DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

download DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

of 350

Transcript of DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    1/349

    Pobreza y desigualdad enAmrica Latina y el Caribe

    Mara Mercedes Di Virgilio,

    Mara Pa Otero y Paula Boniolo[coordinadoras]

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    2/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe / Mara Pa Otero ...[et.al.]. - 1a ed. -Buenos Aires : Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales -CLACSO, 2010.348 p. ; 16x26 cm. - (CLACSO-CROP / Alberto Cimadamore)

    ISBN 978-987-1543-61-8

    1. Sociologa. 2. Ciencias Polticas. I. Mara Pa OteroCDD 301

    Otros descriptores asignados por la Biblioteca virtual de CLACSO:Pobreza / Desigualdad / Desigualdad social / Exclusin social /

    Estraticacin social / Poltica social / Distribucin del ingreso /Estrategias de reduccin de la pobreza / Amrica Latina / Caribe

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    3/349

    La Coleccin CLACSO-CROP tiene como objetivoprincipal difundir investigaciones originales y de altacalidad sobre la temtica de la pobreza. La coleccinincluye los resultados de las actividades que serealizan en el marco del Programa CLACSO-CROP deEstudios sobre Pobreza en Amrica Latina y el Caribe

    (becas, seminarios internacionales y otros proyectosespeciales), as como investigaciones relacionadascon esta problemtica que realizan miembros dela red CLACSO-CROP y que son aprobadas porevaluaciones acadmicas externas.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    4/349

    Secretario EjecutivoEmir Sader

    Comit Directivo [Miembros Titulares]

    Julio Csar Gambina

    Fundacin de Investigaciones Sociales y Polticas(FISyP), Argentina

    Luis Tapia

    Posgrado Multidisciplinario en Ciencias del Desarrollo(CIDES),Universidad Mayor de San Andrs (UMSA), Bolivia

    Jos Vicente Tavares

    Programa de Ps-Graduao em Sociologia, Institutode Filosoa e Cincias Humanas (IFCH), UniversidadeFederal do Rio Grande do Sul (UFRGS), Brasil

    Carmen Caamao Mora

    Instituto de Investigaciones Sociales (IIS), Universidadde Costa Rica (UCR), Costa Rica

    Jess Redondo Rojo

    Departamento de Psicologa (DP), Facultad deCiencias Sociales (FACSO), Universidad de Chile(UC), Chile

    Gabriel Misas Arango

    Instituto de Estudios Polticos y RelacionesInternacionales (IEPRI), Universidad Nacional deColombia (UNAL), Colombia

    Suzy Castor Pierre-Charles

    Centre de Recherche et de Formation conomique etSociale pour le Dveloppement (CRESFED), Hait

    Francisco Luciano Concheiro Brquez

    Centro Universitario de Ciencias Sociales yHumanidades (CUCSH), Universidad de Guadalajara(UDG), Mxico

    DirectorHans Egil Oerdal

    Comit Cientfco

    Thomas PoggeChair o CROP Scientic CommitteeLeitner Proessor / Philosophy and International Aairs

    Yale University, USA

    Julio BoltvinikProessor / Centro de Estudios Sociolgicos, El Colegiode Mxico, Mxico

    Atilio BoronProessor / Programa Latinoamericano de Educacin a

    Distancia en Ciencias Sociales (PLED), ArgentinaJean ComaroffProessor / Department o Anthropology, University oChicago, USA

    Bob DeaconProessor / Department o Sociological StudiesUniversity o Sheeld, UK

    Shahida El BazDr. / The National Center or Social and CriminologicalResearch (NCSCR), Egypt

    Sara Hossain

    Lawyer / Supreme Court, BangladeshAsuncin Lera St. ClairProessor / Department o Sociology, University oBergen, Norway

    Karen ObrienProessor / Department o Sociology and HumanGeography, University o Oslo, Norway

    Adebayo OlukoshiDirector / United Nations Arican Institute or EconomicDevelopment and Planning (IDEP), Senegal

    Isabel OrtizAssociate Director / UNICEF

    Shahra RazaviResearch Co-ordinator / United Nations ResearchInstitute or Social Development (UNRISD)

    CLACSOConsejo Latinoamericano de Ciencias SocialesConselho Latino-americano de Cincias Sociais

    Av. Callao 875, piso 4 GC1023AAB, Buenos Aires, ArgentinaTel. (54 11) 4811 6588 / 4814 2301 - Fax (54 11) 4812 8459

    CROPComparative Research Programmeon Poverty

    P.O. Box 7800N-5020 Bergen, NoruegaTel. 47 5558 9744

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    5/349

    Coleccin CLACSO-CROP

    Pobreza y desigualdad enAmrica Latina y el Caribe

    Mara Mercedes Di Virgilio,

    Mara Pa Otero y Paula Boniolo[coordinadoras]

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    Heidy Paola Ocampo Meneses

    Gabriel Calvi

    Flavio GaitnMnica L. Hernndez Chvez

    Jhon Antn Snchez

    Nelson Antequera D.

    Osvaldo Blanco

    Lorena M. Scala

    Gleidys Martnez Alonso

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    6/349

    La responsabilidad por las opiniones expresadas en los libros, artculos, estudios y otras colaboraciones incumbe exclusivamente alos autores rmantes, y su publicacin no necesariamente refeja los puntos de vista de la Secretara Ejecutiva de CLACSO.

    Editor Responsable Emir Sader, Secretario Ejecutivo de CL ACSO

    Coordinador Acadmico Pablo Gentili, Secretario Ejecutivo Adjunto de CLACSO

    Coleccin CLACSO-CROP

    Directores de la coleccin Alberto Cimadamore y Hans Egil OerdalCoordinacin Fabiana WertheinAsistente Santiago Kosiner

    rea de Produccin Editorial y Contenidos Web de CLACSO

    Responsable editorial Lucas SablichDirector de arte Marcelo GiardinoResponsable de contenidos web Juan AcerbiWebmaster Sebastin HigaLogstica Silvio Nioi Varg

    Produccin Fluxus estudio

    Arte de tapa Ignacio Solveyra

    Impresin Grca La SRL

    CLACSO

    Consejo Latinoamericano de Ciencias Sociales - Conselho Latino-americano de Cincias SociaisAv. Callao 875 Piso 3 E | C1023AAB Ciudad de Buenos Aires,ArgentinaTel. [54 11] 4811 6588 | Fax [54 11] 4812 8459 | |

    Primera edicin en espaolPobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    (Buenos Aires: CLACSO, mayo de 2011)

    ISBN 978-987-1543-61-8 Consejo Latinoamericano de Ciencias SocialesQueda hecho el depsito que establece la Ley 11723

    No se permite la reproduccin total o parcial de este libro, ni su almacenamientoen un sistema inormtico, ni su transmisin en cualquier orma o por cualquiermedio electrnico, mecnico, otocopia u otros mtodos, sin el permiso previo del editor.

    Este libro est disponible en texto completo en la Red de Bibliotecas Virtuales de CLACSO

    Patrocinado por la Agencia Noruega de Cooperacin para el Desarrollo

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    7/349

    ndice

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y elCaribe: Introduccin a un problema complejoMara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilioy Paula Boniolo 11

    Efectos del cambio estructural en lasoportunidades educativas y ocupacionales en la

    ciudad de Cali, ColombiaCarlos Augusto Vifara Lpez 29

    Recorridos y causalidades de la desigualdad enel ingreso laboral en Amrica Latina: anlisiscomparado de los casos ecuatoriano y nicaragenseHeidy Paola Ocampo Meneses 65

    Las metamorfosis de la desigualdad de ingresos en

    la Argentina (1974-2005)Gabriel Calvi 93

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    8/349

    Crecimiento, desigualdad y pobreza en elcapitalismo perifrico: anlisis de los paseslatinoamericanosFlavio Gaitn 141

    Exclusin laboral y emigracin en El Salvador:efectos de las remesas familiares sobre lasituacin de pobreza de los hogares durante elperodo 1990-2004Mnica L. Hernndez Chvez 171

    Exclusin, pobreza y discriminacin racial enlos afroecuatorianos: las respuestas desde sus

    organizaciones socialesJhon Antn Snchez 199

    El sistema de organizacin originario y el cicloagrcola-comercial-laboral como estrategiasde resistencia a la pobreza en el contexto de lamunicipalizacin. El caso de las comunidadesindgenas del ayllu Kirkyawi (Bolivia)Nelson Antequera D. 225

    Microcrdito y Emprendimiento en Chile. Unanlisis desde la ideologa y el anlisis de discursoOsvaldo Blanco 251

    Trabajo, pobreza y polticas sociales de empleo.Un acercamiento a los emprendimientos del Plande Desarrollo Local y Economa Social Manos a laObra en la provincia de Mendoza

    Lorena M. Scala 281

    Inter(des)conexiones del Estado y la sociedad civilen las polticas y estrategias de superacin de lapobreza en CubaGleidys Martnez Alonso 323

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    9/349

    11

    Pobreza y desigualdaden Amrica Latina y el Caribe

    Introduccin a un problema complejo

    Mara Pa Otero, Mara MercedesDi Virgilio y Paula Boniolo*

    Todas las sociedades complejas rtrzn, n rn-t gr, r gu n trbun rntr y b nt gnr. e trn estrati-

    cacin social rb trutur tt gu.Tnt trn rnutr utbnu gu rtr rt rn vn ntur. en ntr-n t , urnt g XVii rgunt qu rnnn gu n vrtu u hun y, r n, b bur- un xn u rtnt gu (crtn, 1994). l gu n n ntur, n

    r ntrr, rutnt un r ntrun -utur. Nur utr burn r rut t ntrr-gnt: cmo se pueden explicar y justicar las desigualdades en las

    sociedades? Cules son las dimensiones que estn por detrs de la es-traticacin social y que sostienen y reproducen estas desigualdades?p gnr un rrr tr nzn n g mrx, Wbr, prn, ntr tr y u rturntrn, gu r utr Buru Gn yrnn rt utr tnrn Gr-

    * coNiceT-inttu invtgn Gn Grn/Unvr Bun ar.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    10/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    12

    n, Frtn Frnnz y Gnzz cnv, r nbrr gun tnt rrnt. et utr ntntrn r ru-t, t tr, n rnt y nt h-tr, rb gu y trtn .

    ar ltn y crb h n un ntnntr r run gu y t-n.

    l rtn t gu h un rg rtrt u vnr htr, urz qu hn rn, trv t b bt ntr r x-tr gu (s, 2004).

    l gu y brz n rn rb qunrnt htrnt rgn:

    en 1990, 46% tnrn vvn n brz y r t rn ngnt rnt rur r t-r n unnt. a, n 1990 hb 195 n br n ar ltn, ntr rgtrbn 76 n qu n 1970 (odnn, 1999).

    atunt, gn t cepal1, ar ltn y crbntn n rgn gu un n trn trbun ngr y tv trr, t, u, u-n y tng. l tn rnt r ar ltn, rrnnt 2007, utrn qu nn brz nz un 34,1% (184 n rnbr) bn rgn. d t rnt rnqu vvn n nn brz xtr ngn rrn-tn un 12,6% (68 n ngnt). a r , nrtu r r ntr qu rntb n 2002,n qu htrnt n rgtrrn yr nr br (221 n br y 97 n rn ngn-

    t) (cepal, 2008).a r vn qu utrn n, rnt

    tnrn qu vv n nn rvn uy -v. s bn t h n 14 unt rntu n nvnt, un qu un rg n r rrrr. l

    1 l cepal br un rn un ngr r hbtnt u hgr nrr vr n brz nt n nrqu rtr tr u n n. en ngn,

    n utz rf nnt t tr n nt-n (cepal, 2008).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    11/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    13

    qu nuyrn brz, gn r 2007, u-rn Bv y Br, n n n xrn tr untrntu r , gu Hnur, prguy y Vnzun n urrn 2 unt rntu r . l yr

    vn rgtr n n brz ngn n - ar ltn n r 2002-2007 bn nrntn ngr hgr. sn brg, rtn t rnt n n rgn h htrgn y n vr run n brz tnn r rn tr xtv r trbun ngr nt qu r nv rnt.

    e r trb n ar ltn rnt v t ntr br, ur y vn. aunqu

    t cepal (2008: 25) utrn qu t n br hgr brn 30,2% 23,8% n r 2002-2006, brh n r n ur 20unt rntu. et run n urbn n h rn ntr hbr y ur, ntnnv n ur. en vn, - tr un nun rnun ntr 2002 y 2006, rn ntn n urr tr gru tr. a, t nn n vn xtn tun r-r br xtn: ut trb nrt n tr b rutv, , b runrn y rtr-z r ntb br y t t gur .

    l t cepal n rn nr rntr qu urn uh tnrn. sn brg, -brz un rb qu br tr nnqu urn nn tr r rrun vtn. a ntnun xnr enoques qu n tu- ntrbuyn ntuzn, nn y n

    brz (pNUd, 2000). c un rur rnt n-n nn y nttuyn un bun unt rt r runt u .

