Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

48

Transcript of Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

Page 1: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,
Page 2: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado, es propiedad de la Secretaria

de Educación, fue elaborada en el marco de la Emergencia Nacional COVID-19, en

respuesta a las necesidades de seguimiento al proceso enseñanza aprendizaje, en centros

educativos gubernamentales de Honduras, C. A.

Presidencia de la República

Secretaría de Estado en el Despacho de Educación

Subsecretaría de Asuntos Administrativos y Financieros

Subsecretaría de Asuntos Técnico Pedagógico

Dirección Departamental de Educación Gracias a Dios

Dirección General de Modalidades Educativas

Subdirección General de Educación para Pueblos Indígenas y Afrohondureños

Autoría

Dirección Departamental de Educación El Paraíso

Revisión de estilo y adaptación

Eda Mayra Meza Zelaya

Revisión técnica grafica pedagógica

Dirección General de Innovación Tecnológica y Educativa-SE

Traducción

Livia Arely Valladares Ramos

Elvis Omar Martínez Pascon

Coordinación Departamental de Educación

para Pueblos Indígenas y Afrohondureños

Loy Alessandro Cruz Puerto

Diseño y Diagramación

Yadira Yaneth Figueroa Alvarenga

Eleazar Tomé Escobar

©Secretaría de Educación

1ª Calle, entre 2ª y 4ª avenida de

Comayagüela,

M.D.C., Honduras, C.A.

www.se.gob.hn

Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales Primer Grado

Primera edición 2020

Distribución gratuita – Prohibida su venta

Page 3: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

MÂDIKANKA

COVID-19 siknis ka ba mita wan tuktan ka mairin an waikna nani ba aikaina

ra lân taki wâbia dukia ra, utla ra tâ baikaia kûl warkka nani ra, bâku lika asla

îwaia lâka ba kau pawaia sip kabia, pamali kam aikuki, an wan nâtka bara

wan daukan ka nani ba sin kau pain taki wabia dukia ra, naha warkka

wauhka tâya “Utla ra Lân Takaia Ba” yâbisa, utla bîla ra kûl dukia nani brîsma

ba wal, lân takaia warkka nani ba daukbia dukia ra. Warkka sut ba lika lilia

daukia dukia sa, an ai taim ka manki, pamali sut aikuki daukaia dukia ra yâbi

sa.

Sip sa luhpiam mairin apia luhpiam waikna ba, man nît kam takaia, wark nani

kum kum dauki wâbia taim, an wark nani kum kum ra man smalkaia takma,

nahki daukaia tanka nani ra. Baha mita lika aisi, yâpti bara main kaiki uplika

nani sut ba tuktam kam yûla kahbi yâbrika, ai warkka nani daukaia ba târa

pali sa.

Yang nani kasak lûkisna man nani tâ baiki bara main kaiki an lamtwanka lâka

yâbisma ba wal, luhpiam mairin an waikna sut, lân takaia warkka nani ba

utla bîla ra kasak pain daukbia sa.

Secretaría de Estado en el Despacho de Educación

Page 4: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

4

WARK WAUHKA TÂYA KUM

KÛL NANI APISKA TARKIKA TARA BA WINA.

Baikan ka silpi: wan win aba nu takaia.

Turka lalba: upla yawan wan wina piska nani

Turka bapanka ba: madiki bara nina makaia, upla wan wina piska sait ra

saki yaba,bara praki laki kaikaia yawan yu bani wark ka dauki ba wal.

SINSKA LAKA PLIKI KAIKAIA

1. Yawan kaikaia, lilka bara nahki tuktan mairin bara waikna nani ba puli

aililia brîba.

ANA MARIA

Page 5: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

5

WARK WAUHKA TÂYA KUM

DAVID CARLOS

UNA KAKAIA:

A. Dia dukiara yus munisa wan wina piska ANA kangbiba?

B. Dia wan wina piska ba, MARIA yus munisa bukaia pulaika krukmika ba?

C. Dia wan wina piska yus munisa DAVIN kauhras kira ni?

D. Dia daukaia sipsa CARLOS baha wina piska ra kangbi ba wal?

Page 6: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

6

WARK WAUHKA TÂYA KUM

AISI KAIKI BARA LAN TAKS

Wan wina aiska ba piska yumhpa brisa: lal, biara, mihta, bara nina sin.

❖ DAUKAIA WARKA NANI

1. paskanka ba kais.

