CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s...

11
Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco CASADO José Luis: "Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska) Herriko itsas historiaren egoerarako hurbi)keta", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 28.-46. or.

Transcript of CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s...

Page 1: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

Revista de Estudios

Marítimos de! País Vasco

CASADO José Luis: "Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska) Herriko itsas historiaren egoerarako hurbi)keta", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 28.-46. or.

Page 2: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

/tro Moderno/ro /ehen mendeefa^o Fuj ra/ Herrero /t^aj h/^tor/aren egoerara/ro hurb///reta

José íu/s Casado

Museo Mar/f/mo de/ Canfábr/co

Orr/a/de baueÁr Donosf/a/ro LZnfz/ Museoaren arduradune/r eg/nda/ro ag/nduar/ eranfzunez /dafz/ d/fuf. /\d/eraz/faZro ag/nduar/ erraz efa ego/r/ago aurre eg/n z/eza/o/trefen besfe /agun bafzu/r, seguras^ egon da/fezZreen arren, zereg/n bone/r efa n/re ad/s/r/de g/puz^oarre/r p/anfeafufa/ro erron/ra onarfu eg/n nuen, n/ganyarr/fa/ro /ronf/'danfza afseg/na o/*da/nfzeÁro bada ere. Espero duf ondoren

gogoefa apa/a/r erab/7garr/a /zafea efa gu guzf/o/r zur/fze/ro ba//agarr/ gerfafzea.

7. AURRF7MZKO GOGOF77\

Ezaguna denez, EusÁra/ Herr/ar/ buruzÁro b/sfor/ograf/'a zaba/aren geb/engoa oso a/derd/ zeba- fzefan o/'narr/fu da eta a/derd/ bauefan erredundanfz/a /a obses/boefara jo da, ga/'nera p/anfea- mendu z/'enf/f/'/ror/'Á: jarra/fu gabe. Horrenbesfez, b/sfor/'aurreare/r/'n, anfropo/og/are/r/n, /rr/sfaufa- sun prozesue/r/n, forue/tr/n, /:ar//sfade/r/'n edo naz/'ona//smoare/r/'n /ofurZ/ro a/derd/ garranfz/fsuaA: azferfu d/'ra berez//r¿ bau da, EusZ aZ Herr/'aren y'aforrZ efa bere/zgarr/'eZr/'n zuzenean ZofurZ/r dauden arazoaÁr, bofs, desberd/nfasunean oZnarr/fufa/ro bere «norfasuna». /S/fz/f/Zr, /raganaren azfer/ane- fa/ o besfe a/or as/ro ez da borrenbesfe azferfu, ez efa azferfzen ar/ ere, az/ren bamarZrada haue- fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen ar/ bada ere. /\/or bauen arfe- an denboran zebar Zurra/de bau oZrupafu dufen burrenez burreneZro be/auna/dZen b/z/fza zuzene- an u/r/'fu z/fuzfena/r a/'pa d/fza/regu, errea/z'fafe soz/'o-e^onom/'Zroa , perfsona efa Zromun/fafeen arfe/ro erZazZoa/r efa ob/'furen efa /de/en garapena besfea/r besfe.

EguneroZro b/z/'fzaf/Zr burb/7 dauden a/derd/ bauen /nguruan b//dufa/ro b/sfor/ograf/aren e/ro/z- penaren ga/neZro /Áruspeg/ oro/ror baten &uspunfuf/Zr, guzf/z nabarmena gerfafzen da ZZrerZrefa/r b/ a/derd/fara b/derafzen d/re/a erabaf, báfef&, /andaren mundura zuzendufa/ro azfer/anaZr d/fugu efa, besfef/Ár, Zndusfr/'aren mundura zuzendufa/roaZ;:.

EZurbZZZrefa efa azfer/an a/pagarr/eZr mer/rafar/'fzaren Znguru/ro a/derd/aZr azferfu bad/fuzfe ere, /fsas munduar/' dagoZr/'ona b/garren ma/7a/ro g/sa edo ane/rdofa bufsa g/sa Zandu ob/ da, ma/z berr/a/deaz gaZndZZ o fesfu/nguruf/Zr ranpo efa, oro bar, erreaZ/fafearen barruan ga/zZr/ arfZ/ru/afua. Berfa/ro b/sfor/a/ar/ as/roren eZro/zpenaZr f/'n/rafu eg/n du joera bau efa, borrenbesfez, gure /r/fz/'z, errea//fafe b/sfor/Zroaren d/sforfs/o zaba/a ba/d/nfzafu dufen /a/rforea/( erag/n d/fuzfe/ dena den, zor/onez, az^en urfe bauefan a/dafzen ar/ da pa/sa/a.

Ju/Zo Caro Baroy'aZr aspa/d/ eman zuen ad/fzera, beb/n efa berr/ro, Erd/ Croaren efa /eben mende modernoen arfe/ro frans/zZoa/d/arZ zego/r/onez, ezagufzen ar/oan zegoen bufsune band/a befe bebar ze/a. Epea/d/ bau garranfz/ band/Zroa da orube bonefan ñ'n/rafufaZro Zromun/fafeenfzaf, /zan ere, bere usfez, gara/ bonefan go/f/Zr beberaZro a/daZrefa/r jasan z/fuen, ba/ /anda mundu sa^on efa ar/ra/ oa/r, ba/ as/roz ere d/'nam/7roagoa den b/r/efa/ro /ndusfr/a efa mer afar/fza g/zartea/r, bau da, baf/R baf /rosta/dean /roÁrafzen zen /fsas /barduerara zuzendufa/ro g/zartea/r. Gara/ bau berr/a/r Zran- poa/dera zuzen efa erabaf yo zuen gara/a /zan ze/a ba/ezfafzera eraman z/on bere sena paregabe- a/ir, era berean, EusÁra/ Herr/'a naz/oarfe/ro z/r/ru/fuefan gara/ bonefan barneb/7du ze/a efa berfaÁro- a<k: Estatuaren aparafuan gara/ bonefan sarfu z/re/a efa berta/roen arfean /efra/( ze/n /egea/c gara/ bonefan bedafu z/re/a ba/ezfafu zuen '.

?. G4RO SAR07A 7..' Vasconiana (De Historia y Etnografía), Madr//, 7957; Introducción a la historia social y económica del País Vasco, Donost/a, 7974. Aufore hone/r /isas /Ziarduerarer) garran/z<áz arduratu zene/ro proze^ura/ro /nyrb///;era /iona/ro //buru /lonetan aur/r/ deza- ^egu. CASADO S070, í /.., <du//o Caro Barcya y /oí hombres de mar en e/ Pa/s Vasco», Los Baroja y el mar, Oonost/a, 7995, 30-43 orr

Page 3: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

ázfer/an/A berr/enefan ager/an gerafzen dena /ronfuan /zan/Zr, Caro Baro/aA arrazo/a zuen, anfza denez, efa ^anfaur/ /fsasoAo fxoZro honefan modernofasunaren bas/eraZr eZr/'men /iand/7ro efa Zran- poa/dera zuzendufa/ro epea/d/a eAarr/ zuen fmonar/r/a /i/span/arra munduaren esparru guzf/efan hedafze^o joera efengabeaz ba//afufa) efa bedapen honefan EusZra/ /-/err/Zro Zfsasg/zoneZr efa Zros- fa/de o prob/'nfz/efaAro enpresag/zoneZr funtsez/ro eg/'feZroa /zan zufen. Harr/garr/'a da er///Zoaren efa jesu/fen frad/z/'o b/sfor/ograñ'ZroaZr, «fradZz/'oa asmafze/ro» aba/eg/'n sefafsuan, azZren b/'ru mendee- fan /orfu zuen ezZrufafze/ro efa mozorrofze/ro aíia/mena^. «/nfe/eZrfua/» Znferesafu bor/'eZr beren Znferesgunea ZranpoZro erag/'nefaf/'Zr no/a edo ba/a babesfu bebar z/ren /i/z/runfza bafe/d/ro, ba/ore bafzueZr/Zro efa ob/fura bafzueZr/'Zro f/de/fasunean o/narr/fu zufen; /zafez, bZz/runfza, ba/ore efa ob/'- fura bauen funf^a /andaren munduan ZroZrafzen zen, Arosfa/dea erabaf zaba/ZZr ba/fzegoen bern- Aunfza joera guzf/efara, ba/ bertan ^orfufa/ro berr/Aunfzefara, ba/ Zranpoa/dera berfaf/A sarfzen z/ren berr&unfzefara.

/-//sfor/z/smo erromanf/Ao a/eman/arraren erag/neAr asmaAefaz befefaAo b/sfof/ograf/a efa Arron/- Aa /abur fa/f5uen zaf/ band/ bafeA/Ao bausfura aba/b/defu zufen arren mefodo efa feAn/AaA esA:a/- n/ z/fuzfen efa, era berean, b/sfor/'aren z/enfz/a /agungarr/en erab/Vera barne barfu zufen, ba/a no/a arAeo/og/a, efnograf/a edo b/zAunfza/ar/tza. /zan ere, z/enfz/a /agungarr/ bauen ondor/oz, «asma- fufaAro frad/z/oaren)) zenba/f a/derd/ berr/Aus/ bebar /zan z/ren efa eg/a ob/eAf/boAo prof/7 berr/fuaA esAa/n/ z/zA/ofen b/sfor/ograf/ar/X/X. mendean gerfafu zen naz/ona//smoen goraAada r efa /ndusfrZ /rau/fzaren ondor/o fraumaf/TroeA frad/z/o b/burfu zufen norfasuna/r osafzeAo funfsezAo e/emenfu /deo/og/Aoa, a/daAefa soz/'oeAonom/7ro modernoeA /raganean errofuago zeuden g/za/TeefaAo b/z/'- modua arr/sAuan y'arfzen zufenean. /zafez, /Snfz/naAo Erreg/meneAro /ndar b/z/eA meAan/smo bauxe erab/7/ zufen g/zarfean gerfafzen ar/ zen a/daAefar/ aurre eg/feAo defenfsa-fresna g/sa; borfaz, beren munduaren go/f/A beberaAo desarf/Au/az/ofzaf barfzen zufena, Aonfz/enfz/a Ao/eAf/boa man/pu/afuaren b/dez, arf/Au/afzeAo modua /zan zen

7rad/z/'o bafen era/'Aunfza /deo/og/Ao efa /dea//zafu borreA f/no/z benefaAo frad/z/o /zan ez bazen ere) bereb/z/Ao erag/na /zan zuen ar/an-ar/an /reA/agoa zen efa mugaA ga/fzen z/fuen mundu bafen dafu efa arg/en ga/nean (arfx/boefan gordefzen d/ren XV XS// efa X\///. mendeefaAo doAumenfueA esAra/nfzen efa arg/fzen d/z/r/gufen dafu efa arg/a/r esafe bafera/ro); baue/r errea/z'fafe a /roz ere abe- rafs efa Aonp/exuagoa /s/adafzen dufe, efa bonen /eAuAo Pedro de Med/na, Esfeban de Gar/bay edo ¿ope Marf/nez de /sasf/A eg/ndaAo Espa/n/aAo desAr/bapen b/z/ efa /txuraz abazfuaA .