    en rr nqu rgunt: qu y unt n? et n-qu rb brz rn, z y r-

    vn. e r, b rn r r un nunt bn y rv tr qu rtn t-r u n unnt. su btv t ntr rn y gru bn qu urn un rn,

    untn untr n r rt, trv n N B inth (NBi). e NBi n n n

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    12/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    14

    nu. pr tr , t ln pbrz (lp), qu n nt n nun ngr r tn n-. agun tn t nqu rn n qu tnn unt nn n y qu xuy nn n

    tr, nn . e nt n b- rr rqur r un un r u brvvn-. et nt nt ut hr nr nunt n, n nt gr y rtrzr bny rv nr b. a, ngr rutr un nr nrt qu n hb nn v rn. Un rt t nqu qu r r brz n tn n unt un r ntgr qu tng hrznt gu y qu y ut vr

    ubynt . en t nt, n nrr unnt qu ru brz u ngr n- b nth y n unt trbun tt ngr y nv rquz qu n . e r, nn n rn t, y n n brz r n yrn. l n NBi unt t qu ntntn vr brz nt rvn bn, y n t nt unt brn t tr (vvn, u, tt-r). l n n brz nu t n- ngr.

    e gun nqu z n rgunt: qun n x-u y qu n xu? et nqu g brz x-un y ntn un rb utnn n qu nrn rn ngr, , vvn, -u, un, gur. et nqu nr brz un r n qu rtnt r qu ugn nttun.Un u vnt qu unt qu t nrn rr y nn ntgrn, n rhn unnt. Un rt qu h t nqu

    t nr nurb y ut r rnrgru. su n utr un rvn rg n y rtr rn, y r vt n rt z.

    pr t, trr nqu arty sn, qun n-trrg: qun u hr qu? et nqu nt un vn n-tgr rbt brz ntn rn yrvn . et nn rt rr tn n qu n rn y qu n r tv u rh, r qu trun n un b

    v. et tn rur hn rrn rur qu n unt rt r nr n n u -

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    13/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    15

    y ntn bn y rv rnt y n rn-t. et nqu vnz n xn u nrr n t b. e n y nt rtr ntrgnrn, nrrn gu y nqu-

    n u n, y qu rt nr brh ntr br yn br, trbun ntr br. a, nr-r un vr nt qu rtn tngur gru; tngu ntr brz: but, rtv, yuntur y trutur.e n drr Hun, n cnn V y n sn n r n qu vnzn n t r-n. l t rnt h grntzr r tv rh unnt qu rt rnr gru bry r tnt un ntr t r r

    rrr un . e nqu nt v un utn-nt rn qu rqur rr trutur y -yuntur r btr brz, hn n n trr rtrbun ngr.

    en t r, ntn brz un rb ut-nn rn n un r z rur -n, , utur, nttun y t qu t grn rt rn n un y rturnt uh t-nrn. en nutr rgn brz vnu n nt-b, nr, b r y rr n-n nrn n r trb (Zr, 2008: 11).pr r r r rn, r rnr brz n g nvu qu t rn tnt hb u nun n ntnr un nn rtr un r rn qu ntgr, n r , ntrug ntr nn tr, nttun, rg ug r nr qu rgn rn y n tv y utur tr qu tn nvur n .

    a, un nt ntgr brz x-tr nun t qu ubyn rnt n-n brz y u n. Un ntuzn - nn br rtrn rhnr ntgrnt urtrt nrrr ntnt tr qu tn nu rgn y n, hr vnt n qu nn y n tnn n rntn t ru rrn. pr r btr brz y gu n rgn nr ntr n tu qu ntn un -

    r utnn rnt nqu y tg. a t nr un r gu br rb

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    14/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    16

    qu ntrbuy rnr, un rtv y tbn t, t gu n rgn. lrfxn b n nqu rt qu tngn n unt n rn, n tbn rnn y gnt

    tun, rut unnt n brnr nu qu rtnr t tnnt nr tvnt br nutrntnnt. l rtu ntn n t br brn n trrr.

    Explicaciones estructurales dela pobreza y la desigualdade trb Vifara Lpez, rtr tr gr ttu (Bu y dunn, 1967), nz b y ntnu

    n trnn ntrgnrn vnt un y u-n n t unr un nut br trt-n y v rz n cu c, cb, n1998. cnuy qu xnn utv brv n t n h unt r grntzr un n rtun utv y un gru h-trnt vnt, y r rg tn-r r rgn n. en u tu, utr rrbr qu ttu n rgn, nguru nfun, tn un gntv br rtun u-tv h2. a, un nzn tr quxn tn un, vrt qu un tnun yr qu rgn . e r trtn - tbn v nfun r vrb r y x, qu ntrbuyn n xn bun rt gu n gr g rgn . en t nt, trb rt brvr ur ngr tnn nrtun r u r qu hbr ngr, unqutbn tn n vnt. l rzn t t rtun-

    n rnrntnt n u rgn y n unnr un. en t nt, trb ntrbuy n-nt nfuyn rz y ttu n ( trv gr un) br nrn n rt n-un ntr trutur . aun un h

    2 e n tu shvt y B (1993) rnt un vt vn- r br tr qu n n utn rn r qun trnur rr nutr t rur r br gr un y n h nuy (prn, 1971; Bu

    y dunn, 1967). a r rnzn brv rg g XX, gu n hn nu n qu hn ntn rtvnt tb.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    15/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    17

    xtn un y h rnz n rt n,t b n hn unt r tnur gu- rxtnt ntr tnt gru n qu, r ntrr, h rrz rtnn rt gru tn-r

    tr qu runz gu n rtunun y un.

    en un tu r r qu trnn gu- n ngr br n Nrgu y n eur, t un un n n xn brh n ngr. a rtr tr n -t hun (Bkr, 1964) qu tu qu xtn rntnv nvrn n un x gu ngrt , qu yr un, yr nv ngr r-

    n3

    , Ocampo Meneses brv r eur y Nrgu qu un nttuy un rtnt r nur brh

    3 l tu unnt tr t hun (Bkr, 1964; n-t n shutz, 1983) n: 1) l un u r nr tr r t , r, un nvrn qu rrn un t rntb- trn. 2) ext un rn tv ntr rr n y t rzn t nv utv. e tr un nguxr grn rn rnt nn y nv r ntr nrt y ur n ntnnt rn. e mnr (1974), u vz,rt xr rn tv ntr tu y ngr, qu rf t un br rutv. l tr y n nvrb n ntr nvrn utv- rutv-r runr-n. s un gunt uut: rn tv ntr un yrutv trb; trnn r n b rutv y,nuntnt, n b n trbr. 3) l nvu tnn n nr rnnt qu un btnr u nvrn u-tv; t nvu nvrt n tt rqu u nvrtrn (n u r rn). su nnt y hb tnn un

    vr n qu u ntrbr r un r n r trb.a un rntr ntr t y trb y gu u

    gr r x rut g rvhnt nvu rtun , nu, xrn tnt t rrn- nvu. 4) l un n bn unt vt vn tng y rnt n. l nvrn n un tnrtnt t rtrbutv. a trtr un nvrn nn nu tt r tr b y r trtr un rv unvrt, rnt v ntrbuyn n yr nnn unrun t un t rtrbutv gt b n t tr-rn. en t rgunt y ur gutrt qu nrr tr t hun y uy t nrnt tv n n rr t-r g t bntr. sn brg, nttn r-tn n tv qu ntnn v rrn tv

    ntr rgn y nv ntrun utnr n n z vz t rgunt.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    16/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    18

    ngr, r n n4. l utr nt qu n n gu de trbun ngr br -n un v tr n rn n r t r tv n y t

    r; tr ggr rgn n trb nvu; nvu y gnr. en t nt, rg r h r rnr r- trb y nv runrn5, t , n nttu n un qu u xr rn- r n r unnnt r trb.e rt rnt runrn trb n rr-n n rt rnt nv utv. et nt n tr gntn r trb

    (ewr t ., 1975) uy t ntr nt n qu trn-n r nr gnt n qu h trbr.a, n un qu rt xr rnr n trbut x, rz hbt. s untrrtr n t tr qu nvu nvrtn n un trtg nv, r vtr qur n trb b n, runr ntb. et tu, b- n t unr rvnnt nut nn

    v r r 1990-2003, nt n rvr uut tr t hun y qu rutn nuntr xr gu rtnt n trbun ngr y n nrrr n rtrttrutur n y unnnt r trb-

    qu nnn urtnt h r trbutv.

    Pobreza y desigualdad en los ingresose tu Calvi, nt un n -htr vun trn trbutv n argntn urnt t tr (1974 y 2005), ntn gu r

    r trnrn y r n n y r trb, y trn un runzn y trnrn -gu trbutv. en t nt, trn trbutv - rgntn rnt b untttv y uttv r-g t , rr n r n n tntt r urt r rgrv (r trbutv)

    4 l brh ntr nv utv h vz br t ntr nv unr y unvrtr.

    5 et nt n n un rr rt tr t hu-n, nt r nt nrtrn Thurw (1972).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    17/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    19

    t grn r n . l y-r nv nqu rg t nn t-bn un ubr t trr gu trbu-tv n nuv . a u vz, nt r trbutv

    n ugr n gun tr u gu y r tnt u rtrt qu tngun trn gu vgnt ht ntn. e utr nuy -n trn trbutv tu, n u n btn brvr un rnt n r trr gntvn-t nv nqu, t , rurn n n unt n qu qun n t b tnrn qu

    vr nnt t nr y ntr trntv quntn nuv nn gu.

    junt n rb rtn gu n ltn-r, un n ntxt rnt n, brz h tbn un t trb ntr n t nvtgn. lntn u n u u rn y qu nhtr-n y g-t vuvn un rb un-t n t rgn rt trb Gaitn. l nun nt t trb rtn un n ur brz un t gu n trbun r-ut (rturnt n ngr y -t). l xrn n ar ltn utr qu brz untnr nu untr, trn un yr nb nv nqu trbun ngr qu t rnt n. d qu qu utr nt n ntr tnn brz unt n t qu untn nur gu n. durnt nvnt, n u ntrn rr trutu-r n, ru un unt gntv -gu y n hn run n un run gntv -brz, t , rnt n xrnt r tnt

    rgn n h rrt bn nunt bn.

    Pobreza, desigualdad y el dilema de las remesasl t rr et y b n trutur r-utv y n r trb rtr nvnt ne svr n u nunt rtrn n nttuyn ntxt htr n u rr trb Hernndez Chvez r rtn r -

    r n tnur brz hgr, n r 1990-2004,tun qu xun br un rzn rn

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    18/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    20

    grn trnnn. et trb nttuy un ntunnt r vuzr t trnrn -u r t rt nbr n yr - tnrn qu rurn un unt rr

    br y y qu, u vz, nurn un runz-n nv brz n t . e e s-

    vr tv rt nun t r, yqu gntv u grn tr r rznn6, br t tr bn nb n y n tun brz. l grn ttrbr xu r br ru un rr tgb run nv brz . c rut t unt grn br rgn un nrnt

    ngr tt v r r, u bt-rn un r nn v bry ntntnt un nun nv brz bn. ahr bn, rgunt qu rg t tu grn y ngr trv r r nt-tuyn un r nur nv brz rngr n rgn. en rn utr unt un ntr-n qu nt gbrn tu qu rnn rr nn br y, t , r un un u qu gnrn grn, y rtn qu u r n rut h grn: r.a, tu nt qu tn qu hgr n u ngr v r r n rn capacidades t , t , brv qu utzn r rnt nu y uy nt un y u u qu runrn n un yr rnn bnqu t ngr un gnr r .

