DONE JAKUE BIDEA CAMINO DE SANTIAGO · Sakoneta Atzorinzabal Amulategi Oreguntzazabal...

2
TURISMO BULEGOAK - OFICINAS DE TURISMO LEKEITIO Independentziaren enparantza, z/g Tel.: 946 844 017 Faxa: 946 844 167 [email protected] ONDARROA Erribera, 9 Tel./fax: 946 831 951 [email protected] SOS Deiak.........................................112 Ertzaintza / Policía............................. 946 832 700 Suhiltzaileak / Bomberos................... 946 167 168 Gurutze Gorria / Cruz Roja................ 946 831 929 Bizkaibús.......................................... 902 222 265 PESA................................................ 902 101 210 Euskotren......................................... 902 543 210 Gipuzkoan dagoen Done Jakueko azken tokia Astigarribia, utzi ondoren, eta Deba eta Artibai ibaien isurialdeak bereizten dituen Arno mendiaren bide maldatsuak igo eta gero, kostaldeko Done Jakue bideak Arnoaten uzten gaitu. Arnoate, antzinatik, Bizkaiko lurretan sartzeko atea izan da, Europa osotik etorrita, Kantau- ri kostaldeko bidea aukeratu zuten erromes guztientzat. Historian zehar gutxiago aipatu bada ere, badirudi zaharrena dela, eta, logikaz, Apostoluaren aztarnak aurkitu izanaren berria zabaldu zen bidea.Kontuan izanik garai haiek (IX. mendea) bat etorri zirela penintsulan musulmanek izan zuten hedapen handiarekin, Kantauri kostaldeko bidea, seguruena zenez, badirudi lehenbiziko erromesek Galiziako “Finisterrera” heltzeko erabili zuten bidea izan zela. Lea Artibaiko Done Jakue Bidea altxor txikiz beterik dago, horietako asko Done Jakueri buruzko ahiko argitalpenetan aipatu ere egiten ez badira ere: Magdalen, Santi Kurutz, Arretxinaga, Artako San Pedro, Erdotzako Andra Mari, Ziortza, Santa Marina, Aldakako Santa Luzia edo Santiago. Bertako hormen artean Done Jakue bidea bezain eta batzuetan hura baino zaharragoa den his- toria biltzen da. Tradizioaren arabera, Ziortza 968koa bada ere XI. mendekoa da abatetxe zahar honi buruzko lehenengo dokumentazio fidagarria. Done Jakueren kostaldeko jatorrizko bidearen toki garrantzitsua da Ziortza, eta antzina izan zuen garrrantzia aintzat hartu beharra dago, Bizkaiko gizon nagusien jarraigoko abadearen bo- tereak erlijio-esparrua gainditzen baitzuen. Elezaharraren arabera, 968ko Jasokunde egunean, bertoko fededunak Garain, Santa Luzia elizan, Gerrikaitz barrutian, meza santua entzuten zeudela, arrano batek eliza horretako hilobi batetik garezur bat hartu zuen. Han zeudenak zur eta lur gelditu ziren arranoak buruzurra bere atzaparretan eraman, sasi batean utzi eta Ziortzako erlijio-guneko kokalekua seinalatu zuenean. Orduz geroztik, Ziortzak arranoa eta bere atzaparretan daraman garezurra izan zituen bere ar- marri. 1954ko urriaren 15ean sute bat gertatu zen, eta suak monumentuaren zati bat erraustu zuen. Suteak ospitale zaharra, abadearen etxe berria, klaustroaren aldamenko kolonoen etxe batzuk eta klaustroa bera suntsitu zituen. Sute hau gertatu zenetik, monumentuaren itxura erabat aldatu zen. Azken urteotan abadetxea zaharberritzeko hainbat lan egin dira. Gaur egun, Ziortzako mo- nasterioa Euskadiko monumentu nazionala da. DONE JAKUE BIDEA CAMINO DE SANTIAGO L e a I b a r r a Tras dejar el último enclave jacobeo guipuzcoano de Astigarribia y ascender por los empinados caminos del macizo de Arno, divisoria de las vertientes de los ríos Deba y Artibai, la ruta costera jacobea nos deja en Arnoate. Arnoate, desde hace muchos siglos, ha representado la puerta de entrada en tierras de Bizkaia para aquellos peregrinos que, procedentes de toda Europa, optaron por la ruta costera cantábri- ca. Esta ruta, aunque menos mencionada a lo largo de la historia, debió ser más segura, llevó a los primeros peregrinos hasta el “Finisterre” gallego durante la dominación musulmana. El camino de Santiago en Lea Artibai está repleto de pequeños grandes tesoros, muchos de ellos ausentes en las páginas de las habituales publicaciones jacobeas. Lugares como la Magda- lena, Santikurutz, Arretxinaga, San Pedro de Arta, Santa María de Erdotza, Ziortza, Santa Marina, Santa Luzia o Santiago de Aldaka, encierran entre sus muros una historia tan antigua o con unos orígenes a veces más lejanos que la propia ruta jacobea. Aunque la tradición remonta los orígenes de Cenarruza al año 968, la primera documentación fidedigna relativa a esta antiquísima abadía data del siglo XI. Cenarruza, un importante enclave de la primitiva ruta jacobea de la costa, debe ser contem- plado como lo que antaño representó: un importante centro donde el poder del abad, integrado dentro del cortejo de hombres principales de Bizkaia, superaba al ámbito meramente religioso. La leyenda asegura que el día de la Asunción del año 968, hallándose los fieles del lugar oyendo la santa misa en la iglesia de Santa Lucía de Garai, término de Gerrikaitz, un águila tomó de uno de los enterramientos de dicha iglesia una calavera. Ante el asombro de los presentes la llevó entre sus garras para depositarla en un matorral y señalar el emplazamiento del complejo reli- gioso de Cenarruza. Desde entonces quedaron como armas de Cenarruza el águila y la calavera que lleva en sus garras. El 15 de octubre de 1954 se produjo un incendio que destruyó parte del monumento. En dicho incedio desaparecieron el antiguo hospital. La casa nueva del abad y unas casas de colonos co- lindantes al claustro. En los últimos años se han llevado a cabo numerosas obras de restauración en la actualidad, el monasterio de Cenarruza esta declarado Monumento Nacional de Euskadi.

