CURIOSIDADES E ANÉCDOTAS - edu.xunta.gal y... · Que quere dicir que a rotación da Terra non é...

179

CURI

OSID

ADES

E A

NÉCD

OTAS

1. O movemento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

2. As forzas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

3. Forzas gravitatorias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

4. Forzas e presións en fluídos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

5. Traballo e enerxía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

6. Transferencia de enerxía: calor . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

7. Transferencia de enerxía: ondas . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

8. Sistema periódico e enlace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

9. A reacción química . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

10. A química e o carbono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 179

Que quere dicir que a rotación da Terra non é uniforme?

Contesta:

a) Que son os segundos intercalares?

b) Cando se introducen?

Por que se engadiu un segundo ao final do mes de xuño de 1997?3

2

1

CUESTIÓNS

180 � FÍSICA E QUÍMICA 4.o ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

CURIOSIDADES E ANÉCDOTAS

O MOVEMENTO1Descubrir equivale a ver o que moitos vi-ron e pensar no que ninguén pensou. Arepresentación de puntos no espazo uti-lizando as coordenadas cartesianas re-súltanos moi familiar. No seu libro O dis-curso do método para conducir ben arazón e buscar a verdade nas ciencias,René Descartes relátanos cales foron ascircunstancias nas que se lle ocorreu es-ta idea.

Sucedeu o 10 de novembro de 1619.Atopábase descansando nun cuartel mi-litar á beira do Danubio. Pasou o día nacama realizando unha da súas activida-des favoritas: pensar sobre a natureza domundo que o rodeaba. Mentres observa-ba distraidamente o voo dunha moscapolo cuarto, decatouse que a posición damosca en calquera momento se podíarepresentar con tres números, que indi-carían as distancias a cada unha das pa-redes e ao chan do cuarto.

Resulta curioso pensar que así foi co-mo comezou o que chegou a ser unhadas grandes ideas matemáticas de todosos tempos.

Descartes e as coordenadas cartesianasHISTORIA DA CIENCIA

O complicado segundoResulta complicado medir a duración dun segundo de tempo? Proba-blemente, a resposta máis xeneralizada sexa non. Claro, é algo que to-dos fixemos algunha vez!

Quizais sería moi diferente se antes nos informamos da definición desegundo que aparece nun documento custodiado na Oficina Interna-cional de Pesos e Medidas, situada cerca de París:

«Tempo en que se dan 9 192 631 770 oscilacións do átomo de cesio133».

O cronómetro que é capaz de medilo é un reloxo atómico que seencontra nun laboratorio do Time and Frequency Department do Na-tional Institute of Standards and Technology, en Boulder (Colorado,E.U.A.).

Como consecuencia desta precisión do segundo, moito máis precisaca a rotación terrestre, que non é uniforme, prodúcense desaxustesque obrigan a introducir algún segundo en certas datas do calendario(ao final do 30 de xuño ou ao final do 31 de decembro). Estes segun-dos que se introducen reciben o nome de segundos intercalares.

Engadiuse un segundo, por exemplo, ás 23 horas 59 minutos e 60 se-gundos do día 30 de xuño de 1997. É dicir, o último minuto de xuñodese ano tivo 61 segundos de duración.

Ano 30 de xuño 31 de decembro Ano 30 de xuño 31 de decembro

1972 +1 segundo +1 segundo 1985 +1 segundo

1973 +1 segundo 1987 +1 segundo










831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 180

181

CURI

OSID

ADES

EAN

ÉCDO

TAS

� FÍSICA E QUÍMICA 4.o ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Explica o esquema de forzas e de velocidade que aparece arriba. Aplícao ao caso dunha pedra que cae desde unha cornixa.

De que factores depende a forza de rozamento dun corpo en caída libre?

Para diminuír o valor da velocidade límite dun paracaidista, que interesa, aumentar a superficie en contacto co aire ou reducila?

