DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ

Prof. Dr. Özcan Bör

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi

Bilim Dalı

Demir

• Yerkabuğunda en çok

bulunan minerallerden biri

• Demir eksikliği en sık görülen nütrisyonel eksiklik

• +2 ve +3 değerlikli olarak stabil

• Kolay okside olur

• Fetusda 250-500 mg, erişkinde 4-5 gr

Demir

Demir

• %70’i aktif formda;

Hemoglobin, Myoglobin, Nöroglobin

Enzimlerin yapı ve fonksiyonu; peroksidaz, katalaz, NADH redüktaz, sitokrom C oksidaz, süksinik dehidrogenaz, ribonükleotid redüktaz, monoamin oksidaz, tirozin hidroksilaz

• %27’si depo demiri

Ferritin, hemosiderin

• Taşınır formda

Transferrin

Demirin fonksiyonları • Dokulara oksijen taşınması

• Kas dokusunda oksijen tutulması

• Beyin dokusunda oksijen tutulması?

• TCA döngüsü, respiratuar zincir-enerji metabolizması

• DNA replikasyonu, tamiri, protein sentezi, hücre proliferasyonu

• Nörotransmitter sentezi

• İmmün fonksiyonlar

• Esansiyel bir element

• Uygunsuz kullanımında enfeksiyonları kolaylaştırır Prooksidandır

Besinlerdeki demir • Hem demiri

Kırmızı et, karaciğer, yumurta, balık

• Non-hem demiri

Baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler

Diyetteki oranı Emilim oranı

• Hem demiri %10 %20-30

• Non-hem demiri %90 % 5

Besinlerdeki demir Miktar Demir (mg) Dana eti 100 gr 3 Karaciğer dana 100 gr 8.8 Karaciğer tavuk 100 gr 7.9 Balık, sardalya 100 gr 1.8 Tavuk 100 gr 0.9 Kuru baklagiller Kuru fasulye 100 gr 7.8 Mercimek 100 gr 6.8 Nohut 100 gr 6.9 Buğday ekmeği 100 gr 0.7

Besinlerdeki demir Miktar Demir (mg) Emilim oranı

Anne sütü 1000 ml 0.2-0.8 %50-70

İnek sütü 1000 ml 0.3-0.6 %10

Destekli adapte süt 1000 ml 5-8 %3-12-20

Devam sütü 1000 ml 11-13

Preterm sütü 1000 ml 9-11

Yumurta sarısı 1 adet 1.2

Pekmez,üzüm 100 gr 10

Meyve suyu 100 ml 0.8

Sebze püresi 100 gr 3.6

Demir Emilimini Etkileyen Faktörler • Diyetteki demirin özelliği • Diyette demirin emilimini azaltan; fitatlar,

polifenoller, oksalat, tannik asit, kalsiyumun fazla miktarda bulunması

• Demirinin emilimini artıran; askorbik asit, asit ortam

• Hayvansal protein içeren besinlerin varlığı • Mukoza yapısı • Demir gereksinimi • Vücut demir depoları • Çinko ve kurşun

Demirin emilimi

• Barsak lümeninden demir divalan metal taşıyıcı 1 (DMT1) aracılığı ile enterosit içine taşınır

• Hem demiri ayrı bir mekanizma ile intestinal hem demir taşıyıcısı (HCP) aracılığı ile enterosit içine taşınır

• Anne sütündeki laktoferrin ise endositoz yoluyla enterosite alınır

İntestinal demir transportunun regülasyonu HCP:İntestinal hem demir taşıyıcısı DCYTB:Duodenal sitokrom B DMT1:Divalan metal taşıyıcı Zimmermann MB. Lancet, 2007

Günlük demir gereksinimi

• Prematür, DDA bebek: 2 mg/kg, max. 15 mg

• Term bebek : 1 mg/kg, max. 15 mg

• 6 yaş altı : 15 mg

• 6-12 yaş : 10 mg

• Adölesan kız : 15

• Gebe kadın : 27 mg

Demir eksikliğinin nedenleri

• Demir depolarının yetersiz olması – Prematürelik, çoğul gebelik

• Demir gereksiniminin artması – Hızlı büyüme (süt çocukluğu ve adölesan)

• Demir alımının eksik olması – Anne sütünün yetersiz alınması – Ek gıdaların yetersizliği – İnek sütü – Diyetteki demirin eksikliği

• Demir kaybının fazla olması – İnek sütü alerjisi – GİS kan kaybı – İnflamatuar barsak hastalıkları

Klinik • Solukluk, huzursuzluk, iştahsızlık • Çabuk sinirlenme • Egzersiz intoleransı • Sık hastalanma • Toprak yeme, pika • Yutma güçlüğü • Çevreye ilgisizlik, dikkat eksikliği • Konsantrasyon güçlüğü, davranış değişiklikleri • Uyku bozuklukları • Mental-motor gelişim testlerinde bozukluk