2. Paskanka nani bara kaiki bara wan wis.wan wina piska nani ba.

3. mariks lamla ba,biamra ba,bara minam,mihtam,namnaba,apia kaka upli

k aman wal bara.

Page 7: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

7

WARK WAUHKA TÂYA KUM

WAN WINA AISKA RUTKA

❖ DAUKAIA WARK KA NANI.

Mariks.

1. Utlara slaubla ridi wal,wan lilia brisa

¿Yawan dia nitsa?

a. ½ li kap tatua bakrik.

b. 1/2 sal kap tatua kum pura bakrik

c. 2.2/1 plawar kap tatua wal pura bakrik

d. lat ispun walhwal.

e. plun kalat paskaika sin.

f. praipan plastiku kum.

NAHKI DAUKAIA

Pas ba: miks munaia plawar, sal, lat, bara plun kalat paskaika

sin bara praipan plastiku kum.

Wal kaba: li mangkai tawa, tawa, miks muni pulaia plawarka

takbia bakat.

Yumhpimka ba: pat ridi kabia ninkara plawarka pulaika ba,

upla lilka kum paskaia.

Page 8: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

8

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Walhwal kaba: upla sut ra madikaia upla lilka paskan ba.

Ulbaia wauhka tayara apia kaka paskanka ba kalat nani wal paskaia upla

lilka kum, bara praks lal, mina, biara, mihta nani sin.

WINA PISKA ALSUT

Laki kaikaya

1. Ai wina piska wal puli naniba kalat ka diks.

Aisi kaiki lan taks

wan wina piska ba wal ra baiki sakisa,pasba mihta bara kuhma nani wal.

DAUKAIA WAR KA NANI

1. klamhkla nani ba purara buki bara niks.

2. ulbaia wauhkan taya ba aima wal purara buks.

3. pliskam kat pali bara aima yumhpa pals.

4. plapi bara aima wal wilwi taus.

5. wan wis ani wina piska ba wal,wark pas taura

Ba daukan.

Page 9: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

9

WARK WAUHKA TÂYA KUM

❖ Ulbaia wauhka taya ba bukaia kaka yus

munisa._____________________________________________________

❖ palaia kaka yus

munaiasa.__________________________________________________

❖ srutwaia kaka yus

munania.___________________________________________________

❖ plapaia bara yus

munia._____________________________________________________

6. Ulbaia wauhka tayara klaki paraks tuktan kum bal puli kaka.

Page 10: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

10

WARK WAUHKA TÂYA KUM

TÛRKA LAL: WAN WINA MAINKA KAIKAIABA.

Lukan ka bapankaba: nahki natkara wan win aba pain mainkaikaia bara

piska bani ba kakaira kaia.

LUKANKA KAIKPI

1. Krukma kum wal praks, ansaba wan wina kiln brikaia dukiara wan wiba.

2. Wan wis ani wina piska banira yus muni ba.naha dimaika dukia nani

ba.bara ta mangkaia turka aslika yariba.

❖ sus naniba yus munisa

wan________________________________________________

❖ prak nani ba yus munisa

wan________________________________________________

❖ lal mangka ba yus minisa

wan________________________________________________

❖ nana mangka ba yus munisa

wan________________________________________________

❖ traus nani ba yus munisa

wan_____________________________________________

Page 11: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

11

WARK WAUHKA TÂYA KUM

LAN TAKAIA

Wan wina ba prakaia nitsa kuala wal bara baku lika wan win aba lapta bara

li nani ba wan amras bara wan busras kabia, daiwan nani sin wan samras

kabia.

Wan wina pain kabia watsa kaka wapaiasa, plapayasa, aiwanayasa,

pulayasa liura yawaiasa, bara klin pali kaia.

LAN TAKANBA KULKAIASA

1. lain kum wal prakaia prak nani ba ani wan wina piskara yus muniba.

Page 12: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

12

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Wan Kupia kraukaia

Wam wina mainkaia sa kaka, plapaia, palaia, wapaia, aiwanaia, ruk pulaia,

dans pulaia, bara kiln kaia piuwa banira.

Turka lalba: wan wina piska nani ba nahki ain warka dauki ba kumi bani pura

tan ira bara muhta tan ira sin.

Lukanka bapanka ba: wan wina piska nani ai warka kumi bani brisa aut tan

ira bara muhta taniraba kasak kakaira, bara lan takaiasa.

WAN LILIA BRIPI

Naha lawankana amia pah aiwans man dia tiunka nusmaba wal.

