2011/02/08

1

Euskal kulturgintzari buruzko irakaspenak gaur artean

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA

Sarrera: Praileaitz eta Kama Sutra Bi saioen helburu eta xehetasunak Irakaspenak etiketatuta: Euskal, Kulturgintza,

Transmisioa Tesia: EHS langintza ahaztua bazter herrian. Ondorioak Hurrengo saioa

2011/02/08

2

http://www.youtube.com/watch?v=UtjzB9xrwAw

2011/02/08

3

Indoeuropearra Juan Perez Lazarraga Axular Donemiliagako glosak Iberiera Pidginak Julio Urkixo Joana Albret Oiasso Euskaltzaindia El libro negro del euskera Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia

Ikuspegi diakronikoa kokatu Aurreko edizioetako ahotsak ekarri Etorriko diren hizlariak aurkeztu

2011/02/08

4

Azalpen testua nagusi: dibulgazioa helburu. Baina iritzi testutik ere bai. Tesi nagusi bat:

EHS-ri eskainitako arreta txikiak ondorioak izan ditu euskal kulturgintzan.

Ondorioz, memorian sakontzeko gonbitea.

“Gogoratzea txarra izan daiteke, Sophi; eta ahaztea, ba baita ere. Ez al da horixe kontua? Begiratzen diogun alderditik begiratzen diogula, nahaste-borraste bat da. Baina kontatzea da arazoarentzako irtenbidea.

Kontatuz egiten dute bat memoriak eta ahanzturak.”

(G. Swift, In Zaldua I., 2005, Etorkizuna, Alberdania)

2011/02/08

5

Euskal Kulturgintzaren Transmisioa

Euskara jendea Euskarak definitzen gaitu

2011/02/08

6

Euskalgintzaren lekukoak: Euskaldunak

ZER DA EUSKAL KULTURA?

2011/02/08

7

Apologisten auzia

2011/02/08

8

Kulturaren definizioak: Bulkada nagusiak

Kanpion: nazio kulturala

Arana: nazio historiko-etnikoa

Idazle nafarra Pizkundearen ardatz kulturala izan zen. Hiru langintza: Nafarroako historia, euskal erakunde eta

eskubide politikoen defentsa eta euskararen aldeko lana. Iruñeko Revista Euskaratik zabaldu bere mezua. Gramática de los cuatro dialectos literarios. Blancos y negros. Eskola-ereduari kritika.

2011/02/08

9

“Gure independentzia nazional sekula menperatugabearen lekuko bizi eta fedemailea da (euskara). Berarizko aurpegia ematen digun eta besteengandik bereiztera garamatzan funtsa da, gure asimilazio osoari enbarazo egiten diona, aspaldidanik bilatzen den asimilazioari, eta halako baliabide maltzurrez egikaritu nahi denari”

Hizkuntzaren kontzientzia nazionala mugimendu politikoan txertatu zuen.

Euskal abertzaletasunaren proiektu politikoan hizkuntzak lekurik behinena izan zuen.

Hainbat idazlan egin zituen hizkuntzari duintasuna eta leku sozial hobeak irabazteko.

2011/02/08

10

“Hortaz, nazio euskaldunaren funtsezko osagaia da (hizkuntza). Euskararen desagertzeak, nazio haren hondamendia ekarriko luke erremediorik gabe.(…) Euskara desagertzen bada, ezingo dugu berpiztu; egon, badagoen bitartean, beti ere Euskal Herriko alderdi ezkutuenetara zabaldu eta garatu ahal izango dugu”

Kultura jasoa: inork pentsatu duen onena, zibilizazioari kritika

Masa kultura: hango eta hemengoa (jatorririk gabekoa) eta popularra

Herri kultura: mendez mende metatutako jakintza

2011/02/08

11

Boterearen auzia: hegemonia eta menderakuntza. Kulturaren garrantzia. Nazioa kulturalki osatu

“azpiko” kultura etniko ezberdinak aukeratuta (flamenkoa, la roja, paella/ txakolina, baserritar arropa, olentzero)

Kulturak hegemonia birsortu, boterea zilegi bihurtu.

Bulkada BAT: Leizarragaren biblia (eusk) Bulkada BI:Muniberen opera (gazt/eusk) Bulkada HIRU: Txomin Agirreren Garoa Bulkada LAU: Lizardiren olerkiak

2011/02/08

12

Xamar- Koldo Zuazo: mitoak desegiten eta konponbideak proposatzen.

