/rgdissertatio

DE

RATIONiS, HONESTA JUBENTIS, VIin

VOLUNTATEM HUMANAM.

quam

CONS. AMPI. FAC.' ΡHILOS. UPS.

prüside

wer.DAN. ΒΟΈΤΙ1ΙΟΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

pro gradu philosophico

v

p. p.

OLAUS HASSBOTHNIENSIS.

in audit. gust. maj. d. xii aprills mdcccvi.

η. α. m. s.

ups a li je,litteris jon. Fr. Edman, reg. acad. typogr»

(

«LARISSIMO DOMINO CANDIDATO

O LAVO WESTMANAMICO OPTIMO!

&\iioties prcetenta repetere juvat memoria, toties jucunda Uta inprim is animo recurrit retas, qua tuo mihi licuit ab ore ρendere t

tuaque fvavisßma frui familiaritate. Crevit in dies Caritas mutucevetußate amicitice — fufli mihi femper quaß alter ego, Munusigitur hoc qualecunque, quod omre ßimm pondus ab animo meoaccipiet, gratce, beneficiovumque memoris mentis indicium esje,txißimes vellem

OL, HASSFLEUN,

X>E

RATIONIS, HONESTA JUBENTIS, VI

IN

VOLUNTATEM HUMANAM

Qao magis puram et a rebus aJienis feparatam nobisfiftimus moralitatis feu honeftatis ideam, qualemeam mente concipere fas eit, dum eandem totam quan-tam rationi per fe fpeftatae adfcribimus, eo quoque ma¬jor de eadem, quatenus ad hominum vitam et moresdirigendos fpe&at, quaerenti fuboritur necesfitas disqui-rendi, qua ratione in voluntatem humanam efficax esfeposiit. Celeberrimus Kant., quo nemo perfpicacius mon-ftravit, federn et principia ide&rum honefti in ratione perfe fpe&ata collocanda esfe, fummum theoriae rerum mo-ralium problema eo tendere docuit, ut efficiatur, an etquomodo ratio practica esfe queat. Non noftri esfe vo-luimus judicii , utrum quse in Critica de Ratione pra&i-ca disquifitione ad propoiitam hanc folvendam quaeftio-nem ab illo difputata funt fusficiant nec ne, neque id fe-cum fert ratio confilii, quod pauca, quae ad eandem il-luftrandam noftro judicio faciunt disquifituri animo vol-vimus, ut examinemus, quid vel ad rem de qua quse-ritur explicandam vel confundendam contulerint, quaepoft Kantiunv, enata funt Phiiofophemata, quorum An-iloribus nefcio annon faepisfime jure adplicari posfit Ho-ratianum illud:

Qiiid dignum tanto feret hic Promisfor hiatu ?

A

2

Nobis vero, qtii m eornm abire caftra nolumus, qui velipfam , de qua agitur, minoris habeant quaeftionem , velinter res humanae peripicaeiae inpervias ponunfc, nec ta¬rnen in obfcuris rerum confcientiae humanae ambitum tran-fcendentibus regronibus quaeftionis propofitae folutiönemfingere confultum ducimus, fat erifc, fi de honeftate mo-rumque ianclitate follicitis, quibus haec noftra legere vo-lupe fuerit*, in ipfa confcientiae moralis legis genefi viammonftrare valeamus , qua procedendum, ut cuivis atten-denti appareat poteftas, quam in völuntatem humanamhabet, illiusque causfae et indoles rite dijudicari queaut.

Neminem fore putamus, quin eonfrfceri coga tur, fub-lata liberae voluntatis conicientia, evaneicere quoque otn-nein Legis honefta juhentis ideam; hoc vero fi conces-ferit , fupreniam quoque ne dicam unicara esfe, quam advim et fu ildamen ta honeftaus explicanda et eruenda fpe-<ftans animus fibi folvendacn proponere debet quaeftionem.de liberae hujus voluntatis eonfcientiae natura et causfisrfacile videbit. MuJtis quidem difficukatibus atque diver-ticulis impeditam esfe, quae ad op ta-tam huic rei lucemconciliandam feentari poteft, viam-, vel nobis taeentibus,.teftantur diserepantia tot et fibi oppofita de libera volun¬tatis humanae indole Pnilofophantium deareta; at illas ta¬rnen vel fuperari vel evitari posie· fperavimus, fi modoin id folum animum intendimus* ut genefis et conditio-nes liberae voluntatis, q.ualis eonfcientiae humanae obver-latur et definiri. poteft, rite defcribantur.