Tuktan waikna bara mairin nani pulaia taki wabiabra, ai wina piska nani ba

nikbi.

Kum, wal, yumhpa, kulki aiwanaia:

Lamla, klahmkla, pamhpaia, bara minam nani ba nikbaia takaskraskira ni.

Lukanka laki kaipi

➢ Dia daukisa tuktan mairin bara waikna nani ba, lawanka ba wal?

➢ Ani wina piska ba nikbiaki?

➢ Ani wina piska ba kau nikbaia laik takansa ki?

Page 13: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

13

WARK WAUHKA TÂYA KUM

LAN TAKPI

Yawan, wark, pulanka, bara yu bani wark ka daukaia kakaia kaka yawan

yus munisa wan wina piska nani, bara witin nani bani ba ai wark ka takanka

tanka brisa.

SAMPLA KUM.

❖ Wan mihta prukaia, alkai, kangbaia kaka wan mihta ba yus munisa, bah

aba wan wina piska pura saitka kum yus munisa.

❖ Plapaia, wapaia, palaia, kaka yawan wan mina ba yus munisa bah aba

wan wina piska mayara nanin ba wina sa.

WARK TAKI WAYA NANI BA

1. Nina maks ani wark wala nani dauki yus muniba wan wina piska pura sait

bara muhta sait bani.

2. Ta mangkaia naha turka aslika yari bani ba kau dia turka apu ba.

a. Ulbisna bara dia wini piska yus

munisna._________________________________

b. Plapisna bara ansa wini piska ba yus

munisna._________________________________

Page 14: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

14

WARK WAUHKA TÂYA KUM

BAIKANKA SILPIWAL: WAN SINSKA YAMNI KA TARABA.

Turka lalba. Wan sinska ba wan wina piska kum tara bara painkira sa.

Lukanka bapanka ba: lan takaia wan sinska ba winam piska kum wan wina

aukara manis munisa.

SINSKA LAKI KAIKPI

Lilka sat ka wal bara kaiki bara kalatka nani dingkaia ansa lilka kalat want

waba

Page 15: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

15

WARK WAUHKA TÂYA KUM

UNA KAKUNA

❖ Ani nani ba sat sat kan prauram?

❖ Ansa wan wina piska ba mita wan madikisa wan mapla wala ba?

❖ Ani wan lal piska ba mita lukaia ba wankiasa?

AISI KAIKI BARA LAN TAKAIA

Lalba wan wina pura satka kum sa, bara bahara wan mawan sin barasa.

Wan mawan ra kaikisa yawan liliasa bamna.

Wan sinska ba mita manis munisa wan wina nani ba ayawaia.

Wan sinskaba sika wan lal kamhka ba mita praki yukuki brisa.

Page 16: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

16

WARK WAUHKA TÂYA KUM

WAR NANI DAUKAIA

1. Tukta waikna ba pain pali kaikisa lilka paskan ka ba.

2. Aisa bara yapti nani, aisi kaikaia aima kum apia wal piska nani bani ba.

3. Baha ninkara tuktab ba kulkbia kumi bani paskanka lilki bara.

4. Ai lalba alki kaiki bara nina piska bani ba makbia.

WAN SINSKA BA WAN WINAPISKA YAMNI KUMSA

AISI KAIKI BARA KUPIA KRAUKS

Wan sink aba mita wan wina aiska ra mannis munisa, wark daukaia bara wan

lukaika ra sin.

DAUKAIA WARK KA NANI

1. Lilika nani ba kaiki bara man sin dauks.

Lilia sirang iwan sari lawisa

Page 17: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

17

WARK WAUHKA TÂYA KUM

2. Ulbaia wauhkam tayara paskai mawan bani lilika ba laki kaiki.

3. Ulbaia wauhkam tayara uls, turka aslika nani kau ulbaia nit nani ba, yus

mun kuir silpi nani mayara ba.

a):______________________________ sinska bara mainkaikisa.

b):_______________________________ lukaia wan ta baikisa.

c):_______________________________ lilika nani ba wan wisa.

4. Lilka tihmuka bani ba pliki saki praks.

sinska mawan lal kamhka

Page 18: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

18

WARK WAUHKA TÂYA KUM

5. Wan tahti sinkara ai glaska pliki ta baiks.

BAIKANKA SILPI YUMHPA: SINSKA LAKA NANI YABALKA

TURKA LAL: WAN SINSKA NANI

Turka bapanka ba: madiki bara wiyaia wan wina piska kumi baniba dia ai

warka brisa, bamna nahki mainka kaikaia ba sin kupia kraukaia.

