NAHI EZ DEN ALDEA> 12

ASTEARI ZEHARKA BEGIRA

Cartagena de Indias ala Aiete RAMON SOLA > 11

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2016ko urriaren 15a | X. urtea • 489. zbk.0,50 euro

HERIOTZA, IK

USI

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

«Siriako Iraultzak nola aldatunauen» 04

Zambiako bemba tribukoen«matebeto» zeremonia 09

Heriotzaren galderak:Hausnarketa sustatu nahi duenikus-entzunezko antzerkia 12

Euskararen jendaurreko erabilerahobetu eta areagotzea helburu 17

E.lkarrizketa: Rebeca Lane,Guatemalako rap kantarifeminista 22

In Fraganti: Ortzi Hegoas 28

Juantxo Egañaren behatxulotik 31

4

26

22

28

SINADURAK:

03 Gorka Elejabarrieta: Hamar

urte

10 Unai Fernandez de Betoño: Geure turismo eredua

11 Ramon Sola: Cartagena de

Indias ala Aiete

16 Ainara Azpiazu AXPI

20 Arantxa Urbe: Hezkuntza

hauteskundeetan

21 Amaia Nausia Pimoulier:

Manada

25 Mirari Martiarena: Mr. Bean

25 Koldo Sagasti: Emakumeek

idatzitako historia pasartea

30 Maria Gonzalez Gorosarri:

Baimenik gabeko bideo

sexualen erantzuleak eta

konplizeak

2016 | urria | 15

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Urriaren 25ean hamar urte beteko dira Eu-ropako Parlamentuak euskal gatazka po-litikoaren konponbidearen aldeko dekla-razioa onartu zuenetik. Estrasburgorajoan ziren ehunka lagunen artean nen-goen ni ere. Ilusioz eta pozez hurbildu

ginen Parlamentuko ate aurrera. Urteak generama-tzan nazioartearen eta bereziki Europar Batasunekoinstituzioen esku hartzea eta babesa eskatzen. Finean,gure herriak bizi duen gatazka politikoa Europar Ba-tasuneko bi estatu kideren eta Europaren beraren bar-ne gatazka bat ere badelako.

Oinarrizko Hitzarmen Demokratikoaren delegaziozabalarekin batera hainbat autobus eta pertsona ager-tu ziren Estrasburgon. Iñaki Perurenak herri kirol era-kustaldi polita burutu zuen jendarmeen begirada ha-rrituen aurrean; oraindikkartzelan jarraitzen duenRafa Diezek, berriz, hitzar-tze politiko mamitsua eginzuen, deklarazio horrenonarpenak ekar zitzakeenondorio positiboak azpi-marratuz; ParlamentutikHelmuth Markov eta Bair-bre de Brun eurodiputa-tuek hartu zuten hitza, mo-mentu hartan onartzen arizen deklarazioaren garran-tzia azpimarratzeko.

Bazegoen eta badago au-rrekari garrantzitsu bat,gainera, Europar BatasunakIrlandako konponbide pro-zesuari eman zion eta dionlaguntza, hain zuzen. Ikuspegi horretatik debate ho-rrek laguntza eta pausu zehatzak ekar zitzakeen. Guz-tiok dakigun bezala, ez zen horrela gertatu, baina egiada pixkanaka-pixkanaka Euskal herriak bakartze ego-era apurtzea lortu zuela, baita gure herriak bizi duengatazka nazioartekotzea ere. Horrek guztiak nazioar-tearen esku hartze gero eta garrantzitsuagoa ekarrizuen gurera.

Egia da garaian onarturiko deklarazioa ez zela edu-kietan oso ona izan. Egia da, era berean, Parlamentua-ren baitan sekulako gatazka piztu zuela, bereziki Es-painiako Alderdi Popularrak bere talde osoa ezezkobotoa ematera behartu zuelako. Gutxigatik onartuzen adierazpena, baina onartu egin zen. Gehiengoakalde bozkatu zuen eta deklarazioak Europako institu-zioei eta Batasuneko estatu kideei Euskal Herriko ga-

tazkaren konponbidearen aldeko pausuei babesa etalaguntza emateko eskatu zien. Garaian garrantzi han-dia izan zuen deklarazioak, Europaren eta nazioartea-ren jarreran aldaketa bat markatu zuelako.