3

2

1

CUESTIÓNS


AS FORZAS2A primeira lei de Newton non é máis cao principio de inercia que enunciou Ga-lileo uns anos antes.

Este principio di que un corpo en mo-vemento que non está sometido á acciónde ningunha forza continuará con move-mento rectilíneo e con velocidade cons-tante de maneira indefinida.

Galileo decatouse que cando unha pelo-ta roda por un plano inclinado dobre, aaltura alcanzada no segundo tramo é ca-se igual á altura desde a que se lanzou.El atribuíu esta pequena diferenza ao ro-zamento exercido sobre a pelota.

O principio de inerciaHISTORIA DA CIENCIA

Velocidade límiteCando un obxecto cae no aire sobre el actúan, fundamentalmente, dú-as forzas:

• O peso, que tende a aumentar uniformemente a velocidade mentresdura a caída.

• A forza de resistencia do aire, que tende a frear o obxecto. Esta for-za aumenta coa velocidade e coa superficie frontal de avance do ob-xecto:

F = k ⋅ d ⋅ S ⋅ v2

(k é unha constante que depende da forma do móbil.)

A forza neta que actúa sobre o obxecto diminúe segundo cae, de ma-neira que chega un momento en que se fai nula:

P = Fresistencia

E a partir de aquí o obxecto móvese con velocidade constante, postoque non existe aceleración.

Esta velocidade coñécese como velocidade límite. Unha vez alcanza-da, non importa o tempo que continúe caendo o móbil; chegará aochan con esa velocidade.

Os gatos encollen o corpo e estiran as patas cando caen co fin de amor-tecer o impacto co chan. O gato adopta esa postura cando nota a ace-leración da caída, pero unha vez alcanzada a velocidade límite relaxaa súa postura, ofrecendo maior superficie de contacto co aire. Istosupón que aumente a forza de resistencia e, xa que logo, se alcanceunha nova velocidade límite menor.

1

2

0,0 0,5 1,0 1,2 2,0 2,5Tempo (s)

7

6

5

4

3

2

1

0

Velocidade (m/s)

Forzas Forzaneta

Velocidade

nula

nula

constante apartir de aquí

vlímite

Peso

P

R

P

R

P

Resistencia

I

I

I

I

II

I

I

I

I I

I

I

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 181


Explica coas túas palabras a experiencia de Cavendish.

Como se puido calcular o valor da masa da Terra tras a experiencia de Cavendish?

Por que resultou tan difícil medir o valor da constante G? Elixe a resposta correcta:

• Porque a Terra atrae a todos os obxectos.

• Porque a lei de Newton non é demasiado correcta cando interveñen masas moi grandes.

• Porque o seu valor é moi grande.

• Porque o seu valor é moi pequeno.

• Porque a masa da Terra é moi grande.

3

2

1

CUESTIÓNS


FORZAS GRAVITATORIAS3Edmond Halley demostrou que os co-metas percorren órbitas elípticas ao re-dor do Sol, obedecendo a lei da gravita-ción universal. Observara un cometa en1682 e, estudando datos históricos, sos-peitou que, se describía unha órbitadeste tipo, podería ser o mesmo cometaque fora visto polo menos en tres oca-sións anteriores con intervalos duns 75anos.

En 1705 publicou o seu libro A Synop-sis of the Astronomy of Comets, ondepredicía que o cometa se volvería a vercara ao ano 1758, cumprindo así as leisde Newton. Seguiu realizando observa-cións ata pouco antes da súa morte, en1742, cando cumprira 85 anos. Tal co-mo predixo, o cometa Halley reapare-ceu en 1758, fenómeno que contribuíuao éxito da teoría da gravidade e dasleis da mecánica de Newton.