L/da/efaAo, prob/'nfz/'efaAo efa e^fafuefa/ro arfx/boefan gordefzen d/ren doArumenfu-fondoen /ZrerAefa efa usf/apenaren ba5fapena o/narr/ b/burfzen ar/ da era/rundeen, g/zarfearen eta eAo- nom/aren /nguru/ro a/derd/ desberd/ne/ buruzAo azfer/an berr/fza/7e efa berf5/'agoa/r eg/feAo. /-/a/a efa guzf/z ere, azfer/an baue/r /raganaren erreaZ/fafea berf5/ago efa errea/ago arg/fzen badufe ere, ora/'nd/Tr ere /raganaren errea/Zfafearen esparru a5Ao dago azferfze/ro, baf/'Zr baf Zf as Zbar- dueraren e^parru zaba/ean efa berau aba/b/defu zufen g/zon efa ema/rumeen Zromun/fafeen a/o- rrean.

¿andaren mundua efa /fsasoaren mundua aurrez aurre jarfzea ora/n desZrr/bafzen ar/ garen joera b/sfor/ograf/Zroaren besfe ondor/'o baf besfer/Zr ez da, /zan ere, b/ mundu baue/r ez d/ra /no/z

2. Hon/ dagohonez erabaf arg<garr/a da E WOBSS/SU/V-en efa 7. /M/VGfR-en /(oord/naz/opean eg/ndaÁro The Invention of Tradition fa/de-/ana, Cambr/dge, /9S3, berfan, naz/oa/r /txurafu d/fuzfen norfasun naz/ona/en era//runfzaren //íuspunfuf/^, e/;o<zpen béfor/ograf/^oaren zaf/ band/ baf/ buruz/ío gogoefa efa /nferprefaz/oa proposafzen da, borrefara/ro erab///fa/;o frad<z/o, erreterenfe efa afegor/aÁr b e rra s/ efa azferfuz. Obra bone¡b'n baf eg/fen dufe J. /SM/VZ4D/ren Milenarismo Vasco. Edad de oro, etnia y r¡ati- vismo, Madr//, 79S/; J. JU4/!/Sí/ren El linaje de Aitor. La invención de la tradición vasca, Madr/7, 7987 efa M. MO/VÍMOren xía /nven- c/ón de/pasado en /a frad/c/ón b/sfor/ográf/ca vasca», Historia Contemporánea, 7 (*7992), 283-294 orr.

3. Ga/ bon/ buruz^o obra MasAoa J. GODOV/SíOS/VM/Mren Historia crítica de los falsos cronicones, Madr//, 7868, da. 7. C4/?0 8áRO.t4Á: ^ronAa /abur /a/fsue/ buruz/;o /Á;uspeg/ oro/;or ego/;/a es/ra/nfzen d/gu Las falsificaciones de la Historia (en relación con la de España) obran, Barfze/ona, 7992. f. M/Ufff/S/.OMSO/:, berr/z, «M/fo e b<sfor/á en /a b/sfor/ogra%a españo/a (XS//-XV7//). /S/gunas notas» /anean, Historia y Crítica, 2 (7992,), 737-750 orr/a/dea/r, /rr/t/Ára b<sforAoa/; /ironía /aburra/: arg/fze/ro zereg/nean <zan duen erag/na des/rr/bafzen du.

4. H/zhjnfza efa fuba//smoaren arfe/ío /ofurar/ efa bonen ondor/oe/ buruz, //:usi CARO BAROJA. Sobre la lengua vasca y el vas- coiberismo, Donos&á, 7979.

5. Espa/n/an joera béfor/ograf/zío berr/en sarrerar/ efa bauen erab//era naz/ona/;sfar/ dago/:/onez, zenba/f auforeren Historiografía y nacionalismo español (1834-1868), Madr//, 7985, PASAMA/?, G..' ;</.a b/sfor/ograf/a profes/ona/ españo/a en /a pr/mera m/fad de/ s/g/o acfua/. Una frad/c/ón //bera/ truncada», Studium, 2 (7990), 733-756 orr., PA//?0, /. efa G. PASAMAR. «¿a v/a españo/a bac/a /a pro/es/ona/<zac/ón b/sfor/ográf/ca», Studium, 3 (7997), 735-762 orr. fus/;a/ Herr/Áro /rasuar/ dago/;/onez, 2. obarrean ad/eraz/fa/ro obrez ga/n, ondoso /an bauefara ere jo da/fe^e. GRA/V//S S/S//VZ, J. í ..' cf/ nac/ona//smo vasco, de /a //ferafura b/sfór/ca a /a b<sfor/o- gra/?a», Historia Contemporánea, 7 (7992), 209-236 orr. efa «¿os or/genes de/ nac/ona//smo vasco», llt.es Jomades de Debat. Orígenes y formació deis Nacionalismes a Espanya, Reus, 7994, 279-224 orr.

6. MfD/MA, P.. Libro de las grandezas y cosas memorables de España, SeM//a, 7548, GAR/BA/ / ZAM/S/.ÍOA, E . Compendio Historial de las Crónicas y universal historia de todos los reinos de España, ánberes, 7577, MAR77MEZ DE /S/SSÍ/, E . Compendio his­torial de la M. N. y M. L. provincia de Guipúzcoa, Donosf/a, 7850 (/aforr/z/roa 7625. urfean /dafz/zuen).

Page 4: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

banándufá/ro b/ mundu /zan, errea/z'fafe ba/rar bafen b/ aurpeg/ edo a/derd/ ba/z/Zr. BarneZro /anda- eremua, berfaZro g/zon-emaZrumeaZr efa berfan garafufaZro neZrazar/'fza eta abe/fzaZnfza eZro/zpenaZr efa ZndusfrZ eZro/zpenaZr zuzenean /ofzen z/ren, ba/ efa art/Zru/afu ere, /rosfa/deZro jendeareZr/'n efa bauen /Ras efa mer/rafar/fza-/barduere/a'n. BZ espaz/'o bauen arfe/ro er/azZo Áronp/exu efa bananezZ- na eZro/zpenen fruÁre bufsaz baranfzagoZroa zen; /zafez, b/z/'fzaren afa/ guzf/aZr uZr/fzen z/'fuen Zromun/'fafe bafean ze/'n be fean. Z-Zone/a, perfwnen /eZrua/daZrefa efengabea gerfafzen zen bafe- f/'Zr besfera, Zbarduera, ondasun efa zerb/fzu osagarr/aZr z/'fuzfen efa /de/a, s/'n/smen efa /rud/Zrape- nen e/Zrarren arfeZro fransm/s/'o efa erag/na gerfafzen zen.

/-/orrenbesfez, /an bonen b/'farfez, aro modernoZro /eben mendeefaAo Bus a/ Z-Zerr/Tro /fsas b/s- for/ograf/aren egoerara/ro burb/'&efa panoram&oa eg/fen sa/'afu gara; ez dugu f/'fu/u efa auforeen zerrenda agorfu nab/' /zan, bafef/Zr, geb/'en azferfu d/ren a/derd/en berr/ eman nab/ /zan dugu efa, besfef/Zr, ora/'nd& ere b/'sfor/'a/ar/'en /nfereía bereganafzen dufen besfe a/derd/'aA ad/'eraz/ nab/ /zan d/fugu, azfer/refa b/sfor&oen zoZro bau bobefo ezagufu aba/ ZzafeZro p/anfeamendu g/oba/a /zan da/feZreenaren esterna presfafzeÁro asmoz.

2. G/SL/R BGU/V D/SGOf/Vf^/CO HL/RBZÍKBM

/.ebenengo mende modemoefa/ro FusZra/ Herr/Zro /rosfa/de/ro /romun/fafeen b/z/'fzar/ efa /bar- duerar/ buruz esZrura dagoen e^o/zpen b/sfor/'ograf/'Zroar/ beg/rada panoram/Zroa emanez gero, b/ ezaugarr/ nabarmenfzen d/'ra erabaf. Ezaugarr/ bauefaZro baf zenba/f ga/en /nguruan CbafzuZr bes- feaZr ba/no punfua/agoaZrj gerfafzen den po/ar/zaz/o saZronean dafza, ba/a no/a ba/earen eb/za efa arranfza frad/z/ona/a edofa armadaZro jenera/en efa /ron/r/sfafza//een b/ograf/aZr fb/garren ma/'/an /isas merZrafar/'fzar¿ unfz/'-era/'ZrunfzarZ efa abarr/ buruzZro azfer/ana/r ufz/z . Besfe ezaugarr/ azp/'- marragarr/a ga/ bauen /nguruan arg/farafufa/ro fesfuen arfean anfzemafen den ÁraZ/fafe desberd/'n- fasunar/ dagoZr/o, /zán ere, fesfu bor/en eg/7eeZ; oso besfe/aZro y'aforr/a efa presfaZrunfza zufen, ba- fzu/r pubZ/z/sfa bufsen ZroZeZ(f/boaZ: d/ra, besfe bafzuZr berfaÁro erud/fua/r efa besfe bafzuZr b/sfor/a- ren profes/ona/aZr, efa, borfaz, bauen arfean a/de band/a zegoen ezagufza, mefodo/og/a, berfs/fa- sun efa /aneraZro aba/menar/ zegoZ(Zonez

^rg/fasun band/agoa ZorfzeZro asmoz, /raganaren zenba/f a/derd/fara (neurr/ bafean edo besfe- an /Aerfua burb/'Zdu gara ordena Áronbenfz/ona/a jarra/fuz. ^ba/ den neurr/an a/pamen b/bZZogra- f&oa/r zebafz-mebafz mefafzea sa/besfu dugu, /zafez, a/pamen b/b//ograf/Á:oen mefaZrefa bau ez /ZfzafeZre /no/az ere zorrofza /zango efa, ga/nera, ez /ZfzafeZre befe bebar dugun espaz/oan sarfuZro. Horrenbesfez, gure Zr/fz/z esangurafsuenaZr d/ren erreferenfz/aZr efa, berr/agoaZr /zafeagaf/Zr, /anfzen dufen afa/ zebafzar/ buruzZro b/dezZro aurreZrar/ bZb/Zograf/'ZroaZr jada barne barfzen d/fuzfen erre- ferenfz/aZr besfer/Zr ez d/fugu ad/fzera emango.