    Pobreza, desigualdad y etnia

    Un utn qu trb r ht qu nn nvn n t rn qu xtn ntr rgn tn- y tun brz qu nrntn hbr y ur n rgn. e trb Antn Snchez z n tun bn rgn r rnt n eur. T Rng (2006), n ar ltn, nun nqut, n y ngrn, xt un r

    6 V tnr n unt qu n e svr rtn r n ngr

    t uh t tr. aqu qu rgunt qu ntrn n trb tu grn n (nt t).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    19/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    21

    gr uy . atunt, rnntrrntn r n 30% bn rgn y 5% bn eur y ntr , yr nuntrn tun brz trutur. T y urr n tr rt

    rgn, rutrn nvvn n t gu u n -tn: gu n rtun utv, n u, vvn y, t-bn, 7. en r y n nvnt, rutrn, n tnt tr y t, ntgrnn r vzn y rvnn rh. T y utr trb antn snhz brz, rn-n r y xun nttuyn t v gn rgnzn rutrn y n qu hn trz u

    nr n t qun . d rtv r h rgnzn, n eur hn gr vn n -tr t b vr rutrn; n brg, n n n unt. Un utn qu n r un r qu uh n qu hn rn r nrntr brz ntr rutrnn hn tn n unt qu gu y vr r xun qu vn xut n hu qu htrr vzn n vr n ntrn. lrg htr vzn h rur y h -t, tbn, n u b rgnztv. en t r, urz t b bn rntr : (1) rr rtrbun gt n r rr rtun rutrn y rzr un yr nvrn n t hu-n; (2) gnrr trutur gtn qu ntrbuyn ntr n r nt n, y (3) tr - t gru rt rutv.

    l rn ntr brz, tn y t b nttuy ngn trb Antequera. e utr, n b n

    7 l rnnt gru vvn tun rn n u. pr , n nn rb hb ng n yry rtn tvnt n t n t gr uttrnn, u-tn y ntr trrtr, B n ngr ng-n (pNUd, 2003). en tr , xtn tnt gru n nntn nr n nt bn n. et tnn rtnt,rqu v qu rntn nn n rn [] qu gn qu, unqu nr gnr bn rnnt ubqun yrtrnt n trt n b, hy

    n u u nr n nu r qu rt bn(Rng, 2006: 63).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    20/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    22

    n rtun ntr n yu bvny n rttv u r ly prtn mu-n (1994), unt t un t b n tun gu n qu nvvn un-

    n. l nvtgn utr n r hrtur, rtr bn r, hn tn t nv u nn v. l gn vb n-tn ly n un yu Krkyw brvn n un qu br nrtrutur y qunt; r t n n r hn -. e r unzn, n tr y, rn rgnzn xtnt n un n y rvu nrrn g un. sn brg, n rt,

    u ut n rh uu rrad hoc r tvqu rtrn un rtur tvnt n et. en yu Krkyw r sindicato campesino.e nt nttuy un nt qu rt gn trutur un n trr rgnzn ntrn un. l rgn tvad hoc n-tn t b n n vn qu unz-n, rnr n rgnztv xtnt, guu r g bgn un tr u trgnztv . l t b gnrn nn y rgnztv un nn n vn,un vz , qu et bvn h nr n yu.lntbnt, t y antqur, unznn r hbr gr rvrtr t tun.

    l t b qu nrrn nnt rtt-v tnn un rg trn n ar ltn. l rtn nrgr b u nr ntrnt n ntrn ntr bnr y tr (bnt -b). en r, hn rr r uy htrgn

    vr . en gun nr, rgr hn n-ttu n rt rtun runrt rtny n tr, n b, hn rnt tr rgn

    reas de igualdad (n nrnt rnnt). l nnde reade igualdad rr tn r rttvr ntrvnr br trutur y br vr un t ntr (pzzrn, 1976). cun urr, rut unr qu r r ormacin de reas de igualdad. enun ntxt n qu rnn ntr gu y htrg-

    n, unzn rnt ormacin dereas de igualdad. pr , r r nr rvr r

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    21/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    23

    ntrn ntr un y trutur un n qu rt rttv n nttuyn urz n qu rtun hrzntnt y ttnt n -nn nttun.

    Pobreza, desigualdad y programas socialespara microemprendedoresT y utr trb Blanco, nn microe-mpresa yemprendimiento un n t r runt nuv tv uh ntr brz. l nuvnt trn un rnn n nttun y, r br t, n r sujeto-pobre. s bnh rnn rnn n reorientacin conceptual de

    la poltica social (stt, 2000); n rt, u ut n rhn br uut xtn unas instituciones oe-rentes que prestan sus servicios microcrediticios y un masa cada vezms amplia de clientes o microempresas que acceden al sistema. en tn-t tv uh ntr brz, t hn tr tnr urv, un un qu nnt un vun u r. l tv rnnt y rrt utnt n u racionalizacin rt n qu nttun y ut rntn un xn u quhr qu tnt gnt ngrunt tnttb. T y Bn, t rnzn gt ur rnnt, nvrtn n rntn,

    vr y rrn r n gnt. prrn athur, utr tn qu r nttun tu-, rrr nsiempre-ya rnr; n tuut r tv ntrn g. d tr, tv ur rnnt tn nrn n nt tnr xtrnnt qun t ntrn, vv, rt y vrtv n rn

    r n qu rn/ nttun vn gnrnt r- .

    e trb Scala t tgr qu rnt Bn. l utr nz ntn Plan Nacional Ma-nos a la Obra, n rvn mnz (argntn) ng r rgnzn rnnt rutv qurbrn y n ntv tt. lug r cnvrtb, et rgntn r r un gr n urtr rn rr . d hh, n gt

    2003, mntr drr s Nn nz pn N-n drr l y en s mn obr. l

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    22/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    24

    ntn pn y rntn rtr rgr h rr nn n ntr n gn-rn tv trb. e pn Nn drr l yen s rn n qu et nttuy

    n rtur t y qu ruv nn vnu ntr rgnzn gubrnnt y -v n unn ntrbur n rr rnnt n rnt h rr 8. en ntxt pn, rrquz r et rtr tnrt rnt rr .

    sn brg, tn n unt htr rnt t n argntn, n nrnt gbrn hnuu r rr t trtg unn.

    e r, trnrn gbrn nespacios eecti-vos de gestin de polticas pblicas n bnt u - r rrgnzr u rur y trutur n , nqu nrnt xt un ntnn xtnt rn-t t t. a, un grrn nttur nespacioslocales de gestin, t b urn t gbrn , n qu tr n y tuvrn n. e pn un un nuv r r gbrn y r rgnzn , n n qu n-

    v rr rt tv rtur t y gnrr ryt rutv. et ntv gn- un b n rg ug (xr, ntr tr n r-nt rgr r ntgrr n t t,9n rn vnu ntr tr gubrnnt y ) y tbn n rrntn qu n-t n rtr ( n unr tr n ntr n trb, nuv r ntrun gt, tr r nbr n gbrn, r r un). ent ntxt y t rntn, gnrn espacios

    locales de gestin b rttv rnt rr un qu rqur un trtg qu r-uv, y y tng n n rurr ntrvnn r b (n tnt nv) n tntrgur v . sn brg, ntr nnrnt tn n nn vnzr n r t

    8 en rtv pn,economa social ydesarrollo local n nt qu rnn trhnt.

    9 l rgr xtnt tn ntgr n tr : prun sr, R- y sgur antr.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    23/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    25

    t, n qu qu hn vnz tnnt nuntrn un -n xnt rb (chr y d Vrg, 2006).

    l hu t htr rnt, t y utr s, n vr n n qu h tn ntn pn

    n prvn mnz. s bn pn bu rtr vrrn n trb tv y untr, n rtruv ntrun un tr ut un ut rr-r gu r un g nntnt tt. en t r, ntr rurn rn trntv, xnn vr n nnt r rgnzt-

    v qu nr ngr gnrn r r rut u n brvvn. s bn pn vbz n - b tnt xrn rgnztv qu t

    rrn r tgr t u xun r trb, r un rnt rntzn vnu y tr-tg urvvn qu bn u rn y g r. e pn rn un ntv y xrn trb nr y n ubtn, rn rt n r hbr gr nun tv -rnnt n .

    Corolario para pensar la pobreza y la desigualdadFnnt, trb Martnez Alonso n nvt rfxnrbr , n t rrtr, ruv rn ntr ety . cntr n ubn, utr nz rtun ntv tt y n uh ntr brz, zn n ngn trtg qu ty nn n rh r t n. mrtnz an tnqu n cub, n et ubn, n trtg v tu rnn xtnt t ru-n brz, n qu nuyn urn t nnntr un trtg trnrn . l

    rtn r hbr y trbr xtntntr brz y rtr un nqu t brz -t rtun n et ubn qu tr hgnn trnrn . a r , xrn nun-trn u t n rn n vn ntrzn rur. en ntxt ubn, uy r vunt -t, ntv et, trtg , rt-un y tg ntrvnn r urn n hngr n nr t tun brz. d unt

    vt nttun, t y trtg unnn, gn utr utr, n rn nxn, ntrbuyn rn

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    24/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    26

    urz. en t r, t y un ntrvt mrtnz an,

    ... un et urt [] rr gr gnrr n tr n

    unt qu tnn nttun nr t rntr t urz [r] t, yuvr ntrtg trz r t, n u ntn [] rqutnn r .

    a r u tn, n ntxt ubn, rvrzny tnnt espacios microsociales de gestin de polticas

    sociales, r r un nn b r r rut n bn n u ntxt rx y utun nt brz.

    BibliografaBkr, G. s. 1964Human Capital (Nuv Yrk: Ntn Buru

    en Rrh).Bu, p. y dunn, o. d. 1967 The American Occupational Structure

    (Nuv Yrk: Wy).cepal 2008 pbrz, exun y gu trbutv

    en Panorama Social de Amrica Latina (ch:cepal).chr, m. y d Vrg, m. m. 2006 Nt br rn

    ntr t rnt h rr y unttun nRevistaConciencia Social, N 7(crb:eu Trb s, Unvr Nn crb).

    crtn, R. 1994 Clase y Estraticacin. Una introduccin a losdebates actuales (mr: Tn).

    ewr, R. c., Rh, m. y Grn, d. m. 1975Labor MarketSegmentation (lxngtn, m: Hth).

    mnr, j. 1974 Schooling, Experience and Earnings (Nuv Yrk:Ntn Buru en Rrh).

    odnn, G. 1999 pbrz y gu n ar ltn.agun rfxn t n Tkn, V. e. y odnn, G.(.) Pobreza y Desigualdad en Amrica Latina (Bun ar:p).

    prn, T. 1971 [1951] e t nRevista de Occidente.pzzrn, a. 1976 intrun tu rtn t

    n pzzrn; Kn y ct Participacin y cambio social en laproblemtica contempornea. (Bun ar: e. siap).

    pNUd 2000 invtgn br rr n cb nCuadernos del PNUD-MPS (cb: pNUd).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    25/349

    Mara Pa Otero, Mara Mercedes Di Virgilio y Paula Boniolo

    27

    Rng, m. 2006 l bn rnnt n arltn y obtv drr mn. Un xnxrtr n n utzn nrnn n d p, F. y v, m. (.) Pueblos indgenas

    y arodescendientes de Amrica Latina y el Caribe: inormacinsociodemogrca para polticas y programas (sntg ch:cepal).

    s, m. m. 2004 dgu Nuv nqu, v? n Cuaderno de Ciencias Sociales (ct R:Flacso) N 131.

    shvt, Y. y B, H. p. (.) 1993 Persistent inequality (Bur:Wtvw pr).

    stt, s. 2000 l t n ar ltn b gn

    n r y r nRevista Mexicanade Sociologa (mx: inttut invtgn s).

    Thurw, l. 1983 [1972] eun gu n nEducacin y Sociedad, V. 2.

    Zr, a. (.) 2008 Procesos de urbanizacin de la pobreza ynuevas ormas de exclusin social (cb: clacso).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    26/349

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    27/349

    29

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    *

    Efectos del cambio estructuralen las oportunidades educativas

    y ocupacionales en la ciudadde Cali, Colombia

    Introduccinen gun t g XX cb, vr nar ltn, xrnt urt b n bt n-, y gr. d nunt ht tnt cb tuv t t rnt, b n-tn uttun rtn, rtntv et n nn y un rr y xt n tr. et bun n rvn un nrnt n nv un, y un yr nrnn un t n n nutr y n nnttr rv.

    cn gtnt rr b n ut-tun rtn, n r ntrnn , r u xtrn rn hnt y

    n t tbzn y ut trutur, t rnt n bn nz r rt-nt; qu rut n nvnt n r - n gun t g ntrr. a t t, uyrbb qu unqu ntn rnt utv y u-n, t b trutur qu un nunn rn hrt ntrr, , un -

    * prr rtnt n Unvr V (c, c-

    b), nvtgr cntr invtgn y duntn sn- (cidse) h unvr.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    28/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    30

    yr nqu n nr gr, brz y tr-bun ngr.1

    p rtn t, n cb n n-vtgn qu trtn ngr br nun t

    trnrn n r trtn . d , n nvtgn qu nvurn r y x un tr v n rut n r trtn .

    en t nt rgunt qu ntnt rvr t nvt-gn n gunt: 1) c nfuy b trutur n n n trnnt rtun utv yun n u c? 2) Ht qu unt r y u ntrn n x nttuyn un tr gu

    n r trtn trv tnt hr-t? 3) s xtn gu, bn t ttu n- r, nn grtr, rn utv?, un r x r r y x?

    Objetivosen t nvtgn rng nzr t r yu ntrn n x n r trtn n trt: u, gr utv y ttu -un. e rr bjtv r ngr br xtn y g-ntu gu n r trtn nb n r y x trv tnt hrt. egun bjtv r ur t gu n rut t ttu n r, nn grt-r, rn utv nvu, r ntrrn rut rnn r r y x. lrnn nr qu un gu rut n gr ttu n r nvu -r rgn y rn utv (shr, 1971: 263).

    e rgunt ntr nt tr t: 1) sr ngr/ -r nrr rut n u, gr u-tv y ttu -un brv n t .2) T rut n trnrn r rgn gn t r r, nn grtr y nvutv nz, n tbn r rnn r r y x bn. 3) a r un rnt n

    1 Un uy bun run t n trutur t

    tbzn y ut trutur n rgn nuntr n ewr (1995), st-ng y pr (2000), Ktzn (2002) y Rbrt (2002).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    29/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    31

    rtun utv y un societal, t b trutur un n gun r trtn gn r y x.

    Metodologa

    Datosl t rvnn Encuesta de movilidad, urbanizacin e iden-tidades de las poblaciones arocolombianas rz n c n -gun trtr 1998. pr un nvu yr 18 n n hgr, nut rt t nu bgr rn, utv, br y r t. lutr bgr nuy 1880 nvu (43% ngr; 22% u-

    t; 0,59% ngn; 13% tz; 18% bn; rt, 0,21%, ntr n nr r ).a ntnun rbn vrb nu n n.Cohorte para las decisiones de educacin e insercin ocupacional:

    cn t vrb qur tr y ntrr nfun btrutur n n n r trtn y v n u c. s ntruyn t hrt: )hrt r n utv = nnt + 6 r rr u, y, nnt +11 n gr utv; b) hrt r n br= ntr r br. s 0 1906-1972y 1 1973-1998.