Inter ea, qvae cognitioni noftrae obvia habemus en-tia , iiberam völuntatem nulli tribuimus nifi ratione velcogitandi facultate praeditus fuerit. Spontaneitatem,quam brutis con.cedim.us änimantibus , cum libere agen-di facultate, cujus in finu geftamus confcientiaru, in eo-

dena

"St-V V*» "S*-V^ 3

dem ponere loco nefas ducimus. Indicatum fic haberenobis videmur, naturam liberae voluntatis, quam defini-re noftrum erit', in ipfa vis cogitandi indole quserendaraesfe, atque ut ab hac vi immediate proveniens effeébus'explicari posfe. Cum in cogitandi facultate »et ratione,in qua fummum hujus facultatis pofitum esfe volumus ,omnis hominis prae reliquis rebus praeftantiae fontem col-locamus, charadter illius hand incommode definiri posfenobis videtur, quod fit principium unitatis, five illud, quodiscretas res in unum colligimus,;reguiis iubjicimus et inunam harmoniain in infinitum usque producere tendimus.Haec ad unitatem fpeétans et ad eandem unicuique con-icientiam obverfanti rei conciliandam tendens animi visad fubjedtum ipfum cogitans converfa , individuae perfo-nalitatis confcientiam eidem imprimit, et fimul liberas vo¬luntatis fontem aperit. Scilicet fimul ac a rebus perci-piendi facultati obje&is fe utut cogirantem diftinguit mens,iibique ipfi objedium fieri poteft, e phyflca rerum, ad fequamvis easdem pertinere et appetendi facultatem mo¬vere fentiat, poteftate fe emancipatam percipit, et licetextra fphaeram rerum immediate ve I mediate gratarumvolendo et eligendo evagari nequeat, nulli tarnen earumle phyfica necesfitate adftridtam fentit, quando autemcuidam earum fe tradit, eandem fe ipfam eligisfe et vo-luisfe cenfetur. Eousque faltem fe rerum movendi vigaudentium dominum esfe intelligit, ut deliberandi, cui-nam rerurn eligibilinm fe tradat, fibi poteftatem dare poS»fit. Hane poteftatem ut primum libertatis, quam ut fa¬cultatem phyfica rerum cogenti vi fe emancipandi concipi-mus, in confcientia humana phsenomenon interpretamur,quod autem alterum eadem necesfitate fubfequi videmus,in eo fcilicet fe manifeftans, quod inter res gratas atqueideo naturae vi optabiles procreat independentiae et fuiomnino esfe juris defiderium, per quod, me judice, unice

A ζ ex-

explicari poteft confcientias humanas ad legis moralis ide-am aditus, et omnis hujus legis in voluntatem huma-nam a rebus alienis et extra illius ideam per fe fpeéta-tam pofitis non derivanda vis. Hoc en im defiderio , iicogitandi facultate praeditum occupatum fingitiius, ifiumßbi ipfi contradicere: et cogitandi vi ad unitatem ipe-élanti adverfari necesfario diceremus, fi feudenuo- rebustraderet earumque lege viveret, nam concipimus in ip-fa libertate, qua movetur, illiusque fecum in omnibusconfentiente harmonia legem, nihil extra libertatis ideamut in liberi entis confcientia valeat requirentem, et hocconceptu; moralis legis fundamenta in aprica poni uniceposfe putamus , officia et moraliter reéta homini omniaea esfe praedicantes , quae libere concepta indicatam hanelibertatis et independitiae cum fe ipfa harmoniam expri-munt et ad eandem re ipfa producendam conducunt. quaequalia hominis confcientiae obverfantur et ibidem ut ho^mini injuncta agnofcuntur ß quaereres,. viam, qua eademcognofceres , indicatam habere potes ab antiquis Philofo-phis, qui honeftatem legem moralem jubere illamque for-tkudine, prudentia, j,uftitia et σωφροεννη abfolvi docuerunt.