Edmond Halley (1656-1742)HISTORIA DA CIENCIA

O valor de G e a masa da TerraO primeiro científico que mediu o seu valor con precisión foi HenryCavendish, en 1798, utilizando unha balanza de torsión, algo máis decen anos despois de que Newton enunciara a súa lei. Posteriormenterealizáronse numerosos experimentos con balanzas máis precisas, een 1998 aceptouse como valor correcto 6,6726 ⋅ 10−11 N ⋅ m2/kg2,cunha marxe de erro do 0,15 %.

A balanza de torsión, hoxe coñecida como balanza de Cavendish,consta basicamente dunha lixeira variña horizontal, en cuxos extre-mos ten dúas pequenas esferas iguais de masa m, que se suspendepolo seu centro cun fío moi fino. Fronte a cada esfera colócase outraesfera grande de masa M. As forzas de atracción entre as masas m eM orixinan un par de forzas que tenden a xirar a variña, torcendo ofío. Aparece, xa que logo, outro par de forzas elásticas que se opón aode atracción. Cando ambos os pares se igualan, cesa o xiro e é posi-ble calcular G.

Unha vez calculada G e utilizando a lei gravitatoria de Newton, Caven-dish calculou a masa que a Terra debería ter para producir a forza gra-vitatoria observada na súa superficie. O resultado foi de 6 millóns demillóns de millóns de millóns de quilogramos (6 ⋅ 1024 kg).

A finais do mes de abril de 2000, un grupo de investigadores da Universi-dade de Washington presentaron, na reunión da Sociedade Americanade Física, en California, o valor de 6,673901 ⋅ 10−11 N ⋅ m2/kg2, cun errodo 0,0015 %.

Se calculamos a masa da Terra utilizando os dous valores de G,obteremos uns 1100 trillóns de kg de diferenza. Esta cantidade, aínda que elevada, realmente só supónun 0,018 % da masa totalda Terra. (É equivalente a unha diferenza de 0,306mm na altura dunha persoaque mida 1,70 m.)

831526 _ 0179-0190.qxd 12/8/08 12:14 Página 182

183� FÍSICA E QUÍMICA 4.o ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

CURI

OSID

ADES

EAN

ÉCDO

TAS

Por que é importante o estudo da bacteria halobacterium?

Que relación ten o sal coa radiación?

Por que hai que protexer os astronautas das radiacións ás que poden ser sometidos no espazo?

3

2

1

CUESTIÓNS


FORZAS E PRESIÓNS EN FLUÍDOS4Otto von Güericke foi un físico alemán queviviu entre os anos 1602 e 1686. Traba-llando no seu laboratorio construíu, conpistóns e válvulas, unha bomba sen car-ga coa que fixo interesantes experimen-tos.

Para unha demostración pública e espec-tacular da existencia e dos efectos da pre-sión atmosférica, mandou construír enMagdeburgo dúas semiesferas ocas dunscincuenta centímetros de diámetro cunmetal groso e resistente.

Uniunas sen ningún tipo de pegamen-to e extraeu o aire do interior a travésdunha válvula. As semiesferas non pui-deron ser separadas, aínda que dousequipos de oito cabalos tiraron delas pa-ra intentalo.

Cando, por medio dunha chave, se per-mitiu entrar o aire, as semiesferas sepa-ráronse soas, sen ningunha dificultade. Apresión atmosférica externa exercía sobrecada esfera unha forza tan grande que oscabalos non puideron vencela.

A experiencia de Magdeburgo móstranosa tremenda forza da presión atmosférica.Esta esmagaríanos se non fora porque osfluídos do noso corpo exercen unha for-za en sentido contrario.

Os hemisferios de MagdeburgoHISTORIA DA CIENCIA

Un microbio do mar MortoA auga do mar Morto é entre cinco e dez veces máis salgada ca a au-ga normal do mar. A súa densidade é tan elevada que permite que o ser humano flote na súa superficie. Alí sobreviven moi poucas espe-cies; unha delas é a bacteria halobacterium.