Brrea/Zfafe geograb'Zroa eta porfuen azp/s/sfema

BusZra/ /-/err/Zro geograf/ar/ buruzZro eZrarpen ugar/ efa zorrofzaZr d/fugu, /zan ere, due/a mende baf ba/no geb/ago bas/ efa efengabe ar/ d/ra sorfzen azfer/an baueZr, /\dán de Zarza efa Carreras Cand/ auforeen frafafu zaba/efZZr bas/ efa 7uar/sf/ren /ana Bre/neZr arg/fárafufaZro af/asa efa garran fz/ desberd/neZro besfe zenba/fera arfe

BusZra/ /ferr&o /rosfa/de gorabeberafsuan, /fsaserfzeZro /erro esfuan mugafufa efa er//ebe ma/Zrarfsuaren efa /fsasoaren saÁronfasun urd/naren arfean esfufufa banafzen d/ra gure porfu fx/'/r/a/r, oro bar /ba/en bo^a/eeZr esZra/nfzen dufen defenfsa efa babesean b/7fzen d/'ra, ba/ze zaZrarrefaf/'Z: /bes/. DenboraZr aurrera eg/n aba/a, porfuaZr Zra/ garesf/ez born/fu d/ra fbauefa/ro as/ro Brd/ Croaren ama/era a/dean bas/aZr), porfuaZr operaf/bo b/burfzeZro efa bare mefa/refez ze/n o/afuez babesfe/ro. Ora/nd/Zr ere ez/'nbesfeZroa gerfafzen da CZr/'guZaZneZr porfueZ esZra/'n/'fa- Ao monograf/a zabarra gaur egun porfu fx/Zr/en egungo errea/Zfafe b's/'ZroarZ buruz/ro burb/7- Árefa berr/agor/Zr badugu ere bef/' ere foZdan foZr/Tro monograb'a as/ro samar dugu/a abazfu

7. Itsasoa. El mar de Euskalerria. La Naturaleza, el Hombre y la Historia, 7 //buru/ít. Donosf/a, 7986-7989, /zene/ío /an Áro/e &boa &/' ezaugam hor/'en parad/gma da efa efreaZ/fafef/T; /¡urb/7 samar dagoen ga/aren egoeraren /rud/á es/ra/nfzen du.

8. /SD/SW D f V/SRZ4, /?.; Descripción física y geológica de la provincia de Guipúzcoa, Madn/, 7884 efa Descripción física y geo­lógica de la provincia de Vizcaya, Madr/7, 7892.

9. C4RRF/MS GWD/, f.. Geografía general de País Vasco-Navarro, 4 //buru t. Bartze/ona, 7970-7927.70. JU/WS77, M..' Caracteres Geográficos del País Vasco, introducción geográfica a la historia de Euskal-Herria, 8/7bo, 7980.7 7. Zenba/f aufore. Atlas de Euskal Herria, Oonosf/a, 7982, /SVMBf, f. efa 7. 8//M/VD/.' «Geografía e /i/sfona de/ espado mar/f/-

mo vasco», Itsasoa, /. Y7986), 287-335 orr. efa //. (1987,). 276-298 orr.72. C/R/0UM//\/-G/S/ZL4/?/?O, M.. Los puertos marítimos vascongados, Donosf/a, 7957.73. PSV4 S/S/VÍMGO, t.P.. Los puertos pesqueros, Donosf/a, 7984, /.¡EO/V4RD, f . ; Euskadiko portuak. Puertos del País Vasco,

Eus/:oJat//ar/tza, S//for/a-Gasfe<z, 7997.

Page 5: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

gabe. /-/a/a efa guzf/z ere, eusAa/ porfuen azp/s/sfemaren /rud/ f/dagarr/a era/A/fzea efa, fiorfaz, s/sfema Aanfaur/ar, espa/n/ar, europar efa fransaf/anf/ar oroAorrago borrefan barne barfzea aba/b/defuAo dufen porfu baAo/fzeAo funfz/o desberd/nen /nferprefaz/o g/oba/ar/ buruzAo azfer/anaA efa porfuen errea/z'fafe demograf/Ao, soz/a/ efa eAonom/'Aoar/ buruzAo azfer/anaA fa/fa d/'ra.

/(osfa/deAo asenfamenduaA efa popu/az/oaA

Bebe Erd/ <4roAo /fsas porfuefaAo b/'r/'-asenfamendue/ efa asenfamendu baueA /urra/dearen ze/n Aomun/'Aab/de-sareen arf/Au/az/o gune g/sa dufen zereg/nar/ buruzAo azfer/an /nferesgarr/aA d/fugu /Vab/z efa EusAa/ /-/err/Ao baserr¿ e//za, dorre efa gazfe/u urr/e/ buruzAo azfer/an Aopu- ru band/ samarra arg/farafu den urr/aA d/ra XW efa XW/. mendeAo porfuen berezAo urban/s- moa, porfu bauen garapen-prozesuaA efa berr/a/dearen eg/furaAefan porfu baueA /zan zufen era- g/'na azferfzera zuzendufaAo /anaA a/aba/na, gune jaA/n baf/ buruzAo monograf/aA aurA/ d/fza- Aegu Urr/fasun bera, edo band/agoa, anfzeman aba/ /zango dugu popu/az/oar/ buruz eg/nda- Ao azfer/ane/ dagoA/enez efa zer esan/'A ez, gara/ barfaAo g/zarfearen ma//aAefar¿ grem/'oe¿ auzo-ad/n/n/sfraz/oar/ edo uda/ anfo/amenduar/ buruzAo azfer/ane/ dagoA/enez

/\rrar)fza-/barduera efa ba/een eb/za

/-/as/era bafean yoan den mendeAo ama/eraAo efa mende bonefaAo bas/eraAo arranfza/e-Aomu- n/fafeen b/z/modu frad/z/ona/a ezagufzeAo /nferesa sorfu efa Euskal Erria Revista de Pesca Marítima Euskalerriaren Alde ^ edo Revista Internacional de Estudios Vascos ^ a/d/zAar/efan /s/adafu zen arren, bas/eraAo /eben aba/eg/n bor/eA ez zufen, due/a gufx/ra arfe, espero zen ondo- rengo garapen/A /zan. Besfef/A, Ikuska^ efa Anuario de Eusko Folklore^ beza/aAo a/d/zAar/efan edo Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko Buletinean^ bas/zen berr/ro ere ga/ bonen /nguruan /nfe- resa berresAurafzen. Besfa/de, ga/ boneA zenba/f orr/a/de barfu du porfu zebafze/ buruz arg/fara- fufaAo bá//o desberd/neAo monograf/'a asAofan. /\rranfza/een Aomun/fafeen ga/neAo /nferesa p/z- feAo erag/n band/a /zan zufen, ba/aber, XX. mendearen bas/eran /Canfaur/ /fsasoaren osofasuna Aonfuan barfzen zufen zenba/f /aneA Gaur egun, berr/z, Grac/a Carcamoren arf/Au/uaA azp/ma- rrafu bebar d/fugu, azferga/ dugun eremu Arono/og/Aoaz AanpoAoaA bad/ra ere, edofa Barand/arán

/4. Zenba/f aufore. Las formas de poblamiento en el Señorío de Vizcaya durante la Edad Media, 8//bo, /978; AR/ZAGA, B.; El nacimiento de las villas guipuzcoanas en los siglos XIII y XIV: Morfología y funciones urbanas, Donosf<a, 7978, eta Urbanística medie­val, Donosf/a, 7990; BARRfMA, F..' Historia de las vías de comunicación en Guipúzcoa, Donosf/a, 7997.

75. YR/Z4R, J..' Las casas vascas; Torres, palacios, caseríos, chalets, mobiliario, 8//bo, 798076. U/VAZASORO, J./.; Permanencia y arquitectura urbana. Las ciudades vascas de la época romana a la ilustración, Barfze/ona,

7978.77. MUG/C4, 5.. Las calles de San Sebastián, Donosf/a, 7976; A/VDRPS MORAtFS, A.; «Urban<smoyarqu/fecfura en e/B//bao de/

s/g/o XV/», Bilbao. Arte e historia, B//bo, 7990; ÍORRfC/t/A GORBfA, MJ. efa /. /ZARZUGAZA Í/ZARRAGA; Evolución urbana del pri­mer Bilbao: las Siete Calles y sus elementos más sobresalientes, 8//bo, 7990.

78. URRUr/KO fíXfA , J.. «H/sfor/a de 7a Pob/ac/ón», Euskalerria, 2 //buru/:<¡. /., Donosf/a, 7985, B//.BAO, Í. M.. La población vasca en la primera Edad Moderna. Estudio cuantitativo, arg/farafugabea, 7976; P/QUfRO, S.. Demografía guipuzcoana en el Antiguo Régimen, Eus/ía//-/ef//;o Un/berfs/fafea, 8//bo, 7997.