Deklarazio hori ez da efemeride soila bakarrik, ga-raiko prozesuaren beste pasarte bat baizik. Badu gaur-kotasun osagarri garrantzitsua ere, garaian onarturi-koak indarrean jarraitzen duelako. Ez da geroztikbestelako debate edo deklaraziorik onartu berau or-dezkatzeko. Eta bide horretan lan egiten jarraitu be-har dugu, gatazkaren ondorio guztiei konponbide in-tegral bat aurkitu arte.

Duela hamar urte Parlamentuko Friendship taldeasortu berria zen, nahiz eta artean ez genekien oso on-do nola esan ere gaur egun jada gure hiztegira gehitudugun hitz hori. Esan bezala, nazioartearen ekarpe-

nak eta presentziak oraindik ez zuen gerora gure pro-zesuan lortu duen dimentsioa. Baina dudarik ez dau-kat eztabaida eta deklarazio horrek ateak zabalduzizkiela ondoren etorri ziren guztiei: Nazioarteko Ha-rremanetarako Taldea, Nazioarteko Egiaztatze Batzor-dea, Aieteko konferentzia, “Free Otegi Free Them All”kanpaina, eta abar luze bat.

Nekez uler liteke gure herriak bizi duen egoera na-zioarteko hainbat eragilek izan duten parte hartzeakontuan hartu gabe, eta Europako Parlamentuko de-klarazioa horrela ulertu beharra dago. Baina baita gaurkotasun ikuspegi funtzional batetik ere. Lan han-dia dago oraindik egiteko, eta dudarik ez daukat bidehorretan Europar Batasuna eta nazioartea, oro har,konponbidearen bultzatzaile eta babesle garrantzi-tsuak izan daitezkeela. •

{ datorrena }

Hamar urte

Urriaren 25ean hamar urte beteko diraEuropako Parlamentuak euskal gatazkapolitikoaren konponbidearen aldekodeklarazioa onartu zuenetik. Ez daefemeride soila, martxan den prozesuarenkapitulu garrantzitsua baizik

Gorka Elejabarrieta

hutsa

hutsahutsa

atzerria

erresistentzia eta bere garaipenak loria-tzen zituzten abestiak entzutean. Hasiera batean siriar manifestarien es-

kariekin bat egiten banuen ere, baldin-tzak jarrita eta errezeloz beteta egitennuen. Ezin zitzaion elkartasuna esan nirejarrerari, erabat berekoia baitzen, eta Pa-lestinan erabat zentratuta baitzegoen.Egiptoko ekintzaile batek siriarrei es-

katu zien Siriako banderak eramateko,erregimenaren propaganda indargabe-tzeko, eta nik birtxiokatu egin nuen ha-ren txioa. Nik defenditzen nituen idealunibertsal berberak babestera irten zirenkalera siriarrak, baina ni haien borrokanire prisma palestinar estutik kanpoikusteko gauza ez nintzen. Internaziona-lista nintzela esaten nuen, baina palesti-narron kezkei lehentasuna ematen nien,siriar biktimei eman beharrean. Inolakolotsarik gabe, “Sufrimenduaren OlinpiarJokoetan” esku hartu nuen eta minduegiten ninduen siriarren sufrimenduakegunkarietan geureak baino orrialdegehiago hartzen zituela ikusteak. Inozoe-gia nintzen siriar eta palestinarron espe-rientzia izugarriak oin-ohar hutsak bainoez zirela konturatzeko. Eta bihotza haus-ten zidaten berriok errutina bihurtukozirela ohartzeko. Eta handik hilabete ba-tzuetara berriok grazia galdu eta kontsu-mitzeko produktu ere ez zirela izangoonartzeko. Zapalkuntza era guztiak ar-

buiatzen nituela esaten nuen, miliziasektario bateko buruzagiak Siriari buruzzerbait esan eta Palestinari buruz era su-tsuan hitz egitea espero nuen bitartean.Neure printzipioei uko egiteagatik

erruztatuen aulkian eseri ninduen Siria-ko Iraultzak. Hala ere, ni zigortu beharre-an, neure bizitzako leziorik handienaeman zidan: graziaz eta duintasunezemandako ikasbidea.

