan ikusi nuen dultzainak etapitak nola egiten zituzten eta behin baino gehiagotanelkarrekin jotzen genituen bertan ikasitako piezak.

39

Jose Sudupe Montte baserriko tailerrean.

Jose Sudupe "Montte" eta Juan Mari beltran.Montte baserrian, 1980.

AGIRRETXETARRAK:Errezilgo Jose Mari, Alejandro eta Jose

Manuel Agirretxetarren XX. mende hasie-rako dultzainero ospetsuen oinordeko zu-zena (Alejandroren semeak) direnKonstantino eta Eugenio Agirretxeri egin-dako grabazioak sartu ditugu CDean, baieta 2004an Edurnerekin egindako bat ere.Konstantinok jotzen zuen gazte zeneanJose Mari osabarekin eta Alejandro aitare-kin batera. Konstantino (1926-2015) etaEugenio (1934-2014) Irungo bentasekoauzoan, Loiola baserrian jaio ziren, Erre-zilgo Alejandro Agirretxe dultzaineroarensemeak ziren. Konstantino Lezon bizi zeneta Eugenio Irunen.

biek aitarekin ikasi zuten dultzaina etadanborra jotzen. Hasteko danborra ikasizuten eta aita eta osaba Jose Marirekin gaz-tetan hasi ziren kalean jotzen osaba JoseManuelen ordez, honek ezin zuenean.

Konstantino 14 urte zituela hasi zendultzaina ikasten aitarekin, baina jende au-rrean hemezortzi bat urterekin hasi zen jot-zen, Errezilgo Santa Ageda eskekokoadrilan. berak dultzaina jo eta koplaria-ren koplekin txandakatuz.

Eugenio gazte gaztetatik, 12 urte zituela hasi zen danborra jotzen. Aita eta osaba Jose Mari biek dultzainajotzen bazuten, Eugeniok danborra jotzen zuen anaia Konstantinorekin txandaka.

Konstantino eta Eugeniok 1977. urtean aita hil zenean osatu zuten “Dulzaineros Uranzu” dultzaina tal-dea eta horrela jotzen jarraitu zuten hil ziren arte. Izen horrekin aritu ziren Euskal Herriko bazter guzietanbarrena eta hemendik kanpo ere bai.

40

Jose Mari, Alejandro eta Konstantino Agirretxe. Azkoitia, 1950.

Errepertorioa, hasieran aita eta osabekin ikasitako doinuekin osatu zuten, gero bestelako doinu eta dantzaaskorekin zabaldu bazuten ere.

Lehen saio ofiziala, 1977. urtean, biasterin dultzainero egunean eman zuten eta geroztik hamaika tokitanikusi eta entzunak izan dira: Irungo Sanmartzialak, Hondarribiko festak, Hendaia, Hazparne, DonibaneGarazi, Ezpeleta , baiona eta abar.

Irungo San Vicente de Paul eskolako “Maiorete” taldearekin herriz herri eta festaz festa, desfile askotanaritu izan dira elkarrekin.

1980. urtean Itziarko Mandiope diskotekan antolatutako “Euskal Musika 80,” musika lehiaketan “herrimusika”ren atalean sari bat jaso zuten. Lehiaketaren atal ezberdinetako irabazleekin diska bat argitaratu zuten(Euskal musika 80-Mandiope. IZ-140) eta horretan grabatu zuten Dulzaina - Uranzu Dultzinalariak - “Gureaita zanari” 2' 55'' - Herrikoia.

41

banda de dulzaineros “Uranzu” de Irun. Konstantino, Eugenio eta Edurne Agirretxe.

42

SARObEKO PEñATARRAK:Antonio Peña Astiasuinsarra Orioko “beheko errotan” 1874.ean jaio zen, gero San Martingo “Sarobe”

baserrira etorria. 1963-2-7an hil zen.Etxean sagardotegia zuten eta bertan jotzen zuen gehienbat, baina inguruetako festa eta erromeriatan

ere aritzen zen. Egurrezko dultzaina erabiltzen zuen eta bakarrik jotzen zuen, bai danborrarekin eta gabe.Soinu-jole ere bazen, oso famatua. Pieza berriak asmatzen zituen, eta “Santiyon” bi orduko pieza jo zuen

soinuarekin gelditu gabe, marka berria jarriz.Guk ez genuen dultzainero hau ezagutu, baina bere semea zen Jose Peñak bere errepertorio osoa kantatu

zigun. Errepertorio horretan “Silla-dantza” bezalako oso pieza bereziak agertzen dira.

1983 eta 1984an Sarobe baserrian Jose Peñare-kin egindako grabazio saioetan dultzainaren musikahartzeaz gain tronpa-mosukitarra, soinua, toberak,bertsoak... eta inguru hartako hamaika histori eta is-torio jaso genituen. Jose informatzaile aparta izanzen.

Antonio Peña dultzaineroa, bere emaztea eta hauen zortziseme-alabak. Atzekaldeko eskuineko muturrean Jose Peñaageri da.

Orio, Sarobe baserrian, 1983-10-10an. Juan Mari beltranJose Peña elkarrizketatzen.

BIBLIOGRAFIAARANBARRI ETXANIZ, Simon (1990): Azkoiti, Musikalariak, Idazleak, Pentsalariak. Litografía Danona.

Oiartzun.BAGÜES, Jon (1979): Catálogo del Antiguo Archivo Musical del Santuario de Aránzazu. Ediciones de la

Caja de Ahorros Provincial de Guipuzcoa.BELTRAN ARGIÑENA, Juan Mari (1978): Azal doiñuak: Sunpriñu eta Txulubite. Cuadernos de

Etnología y Etnografía de Navarra, 29 zk. 349-362 or. Institución Principe de Viana. Pamplona.(2004): Dultzaina Gipuzkoan. 1950. hamarkada arte. La dulzaina en Gipuzkoa. Hasta la década de 1950.

e dulzaina of Gipuzkoa. Until the decade of 1950s. Herri MusikaBRAVO, R., F. Arzallus, J.M. Izaga, C. Urdangarin, J. Carballo, I. Manterola, J. Ossa, I. Gonzalez (2000):

Arroa-Behea. Auzo gazte baten historia de un barrio joven. "Ezkaizto" Arroa-Beheko Auzo Elkartea.CAMPO OLASO, J. Sergio (2000): El órgano en la villa de Ochandiano. Eusko Ikaskuntza. Colección

Lankidetzan bilduma 16. Donostia.DONOSTIA, P. (1952): Historia de las Danzas de Guipúzcoa-Instrumentos Musicales del Pueblo Vasco.