LÛKANKA KAIKPI

1. Man tuktikam ra aisi kaiki yas naha turka yamni luan na.

UNTA WAN PANIKA NANI

Unta laiuhra pali ra, wan pana nakra ba iwikan,bara kakma mairin wihki

tukta silpi twisa ba sin,mairin wan taya ba bara wan daktar ka kiama

ba.mairin taya ba mita dactar kiama ra turi nani ba brihwikan dia nakra

kakma wal aisiba.wan tuktika kakma ba kiawalaia laik kan ani bak lui awaya

bara,wan tuktika twisa ba sin yula kahbi sa yu kumi kan witin nani ba asla taki

aisi kaikan bara lukanka kumi brin asla wark takaia, bara mawan painkira

kum paskaia

Page 19: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

19

WARK WAUHKA TÂYA KUM

2. Aisi kaikuma ninkara tuktikam ra, makabi wals bilamni, naha makabanka

naniba.

a. Ya naniba unta laihura iwikan.?

b. Wan panika unta wina nanikan ba dia daukaia laik kan.?

c. Nahki mawan painkira ba paski mauhwan.?

3. Mamwanra kulki bara wan wis,baha turka luanra aisata ba.

LAN TAKAIA

Yawan wan sinska matsip brisa: wan kaikaika, wan wlaika, wan dabaika,

wan kiawalaika, wan mihta kangbaika.

Witin, nani bilka bak yawan dia takiyaba nu takisa.

Page 20: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

20

WARK WAUHKA TÂYA KUM

WARK NANI DAUKAIA

1. wauhkam taya ra ulbi bara paskaia uplika nani untara kan turka aisata

ba.

2. Yapti bara aisa nani, luhpiam nanira ta baikaia bara ai ulbaika

wauhkatayara ulbia lilka banira kaiki bara turka aslikaba ta mangkaia kau

want ba.

a.yang brisna____________walaia dukiara.

b.yang brisna____________kaikaia dukiara.

c.yang brisna____________alkaia dukiara.

d.yang brisna____________piaya dukiara.

e.yang brisna____________kiawalaia dukiara.

3. Turka aslika ba, klata mangkaia turka nani kwir silpi bilara ba wal.

A. wan nakra nani ba __________________kaikaia

B. wan kiama nani ba__________________walaia

C. kaikaia wina piska ba sika_____________nâkra

Page 21: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

21

WARK WAUHKA TÂYA KUM

KAIKAIA SINSKA BARA WALAIA SINSKA BA

LUKANKA LAKI KIKPI

1. Lilka nani ba pain kaiki bara wan wis dia dukiaba bin nani daukin yaba.

2. Nina makaia diara satka bani,ai lainka ra bahara yaba.

Page 22: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

22

WARK WAUHKA TÂYA KUM

AISI KAIKAIA LAN TAKAIA KAKA

Kaikaia sinskaba yawanra sanska wankisa kaikaia.kalat nani, natka nani,

tarkika nani, laihura bara lamara nani, wan nakra ba sika wan wina piska

kaikaika kum sa.

Walaia sinska ba sika, sanska wankisa binka yamni naniba walaia,

bara wan pitka kat sin walikaia, wan kiama ba sika wan wina piska walaia

dukia kunsa

Page 23: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

23

WARK WAUHKA TÂYA KUM

BAIKANKA WALHWAL: PUTPAN KIA NANI BARA AUNHKA NANI.

TURKA LALBA: KIAWALAIA SINSKA BARA DABIA SINSKA WAL

SINSKA LAKA PLIKPI

1. Tuktika bara aisi kaiki yas naha turka luan na

Rodrigo ba kul wina taki ai watlara auya kan,

Bara yabalra putipan kum wal prawan bara ai kia

saura wahwikan

Witin aikakma ba praki bara ai yabalka ra imhpakan

Ai watla lamara wan bara,diara auhni piaya dukia kun

kia brin,

Bara naku lukan:yaptikiba pilala auhni kum piakan

kaiasa,

Bara yaptika ba taki rudrigu ra kaiki lilia takan bara ai

nana nani

Alkan bara kiawalan, bara rudrigu mita naku win: yang sipsna ki patam

Auhnikira ba dikua wina mangki briaia,bara yaptika mita win. au luhpi

¡YANG KAIKMA NANI BA KUNIN AIMUNRASKAN BAMNA,+ BINS PILALKA AUHNI

KUN DISUNA

Rudrigu ba kia nani kiawalan ki?

c. Dia wan dahra wali sa wan tuisa wal dabuma bara?