Transcript of DONE JAKUE BIDEA CAMINO DE SANTIAGO · Sakoneta Atzorinzabal Amulategi Oreguntzazabal...

Page 1: DONE JAKUE BIDEA CAMINO DE SANTIAGO · Sakoneta Atzorinzabal Amulategi Oreguntzazabal Markina-Xemein Iruzubieta Ziortza-Bolibar Kolegiata 23 24 Jaungoikomendia Uriona Munitibar St.

TURISMO BULEGOAK - OFICINAS DE TURISMOLEKEITIO

Independentziaren enparantza, z/gTel.: 946 844 017 Faxa: 946 844 167

[email protected]

ONDARROA Erribera, 9

Tel./fax: 946 831 [email protected]

SOS Deiak.........................................112

Ertzaintza / Policía............................. 946 832 700

Suhiltzaileak / Bomberos................... 946 167 168

Gurutze Gorria / Cruz Roja................ 946 831 929

Bizkaibús.......................................... 902 222 265

PESA................................................ 902 101 210

Euskotren......................................... 902 543 210

Gipuzkoan dagoen Done Jakueko azken tokia Astigarribia, utzi ondoren, eta Deba eta Artibai ibaien isurialdeak bereizten dituen Arno mendiaren bide maldatsuak igo eta gero, kostaldeko Done Jakue bideak Arnoaten uzten gaitu.

Arnoate, antzinatik, Bizkaiko lurretan sartzeko atea izan da, Europa osotik etorrita, Kantau-ri kostaldeko bidea aukeratu zuten erromes guztientzat. Historian zehar gutxiago aipatu bada ere, badirudi zaharrena dela, eta, logikaz, Apostoluaren aztarnak aurkitu izanaren berria zabaldu zen bidea.Kontuan izanik garai haiek (IX. mendea) bat etorri zirela penintsulan musulmanek izan zuten hedapen handiarekin, Kantauri kostaldeko bidea, seguruena zenez, badirudi lehenbiziko erromesek Galiziako “Finisterrera” heltzeko erabili zuten bidea izan zela.

Lea Artibaiko Done Jakue Bidea altxor txikiz beterik dago, horietako asko Done Jakueri buruzko ahiko argitalpenetan aipatu ere egiten ez badira ere: Magdalen, Santi Kurutz, Arretxinaga, Artako San Pedro, Erdotzako Andra Mari, Ziortza, Santa Marina, Aldakako Santa Luzia edo Santiago. Bertako hormen artean Done Jakue bidea bezain eta batzuetan hura baino zaharragoa den his-toria biltzen da.