79. GARMf/VD/A ÍARRAÑAGA, J.; Gremios, oficios y cofradías en el País Vasco, O/artzt/n, 7979; MADAR/AGA ORBfA, J.J.. «Mun/cfp/o y v/da mun/opa/ vasca en /os s<g/os XV/ a/ XV///», Hispania, XXX/X (*7979), 505-558 orr.

20. 07AFGU/, C.. «Costumbres vascongadas. Co/rad/as de mareantes», (7886), 727-723 orr.27. M/WTFGU/AGA, F.. «Patrón de pesca en San Sebasf/án», (*7890), 786-792 efa 207-275 orr., (7897), 22-28 efa 38-43 orr.;

SORAtUCf, P. M.. «fas cofrad/as de mareantes de San Sebasfan, desde /a fdad Med/a basta nuestros d/as», (7893), 786-792 efa 206-276 orr., « f/ mar/nero eus/ra/dun», (*7895), 377-375 orr. efa (7896) 22-29 orr.

22. Z.M.. «/.a v/da de/ pescador», /// (7973), 688-699 orr., ARf/770, D.. « io s pescadores vascos, /nsf/fuc/ones gue pueden esfa- b/ecersepara me/orarsucond/c/ónsoc/a/», /X(7977), 47-55, 97-97, 734-747 efa 765-773o rr; ARRfGU/, B.. « ía pesca en Gu/púzcoa. /.as redes de pescar», V/// (7978), 290-295 orr.; BfRRAO/VDO, R.. «Mot/vos vascos, io s pescadores ante /a b/sfor/a», X/ (*7927), 247- 248 orr.

23. ARF/770, D.. «¿a pesca de /a ba//ena. /Vofas de un p/e/fo de pr/nc/p/os de/ s/g/o XV//», (7926), 794-200 orr.; SA//V7*- ifG ER , A. efa f . D f iB E Í. «Pécbeur-cóf/er de Sa/nf-Sébasf/en (Pays Basgue)», X/X (7928), 49-57 orr.; MUGARffGU/, V.7.. «Cómo se rec/ufaba (en) e/ s/g/o XV/, en nuestras costas, una fr/pu/ac/ón, para a/ pesca de/ baca/ao en Íerra-Wova», X/X (7 928), 632- 636 orr.

24. BURGU/VA, J.M.. «Aspectos de /a v/da de/pescador», 2 (*7947), 59-68 orr. efa 3 (*7948), 89-700 orr.25. A/ZPURUA, M.. «Puerto de Zumaya. /Vofas re/af/vas a /a pesca frad/c/ona/», XV7/ (*7960), 43-50 orr.; UGAR7YCHCA V SAi/-

/VAS, J M.. « ia pesca frad/c/ona/ en ¿eque/f/o», XX// (7967-7 968), 9- 7 55 orr., aurref/A: a/d;z/rar/ berean f/tu/u bere/ro b/ /an barne bar­fzen d/ra berfan. XW/ (7957-7960) eta X/X (7962).

26. C/R/QU/A//V-GA/Z7ARRO, M.. «iap/naza ene///tora/vasco»,X//(7956), 98-702 orr., MURUGARRf/V, L . «Acerca de dos d/bu- yos de ba//eneras. S<g/o XV/», XXXV// (7987), 297-299 orr.

27. S/iWOUf77F. «tes co/radfés de /a Cófe Canfabr/gue», Travaux et comptes rendus des seances du Congrés International de Peches, Rar/s, 7900; RODR/GUfZ 8.; Los pescadores del Norte y Noroeste de España, su vida social y particular por provincias, MadrJ, 7976.

28. La comunidad de pescadores de bajura de Pasajes de San Juan (Ayer y Hoy), Donosf/a, 7982.29. Análisis histórico-institucional de las cofradías de mareantes del País Vasco, Gasfe/z, 7997.

Page 6: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

/r/zar^, FrAoreAa efa besfe bafzueA^ eg/ndaAo /an punfua/aA, zenba/f doAumenfu-/furr/ren arg/'- farapenareA/n osafuaA '.

Dena den, asAoz ere zaba/agoa da eusAa/ /fsasg/zonaA /fsasoAo ba/zab/deen ga/nean garafufa­Ao /barduera-sarrasA/fza/7earen a/derd/ zebafz baf/ buruzAo /dafz/ efa azfer/anen eAo/zpena, baf/'A baf íemuaAo /nguru urrun efa hofzefara baAa//ao efa ba/eafara yo zufen esped/z/oez ardurafu dena. fusAa/ /fsasAefaren a/derd/ /ion/ buruzAo b/sfor/ograf/a mende f'erd/f/A bona ar/ da beb/'n efa berr/ro azp/'marrafzen. Bef/ ere b/sfor/a/ar/ espa/n/ar efa franfz/arren arfean arranfza/eAu bor/en aur- A/'Aunfzan /ebenfasunaren ga/'neAo auz/ zabarra Aonfuan barfu gabe (auz/ bau XS///. mendean bas/ zen efa areagofu eg/n zen L/frecbeAo frafafuaren ondor/o penagarr/'en ondoren

¿eben azfer/an franfz/arren arrasfoar/yarra/'fuz, esangurafsuaA gerfafu z/ren X/X. mendeAo b/s- for/a/ar/ m/7/far efa erud/fu espa/n/arren eAarpenaA , a/aba/na, /Auspeg/ b/span/'arraA ez zuen a/der- d/ bau mende bonefaAo berroge/Ao bamarAadara arfe bebar beza/a arg/fu **. Pa/sa/aA, besfa/de, aurrera pausu /zugarr/a eman zuen 5e/ma Hux/ey-A^ eg/'ndaAo doAumenfu-b/7Aefa s/sfemaf/Aoefa- f/'A ze/'n bonen azfer/anen ondor/ozAo /an arAeo/og/Aoefaf/A ab/afufa fespa/n/arreA edo Aanad/arreA eg/ndaAoaA z/ren Aonfuan /zan gabe) 36, edono/a ere, gara/ b/sfor/Ao bar/ dagozA/on /fsas /bardue- ra Aonp/exue/ buruzAo /a ga/ guzf/efan gerfafzen den beza/axe, ez da ora/nd/A ere esped/z/'o bor/eA EusAa/ Herr/Ao Aosfa/dean efa berr/a/dearen ga/neraAoan /fsasoareA/n /ofur/Ao /bardueren mu/fzo- an /zan zufen garranfz/aren eba/uaz/o a/derafua eg/'n, beraueA gerfafu z/ren b/ mendeefan zebar /zandaAo egoera desberd/nefan.

Hurb//eAo efa urruneAoeA/'n eg/'ndaAo fruAeaA

Azferga/ dugun a/d/an FusAa/ Herr/an garafufaAo merAafar/fza efa /fsas /barduerar/ buruzAo a/pamen asAo samar aurA/ dezaAegu obra oroAorrefan barne barfufa (Braude/, Carande, Cbaunu, Dom/nguez Orf/z, ¿apeyre, ¿orenzo 5anz, Mauro efa U//oarenaA esafe baferaAo), ba/a ere, denbo- ra farfe fx/'A/'a da erreaZ/fafe bura monograf/AoA/ berrera/'A/'tzear/ eA/'n za/o/a, /r/zp/de mefodo/og/Ao gara/A/deefan o/narr/fufa.

Gu/ard-eA mende bas/eran B/zAa/araAo eg/ndaAo /fsas merAafar/fzar/ buruzAo berr/en b/'/Aefa garranfz/fsuaA ez zuen pareAor/A /zan Gorosabe/eA G/puzAoaraAo eg/ndaAo mer/fu band/Ao /AerAefa apa/agoan Gu/arden azfer/an zabarraA /uze egon z/ren berr/fu gabe. /-/on/ dagoA/o- nez, -Zu//o Caro Barojaren sena efa p/anfeamendu berr/fza/7eaA azp/marrafu bebar d/fugu, fspa/n/aren bedapen ozean/Aoaren gara/an garafufaAo /fsas /bardueraren azfer/an zorrofzar/ eA/fea susfa fuz^ ; esf/mu/u boneA, ordea, eranfzun mofe/a /zan du eAonom/ar/ buruzAo b/sfo- r/a/ar/en zereg/nean.

30. GARC/A PERMA/VDEZ, E ; «¿as cofrad/as de p//ofos, mareantes y pescadores cascas (s;g/os X/V a/ XV/)», ¡.'aventure maritime, du golfe de Gascogne á Terre-Neuve, Par/s, 7995, 357-375 orr., E/VR/QUEZ, J. efa E. SESMERO. «¿a pesca en Vizcaya, a com/enzos de /a Edad Moderna», Idem, 377-387 orr., ZARAZA, A . «í'apprenüssage de /a pécbe pour /esyeunes 'terrestres' auxXV/e-XVÍ/e s/é- c/es», Idem, 389-402 orr.

37. /MAZ, J.M .' La industria pesquera en Guipúzcoa al final del siglo XVI (Documentos de la época), Donosf/a, 7944, 8AA/US V AGU/RRE, J/... «Ordenanzas de /a cofrad/a de Santa Cafa//na», Boletín de Estudios Históricos de San Sebastián, S (*7974), 73-706 orr., El archivo quemado. Inventarios antiguos del acervo documental de la M. N. y M. L. ciudad de San Sebastián antes de la destrucción de 1813, Donosf/a, 7986, RUB/O PEREZ, Í..M.; Ondárroa. Apuntes históricos de una villa marinera durante la Edad Moderna. Fondo Histórico-documental de su archivo municipal, Sííbo, 7988; HERRERO, V. J.. «Transcnpcíón de /as ordenanzas de /a cofradía de mare­antes de San Redro de fuenferraó/a (*7367-7557)», Eusko Ikaskuntza, 70 (7990), 375-355 orr.; DUO, G..' «Transcnpc/ón de /as orde­nanzas de /a cofrad/a de San Redro de P/enfz/a» efa «Ubro de cuentas y gasfos de Zevas de /a cofradía de San Pedro», Plentzia Azterlanak, 7985, 727-230 orr.; HZDAZ.GO, C„ ÍOREZVÍE, A efa A M/SR77/VEZ' Colección Documental del Archivo de la Cofradía de pescadores de la villa de Lequeitio, Donost/a, 7997.