Ex his, quae- rerum philofophicarum peritis indieare·voluimus principiis, qvae vero debita luce illuftrata ex-hibere vetuit temporis et facultatum qua premimur, an-guftia, duci posfe fperavimus folutionem, quam quaeri-mus, propofitae de rationis prafticae five honefta per fejubentis vim in voluntatem humanam. Duplex nobis vi¬detur hac quaeftione contineri difputationis argumentum,alterum in quo de vi rationis voluntatem obligandi, alte¬rum in quo de ejusdem vi ad voluntatem ut agnitae ob¬ligation! fatisfiat movendam.

V ini rationis obligandi rite explicatarn esfe negamus,quam»-

quamdiu data explieatione non efficituV, ofriigatioiiis fen"i'um alium esfe ac asfenfum theoreticis vöritatibus intel··leftui obviis : perceptam enim obligationein inter verita¬tes non folum lucentej* Ted ardentes, ut cum CeleberrimoRydelio aj loquamur, ponendam esfe exiftimamus. Sednon ineliori fuccesfu rem pertra&arunt, qui ardendi vimoblfgationi perceptae adbaerentem ita explicarunt, ut nonper fe fed a rebus illi adje&is eandem habere videatur,valde en im- vereor ne fic omnem officii ideam pérver-tant. Reéte, me judice , lex, quälis in ratione fundatur,pro obligationis fönte habetur, reite quoque dici poteft,legem obligare per motiva, fed nifi in ipfa lege; hoc eftin ipfa idea reititudinis ét honeftatiS ab omni atiena refeparata hsec collocata forent motiva, fed folummodo, ufcloqui moris fuit, a legislatore legis praecept-is adjeitafieri non poteft, ut vera et fecum confentiens honeftatiSidea incorfupta confervetur. Utramque hanc in gravis-iimos errores inducentem viam evitari posfe fperamus,iipofirae, quam indicavimus, liberae facultatis illique dataenegesfarise legis in confcientia humana , genefi, in vi ra-tionis obiigandi explicanda , adhaerere volumus. Habebt-mus enim fic, nifi omnia nie fallant, perceptam in con¬fcientia rationis- obligationem latentem , feu eodern modo,asfenfum noftrum poftulantem ac ceterae cujuscumqueindolis fuerint veritates, quae a convenientia cum fuispriticipiis intelleitui fe commendanthoc eft" pofita fa-cuitate, fe a rerum dominio emancipante, feu libertate,eandem nusquam nifi in honeftate fecum confentienteminvenies , fed habebis eandem qnoque ardentem, pertinetenim ad aitivam animi vim, cujus confcientia volendo eteligeiido nobis ingeneratur, et quaö- aliter in homine liveente appetendi facultate praedito éohcipi non poteft> quam

A 3 ufc

ä) yide Rydelii Förnufts · öfmngar»

>ö

ut nova e cogitandi et fe a rebus feparandi vi enata, co-gitanti naturalis propenfio , ad independentiam fpedtans,quae vero ut fibi congruat legis honefta jubentis jugo ne-eesfitate non réfraganda eodem confcientiae aetu ac pri-mum orta fuerit fe fubjicere cogitur, adeo ut ofticium utveritatem poiitis principiis concedendam non tantum ag-nofcere cogatur quisque, fed ipfa principia ad fe aétivam-que fuam facultatem ita pertinere intima confeientiae vifentiat, ut quamdiu entis cogitantis naturam non penitusexuat, fe improbet quando iili morem non gesferit, at-que pudore et poenitentia fe fuffundi agnofcat quotiesagnito officio fatisfacere noluerit. Habebimus deniquelegis moralis in ratione collocatae vim ita explicatam, uteandem etiam efficacem in voluntatem humanam ad ob-ligationis fenfum pariendum mente concipere posfimus,quamvis fublata fuerint omnia alia extra refti et honeftiideam pofita motiva, five a Legislatore cum lege copu-lata iive aliqnde enata eadem tibi fmgeres.