Page 24: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

24

WARK WAUHKA TÂYA KUM

LÂN TAKPI

Wan tuisa ba sika, dabaia sinska laka kum sa, twisa ba sika sanska wankisa

diara nani dabikaikaia plun nani sin,wan kakma ba sika wan sinska kum

kialaya sinska sa,bara baku natkara kia sat sat ba nu takaia.

1. Aisi kaiki pliki sakaia ninkara, ulbaia wauhka taya ra baha turka tiuhka

naniba,aisa yapti wal ta baikaia turka binka naniba aisi kaikaia.

Dia barasa, lilia bara sari wal mitilkabara?

Pliki saks,pliki saks

Diara kum bilira brisna ba

ayawisa krisi,bara krisi baku.

2. Makaia yawan dia kia nani kiawalisa wan Kakma wal

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Page 25: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

25

WARK WAUHKA TÂYA KUM

3. Ulbaia wauhka tayara uls,makabanka nani ba:

❖ Dia wan sinska ba yus munisa dabaia kaka?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

❖ Dia wan sinska yus munisa kiawalaia kaka?

_______________________________________________________________

❖ Diamata naha sinska nani wan wina piska nanira ba main kaikaia?

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

PISKA SILPI MATSIP: WAN DAHRA WALI TAKASKI YABA

TURKA LAL BA: KANGBAIA SINSKABA

SINSKA LÂKA LAKI KAIKPI

1. kasak pain laki kaikaia lilka ba.

Page 26: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

26

WARK WAUHKA TÂYA KUM

2. Una kakaia wan bila wal naha makabanka nani ba

a) Dia wark ka daukisa tuktan nani ba?

b) Âni wina piska nani ba yus munisa

Taya buhbaia suapni lalni truhtrua malika

Karhna ingni /puspusa kauhla lapta

WAN KUPIA KRAUKAIA: wan taya ba sika kau wan, piska aiskara sa, ilp wan

munisa wan dahra walaia kauhla, lapta, karhna, suapni, bara alsut.

Page 27: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

27

WARK WAUHKA TÂYA KUM

MADIKAIA

A. Pliki wan Lilia briaya kangbaia sinska ba wal

1. Yapti bara aisa nani, kuala piska kum ni tuktika nakra ba wilks, bara

kainara iks diara satka ailal, bara witin kangbi nu takbia bara wan wibia

diawra kangbisa sapa.

NAMKRA PRAKS DAMHRA WALS DIA SAPA NU TAKS

DUKIA BA

Yaptikam aisikam wal tamn baiki, bilam wal wan wis.

DIA WAN WIBA WAL UNA KAKAIA

a) Aispak tara ba bukutbuma bara dia wan dahra

walisa_______________________________________________________

b) pilala kum disuma bara dia wan dahra

walisa?______________________________________________________

c) dalbibi kumkangbuna bara dia wan dahra

walisa?______________________________________________________

d) auya ba kangbuna bara, dia wan dahra

walisa?______________________________________________________

KULKANKA YABAIA

Page 28: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

28

WARK WAUHKA TÂYA KUM

1. Yawan prawansa trabilnani wan taya purara siknis sibrin dukia nani.

2. Ulbaia wauhka tayara krukma kum wal mangkaia, una kakanka raitba.

a. wark nani daukuma bara wan taya purara, wan dahra waliyaba.

b. naha dukiana sika diara kum truhtrwasa

c. plun kum kauhlasa.

Page 29: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

29

WARK WAUHKA TÂYA KUM

WAN WINA PISKA NANI BA MAIN KAIKAIA

1. luki kais wan wina piska nani baniba dukiara, bara wis nahki main kaikbia

ba dukiara.

2. yapti bara nani, aisi kaiki yas tuktanra naha turka aslikana yariba, bara wis

pain lukbia una kaakras bamna.

a) Yang lawana tiunka walisna binka binka mayara ,kan main kaikisna

sinski.______________________________________________________________

___________________________________________________________________

b) Yang twisi ba main kaikisna piuwa banira kan

siskiba_____________________________________________________________

___________________________________________________________________

c) Yang kaikma ba kiln munisna bara diara nani sip tukuski dingkrasna

kan main kaikisna ________________________________________________

sinskiba.

d) Yang kaikaia bakska kaikisna pitka kum wina, kan main kaikisna

______________________________________________________sinskaba.

e) Yang mihti nani ba kiln brisna kan main

kaikisna_____________________________________________sinskiba.