▪ Nola iraun dugu? Isolamenduaren mitoa

▪ Euskalkiak aberastasun? Ez, minorizazioaren ondorio

▪ Jarraiduraren etena erreala al da?

▪ Perspektiba motzarekin ari gara lanean?

Nola iraun dugu?

Isolamenduaren mitoa

2011/02/08

13

Euskalkiak aberastasun?

Ez, hizkuntza komunitate menostua izatearen ondorio baina ezinbesteko oinarri aurrera egingo badugu

Jone Miren Hernández

2011/02/08

14

Eusko Ikaskuntzaren asmoak Euskaltzaindia sortzean

Etxeberri egitasmoa Joseba Intxausti: “Euskara, euskaldunon

hizkuntza” Bidegileak

Siadeco, Euskararen Liburu Zuria (1977) Intxausti, J. (ed.) Euskal Herria (1985)

Jakin/Lankide Aurrezki Kutxa. Erize, X. (1997) Nafarroako euskararen

historia soziolinguistikoa. 1863-1936. Nafarroako Gobernua.

Jimeno Jurioren lanak

2011/02/08

15

2011/02/08

16

Testuinguru historikoa: arrazoi sozioekonomiko eta politikoak

Ofizialtasunik eza Kanpoko gobernuen debeku eta erasoak EHko goi-klaseen jarrera eta erabakiak Euskaldunen axolagabekeria…

2011/02/08

17

Kanpo faktoreak:

Inbasioa edo menderatzea

Erdal gizartearekiko harremanen ugaritzea: merkataritza, industria, etorkinak, komunikabideak

Espainiako Estatuaren erantzukizuna Barne faktoreak:

Euskaldunen kontzientziarik eza

Agintari eta goi-klaseen jarrera

Eskola erdalduntzailea Immigrazio masiboa Faktore psikologikoak: euskararen baliogabetzea,

euskararen gutxiespena (ez da kultur hizkuntza, baserritar-konplexua). Honen arrazoiak: erdaraz mintzatzen diren gune edo lagun batzuen presentzia (administrazio edo finantza-burokrazia, profesio liberalak), gaztelaniazko komunikabideen areagotzea (TB, irratia, prentsa), garraioen ugaritzea…

2011/02/08

18

Arrazoi soziopolitikoak eta Espainiako indar zentralen hizkuntz kolonialismoa

Faktore sozioekonomikoak: industrializazioa eta jarduera ekonomikoan gertatutako aldaketak, immigrazioa, familiaren aldaketa

Faktore instituzionalak: eliza (eragin bikoitza); administrazioa; familia.

Faktore psiko-sozialak: “irabazlearen alde jokatu”

Barneko arrazoiak nagusi: Euskaldun letratuen eragina azpimarratzen du. Akonplejatu eta minorizazio-prozesuan bide-urratzaile gisa aurkezten ditu.

2011/02/08

19

Joseba Intxausti(1990, Euskara euskaldunon hizkuntza): “inertzia eta inguruko egokiera hobeek salbatu digute (…)euskara”, euskaltzaleen borondate “herri eta hiztungo baten iraun-ahalmena sakonean datorren egiturazko korronte iraunkorra” da.

Juan Mari Torrealdai (1977, El libro blanco del euskera: “se nos presenta como un hecho histórico-lingüístico sorprendente”, “es un caso insólito de terquedad vital”

Kanpion (ibid.): funtsezko indarra gizartearen bizimodua giro euskaldun orokorrean ikusten zuen. Isolamenduaren ideia baztertzen zuen.

Angel Irigarai (1935, Euskara): euskaldunen atxikimendua nabarmendu. “El euskaldun es o ha sido, contra la opinión actual de muchos, extraordinariamente apegado y amante de su lengua; no ha dejado de hablarla y estimarla, a pesar de ser castellano hace siglos todo lo que encontraba escrito”

2011/02/08

20

Txepetx (1972): isolamendua eta gaztelaniaz ez jakitea arrazoi nagusitzat. Gainera, elebidunen kasuan, praktikotasuna eta atxikimendu erreflexu, ez kontzientea, inertzia eta hizkuntz kontzientzia.

