Eraikitzez gero, XII.-garren mendean,Nafarroako erregearen ekimenez, hiriaerreinuko eragile giltzari bilakatzen zen

bere Pirinioetako hego mazelako lurretan. Untsakokatua Garaziko bortu edo lepoen zolan bai etaOrreagatik Pirinear zeharkatze bide luzean denDonibane Garazi izen handiko gotorleku bat, sol-dadoz osatu hiri bat eta Jondoni Jakobe bidegu-rutze merkataritza bilakatzen da.Errobien elkargunean eta Euskal Herri guziazeharkatzen duten bidegurutzean aurkitzen den(espainiar mugatik 10 minututan, Baionatik 40minututan, Iruñeatik oren bat eta laurden etaPauetik oren bat eta erdi), hiri atsegingarri hunekeskaintzen dauku ondare historiko aberatsarenezagutzea, bere sukaldaritza, bere bestak, berebazterrak, bere gozamen eta bizitzeko moldea.

Mansart etxea : etxe hau XVIII-garrenmende hastapenean eraikia izan zen eta Davidde Fourré, artile saleroslearena zen. Lilura bere-zia du : etxe-aitzin ederra, negurkide eta ordo-kia. Teilatu azpia teilatupeez inguratua da etahorra zertako izen hori duen. 1935ean herrikoetxea hor jarri da.

Nafarroako atea : erdi Aroko harresianzilatua, ate hunek bere lehenbiziko berezitasunabegiratu du bai eta uztai-xorrotx moldeko pasa-gunea. Ate hau idekitzen zen eliza aitzinekoplaza ttipirat, Erdi Aroko merkatuaren lekuan.Lehen, pasaia bat ireki behar zen erakus-mahai-nen eratzeko karroxka, orgatxo eta uztarrienbidez.

Amabirjina atea : zubi zaharraren bisian-bis da, Errobiren gainean eta Espaina karrikakoauzoan. Jondoni Joanes Batista etaAmabirjinaren itxurek ate-dorreko begirale gisaagertzen dira estaian

Zubi puntako Amabirjina eliza : Baionakokatedralaren ondotik, Iparraldeko eraikuntzagotiko garrantzitsuetarik bat da. Ohidurak nahidu Nafarroako erregea, Sanche Le Fort dela hor-ren eraikitzearen buru : 1212ko Les Maures dela-ko populuaren aurkako garaipenaren ospakizu-naren karietarat Las Navas de Tolosa-n. Lehenerrarako harri lerroak harribitxi arrastoz irarriaeta harripikatzaileek utziak, heldu ditaizke XIII-garreneko eliza xaharretik. Harroingain xixelka-tuaz, zutabez eta gotiko ateladaz edertua dahareharri gorrizko aitzinalde dotorea. Agertzenda barnean elizerdi zabalarekin, bi saihetsekobazter eta bi estaietako galeria XIX-garren men-dean egokituak bai eta harroineria. Poligonoaldare-aitzindeiko bi aldetarik ohartzen ahal girabi lerromakurrezko hirukik badutela berinak nunagertzen diren hiria eta Nafarroaren armarriak.Elizkizunekin batean entzun daiteke Cavaillé Colldeitu organo berriki berritua.

Larrabure etxea : zitadela karrikako 7-gar-ren zenbakian, Donibane Garaziko apezetxeohian, lur-arrasean, aurkitzen da erakustoki berribat. Agertu ikusterat lema desberdinetako era-kusketak, izan dadin kultural edo arte-ondareak !

Frantziako atea : izen horrekin dago zerenFrantziari buruz bidatua baita.

Zitadela karrika : erdi Aroko hiri harresituak iku-siz, etxe guziak eraikiak dira patarrezko karrikahunen inguruan. Lekuko harri, Arradoieko hare-harri gorria erabilia da zabalki etxe-aitzinen erai-kuntzarentzat , zonbait aldiz aldizkatze bat iza-nez koloretan. Karrika hunetako etxeek besteberezitasunik badituzte arkitektura mailan alanola hegal-habeak, egiturak edo teillatu-hegalestuko habe landuak. Ateburuak inskripzio adie-razkorrez zizelkatuak dira, geometriko diseinuzedo erlijiozko sinboloz apainduak.