Ad alteram quseftionis de rationis pra&icse vi in vo¬luntatem humanam partem folvendam properarnus, effi-cere enini volumus , ut e poiitis a tiobis principiis elu-ceat vis rationis honefta per fe jubentis ad voluntatemmovendatn, ut agnitae obligationi fponte fatisfacere cone-tur. Qui officium, fecundum fenfum legis honefta per fejubentis agnofcit, fimul quoque, mejudice, fateri cogitur,fe in illo fatis habere motivorum , nec extra illius ideamquaerenda esfe alia momenta, quibus adigi poteft ad ei-dem fatislaciendum , fed agnitam obligationem per fe mo-ventem mente concipiendam esfe, quseritur igitur an reipfa moveri posfit. Ab antiquisfimis temporibus faepiusinculcatam accepimus regulam, nihil appeti poteft niii fubfpecie boni. Bonum vero homini vix quidquam haberipoteft, nifi fenium vel mediate vel immediate gratum,fe-

cun-

rundum eam, qua praeditus eil, natural« exitare valeat.Haue fine dubio refpexerunt regulam illi , qui praeeunti-bus Schaftesbury et Hutchefon originem et vim Honeftatistotam quanfcam in fenfu quodam morali collocarunt, con¬tra Epicureismi er rores fatis cautum esfe putantes, dum-modo immediatum illum esfe tnonftraverint. Sed cumhuic in feniu ρ oftto lioneftatis fonti alias, fi fibi confen-tire volursfent, attribuere non valuerint adfeftiones, quam,quae reliquis , quibns grato vel ingrato modo afficiaiur,fentiendi viis, honeftatis obligandi vim vel fuftulerunt veinullam aliam Obligationen! agnoverunt , quam eam , qua©a praeponderante ienfus ^ quem fixerunt, moralis jueundi-tate, comparatione cum aliis quibus grato movemur mo¬do ienßbus inftituta, elicere fe posfe crediderunt, quodquantum dignitati virtutis, cujus tarnen causfam agerövoluerunt, detrahat, nemo eft quin videat. Nos vero,qui a ratione per fe non propter fenfum gratum jnbentehoneftatem derivamus, et fic obligationis ideam incor-ruptam et puram fervamus, viam tarnen videre nobis vi-demur apertam , qua integra lioneftatis ad menfuram ju-cunditatis non dimetienda obügandi vi expiieari poteft, vir-tutem inter res fecundum natnram nihil nift fub fpecieboni appetentem eligibiles ponendam esfe. Confcientiaenim legis rationi infitae, quae honefta jubet, naturae, qua-tenus cogitandi facultate expers non fuerit, immediatepropenfioni indivulfo nexu adhaeret, nec majori jure ea,qvas aliis iatisfacere posfunt propenfionibus appetenda eteligibriia homini dueimus, quam ea, ad qua© haec fecumconfentiens propenfio tendit. Neque opus esfe exiftima-mus, ut jueunditate omnes alias jueundas res fuperantefe nobis irivitis commendent, qua© ad illi fatisfaciendumcondueunt res, a libera enim voluntatis indole fequi du-dum monuimus, ut nulli eligibilium rerum phyfica neces-ßtafce adftriftos nos fentiamus, et concedendum (altern

no-

tiobis esfe putamus, non magis contra naturam nihil ni-ii fub fpecie boni adpetentem esfe virtutem per fe adpe-tere, quam alitus quibuscumque rei vel mediate vel inifmediate gratis ita adhaerere, ut propter earum jucundita-tem vivere unice videamur, Habemus itaque honefta-tem rationis lege non temeranda fanélitate jusfam, nonGontradicente vel invita natura jucunda adpetente eligi-bilem, nec ullum umquam in foro Confcientias conftitu-,tum fuisfe putamus, qui non fateri cogatur, fe potuisfe, fivoluisfet, illius jugo dociiem prsebere cervicem, nihilqueimpedire quominus velie potuerit, nifi velie noluerit; ledhabemus eandem eo modo inter res adpetendas fe vo-luntati commendantem , ut non ex comparatione cumaliis rebus jucundis et utilibus enata concipiatur illius ob-ligandi vis, per fe enim, qnamvis etiam jucunditate, qua-lis fenfui humano obverfatur, aliis gratis fenfationibus,cederet, fe fupra illas omnes et fingulas elatam corifci-entiae annuntiat, ad imperandum non ad obediendum con-

cesfa, causfas vero hujus in boneftate pofitae dominandiindolis in promtu habemus, fi tnodo originem propenfio-nis, cui jucunditatem fuam debet eam esfe memineri-mus, ut fecum ferat e rerum dominio emancipatam vo-luntatem, legem in fuo fecum confenfu in finu geftan-tem, cujus imperio unusquisque confcientia fe teneri fa¬tetur, etiamfi minus morem illi volendo et agendo ges-ferit.