32. Ga/ /ion/ buruz/ro bZZaÁraera /i/stor/ograf//foar/ buruz berrA/ eg/nda/ro /aburpen a<pagarr/a aur/r/ deza/;egu Balleneros vascos del siglo XVI. Estudio arqueológico y contexto histórico (Chateau Bay, Labrador, Canadá), /an /;o/e/;f/boan, Gasfe/z, 7992.

33. EERA/AMDEZMASARRE7E, M..' Colección de viajes y descubrimientos que hicieron por mar los españoles desde fines del siglo XV, 5 //buru í, Madr//, 7825-7837; SORAÍ.UCE, /V.. Memoria acerca del origen y curso de las pescas y pesquerías de ballenas y baca­laos, así que sobre el descubrimiento de los bancos e isla de Terranova, Gasteiz, 7878, FERA/A/VDEZ DURO, C.. «Z.a pesca de /os vas­congados y e/ descubr/m/enfo de Terranova», El arca de Noé, V/. ZZburu/rZa, Disquisiciones náuticas, Madr//, 7887, 273-427 orr.

34. P4/AC/0 A7ARD, V.. «¿os vascongados y /a pesca de /a ba//ena. fas gesf/ones de/ marqués de Monte/eón en fondres», Anuario de Estudios Americanos, / (*/944), 723-739 orr.; 7ERAAZ, M.. «Z.a BaZZene BZscayensZs y /os pescadores españo/es de/ Mar Canfábr/co», Estudios Geográficos, 3 7 (7949), 639-668 orr.; aba/eg/n bau CZRZOUZAZN-GAZZTARRO, M.ren Los vascos en la pesca de la ballena, Donost/a, 7967, //buru zuzen efa zorrofza/r b/r/b//du zuen, //buru boneÁr /fxura a/;ademZ/;o fxZ/rZagoa duen arren.

35. Aufore bone/r bZrurogeZfa bamarre/;o bamar/radan bas/ zuen e/ro<zpen zaba/a ong/ samar /aburb/Ztzen da auforea/; bera/r espa/n/erazarg/farafufa/:os/ntes/an. «í.os yascosy/aspesquer/as frasaf/ánf/cas (7577-7773)», Itsasoa, ///, Donosf/a, 7987, 27-764 orr.

36. %us 32. obarrean ad/eraz/ta^o obra efa L' aventure maritime, du golfe de Gascogne á Terre-Neuve, Pans, 7995, 725-270orr.

37. GUMRD VíARRáUR/, r.r Historia de la Noble villa de Bilbao, 4 //buru/;¿ 8Z/bo, 7906-7972 efa Historia del Consulado y Casa de Contratación de Bilbao, 2 ZZburu^ 8//bo, 7973-7974; GOROSáBE/., P.. Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa..., 6 //bu- ruÁr¿ 7o/osa, /899-7907; MUG/CA, S.. «Organ/zac/ón mar/f/ma», Geografía General del País Vasco-Navarro, op. c/f.

38. Vasconiana (De Historia y Etnografía), Madr//, 7957, Introducción a la historia social y económica del País Vasco, Donosf/a, 7974, Los vascos y el mar, Donosf/a, 7987.

Page 7: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

fpea/d/ bonen bas/eraraAo Garc/'a de CorfázarreA eg/'ndaAo burb/7AefaA Fernandez P/nedoA^° eta Fernández A/bada/eyoA'" beren doAforefza-fes/efan barne barfu z/fuzfen s/nfe- s/efan /zan zuen jarra/pena, azAen mende baue/ buruzAo azfer/anen a/fz/ndar/ efa sarrera g/sa. /.u/s Mar/ B/7baoren fes/a, bemen azferfzen ar/ garen gara/ b/sfor/Aoan o/narr/fua, aurrerapausu /zugarr/a /zan zen Denboran burb/7ago, a/d/z, 7osé Anfon/o Azp/azuA G/puzAoaAo merAafa- r/en mundua efa bauen fraf/Aoa /Aerfu du ^ efa 7ean-Pb/7/'ppe Pr/off/ gauza bera eg/fen ar/ da B/7bor/ dagoA/onez^.

L/nfz/g/nfza efa armaA

PaAfore baueA garranfz/ band/a /zan zufen bas/eraAo mende modernoefan gerfafu zen Fspa/n/aren bedapen geograf/'Ao band/Ao prozesuan efa Aanfaur/ /fsasoaA zereg/n nagus/a /zan zuen prozesuaren bas/era-bas/eraf/A, bedapen bau aba/b/defu zuen unfz/g/nfza efa /abr/Aa naz/ona/a berfan AoAafzen ba/fzen. /-/orfaz, ez da barr/'fzeAoa boneA b/ífor/a/ar/en /nferesa p/'z- fea.

Unfz/'g/'nfzaren ga/raAo /eben burb/7Aefa ba//'agarr/aA Armadaren b/jfor/'a/ar/'en obrefan fopa d/'- fzaAegu^, baaf/'A, gufx/'ra berfaAo erud/fu Aua//f/Aafu bafzuA ardurafu z/ren ga/ bonefaz efa oso /an /nferesgarr/aA eg/n z/'fuzfen, ba/a no/a Ramón de 5eoane G/puzAoaraAo efa, bafez ere, 7eóf/7o Gu/ard B/zAa/raAo Dena den, Gervas/'o Arf/ñanoA arazoaren a/derd/ feAn/Aoefara eg/'ndaAo bur- b/7Aefa egoA/eA ad/eraz/faAo /an baueA osafu z/fuzfen.

/-/as/era d/sf/'ragarr/ borren ondoren, ez zen /parra/deAo Aosfa/deAo unfz/g/nfzar/ buruzAo azfer/an/A eg/'n, unfz/'-b/'sfor/'ar/ efa b/sfor/a eAonom/Aoar/ buruzAo azfer/an desberd/nefan a/'pa- men efa erreferenfz/ ugar/ aurA/ dezaAegu, ordea. /zan ere, a/pamen baueA guzf/eA gara/ bar- fan /Canfaur/ /fsasoan unfz/g/nfzaA oso garranfz/ band/a zue/a yarfzen dufe ager/an efa bor d/fu- gu A/ca/á Zamora, Bernard, Casfro y Bravo, Cbaunu, Céspedes de/ Casf/7/o, C/po//a, Garc/'a- Baguero, Garc/'a-fuenfes, Gómez Cenfur/ón, /-/ar/ng, Pérez-Ma/Za/na, íbompson, forres Ram/'rez efa abarrenaA.

HamarAada baf ba/no zerfxoba/f geb/agof/A bona panorama a/dafzen bas/ da. Ga/ bonen /ngu­ruan gero efa /nferes band/agoa anfzemafen da efa bau nabarmen gerafzen da doAumenfu-Zfurr/'en usf/apen s/sfemaf/'Ao efa zorrofzan o/narr/fufaAo azfer/anefan efa dafuaA /Aerfu efa azferfzeAo mefo- do/og/a z/'enf/WAoagoen ap//Aaz/oan, dena den, asA/eza da /nguruAo besfe eremu geograA'Aoefan gerfafufaAoareA/Ao bebarrezAo Aonparaz/oa. BsAura dauden /anen arfean, arazoa /enomeno eAono- m/Ao bufsa g/sa azferfzen dufen /anaA efa arazoaren /Auspunfu feAno/og/Aoaz ardurafzen d/ren /an b/fx/aA bere/z/ bebar d/ra. AzAen baue/ dagoA/enez, Usber-en azfer/an a/fz/ndar/aA ez zuen y'arra/'- pen/'A /zan BarAbamen arf/Au/uaA /r/fs/ arfean edofa AranaA Zorrozan, 7 626. urfean, era/A/fzen basZ- faAo se/ ga/eo/e/ buruz PbZZZ/pseA eg/ndaAo /an zoragarr/áA ' edofa Co//ndresen 7686. urfean bas/'fa- Ao Cap/fana ReaZ-aren era/Aunfzar/ buruzAo esAu/zAr/buaren fransAr/pz/'oar/' ga/nerafzen za/ona

39. Vizcaya en el siglo XV. Aspectos económicos y sociales, B//bo, /966.40. Crecimiento económico y transformaciones sociales del País Vasco, 1100-1850, Madr//, 7974.4/. La crisis del Antiguo Régimen en Guipúzcoa, 1766-1833. Cambio económico e historia, Madr//, 7975.42. Vascongadas 1470-1720. Un crecimiento económico desigual, arg/farafugabea, Sa/amanca, /976, «Transformaciones eco­

nómicas en e/ Pa/s Vasco durante /os s/g/os XV/-XV7/. D/ferenc/as económ/cas reg/ona/es y camb/o de mode/o económ/co», Historia del País Vasco, //, Donost/a, /979, «Cns/sy reconsfrucc/ón de /a econom/a vascongada en e/ s<g/o XV//», Revista Saioak, / f/977), 757- 730 orr.

43. Sociedad y vida social vasca en el siglo XVI. Mercaderes guipuzcoanos, 2 /<buruÁ;¿ Donost/a, 7990.44. Le commerce de Bilbao au XVIe siéde, Tou/ouse, 7997; «¿es marc/iands basques españo/s et /'espace af/anf/gue au X V f s/é-

c/e», Bolletin du Centre d'Histoire des Espaces Atlantiques, 7 (*7995), 205-273 orr.; «Mercaderes vascos y casfe//anos en Europa durante e/s<g/oXV/. cooperac/onesy r/va//dadesx, Castilla y Europa. Comercio y mercaderes en los siglos XlV.XVy XVI, Burgos, 7995, 265-283 orr. ;«Des /í'nanc/ers de /a mer. /es marcbands de B//bao au XV/e et au débuf du XV//e s/éc/e», L'aventure maritime, du golfe de Gascogne á Terre-Neuve, Par/s, 7995, 787-796 orr.

45. PEP/V4A/DEZ M 4V4BRfTf, M.; Opus cit. efa Disertación sobre la historia de la náutica, Madr//, 7846; ffP/V4/VDfZ DUPO, C.. Disquisiciones náuticas, V. //buru/;/a.' A la mar madera, Madr//, /880 eta V/. //buru/r/a; El Arca de Noé, Madr//, 7887.