BAIKANKA SILPI: NAKU KUPI BA WARK TAKISA

TURKA LALBA: WAN KUPIA WARK TAKI YABA

Lukanka bapanka: nu takaia wan kupia nahki wark taki ba.

Lan takaia wan mainka kaikaia dukia kum, kum, nahki pain wark takbia wan

kupia ba.

Page 30: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

30

WARK WAUHKA TÂYA KUM

SINSKA LAKI KAIKPI.

1. Yawan nani walaia takan turka ba, waikna tara yari kum kupia tara ba.

Yu kum kan piuwara ,waikna tara pawan kum ,kasak sinkira kan,lan dawki

kan tuktan mairin,bara tuktan waikna nanira. Baha pliska ra walaia,ai kupia

wal wintin nahki wan wikan ba,wan kupia ba wan wina muhtara kabiasin

yawan sipsa wan dahra walaia nahki dikwiba, Naha waikna Taraba klir

munan natka nani nahki wan dahra waliba, Naku win waikna tara ba

mita:tuktan mairin bara waikna nanira naku win: man nani mihtam bani

kupianmra praki damhra wals nahki kupiam ba wark takiba.

2. UNA KAKAIA.

a) Dia lan daukikan waikna Taraba baha pliska tuktika waikna bara

mairin nani.

b) Dia dauki bara nu takisa wan kupia lakwiba?

c) Pîiki sakaia ani sait ra wan kupia ba barasa kaka.

Page 31: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

31

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Lan takpi

Wan kupia wark takiba

Wan kupia ba sika,wan wina piska kum,wan talia ba

puhbisa wan wakia nanira.

Wan kupia lakwiba

Wan dahra walaia sipsa wan

mihta wan kupiara mangkuya

bara, wan mihta smihka saitra.

Wâkia târkika

Bahaba sika tâlia wâkia tarkika wan kupia wina wan wîna âiskara plapi

tawiba.

Wakia: tâla ba wan wîna âiska ba wina wan kupiara tawisa.

Lilkibara mâdikisa, wâkia silpi,wâkia târkika,bara kupia.

WARK DAUKAIA

1. Naha tuktika na kli aisisa turka yamniba

Page 32: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

32

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Turka yamni

Nû kama yang kupiba lâtuan lâka bakska kumsa

wâlisa yang tailia wapiba waikia nanira pum, pum.

Wan pîska nani ba wan kupia Karhna daukisa, yang

wilinka Mangkamna kaka piuwa âilal Râya kamna.

2. Tuktibara wis, aimihta ba aikupiara, mangbia bâra ai dahra walbia.

3. Lilka dia wan wîbara kaiki bara tâ mangkaia naha turka âslika yari na.

Baha nînkara ulbi brimna ulbaia wauhka tâyara yaptiki bara aisi ta baikanka

wal.

a. mamiki ba latuan aikaikisa ________________________aiska wal

b. yang_____________________tarkika ba________________bakusa

c. Yang_______________________latuan laka bara sa painika nani dukiara

d. wan_________________________apu kira ni sip raya kabia apia.

WAN KUPIA KRAUKAIA

Wan kupia ba sika wan wina piska kun sa, witin ba sika tâla puhbisa wan

wâkia bak wan wîna aiskara, wan kupia târkika ba sika wan mihta kruskuma

bâkusa.

Page 33: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

33

WARK WAUHKA TÂYA KUM

TURKA LALBA: NAHKI WAN KUPIA BA MAIN KAIKAIA

AISI KAIKAIA LAN TAKAIA DUKIARA

• Mainka kaikanka kum, kum wan kupiaba kum kum wark takbia dukiara.

a) Twaku diaya apia.

b) Plun nani ba wan tanka wal piaya, sal mayara, lat sin mayar, bara

damni nani ba sin.

c) Wan wirhka ba pitka kat kaiasa.

d) Yawan plapayasa sam taim, di kum bilara 30 minit.

e) Yu bani kiki liliakayasa.

WARK KA NANI DAUKAN KA

1. Naha twisa blakanka na kli aisas.

Ai yang kupi laik maitakrina

An maikamna laik maitakamna

Apia dukiara, bara yang laik maitakras

Takamna kaka, rait laik apia tatakra Kumisna.