Este microbio converteuse nunha fonte importante de informaciónpara un grupo de científicos da NASA. Podería proporcionar algunhaclave para protexer os astronautas da radiación espacial, á que se ve-rían sometidos nunha misión a Marte. Esta radiación pode danar oADN e provocar cancro e outras enfermidades.

A bacteria superou doses letais de radiación ultravioleta, sequidadeextrema e baleiro. Foi capaz de rexenerar o seu ADN en poucas ho-ras.

Parece ser que altas concentracións de sal provocan o mesmo tipo delesión no ADN ca a radiación, polo que, se un organismo é capaz deadaptarse á extrema salinidade do mar Morto, pode ter a clave parareparar as lesións producidas pola radiación.

Encontrouse que o seu xenoma contén diferentes xogos de mecanis-mos de reparación do ADN, algúns xa coñecidos, pero outros, non.Este microbio converteuse nun novo filón para a investigación contrao cancro.

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 183


Explica en que consiste o principio da conservación da enerxía con varios exemplos.

Que explicación deu Mayer da cor máis clara do sangue dos pasaxeiros do barco nos trópicos?

Cal é a relación existente entre a cor clara do sangue dos mariñeiros observado por Mayer e a conservación da enerxía?

3

2

1

CUESTIÓNS


TRABALLO E ENERXÍA5Arquímedes naceu en Siracusa (Sicilia)no século III a. C. Aínda que os científi-cos da súa época consideraban que aciencia estaba moi por riba dos proble-mas cotiáns, el mostrou unha grandeafección polos artiluxios mecánicos. Foimoi diferente dos científicos gregos queo precederon.

Cos seus descubrimentos demostrou queera posible aplicar unha mente científi-ca aos problemas da vida cotiá. Enun-ciou a lei da panca, grazas á cal se lle po-den aforrar esforzos aos músculos do serhumano. Na historia da ciencia recoñé-cese como súa a frase: «Dádeme un pun-to de apoio e moverei o mundo».

Hierón, rei de Siracusa, pediulle que mo-vera un obxecto pesado, e Arquímedeselixiu unha nave que había no dique. Pe-diu que a cargaran de pasaxeiros e mer-cadorías (aínda que nin sequera baleirapoderían botala un gran número de ho-mes tirando con sogas), anoou uns ca-bos e utilizou un sistema de poleas. Ti-rou da soga e cunha soa man botoulentamente a nave, ante o asombro de to-dos os que o presenciaron.

As máquinas de ArquímedesHISTORIA DA CIENCIA

Un camiño… equivocado?Ao científico alemán Hermann Helmholtz (1821-1894) adóitaselle re-coñecer o achado do principio de conservación da enerxía. Con todo,non foi o primeiro que se decatou de que a enerxía non se pode cre-ar, senón cambiar dunha forma a outra. Foi o físico alemán Julius Ro-bert von Mayer (1814-1878) quen chegou a esas conclusións a partirduns estudos sobre seres humanos.

Segundo se conta nalgún libro de historia da ciencia, en 1840, aca-bado de obter o seu título universitario, Mayer traballaba como médi-co nun barco holandés que chegou ata as Indias orientais. Daquelaempregábase a sangría porque, segundo se cría, a extracción de san-gue axudaba a soportar a calor dos trópicos. Cando Mayer abriu a vea a un mariñeiro, quedou asombrado da cor tan clara que tiña, pa-recéndose máis ao do sangue dunha arteria. Comprobou que sucedíao mesmo co sangue venoso do resto da tripulación e co seu propio.

Comprendeu o que estaba pasando: o sangue venoso circulaba cu-nha extraordinaria riqueza de osíxeno debido a que pola calor dos tró-picos, o corpo tiña que queimar menos combustible e, xa que logo,non necesitaba consumir tanto osíxeno para manterse quente.

A partir de 1842 publicou os seus primeiros informes científicos inten-tando chamar a atenciónsobre estas ideas: todas asformas de calor e de ener-xía son intercambiables,non se crean senón quecambian dunhas formas aoutras. Parece ser que oseu traballo foi infravalora-do porque, segundo a opi-nión dos físicos, chegaraás súas conclusións por uncamiño equivocado.