BELDURRARI AURRE EGINEZ, MASA-POLITIKA

Lezio hura kalean maitasunez abestu etadantza egiten zuten gizon eta emakume-ek eman zidaten, sormen handiz burdi-nazko eskumuturrari aurre egin ziotenhaiek, atzera egiteari uko eginez, nahizeta segurtasun indarrak ondoan izan. Gi-zon eta emakume haiek hiletetako proze-sioak askatasunaren aldeko ibilaldi opa-ro bihurtzen zituzten. Erregimenarenzentsura gainditzeko modu berriak as-matzen zituzten. Egundoko beldurrarenerdian masa-politika bultzatu zuten ma-nifestariok, sekten zirikaden aurrean ba-tasunari abestu zioten siriarrok. Gainera,Palestinaren izena errepikatzen zuten,eta geure bandera zabaltzen, kalean egin-dako protestaldietan, Egiptoko blogarisuper-izar batek zer egin behar zutenesan ez arren.Pixkanaka gauzatutako prozesu bat

izan zen. Nire aurreiritziak irentsi behar

hutsa

Mundu osoa Palestinaren inguruanbueltaka dabil. Hori pentsatzennuen behintzat 2011 arte. Palesti-narron kausa, orduan argudia-tzen nuenez, pertsona batek aska-tasunarekiko eta justiziarekiko

duen konpromisoa erabakitzeko azken froga zen. Pa-lestina zen edozein arabiar iraultza gidatu behar zueniparrorratza. Erregimen bat ona ala txarra zen esateko,palestinar kausarekiko bere jarrerari erreparatu beharzitzaion. Gertaera guztiak ikusi behar ziren betaurrekopalestinarren bitartez. Arabiarrek huts egin ziguten,eta palestinarrok mundu osoa inspiratzen genuen geu-re erresistentziarekin.Bai, neure buruari internazionalista esaten nion.

Esaten nuen ideal unibertsal eta humanistak babestennituela. Behin eta berriz esaten nuen mugak hautsi be-harra zegoela eta iraultza sozialista egin beharra zego-ela. Baina orduan Siria iritsi zen. Eta nire zurikeria etaideal horien hauskortasuna agerian geratu ziren.Siriako Daraa hiriko herritarrei entzun nienean le-

hen aldiz erregimenari erreformak eskatzen, 2011komartxoaren 18an, gauza bat besterik ez zitzaidan etorriburura: «Sirian Egipton gertatu den gauza bera gerta-tuz gero, Palestinarentzat hondamendia izango da».Ez nituen izan buruan erregimenak egun hartan

eraildakoak. Ezta atxilotu eta torturatuak ere. Ez nuenpentsatu erregimenak abian jarriko zuen errepresioan.Ez nituen goraipatu Daraako protestaldi ausartak, ezinausartagoak. Ez behintzat Tunisia, Egipto, Bahrein, Ye-men eta Libiako matxinaden inguruan sentitu nuenemozio eta gogo berarekin. Susmoak eta beldurra bes-terik ez.

ASSAD ERORIZ GERO, HONDAMENDIA?«Assad tirano bat da –esan nion neure buruari–. Bainabera erortzen bada etorriko dena hondamendia izandaiteke Palestinarentzat zein bere erresistentziaren-tzat». Erresistentziaren ardatz sakratu hori garrantzi-tsuagoa zen niretzat garai hartan ardatz horren ustez-ko defenditzaileak suntsitzen ari ziren siriar bizitzakbaino. Nire bihotzak oso azkar egiten zuen taupada Ha-san Nasrallah Hezbullahko burua telebistan ikustennuen bakoitzean. YouTuben eskaintzen ziren bere mi-laka hitzaldi markatuta nituen. Negar egiten nuen

«SIRIAKOIRAULTZAK NOLAALDATU NAUEN»

Nazareten jaio zen orain 27urte Budour Hassan eta

haurtzaroan etxetikateratzeko arazoak zituen,

ikusmen arazo larriekin jaiobaitzen. Independenteago

izatera iritsi nahi zuela-eta,2008an Jerusalemera joanzen, Zuzenbidea ikastera.

2011tik ingelesez idazten dupalestinarren kontuei buruz.

GAUR8

Budour Hassan palestinar ekintzaileak honakotestu hau idatzi zuen maiatzean. Nazioartekoeragile askoren «elkartasun selektiboa»salatzen du, bere buruaren autokritika egiteazgain, Siriako gatazkaren inguruko kontuetanhasiera batean inozoegia izan zelakoan.

2016 | urria | 15

GAUR8• 4 / 5

izan nituen: iraultzak nolakoa izan beharzuen eta zer egin behar genuen ustez pa-lestinarron aldekoa zen erregimen batenaurkako mugimendu baten aurrean. Hez-bullahk zeraman erresistentziaren mozo-rroaren azpian ezkutatuta zegoen aurpe-gi izugarrira ez begiratzen saiatunintzen, etsi-etsian. Baina Iraultzak mo-zorro hura zuzenean kendu zion. Ez zenizan kendutako mozorro bakarra, gerobeste askori gauza bera gertatuko zi-tzaien-eta. Eta orduan, sasiezkertiarreneta bere burua askatasunaren borrokala-ritzat zutenen benetako aurpegiak age-rian geratu ziren: denbora askoan ezku-tuan geratutako siriar ahotsak orduanagertu ziren.