Arcanzola etxea : “AÑO 1510”, aspaldikoinskripzioa agertzen dena etxe honetan : ohar-garria da zeren aurkitzen baita estaia bat zurez-ko murru-puskarekin, adreiluz beterik eta zeharkaezarririk. 1531n, sortu zen Jean de Mayorgadohatsua, Kanariar Uharteetan Jesuista martirisa-tua izan zen, Jean Calvin delakoaren erakaspenazuen kortsario batek. Teilatu-aitzina sostengatzenduen ernaia batean, gurutze xuri batek gogora-razten dauku martirisatua izan zenaren orhoitza-pena.

Apezpiku delakoen presondegia :Laborde etxea (Jondoni Jakobe bidea egitenduten beilarien harrera) baratze batekin berexia,apezpiku delakoen presondegia DonibaneGarazi herriko leku emblematikoa da. Oraingoizendapen berri hunek elkartzen ditu bi errealita-te historiko desberdin : Le Grand Schismed’Occident delakoa (XIV-garren mende bukaeran -XV-garren mende hastapena)-ren denboranBaionako diosesako apezpikuen presentzia etapresondegiko zaletasuna XVIII-garren mendebukaeran baietsia. Gaur egun, monumentua bit-xia da :sartzea harri leunez zolatua idekitzen dasoldado zaintzaleak egoiten diren lekurat buruzeta ondotik aurkitzen dira gela gogorrak zabalaketa untsa argituak. Eskailer txipi batek emaitengaitu Erdi Aroko lurpeko gela handi uztaitu bate-tarat : erosgailuen puskategi funtzioa azaldu dai-teke. Gaurko egunean, oroitzapen ezezaguna,presondegi mixteriozkoa ihes egiteko… Erdi Arodenboran Jondoni Jakobe bideko beilariarekin.

Idekia apirilaren 3tik azaroaren 1a barne. Bisita libroak.Egun guziez idekia salbu asteartetan goizeko 11 orenetatikeguerdi erdi arte eta arratsaldeko 2 oren’ta erditik 6ak etaerdi arte. Uztaila eta agorrila, egun guziez goizeko 10ak eta erditikarratsaldeko 7ak arte etenaldirik gabe. Prezioa : 3 € 15 urte-tatik goiti / dohainik 15 urte baino gutiago dutenentzat.

Jondoni Jakobe atea : ate hau sailkatua da1998an UNESCO deitu erakundeari eskerPatrimoine Mondial de l’Humanité delakoan :sartze historikoa da Konpostelari buruz joandiren beilarientzat. Hauek etortzen zirelarikDonazaharreko Santa Madalena auzotikDonibane Garazitik pasatzen ziren Orreagariburuz. Ate hunen bidez behako bat egin daitekeArradoi lepoari : lehen harrobia bazen, orainmahasti ondoak landatuak dira Irulegi sor markapean. Begi-ukaldi bat primerako kirol-konplexua-ri. Jai Alaieko aitzinean, eraikuntza bat ikus dai-teke beherean nun jokatzen den zesta-puntakopilota partidak : hemen kausi daiteke Juan deHuarte zenaren zizelkadura. Hau Nafartar medi-ku eta filosofoa izan zen bai eta ofizioko orien-tazioaren aitzindari. Idatzi zuen liburu ezagu-na Montesquieu-k baliatu zuen l’Esprit des Loisidazlanean.

Zaintzeko bidea : hegiz hegi ibili daitekeErdi Aroko harresian, Nafarroako ateatik JondoniJakobe atea arte : Donibane Garaziko gotorle-kuaren zaintzeko arduratzen ziren soldadu-taldearen urratsak segitzen ahal dira holaxe.Kanoi-zuloak, talaiak, izkineko kortxil : hunaparada zoin hobeagoa aurkitzeko gotorlekubatek duen ondare aberatsa eta hiriko soldadoenhistoria. Ibilaldi atsegingarria ttipi eta handient-zat Donibane Garazi hiriko leku gorenean !