Ed. lcharopena, Zarauz.(1983): Instrumentos musicales populares vascos. Obras Completas del P. Donostia’n, II. alea, 257-309 or.

Ed. La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbao.ELIAS ODRIOZOLA, Imanol (1999): Azkoitia historian zehar. Azkoitiko Udala.HARANA, Mielanjel, Joseba TAPIA, Aingeru BERGIZES (1998): Gelatxo. Euskal Herriko Trikitixa

Elkartea.IRUÑEKO GAITEROAK (1977): Caubet Chubuko Arhan: txanbela eta khantoriak(I). Cuadernos de

Etnología y Etnografía de Navarra, 27 zk. 483-507 or. Pamplona.(1978): Caubet Chubuko Arhan: Txanbela eta khantoriak (II). Cuadernos de Etnología y Etnografía de

Navarra, 28 zk. 117-182 or. Pamplona.IZTUETA, J.I. (1824): Gipuzkoako Dantza Gogoangarriak-Viejas Danzas de Guipuzkoa.

Ed. La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbao. 1968.LARRAMENDI, Manuel (1745): Diccionario trilingue del castellano, bascuence, y latin. Bartholomé Fiefgo

y Montero, Impreffor de dicha M. N. y M. L. Provincia, Ciudad de San Sebaftián.VEITIA, F.A. y ECHEZARRETA. R. de, (1967): Noticias Históricas de la N. y L. Villa de Tavira de

Durango. Bilbao.VELEZ DE MENDIZABAL, José M. (1979): Sebero Altube. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián,

Sociedad Guipúzcoana de Publicaciones SA.

43

“DULTZAINA GIPUZKOAN” LIBURUAN AGERTZEN DIRENPARTITUREN JATORRIAIkus daitekeenez, “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan agertzen diren partiturak transkribatzeko erabilitako

materiala, 1971-2004 arteko urtetan egindako grabazio saioetan hartutako musika izan zen: dultzainero etahauen senideekin egindako elkarrizketak, dultzaineroen emanaldietan zuzenean hartutakoak, beren etxeetanantolatutako saioak... Baina badira pieza gutxi batzuk besteen grabazioetatik eta dokumentuetatik hartuakizan zirenak: Loiola Irratikoa, “Gipuzkoa” pelikulatik hartutakoa, Trebitschek 1913an grabatutakoa, Lakunzaanaien Método de gaita navarra, Iruñeko Gaiteroen Aportaciones para un repertorio de música de gaitanavarra...

JATORRIA: INFORMAZIO ITURRIAKA. Aizpurua (AA): Antonio Aizpurua Asteasuko

dultzaineroa. 1979an bere etxean egindako elkarrizketa.Bere errepertorioan Usurbilgo Sagarna-Sagardia dul-tzaineroen pieza asko agertzen ziren.

Arbe (AR): Urrestillako Javier Goenega “Arbe”dultzaineroaren errepertoriokoa. 1980ko hamarkadanbere semea Inaxio Goenagari hartua.

Agirretxetarrak, 1920 (AG-1920): Agirretxetarrek“Gaiteros de Regil” izenarekin 1920ko hamarkadanRegal diskoetxearekin grabatutako diskoa.

Agirretxetarrak, MGN (AG-MGN): Método degaita navarra. Lakunza anaiek 1968an egindako libu-rua.

Agirretxetarrak, ARG (AG-AGR): Aportacionespara un repertorio de música de gaita navarra. Iruñekogaiteroek argitaratutako bilduma.

Agirretxetarrak, 1989 (AG-1989): Konstantino eta Eugenio Agirretxe anaiekin Eugenioren Irungo etxean1989-01-12an egindako grabazio saioa. Danborrik gabe, bi dultzainak, bi ahotsetan joaz grabatu genuen.

Agirretxetarrak, 1993 (AG-1993): Agirretxe anaieri Hernaniko plazan 1993an partituran hartutakoak.

44

Juan Mari Beltran, Manuel Sudupe “Montte” eta InaxioGoenaga “Arbe” Arbetarren Urrakiko bordan, 2002an.

Agirretxetarrak, 2002 (AG-2002): Konstantino eta Eugenio Agirretxe anaiekin Oiartzunen egindakograbazio saioa.

Agirretxetarrak, 2004 (AG-2004): Konstantino eta Eugenio Agirretxe anaiak dultzainarekin eta Euge-nioren alaba Edurne danborrarekin Herri Musikaren Txokoak Oiartzunen antolatutako 2004ko udako kon-tzertuan egindako grabazioa.

Agirretxetarrak ? (AG-?): Grabazioaren lokalizazioa galdua dagoen Agiretxetarrei hartutako grabazioa.Garagarza (GA): Lasarteko Ramon Garagarza dultzaineroaren errepertoriokoa.Julio Barandiaran (JB): Julio Barandiaran, Arrasateko dultzaineruari Jabi Santamariak hartutako doinu

bilduma.Lamariano, 1998 (L-1998): Benito Lamariano Agirre, Antzuolako dultzaineruari 1998an bideoz graba-

tutakoa saioa.Monttetarrak, 1973 (M-1973): 1973ko urriaren 4an Loiola Irratian Laxaro Azkunek egindako grabazio

saioa. Laxaro berak eman zidan Monttetarrekin egindako grabazioaren kopia. Jasotako zintan idatzita agertzenden bezala, grabazio honetan Montte baserriko hiru anaiek osatzen zuten hirukote zaharrak jo zuen:

Joxe Sudupe: Dultzaineroa eta dultzaina egilea.Joxe Mari Sudupe: Dultzaineroa.Xanti Sudupe: Danbor jolea.

Monttetarrak, 1979 (M-1979): Jose, Jose Mari eta Manuel Sudupe “Monttetarrek” Pio Caro Barojak1979an egindako “Gipuzkoa” pelikulan jo zutena.

Monttetarrak, 1980 (M-1980): 1980ko hasieran Montte baserriko ganbaran egindako grabazioak. JoseMari Sudupe eta Manuel Sudupe dultzainarekin eta tarteka Jose Sudupe danborra jotzen aritu ziren.

J. M. Sudupe, 1980 (JMS-1980): Jose Mari Sudupe “Montte”ri, bera bakarrik jotzen, Legazpiko bereetxean 1980-05-31ean egindako grabazio saioa.

J. Sudupe, 1980-06-14 (JS-1980-06-14): Montte baserrian Juan Mari Beltranek eta Xabier BarriolakJose Sudupe “Montte”rekin egindako grabazio saioa.