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 184


CURI

OSID

ADES

EAN

ÉCDO

TAS

Que transferencias de calor se están producindo cando notamos que un obxecto está quente? Fai un esquema para aclarar a túa resposta.

Que transferencias de calor se están producindo cando notamos que un obxecto está frío? Fai un esquema para aclarar a túa resposta.

En que consiste o estado de plasma? En que se diferencia o estado de plasma do estado gasoso? Fai un esquema dun gas e dun plasma para aclarar a túa resposta.

3

2

1

CUESTIÓNS


TRANSFERENCIA DE ENERXÍA: CALOR6Herón deseñou no século II a. C. un xo-guete formado por unha esfera que con-tén auga, con dous orificios diagonalmen-te opostos, onde se axustan senllos tubosde vidro. Ao quentar a auga, o vapor queproduce comeza a ascender rapidamen-te polos tubos, e provoca o xiro do botecoma se fose unha turbina.

A calor obtida ao queimar o combusti-ble converte a auga en vapor, que final-mente realiza un traballo de rotación.

A máquina non tiña potencia para reali-zar ningún traballo útil, pero pódese con-siderar como un precursor da turbina devapor.

O motor de Herón: «Aeolipila»HISTORIA DA CIENCIA

Ten límites a temperatura?A temperatura dunha substancia é a expresión do grao de axita-ción atómica ou molecular. Cando notamos que un obxecto estáquente, os átomos no seu interior estanse movendo rapidamenteen direccións aleatorias, mentres que cando notamos que está frío,os átomos estanse movendo máis lentamente. No cero absoluto to-do o movemento se detén e, xa que logo, a temperatura non podebaixar máis.

Na natureza, a temperatura máis baixa atopámola no espazo exteriorá Terra, onde se poden alcanzar temperaturas de só uns poucosgraos por riba do cero absoluto (por exemplo, nos confíns do SistemaSolar). A calor que se xerou tras o big bang que creou o universo estárepartida por todas as partes e fai que a temperatura global do univer-so sexa de 3 K. Isto é, actualmente, unha evidencia de que o bigbang existiu.

A ciencia conseguiu mellores resultados ca a natureza. O récord detemperatura máis baixa está en media milmillonésima de kelvin, lo-grado polo Instituto Tecnolóxico de Massachusetts (MIT).

Pero, ata onde se pode elevar a temperatura? A altas temperatu-ras, as moléculas sepáranse e as substancias pasan ao estado ga-soso. A maiores temperaturas, pódese alcanzar o estado de plas-ma, en que os átomos están ionizados, cos seus electrónsseparados dos seus núcleos. No Sol, igual ca nas demais estrelas,a materia está en estado de plasma a unha temperatura duns 15millóns de kelvin.

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 185


Contesta:

a) Por que ao mediodía o ceo é azul?

b) Por que o ceo do atardecer se volve avermellado?

c) Por que na Lúa o ceo é negro, aínda que o Sol sexa visible sobre o horizonte?

Elabora esquemas explicando por que vemos o ceo azul ao mediodía e avermellado na dirección en que se encontra o Sol ao atardecer.

2

1

CUESTIÓNS


TRANSFERENCIA DE ENERXÍA: ONDAS7Isaac Newton (1642-1727) foi, probable-mente, o físico máis importante da histo-ria. Os seus achados máis coñecidos están relacionados coa dinámica e a gra-vitación, pero Newton tamén realizou con-tribucións excelentes noutros campos daciencia; por exemplo, na óptica.

Realizou experimentos que mostrabanque a luz branca está formada, en rea-lidade, por moitas cores superpostas, in-ventou un telescopio formado por espe-llos e defendeu a teoría corpuscular daluz. Segundo esta teoría, a luz está for-mada por partículas minúsculas. Duran-te moitos séculos, con todo, prevaleceuno mundo científico a teoría ondulatoriada luz, defendida por Christiaan Huygens(1692-1695) e avalada por numerosasexperiencias.