46. Navegantes guipuzcoanos, Madr//, 7908.47. La industria naval vizcaína. Anotaciones históricas y estadísticas, desde sus orígenes hasta 1917, S//bo, 7977.^8. La arquitectura naval española (en madera), Bartze/ona, 7920.49. «Span<s/i sbips and s/i<pp/ng /n f/ie s/xfeenfb and sevenfeenfb cenfur/es>¡, Facts and Factors in Economic History, Cambr/dge,

Mass, 7932, 789-273 orr.50. A report on 16th century Spanish Basque Shipbuilding, 1550 to 1600, (Ms. Pepor Ser/es, 422 zÁr, Par/rs Cañada), Ofawa,

7987, «í.a consírucc/ón nava/ vasca en e/ s;g/o XV/. ¿a nao de uso mú/f<p/e)>, Eusko Ikaskuntza, 3 (*7984), 707-726 orr. (International Symposium on Boat and Ship Archaeologyan, aur/;ezfur//;o ^omun//raz/oaren /tzu/pen ba/a-modu/roa da. Sfoc^bo/m, 7982, 7 73-735 orr.)

57. Six Galleons for the King of Spain, Ba/f/mor-/.ondres, 7984; «S/zes and conAguraf/ons o/' Span/s/i Sb/ps /n tbe TSge of D/scoveryx, Proceedings of the First San Salvador Conference Columbus and his World, Sabamas, 7986, 69-98 orr.

52. Zenba/f autore. Arte de Fabricar Reales, Bartze/ona, 7992, 3-56 orr., aurref/az/iro azfer/ana.

Page 8: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

P/anfeamendu g/oba/agoefaf/A ab/afufa /dafz/ bau /zenpefzen dudan boneA XV/. mendea Aonfuan /zan/'A eg/ndaAo /anaA efa Serrano MangaseA XV//. mendea Aonfuan /zan/A eg/ndaAoaA d/fugu.

Zenba/f burb/'/Aefa azp/marragarr/ez ga/n EusAa/ P/em'an ga/ bonen /nguruan arg/farafufaAo zaba/pen-/an an/fz a/pafu gabe ufz/Ao dugu, /zan ere, bafzuefan mer/fu band/a dufen /an ba/zaga- rr/aA d/ren arren, ma/z or/g/na/fasun-eza /zugarr/a dufe, aurref/A zeuden besfe arg/farapen bafzuen /aburpen edo b//Aefa-/anaA /zafeagaf/A, efa, ondor/oz, /an baueA barfufaAo erreferenfeeA /zandaAo /nferprefaz/o-bufsaA jaso efa bufs baueA berr/ro aza/fzeAo arr/ Auan daude. /-/a/a efa guzf/z ere, ager/an dago eAonom/ar/ buruzAo b/sfor/a/ar/eA gero efa /nferes band/agoa dufe/a unfz/'-era/'Aun- fzar/ dagoA/onean. L/nfz/ez berez, oby'eAfu eAonom/Ao g/sa, ba/no geb/ago, fraf/Aoen bo/umena neurfu efa Auanf/Y/'Aafzeaz ardurafzen d/ren azAen /an bauen arfean G/puzAoaAo porfu jaA/'n ba- fzue/ esAa/n/faAo azfer/an bafzuA nabarmenfzen d/ra

FusAa/ /-/err/an fama/na band/Ao besfe /ndusfr/aA, bofs, burd/naren /anaA, arrefa band/agoa era- Aarr/ du efa ezagunagoa da Mefa/ bau denbora /uzez Aosfa/deAo b/ prob/nfz/en esporfaz/oen ga/ nagus/a ez ez/'A, funfsezAo /ebenga/a /zan da, zurareA/'n bafera, unfz/'aA era/'A/'fzeAo,' bef/dan/A ga/'- nera, bas/era bafean burd/nez eg/fen z/ren unfz/'aA era/A/fzeAo bebarrezAoaA z/ren fresnaA efa, ondoren, XV/. mendeaz gerozf/'A, burd/nezAo /7fze efa z/r/eA zurezAo /araAoaA ordezAafu z/fuzfen unfz/en p/eza an/fzaA /ofzeAo.

Dena den, ora/nd/A ere /AerfzeAe dago burd/na, zura efa unfz/'eA baf eg/fen zufen besfe /ndus- fr/'a, arma zur/en efa su-armen /ndusfr/a a/eg/a. FusAa/ Werr/Ao Aosfa/dera y'ofzen dufen /bar meba- rrefan azferga/ dugun mendeefan garafufaAo armen /abr/Aaz/oar/ buruzAo doAumenfaz/'o ugar/ gorde da arfx/boefan. /-/edapen ozean/AoaA, bafef/A, efa gerra bafen ondoren besfe baf gerfafze- aA, besfef/A, gerra-fresna bauen esAar/ band/a eAarr/ zuen efa esAar/ bon/ B/zAa/Ao efa G/puzAoaAo porfuefaf/A eg/'n z/'fza/on aurre, su-arme/ dagoA/enez

Gerraren efa /fsas /apurrefaren zerb/fzura

XV/. mendearen bas/eraf/A areagofu eg/'n zen errege armaden zerb/'fzuraAo /(oroaA edo parf/Au- /arreA, so/dafaren b/farfeAo bab/Aefa med/'o, f/'nanfzafufaAo unfz/en produAz/oa, Frd/Aroan EuropaAo Aosfa/de osoan gerfafzen zen beza/axe. /a mende borren ama/erara arfe, unfz/en arAeo-fona baAo/- /zeAo yásofzen z/ren so/dafaA bebar beza/aAoaA edo nab/Ao errenfagarr/aA bebar zufen /zan, /zafez, bab/Aefen aurAaAo erres/sfenfz/a-Aasu gufx/ /zan zen efa, are geb/ago, unfz/-/abr/Aa guzf/aA errege- zerb/tzura sarfu aba/ /zafeaA /abr/Aa baueA gogo b/z/z susfafzea eAarr/ zuen. Oso besfe/aAoa /zan zen, a/d/z, mendearen ama/erareA/n bafera gerfafu zen gerra ozean/AoaA sorfufaAo g/roa efa, borfaz, epe- a/d/ bonefan ez da unfz/-/abr/Aen susfafza/'/een arfean gogo-b/z/r/A antzemafen. /zan ere, sor z/ren so/- dafaA afzerapen ama/ez/nez orda/nfzen z/renez, erres/sfenfz/ band/a nagus/fzen zen unfz/aA s/sfema- f/AoA/ aferatzeAo gara/an. /-/au guzf/á ager/an geraízen da doAumenfaz/oaA b/7fzen d/fuen ad/eraz/fa- Ao bab/'AefaA sa/besfeAo fr/A/ma/7u desberd/nefan. Fsafe baferaAo, unfz/aA proporfz/oz Aanpo era/A/- fzen z/ren edo /fsasAefaraAo ba/d/nfza ZxarreA/'n errege-of/z/a/eA unfz/áA bazfer z/fzafen.

frrea//fafe borren besfe a/derd/efaAo baf armadaren un/z/áA zuzA/'fzeAo g/zonaA b/7ízea osafzen du efa a/derd/ bonefan ere, aresf/an uníz/e/ dagoA/enez ad/eraz/faAoaren anfzeAo yoera gerfafu zen. Arazo bauen /'nguruAo burb/7Aefar/'A ba//agarr/enefaAo baf íe//ecbeaA esAa/'nfzen du^. GerfaAar/ bau /Auspeg/ b/Af/'m/sfaf/'A ab/áfufa areagotzen duen pub//z/sfa asAo dagoen arren, gerfaAar/ bau Aonp/exu samarra /zan zen efa memor/a/ Aexaf/eA, ma/z AexafzeAo arrazo/r/A dufen arren, esafen dufenaren efa beren un-

53. C 4S/4D 0S0 Í0 , í¿ ..' Los barcos españoles del siglo XVI y la Gran Armada de 1588, Madr//, 7988, «/.a consfrucc/ón nava/af/án- f/ca españo/a cíe/ s;g/o XV/y /a Armada de 7 588», La Gran Armada. Simposio Hispano Británico. Cuadernos Monográficos del Instituto de Historia y Cultura Naval, 3 (Madr//, 7989); «¿os barcos de/ Af/ánf/co /bér/co en e/ s<g/o de /os descubnm/enfos. Aprox/mac/ón a /a def/n/c/ón de su per/// f;po/óg/co», Andalucía, América y el Mar, Sen7/a, /99 7; «Argu/fecfura nava/ na /dade Moderna. /?e/ex/ones mefo- do/óg/cas», Ciclo de conferecías de Arqueloxia Subacuatica. Escola Taller de Mergullo Científico, V<go, /992, 67-65 orr.

54. Los galeones de la Carrera de Indias, 1650-1700, Sei////a, 7985; Armadas y flotas de la Plata (1620-1648), Madr//, 7989.55. ¿/W/MÁMGA /C «¿os vascosy/a fécn/ca nava/med/ferránea en e/ fardo med/evo», III Semana de Antropología Vasca, 8//bo,

7976, //, 329-342 orr.; /?U/Z7F¿¿0, M.C..' Evolución de la técnica naval en el reinado de Felipe II, Museo /Vava/, Madr//, Ms. 2.434.56. Ga/ oro/;orran dago/r/onez, aresf/an oñarr/Tr gabe ad/eraz/fa/;o auforeaÁ:. G<puz/;oaÁ;o /rasuar/ dago/r/onez, berr/z, 8AR/CHAM,

M.. «¿a consfrucc/ón naya/ en Zumaya, 7560-7600. fsfrucfura y organ/zac/ón de una /ndusfna cap/fa//sfa mercanf//», Itsasoa, ///, Donosfá, 7987, 27 7-276 orr.; OD/!/OZO/A, ¿,. «Trayecfor/a b/sfór/ca de /a /ndusfr/a naya/ de/ Or/a», Los barcos del Oria, Donosfíá, 7994, 25-47 orr., «¿a /ndusfr/a nava/gu/puzcoana, 7650-7730. ¿Cr/s/s o auge de/secfor?», V Congreso de la Asociación de Historia Económica, ¿)onosf/a, 7993, 79-58 orr., «¿a /ndusfr/a naya/ gu/puzcoana y /a producc/ón de naw'os para e/ /?ey (/650-7799)», Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen Buletina, ¿-7 f7994), 3-47 orr.