Plun nani yamni, wan kupia siknis apu briba.madikaia

Page 34: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

34

WARK WAUHKA TÂYA KUM

KULKANKA YABAIA

1. Yang ulbaia wauhka taya bara prakuna wark nani nahki wan kupiara ta

baikiyaba, pain wark takbia dukiara

2. Yang ta mangkuna naha nani turka aslika yari nara

KUPIA WAKIA WAKIA

TARKIKA

a.________________________________tala lulkisa wan wina aiskara

b._________________________ kli tawi balsa wan winaba wina wan

kupiara.

c._____________________________ tala ba wapisa wan kupia wina

wan piska aiskara

BAIKANKA SILPI, MATLALKAHBI PURA KUM: WAN WINKA PUHBAIA

WAPANKA

TURKA LALBA: WAN PUSA

Page 35: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

35

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Lukanka bapankaba: nu takaia wan wina piska nani wan winka puhbaiara

yus muni nani ba.

LUKANKA LAKI KAIKPI

1. Man tuktikam ra aisi kaiki yas, aima wal apia aima yumhpa baha turka

luan naniba dukiara aisisa.

WAPNI DAUKAIA PAT AIHKA PALI KUM.

Maria ba nu takia wantsa nahki sipsa ki airayaka, kaikaia diara kaikras dukia.?

Jan bila kul watla yabalka bak waap, bara diara kum daukma.

Aiwis yan dia daukamna.?

¡minitkum aiwaks nû takma!

Man pâlan maidaukbia, bara kangma bak pasa dis, baha ninkara payaska

ba saks, bara kulks man pulisma awarka nani ba.

2. Man bilam wal makabi wals, naha makanka nani ba.

a) ¿mariaba, ani aiwina piska ba yus munisa

aiwinka puhbaia dukiara.?

b) ¿ânira wansaki maría ai payaska sakuya

bara.?

c) Dia takbia maría ba, pasa diraskabia kaka

aiwinara?

d) Nahki sipsa,pasa ba main kaikaya sa

kaka.?

Page 36: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

36

WARK WAUHKA TÂYA KUM

LAN TAKPI

Wan pusa nani

Tawan pasa diaya dukiara wark ka dauki ba sika, wan winka puhbra makisa,

Wan winka puhbra ba sika ta krikisa,wan kakma bak wan winka puhbisa

taim.

Wan winka puhbaia

yabalkasa

Wan wina piska kum pasa diya ba nina, PUSA makisa.

Wan pusaba sika diara uba Diara tara palisa, kan witin sika wark takisa wan

winka puhbuya bâra

Wan winka

wan winka

puhbaia

aubaia

Page 37: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

37

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Wan wînka puhbuya bara diara wal wan takisa.

▪ wan wînka âwbaia ba sika wan wîna ra pâsaba aibangwisa.

▪ wan wînka puhbaia ba sika, wan wînaba wina pâsaba sâkisa.

1. kaisa nâku daukpi, wan wînka pûrara âubaia bara sâkaiaba wal, wan

lâmkuka ba kaikaia nahki puski bara alahwiba

WAN KUPIA KRAUKAIA.

Yawan upla ba sika wan pusa wal brisa, naha wan wina piskana lika, sanska

wankisa wan winka puhbaia, bara baku natkara pasa puhbi ba kiln daukisa.

MADIKAIA

1. Yang lain kum wal markn munamna ani wan wina piska ba aipliska brisa

sapa.

Page 38: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

38

WARK WAUHKA TÂYA KUM

KÂKMA

BÎLA

KÂRMA

PUSA

2. Yang yus munisna lilka nani ba una kakaia dukiara.

wîna pîska kum wînka puhbaia sanska wankiba.

natka kum nahki pâsa dîaya sipsa wan pusa bak

nahki pâsa sâkaia ba wan pusa wina.

Page 39: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

39

WARK WAUHKA TÂYA KUM

LUKANKA YABAIA

1. Ta mangki klata mangs naha pulankana.

_

Winkapuhbaia

Pusa nani

Kakma

2. Aisa bara yapti wal, tuktikam ra aisi kaiki yas, baha wina pink dingkaia un

kakangka rait ba.

a) pusa an brisa tuktan nani ba?

b) anira barasa wan pusaba.