    Color de la piel: t rtrzn y n brvnv b r nutr n un rtv gr rbtrr-, rg nt ngr, ut, bn, tz. s - 0 r ngr, 1 r ut y 2 r bn tz.

    Sexo: s 0 r ur y 1 r hbrEstatus socioeconmico amiliar: ttu n -

    r r x nv utv nz r r.s 1 prr nt y n, 2 rr -t, 3 unr t nt y 4 urr.

    Condicin migratoria: rn ntr n n u- c y grnt n t r t vrb. T ttu n r, nttuy un vrb rxy r-gn nvu. s 0 r grnt y1 r ntv c.

    Logro educativo: gr utv nuy un vrb

    qu , nnt, tn y u-n nvu. crrn x nv utv -

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    30/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    32

    nz r nvu. s 1 prr nt yn, 2 rr t, 3 unr t nty 4 urr.

    Estatus socio-ocupacional: t vrb gr u-

    n n t un. s : 1 nu b, 2nu t y 3 n nu. l gur 1-1 utr qu n un utzr.

    Estrategia analticae nvtgn Bu y dunn (1967: 163-205). l rtn t qu rt untr rtn nunt rgn y gr nvun r trtn ntr gru rn-

    r r . en t nvtgn nr r- trtn n grn nnt: r-tun utv y ttu -un nz (vrGnzb t ., 2000; s, 2005). prr, t t r y u ntrn n x rnt t ttu n r y nn grtr n gr utv. du, xn nfun r y u ntrn n x rnt t ttu -n r, nn grtr y gr utv n

    ttu -un nvu. l gur 1-2 utr qu gur.

    No Manuales Alta Proesionales; tcnicos y trabajadores anes.Calicacin Gerentes y propietarios

    Baja Ocinistas y trabajadores similares. TrabajadoresCalicacin en ventas y control de trabajadores

    Alta Artesanos y operarios calicados. Capataces,Calicacin administradores y propietarios agrcolas

    Manuales Baja Obreros no calicados, carteros, personal de seguridad,

    Calicacin vendedores ambulantes, servidumbre, trabajadores agrcolas.

    {{

    {

    {

    Figura 1-1Clasicacin Ocupacional

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    31/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    33

    Figura 1-2.Esquema de Anlisis. Modelo simplicado de logro de estatus de Blau y Duncan

    Esquema adaptado de Blau y Duncan (1967: 170).

    Herramientas tcnicasen rr qu n utzrn tt -rtv y gt rn. l rtn - gt rn qu rtn vrr r rrt nfun r , ntrn tr tr n r trtn .

    l rgrn gt rn tn rtrt qu vrb nnt rn y t; r, rut t n n vr t vrb nnt.l vrb nnnt un r ntnu tgr. l

    vrb nnt Yu tr k +1 vr 0,1, 2,..k. l rbb qu un rut gu k

    vtr x, vrb nnnt, u rrntr :

    ent rrn r rbb qu vrb nnt gu qu,Y k, rbb qu Y> k (vr Hr y lhw, 2000)

    Oportunidades educativas (Eecto directo del logroindividual e indirectode los orgenes sociales)

    (Eecto directo de los orgenes sociales)

    Orgenes sociales (Colorde la piel, sexo, condicin (Eecto directo de los orgenes sociales) Estatus socio-

    migratoria, educacin del padre) ocupacional

    [ ] xxkYk

    == /Pr

    >

    =

    )(

    )(ln)(

    xkYP

    xkYpxck

    +++

    +++

    = ++ )(...)()(

    )(...)()(

    )(21

    10

    xxx

    xxx

    nlxckkk

    k

    k

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    32/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    34

    e rtr k, rrnt n rrn

    t vrb nnnt, xk, u rnt tgr, -br rbb nzr un yr vr vrb n-nt.

    a ntnun rb ntn t nvtgn. en n rnt un rvn unt rn tntu, tr y tg nr n tu trtn ; un rvn tu rtntbr trtn y v v b n cb.en n tr ntr n t ttu n

    r, nn grtr, y r y u ntrnn x n gu n rtun utv gnhrt n u nvu trn u n u-tv. en n utr bu xr ttu -n r, nn grtr y r y u n-trn n x ntrrnn n gr utv rnfunr ttu -un n t un. en n n rz un un br hzg nntrn t nvtgn.

    Estado del Artee gr utv y gr un hn t ntr n g y n br, u rtn r ntnr n trtn y r b -trutur y tng t rt gru (Bu y dunn,1967: 2). a t rt tngun tr gnrn n tu trtn y v . l rr gnrn urg n tr br n u brn tu lt y Bnxy lt y Zttrbrg n nunt y rn

    nt (vr Gnzb t ., 1991; Gruky, 1994). Gnzb t .(1989: 5) ntn qu ntr t tu u vrr ht- fuz n n t nutr nt rtr rn tb v un. lrzn r xr un fuz nnt unnt n v un nu h un n nu- rut r nutrzn, n un t un trbr n nu n ru- qu trbr nu.

    l gun gnrn ntr r r vnvu (r gr ttu). en r gr

    ')( xxc kk =

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    33/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    35

    ttu btv vrr ntrbun un -tr trnnt n gr un nvu. Buy dunn (1967) n rn xnnt t tr. enu tu nr r et Un n -

    nt tbn qu r gr ttu t trnr vrb qu un grur n tgr: rtvy gr nvu entr rr nuntrn vrb rgn : nv utv r, u-n r, rtrt tn y rtrt grtr. lgun n nv utv nz r nvu y rr xrn n r br. a rtr t rrntrbun xt un rtnt bt n rtn

    vrb rtv rnt vrb gr nvu

    trnnt unnt r trtn y v- (vr sw, Hr y prt, 1969; Hur y Fthrn,1977; Gnzb t ., 2000).

    l trr gnrn urg n tnt. et un n ht Fthrn, jn y Hur (FjH Ht-), qu utnt qu v n nn nutr-z n rn b trutur societaln n un, n tbn n r b n n un tn rn-t gru (Gnzb t ., 1989: 6). et gnrntbn t r vn tg qu vn rn tb v, ntrunn n v utvr n

    vrb rt y trrnt g-n; tt n vnt qu rtn rr v b-ut v rtv (vr Gruky y Hur, 1984; erkn yGthr, 1985).

    N btnt qu tu trtn urnuy ur n ar ltn n nunt y -

    nt (v rt Fgur, 2001), n cb n rnt ntnt r trtr nvtgr n trtny v . Un rr trb u Nn y Gr- (2000), qun turn un nvtgn br vntrgnrn utv, un y ngr n cb.du Bhrn, Gvr y szky (2001) rzrn un n v ntrgnrn utv y un n c-b, Br, mx, pr y et Un, tu nv ru rtr rtv ntr . Gvr (2002) rz un -

    n tu Bhrn, Gvr y szky (2001). crtgn(2004) tu un tu br v utv ntr gn-

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    34/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    36

    rn n cb ntr 1915 y 2003. pr t, Tn (2004)h un n v utv ntrgnrn n c-b. Un rg n t tu qu bn n v ntrgnrn utv y un rtr

    u tb v (n xn tu Tn,2004), u ru n trtn -t rt ttu n r r h.N btnt rtn t rxn r ntnr n trtn , t n rt ntrr r, u nrr rtn nunt rgn y rtrt gr nvu n r trtn . a nv gnr, rut t tu utrn qu r ntnu rnt u-

    tv, n t r r hbr tn rut t b trutur n nqu nu un run v societal.l br y grnt rtrnt u-trn yr nqu n r trtn .Tbn u rrbrr qu n c v rtrng, unqu tu n ngn u n gru ru n r.

    otr t rtrt t tu n cb un nrrn rn n b n r nvu, n ntrt n tu rz rn-nt n et Un. Un xn nttuyn tu rnt Vr (2005 y 2005b) r u c,n u nuntr un t rn gn r y x n r trtn . Brbry y et(2005), utzn un n rtr ur v, n-untrn rn gntv qu tn v ur ngr u n c. Urr, Vr y Rrz(2005) rzn un tu n n t gr -u-

    n n rbb tr n un tun brz r r gru tn-r vru n tn-r n-

    v nn, urbn y rur. pr trnr, Vr y Urr (2006)n un tu r tr u bn nuntrn qu rn n r trtn r nv-u rbn run r t rnnr rz y gnr.

    La movilidad educativa

    e t tv gr utv br gr un h bn unt n tu trtn ,

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    35/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    37

    n tu nvrn n t hun (vr Bu y dun-n, 1967; Bkr, 1983). l tn r rn ut-

    v nttuy un vnt r nrn n r trb,n , n un yr ttu n

    u un xt un yr tn. l ntrr rtn b tnn zn tv rutv y b tr n n, unrnt n n br tnt y h gr utv un t unnt n n n r trb (s, 2005).

    l nfun rgn r r trnn-t n nun gr utv. Bw (1973) h tn-gu tr r trnn ntrgnrn ttu

    n: rr rr gu n rtun un; gun xn ntz qu rn, rtrt rn y vr nvu n urtnt t r rtrt y utur nnt n ; r t t n trnn ntrgnrn hbnttu r h.

    a t gntv ttu n -r n gr utv, r r r un trtrnnt trtn . e rbb qu n rn- rnn, gu ttu n r, nvu gru rn (qun rbbnt tnnqu rzr yr r n qun rnutv), tngn nr tu r nzr t nv un, b qu r br n vr gu u r-n utv qu tr nvu (vr Bu y dunn,1967: tu 6).

    a, u, rbb qu rn ngr nrntn y-r nt n u rtun utv: rutnt

    u rgn y n r . et h gntv n n n xtn t un-

    vrt y un, hn qu grutv nvrt n un rg tntv gu n trutur rtun.

    Caractersticas del logro educativo

    El mejoramiento educativo a travs de las cohortes

    en cur 3-1 rnt trbun r nv r- nvu rtnnt rr y gun hrt

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    36/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    38

    n u nvu trn u n un.s vrt qu n rr hrt rxnt 54,6%hb nz un rr t. Tbnbr tr b rnt nvu qun btuvrn

    un un unvrtr: 7,9%. et nr tn un brtnt r hrt vn: n t hrt rnt nvu qu hb nz un rr n-t ru utnnt ( 31,7% 5,7%). et ru-n gntv n nvu n nr un v rf-

    n nrnt n rnt nvu qu nzrnunr t nt ( 37,5% 60,7%) y ununvrtr ( 7,9% 19,4%).

    et rut rvn rnt n nv u-

    tv n u r hrt vn. N btnt br-v un nrnt n nr rn qu n trnrn un unr, u utr rn un u bt n un urr (s, 2005). e -b qu t t t b tng quru utzn tr trb nu un n n t rtrn un, u rv qu nvu bn u n un (crtgn, 2004).Tbn r trbur n et bnr grntzr un nrnt ubtn n rnt n-

    vu qu n un urr, trv n nnn (b nnb) r nvu n nrttu n r, y qu ru un tnnt n rnt utv.

    Cuadro 3-1.Distribucin por nivel educativo de dos cohortes de los mayores de 20 aos residentes en Cali en 1998 (casos

    ponderados)

    Nivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 31,7 5,7 18,2

    Primaria completa 23,0 14,3 18,5

    Secundaria 37,5 60,7 49,5

    Superior 7,9 19,4 13,8

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 823 887 1710

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianasrealizada en Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    37/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    39

    Dierencias en el logro educativoN btnt rnt n nv un trv

    hrt rbb qu t ut gu n grutv. e b brvr t rn brr tb

    nv r r br un -hrt gn rt rtrt gr nrn t tu x (cur 3-2) y r (cur3-3), u n btv unnt t nvtgn.

    e cur 3-2 utr b n nv utv r x.a nv gnr, brv qu rnt n nv u-n trv hrt brv n n ntrr runnnt x nvu. pr , rn urt ntr hbr y ur n hrt vn ru-

    n n nv utv rr nt n t nznrxnt 4 unt rntu n ntr ur. Nbtnt hbr utrn un gr yr rrn ntr nvu qu hbn nz rr nt y n. lgu n ru n tr nv un.