Nola da posible inspiratuta ez senti-tzea bere ahotsa berriz ere aurkitu duenherri baten aurrean? Nola abesti tradizio-nalak eta futboleko kantak iraultzarakotresna bihurtu dituzten herritarren au-rrean? Nola ez zara liluratuta geratukotankeen aurrean egindako manifestaziokoreografiatuen aurrean?

Erregimenak esaten duena baino askozere anitzagoa eta aberatsagoa da siriargeografia. Errelato ofiziala hankaz gorajoan zen bazterrean zeuden siriarrek be-ren kontakizunak berreraiki zituztenean.Siriako ortzadarrak erregimenak onartu-tako koloreak baino gehiago zituen. He-rritarrek beren ahotsa entzunaraztekoaukera izan zuten futbol estadioetatikkanpo ere, plazetan zein kaleetan berengaraipen abestiarekin Hafez al-Assad«betiereko buruzagia» madarikatzeko.2011 arte Hafez al-Assaden izena beldu-rrez baino ezin bazen xuxurlatu, azkene-an jendeak bera eta bere semea madari-katzeko aukera zuen, dinastia horrennagusitasunaren, fisikoaren zein sinboli-koaren, oinarriak astintzeko.

ZER DA POSIBLE?Nik ezin nuen neutral jarraitu siriarrekposible dena eta ez dena berriz defini-tzen zuten eta boteretsuen mugak mugi-tzen zituzten bitartean, zoritxarrekoitxaropena nagusi izan zen lehen hilabe-te haietan. Inpartzialtasunari eustea, ezal zen nik maite nuen guztiaren aurkaegitea? Nola irakurri Palestinan eseritadaudenei Howard Zinnen esaldi ezaguna,“Ezin duzu neutral izan mugitzen ari dentren batean”, neronek Siriarekin gauzabera egiten nuenean? Siriako Iraultzaknire inguruan zegoen hesia hankaz gorabota zuen. Sirian ikusi nuen mobilizazioerraldoiari esker neure ahotsa aurkitunuen berriz. Siriako protestaldien bideo-ak entzuten nituen, kantikak buruz ikas-ten nituen eta palestinarron protestal-

dietan errepikatzen nituen. Siriarrek ezzutela beldurrik gogoratzean nire aho-tsak indarra hartzen zuen eta neure bel-dur propioa izutzen laguntzen zidan.

Inork ez du aukeratzen non jaio, bainoez daukazu oin-bilur horrek ezarritakomugak onartu beharrik. Nire siriar norta-suna, Siriako Iraultzako zati izatea, ez zi-dan inork inposatu. Nik hartutako eraba-kia izan zen. Ez naiz sekula Sirian izan.2013 arte ez nuen siriarrik ezagutu, isra-eldarrek okupatutako Golangoak ez bazi-ren. Munduarekin harremanetan egote-ko bide nagusia sare sozialak eta Skypedira guretzat. Hala ere, siriar sentitzennaiz eta bat egiten dut beren borrokare-kin. Ezinbestekoa da.

2011 arte, elkartasun internazionalista-ri eta mugak apurtzeari buruzko nire hi-tzak erretorika hutsa ziren. Siriako ma-txinadari esker, azkenean ulertu nuen

benetan zer den elkartasuna. Beti nahinuen jendeak Palestinarekin bat egitea,inolako baldintzarik ezarri gabe, sermoi-rik eta leziorik eman gabe. Siriako matxi-nada lehertu zenean, besaulkian eseritaegonik palestinarroi Jasminen Iraultza(Tunisiako iraultzari hasiera bateanemandako izena) egiteko eskatzen zigu-ten sermolari horiek egiten duten gauzaberbera egin nuen. Galdetzen ziguten eanor zen gure Gandhi berria eta nor otezen gure Martin Luther King. Iraultzakaurrera egin ahala, baina, azkenean uler-tu nuen behetik sortutako elkartasuna-ren benetako esanahia, baldintzarik ezduen baina aldi berean kritiko den elkar-tasuna. Omar Aziz martiria bezalako per-tsonak ikusi nituen, auzo kontserbadoreeta tradizionalenetan autogobernu hori-zontala abian jartzen. Eta ikasi egin nueneredu horretatik.