Tradizioaren arabera, Ziortza 968koa bada ere XI. mendekoa da abatetxe zahar honi buruzko lehenengo dokumentazio fidagarria.

Done Jakueren kostaldeko jatorrizko bidearen toki garrantzitsua da Ziortza, eta antzina izan zuen garrrantzia aintzat hartu beharra dago, Bizkaiko gizon nagusien jarraigoko abadearen bo-tereak erlijio-esparrua gainditzen baitzuen.

Elezaharraren arabera, 968ko Jasokunde egunean, bertoko fededunak Garain, Santa Luzia elizan, Gerrikaitz barrutian, meza santua entzuten zeudela, arrano batek eliza horretako hilobi batetik garezur bat hartu zuen. Han zeudenak zur eta lur gelditu ziren arranoak buruzurra bere atzaparretan eraman, sasi batean utzi eta Ziortzako erlijio-guneko kokalekua seinalatu zuenean. Orduz geroztik, Ziortzak arranoa eta bere atzaparretan daraman garezurra izan zituen bere ar-marri.

1954ko urriaren 15ean sute bat gertatu zen, eta suak monumentuaren zati bat erraustu zuen. Suteak ospitale zaharra, abadearen etxe berria, klaustroaren aldamenko kolonoen etxe batzuk eta klaustroa bera suntsitu zituen. Sute hau gertatu zenetik, monumentuaren itxura erabat aldatu zen. Azken urteotan abadetxea zaharberritzeko hainbat lan egin dira. Gaur egun, Ziortzako mo-nasterioa Euskadiko monumentu nazionala da.

DONE JAKUE BIDEA

CAMINO DE SANTIAGO

Lea Ibarra

Tras dejar el último enclave jacobeo guipuzcoano de Astigarribia y ascender por los empinados caminos del macizo de Arno, divisoria de las vertientes de los ríos Deba y Artibai, la ruta costera jacobea nos deja en Arnoate.

Arnoate, desde hace muchos siglos, ha representado la puerta de entrada en tierras de Bizkaia para aquellos peregrinos que, procedentes de toda Europa, optaron por la ruta costera cantábri-ca. Esta ruta, aunque menos mencionada a lo largo de la historia, debió ser más segura, llevó a los primeros peregrinos hasta el “Finisterre” gallego durante la dominación musulmana.

El camino de Santiago en Lea Artibai está repleto de pequeños grandes tesoros, muchos de ellos ausentes en las páginas de las habituales publicaciones jacobeas. Lugares como la Magda-lena, Santikurutz, Arretxinaga, San Pedro de Arta, Santa María de Erdotza, Ziortza, Santa Marina, Santa Luzia o Santiago de Aldaka, encierran entre sus muros una historia tan antigua o con unos orígenes a veces más lejanos que la propia ruta jacobea.

Aunque la tradición remonta los orígenes de Cenarruza al año 968, la primera documentación fidedigna relativa a esta antiquísima abadía data del siglo XI.

Cenarruza, un importante enclave de la primitiva ruta jacobea de la costa, debe ser contem-plado como lo que antaño representó: un importante centro donde el poder del abad, integrado dentro del cortejo de hombres principales de Bizkaia, superaba al ámbito meramente religioso.

La leyenda asegura que el día de la Asunción del año 968, hallándose los fieles del lugar oyendo la santa misa en la iglesia de Santa Lucía de Garai, término de Gerrikaitz, un águila tomó de uno de los enterramientos de dicha iglesia una calavera. Ante el asombro de los presentes la llevó entre sus garras para depositarla en un matorral y señalar el emplazamiento del complejo reli-gioso de Cenarruza. Desde entonces quedaron como armas de Cenarruza el águila y la calavera que lleva en sus garras.

El 15 de octubre de 1954 se produjo un incendio que destruyó parte del monumento. En dicho incedio desaparecieron el antiguo hospital. La casa nueva del abad y unas casas de colonos co-lindantes al claustro. En los últimos años se han llevado a cabo numerosas obras de restauración en la actualidad, el monasterio de Cenarruza esta declarado Monumento Nacional de Euskadi.