Monttetarrak, 1980-07 (M-1980-07): 1980ko uztailean Montte baserriko ganbaran egindako graba-zioak. Joleak: Jose Mari Sudupe eta Manuel Sudupe dultzainarekin eta Jose Sudupe danborrarekin. Graba-tutako piezen artean badira Jose Mari Sudupek dultzainarekin eta Manuel Sudupek danborrarekin jotakoak.

M. Sudupe, 1992 (MS-1992): Manuel Sudupe “Montte” Zabale anai trikitilariekin 1992-09-20an Ze-latungo erromerian egin zuten saioa kasetez grabatua.

M. Sudupe, 1997 (MS-1997): Manuel Sudupe “Montte”k, Epelde soinu-jotzaileak eta Iturbide pande-ristak Ernioko Zelatungo erromerian eskaini zuten saioa.

45

M. Sudupe, 1999 (MS-1999): Manuel Sudupe “Montte”k eta Juan Mari Beltranek Oiartzunen 1999anelkarrekin egindako grabazio saioa.

Martiñola (MAR):Martin Iñurritegi “Martiñola”, Oñatiko dultzaineroaren errepertorioa. Felix Mª Ugar-tek argitaratua Txistulari 73 aldizkarian (1972).

Peña. Orio, 1983-84 (P-1983-84): 1983tik 1984 arte, saio ezberdinetan, Orioko Sarobe baserrian JosePeña Gozategirekin egindako grabazioak. Honek, abestuz ederki azaldu zigun bere aita Antonio dultzaineroakjotzen zuen errepertorioaren zati garrantzitsu bat.

Sagarna-Sagardia, 1971 (SS-1971): Paulo Sagarna, Jose Sagardia biak dultzaina jotzen eta Inaxio Aran-buru atabalarekin kasete formatuan 1971an Usurbilen ARGIA taldeko dultzainero taldeak egindako graba-zioak.

Sagarna-Montte errepertorioa (S-M): Grabazioaren lokalizazioa galdua dagoen Usurbilgo Sagarna-Sa-gardia eta Monttetarren errepertoriokoa.

1990-10-18, Braulio Elorza: Segurako Ermasoro baserrian 1990ko urriaren 18an Braulio Elorza dul-tzainero-albokariarekin egindako elkarrizketa. Elkarrizketa hau egitera Patxi Gorrotxategi Zegamako albo-kariarekin joan ginen.

Xaxurra, 1913 (X-1913): Rudolf Trebistch etnologo austriarrak 1913an egindako “Trebitsch Basken”grabazio bildumatik hartua. Azpeitian Sebastian Errasti “Xaxurra” eta Jose Mari Gurrutxaga dultzaineroekineta Gregorio Larralde danbor jotzailearekin grabatutako saioa da.

Zatitan edo denean pieza baten antzeko edo berdintsua den beste bertsioa dugunean ( = ) ikurra erabilida antzeko edo berdintsuak diren bertsioak bat bestearekin lotzeko.

Oharra: CD honetan errepertorio zerrendan sartutako piezak, fondo ilunarekin markaturik agertzendira.

46

47

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA1. FJ-1 Fandangoa SS-1971 / M-1980

P-1983-842. FJ-2 (=FJ-49) Fandangoa. Gure atsegina SS-1971 / M-1980

M-1980-073. FJ-3 Fandangoa M-1980-074. FJ-4 Fandangoa M-1980-075. FJ-5 (=FJ-39) Fandangoa. Andre Madalen SS-1971 / P-1983-84

L-19986. FJ-6 Fandangoa P-1983-847. FJ-7 (=FJ-8, FJ-9) Fandangoa. Ama nik neska nahi det P-1983-848. FJ-8 (=FJ-7, FJ-9) Fandangoa. Ama nik neska nahi det P-1983-849. FJ-9 (=FJ-7, FJ-8) Fandangoa. Ama nik neska nahi det M-1980-0710. FJ-10 Fandangoa P-1983-8411. FJ-11 Fandangoa P-1983-8412. FJ-12 Fandangoa P-1983-8413. FJ-13 (=FJ-14) Jota M-1980-0714. FJ-14 (=FJ-13) Jota M-198015. FJ-15 (=FJ-24) Fandangoa M-1980-07 / M-1973

M-198016. FJ-16 (=FJ-17) Fandangoa M-1980-0717. FJ-17 (=FJ-16) Fandangoa M-1980-07 / M-198018. FJ-18 Fandangoa. Bazatoza M-1973 / M-1980

Agirretxetarrak, 1920: Nere maitea M-1980-07 / AG-192019. FJ-19 Fandangoa GA20. FJ-20 Fandangoa. Gure aita zanari AG-1989 / AG-200421. FJ-21 Jota. Jota navarra AG-192022. FJ-22 Jota M-1980-0723. FJ-23 Fandangoa M-1980-0724. FJ-24 (=FJ-15) Fandangoa. Mendiriz mendi MS-199925. FJ-25 Fandangoa M-1980-07 / M-197326. FJ-26 Fandangoa M-1973

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA27. FJ-27 (=FJ-28) Jota JMS-198028. FJ-28 (=FJ-27) Jota (CDan+Deia 2) M-1980-0729. FJ-29 Fandangoa JMS-1980 / M-1980-0730. FJ-30 Jota M-1980-0731. FJ-31 Jota JMS-198032. FJ-32 Jota JMS-198033. FJ-33 Fandangoa AG-198934. FJ-34 Fandangoa AG-198935. FJ-35 Fandangoa AG-198936. FJ-36 Fandangoa AG-198937. FJ-37 Fandangoa AG-198938. FJ-38 Fandangoa AG-198939. FJ-39 (=FJ-5) Fandangoa. Andre Madalen JB40. FJ-40 Jota JB41. FJ-41 Jota (jota zati bat koplarik gabe) MS-199942. FJ-42 Jota MS-199943. FJ-43 Fandangoa MS-199744. FJ-44 Jota AG-?45. FJ-45 Jota MS-199946. FJ-46 Jota. Maria Asun AG-MGN47. FJ-47 Jota. Jota la navarrica AG-MGN48. FJ-48 Jota. Bruno AG-MGN49. FJ-49 (= FJ-2) Fandangoa. Lasarte AG-MGN50. FJ-50 Fandangoa. Herrikoa AG-MGN51. FJ-51 Fandangoa. Andre Madelene - Kontsentsiri X-191352. FJ-52 Fandangoa. Baserritarra X-1913

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA53. AP-1 Arin-arin SS-1971 / M-1980-0754. AP-2 (= AP-3) Arin-arin. Orbeldi SS-1971 / AG-1989