Bide harriztatua : lehenago, oinezkoek eta zal-dizkoek hartzen zuten, Jondoni Jakobe atearenondoan den bide hori, Zitadelarat joaieko.Ohartu lurreko harrieri : makurtuak dira berenahiz zaldiek sostengua ukan dezaten patargogor eta bihurdikatu horren goiti eta beheiti ibilt-zeko.

Zitadela : 70 metra gora DonibaneGaraziko hiritik, Zitaldela Mendiguren mendixkakaskoan dago. 1625-1627an eraikia izan zenZitadela gero 1640eko hamarkadan hobeagotu.Nehun ez bezelako gotorleku etsenplu batVauban-en injineru aitzindariek asmatua. Bere1685eko bisitaren ondotik, Vauban-ek beremarka ezarri zuen : arta zehatza ekarri zueneraikuntzen arkitekturari eta ateeri edo lur pekopasabide de eraikitzeeri.

Goreneko zirkuluerdiaren ikusmoldea :Orientazio mahain baten bidez begietsi daitekeikuspegi harrigarria mendiarte eta bere mendisaldoak. Pavillon des Gouverneurs delakoarekin lotua denzubi mugikorraren azpian, barneko 269 mailekozaintzeko bidea hartu daiteke. Hau heltzen datalaiaren atearat, elizako puntaren ondoan,Errobi errekaren bazterrean. Heltzeko, ibiltariakziurtasun eskasean itzuliko da hartzeko…

Eskolako haurren bidea : bi bastioien arteankokaturik, eskailera itxuran, oihanea JondoniJakobe bidearekin loturik.

Eiheraberriko zubi eta hiribideak : talaiaatea iragan eta, ibilaldi goxoak Errobi errekarenbazterretik, Donibane Garaziko hiri erdiko harra-botsetarik urrun, emanen gaitu Eiheraberrikozelaigunerat, Frantses iraultza denboran ospa-tuak ziren berdurazko teatro huntan aberriarenbestak. Beherobiko ur zehargi gainean, nunamuarrainek maite duten mugitzen, aurkitzen daharrizko zubi makotua eta eraikia tontor formamoldean : erromaniko zubia erraiten da faltsuki.

Espainako atea : Osatua 1840an eraiki har-resian, idekia da Pirinioetako hego mazelako lur-retarat, Route Napoléon delakoa bihurtu denageroxago eta Route du Maréchal Harispe dela-koa berriz izendatu dutena.

Egungo egunean, bide hau Pirinioak zeharkatunahi duten Konpostelako beilariek hartzen duteeta zazpi oreneko ibiltzearen ondotik Orreagangelditzen dira pausatzeko.

Espaina karrika : Erdi Aroan harresiz inguratugabea, zaletasun ekonomikoa duen auzo hunekhiriko eskulangileak hartzen zituen : ateburu bat-zuek, lekuko gisa, etxeko jaunaren ofizioa ager-tarazten dute. Karrikako 9-garren zenbakian, ins-kripzio batek salatzen du gariaren prezioa1789an, garai hortan prezioak arrangura nagu-sia zuen.

Etats de Navarre delako etxea : XVII-gar-ren mendeko bizileku zabalean, sartzean uztaia-ren erdiz-erdi eta gainetik eman kartuxa molda-tua 1610eko urtearekin : hemen elgarretaratzenziren Etats de Navarre delakoak, Erreinuko esta-tu jenerala gisakoak. Murru hauek durundarazidute hizketa biziak ! Eztabaidak bizkor eta suharziren.

Donibane Garaziko hiria ezagutzen

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Tren ttipi turistikoaHiriaren bisita azaldua. Egun guziez, PazkotikOmiasaindurat. Turismo bulego ondotik abiatzeaIraupena : hiru laurden. Prezioak : Helduak : 5, 50 € / 7 eta 12 arteko haurrak :2 € eta erdi / eskolako haurrak : 2 € / Huelduentaldeak : 4 € (30 presuna baino gehiago izanez gero).