Alepoko Orum al-Kubra auzoanirailaren 20an hartutako irudia.Txikizioa erabatekoa da Siriako

makina bat lekutan. Omar HAJ KADOUR | AFP

Siriako protestaldien bideoak entzuten nituen, kantikakburuz ikasten nituen geure protestaldietan errepikatzeko.Siriarrek ez zutela beldurrik gogoratzean nire ahotsakindarra hartzen zuen, neure beldur propioa izutzen zen

Nola da posible inspiratuta ez sentitzea bere ahotsaberriz aurkitu duen herri baten aurrean? Nola abestitradizionalak eta futboleko kantak iraultzarako tresnabihurtu dituzten herritarren aurrean?

atzerria

Herri elkartasunaren esanahia ikasinuen. Daraako errefuxiatu eremuan biziziren palestinarrengandik ikasi nuen pa-lestinarrak eta siriarrak bat egiteko gauzaizan zirela: beren bizitzak arriskuan ipinizituzten botikak eta ogiak eremura sartuahal izateko, erregimenak ezarritako blo-keoa hausteko. Ez zen ekimen humanita-rio hutsa izan, manifestu politiko batbaizik. Hor sortu zen nortasun berri bat,iraultzaile palestinar-siriarrena.Khaled Bakrawi Yarmukeko errefuxia-

tu palestinarra eta Zaradasht Wanly Da-maskoko siriar gaztea Israelgo indar oku-patzaileek zauritu zituzten 2011n,Golanen egindako itzulera ibilaldietan.Gero siriar erregimenak hilko zituen:Khaled torturatuta eta Zaradasht buruantiro eginda.Siriarrek Gazaren aldeko elkartasun

manifestazioak egin zituzten, erregime-naren aire erasoek suntsitutako etxeenhondakinen artean. Siriako Gaztedi Iraul-tzaileak palestinarren aurkako garbiketaetnikoaren kontrako propaganda plaza-ratu zuen, nahiz eta kide gehienak ezku-tatuta, espetxean edo erbestean zeuden.Edo hilobian. Horixe da zapalduen arte-ko elkartasuna, siriarrek hitzetatik prak-tikara eraman zutena. Nola ez miretsi?2000. urteko urriko Bigarren Intifadak

bere herrixka utzi eta hirira joan zen 11urteko neska baten nortasuna eta kon-tzientzia politikoa margotu bazituen,2011ko martxoko Siriako Iraultzaren le-hen olatuak ordurako konfiantzaz Jerusa-lemen bizi zen emakume gaztea berrizjaiotzea eragin zuen.Jerusalem da nire hiria, nik aukeratuta-

koa. Jerusalem ezin zuten askatu nirejendea, siriarrak, zapaltzen zituztenek. Je-rusalemeko espiritua ezin dute bahituhiriaren izena daraman erietxea bonbar-datzen duten horiek [Alepon aurtengoapirilean suntsitu zuten Al Quds ospita-learengatik ari da].Nire nortasunaren bi aldeak, siriarra

eta palestinarra, berradiskidetzeko bo-rroka eragin beharrean, siriarren matxi-nadak Palestina askatzeko borrokarekikoneure konpromisoa indartu zuen: lurraokupatzaileen eskuetatik askatu, eta,kausa, diktadoreen eta beraiekin bat egi-ten dutenen atzaparretatik. Siriako erre-gimenari babesa ematen zieten garai ba-teko adiskideak galdu banituen ere,bizitza osorako izaten diren lagun horie-takoak egin nituen, nire mundua berota-sunez eta indarrez bete duten lagunak.Horrenbeste zor diot Siriako Iraultzari!

Ez naiz ez berezia ez garrantzitsua. Ez dutinoren izenean hitz egin nahi. Are gu-txiago, palestinar herriaren izenean. Ha-

la ere, pertsonalki, barkatzeko eskatu be-har diot siriar herriari. Inoiz ez nuen za-lantzarik egin behar bere kausarekin bategin ala ez erabakitzeko garaian. Inoiz eznien garrantzia gehiago eman behar kez-ka soziopolitikoei siriarren bizitzei bai-no. Eta erresistentziaren ardatzaren in-guruko propagandak hain era inozoan ninahastea ez nuen inoiz onartu behar. Ni-re kausaren izenean hamarkada askotan