Txepetx (1993): Euskaldunen bere buruarekiko begirunea; ohituren indarra; euskararen bidez sortzen ziren talde barneko lotura afektiboak; familia bidezko transmisioa; hazkunde demografiko handia, euskal hizkuntza komunitatearen belaunaldiz belaunaldiko ugalketa bermatzen zuena; nazio kontzientzia

Inertzia, isolamendua, atxikimendu erreflexua, gaztelaniaren ezjakintasuna…

Euskaltzaleen borondatea, hizkuntz kontzientzia… Bizimodu eta mundu kultural jakin baten emaitza, horrek

sortzen duen hizkuntz atxikimendua, familia bidezko transmisioa, talde barneko lotura afektiboak

Besterik: elebitasuna (gaztelaniaren ezagutza), euskaldunen bere buruarekiko begirunea, jarrera politikoak…

2011/02/08

21

Egingo al dugu ikerlariarena? Erantzun ondorengo galderei:

Zeintzuk dira zure leku(eta)ko euskararen egoeraren arrazoiak? Zerk jokatu du alde? Zerk kontra? Zer proposatuko zenuke aurrera begira?

Euskarak zentraltasunik ez: bazter-herri. Bestelako ikuspegiak gailendu. EHS baztertu horren ondorioz. Diakroniak irakaspen interesgarriak EKT-az. Glokalaren garrantzia.

2011/02/08

22

Aurreko edizioetako ahotsak ekarri: Xamar, Zuazo, Arexolaleiba, Amezaga, Hernández

Hurrengo hizlariak kokatu: Esteban, Leizaola, Narbaiza, Iztueta, Zuberogoitia, Larrinaga

Diakronia kokatu EHSa lantzeko premia argudiatu

2011/02/08

23

Pizkundeko ezaugarriak agerian

Eskerrik asko!

2011/02/08

24

Euskal kulturgintzari buruzko irakaspenak gaur artean

Diakronia kokatu Aurreko edizioetako ahotsak ekarri: Xamar, Zuazo,

Arexolaleiba, Amezaga, Hernández, Larrinaga Hurrengo hizlariak kokatu: Esteban, Leizaola,

Narbaiza, Amundarain, Iztueta, Zuberogoitia Euskararen Historia Soziala lantzeko premia

argudiatu

2011/02/08

25

Euskarak zentraltasunik ez: bazter-herri. Bestelako ikuspegiak gailendu. EHS baztertu horren ondorioz. Diakroniak irakaspen interesgarriak EKT-az:

Euskal, Kulturgintza, Transmisioa… Glokalaren garrantzia.

2011/02/08

26

1) Mapa sozio-historikoa: Pizkundearen ezaugarri nagusiak (Joseba Intxausti) eta 2) Bilboren lekukotza (Pedro eta Aitor Zuberogoitia)

3) Mapa sozio-literarioa: Pizkundearen analisia-1 (Lourdes Otaegi)

4) Mapa sozio-politikoa: Pizkundearen analisia-2 (Ane Larrinaga)

5) Mugen mapa: Pizkundearen analisia-3 (Koldo Izagirre)

2011/02/08

27

Pizkundearen ezaugarri nagusiak (Joseba Intxausti)

1789- Frantses iraultza

1936- Espainiako gerra zibila

2011/02/08

28

Frantziako Iraultza (konbentzioaren gerra. 1793)

Napoleonen konkistak Hiru karlistada

Mugimendu sozio-kulturala.

Herri-nortasuna zaintzeko asmoari emandako erantzuna.

Hizkuntzari balio nazionala ikusi zitzaion, herri-nortasuna gordetzeko baliabidea.

Aurreko hamarkadetan oinarriturik, kanpo mehatxuen aurrean, asmo eta ekintza berriak ekarri zituen: kultur aldizkariak, euskal jaiak eta lore jokoak, euskalgintzako talde-antolaketa…

2011/02/08

29

Idazle nafarra Pizkundearen ardatz kulturala izan zen.

Hiru langintza: Nafarroako historia, euskal erakunde eta eskubide politikoen defentsa eta euskararen aldeko lana.

Iruñeko Revista Euskaratik zabaldu bere mezua.

Gramática de los cuatro dialectos literarios. Blancos y negros. Eskola-ereduari kritika.

Historialari, idazle eta margolari nafar hau, 1868tik aurrera Nafarroako mugimendu euskaltzalea bildu, eratu eta indartzen ahalegindu zen.

Asociación Euskara de Navarra “Herri baten hizkuntza da berorren berarizko

jeinuaren azalpenik esankorrena” Nafarroan, XIX. mendean atzerakada itzela izan

zuen euskarak.

2011/02/08

30

Manterola donostiarra, Euskal Herri osoko indar euskaltzale baliozkoenak bere ingurura bildu eta, denekin batera, kultur ekinbide emankor bat sortzen saiatu zen. Euskal-Erria aldizkaria gertatu zen denen lantegi (1880-1918)

Broussain lapurtarrak Hego-Ipar batasun-gogoa elikatu zuen. Hizkuntzaren batasuna, hizkuntz erakundeak, eskolak…espazio modernoak aldarrikatu zituen euskararentzat.