A teoría de Max Planck (1848-1957) e ado efecto fotoeléctrico proposta por Al-bert Einstein (1879-1955) xa no séculoXX mostraron, pola contra, que Newtontamén tiña razón e que moitas observa-cións poden ser explicadas supoñendoque a luz está formada por partículas mi-núsculas que chamamos fotóns.

Newton e a luzHISTORIA DA CIENCIA

As cores do ceoA luz que provén do Sol dispérsase en todas as direccións polas partí-culas que compoñen a atmosfera terrestre.

Ao mediodía, a luz solar percorre menor distancia a través da atmos-fera para chegar á superficie da Terra. Só se dispersa unha pequenaporción da luz solar de alta frecuencia e vemos o ceo de cor azul.Conforme avanza o día, o Sol vai descendendo no ceo, a distancia através da atmosfera aumenta e transmítense mellor as frecuenciasmáis baixas (vermello), dispersándose máis as altas. O que observa-mos é que o ceo se vai facendo cada vez máis vermello, pasando doamarelo ao laranxa e, finalmente, ao vermello alaranxado do ocaso. Asecuencia invértese entre o amencer e o mediodía.

Cando na atmosfera hai moitas partículas de po, as frecuencias deluz máis baixas tamén se dispersan máis e observamos que o ceo ad-quire un ton esbrancuxado. Despois de chover, vemos o ceo dun azulmáis intenso, xa que as pingas de chuvia arrastran as partículas, lim-pando a atmosfera.

Se subimos a capas máis altas da atmosfera, diminúe o número demoléculas dispoñibles para dispersar a luz; xa que logo, o ceo veriá-molo cada vez máis escuro. E se estivésemos na Lúa, onde non haiatmosfera nin, por conseguinte, partículas capaces de dispersar aluz, veriámolo negro.

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 186


CURI

OSID

ADES

EAN

ÉCDO

TAS

En que campo destacou Marie Curie?

Por que se conservan en baúis forrados de chumbo os cadernos de traballo de Marie Curie?

Busca información e elabora unha biografía un pouco máis detallada de Marie Curie. Céntrate nas súas investigacións científicas.

3

2

1

CUESTIÓNS


SISTEMA PERIÓDICO E ENLACE8Foi descuberto en 1783 polos irmáns,nacidos en Logroño, Fausto e Juan Jo-sé de Elhuyar. A partir dun mineral cha-mado volframita, obtiveron, primeiro, oácido volfrámico e, finalmente, un novometal, o volframio.

É un metal de punto de fusión moi ele-vado (3400 °C), propiedade pola que,desde 1910, se utiliza para fabricar osfilamentos das lámpadas eléctricas.

O volframioHISTORIA DA CIENCIA

Marie Sklodowska, Marie Curie, unha gran loitadoraNacida en Varsovia (Polonia) o 7 de novembro de 1867, Marie Sklo-dowska non tivo posibilidade de asistir a unha universidade onde da-quela era a zona rusa dunha Polonia dividida. Con grandes dificulta-des conseguiu trasladarse a París en 1891 para estudar na Sorbona.

Foi unha das 210 mulleres entre máis de 9000 estudantes varóns dauniversidade, pero superou a todos nos exames e foi recoñecida co-mo unha persoa brillante.

Pouco despois de graduarse casou co físico Pierre Curie, con quencomezou a investigar algúns descubrimentos curiosos do físico Antoi-ne H. Becquerel sobre radiación do uranio. Foi ela quen cuñou o ter-mo radioactividade para referirse a estas radiacións.

Nos seus experimentos descubriu que a pechblenda, mineral do ura-nio, emitía unha radiación máis intensa ca o elemento, o que a levoua descubrir outros dous: o polonio e o radio.