zapaldutako, isilarazitako eta iraindutakopertsonei barkatzeko eskatu behar diet.Barkatzeko eskatu behar diot herri horri,“Palestinarekin” zuen harreman nagusiaizen hori zeraman ziegan izaten zuelako[Assaden segurtasun indarren egoitzeta-ko bati “Palestinako egoitza” esaten zi-tzaion]. Barkatzeko eskatu behar diothain mantsoa izateagatik iseken biktimaizan zen herriari, matxinada abian jarrizuenean, bakar-bakarrik utzi zutenari.Barkatzeko eskatu behar diot bere bu-

ruaren aurkako sarraskia egin izana lepo-ratu dioten herriari, palestinarroi gertatuizan zaigun moduan; ustez herri hori or-dezkatzen zuen oposizioak traizio eginzien herritarrei, geure kasuan gertatumoduan. Barkatzeko eskatu behar diotAssaden erregimenari zein islamistei al-ternatiba eskaintzeko zinikoki exijitzenzaion herriari, bere aurkako misilak etabonbak lehartzen diren bitartean. Alter-natiba non dagoen galdetzen duten ho-riek ahaztu egiten dute irtenbide aurre-rakoi bat eskaintzeko prest zeudensiriarrak espetxean, erailda edo erbeste-an daudela, erregimenaren jarduerareneraginez.

Bonbardaketetan etxekoren batgaldu dutenen malkoak (goian) etahondakinen artean zer egin ere ezdakitela dauden herritarrak(behean) eguneroko ogi bihurtudira gaur egungo Sirian. AFP

2016 | urria | 15

GAUR8• 6 / 7

Otsailean, Teheranen Emakumeen Munduko Xake Txa-

pelketa ospatuko da. Ika-mika jada piztu da. Ameriketa-

ko Estatu Batuetako jokalari onenetariko batek, Nazi

Paikidze-Barnesek ez duela parte hartuko adierazi du.

Arrazoia, ez duela «hiyab» edo zapia jantzi nahi. Sare

sozialen bidez, txapelketa «emakumeen oinarrizko es-

kubideak errespetatzen ez dituen herri batean» antolatu izana salatu du. Eta beste leku batean

egin dezaten sinadura bilketa hasi du. Ekimena ez dute begi onez ikusi Iranen xakean jokatzen

duten emakumeek. «Lehen aldia da Munduko Txapelketa antolatzen dugula eta emakume iran-

darrentzat aukera garrantzitsua da. Boikot kanpainak ez digu mesederik egiten», esan du 19 ur-

teko Sara Khademalsharieh jokalariak. Zapia derrigorrezkoa bada ere, emakumeek presentzia na-

barmena dute Iraneko gizartean eta politikan, eta ikasleen %60 dira. Batzuentzat zapalketa

sinboloa dena, besteentzat ohitura kontua da. Betiko eztabaida eta paradoxa. Ainara Lertxundi

ZAPIA VERSUS MUNDUKO XAKETXAPELKETA IRANEN

Atta KENARE | AFP

C IKUSMIRA

2016 | urria | 15

GAUR8• 8 / 9

Zambiako bembek matebeto zeremonia-ren bidez ezkonbizitza irudikatzen dute.Dena ez da arrosa kolorekoa izango ez-konbizitzan. Eta ez dela hala izango ja-nari-eskaintza baten bidez irudikatzendute bemba tribukoek Zambian, mate-

beto-arekin. 70 tribu baino gehiago daude herrialde-an, baina biztanleriaren gehiengoa bemba da. Berez, ezkondu eta gutxira ospatzen da matebeto-

a. Baina, garaiak aldatzen ari direla nabari da Zam-bian ere, eta tradizioak egokitzen; horrenbestez, bi-kote askok ezkondu aurret ik ospatzen dutezeremonia orain –akaso hobeto delako aldez aurre-tik prestatzea ondoren datorrenerako–.Emaztearen familiak senarrarenarentzako banke-

tea prestatzen du: janari tradizionalez betetako el-tzeak eta eltzeak (nshima ugari esan nahi du horrek:zambiarrek egunero-egunero bi otordutan jaten du-ten talo-irin estiloko orea; oilaskoa; berdurak; gozo-kiak…). Familien ahalmen ekonomikoa neurtzen damatebeto-an eskaintzen diren eltzeetan. Gero eta di-ru gehiago, orduan eta janari gehiago eskainiko zaiosenarraren sendiari.Emakumezkoak protagonista diren festa da berez:

beraiek prestatzen dute otordua eta beraiek eramansenarraren etxera, gidari lanetan aritzen dena ema-kumezkoa da, musikariak ere bai…

Chitenge –oihal afrikar tipikoak– koloretsuz jantzi,bidea danborra joz eta kantari egin, eta halaxe sar-tzen dira senarraren etxera ere, eltzeak buruan jarri-ta. Baina janzteko modak ere aldatzen ari dira. Geroeta gehiago, chitenge-arekin soinekoak josten hasidira. AEBetako pelikuletako ezkontzetan ikusten di-ren ohorezko dama horiek bezala, guztiak soinekoberdinarekin.