48

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA55. AP-3 (= AP-2) Arin-arin M-1980-0756. AP-4 Arin-arin. Jeronimo SS-197157. AP-5 (= AP-6, AP-7) Arin-arin M-1980-0758. AP-6 (= AP-5, AP-7) Porrusalda M-198059. AP-7 (= AP-5, AP-6) Porrusalda SS-197160. AP-8 Arin-arin. Trantziruna P-1983-8461. AP-9 Arin-arin. Buru txuri P-1983-8462. AP-10 Arin-arin P-1983-8463. AP-11 (= AP-16) Porrusalda M-1980-07 / M-1980

MS-1992 / MS-199964. AP-12 Arin-arin M-1973 / M-1980-0765. AP-13 Arin-arin M-198066. AP-14 (= AP-15) Arin-arin. Zumarte SS-1971 / M-1980

M-197367. AP-15 (= AP-14) Porrusalda. Neska zaharrak M-1980-0768. AP-16 (= AP-11) Arin-arin. Santiyo SS-197169. AP-17 AP-17 (Maritxu) M-1980-07 / AG-1920

SS-197170. AP-18 Arin-arin M-1980-0771. AP-19 Arin-arin M-1973 / M-1980-0772. AP-20 Arin-arin M-198073. AP-21 Porrusalda JMS-1980 / M-1980-0774. AP-22 Porrusalda M-1980-0775. AP-23 Porrusalda JMS-198076. AP-24 Arin-arin JMS-198077. AP-25 Arin-arin JMS-198078. AP-26 Porrusalda JMS-1980 / L-199879. AP-27 Arin-arin AG-198980. AP-28 Arin-arin AG-1989 / AG-AGR81. AP-29 Arin-arin. Baratzeko pikuak AG-198982. AP-30 (= AP-31) Arin-arin. Neska zaharrak (3. zatia =AP-17) AG-1989

49

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA83. AP-31 (= AP-30) Arin-arin. Neska zaharrak AG-198984. AP-32 Arin-arin MS-199785. AP-33 Arin-arin AG-AGR86. AP-34 Arin-arin. “Trebitsch Basken” bilduman X-1913

“Porrusalda” tituluarekin.

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA87. MARTXA 1 Martxa. Orioko arraunlariena SS-197188. MARTXA 2 Martxa. Guria SS-197189. MARTXA 3 Martxa SS-197190. MARTXA 4 Martxa. Diego SS-197191. MARTXA 5 Martxa SS-197192. MARTXA 6 (= M-18) Martxa. Arranbillote SS-1971 / AG-1989

P-1983-8493. MARTXA 7 Martxa. San Martzial SS-197194. MARTXA 8 Martxa S-M95. MARTXA 9 Martxa. San Antonio P-1983-8496. MARTXA 10 Martxa. Beti eskamak kentzen P-1983-8497. MARTXA 11 Martxa. Kontxentxiri P-1983-8498. MARTXA 12 Martxa P-1983-8499. MARTXA 13 Martxa M-1980100. MARTXA 14 Martxa. Monttetik Marttittera - bidekoa M-1973 / M-1980101. MARTXA 15 Martxa. Ai Simon SS-1971102. MARTXA 16 Martxa M-1980-07 / MS-1999103. MARTXA 17 Martxa M-1980-07104. MARTXA 18 (= M-6) Martxa M-1980-07105. MARTXA 19 Martxa M-1980-07106. MARTXA 20 Martxa M-1980-07 / MS-1999107. MARTXA 21 Martxa. Agur Zuberoa M-1980-07108. MARTXA 22 Martxa JMS-1980

50

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA109. MARTXA 23 Martxa JMS-1980110. MARTXA 24 Martxa JMS-1980111. MARTXA 25 Martxa JMS-1980112. MARTXA 26 Martxa. Hau dek JMS-1980113. MARTXA 27 (= M-32) Martxa. Los borrachos en el cementerio JMS-1980114. MARTXA 28 (= M-34) Martxa M-1980-07115. MARTXA 29 Martxa AG-1989116. MARTXA 30 Martxa AG-1989117. MARTXA 31 Martxa. El anís AG-1989118. MARTXA 32 (= M-27) Martxa. Los borrachos en el cementerio AG-1989119. MARTXA 33 Martxa MS-1999120. MARTXA 34 (= M-28) Martxa JB121. MARTXA 35 Martxa. Erramillete JB122. MARTXA 36 Martxa JB123. MARTXA 37 Martxa AG-1993124. MARTXA 38 Martxa (2 bertsio) MS-1999125. MARTXA 39 Martxa. Bost aeroplano kargatuta MS-1999

(= Bals 1, 7)126. MARTXA 40 Martxa. Eztai soñua MAR127. MARTXA 41 Martxa. Eusko gudariak gera M-1979128. MARTXA 42 Martxa MS-1999129. MARTXA 43 Martxa AR130. MARTXA 44 Martxa. Pasacalles de gigantes AG-MGN131. MARTXA 45 Martxa. Pasacalles típico de Estella AG-MGN132. MARTXA 46 Martxa. Biribilketa AG-MGN133. MARTXA 47 Martxa. “Trebitsch Basken” bilduman X-1913

“Eztaitarra” tituluarekin.

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA134. DEIA 1 Deia-Sarrera M-1980-07 / SS-1971135. DEIA 2 Deia-Sarrera (CDan FJ-27-28rekin) M-1980-07

51

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA136. DIANA 1 Diana. Segurako diana (1) SS-1971137. DIANA 2 Diana. Segurako diana (2) M-1980-07138. DIANA 3 Diana. Uso zuria AG-1989139. DIANA 4 Diana AG-1989140. DIANA 5 Diana. Segurako diana (3) AG-1989141. DIANA 6 Diana AG-MGN

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA142. BALS 1 Balsa. Egia da SS-1971

(= Bals 7, M-39)143. BALS 2 Balsa. Bost anai izan gera M-1980 / MS-1999144. BALS 3 Balsa. Gaztia nintzanian M-1980-07145. BALS 4 Balsa. Bailatxin M-1980-07146. BALS 5 Balsa. Adios con el corazón M-1980-07147. BALS 6 Balsa JMS-1980148. BALS 7 Balsa. Egia da SS-1971

(= Bals 1, M-39)149. BALS 8 Balsa. Erraldoien balsa AG-2002 / AG-2004150. BALS 9 Balsa. Vals, repertorio Aguirreche AG-MGN151. BALS 10 Balsa. Mauro AG-MGN152. BALS 11 Balsa. Vals, repertorio Aguirreche AG-AGR