En 1903 compartiu o premio Nobel de Física, concedido por estes des-cubrimentos, con Pierre e con Becquerel, convertíndose así na primeiramuller que o recibía. Este premio permitiu a Pierre a súa admisión naAcadémie des Sciences e unha praza de profesor de física na Universi-dade de París, pero non a Marie; a discriminación cara ás mulleres esta-ba aínda moi arraigada. En 1906, Pierre foi atropelado por un coche decabalos e morreu. Marie fíxose cargo das súas clases de física e conti-nuou coas súas investigacións. En 1910 publicou o seu traballo sobreradioactividade e en 1911 recibiu un segundo premio Nobel, o de Quí-mica, converténdose na primeira persoa que o ganou dúas veces.

Consciente da grandeutilidade da radiación,durante a I Guerra Mun-dial Marie Curie axudoua establecer unidadesde raios X para o trata-mento de soldados fe-ridos. Polas súas longasexposicións á radioacti-vidade contraeu leuce-mia, que foi a causa dasúa morte en 1934. Osseus cadernos de labo-ratorio son aínda tan ra-dioactivos que se con-servan nun baúl forradode chumbo.

Elemento químico descuberto en 1748polo sevillano Antonio de Ulloa nas re-xións ecuatoriais de Perú, chamado asípola súa semellanza coa prata. Actual-mente, o prezo do platino é maior ca odo ouro (unhas dúas veces e media) emáis de 100 veces o da prata.

O platino

831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 187


Sinala os cambios químicos que se mencionan no texto sobre a lixivia.

Todas as substancias oxidantes están formadas por osíxeno? Explica a túa resposta con algún exemplo.

Explica como é posible recuperar a mensaxe. Coñeces outros métodos para ocultar mensaxes escritas?3

2

1

CUESTIÓNS


A REACCIÓN QUÍMICA9

Lavoisier naceu en París, o 26 de agostode 1743. En 1768 adquiriu unha partici-pación activa nunha institución privada,bastante desprezada pola cidadanía, querecadaba impostos e taxas en nome doEstado, a Ferme Générale. Por pertencera ela no pasado, en 1794 foi decapitadona guillotina, xunto cunha vintena decompañeiros, entre os que se encontra-ba o seu sogro. Un grande astrónomofrancés, o conde Lagrange, lamentou unpouco despois: «Bastou un momento pa-ra cercenar a súa cabeza e cen anos pro-bablemente non serán suficientes paradar outra igual».

Os seus experimentos caracterizáronsepolo coidado nas pesadas, o detalle dasmedicións e a meticulosidade nas notas,grazas ao cal desterrou a idea do «floxis-to», substancia que se consideraba o axen-te activo da combustión. E levárono aenunciar a lei da conservación da masa.

Tamén lle debemos a existencia dunhanomenclatura lóxica para os compostos,pois ata entón os nomes dependían do«antollo» dos científicos. Ao dar á quími-ca unha linguaxe lóxica facilitouse enor-memente a tarefa dos científicos á horade comunicárense os descubrimentos unsaos outros. En 1789 publicou a súa obramáis importante, Traité élémentaire dechimie. Esta obra, na historia da cien-cia, recoñécese como o primeiro texto mo-derno de química.

Lavoisier, «fundador» da químicamoderna

HISTORIA DA CIENCIAA lixivia para conseguir «mensaxes secretas»Moitas substancias coloreadas, ao oxidarse, transfórmanse noutrasque son incoloras. A lixivia é un bo oxidante e utilízase para decolorarmoitas substancias (adóitase usar frecuentemente como branquea-dor para eliminar manchas na roupa).

Esta propiedade da lixivia pódese utilizar para facer secretas as men-saxes escritas.

1. Escribimos unha frase nun papel, usando unha tinta de pluma.

2. Esperamos a que seque.

3. Pasamos logo un algodón mollado con lixivia por riba… Desa-parecen as letras!

O que realmente sucedeu é unha reacción química: as tintas de plu-ma soen conter un sal de ferro (II) que a lixivia oxida, formándose ocorrespondente sal de ferro (III) e perdéndose a cor.