    Cuadro 3-2.Distribucin por nivel educativo de dos cohortes de los mayores de 20 aos residentes en Cali en

    1998, segn sexo (casos ponderados)

    a) Mujeres

    Nivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 29,8 5,0 17,1

    Primaria completa 25,6 15,9 20,6

    Secundaria 40,0 60,3 50,4

    Superior 4,6 18,8 11,9

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 476 502 978

    b) HombresNivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 34,2 6,6 19,7

    Primaria completa 19,3 12,0 15,5

    Secundaria 34,0 61,2 48,3

    Superior 12,5 20,2 16,6

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 348 384 732

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblacionesarocolombianas realizada en Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    38/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    40

    pr tr , y rtnt r btv t tu-, cur 3-3 n rn n nv utv ur r nvu gn hrt. en rr hrt rnt nvu ngr qu hbn

    nz un rr t n rn ut y bn tz r (67,8%, rnt 52,0% y 52,8%,rtvnt). et rnt ru r nvungr n hrt vn, gu qu r ut ybn tz (34,4%, rnt 25,5% y 15,5%, rtvn-t). et rut nnur v nnt r nvu ngr n r. N btnt, brvr -rn rnt bn tz, n , r unnrnt n gu: ntr qu n rr -

    hrt nvu ngr tnn un brrtn 15,0unt rntu, t nrnt 18,9 unt rntur hrt vn.

    en nxn ntrr, rn hn nrn-t un unvrtr. en rr hrt, rnt nvu ngr qu hbn nz unrr unvrtr n rn ut y bn tzr 3,7%, rnt 7,4% y 8,6%, rtvnt; r, un -rn 3,7 y 4,7 unt rntu rnt ut y bn- y tz rtvnt. pr hrt vn tnt nvu ngr ut y bn y tz rnu nv un (8,6%, rnt 19,2% y 22,1%, rtv-nt), r rn nrntn: 10,5 y 13,5 untrntu un r n ut y bn -tz, rtvnt.

    Cuadro 3-3.Distribucin por nivel educativo de dos cohortes de los mayores de 20 aos residentes en Cali en 1998, segn el

    color de la piel (casos ponderados)

    a) Negros/as

    Nivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 47,0 16,4 28,6

    Primaria completa 20,8 18,0 19,1

    Secundaria 28,5 57,0 45,7

    Superior 3,7 8,7 6,7

    Total 100,0 100,0 100,0Casos 301 459 760

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    39/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    41

    et rut utrn rtn r n gr utv. N btnt rnt nv u-n societal, rtun v ntr grur ru. l rut qu nntr nrn tnn brv n vr ar ltn, unqu rut n nv n trn gu gn r (vr Nn y Gr, 2000; Bhrn, Gvr y szky, 2001;Gvr, 2002; Tn, 2004; crt y ebr, 2003; s, 2005).

    Determinantes del logro educativol n ntrr tr qu gu n gr utvtn trn r rtn tr rtv n r trtn . N btnt, tt r-tv n rtn br rn n gr utv gn r y x run r t rt r , n rut rzg ttu n ry nn grtr. l ntrr, rtr nuv, n-gu trv un utvr qu rt vrr r

    u t nnnt vrb n rbb nzr un nv utv t, gn hrt.

    b) Mulatos

    Nivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 24,4 6,5 14,0

    Primaria completa 27,5 19,1 22,6Secundaria 40,7 55,3 49,2

    Superior 7,4 19,2 14,3

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 162 227 389

    b) Blancos o mestizos

    Nivel educativo 1912-1972 1973-1998 Total

    Primaria incompleta y menos 29,9 2,9 16,6

    Primaria completa 22,8 12,6 17,8

    Secundaria 38,6 62,4 50,4

    Superior 8,6 22,1 15,3

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 285 276 561

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianasrealizada en Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    40/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    42

    a ntnun utz un rgrn gt r-n r vrr rbb qu un nvu nun nv utv t tr nvu r tnthrt. l vrb nnt nv utv nz

    r nvu, n u vr t rrntn yrnv un. c vrb nnnt nuyn r , x, nn grtr y r r.

    en :

    l rut rntn n cur 3-4. d t u tr gunt:

    l un r utr un t tv n r-bb nzr un nv utv t n b -hrt, unqu yr y gntv r nvuqu trn u n un ntr 1973 y 1998. pr, n rr hrt t un -r r gntv r h n r qu hubnnz rr t y un urr un r n h r n rr nt yn. l h nvu n r qu hubrn nz-

    unr t nt rrnntnt trbn un t n rbb nzr un nv u-tv t. en hrt vn t un r nrnt n t y urtnt g-ntv r h r qu n trnrn rr un r n h r nrr nt y n.

    l nn grtr tn un t gntv br -gr utv, unqu nuy r gun hrt: n b

    hrt r ntv c h rbb nzr un nv u-tv t.

    +

    +++

    +

    +

    ++=

    >

    )()()(

    )(

    )(hom

    )()()(

    )(ln

    473625

    4

    3

    2211

    nivelpanivelpanivelpa

    nativo

    bre

    razarazakYP

    kYp

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    41/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    43

    Cuadro 3-4.Modelo de logro educativo segn cohortes en las cuales los individuos tomaron sus decisiones de educacin

    Mximo nivel educativo alcanzadoModelo Ajustado Modelo Ajustado

    1909-1972 1973-1998Variables P>t P>t

    Eectos Principales

    Educacin del padre

    Primaria incompleta y menos --- ---

    Primaria completa 0,80 0,010 0,62 0,042

    Secundaria 1,14 0,310 1,24 0,006

    Superior 2,57 0,049 3,46 0,000

    Status Migratorio

    Migrante --- ---

    Nativo 1,25 0,000 0,87 0,004

    Sexo

    Mujer --- ---

    Hombre 0,29 0,365 -0,11 0,714

    Color de la piel

    Negro --- ---

    Mulato 0,48 0,068 0,40 0,119

    Blanco o mestizo 0,38 0,170 0,68 0,006

    Efectos de interaccin color de la piel y sexo

    Mujer

    Negra --- ---

    Mulata 0,79 0,010 0,70 0,030

    Blanca o mestiza 0,51 0,108 0,77 0,019

    Hombre Negro --- ---

    Mulato -0,03 0,926 0,06 0,866

    Blanco o mestizo 0,23 0,588 0,54 0,104

    Numero de observaciones 746 964

    F(7, 209) F(7, 225)

    F 6,28 11,16

    Prob > F 0,000 0,000

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianasrealizada en Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    42/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    44

    e x n ngu tnr un t rn br rbb nzr un nv utv t y rv n rtv.

    l t r utrn un ur ntrnt:

    n rr hrt xt un t gntv r ut nrn r ngr n rbb nzr un nv utv t: r ut h rbb nzr un nv utv t qu r ngr; ntr tnt, nt r bnrtv r ngr n tn un t gntv n rbb nzr un nv utv t. en gun hrt, unu ntrr r un r, nn gr-tr y x, rn n gr utv gn r n urt y gntv. sr ut n rn r ngr

    h rbb nzr un nv utv t; y r bnn rn r ngr gunt h rbb nzr unnv utv t, unqu t uh urt qur ut.

    Interaccin de color de la piel y sexo en el logro educativoen t n ng rn ur r n gr utv ntnn gn x. e u ntrn gn r y x rntn rtnrr cur 3-4.

    a gu qu n u, bnt, nqu ur r n gr utv nb hrt xn r gu ur n-gr n rn ut y bn tz. pr urut y bn tz rbb nzr un nv u-tv t qu r ur ngr. e rtnt rtrqu r ur ut nr vnt n rbb -nzr un nv utv t rtv ur ngr. pr hbr t r n gntv.

    Probabilidades predichas de alcanzar un nivel educativoe u rbb n gt rn u-tr n cur 3-5. pr nvu qu trn u n un n rr hrt r rbb nzr -unr t nt, gu r rr nt yn, y ug rr t qu trbn un rbbr. en nrn ntrr, btnr un nv unvrtrr n rbb n rn ntb n rn nv-

    utv n ntrr. et nr, n -brg, r rnt gn r y x nvu:

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    43/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    45

    ur ngr trbn un brnntrn n nvutv nrr r n u ngnr. l ut,hrnt n rut ntr, trbn yr rbb nzr nv utv t. l

    hbr ngr r u rt gun gu trn qu ur,unqu rtnt rrr qu rn t n r-t u ngnr rutrn r n gntv n ntr.

    en hrt gunt nr trn brnn-trn u bt n un unr nty t. Tbn brv un run n rbb- nzr rr nt y n, y rr t, unn qu nrnt vnt rbb btnr un

    nv unvrtr. a t t, unqu ur y hbr n-gr utrn un rnt n rt hrt ntrr, gu hn urt n rn u ngnr,n , gu n rn n () bn() tz(), ntr qu gu n rn u-t tnn nrr. en nt, rn n rbb r nzr un nv utv unvrtr ntr ur ngr y ut n 5,2 6,3 unt rntu,y ntr ur ngr y bn tz n 3,8 8,2unt rntu.

    Cuadro 3-5Modelo de logro educativo segn cohortes en las cuales los individuos tomaron sus decisiones de educacin

    Probabilidades predichas del nivel educativo alcanzado

    Cohorte Primaria incompleta y menos Primaria completa Secundaria Superior

    1917-1972

    Total 26,8 25,7 41,1 6,4

    Mujer

    Negra 40,1 26,8 29,5 3,6

    Mulata 20,4 23,3 47,4 8,8

    Blanca 23,8 24,8 44,1 7,4

    Hombre

    Negro 33 26,8 35,4 4,8

    Mulato 16,4 20,8 51,5 11,3

    Blanco 17,9 21,8 50 10,3

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    44/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    46

    et rut ugrn un nrnt n v u-tv r nvu qu trn u n un nhrt vn. et x r yr nv urbn-zn, n n t rnt bn, -b tr n n y nrnt n rt rvutv, n btnt qu brv un tnnt n n-

    v utv urr tr tu hn (vrcrtgn, 2004; s, 2005). pr tr , y rtnt, r hrt vn, n btnt rnt societal, gu ntr gru ur r n urt qu r rr hrt.

    Un xn r nrnt n gu u-tv ntr gru ur r r r trbu t nuv rnt n qu

    nun un yr rg brz r nvu rtn-nt gru vunrb y qu v rrntn un yr rnt nn r brr t gru y qu rn r uy v n rn -rnn r r y x, u ur n gunt n t nvtgn.

    La movilidad ocupacionaldb qu n tt nvu btnn u

    ngr rtr vnt urz trb r,xtn n b n xn gu-

    Probabilidades predichas del nivel educativo alcanzado

    Cohorte Primaria incompleta y menos Primaria completa Secundaria Superior

    1973-1998

    Total 6,9 18,7 64,9 9,5Mujer

    Negra 11,5 26,0 56,8 5,7

    Mulata 5,4 15,6 67,0 12,0

    Blanca 4,6 13,7 67,8 13,9

    Hombre

    Negro 10,4 24,5 58,7 6,3

    Mulato 5,1 14,8 67,4 12,7

    Blanco 4,0 12,1 68,0 15,9

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianasrealizada en Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    45/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    47

    n r gr ttu: rr, rr rt rutnt, rn y runrn r rt r; y gun, n r n u tnt t r rn tn t r t

    rutv ntr nvu rnt rgn (Bw,1973: 350).

    sgn Bw, xtn n rtrt qu rtnn n unt r rzr n u , urbbnt tng ntnn gtr rgnzn run: trbut gntv, rr nnt un ; rtrt rn, t ntv, r-n, un, t.; rntn r, n u tn nr hbr, vtr, ntn nt y

    tn rb ntr gru rnt n -; rtrt rtv r , x y ; yr t r rn utv.

    d rtrt ntrr rr qu r ug un r rtnt n trnn . e tuntrr tr nfun gntv r y u nt-rn n x n rn rn utv r bn ngr n c. a, vr tu hn tr qu gu rn utv, rn ur r nu rn n rut n r br b- trt y ru r y nr -t nvu ngr (vr r Bu y dunn,1967; sht y stru, 1975; Wn t ., 1999).

    en t n ntr n nrn n trutur u-n br nz r nvu qu zrn u -rrr br n hrt n. l rtnt qu n brvr t nuv uun n tru-tur un ntr gru ur r , n vr rut t nunt un y nrn n

    trutur un n r v r gr ttu Bu y dunn n u c.2

    Destinos ocupacionalesa ntnun rnt un rn nt gn -tn un gun vrb n n bhrt.

    2 R atr (2004: 38) nfun nunt un y nrn

    n trutur un un t rgnt n un gntu br trtn y v n rgn.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    46/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    48

    e cur 4-1 utr trbun gn tn u-n nvu rtnnt b hrt. a, brnnr n rr trn rnt un n u c, u rrnt n un yr rnt tr-

    br n nu n gun hrt qu r rrhrt (39%, rnt 22,8%, rtvnt). cntnt ntrr, nvu qu nrn u rrr br n hrt vn xrntrn un run n rnt trbr nu; br tr n trb-

    r nu t n rbbnt n tr nutr.3

    l tn un gn x y hrt xhbn r-nt un r ur rnt hbr, r nvu qu nrn u rrr br n hrt -

    vn n u c (vr cur 4-2). e rnt u-

    n r ur r tr un r trnr-n gr n g ntrr qu bt yr qun rn utv y r ngunt unr nrn n r br (vr Frz, 2000).

    3 et rut n nuynt n nn nutrzn n u c y n cb n gnr r qu nrn u rrr brn gun hrt. sgn ehvrr y Vzr (2006) run n rnt trbr n tr nutr, n qu n r nutrzn, tr nutr bn hr

    rn y ttv. l ntrr quz tng t n trutur rtun ntr gru , nt vvr br t t.