Laboratuar

Tam Kan Sayımı • Hemoglobin : Düşük • MCV : Düşük (<70+yaş) • MCH : Düşük (<27 pg) • MCHC : Düşük (<%30) • RDW : Artmış (> 14.5) • Trombosit : Artmış (>450x109/L) • Lökosit : Normal • Retikülosit : Düşük • Periferik Yayma : Hipokromi, mikrositoz,

anizositoz, poikilositoz

• Mentzer İndeksi: MCV/ RBC

• RDW artışı, Mentzer indeksi > 13 olması demir eksikliği lehine

• Mentzer indeksi < 13 talasemi taşıyıcılığı lehine

Laboratuar

• Hemoglobin DÜŞÜK 10.5 - 14 g/dl

• Ferritin DÜŞÜK 10 - 55 ng/ml

• Serum demiri DÜŞÜK 30 - 150 µg/dl

• SDBK ARTMIŞ 180 - 350 µg/dl

• TS AZALMIŞ < %16

• Serbest erit. protoporfirin ARTMIŞ 15 - 40 µg/dl • Solubl Transferrin reseptörü (sTfR) • sTfR/log ferritin

Demir eksikliği vücutta 3 aşamada gelişmektedir; 1. Prelatent demir eksikliği: Demir depoları azalmış (ferritin düşük) fakat demir düzeyi ve hemoglobin düzeyi normaldir 2. Latent demir eksikliği: Bu evrede hemoglobin normal, demir düzeyi azalmış, total demir bağlama kapasitesi artmış ve transferrin satürasyonu düşüktür. 3. Demir eksikliği anemisi (DEA): Hemoglobin düşmüş, kırmızı küre sayısı azalmıştır. Mikrositoz ve hipokromi görülür.

Anemi SD Ferritin TS

Prelatent DE yok N Azalmış N Latent DE yok Azalmış Azalmış Azalmış DEA var Azalmış Azalmış Azalmış

Demir eksikliği, Demir eksikliği anemisi

Dünya Sağlık Örgütü 1993-2005 yılları arasında 192 ülkeyi içeren anemi prevalans çalışması yapmıştır.

Global anemi prevalansı % 24.8 (1.62 milyar insan) Okul öncesi (0-5 yaş) anemi prevalansı % 47.4, Okul çağında (5-15 yaş) % 25.4 bulunmuştur.

Okul öncesi anemi prevelansı afrikada %64.6, asyada % 47.7, avrupada %16.7

Türkiye’de okul öncesi %32.6

• Dünyada saptanan aneminin büyük oranda demir eksikliği anemisi olduğu bilinmektedir.

• Dünyada ve Türkiye’de demir eksikliği anemisi ile ilgili çalışmalar incelendiğinde çalışmaların değişik yaş gruplarında, farklı popülasyonlarda olduğu görülmektedir.

• Toplumu temsil edecek yeterli sayıda çocuğu içeren çalışma oldukça az.

Dünyada Demir eksikliği anemisi

• Kırgızistan’da 6-24 aylık çocuklarda anemi % 50.6, DEA % 45.5, DE % 77.3

• İngiltere’de 1-2 yaşlarında DEA % 3, DE %9

• Mısır’da 6-24 ay arasında DE % 66 DEA % 43

• Japonya adölesanlarda anemi %5.7

• Çin’de 8-12 yaşlarında anemi % 34, bir başka bölgesinde %24.9

• Arjantin’de anemi %46.7, Kosta Rica’da % 25

• Yunanistan’da anemi %33.6, Malezya’da % 31.6

Dünyada Demir eksikliği anemisi

• Estonya’da 9-12 ay %14 DE, %9.4 DEA

• Meksika’da 2 yaş altındaki çocuklarda %20 anemi

• Amerika’da 1-3 yaş arasında DE ispanya kökenlilerde %12, beyazlarda % 6, siyahlarda % 6

• Amerika’da başka çalışmada DE 1-2 yaş %14.4, 3-5 yaşta %3.7, 12-19 yaşta % 9.3

• Kaliforniya’da 1-3 yaşlarda % 3.4 anemi

• İran’da 6 ay 6 yaş arasında %43.9 anemi, %29.1 DEA

• Nijerya’da 6-24 ayda anemi %79.1

Türkiye’de Demir eksikliği anemisi

• Urfa’da DEA 1-6 yaşta % 21.7, 6-16 yaşta ise %3.18 • Malatya’da okullarda DEA %4.2 ile %13.8 • Erzurum’da okul öncesi DEA %6.5 • Elazığ’da DEA 2-6 yaşta % 32, 7-12 yaşta %29.3 • Manisa’da DEA 7-24 ayda %31.7, 3-5 yaşta %20.3 • Adana’da 0-2 yaş %18.3 • Denizli’de adölesan erkeklerde % 1.6, kızlarda % 8.3

anemik, %59’unun DEA • Aydın’da 496 okul çağındaki çocuklarda (6-13) anemi

%15.7, DEA %8.3 ve DE %38.7

Sonuç olarak; Demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi Türkiye’de ve Dünyada önemli bir sağlık sorunudur. Koruyucu önlemlerin alınması, geniş ölçekli çalışmaların yapılması gereklidir.