Page 2: DONE JAKUE BIDEA CAMINO DE SANTIAGO · Sakoneta Atzorinzabal Amulategi Oreguntzazabal Markina-Xemein Iruzubieta Ziortza-Bolibar Kolegiata 23 24 Jaungoikomendia Uriona Munitibar St.

Ispaster

Lekeitio

Mendexa

Gizaburuaga

Amoroto

Berriatua

Aulesti

Markina-Xemein

Etxebarria

Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

Ziortza-Bolibar

Mendazoa Elexalde

Barainka

Soloaran

Solarte-Gallete Kurtziaga-ArropainLikoa

Leagi

Zelaia

Iturreta

Asterrika

Ugaran

Lariz

ErkiagaOkamika

Laxier

Elexalde

Merelludi

Odiaga

Nare

Urberuaga

TotorikaBerreño

Meabe

Larruskain-Amalloa

Erbera

AltzaaZeinka-Zearregi

Munitibar

Gerrikaitz

Ziortza-Goierria

Arta

Erdotza

IturretaGalartza

Unamuntzaga

Barinaga

Illaldapa

Kortazar

Gardata-Artika

Artika (Zatika)

Arbazegi

Uriona

Gerrika

Santikurutz

San Martin

Santiago

Santa Katalina

Aita Piel

Santa Luzia

Oibar

San Anton

Santa Barbara

San LorentzoAntiguakoAndra Maria

Santa Kurutze

Andra Maria

San Juan

Santa Kurtze

San Antolin

Aingeru Guardakoa

Magdalena

Santa Rosa

San Juan

Santutxu

Santa Eufemia

San Vicente Martir

San Pablo

San Juan

SantaMagdalena

San Lorentzo

San Martin

San Cosme etaSan Damian

Andra Maria

Magdalena

“Plazatorre”

“Arismenditorre”

Santa Luzia

San Salbador

San Lorenzo San Miguel

San Juan

San Kristobal

Magdalena

San Pedro

San Zeledonio etaSan Emeterio

San Lorenzo

EdurtzetakoAndra Maria

San Kristobal

San Martin

Sta. Engrazi

Sta. Kruz

Sta. Mariña

San Miguel

San Jazinto Sta. Ana

Santiago

Ot

Lu-

Paguko

Zaldi-

Si-

Elex- Kurutze-

Torre-

Orueta-

Goiko-

Urkiaga-

Kala-

Kuru

Arte-

Ar-

Airo-

Oñiz-

Kapela-

Baraikua-

Txin-

Ituiño-

Illun

Tontorra-

Olabe-

Kaltzakor-

Arriku

Gorostolamendi489 m.

Erribaso567 m.

Jaungoikomendia533 m.

Egiluz497 m.

Otxortia522 m.

Korosamendia495 m.

Urkarregitxikiko-Gana458 m.

Urkarregi374 m.

Lapion450 m.

Max-Kalamua750 m.

Arantzamendi520 m.

Beramo410 m.

Mendibil600 m.

Ilunpe537 m.

Lexartzaburu400 m.

Aranbaltz491 m.

Gorriaga541 m.Oiz

1023 m.

Astoagaburu803 m.

Lozio610 m.

Garinduagatxa625 m.

Markizburu461 m.Otsandategigana

520 m.

Arnaotegi436 m.

Muskarregi307 m.

Astorregi359 m.

Motrollo592 m.

Kanponamendi505 m.

Lekoiz403 m.

Urregarai705 m.

Zapola562 m.

Akarregi436 m. Oreguntza

396 m.

Bedart-

Urkamendi441 m.

Tala

Zabala-

Urka-

Urkieta302 m.

Legar-Madalengana

295 m.

Ama-

Otame

Arrano-

UMendi-Gala-

Elbit-

Miñarria457 m.

Erragaiztiburu506 m.

Anglis395 m.

Okiz550 m.

Astarloako atxa636 m.

Apaliola490 m.

Suldipe396 m.

Legarregi256 m.

Txantela410 m.

Altxa-

Ikara-

Moko-

Urkarregi523 m.

Erribaso357 m.

Usozabal367 m.

Oreguntzazabal420 m.

Irazabal365 m.