57. D/fZ DE SA/AZA/?, ¿. M.. Perrerías en Guipúzcoa, s/g/osX/V-XV/, 2 //buru/r/. Donosf/a, 7983, <4/!8/Df f¿0/?Z4, /.. Ferrerías en Legazpia, G \/(, Donosf/a, 7980, 797-222 orr.; ff/?M4/VDfZ P/A/fDO, f.. «/\ugey cns/s de /a s/derurg/a frad/c/ona/ en e/ Pa/s Vasco. 7700-7850», La economía española al final del Antiguo Régimen, Madr//, 7982. Hauezga/n, az/ren aufore bonen ad/eraz/fa/:o obre- tan efa ff/?/V4A/DFZ ¿B/SD/S¿&0 efa AZP//VUren obrefan b//tzen d/ren a<pamen ugar/a/;.

58. ¿AR/M/VAGA /!.: Síntesis histórica de la armería vasca, Donosf/a, 7987.59. Otra cara de la Invencible. La participación vasca, Donosf/a, /988.

Page 9: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

fz/eA f/ofefan efa armadefan, berez/A/ edo babes-ma/7a band/efan, parfe barZzeAo asmoeA ad/ízera ema- fen dufenaren arfean, /íxuraz, antzemafen d/ren AonfraesaneA azfer/an saAonagoaA esAaízen d/fuzfe.

Mende modernoefan gerfafuta/ro /fsas gafazAa an/fzefan aurA/ d/fzaAegu FusAa/ 7err/Ao /Has g/zon efa unfz/'aA, /zafez, fesfü/'nguru b/span/arreAo zenba/f obra A/as/Ao a/pamenezjos/- fa dago efa a/pamen baueA esf/mu/u aparfaA /zan da/fezAe uda/ ze/n esAua/de ma/7aAo /AerAefa berr/aA eg/feAo.

XV7/. mendean, efengabeAo Ar/s/a/d/ efa gafazAeA sorfufaAo g/roan, efa Fspa/n/aAo AoroaA susfafufaAo /bardueren //bera/zzaz/oa gero efa bandZgoa zenez, oso areagofu z/ren /fsas /apurrefaA, neurrz band/ bafean, arranfzaAo efa zfsas merAafar/fzaAo seAforeen egoera fxarraren baufab/dea ba/fzen. A/or bonefan ere zereg/'n asAo dago, Aonfuan /zan bebarreAo zenba/f burb/YAefa oroAor dagoen arren urna A ba/f/ra bonen /nguruan uda/ ma/'/an eg/'ndaAo azfer/anaA^.

/(anpoa/deraAo pro/eAz/oa

TeAn/Aa desberd/nefan ze/n /fsasAefan frebeaA d/ren /agunen b/z/YeAua den /ur bonefan manfe- n/menduraAo ga/en produAz/o urna gerfafzen zen efa, borrenbesfez, pres/o demograf/AoaA Aan- poa/dera ab/afzeAo efengabeAo joera erag/n zuen jada frd/ Aroan.

Aro Modernoaren bas/eran /zan z/ren aurA/Aunfza geogra/z'Ao band/eA efa aurA/Aunfza bauefan /(anfaur/ /fsasoAo eA/a/deAo Aosfa/dean b/z/ z/ren /aguneA /zan zufen erag/n band/aA eusAa/dunaA munduAo fxoAo guzf/efara bedafzea eAarr/zuen. Reren /zaeraA, Aapereenaren pareAoa, efa beren aba/eg/n efa eA/menaA arduraAo Aargu asAo befefzera eraman z/fuen eusAa/dunaA. 5o/dadu efa unfz/'-Aap/fa/n, mundu berr/efaAo AonA/sfafza/7e efa bauen gobernadore /zan z/ren efa F//zaAo edofa AorfeAo b/erarA/an ere /zan zufen /eAua efa ba/a jaso da paperefan; a/aba/na, besfe asAoA, borrenbesfeAo /zena /orfu ez zufen arren, beren /anareA/n efa energ/areA/n erag/n azp/marragar- r/agoa /zan zufen, segurasA¿ b/z/zufen errea/Zfafe barfan.

Mendearen bas/'eran Zsp/zuaA arg/'farafufaAo /an a/'nfz/'ndar/'az gerozf/'A^, band/a /zan da beda- pen b/span/'ar band/ borren ondor/ozAo d/aspora ezagufzeAo /nferesa efa /nferes bau berr/ro p/zfu da Amer/Aaren AurA/'Aunfzaren V. Mendeurrenaren ospaA/'zuna de/a-efa Ma/a ere, azfer/an geb/eneA, zabarreA ze/n berr/eA, geb/eg/zAo /zp/'r/'fu paneg/r/Aoa aza/fzen dufe efa, era berean, /nd/- b/duo baAar bafzuengan edofa bauen ma/zfasunaren fenomenoan, /Auspeg/ parfz/a/ef/A ab/afufa, arrefa geb/eg/ jarfzen dufe. «Merr/za/eAer/a efa prob/nfz/aAer/a» de/ genezaAeena /r/zp/de g/sá nagus/'fzen da, gara/ barfaAo errea/z'fafe b/span/arrean a/derd/ garranfz/fsu efa bere/zez/'n g/sa /ofu- r/'A egon /zan ez ba/7/fzan.

G/za r f e-a n f o /a m e n dua, /de/aA eta s/n/smenaA

Fp/grafe bonefan barne barfzen d/ren a/derd/ garranfz/tsuen ga/nean, guA daA/gunez, ez da produAz/o b/sfor/ograf/Ao band/ efa saAoneg/r/A eg/n. G/zarte-anfo/amenduar/ dagoA/onez, arran- fza/een Aofrad/e/ efa merAafar/'en /am/7/e/ buruz /bardun dugunean a/pafu d/fugu azfer/an/Á erab/V- garr/enaA. /de/a efa s/n/smene/ efa baueA denboran /zandaAo a/daAefar/ dagoA/onez, berr/z, ez dugu eg/ndaAo sa/o efa ezaugarr/fze /deo/og/zafu an/tzen arfean egon da/feAeen /an garranfz/fsu- r/'A ezagufzen, borfaz, ez dugu ga/ bonen /nguruAo burb/7Aefa xebeAafur/A eg/ngo

3. FG/7*f/(0 DAGOf/V ¿A/VAR/ BLZRÍ7Z Zf/VBA/7" 0/-/AR

G/zaA/aA /zad/áreA/'n /zandaAo barfu-emane/ b/'sfor/'ograf/'aA aurreraAunfzaren /Auspunfuf/A beg/'- rafu /zan d/e frrenaz/'menfuf/A aurrera. Dogmaf/smoaA berr/A/ deusezfafu /zanaA jarrera eA/eAf/Ao- agoaA eAarr/ d/fu berareA/n. /7orr/ esAer, efa ba/ mefodo/og/aA arazfeaA ba/ /n/ormaz/o /furr/ berr/aA

60. /TB/WWDfZ 0U/?0, C.. Armada Española desde la unión de los reinos de Castilla y Aragón, 9 //buru^¿ Madr//, /395-790.3,' OZ-fSá MU/V/DO, f.. La organización naval de los estados mediterráneos, y en especial de España, durante los siglos XVI y XVII, 2 //bu- ru/;;¡ /Madr//, 7968, ÍWOMPSO/V, /. <4. A . Guerra y decadencia, 1560-1620, Barfze/ona, 7987.

67. A?C4/?/MG4 y BUSMM/4/Víf, 7. L ' El corso marítimo. (Concepto, justificación e historia), Madr//, 7950, 07F/?0 /A/VA f.. Los corsarios españoles durante la decadencia de los Austrias. El corso español del Atlántico peninsular en el siglo XVII (1621-1697) Madr//, 7992.

62. /SR/M/Z, O.. <íCorsar/os vascos en e/ Med/ferráneo», Mediterráneo, //, 33 z/r. (*7927),' RK70/MA/, P.. Corsaires Basques et bayonnais du XV au XIX siécle, Ba/ona, 7946, ZUM/S/.DF, /.. cUn e/emp/o s;gn/r/caf/vo de/ corso en /a Guipúzcoa de/ s<g/o XV?» EuskalerriarenAdiskideenElkartearenBuletina.XU (*7985), 249-267 orr.

63. Historia de los vascos en el descubrimiento, conquista y civilización de América, 6 /;burí&¿ B//bo, 7974-7979.64. DOUGL4S, W. efa J. B//.B<40.' ^Amerikanuak». Los vascos en el Nuevo Mundo, B/Vbo, 7986, /SÍZUG<4/M^ J. J.. Vascos uni­

versales del siglo XVI, /Madr//, 7988, zenba/f aufore. Los vascos y América. Ideas, hechos, hombres, Madr//, 7990.

Page 10: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

usf/afzea/r es/ruraga/jarr/ d/fuzfen /raganaren a/derd/a/r as/rz bedafzearen ondor/oz, errazfasun ban- d/agoa/r daude ora/n aurrera/runfzaren ordez a/da/runfza soz/aren /ronfzepfua erabz/ dad/n.