    Cuadro 4-1Distribucin por posicin socio-ocupacional de dos cohortes de los residentes en Cali en 1998

    (casos ponderados)

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total

    Manuales baja calicacin 46,5 41,9 43,8

    Manuales alta calicacin 30,6 19,1 23,9

    No manuales 22,8 39,0 32,2

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 712 990 1702

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianas realizadaen Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    47/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    49

    l tn un gn r y hrt n-n run gu n trutur rtun u-n, u v rrnt n nrnt n brh gr un r nvu ngr n hrt vn(vr cur 4-3). et rbbnt x r un rrznt n nttun qu run gu ntrgru n t trtn y qu ru-n r rtrt nuv uun rn-

    t n grn yr n ar ltn (prt y Rbrt,2004). en , r rtnt ur rt t nn br qu rbbnt tn n yr ntn- nvu qu tn qu hr un yr urz n -qun rn utv y nrntn rt rn-tr n r br. pr , gun tu rntutrn nrnt gntv n n ub n cn t , u ugr qu yr rn u n b runrn y utrn t r-

    nt n tn y rn nvu. a nvgnr, t rtrzn r rn rtn

    Cuadro 4-2Distribucin por posicin socio-ocupacional de dos cohortes de los residentes en Cali en 1998,

    segn sexo (casos ponderados)

    a) Mujeres

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total

    Manuales baja calicacin 53,9 34,9 42,5

    Manuales alta calicacin 24,6 14,7 18,7

    No manuales 21,6 50,4 38,9

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 377 567 944

    b) Hombres

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total Manuales baja calicacin 38,0 51,7 45,6

    Manuales alta calicacin 37,7 25,2 30,8

    No manuales 24,3 23,1 23,6

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 336 422 758

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianas realizadaen Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    48/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    50

    y u btnn ngr b ntb. ent nt b tr yr vnt r nvurbn, u xhbn un brrtn n tt un utrn rut.

    en nt, tt rtv ugrn un nrnt n r , ntnnt n gu n tn un gn x y r . N btnt,y gun trtg tu ntrr, tt

    rtv n rtn brvr t nt un vrb ntnn ntnt. prturnt nt-

    Cuadro 4-3Distribucin por posicin socio-ocupacional de dos cohortes de los residentes en Cali en 1998, segn el color

    de la piel (casos ponderados)

    a) Negros(as)

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total

    Manuales baja calicacin 65,0 64,7 64,8

    Manuales alta calicacin 16,0 13,9 14,7

    No manuales 19,0 21,4 20,5

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 290 479 769

    b) Mulatos

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total

    Manuales baja calicacin 45,0 50,4 48,1

    Manuales alta calicacin 30,4 16,9 22,5

    No manuales 24,6 32,8 29,4

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 160 226 386

    c) Blancos o mestizos

    Logro ocupacional 1912-1972 1973-1998 Total

    Manuales baja calicacin 43,2 35,4 38,8

    Manuales alta calicacin 33,5 20,6 26,1

    No manuales 23,3 44,0 35,1

    Total 100,0 100,0 100,0

    Casos 234 313 547

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianas realizadaen Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    49/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    51

    r br rn gr un gn hrtntr nvu ngr y ut y bn tz ru-n r yr ut n qun rnutv brv n tu ntrr, , r

    ntrr, xn r rnn r r y x.

    Determinantes del estatus socio-ocupacionalen el ltimo empleoa ntnun utz nuv un rgrn gtutn rn r vrr rbb qu un nv-u btng un un yr ttu qu tr nvu. l

    vrb nnt n -un nvu

    n t . c vrb nnnt nuyn r , x, nn grtr, nv utvnz r nvu y r r.

    en :

    l rut rntn n cur 4-4, u

    rtn rtr gunt:e t un r n rbb nzr

    un un yr ttu gntv r nvuuy r nzrn un urr rnt nvuuy r nzrn un rr nt yn n rr hrt. en gun hrt, t hgntv r h r n rr t y u-qur nv un unr, ntn rtn tnr un r n un urr n rbb n-

    zr un un yr ttu. et ugr, n btnt qu t tnr un r n un urr n rbb

    +

    +++

    +++

    +

    +

    ++=

    >

    )()()(

    )()()(

    )(

    )(hom

    )()()(

    )(ln

    4103928

    473625

    4

    3

    2211

    nivelpanivelpanivelpa

    nivelnivelnivel

    nativo

    bre

    razarazakYP

    kYp

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    50/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    52

    nzr un nv utv t uh yr n rrhrt qu n gun hrt, rtn r r n un yr ttu y, r n rrznt un trutur rtun g r

    rgn nvu.pr u rt, un tn un t rnrntnt

    tv. l nt ugrn qu btnr un nv utv unr y , rnt nvu qu nzrn un rr nt y n, h rbb nzrun n -un yr ttu, unqu t yr n t hrt.

    e t nn grtr n gntv, u u-grr qu r br c n rn nvu

    r u rgn rgn v .e t gnr n gntv n rr hrt,r n hrt vn r hbr h rbb n-zr un n -un yr ttu. a t t, rut ugr qu r br c rn ur r u nn xu nnnt u rnutv, ttu n r, r y n-n grtr.

    en t ugr, t r nt qu rngr h n rbb nzr un n -u-n yr ttu rnt ut y bn tz nb hrt ( nt r ut n gntvn gun hrt). en nt, brv un -nun n t y gnn nt nvu ut rnt ngr, ntr qu nt bn tz nrnt u t y gnn- tt n t. et rut u rtnn rnn gu ntr gru ur r , y utr qu r t rnrnt

    un, gu r un r y x, gu nv utv ttu n r y x, nvu ngr nrtn n un b ttu -un, u r r ntrrt rnnr r .

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    51/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    53

    Cuadro 4-4Modelo de logro socio-ocupacional segn cohortes en las cuales los individuos ingresaron al mercado laboral

    Logro socio-ocupacional

    Modelo Ajustado Modelo Ajustado

    1909-1972 1973-1998

    Variables P>t P>t

    Eectos principales

    Educacin del padre

    Primaria incompleta y menos --- ---

    Primaria completa 0,52 0,160 0,46 0,093

    Secundaria 0,38 0,391 0,85 0,061

    Superior 2,60 0,000 1,80 0,018

    Educacin del Ego

    Primaria incompleta y menos --- ---Primaria completa -0,11 0,790 0,52 0,432

    Secundaria 1,42 0,001 1,81 0,001

    Superior 1,35 0,049 3,55 0,000

    Status Migratorio

    Migrante --- ---

    Nativo -0,40 0,233 0,11 0,711

    Sexo

    Mujer --- --- -

    Hombre 0,48 0,152 1,13 0,000Color de la piel

    Negro --- ---

    Mulato 0,76 0,006 0,36 0,107

    Blanco o mestizo 0,51 0,037 0,86 0,000

    Efectos de interaccin color de la piel y sexo

    Mujer

    Negra --- ---

    Mulata 1,02 0,010 0,83 0,007

    Blanca o mestiza 0,29 0,431 1,46 0,000Hombre

    Negro --- ---

    Mulato 0,30 0,401 -0,25 0,375

    Blanco o mestizo 0,74 0,077 0,11 0,684

    Numero de observaciones 694 1008

    F(10, 211) F(10, 222)

    F 5,79 9,56

    Prob > F 0,0000 0,0000

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianas realizadaen Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    52/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    54

    Interaccin de color de la piel y sexo en el logro ocupacionalahr, y gu qu n n ntrr, trt ngr nqu un r nvu ngr rnt ut y bn tz ntnn r ur y h-

    br n hrt n.l ntrn ntr r y x utrn n

    rt nrr cur 4-4. entr ur t r uy rvr n b hrt. sr ur ngr h rbb nzr un un nr ttu rnt ut y bn tz (unqu nt urbn n gntv n rr hrt). a, y r rut ntrr, nqu tnn nrntrr ur ngr qu ngrrn r trb n

    hrt vn.pr tr rt, ntr hbr t r gntv un r hbr ngr y bn n rr hrt. et ugr qu hbr ngr nrntnnqu un rnt bn tz qu n xn r r y qu rn r trbub u bnv un r tnr r br r u n-n grtr.

    Probabilidades predichas de alcanzar una ocupacin

    e u rbb gn r y x rnzr un un utrn n cur 4-5.l rut rrbrn yr rbb n bhrt nvu ngr nzr un un -nu b n. en rrnn, rbb nzr un un nu t n y, brt, un un n nu uy nrr r ury hbr ngr.

    a t rt, rt ntr qu yr

    rbb qu tnn nvu ngr r u n trutur un, rn rnt ut y bn tz (b rt) nrntnntr hrt, u nr n brh grun ntr gru ur r n hr-t vn. pr , rn n rbbr nzr un un n nu ntr ur ngry ut n 8,2 17,1 unt rntu, y ntr ur ngr y bn tz n 15,2 24,2 unt

    rntu.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    53/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    55

    en run, t rut ugrn yr t u-n, un r, x y r n tr-nn ttu -un nvu. sgn r y x, ur ngr nrntn grn guun, ntr qu t r hbr ngr nn tn gntv. et utr qu gu n r-tun un gn r n rrz r nn gnr. a gu nv utv y rgn , r y x rn urtnt ubn

    nvu n trutur un, u ugr un bvnt r ur ngr: r ngr y r ur.

    Cuadro 4-5Modelo de logro socio-ocupacional segn cohortes en las cuales los individuos ingresaron al mercado laboral

    Probabilidades predichas del estatus socio-ocupacional alcanzado

    Cohorte Manuales baja califcacin Manuales alta califcacin No manuales1917-1972

    Total 44,0 35,3 20,8

    Mujer

    Negra 59,9 28,0 12,1

    Mulata 35,4 37,3 27,3

    Blanca 44,3 35,1 20,5

    Hombre

    Negro 46,8 34,2 18,9

    Mulato 26,2 37,1 36,7

    Blanco 33,0 37,5 29,5

    1973-1998

    Total 59,4 21,6 18,9

    Mujer

    Negra 63,6 20,0 16,4

    Mulata 40,4 26,0 33,5

    Blanca 33,3 26,0 40,6

    Hombre

    Negro 82,7 10,6 6,7

    Mulato 69,3 17,5 13,2

    Blanco 59,2 21,7 19,1

    Fuente:Clculos propios con base en la Encuesta de movilidad, urbanizacin e identidades de las poblaciones arocolombianas realizadaen Cali en el segundo trimestre de 1998.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    54/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    56

    Tbn vrt un trutur bn r ntr ur, y trn r r . mntr urbn y ut un ut u bn, un grn rnt-

    ur ngr n nn t y rv

    b n. et, rtr, ru gu rgn - y nv un, u nttuy un bun vn qu ur ngr n c urn t bn rnn r r y x, u rrz r ur ngr qu nrn u rrr br n hrt vn.

    Comentarios finalesl qu hn gu nvtgn br trtn y -

    v n t rnzn y t ntrvn-n t (Gnzb t ., 2000: 12). l t rnzn qu t rt rgn v r vz ru n r gr ttu, qu rur unrun n nqu . pr u rt, t ntr-

    vnn t t unnt n nun et n r trtn trv unvrzn t b.

    s ur b r qu rut nntrn t nvtgn nn rub t ht. et ugrnqu r rnt utv y un socie-tal, gu ntr gru tn-r n hn ru rr. m bn t tnn nrntr n u- c. et utr qu xnn t utv y rnzn rt rutv n t hrt nunun rrznt nn n trutur u-n y, qu, n trutur (atr, 2004: 38-40).

    en t nt t nvtgn rrbr n rt rtb r Bu y dunn (1967: 163-205). pr un , rr-

    br rtn gntv rgn , n ttu n r, n rtun utv.Un bun ntnt r u tr n yr rur- tr qu un grntzr xt n rrr utv nvu nfur n rn, rtrt r-n, vr y n trnn hb nttu r h (Bw, 1973). N btnt br r qu tt yr n t hrt, u rbbnt x- r unt gu n runrn ntr

    trbr b y t n nu r r gbzn (vr lz, 2001; Fn, 2001). a ntrr u

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    55/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    57

    b n n t , qu rv un yrgntn utv y n yr rnrn r-gn r brnr ntnu y n un h. pr tr t gr utv r-

    tnt qu rgn n ttu -un.s r nr ntn qu b rgn y

    nv un nrr r nvu ngr, ru-t nr r trtn, n un tunvrt y un, ntr nun yr rbb bnnr u trn ,nzr nr gr utv y btnr un nr ttu -un. d t r, t rut rn r trbu t un ru brz b rzg n ttu

    n r, nn grtr, nv r yrbbnt utur qu t tun unrrur.

    sn brg, rgn , r y u nt-rn n x rvrn un t gntv n t t- r trtn. et ugr rn un r-u v vnt uutv r nvu ngr,qu n tn u rgn , n gr nvu,n rn n nttun qu nun n-qu n trutur rtun, u rn trun n rnn r r .

    en t, n c, nqu rtun t trn- r r , unqu t t rtrn rr-brr nr tgr r ur. mntr qu -

    vnt hbr ngr n yrnt u rgn y gr utv nrr.