ABESTI ETA DANTZA

Matebeto-ko oturuntza prestatzeko lanak pare bategun lehenago hasten dira emaztearen etxean, festagiroan. Prest daudenean, herrixketan buru gainean

eltzeak hartu eta oinez eramaten dituz-te senarraren etxera. Lusaka hiribu-ruan, autoz. Helmugara ailegatutakoan, prestatu-

tako eltzeak lurrean uzten dituzte, ba-naka-banaka, senarraren eta haren gu-rasoen parean. Eta orduan hasten dagidariaren lana –maiz etxeko haurrenjaiotzetan emagin lanetan aritu izandena izan ohi da–: umoretsu, eta alda-kak danborren erritmora mugituz, ja-kiak deskribatzen ditu, eta zergatikizango den ezkonbizitza gozoa, gazia,zozoa, zapore gabea, mikatza… Abesti bidez transmisio lan handia

egiten duen kultura da bemba. «Kantaketa jakiak ikasketa gisako bat dira ez-konberrientzat», dio Elizabeth NdhlovuLusakako bembak.

EMAZTERIK GABEKO OSPAKIZUNA

Pertsona bakarrak ez du parte hartzenmatebeto-aren alde dibertigarrienean,alegia, senarraren etxean gertatzen de-nean. Eta hori emaztea da (edo emazteizango dena). Gurasoen etxean itxaro-ten du, pazientziaz, janari-eskaintzabukatu arte. Normalean, gurasoek kon-painia egiten diote, senarraren etxerajoan direnak bueltatu arte.Bueltatzen direnean, oturuntza txi-

kiago bat izango dute prest senideeketa lagunek. Batez ere, bezperan hartu-tako lana eskertzeko. Nshima pixka bat,

oilaskoarekin eta berdurarekin. Eta, Ka-bulongako familia gutxi batzuetan (Lu-sakako auzo honetan bizi da hirikohigh society-a), xanpain pixka bat. El-tzeetan entregatutako janari guztia, se-narraren familiak eta lagunek dastatu-ko dute.

EMAKUMEEN ARTEKO KONPLIZITATEA

Ezkonbizitza nolakoa den erakustenduen ospakizuna duten bezala, bembekbizitzako aldaketa gehienetarako dutezeremonia: hilerokoa jaisten denerako,lehen harreman sexualak izateko (ez-kondu ondorenean izango direla supo-satzen dute)… «Familiako emakumeen artean zere-

monia hauek sortzen duten konplizita-tea ederra da», nabarmendu du Ndhlo-vuk. «Gauzak asko ari dira aldatzen,baina emakumeen lana da oraindikneska prestatzea ezkondu aurretik.Etxea eta familia gobernatzen erakus-ten dute aholku bidez emakume ezkon-duek, eta, logela barruko kontuak, hur-bilagokoek: amak, amonak, ahizpahelduagoek…».Hala ere, zeremonia hauek gero eta

gehiago dute tradiziotik eta ez hainbes-te garai batean, edota nekazaritza gu-neetan oraindik, zuten funtzio hezitzai-letik. Izan ere, Lusakan, gazteen bizitzaeuroparrok ulertzen dugunaren geroeta antzekoagoa da.

Emaztearen familiaksenarrarenfamiliarentzako banketeoparoa prestatzen du.Familien ahalmenekonomikoa neurtzen da«matebeto»-aneskaintzen direneltzeetan. GAUR8

«MATEBETO»-A,DENA EZ DELAKOARROSAKOLOREKOAGoiatz Labandibar Arbelaitz

Ezkonbizitza gozoa, gazia, zozoa, zapore gabea,mikatza... izan daiteke. Halaxe irudikatzen duteZambiako bemba tribukoek «matebeto»deituriko zeremoniaren bidez. Emakumezkoakprotagonista dituen festa da eta asko duabestien eta tradizioen transmisiotik.