Con todo, a mensaxe non se perdeu definitivamente. Para recuperala,basta pasar por riba do borrado outro algodón, agora impregnadodunha disolución de ferrocianuro de potasio. Ao facelo, estamos reali-zando outra reacción química: fórmase un composto chamado ferro-cianuro de ferro (III), sal insoluble de cor azul.

831526 _ 0179-0190.qxd 12/8/08 12:14 Página 188

189� FÍSICA E QUÍMICA 4.o ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.�

CURI

OSID

ADES

EAN

ÉCDO

TAS

Cal é a propiedade máis destacada do bitrex?

Contesta:

a) Para que se utiliza o bitrex?

b) Por que se emprega en produtos de uso doméstico?

2

1

CUESTIÓNS


A QUÍMICA E O CARBONO10

Desde hai moito tempo sábese que acasca do salgueiro branco (salix) ten pro-piedades antipiréticas (diminúe a febre)e analxésicas. Antigamente tomábasecomo infusión. O compoñente respon-sable destas propiedades é o chamadoácido salicílico, utilizado ao longo do sé-culo XIX como tratamento eficaz para re-ducir as temperaturas corporais eleva-das, pese aos seus nocivos efectos se-cundarios: é un forte irritante que podeproducir hemorraxias e úlceras na bocae no estómago.

Os químicos dedicáronse a buscar deri-vados que foran mellor aceptados poloorganismo. En 1893, dous químicos daempresa alemá Bayer, Félix Hoffman eHeinrich Dreser, crearon un derivado, oácido acetilsalicílico, máis coñecido co-mo aspirina. Desde entón aliviou a mi-llóns de persoas no mundo.

Actualmente utilízase tamén unha mo-dalidade efervescente da aspirina cuxaspastillas conteñen, ademais, ácido cítri-co e bicarbonato sódico. O bicarbonatoreacciona coa aspirina e forma o seu salde sodio, polo que se fai soluble en au-ga. Tamén reacciona co ácido cítrico, oque xera burbullas de dióxido de carbo-no e ademais enmascara o sabor amar-go da aspirina.

Salix, o comezo da historia da aspirina

HISTORIA DA CIENCIABitrex: «un amargo protector»O bitrex (benzoato de denatonio) é un po branco, non tóxico, que sedilúe en todo tipo de disolventes e figura no Libro Guinness dos ré-cords como a substancia máis amarga que se coñece.

Na casa adoitamos utilizar moitos produtos químicos:

• Lixivia.

• Xampú.

• Acondicionadores de cabelo.

• Desinfectantes.

• Alcohol de perfumes.

• Locións de afeitado…

Estas substancias son todas elas perigosas se son inxeridas. Poriso hai que ter especial coidado con elas cando hai nenos na casa.

Unha das formas de reducir este perigo é engadir algunha substanciaque proporcione un sabor tan malo que o neno, se a inxire, a cuspade inmediato. Por este motivo estase utilizando o bitrex, en cantida-des moi pequenas, en moitos produtos de uso doméstico e que soncausa de envelenamento accidental dos nenos.

Seguramente, calquera afeccionado a morder as uñas lembrará o re-pulsivo sabor do líquido que se emprega como laca de uñas para in-tentar evitalo: o sabor amargo do bitrex!

831526 _ 0179-0190.qxd 12/8/08 12:14 Página 189

Notas


831526 _ 0179-0190.qxd 6/8/08 11:52 Página 190

CURIOSIDADES E ANÉCDOTAS - edu.xunta.gal y... · Que quere dicir que a rotación da Terra non é...

Documents

Transcript of CURIOSIDADES E ANÉCDOTAS - edu.xunta.gal y... · Que quere dicir que a rotación da Terra non é...