    Rr t nunt un y trb n -trutur rtun R atr (2004: 38-40) h -gunt:

    en gnr t tr tn tvnt rnn v nnt, r tn tbn n rrun gu n r trtn []. etr r tnt n rn un trutur rtun g n vr quny tn n n un tv r r r-tun trb qu turn tv br qu y u gru gnrn r, r r qu

    tnn un r rng t utur quy gru r u rvnn.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    56/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    58

    et t, gn atr, r nur rtun y nn gu b rn rnn n trutur rtun. sgn atr t t nntn et mt, y u nnt ru r

    Rbrt K. mrtn.4 pr mrtn r ut-n n-vu y n nttunz, ntrtn y tn rbb uv trutur rtun- (mrtn, 1996: c.13, 160. ct r atr, 2004: 39). enrn u tu ubn nt n u ququn rrn un trn rzg tnn nrntr n t n trnt qu qu qun n vnt n,mrtn qu:

    [] t rn, gnn rur y n rn r rr y ntnr un trutur r rvn un trbun trt rtun n-tr nt r nrntr u r nvtgr. l uu-n rn vnt r t nr qu, rr-n vngt mt, mr y lu, qu tn, r, y tnr br; r qu n tn, ht qu tn qutr. (mrtn, 1996b: 320. ct r atr, 2004: 39)

    ahr bn, Bu y dunn y tr br br

    trtn (vr Gnzb t ., 1991) tbn ht un run trv t gu ntrgru n r trtn rut unvrzn t b. l hzg t n-

    vtgn utrn qu t b tr n n,urbnzn y nrnt n rt n rv utv,btrn un yr rnn n t r y r nun nrnt n nv utv trv t, un rnt n ttu -un n u. N b-tnt v societal, t rut ru n

    rn yr gu ntr gru . et rr x r rn vvn rtr n nqu nun un ntb n ngr r y n un yr rg bnnr tu trn , btnrnr gr utv nrtr n un b ttur gru vunrb, n nvu ngr qurn vr t r vr gu . l yr

    4 Grg Frk (2002) utz t t r r r vnt

    uutv n t utv r nvu ngr n et Un-.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    57/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    59

    ntb n ngr r r nvu ngr x-rn r rn nr rtrn un (un n n trn gr un), qu rvr b-nt r t hgr un nun ngr r gnrr

    nnt tb (sn y Ftr, 2003), n -rn n qu tnn r ttu n r. enun n r t gn qu ngr , n , n un rutr n - u, un y ubn vvn n u, nrn n bn y tz qu tnn r ttu -n r. et rbbnt t gu ru-t n r trtn ntr r r n-

    vu n r ttu n r. Tbn tb

    qu unqu nvu ngr btngn gu ngr, vvn n brr bn tun n g, nrntn un nt r rt u vn y r b ru r r , u r nu-r nt rn y un t t r bn ngr brr br u. et rtrt hn urt n t hrt b yr gnt-n r br qu nu un yr gntn n ar ltn (vr Rbrt, 2002).

    pr t, t gntv un r n un yr ttu, n btnt t rn-rnt un, utr rtn ttu -n r n r gr ttu, u rurz n t vnt uutv t t r nvu ngr n u c, qu rrb vn t r vr gu . e vvnt ru trbr y r n rn nvu ngr, n ur, h vb n -r ntb n qu nrntrn n-

    vu n gun hrt n u c, un btng n n qu nu qu nvu qu tnnyr r r r rn utvn rr n r ntrt n tr rutv rn,un gru vunrb un r-r, y trn ru n trn nun n y rn (vr Wn t ., 1999)

    Bibliografa

    ankr, Rhr 1998 Gender and jobs: sex segregation o occupation inthe world (Gnbr: oiT).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    58/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    60

    atr, R 2004 etrutur un, trutur y n Serie Polticas Sociales (sntg ch: cepal,dvn drr s) N 96.

    Brbry, ovr y et, axnr 2005 dgu -r

    rnt v br n c n Pobreza, exclusin socialy discriminacin tnico-racial en Amrica Latina y el Caribe (c:cidse / UNiValle, clacso, cRop).

    Bkr, Gry 1983 invrn n t hun ngr n T-hr, lu El mercado de trabajo: teora y aplicaciones: lecturas

    seleccionadas (mr: anz etr).Bhrn, R. jr; Gvr, anr y szky, mgu 2001 intr-

    gnrtn bty n ltn ar n Fedesarrollo WorkingPapers Series. Documentos de Trabajo. (Bgt)N 25, br.

    Bu, ptr y ot, d. dunn 1967 The american occupational structu-re (Nuv Yrk: Wy).Bw, su 1973 Unrtnng unqu n rtun-

    ty n The American Economic Review (chg) V. 63, N 2.crtgn pzrr, cthrn 2004 mv ntrgnrn n

    cb. T r tr ttu mgtr n Tr y p-t en Unvr Nn cb, Bgtdc, gt.

    crt, Frnn y ebr, agutn 2003 mv ntrgn-rn n rr n: un tu mx- urbn nRevista de la CEPAL (mx dF: cepal) N 85.

    dnnr, d 2003 Twr gb ggrhy th ur:hng t rnty r ur thry n mrtr,jyn T. y shnhn, mh j. (.)Handbook o the Lie Cour-

    se (Nuv Yrk: Kuwr a / pnu pubhr).ehvrr, j. j. y Vzr, m. 2006 e r bn

    nutrzn nBorradores Semanales de Economa (B-gt: Bn Rb) N 361.

    ewr, sbtn 1995 Crisis and Reorm in Latin America: rom

    Despair to Hope (Whngtn dc: Wr Bnk).enut c, ir, cnn 1998 mv, urbnzn

    nt bn rbn (c) y-un.

    erkn, R. y Gthr, j. H. 1985 ar arn Rt smbty s extny Hgh? Nw evn n th oQutn n European Sociological Review (lnr) V. 1, N1.

    Frk, Grg 2002 R drt n drntn n eu-

    tn: wht w knw, hw w knw t, n wht w nt knw?, r rr r tr murng mrt

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    59/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    61

    n eutn, dvn Bhvr n s sn neutn, ctt n Ntn sttt, Ntn Rrhcun, Whngtn dc, u.

    Fn Z, m. 2001 Wrkr n Tr lbrztn: Th i-

    t Tr Rr n mx n Wg n eynt nIndustrial and Labor Relations Review (crn: crn Unvrtypr) V. 55, N 1.

    Fgur, cr 2001 l tu v tt: br tu- , trtn y v n ar ltnn Serie de Polticas Sociales (sntg ch: cepal) N 51.

    Frz, crn e. 2000 Las transormaciones sociodemogrcas enColombia durante el siglo XX(Bgt: Bn l Rb yTrr mun etr).

    Gnzb, Hrry; lukx, Ruu y Trn, dn j. 1989 intr-gnrn c bty n rtv rtv n Re-search in Social Stratication and Mobility (atr: evr)V. 8.

    Gnzb, Hrry; Trn, dn j. y Wut, c. Ut 1991 c-rtv intrgnrtn strttn Rrh: Thr Gnr-tn n Byn nAnnual Review o Sociology (p at, ca:annu Rvw) V. 17.

    Gnzb, Hrry; Krbrgr, antn y Nuwbrt, pu 2000Th prnt et n eutn n outn attnntn svn urng th 20th cntury n Druzboslovne Razprave(lubn) V. XVi, N 32-33.

    Gvr, anr 2002 Los que suben y los que bajan. Educacin ymovilidad social en Colombia (Bgt: etr ag).

    Gruky, dv y Hur, R. m. 1984 crtv bty r-vt: nvrgn n vrgn n 16 untr nAmerican Sociological Review (Whngtn dc: arn s-g atn) V. 49.

    Gruky, dv 1994 Th cntur s strttn n Gruky,

    dv (.) Social Stratication: Class, Race, and Gender in Socio-logical Perspective (Bur: Wtvw pr).

    Hur, Rbrt m. y Fthrn, dv l. 1977 The Process o Strati-cation: Trends and Analyses (Nuv Yrk: a pr).

    Hg, an 1987La educacin en Colombia 1918-1957: una historia so-cial (Bgt: eny br cb y ar ltn. srv etu BBVa).

    Hr, dv y lhw, stny 2000Applied Logistic Regressin(Hbkn: jhn Wy & sn in.).

    Hurt, Tr 2005 l utzn rv u n c-b n n n nn tn-r nIdentidades y

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    60/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    62

    movilidades, las sociedades regionales rente a los nuevos contextospolticos y migratorios. Una comparacin entre Mxico y Colombia.pryt coNacYT 40147 . (mx dF: en c / ir /inh, dunt N 5).

    innt, Rr; mrtnz, dn y Tkn, Vtr e. 1999 arltn: nuv n nvnt n inn-t, Rr (.)La calidad del empleo (l: oiT).

    Kztn, Rubn 2002 cnvrgn y vrgn: xrn -br t nuv rnt br trutur utr r trtn n arltn n Kztn, Rubn y Wr, Gur Trabajo y Ciu-

    dadana. Los cambiantes rostros de la integracin y exclusin social en cuatro reas metropolitanas de Amrica Latina (mntv:

    cbr).lz-av, Gz 2001 evutn ernng, Rt n R-turn t eutn n mx n Policy Research Working Paper(Whngtn dc: Wr Bnk) N 2691.

    mn, cr abrt 2002 ort br n cb ur cr p nDocumento CEDE (Bgt: Unvr an).

    mrtn, Rbrt 1996 ortunty trutur n sztk, ptr(.)Robert K. Merton on Social Structure and Science (chg:Th Unvrty chg pr).

    mrtn, Rbrt 1996b Th mtthw t ii n sztk, ptr(.)Robert K. Merton on Social Structure and Science (chg:Th Unvrty chg pr).

    Nn, etbn y Gr, sntg 2000 eun, v ytr brz n Coyuntura Social (Bgt: Frr)N 22.

    prt, anr y Rbrt, Bryn 2004 Th Fr mrkt cty: ltnarn Urbnztn n th Yr Nbr autnt.pnn rnt n snr ltn arn Urbnz-

    tn t th en th 20th cntury, cntr r ltn arns py, claspo, Unvr autn n Tx, Tx, 5y 6 rz.

    prt, d. a. 2003 mr br y rnn r: unrxn r c n Documento Cede 2003-14 (Bgt:Unvr l an).

    Rbrt, Bryn 2002 l nuv rnt y u - r rh y t n Kztn,Rubn y Wr, Gur Trabajo y Ciudadana. Los cambian-

    tes rostros de la integracin y exclusin social en cuatro reas me-tropolitanas de Amrica Latina (mntv: cbr).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    61/349

    Carlos Augusto Vifara Lpez

    63

    Ru, j ont 1993 pbn y bnt n Colombia Pac-co (Bgt: Unvr Nn d cb) T ii.

    shr Bry, R. 1971 c rntn v. r rn-tn n The Review o Economics and Statistics (cbrg, ma:

    miT pr) V. 53, N 3, gt.sht, ptr y stru, Rbrt p. 1975 Th prtn ou-

    tn Ung mut lgt m nInternational Economic Re-view (pnnyvn) V. 16, N 2.

    sn, arty y Ftr, j 2003 e, y gu- n Btvnk, ju (r.) pbrz: rr ntu- y tg n Comercio Exterior(mx dF) V. 53,N 5, y.

    sw, W H.; Hr, arhb o. y prt, anr 1969 Th

    eutn n ery outn attnnt pr nAmerican Sociological Review (Whngtn dc: arn s-g atn) V. 34, N 1, brr.

    s, ptr 2005 cb trutur y v un nmntrry, mx nRevista Estudios Sociolgicos (mx: ecg mx).

    stng, Brbr y prz, Wn 2000 Crecimiento, empleo y equidad.El impacto de las reormas econmicas en Amrica Latina y el Ca-ribe (mx: cepal / Fce).

    Tn, j 2004 eun y v n cb n Do-cumento (Bgt: Fut cn s y en,Unvr jvrn) N 13.

    Urr, Frnn y ortz, cr Hubrt 1999 ptrn -gr, brz y r br n c. dunt trb r Bn mun, nvbr, c.

    Urr, Frnn t . 2000 cb n r trb c (cb). Rtruturn n y bn ngr n 90: un n grg-n -r rtr trnrn rnt

    r trb nRelaciones interraciales, sociabilidadesmasculinas juveniles y segregacin laboral de la poblacin aroco-lombiana en Cali (c: cidse-iRd / Unvr V) du-nt trb N 49.

    Urr, Frnn 2000 Rn ntrr y n n-trun un: c (cb) nRelacionesinterraciales, sociabilidades masculinas juveniles y segregacin la-boral de la poblacin arocolombiana en Cali (c: cidse-iRd /Unvr V) dunt trb N 49.

    Urr, Frnn; Vr, cr y Rrz, Htr Fb 2002 pr- gr bn rbn n n-

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    62/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    64

    txt urbn-rgn nz g XXi nAnuario de Investigaciones (c: cidse / Unvr V).

    Urr, Frnn; Vr, cr y Rrz, Htr Fb 2005 p-brz y gru tn n cb: n u tr -

    trnnt y nnt t r u run nMisin para el Diseo de una Estrategia para la Reduccin de laPobreza y la Desigualdad (c: dNp-Bid / Gru nvtgncidse-iRd br tt tn-r).

    Vr, cr 2005 drn r n rtun u-tv y n ttu un n rr n u- c, cb. T r tr r ttu m-tr n pbn n n mr Trb, n Fut ltnrn cn s (mx dF:

    Flacso).Vr, cr 2005b et rz y x n gr u-tv y ttu un n rr n u c. pnn rnt n snr intrnn exu-n y rnn tn-r n ar ltn y crb, cidse-clacso-cRop, 23 25 nvbr, c.