San Migel deArretxinaga

JasokundearenAndra Maria

“Aranatorre”

“Leagitorre”

“Aranzibia”

“Andonegi”

“Torrezarra”

“Ugartetorre”

“Torrebidarte”

“Munibe”“Ansotegi”

“Kareaga”

“Bengolea”

“Barroeta”

Ogella

Lea

Lea

Lea

Lea

Lea

Artibai

Artib

ai

Artibai

Arti

bai

Urko

Urk

o

Urko

Garraitz

Bizkaiko G

olkoa

PHs

Hs

P

H

Arnoate

Oritzate

Sakoneta

Atzorinzabal

Amulategil

Damukorta

Gorostola

GR Bidezidorra

Lehentasuneko errepidea

Eskualdeko errepidea

Tokiko errepidea

Baserri errepidea

Autobus geltokia

Ikuspegi panoramikoa

Eliza

Baseliza

Dorretxea

Iturria

Hotel

Pentsioa

Nekazalturismoa

Landetxea

Aterpetxea

Ostatua

0-100

100-200

200-300

300-400

400-500

500-600

600-700

700-800

800-900

900-1000

Sendero GR

Carretera preferente

Carretera comarcal

Carretera local

Carretera rural

Parada de Bus

Vista panorámica

Iglesia

Ermita

Casa Torre

Fuente

Hotel

Pensión

Agroturismo

Casas Rurales

Albergue

Hospedería

0-100

100-200

200-300

300-400

400-500

500-600

600-700

700-800

800-900

900-1000

P

H

Hs

Gorostola

1 2 3 4 5 76 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

100

200

300

400

500

600

20 21

Damukorta

ArnoateSakoneta

Atzorinzabal

Amulategi

Oreguntzazabal

BarroetaMarkina-Xemein

Iruzubieta Ziortza-Bolibar

Kolegiata

2423

Jaungoikomendia

Uriona

Munitibar

St. Aldaka

Astorkigana

22 25 26

Gontzugaraigana

(Met

rota

n)

(Kilometraia)

700

EzBai

I

H

M E

Olatz

Gernika-Lumo

GERRIKAKO SANTA LUZIA BASELIZAElezaharraren arabera, 968. urtean hilobiak zi-tuen tenplua zen Santa Luzia. Hala egiaztatzen dute inguruetako hilobiek, hots, XI. Mendeko hilobi monolitiko batek eta hilobiko estalki ba-tek. Bizkaiko nobleziaren leinu nagusienak zi-ren Santa Luziako eliztarrak, eta aitoren seme-alabek bertan zituzten beren hilobiak, elizaren inguruko zelaian.Elezaharrak dioenez, Santa Luzia eliza Zior-tzako kolegiataren tokira lekualdatu zen 968an, eta Santa Luzia baseliza bilakatu zen.Baselizako hormetan tradizio mozarabiarreko hiru baoko leiho ederra dago. Barrualdean, Santa Luzia, San Antonio eta Ama Birjinaren Sortze Garbiaren imajinak. Baselizaren xalota-suna ingurune paregabeak nabarmentzen du, bertatik bista ederrak daudela.Abenduaren 13an ospatzen dituzte jaiak, eta hurrengo igandean meza -eta antzina erromeria- ospatzen dute.

ERMITA DE SANTA LUCÍA DE GERRIKALa leyenda sitúa en el año 968 la existencia de un templo con enterramientos en Santa Lucía, hecho avalado por la existencia en sus proximidades de restos funerarios, un sepulcro monolítico y una cubierta sepulcral del s. XI. Pertenecían como feligreses y parroquianos de Santa Lucía las casas de más reconocida nobleza de Bizkaia, cuyos dueños y señores poseían en ella sus sepulturas, colocadas en el campo alrededor de la iglesia.Como explica la leyenda, la iglesia de Santa Lucía fue trasladada al lugar que ocupa la co-legiata de Cenarruza (año 968), convirtiéndose así Santa Lucía en ermita.Empotrada en sus muros, la ermita conserva una bella ventana de tres luces de tradición mozárabe. En su interior se encuentran tres imágenes: Santa Lucía, San Antonio y la ima-gen de la Inmaculada. La sencillez de la ermita está resaltada por un entorno paisajístico úni-co con bellas panorámicas.

Ziortzako kolegiataColegiata de Zenarruza

Santa Luzia baselizaErmita de Santa Lucia

Arnoate

Iraupena gitxi gorabehera 9 h. 30’ Horario aproximado

DurangoErmua

Elgoibar

LekeitioOndarroa