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA153. PASODOBLE 1 Pasodoblea. Abadiñoko Julian Azurmendi M-1980-07154. PASODOBLE 2 Pasodoblea. Francisco Alegre JMS-1980155. PASODOBLE 3 Pasodoblea JMS-1980156. PASODOBLE 4 Pasodoblea AG-1989157. PASODOBLE 5 Pasodoblea. Pasodoble repertorio Aguirreche AG-MGN158. PASODOBLE 6 Pasodoblea. Pasodoble repertorio Aguirreche AG-AGR

52

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA159. BEST 5-1 Gernikako arbola JMS-1980 / SS-1971

M-1979160. BEST 5-2 Inazio gure patroi haundia SS-1971161. BEST 5-3 Nik zuri zuk neri JS-1980162. BEST 5-4 Ama zuriak neri JS-1980163. BEST 5-5 Santa Ageda AR164. BEST 5-6 Sor lekua AG-MGN165. BEST 6-1 Dantza P-1983-84

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA166. BEST 6-2 Silla-dantza P-1983-84167. BEST 6-3 Foxtrott JMS-1980

ZK ERREFERENTZIA DANTZA-TITULUA JATORRIA168. BEST 6-4 Dantza JMS-1980169. BEST 6-5 Mi casita de papel JMS-1980170. BEST 6-6 Fandango-mazurka AG-1989171. BEST 6-7 Pobre gorrioncito L-1998172. BEST 6-8 Chotis AG-MGN173. BEST 6-9 Habanera AG-MGN174. BEST 6-10 Mazurka AG-MGN175. BEST 6-11 Polka AG-AGR176. BEST 6-12 Contradanza AG-AGR

53

CD-DISKO HONETARAKO AUKERATUTAKO ERREPERTORIOA1971tik 2004 arte egindako grabazioekin Gipuzkoako dultzainero haien doinu bildumaren aukeraketa

adierazgarria lortu nahian ahalik eta errepertorio zabalena osatzen saiatu gara. Horregatik, pieza gehiago sartuahal izateko, egindako grabazioetan dultzaineroek hiru, lau edo buelta gehiago errepikatuta agertzen direnean,grabazioak editatu egin ditugu, buelta batzuk kenduz, bertsio motzagoak lortzeko. Horrela, grabatutako hiruminutu inguruko piezak CD honetako minutu eta erdi ingurukoak bihurtu dira.

Denbora murrizketa hau egitea ez da posible izan jota eta porrusalda bezalako piezetan, hauetan parteguztiak (kopla izan ezik) ezberdinak izaten baitira.

Gure helburua, gure gaitasun eta ahalmen teknikoak eta ekonomikoak kontuan hartuta, denborarekinGipuzkoako dultzainero haiekin grabatutako bilduma osoa, Soinuenearen web orrian edo bestelako euska-rriren batean, interesatua dagoen publiko guztiarentzako eskuragarri jartzea da.

Hauek izan dira zerrenda osatzerakoan aukeratzeko irizpideak:• Piezaren interesgarritasun musikala, berezkotasuna eta adierazgarritasuna:Lan honetan den dena sartzea posible ez dela jakinda, gure helburuetako bat dultzainero haien erreper-torioaren barietate zabala eta estiloen aberastasuna erakustea izan da: sueltoko errepertoriokoak direnjotak, porrusaldak, fandangoak, arin-arinak, korroko eta biderako martxak, “agarrau”ko balsak, paso-dobleak, foxtrott, dantza jokoak eta kantatzekoak. Gipuzkoako dultzaineroen lau famili edo talde, Kos-taldekoak, Barnealdekoak, Urola aldekoak...

• Interpretazioa:Garai hartako Gipuzkoako dultzaineroek zeukaten interpretazio maila eta estiloak ongi adierazten di-tuzten joaldiak aukeratzen saiatu gara. Maila ezberdina izateaz gain, entzun daitekeenez estilo eta joeradenak ez ziren berdinak.

• Jatorrizko grabazioaren kalitatea:Izan genituen baldintza eta muga teknikoak kontuan hartuta, guk ditugun grabazioen artean kalitatealde handia dago eta CD honetarako aukeratutakoen artean nabarmena da hori. Kasu guztietan, etabeti interpretazioa kontuan hartuta, grabatutako bertsioen artetik grabazioaren kalitate onena duena au-keratu dugu.

54

CD ERREPERTORIOAN AGERTZEN DIREN DULTZAINERO TALDE EDO FAMILIAK:Monttetarrak 26 piezaSagarna Sagardia 13 piezaAgirretxatarrak 8 piezaPeña 5 pieza

CD ERREPERTORIOKO DANTZA EDO PIEZA MOTEN OSAKETA:Martxa 14Fandangoa 12Arin-arina 12Jota 2Porrusalda 3Balsa 4Pasodoblea 2Bestelakoak 3 (Nik zuri, zuk neri / Foxtrott / Silla-dantza)

GRABAZIO SAIOAK:Saio asko izan ziren, batzuetan grabazio zinta bera

erabiltzen zen saio eta egun ezberdinetan. Grabaziosaialdi hauetako hasieran ez genuen beti jartzen noizegina zen saioa. Geroago saiatu ginen grabatutako denanoizkoa zen ondo jakiten, baina grabatu zenetik denboraasko pasa zenez hori argitu gabe, “Dultzaina Gipuz-koan” liburua prestatzeko grabazio zintak esku arteanhartu nituenean kasu askotan ezin izan nuen erabat ar-gitu saio bat non hasten zen eta non bukatzen zen.

Sagarna-Sagardia 1971: Paulo Sagarna, Jose Sagar-dia (bi dultzaina jotzen) eta Inaxio Aranburu atabalare-kin. Kasete formatuan 1971an Usurbilen Argia Dantzataldeko dultzainero taldeak egindako grabazioak.

55

Ezkerretik eskubira, Jose Sagardia, Paulo Sagarna etaIñaxio Aranburu, 1971an grabazio saioan parte hartuzuen hirukotea.

Monttetarrak 1973: 1973ko urriaren 4an Loiola Irra-tian Laxaro Azkunek egindako grabazio saioa. Laxarokberak eman zidan Monttetarrekin egindako grabazioarenkopia. Jasotako zintan idatzita agertzen den bezala, graba-zio honetan Montte baserriko hiru anaiek osatzen zutenhirukote zaharrak jo zuen:

Joxe Sudupe: Dultzaineroa eta dultzaina egilea.Joxe Mari Sudupe: Dultzaineroa.Xanti Sudupe: Danbor jolea.