    Vr, cr y Urr, Frnn 2006 et rz y gn-r n gr utv y n ttu -un r tru bn nDesarrollo y Sociedad (Bgt: Unvr- an) N 58, gun tr.

    Wn, G.; skur-ly, i. y Wt, j. p. 1999 Rhng th t:R rn bty th t ur-tr utn nWork and Occupations (l ang: sg) N 26.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    63/349

    65

    Heidy Paola Ocampo Meneses*

    Recorridos y causalidadesde la desigualdad en el ingreso

    laboral en Amrica Latina

    Anlisis comparado de los casosecuatoriano y nicaragense**

    Introduccin

    l gu n ngr un nn quyr tnn h nt n ar ltn y, n gnr, n n nr rr n. d vr n h ntnt r xn tr r r un-t t hh y n n t b hn g-nr n n r t tr. en nun nqu rnnt r tu t tt qu gr rr rvnnt teora del capital

    humano y nunt r rt r trn

    elector racional. en n, h vn h xt qu nv nvrn n un tr trnnt r rn un yr nr gu n ngr nvu. a,

    * ent (Unvr T, cb). mtr n en (Fu-t ltnrn cn s Flacso - s eur) y mgtr() n sg en (inttut at etu s idaes.Unvr Nn sn mrtn. Bun ar, argntn). invtgr cntr invtgn pt y en (cipec). cntr yugrn: @g..

    ** agrz v ntr sntg Bb srrn t-

    bn ugrn rz r br y tutr clacso-cRop05. Nbtnt, uqur rn but rnb.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    64/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    66

    yr nv un un rn, yr rtun rbr r ngr (Bkr, 1993).

    en rnt trb rgunt qu, trnvu r teora del capital humano xtn tr,

    rtr -n, qu rn nfun n xn gu n ngr br. en n, t r, r tv n y nturz

    vnun br nttuyn vrb v t. m un, trb qu xut utr qu r nz t- tr tnrn yr nn qu nv un n xn gu n ngr br. agrgr v-rb rtr -n qu rn urntnvu ntrvr, rr, n ntr r-

    nnt y ut tr t hun, unntntun n nrnt ntxt nttun y t ar ltn.

    en n, t nvtgn bu ntr trqu nn n gu ngr br n ar ltn: Ecuador y Nicaragua. l qu tngu y trnntrnt rn t un n, u rx rgn, v nntrn gun ngr qu rntn. cn b n rguntn rn-t n rr rnt, ht qu nt n qu

    en contextos polticos e institucionales como los observados en AmricaLatina, existen actores socioeconmicos que tendran mayor infuenciaque la educacin en la explicacin de la desigualdad de de los ingresoslaborales.

    a n tbr b rrn ntr vrbn r tu rurr t tt n- ntr. en t nt, t rt r un ngr nrn rrg n unt g r n rtr t tn Hkn r ru-

    rrr utz y n r n v metodologa dedescomposicin F. l bn t hrrnt r un-ntnt n qu rt nntrr ntrbun tr nr xtv un nn ,n nfun tr rn. l nrn rutz r n rvn nut nn

    v rz r rgn Nrgu y eurn nunt n lvng stnr murnt stuy (lsms) Bn mun.

    l hzg r urg trb rtn tnrqu bn un nttuy un rtnt r -

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    65/349

    Heidy Paola Ocampo Meneses

    67

    nur brh ngr xtn tr n nr-r rr vrb t r y r t-

    v nqu n un v n n gu n trbun ngr br. a rtr

    n rt, b ttr h h-t rt ar ltn ub n ntxtt nttun r un tr nnt.

    Teora del capital humano sobre la desigualdad.Algunas aplicaciones para Nicaragua y Ecuadoret rt r un gr rvn b qu unn-tn tr t hun tbn un brv x-n rt rvnnt ntnt trntv

    arty sn. Fnnt r un nr ntxtu xr.

    Los clsicos y la teora del capital humanol tr t hun n u nrr un n-trut unn n, r ntrr, rut r-nnt vn y xtnt y qu nttuyn u rgn. enn, rgunt qu trtnt n tr n sth (sth; 1958: 99). y j. s. m (1909) t gu n ngr y tr qu trnn , trv tr t hun, rt y nrqu. a,r , nrn tr utv n r rnt n y rn rr gu- , h n trn tr rn (Bkr, 1993:5), tn u rgn n nnt br nt nn1.

    e n br qu tr t hun hr r ngur u trr rt. a, yn n n-n nvu tg y n tbzn rn trv r2,

    nn rrnt n hnr n rturzn

    1 pr hb nttun urz rtnt n r-gr n. s bn nvrn n un y tn un tt, r a. sth y j. sturt m t r nr, y qu r ur n bn btn r rutv trbr. d ug, nb rtn uut qu r gnr ntnt rur ntr tr y, r, qu b nrn nvu rtr r hrntnt ntr y rnqu yr ur rnnt rvrn utur.

    2 sbr tt nt, rr tr rn n r ttv h n sth (2004).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    66/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    68

    rtrt nvu tr nnnt gu n rquz. pr , t nqu ntr u nn trutur t y ut rgn nvrn nt hun, n trv ngr. a r, nt-

    r n rtn qu tn un r r nn br, n n qu rvn r bun gbrn y t b.

    entr rn uut qu tnt mnr Bkrutzn n u rr tr br t hun nun-trn: () T nvu tnn nt hb gurtun r rtr n uqur un; () l u-n n rnt gn tn qu rqu-rn; y, () l nvu n rnt nv tn n

    n r t n qu nurrn, r qu h n-vrn vr rf n vr rnt u r, gn n un rz.

    en nt, n rn n nvrn nt hun r xr trbun n ngr br hn rv un tr n qu r nvrnn tn n br n. dh uut - qu nvrn tu r nvu n u un vrur n r btn rg r v.a, rn n ngr r gru t tvntrn n nvrn n t hun, tbn rn r nutr, rz, x y t u (mnr,1958)3. sgun t n, G. Bkr (1993: 100) rguntqu trbun ngr r r xtnt qu hb, r qu t hn trnttrbu y nvrn n t hun . T r-n un urt uut gn qu nvutnn un rtnt hgn, n gu hb y n-

    v nvrn n un, gn r nz.

    B t uut tb rzr un n rn r nt tr trbun n ngr b-r y r.

    Fnnt, r tr t hun trbun r t t r n nvu nunt u rtnt n. a, t

    3 s bn t jb mnr y Gry Bkr rn xnnt tr t hun, rtnt tnr n unt utr Bn

    prtth y j. Hkn, qun rvn r u v rt tg.pr yr nrn vr Bn prth (1970) y Hkn (1976).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    67/349

    Heidy Paola Ocampo Meneses

    69

    hun n qu n nvu h nvr-n un tr v qu x trr htrgn ngr br. a, rn qu t hun u rnrnt n n qu xrn br rgr,

    unqu ht un trn unt nfxn rtr quxt un tnn rgnnt rnt

    La visin de Amartya Senl xn rooron or arty sn (1999) rto gu nt no oo nt nuvo ort n o trono qu rooron o r un rtur tooo-g ht hor n vgn. en n, sn qu o tro t huno trtr gu nurrn n un tor-

    n tnto o qu onttuy obto r tuo n oo o no ntrunt qu o nzn o. d qurgunt qu r gu rtr o ngro vr nurr o o y no n n o, qu or onon nvuo. a, tr non brtoo onun rovn un onunto ntr o tor, sn onuy qu gro brt qu tn nvuo r r b r obrvo n b onunto capacidades qu tn r borr uo rzono rto on qu vor.

    a rt sn, ntr r trtur t hun xt un rb r n unt -nn rtv y rtv nt : gu, y, nun , tnn n unt hrrntnr r u n. agun nntrn n trnr gu rtr brvn rnt, tr nzn

    vrn n nv bntr y xtn tbn qu -zn n nrn ut4 d u , sn grgr qu rt brtr ur, n rtnr trn

    , run r vrr nv rh y brtnvu n b rvn .

    La desigualdad en Amrica Latinadurnt nvnt ar ltn tr un -r rnt gu y brz, xtr rnr rgn rzg un n trn qu. mrtn Rvn (2004) n u tu r rz

    4 sbr nqu t nt u rurrr, rtvnt :sth (1958), sun (1947) y arrw (1977).

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    68/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    70

    r ar ltn qu vn h br rnntr rnt y brz but bn utr un rrntrh, rt y tv, n qu b nur qu t t rnt rnt run nun

    gu y brz. Ftr ngn y rttr rtr qu r n rn vr rr rn ntr . pr tnt, y r t rn, rut nvnnt nrntr n rt-rt r, unqu rtn un- n5. a ntnun rz un brv rn r nrgn y utrn nr qu rtnntxtuzr nr gu n qu vn nrt .

    Nicaraguadurnt hnt Nrgu n un r trnn r n qu nn Frnt snnt rgr dn ortg nz rn rb n 1984. et r u rtrz r un urt ntrvnn et n n, vnn t n nnzn bn xrtn, ntr t nnr y -ntn t rr grr. s bn n rn unr rtnt n t t ug un xtn y vrunt r nrntn t ntrn,gu un r n , nunn brvrn n nvnt. pru-b qu r n nrgn v u- n un urt r ttv nv trrutv (dubvky, 1999).

    en 1990 gbrn rnt Vt chrr -nt un rgr tbzn n r ntrr t nv hrnfn y gt b h n unt

    . l rn ntrunt t n utz, ntr y br, b n ntr y -n, nnrn n rr r nt xrtn rg r tr rv, run gtn tr b, rvtzn gun nt tt, brzn tr xtrn y rrgnzn t

    5 en un n tr t hun, nv arltn h trb Brn y Br (2001); s eur y Grn

    (2003); Br (1997); p Brr y mnn (1997); mnr (1956); Bkr(1972); F (1976); Hkn (1978), ntr tr.

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    69/349

    Heidy Paola Ocampo Meneses

    71

    nnr (n rn un urntnn bn n-nnt). d t nr, gr un rn n- nrgn n rr n rt(cepal, 1994). a r xt qu n un rr nt tuvrn

    t ntrrnt , ntnu vrn btuz r ntnt xtrn, qu, ntngnt qu urn, rn n vn vunrb n nrgn. l t gnr n 1998 r hurn mth, qu rr run gr y rnnt tr tr qu rrnt rut yr rtnn prut intrn Brut, u r n nvrn rv y b, nrn un tnnt n (cepal, 2002).

    Ecuadora gu qu yr ar ltn qu g-rn suttun irtn n r un bnutr, eur n tr n vnr, un u n n rrn, t un b rtburrt, un nt nutr y un r ut - n r ntrn n ngr nn rz n r tr, rn rut gnrn rur prut intrn Brut .

    l nvnt tuvrn rtrz r un yr tn-n nrr ntrvnn rt et n t -t , trn rnb y tn g-brn un ntr y rtur rvn y

    vnun orgnzn n Gubrnnt (oNG) nt nrg ntr y trbur yu gru vunrb (V, 2000). en t , gbrn sx-t durn Bn (1992-1996) un urt rgr tbz-n, rrzn ut . entr rr t

    r r h rn n tr nnr, trv nuv gn r r vr y tbnr; y tr qu rn rrnnt tr-n ngn u b ntrnn, tr-

    v ur rn Bn Bry (V, 2000).l tb n gr n eur rn

    nvnt, n brg, v btuz gu quNrgu r tr xtrn; ntr , rn Fn-n N, qu n 1993 tr run gr ;

    r ntrnn tr unnt r eur qu n qu n bun rt u r-

  • 8/4/2019 DiVirgilio-Otero-Boniolo-2010

    70/349

    Pobreza y desigualdad en Amrica Latina y el Caribe

    72

    uut b y r bnr 1999, gnr r r- nnz n t nnr nn. T , u tr t tr t, nu utr ntr tr rt ur, n 2000, r nrt-

    rn n run n (pn, 2000).d nr qu n Nrgu, r utrn

    tbr u a priori qu rtn rnr t rn n nr , qu t vn trn r t ntrr. a, r -, r rr nunt tbzn n-

    vnt, tr; un , nr n tv, nun u xtrn, un rnt n 3% y ntr nfn, ntr qu; tr, rnt nr

    n t rut: () n rt z nrn-t r qu r nn nrnbrutnt; y, () n n z, ntr 1992 y 1997, rg-tr un r n ngr r (V, 2000).

    s bn rnt n r n nn un vrb qu gur trh rn n -gu, tr nr rnt t , un n tr b rutv y nt ru-rn r vnn qu, un n r tbn, trutur trbutv rntn nrnt. prtnt, brr gu un rb rntn g nunt nr t qu bqu tr tr xtv gu n ngr br trnn nr (cepal, 2001, 2004).

    Planteamiento terico y metodologasn nr v nqu rnt r sn y tr vr-tnt tr qu utntn gu un nn qub r br utn rtun-

    b nnt n ngr nr, - nurr y rr un vr vrb hn ntrn t, y utur v qu t rtr un tu nt y r n b gnrrrut r y