Hizkuntzaren kontzientzia nazionala mugimendu politikoan txertatu zuen.

Euskal abertzaletasunaren proiektu politikoan hizkuntzak lekurik behinena izan zuen.

Hainbat idazlan egin zituen hizkuntzari duintasuna eta leku sozial hobeak irabazteko.

2011/02/08

31

Inguruko jazoera sozio-kultural eta politikoen erantzun gisa sortu zen eta Espainian eta Europan zeuden abertzaletasun-ereduei jarraituz.

Aitzindariak nafarrak, arrazoi geolinguistikoak. Salaketa soziolinguistikoa.

Euskal Herriaren nortasun funtsa hizkuntzan dago. Gero, idazle eta kultur taldeen abertzaleaurreko euskaltzaletasuna espresabide politikoen bitartez gauzatu

“Gure independentzia nazional sekula menperatugabearen lekuko bizi eta fedemailea da (euskara). Berariazko aurpegia ematen digun eta besteengandik bereiztera garamatzan funtsa da, gure asimilazio osoari enbarazo egiten diona, aspaldidanik bilatzen den asimilazioari, eta halako baliabide maltzurrez egikaritu nahi denari”

2011/02/08

32

“Hortaz, nazio euskaldunaren funtsezko osagaia da (hizkuntza). Euskararen desagertzeak, nazio haren hondamendia ekarriko luke erremediorik gabe.(…) Euskara desagertzen bada, ezingo dugu berpiztu; egon, badagoen bitartean, beti ere Euskal Herriko alderdi ezkutuenetara zabaldu eta garatu ahal izango dugu”

“Munduan ezta, seguru nago,Au baño erri bat obia;Gorde dezagun, bada, osorikanAma Euskeraren legia (…)

Oroi gaitean Euskera gozoMunduan paregabeaz,Ta aurrerontz ere izango geraMirestuak erbesteaz”

2011/02/08

33

Nafarroa: Revista Euskara de Nabarra (1877-1883)

Araba: Revista de las Provincias Eúskaras Gipuzkoa: Euskal-Erria Bizkaia: Revista de Vizcaya Iparraldea: Eskualduna

Pizkundean aurrera egitean zientziak eta gizarteko hizkuntz mugimenduak elkarri lagunduz egin zuten gora.

Jaien garrantzia: Bertso-lehiaketak, Olerti-egunak, Euskararen egunak, sariketak…

Aldizkari autozentratuak: Ariel, Euskal-Esnalea, Argia.

Aldizkari zientifikoak: Euskara (Berlinen argitaratua) eta RIEV

2011/02/08

34

Atzerriko euskalariak: Van Eys, Schuchardt…

Etxekoak: Julio Urkixo eta Resurrección Maria Azkue

Erakundeen barruan: Aginte zentralaren eskuetatik zeuden

erakundeetan euskarak ez zeukan tokirik (ministeritzetan, indar armatuetan, gobernu zibiletan, gobernu zentralaren ordezkaritzetan)

Aginte horren beste organo gutxi-asko autonomoetan ere ez (osasun-etxe, eskola, trenbidea…)

2011/02/08

35

Diputazio eta udaletxetan: gaztelaniaz idatzi, euskaraz mintzatu eremu euskaldunetan.

Abertzaleekin indar koerlazioa aldatzen joan zenean, Diputazioetan euskararekiko erabaki ausartagoak: Notarien euskaltasuna bultzatzeko neurriak, Euskaltzaindia sortzekoa, Eusko Ikaskuntzaren kongresuak, Unibertsitatea eraikitzeko ahaleginak… baina, hala ere, anekdotikoak

Neurriak:

Hizkuntza Eskakizunak: Mikeleteak, telefonistak, basozaingorako zuzendaritza, Fraisoroko zuzendaritzan…

Dirulaguntzak: aldizkariei Eskola: auzo-eskoletan irakasle euskaldunak (BFA).

Bi izen: Eleizalde eta Landeta.