Az/ren bamar/radefa/ro b/sfor/ograf/aren bz/a/raerare/rz'/ro agerfufa/ro ja/r/nm/na/r ba/nbesfe /brma barfu /zana mesedegarr/a /zan da zTruspegz soz'/zTr demografz/ro, e/ronomz'/ro, sozz'o/ogz/ro efa abarren jarrera /a-z'a monopo/zsfa/r bausfe/ro, zeren efa z/ruspeg/ bor/e/r b/sfor/a eraz/rzfze/ro fresna «z/'enf/Y/Áro» u/raez/nfzaf y'ofzen ba/fz/ren. Gaur egun, ordea, errea/aren aban/7ro osoa barfu bebar du azfergazfzaf b/sfor/a/ar/a/c

/(uanfzfz/raz/oa erabz'/zz eg/'n ob/ d/ren geb/egz'/rer/en aurrean, ez dago soberan gogorafzea g/za- /r/en e/rz'nfza/r bera/r d/re/a, az/ren fz'nean, eg/'fafe b/sfor/7roen funfsa. /-//sfon'aren b/Maera ez da bana/ra/ro profagon/sfen e/r/nfza mefa/refa ba/zzTr. B/dea /re/rzfzen an den b/'sfor/'a berr/a/r desmun- fafu eg/fen du ba/nbesfe a/rademz'/ro /ras/ragogorre/r era/Árzfa/ro de/rorafua, efa egunero/roaren errea/z'fafe berr/'a aza/erafze/ro au/rera emafen du, u/erfu nab/an no/a b/z/ z/ren, zer jafen zufen, zer- fan efa no/a /an eg/fen zufen, zergafzTr efa no/a sufr/fu efa ma/fafu zufen aspa/d/ o g/zon-ema^u- mee/r, bor/en /zafe /ro/e/rf&oa/r aba/b/defu ba/fzuen armada/r, erre/nua/r, e/zza/r efa boferea/r ego- fea.

G/za/r/a bere /romun/fafearen ba/fan azferfu bebar da, besfe gzza/r/e/r/n efa besfe /romun/fafee- /r/n zzfuen barremana/r /ronfuan barfuz, agerzTro efa ez ba/n agerz'/ro eg/furen a/daÁrunfza manfsoa u/erfzen sa/afuz, penfsaeren a/da/refa asf/rofsua anfzemanez. G/zarfe /ronp/exu baf ez/n azfer daz- fe/re /rzzp/de s/np/ee/r/n, ez efa gzzarfe bor/ ba/rar/ra barfufa ere. /-/a/a/ro /romun/fafea/r osafzen d/fuzfen gzzarfe fa/dee/r barreman sa/rona/r edu/rz ob/ d/fuzfe besfe fa/de bafzue/dn, efa ez, ba/n zuzen, a/damene/ro auzoe/r/n ba/rarrz7r. Ga/nera, dena/r daude /romun/fafearen beraren esper/en- fz/a/r ezarr/fa/ro edo gorene/ro organoe/r emanda ro araufeg/ bafzuen mende, a/eg/a, y'o/rab/dea/r b/derafzen efa mugafzen d/fuzfen edo arau urrafze ja/rz'na/r ebazfen d/fuzfen araufeg/en mende.

Ba/d/n efa ne/razar/en /romun/fafe baf ba/rar/ra azferfzea/r baren benefa/ro errea/zfafea anfze- mafea desz'fxurafzen badu, zer esanz'/r ez anfze/ro zerba/f eg/n nab/ denean besfe /ro/e/rf/bo ba- fzue/r/n, a/eg/a, beren bzz/b/dea bara-bona /bz'/fzean, e&arfru^reefan efa urrufzTro besfe fa/de ba- fzue/;/n e//rarb/zzfza efengabe berrzfua eramafean oznarr/fzen dufen A;o/e/rf/boe/:/n.

fsanda/ro guzf/agafz/r prem/az/roa da, gure zr/fz/z, /rosfa/de/ro fradzz/oz/ro /romunzfafee/: efa bor/e/r osafufa/ro g/zarfe fa/de berez/e/r bzz/ zzandaÁro eg/fafe efa gerfaera b/sforzTroen ezagufza /anfzea, eragz'/een aba/z'/r efa zTruspeg/nTr zaba/enefzTr beg/rafufa efa ba/e/r/n no/aba/fe/ro barrema- nen baf /zan zufen besfe /romunzfafee/r/n a/derafufa, barreman burbz/e/roa efa obz/roa zzan nabzz urrune/roa efa nozz-bebzn/:aÁ:oa /zan.

Ora/ndz/r jarra/fu bebar dugu /raganar/ ga/defzen gzza zzaera osafzen dufen a/derdz /ronfu efa ga/ bor/e/ guzf/e/ buruz, ba/fa eranfzufen zaz'/a/r d/rene/ buruz ere. /-/orre/a ba/rarrz'/r esp/orafu aba/ /zango d/ra bor/zonfe zaba/agoa/r, efa burbz'/du aba/ zzango da eg/az/r/ago errea/zfafera; arazoa/r zedarr/fu, bor/xe da eman bebarre/ro /eben urrafsa arazoa/r u/erfzera burbz'/fze/ro b/dean efa, as/ro- fan, arazoaÁr /ronponfze/ro b/derz/r zuzenena ere ba/.

Bebar da, ba/fa ere, gure burua moda b/sfor/ografzTroe/aTro afx/Zr/mendu sufsueg/efaf/ztr beg/ra- fu, nabzz efa eme egon bebarra dagoen ondo berezzfe/ro ze/n d/ren b/sfor/a/ar/en arfe/ro ezfabaz- da/r, argud/o sendo edo mefodo/og/a an/fzen ga/nean era&z'a/r, efa ze/n d/ren «z/enfz/a bz'sforzTro- fz'/r» af eg/nda/ro /nferprefaz/oa/r, /ragana beren /nferes z'deo/ogz7ro efa po/z'fz'/roen mesederaÁro era- bz'/z nab/ dufene/r bu/fzafufa/roa/r.

/Canfaur/ /fsaso/ro /rosfa/dean, oro bar, efa Bus/ra/ Herrz/ro /rosfa/dean, berezz'/rz /roÁrafufa/ro /romun/fafeen bzsforzar/ dago/r/onean, ordea, /an geb/ena/: eg/fe/ro daude: bas/ /fumen szsfemafz- záz/ofz'/r efa dagoene/:o eg/nda dauden efa aurreranfzean eg/n dazfez/reen azferztrefa as/ro efa as/:o oro/ror/r/ efa modu /ronparafuan p/anfeafzera/no.

Zebaz/r/ ez da/r/gu zenbaf b/zfan/e/r /bardun dufen /fsasoan denboran zebar, no/a zeuden espa- z/oan banafufa, zer-no/a/ro popu/afze-era/r gauzafu z/fuzfen, ez efa zer m/graz/o /rorronfe egon z/ren ere, bor/e/ es .er befefzen ba/fz/ren efengabe gerfafzen z/ren bufsunea/r, zfsasoazir modu bafe­ra edo besfera barrapafufa/roena/r, ba/n zuzen, efa befefze bor/ ez/n ba/fa aza/du porfuefan bzz/ zen yende /ropuru es/ras ba/e/r/n. Guzfzz argzfu gabe daude ora/ndzTr famz/z egzfuraÁr, gzzarfe maz/a- /refa efa b/erar/rzzaz/o z/bz/ efa er/z/zosoa.

Ha/aber, ozfa-ozfa ezagufzen d/fugu porfuen s/sfema efa /nguru/ro eremu gero efa urrunago- efan ardazfe/ro zufen modua, porfu ba/ro/fzaren garranfz/a, denboran zebar sorfufa/ro b/erar/r/en a/da/refa efa ba/a/ro egoere/r erag/nda/ro forma b/r/farra/:,' porfu ba/rozfze/ro eredu e/ronomz/roen egz'nÁr/zun anzzfasuna; /romunz'/:ab/dee/rz'/ro /ofura efa fruteen gunea, eg/fura bzrzfarren era/(efa,

Page 11: CASADO José Luis: Aro Modernoko )ehen mendeetako Euska ... · egoerara/ro hurb///reta José íu/s Casado ... fan b/sforZa/arZ /ropuru band/ samar baf aba/eg/n ba//agarr/a eg/fen

b/7a/raera efa /rudeaÁrefa; /urzoruaren efa e/ro/zpen fe/:n//ren y'abefza; /rap/fa/a, /rred/fua efa bor/en erag/n ;'ud/z/a/, adm/n/sfraf/bo efa er/zj/osoa; bofere bor/eA: eg/nda/ro espaz/oaren arf/Tru/az/oa. G/zarfe b/z/fza/ro es/rema/r, romun/fafe barremanefara/ro fo/r/a/r efa gara/a/r, efa abar.

/fsaso/ro /anb/deaÁ: d/re/a efa, bebar-bebarrez/roa da bobefo ezagufzea arranfza/e, mer/rafar¿ arf/sau efa m/7/far fa/dea/r, gara/ ezberd/nefan zebar efa sare/ro besfe porfue/a/ro barremanefan; /anb/de ba/ro/fzaren ezaugarr/a/r efa /anb/de bor/efan /bardufe/ro erab/7fzen z/ren /anabes efa un- fz/a/r. Ar/o ba/ro/fze/ro produ/rf/b/fafea efa efe /naÁr neurfu bebar d/ra. /fsasg/zonen /b//b/dea/r berrera/'/r/ bebar d/ra, ba/fa a/pafufa^o /au ar/o bor/en arfe/ro mug&orfasuna ere, ba/ beren arfe/roa ba/ besfe fa/de e/ronom/Aroen arfe/roa ba/ ne/razar/fza mundu/roen arfe/roa ba/ /anda nab/z b/r/ arf/'- saufza/roen arfe/roa. /fsas /rofrad/a/r, grem/oa/r efa ermandadea/r erafze/ro modua/r, /nferes Aomu- na/r efa e/Ararfasuna, profesfa/r, gafaz/ra/r, mafx/nada/r efa bue/ga/c Mar/ne/en bez/7refa, /ru/fura ma/7a, besfe berr/a/de bafzuefa/ro b/zfan/eeA//ro efa afzerr/farre/r//ro barreman ma/7a, erro/dafze/ro era/r efa abar.

b/or/ dena efa as/roz geb/ago azferfu bebar da, /ende baren b/z/-esper/enfz/a benefan gorpuzfu zufen espaz/'o-&uspeg/ zaba/efaf/A beg/rafufa, murr/zpen /o/ra//sfa, prob/nfz/ano edo erreg/ona/a/r sorfzen d/fuen des/fxura/refa/r sa/besfuz, bef/ ere. Muge/r, anfropo/og/aren //ruspunfuf//r, zenfzu guzf/a ga/fzen dufe/ /fsasoan, a/fz/'f/Tr, arf/Y/z/ozAo absurdo bafen anfze/roa/r d/ra.