Monttetarrak 1980: 1980ko hasieran Montte ba-serriko ganbaran egindako grabazioak. Joleak: JoseMari Sudupe eta Manuel Sudupe dultzainarekin etatarteka Jose Sudupe danborrarekin.

J. M. Sudupe, 1980: Jose Mari Sudupe “Montte”ri, bera bakarrik jotzen,Legazpiko bere etxean 1980-05-31ean egindako grabazio saioa.

56

Jose Mari, Jose eta Xanti Sudupe anaiak Jose MariArrizabalaga soinu-jolearekin Zestoako bainuetxean,1960. hamarkadan.

Ezkerretik eskuinera, Manuel Sudupe, Jose Mari Sudupeeta Jose Sudupe, Montte baserriko dultzaineroak (1979).

Jose Mari Sudupe “Montte”.

J. Sudupe, 1980-06-14:Montte baserrian, 1980ko ekainaren hamalauan, Juan Mari Beltranek eta XabierBarriolak Jose Sudupe “Montte”rekin egindako grabazio saioa.

Monttetarrak 1980-07: 1980ko uztailean Montte baserriko ganbaran egin-dako grabazioak. Joleak: Jose Mari Sudupe eta Manuel Sudupe dultzainarekineta Jose Sudupe danborrarekin. Grabatutako piezen artean badira Jose Marieta Manuel bikoteak jotakoak, Jose Marik dultzaina eta Manuelek danborrajoaz.

Peña Orio 1983-84: 1983tik 1984 arte, saio ezberdinetan, Orioko Sarobebaserrian Jose Peña Gozategirekin egindako grabazioak. Honek, abestuz ederkiazaldu zigun bere aita Antonio dultzaineroak jotzen zuen errepertorioaren zatigarrantzitsu bat.

Agirretxetarrak 1989: Konstantino etaEugenio Agirretxe anaiekin Eugenioren Irungoetxean 1989-01-12an egindako grabazio saioa.Danborrik gabe, bi dultzainak, bi ahotsetanjoaz grabatu genuen.

Agirretxetarrak 2004: Konstantino eta Eugenio Agi-rretxe anaiak dultzainarekin eta Eugenioren alaba Edurnedanborrarekin Herri Musikaren Txokoak Oiartzunen anto-latutako 2004ko udako kontzertuan egindako grabazioa.

57

Jose Peña Sarobe baserrian,1984an egindako grabaziosaio batean.

Konstantino eta Eugenio Agirretxe. 1989-01-12an Irunen egin-dako grabazio saioan.

Konstantino, Eugenio eta Edurne AgirretxeOiartzunen 2004ko H. M. udako kontzertuan.

Aukeratutako jatorrizko grabazio batzuk danborrik gabe eginak zeuden eta kasu horietan taldea osatzekodanborra gehitu diegu grabazio berriak eginez. Beste kasuetan, egokia iruditu zaigunean dultzaina bakar ba-tekin egindako grabazioei bigarren ahotsa erantsi diegu dultzaina grabazio berriarekin. Orioko Antonio Peñadultzainaren errepertorioa bere seme Josek kantatuta jaso genuen eta guk dultzaina eta danborra joaz osatuditugu aukeratutako dultzainero honen piezak.

Jatorrizko grabazioei CD honen edizioan erantsitako danborra eta dultzaina grabazio berriak 2015ekourrian Oiartzungo Soinuenean eginak izan dira.

Aukeratutako pieza bateko jatorrizko grabazioari danborraren joaldi berria erantsi zaionean jatorrizkograbazio edo taldearen aipamenaren segidan marka jarri da eta dultzainaren joaldia gehitu deneanmarka. Gainera, gehitu den dultzaina kopuruaren arabera, azken marka hainbestetan errepikatu da.

Musikariak:Ander Barrenetxea Lasarte: danborra.Juan Mari Beltran Argiñena: dultzaina.

58

Juan Mari Beltran eta Ander Barrenetxea.

DISKOKO ERREPERTORIOA

1. DIEGO (martxa). . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 4 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:46Sagarna - Sagardia dultzaineroen errepertorioko martxa. Jatorrizko grabazioa 3 bueltakoa da eta 2:49 irauten du.CDan 2 buelta daude.

2. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 3 . . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:39Monttetarren errepertorioko fandangoa. Jatorrizko grabazioa 3 bueltakoa da eta 2:26 irauten du. CDan 2 buelta daude.

3. ORBELDI (arin-arina) . . . . . . . . . . . . . . AP 2. . . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:54Arin-arin hau Monttetarren, Sagarna-Sagardia eta Agirretxetarren grabazioetan agertzen da. Monttetarren bertsioakporrusalda forma hartzen du, Sagarna-Sagardiarena lau zatikoa da eta Agirretxetarrenak arin-arin arrunten oinarrizkobi zati ditu. “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan Monttetarren bertsioa agertzen da AP 3 zenbakiarekin.

4. KONTXENTXIRI (martxa) . . . . . . . . . . M 11 . . . . . P-1983-84 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:13Oso berezia da Antonio Peñak jotzen zuen martxa hau. Piezaren bi zatiak tonuaren dominantean bukatzen dira, tonikaez da agertzen inongo esaldi bukaeran kantatutako grabazioetan. Joseren seme Antoniok ondo ezagutzen zuen aitonakjotzen zuen martxa hau eta modu berdinean kantatzen zuen.

5. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 1 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:29Fandango hau Monttetarren grabazioetan ere agertzen da, baita Asteasuko Antonio Aizpurua dultzaineroaren erreper-torioan ere.

6. ARIN-ARIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 12. . . . . M-1973 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:24Monttetarrei 1980ko uztailean egindako grabazio saioan beste bertsio bat dago, “Dultzaina Gipuzkoan” liburuanAP 20 zenbakia duena. Jatorrizko grabazioa 4 bueltakoa da eta 2:28 irauten du. CDan 2 buelta jarri dira.

7. MARTXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 13 . . . . . M-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:14Grabazioen artean bada beste bertsio bat, “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan M 33 zenbakia duena, Manuel SudupeMonttek eta Juan Mari Beltranek Oiartzunen 1999an elkarrekin egindakoa.

8. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 4 . . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:21Jatorrizko grabazioan 2 buelta eta 2:30 iraupena du. CDan buelta bakarra sartu da.

9. ARIN-ARIN (Jeronimo entzun zazu) . . . AP 4. . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:11Sagarna Sagardia bikoteak arin-arin bihurtu zuten besteetan martxa edo kalejira forma hartzen duen “Jeronimo entzunzazu” abesti ezaguna. Jatorrizko grabazioan 5 buelta eta 2:04 iraupena ditu. CDan 3 buelta sartu dira.