2011/02/08

36

Euskararen Akademia

http://www.euskaltzaindia.net/erakundearen_berri/historia_laburra_bideoan

2011/02/08

37

Bilboren lekukotza(Pedro eta Aitor Zuberogoitia)

2011/02/08

38

1.- Inguruko errepublikak: Abando, Begoña, Deustu

2.- Hiru gizon, hiru ahots: Arana, Azkue eta Unamuno

3.- Autogorrotoaz4.- Lehenengo euskal aldizkariak

1) Gora gora arseniko-lejia! Sabindarrak euskalduntze bidean

2) Euzkeltzale Bazkunaren lan isila3) Euzko-Deya eta Euzkadi4) Ekimen integratzaileak: Hermes aldizkaria,

Eusko Ikaskuntza eta Euskaltzaindia

2011/02/08

39

1) Euskara katedraren bilakaera2) Andrazkoen indarra: Emakume Abertzale

Batza3) Diktaduratik Dictablandara

1) Hezkuntzaren gaineko eztabaida2) Lehenengo eskolak3) Udal eskoletako euskara klaseak eta euskara

katedra4) Emakumeen eta gazteen bultzada berriro5) Tintontzi, luma eta errotatiba artean6) 1936ko gerra: basakeria eta heriotza

2011/02/08

40

Pizkundearen analisia-1 (Lourdes Otaegi)

Aitzolen gizaldia(1926-1936): “Abagunearen sena duk argi”

Etxepare, Larramendi aitzindari Eusko Ikaskuntzaren III. Kongresuan (1922-

Elebitasuna eta Europako hizkuntza minoritarioen egoera) Finlandiak txunditu

Literaturaren misioa-Volksgeist Administrazioa eta eskola/prentsa

2011/02/08

41

Euskaltzaleak: euskal jaiak, mitinak, umeen egunak, literatur sariak, olerti egunak, bertsolaritza

Arrenkurak: hizkuntzaren eredu berrizalea gaitzetsi, publiko hezigabea, kanpo erasoak

Literatur eredu modernoa: errealitateari loturikoa, idazlearen dohaiak, euskal sena duen hizkuntza-moldea, gaiak (heriotza, euskara)

Itzulpena euskararenganako errespetua sustatzeko euskaldun alfabetatugabeengan

Arrenkurak: euskal produktuen salmenta urria, herritarren hizkuntz gaitasun urria

2011/02/08

42

Unamuno, Barojatarrak, Ortega y Gasset: euskarak abstrakziotarako kamustasuna.

Erantzunak:

Aitzolek gaztelaniaz argumentatuz: “La murte del euskera”

Lizardik euskaraz literatura sortuz: “Nahi haunat…” Unamunori eskaini

Pizkundearen analisia-2 (Ane Larrinaga)

2011/02/08

43

Euskalgintzaren azterketa ezagutza ekoizle legez, baliabide sinbolikoen sortzaile, errealitatearen interpretazio-markoak sortu: mugimendu intelektuala.

Esparru politikoa eta kulturala loturik egon ohi da baina euskal kulturak azpiinstituzionalizazioa mendekotasun politikoaren ondorioz.

Gizarte zibilak hartu du kultur erakundeen tokia: eskolak, hedabideak…

Mugimendu izaera horrek esanahi politikoz bete ditu denbora luzez euskal kulturaren egintzak eta lanak. Kulturgile horien zereginetako bat izan da euskararen aldeko erresistentzia kognitiboa lantzea, gizarte aldaketa helburu.

Hizkuntza eta kulturen arteko gatazka sinbolikoan hainbat definizio sozial lehiatzen dira legitimazio bila. Kulturgileek kokapen ezberdinak: Pio Baroja-Lizardi

2011/02/08

44

Gaur egungo euskalgintza kapital kultural eta sinboliko baten metaketa historikoaren emaitza da: lan, ideia, irudikapen, proiektu eta ezagutza multzoen ondorena da.

Hiru une historiko: Eusko Pizkundea, 1960/70 hamarraldietako kultura pizkundea, 1980ko instituzionalizazio prozesua.

Euskal kulturgintzako aldaketak euskal gizarteak bizi izandakoekin batera. Aldaketa uneetan intelektualen sorkuntza areagotu egin da.

Orain, euskal kulturaren esparrua dibertsifikatu. Euskalgintza azpiesparru bihurtu. Tirabiratsua da, bertan islatzen direlako hizkuntzari lotutako gatazka sinbolikoaren ondorioak.

Sekularizazioa: Kulturgileen lidergo soziala kamustu

2011/02/08

45

Pizkundearen analisia-3 (Koldo Izagirre)

Aitzindaritza baino etena nabarmendu. Euskaltzaleek propaganda euskerista egiten zuten

nagusiki. Gaztelaniaz beren artean? Gerraondokoek (Txillardegi, Krutwig) ekintza

bitarteko propaganda egin zuten, koherentzia linguistikoa kulturaren motorra bihurtuz.

2011/02/08

46