Zitadelaren bisita gidatuakUztaila eta agorrilan. Astelehen eta asteazkene-tan arratsaldeko2ak’ta erdietan. AbiatzeaJondoni Jakobe atean. Iraupena : oren bat eta erdi.Prezioak : 3 €. 10 urtetatik goiti / Dohainik 10 urtebaino gutiago dutenentzat.

Arizm

endi inprimategia - D. Garazi - RCS B 410 647 986

Office de Tourisme de la Communauté de Communes St-Jean-Pied-de-Port/St-Étienne-de-BaïgorryTél. : 05 59 37 03 57 - E-mail : saint.jean.pied.de.port@wanadoo.fr - www.pyrenees-basques.com

1 2 3 4 5 6 7 8 10

A

B

C

D

E

F

H

I

Mansart etxea (herriko etxea)

Nafarroako etxea

Ama birjinaren atea

Zubi buruko Ama birjinaren eliza

Larrabure etxea (n° 7)

Franziako atea

Arkanzola etxea (n° 32)

“Apezpikuen” presondegia

Jondoni Jakobe atea

Harresiaren bidea

Zitadela

Ikuspegi

Eiheraberriko zubia

Espainiako atea

Baxe Nafarroako Legebiltzarra

Beilarien errezebitzeko bulegoa, Zitadela karrika (n° 39)

Turismo bulegoa

ARGAZKI-OIN

G

9

BIDEAK :- Arnéguy . . . . . . . . F2-F3- Çaro. . . . . . . . . . . . . . . . . E10- Napoléon . . . . . . . . . . . . I6- Saint-Michel . . . . . . I7- Uhart . . . . . . . . . . . . . . . . F2

BIDEAK :- Cimetière. . . . . . D8-D9- Citadelle . . . . E10-F10- Eyheraberry . . . . . . . H8- Mayorga . . . . . . . . . . . . . I5- Nasse . . . . . . . . . . . . . . . . C8- Olhonce . . . . . . . . . . . . . . I9- Sainte-Eulalie . . . E3-E4- Saint-Jacques. . . . . . E9- Taillapalde . . . . . . . D10- Zalikarte . . . . . . . B5-B6

KARRIKAK :- Bergers . . . . . . . . C4-C5- Citadelle. . . . . . . . E6-E7- Eglise. . . . . . . . . . . . F5-F6- Espagne. . . . . . . . . . . . . G6- France . . . . . . . . . . . . . . . E6- Jacques Lemoine . . . . A4- Liberté . . . . . . . . . . . . . . . G6- 11 Novembre . . . . B4-B6- Poste . . . . . . . . . . . . . . . . . D4- Sainte-Eulalie . . . D5-C6- Sauveur HaramburuA5-A6

- Ugange. . . . . . . . . D2-D3- Uhart . . . . . . . . . . . . . . . . . G5

PLAZAK :- Général de Gaulle . . . . F5

- Juan de Huarte . . . . . G4- Floquet . . . . . . . . . . . . . . G5- Trinquet . . . . . . . E6-D6

ETORBIDEAK :- Fronton. . . . . . . . . . . . . . G7- Jaï-Alaï . . . . . . . . A7-C7- Renaud. . . . . . . . . C4-D4

ATEAK :- Echauguette . . . . . . . F7- Espagne. . . . . . . . . . . . . H6- France . . . . . . . . . . . . . . . E6- Navarre . . . . . . . . . . . . . . F5- Notre-Dame. . . . . . . . F6- Saint-Jacques . . . . E7- Uhart . . . . . . . . . . . . . . . . . G4

123

45678

910

1415

11

1312

DONIBANE GARAZIKO

PLANOA

T U R I S M O B U L E G O ATel. : 00 33 5 59 37 03 57 • www.pyrenees-basques.com

Aparkalekua

Arizm

endi inprimategia - D. Garazi - RCS B 410 647 986