59

10. GURE BASERRIKO GAUZAK . . . . . . . BALS 2 . . . M-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:31(bost anai izan gera...) (balsa)

Abesti ezagun honen Monttetarren bertsioa. Monttetarrek dultzainarekin jotzeaz gain abestu ere egiten zuten piezahau.

11. ORIOKO ARRAUNLARIENA . . . . . . . M 1 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:17(martxa)

Asteasuko Antonio Aizpurua dultzaineroak eta Monttetarrek ere jotzen zuten martxa hau. Jatorrizko grabazioan 3buelta ditu eta 2:06 irauten du. CDan 2 buelta sartu dira.

12. JOTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 13 . . . . . M-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2:22“Monttetarrak 1980-07” grabazio bilduman ageri da, “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan FJ-14 zenbakiarekin jota honenbeste bertsio bat daukagu.

13. PORRUSALDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 11. . . . . M-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:46Grabatutako Porrusalda honen beste bi bertsio ditugu: Monttetarrak 1980-07koa eta 1999an Manuel Suduperekin(Juan Mari Beltranek lagunduta) egindako grabazio saiokoa.

14. PASODOBLEA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . P-1. . . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:05“Dultzaina Gipuzkoan” liburuan aipatzen den bezala, Monttetarrek Abadiñoko Julian Azurmendi dultzaineroari entzuneta ikasi zioten pasodoble hau.

15. MARTXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 16 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:41Badugu 1999an Manuel Suduperekin (Juan Mari Beltranek lagunduta) egindako saioan grabatutako martxa honenbeste bertsio bat.

16. GURE AITA ZANARI (fandangoa) . . . . FJ 20 . . . . . AG-2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:11Jatorrizko grabazioan 3 buelta eta erdi ditu, eta 2:46 irauten du. CDan buelta eta erdi sartu dira.

17. ARIN-ARIN-PORRUSALDA . . . . . . . . AP 7. . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:35Pieza honek porrusalda forma eta neurriak ditu, baina arin-arina bezala erabilia dago. Porrusalda arruntak bezala hastenda 16 konpaseko bi zatirekin eta segidan 20 konpaseko kopla du, baina hortik aurrera arin-arinaren moduan errepi-katzen da dena. Jatorrizko grabazioan 3 buelta eta erdi ditu, eta 2:19 irauten du. CDan 2 buelta eta erdi sartu dira.

60

Bost anai izan gera bi arrebarekinaspaldian ez gera egon alkarrekin.Joxepa ta Maria, Bixente ta Joakin,Frantzisko ta Manuel, Erromoldorekin.

Gure baserriko gauzak nahi dituztenak jakinez dauka beste gauzarik etortzea gurekin.Hantxen ikusiko ditu begirazun batekinhorma galantak egiñak urdaiazpikoakin.

18. GAZTIA NINTZANIAN (balsa) . . . . . . BALSA 3 . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:00Hau dugu Monttetarren errepertorioan aurkitzen den bals erritmoko beste abesti bat. Grabazio honetan Jose Sudupebera da abesten duena eta segidan Jose Mari eta Manuelek dultzainarekin jarraipena ematen diote abestiari.

19. GURIA (martxa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 2 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:23Asteasuko Antonio Aizpurua dultzaineroak eta Monttetarrek ere jotzen zuten martxa hau. Jatorrizko grabazioan 3buelta ditu, eta 2:05 irauten du. CDan 2 buelta daude.

20. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 6 . . . . . . P-1983-84 . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:50Agirretxetarrei egindako “Agirretxetarrak 1989” grabazio saioan aurkitzen da fandango honen beste bertsioa, “DultzainaGipuzkoan” liburuan FJ-37 zenbakia duena.

21. ARIN-ARIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 18. . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:01Jatorrizko grabazioa 2 bueltakoa da, eta 1:52 irauten du. CDan buelta bakarra sartu da.

22. JOTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 22 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:36Jota hau Monttetarren hainbat grabaziotan ageri da.

23. PORRUSALDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 21. . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:46Jota hau Jose Mari Sudupek dultzainarekin eta Manuel Sudupek danborrarekin jotakoa da. Jatorrizkoa grabazioa berehorretan, dultzaina eta ahots bakarrean, utzi dugu. Badugu beste bertsioa bat Jose Mari Suduperi, bera bakarrik jotzen,Legazpiko bere etxean 1980-05-31ean grabatutakoa.

24. MENDIGOIZALE (martxa). . . . . . . . . . M 3 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:19Asteasuko Antonio Aizpurua dultzaineroak eta Monttetarrek ere jotzen zuten martxa hau. Jatorrizko grabazioan 4buelta ditu, eta 2:42 irauten du. CDan 2 buelta sartu dira.

25. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 26 . . . . . M-1973 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2:15Jatorrizko grabazioan 2 buelta eta 3. bueltaren lehenengo 2 zati daude, eta 2:56 irauten du. CDan 2 buelta sartu dira.

26. ZUMARTE (arin-arina) . . . . . . . . . . . . . AP 14. . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:29Arin-arin hau Monttetarrak 1980 eta Monttetarrak 1973 grabazio saioetan dago. Beste bertsioa M-1980-07 grabaziobilduman dago, “Dultzaina Gipuzkoan” liburuan AP-15 zenbakia duena.

61

Gaztia nintzanian denbora batianez nintzan sosegatu ezkondu artian.Ezkondu eta gero senarra etxianez zitzaitan falta izan ollorik pertzian.

27. NIK ZURI, ZUK NERI . . . . . . . . . . . . . BEST-5-3. . JS-1980-06-14 . . . . . . . . . . . . . . .1:40(Matxaren zañetik datorren)

Monttetarren errepertorioko abesti ezagun hau Jose Sudupek abestu zigun eta horri segida ematen Juan Mari Beltraneketa Xabier Barriolak dultzaina jo genuen Joseren kantuari lagunduz. Hona hemen abesti honen Joseren bertsioa:

28. MARTXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 20 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:28Martxa hau 1999an Manuel Suduperekin (Juan Mari Beltranek lagundurik) egindako grabazio saioan ere agertzen da.

29. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 29 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:15Fandango hau Jose Mari Sudupe dultzainarekin eta Manuel Sudupe danborrarekin jotakoa da. Jatorrizko grabazioari,dultzainaren bigarren ahotsa erantsi diogu. Badugu beste bertsioa bat Jose Mari Suduperi, bera bakarrik jotzen, Legaz-piko bere etxean 1980-05-31ean grabatutakoa.