Wan maisa wina nanakat

Lal

Klahkla nani

Page 40: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

40

WARK WAUHKA TÂYA KUM

c) ahkia yawan mainka kaikisa wan payaska dî ba

dus kum mangkuna bara

unta angkuna bara

dipasta lulkuna bara

d) Yang naha taimka Siahka yula Saura iwiba yang mainki kaisna wini

piska nani ba.

Wan bila bara wan kakma prakaika yus munisa

Yang walki wina laiuhrasna

Li sub wal minit bani mihti sikbisna

Utlara takaskisna

Turi yamni apia naniba walrasna

Page 41: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

41

WARK WAUHKA TÂYA KUM

TURKA, LALBA: NAHKI MUNI KLIN KAIABA

Turka bapankaba: nu taki bara daukaia nahki natkara klin kaiaba lan

kaiasa, baku lika siknis Saura nani yula ba wina suakwi takaia sip kabia.

SINKA LAKA PLIKPI

1. pink dinki bara lain kum wal prakuna, turkaba bara lilka ba wal.

Tirisa ba, krikri wina buisa lapta uluya Kat ,li sut ba wal

aistabaia.

Taiwa ba titan bani awbisna wik kat Kiln brikaia

dukiara.

Titan pata´pisuma bani nampa sipi Waal buhbi

kaiasa.

Page 42: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

42

WARK WAUHKA TÂYA KUM

2. Wan bila wal makabi walaia makabanka nani ba.

a) dia daukisa tirisa ba ai wina mainkaikaia dukiara?

b) diamata yamni kabia, wan winaba kiln brih main kaikaiasa.?

c) diamata uba yamnisa li ba klin brih main kaikaiasa.?

d) dia daukaiasa li ba tawa, tawa main kaiki yus munaia sa kaka.?

AISI KAIKI BARA LAN TAKAIA

Klin kaia sainka nani

Klin kaia wark ka nani daukaiaba wan ta baikisa siknis apu kaia.

Aistabaia kia

Bara kia Saura

Nani ba tiwisa

Yula Saura ba

Wina plapisna

Bara siknis sin

Takrasna

Kau plunn pirasna bara

Kau diara kum

Kangbrasna Bara, mihti sup wa

sikbisna Bara siknis nani ba Apu takisa.

Page 43: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

43

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Kua nani mai uliba

wina suakwi takisma

Pat plun piram, bara kau

plun pirasmabra buhbaia

sisi nani ba aikia saki sa.

Kuala klin bara sus nani

Klin ba wal wan ta baikisa

Wan taya nani ba kiln

Palisa.

Page 44: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

44

WARK WAUHKA TÂYA KUM

MADIKAIA

Mihtam nani ba sikbaia naha wapan ka nanin ba kaiki kirani

Nahki lin sup wal wan mihta sikbaiasa?

Pas taba: walkaba

Wan mihta ba buskaia mihtam ba pain yauhbi

Li wal bara sikbia sup bara mihtam

Li laiwaikaba prakaia saika wal sin

Li patkas

Laiubiara sia

Page 45: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

45

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Satka yumhpa: satka walhwal:

Mihtamba pain yauhbaia mihtam ba pain lakaia

Li sup wal. Tahwil kum wal.

KULKAN KA YABAIA

1. Yang lain kum wal prakuna dia daukiba lilka bani, kiln takaia dukiara.

NAIPA NANI BA BUHBISNA

AISTA BUNA

TAIWA AUBUNA

AISMALA KLAKUNA

Page 46: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

46

WARK WAUHKA TÂYA KUM

Yang paskuna naha kuirka bilanara, upla kum yu bani klin kaka lilka.

ANDURAS UTLARA TAKAS

WAN KUPIA KRAUS, NATKA NANI NAHKI YULA SAURA BA

TAKASKAIA (COVID19)

MIHTAM: AIMA BANI SIKBIKAIA

TIHNG TINGKA: KUHBAIA WAN KLAHKLANI

MAWAN: KANGPARA

PITKA KUMRA BUAYA

SIKNIS DAMHRA WALUMAKAKA. UTLA WINA TAKIWAPARA.

NATKAMATSIP MAN BARA PAMALIKAMNAI

RAYAKA DUKIARA

Page 47: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,

Cuaderno de Trabajo 1 - Ciencias Naturales

Primer grado de Educación Básica

Impreso y publicado por la Secretaría de Educación

en el marco de la emergencia nacional COVID-19

Tegucigalpa, M.D.C., Honduras, C.A.

2020

Page 48: Cuaderno de Trabajo 1, Ciencias Naturales, Primer Grado,