30. SANTIYO (arin-arina) . . . . . . . . . . . . . . AP 16. . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:59Jatorrizko grabazioak 5 buelta eta erdi ditu, eta 2:10 irauten du. CDan bi buelta eta erdi sartu dira.

31. AGUR ZUBEROA (martxa) . . . . . . . . . . M 21 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:11Bitxia eta berezia da Monttetarrek egiten zuten “Agur Zuberoa” abesti ezagunaren bertsio hau. Jatorrizko grabazioan 2buelta ditu, eta 2:22 irauten du. CDan buelta bat sartu da.

32. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 33 . . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:1433. ARIN-ARIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 19. . . . . M-1973 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:37Arin-arin honen beste bertsioa Monttetarrak 1980-07 grabazio saioan dago. Jatorrizko grabazioak 2 buelta eta erdiditu, eta 2:26 irauten du. CDan buelta bat eta erdi sartu dira.

34. SILLA-DANTZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . BEST-6-2. . P-1983-84 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:081983an eta 1984an Sarobe baserrian egindako bi grabazio saioetan hartu genuen Silla-dantza hau. Jose Peñak esatenzuenez, bere gaztaroan dantza-joku hau inguruko baserri askotan dantzatzen zen. Ikusi Juan Mari Beltranen artikulua:Orioko Silla-Dantza. Dantzariak, 59 (2014). 102-111. orri.

35. MARTXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 5 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:28Jatorrizko grabazioan 4 buelta ditu, eta 3:00 irauten du. CDan 2 buelta sartu dira.

62

Matxaren zañetik datorren zumoren gozuatxanpon baten balego tupin bat osua.Nik zuri, zuk neri, agur einez elkarrikbasua txit garbi behar dugu jarri.Tralara..........

36. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 34 . . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:58Jatorrizko grabazioan 2 buelta eta erdi ditu, eta 3:18 irauten du. CDan buelta eta erdi sartu dira.

37. ARIN-ARIN (Maritxu) . . . . . . . . . . . . . . AP 17. . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:10Arin-arin hau Monttetarrak 1980-07 grabazio bilduman ere badago. Arin-arin hau 1920. hamarkadan Regal diskoet-xeak argitaratutako Agirretxetarren diskoan ageri da. Jatorrizko bertsioan 4 buelta ditu, eta 2:23 irauten du. CDan 2buelta sartu dira.

38. BAILATXIN (balsa) . . . . . . . . . . . . . . . . BALSA 4 . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:30Monttetarren errepertorioko abesti ezagun hau Jose Sudupek abestu zigun eta horri segida ematen Jose Mari eta ManuelSudupek dultzaina jo zuten Joseren kantua lagunduz. Hona hemen abesti honen Joseren bertsioa:

39. SAN MARTZIAL (martxa) . . . . . . . . . . . M 7 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:58Jatorrizko grabazioan 3 buelta ditu, eta 1:43 irauten du. CDan 2 buelta sartu dira.

40. FANDANGOA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 35 . . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:0641. ARINARIN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 27. . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:31Arin-arin hau Benito Lamariano Agirre Antzuolako dultzaineroaren errepertorioan agertzen da.

42. PASODOBLEA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . P 3 . . . . . . . JMS-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:2843. SAN ANTONIO (martxa) . . . . . . . . . . . M 9 . . . . . . P-1983-84 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:0044. JOTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FJ 27/FJ 28 M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .2:18Jota hau Jose Mari Sudupek dultzainarekin eta Manuel Sudupek danborrarekin jotakoa da. Jota jotzen hasi aurretikJose Marik dei moduko sarrera berezia jo zuen (“Dultzaina Gipuzkoan” liburuan DEIA-SARRERA 2).

45. PORRUSALDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 22. . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .1:48Aurreko jota bezala, porrusalda hau Jose Mari Sudupek dultzainarekin eta Manuel Sudupek danborrarekin jotakoada.

63

Anda niña y componte vamos al bailecon la camixa rota el culolaire.El culolaire niña, el culolaireanda niña y componte vamos al baile.Bailatxin, bailatxin, bailatxin baileBailatxin, bailatxin con la miamo irécon la miamo iré, con la miamo iréBailatxin, bailatxin yo también bailé.

46. FOXTROTT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BEST-6-3. . JMS-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:00Dultzaineroen errepertorioan baziren hau bezalako moda berriko eta gure lurraldera iritsi berriak ziren dantzak. Jato-rrizko grabazioan 2 buelta ditu, eta 2:01 irauten du. CDan buelta bat sartu da.

47. BURU TXURI (arin-arina) . . . . . . . . . . . AP 9. . . . . . P-1983-84 . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:46Honela kantatzen zuen Jose Peñak bere aita Antoniok dultzainarekin jotzen zuen pieza hau:

48. MARTXA (Arranbillote) . . . . . . . . . . . . . M 18 . . . . . M-1980-07 . . . . . . . . . . . . . . . . .0:57“Dultzaina Gipuzkoan” liburuan martxa honen beste bi bertsio daude: bat “Arranbillote” titulua duen Agirretxetarreneta Sagarna Sagardiaren bertsioa (M-6 zenbakia duena), eta bestea Rudolf Trebitsch-ek 1913an Azpeitian SebastianErrasti eta Jose Mari Gurrutxaga dultzaineroekin eta Gregorio Larralde danbor jotzailearekin grabatutako “Ezteitarra”izeneko martxa (M-47 zenbakia duena). Martxa honi buruz idatzitako oharretan Trebitsch-ek martxa honek 200 urteinguru dituela esaten du.

49. ANDRE MADALEN (fandangoa) . . . . . FJ 5 . . . . . . SS-1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:21Fandango hau Orioko Antonio Peña eta Antzuolako Benito Lamariano Agirre dultzaineroen errepertorioetan agertzenda.

50. ARIN-ARIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AP 28. . . . . AG-1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0:4651. ERRALDOIEN BALSA . . . . . . . . . . . . . BALSA 8 . . AG-2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:20Jatorrizko grabazioan bi buelta eta lehen zatia ditu, eta 3:02 irauten du. CDan buelta bat sartu da.

52. MARTXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M 24 . . . . . JMS-1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . .1:07Gipuzkoako dultzainero zaharren errepertorioan oso pieza gutxi agertzen dira hau bezala modu minorrean daudenak.Martxa honen bertsio gehiago agertzen dira albokari eta trikitilari zaharren errepertorioetan.

64

Buru-txuri buru-txuri, buru-txuria dek hori,Buru-txuri buru-txuri, buru-txuria dek hori.Buru-txuri burutxo, buru-txuri burutxo,buru-txuri burutxo,buru txuri-buru.