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

kom

un

ikaz

ioa E

uskal Herrian oraindik ez dugu ikusi Veneziakedo Bartzelonak pairatzen duten turista-oldedemasekoaren neurriko inbasiorik, baina az-ken udatan jazotako «turistakadak», berezikikostaldean, kezkatu gaitu. Masiboa denean tu-rismoa oso predatzailea delako. Hala ere, turis-

mo ororen aurkako diskurtso erradikala landu ordez, bene-tako erronka da geuretzat zentzuduna den berezkoturismo-eredua asmatu eta sustatzea. Ezin dugulako bazter-tu turismoak dagoeneko barne produktu gordinaren %10dakarrela berekin, eta kopuru horrek goraka egingo duela,antza, datozen hamarkadotan.

Kostu baxuko turismoaren eskaintza masiboak dakartzanarriskuak zuzentzean eta turisten oldeak aldez aurretik pla-nifikatzean datza jarraitu beharreko estrategiaren zati ga-rrantzitsu bat, mugak eta debekuak ere baztertu gabe. Bainaturismoaren planifikazio egokiak prebentiboa izan behardu, batez ere (tematikoki, geografikoki, tenporalki…), turis-moa dirua egiteko tresna bat gehiago bezala hartzetik gara-pen integralerako lanabes erabilgarri gisa ulertzera igaroz.Alegia, ikuspegi ekonomiko hutsari gizartearen, ingurume-naren eta kulturaren geruza ezinbestekoak gehituz.

Horretarako saiakera da EAEko Turismoaren Lege berria,aurreko legegintzaldiko azken egunean bertan, uztaila-ren 28an, onetsi zena, EH Bilduren ekarpen esangura-tsuekin. PPk ez zuen legearen alde bozkatu, hain zuzen eremerkataritza neoliberal erabat askeari mugak ezarri nahidizkiolako testuak, besteak beste pisu turistikoen kontrola

areagotzeko balioko duen heinean. EH Bilduren lege-zuzen-ketek turismoaren alde kulturalean sakondu dute, turismoaktiboaren papera aldarrikatu, inklusioaren garrantzia az-pimarratu, Ipar Euskal Herriarekiko zein Nafarroarekiko er-lazio turistikoak indartzeko aukerak zabaldu, tokiko hiz-kuntzaren e ta produktuen tok ia indartu , eskua ldeezberdinen arteko oreka turistikoa sustatu, lurralde-plan-gintza koordinatuagoa aldarrikatu, eta, bereziki, turismoa-ren sektorean dagoen lan prekarioa hobetzen saiatu.

Zenbait kontu erregelamendu bidez gehiago garatu be-harko badira ere, Turismoaren Lege berria geure turismoeredua eratzeko pausu bat da. Globalizazioaren turismo ba-nalizatzailearen aurrean, geure lurraldearen eta hirien be-rezko nortasunari eusteko asmo argia azaltzen baitu. He-mengo berezitasunak urtzen uzten baditugu, paradoxikoki,turismorako ere erakargarri izateari utziko diolako gure he-rriak.

Hurrengo pausua turismoaren diru-itzulkinak publiko(ere) bihurtzea litzateke. Sortarazten dituen deserosota-sun eta gastuak bereziki publikoak direnez, turismoarenitzulkin ekonomiko guztiak sektore pribatura soilik ez joa-tea lortzea, alegia. Tasa turistikoa izan daiteke hori lortzekobideetako bat. Dagoeneko alderdi politiko eta instituzio ez-berdinen arteko liskar kontu bihurtu dena, eta erantzun ba-teratu eta adostua beharko lukeena. Turismoarekin denokzerbait irabazten badugu (ekonomiak, gizarteak, ingurume-nak eta kulturak), akaso «turistak besteak dira» pentsatzea-ri utziko diogu. •

Ilustrazioa: UNAI FERNANDEZ DE BETOÑO

Unai Fernandez De BetoñoArkitektoa

Geure turismo eredua

2016 | urria | 15

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Gatazken konponbideetan trebatutako adituugari igaro dira azken urteotan Euskal Herri-tik eta guztiek aho batez zerbait adierazi ba-dute, honakoa da: prozesuok ez dira inoizegonkor eta lauak izaten, gorabeheratsu etaaldapatsuak baizik, eta itxuraz zuzena den

hasierako ibilbide orria bihurgunez betetzen da gerora.Zaila zen, ordea, aholku hori gogoan izatea Cartagena deIndiaseko argazki txundigarriaren aurrean: bi etsai amo-rratu irribarretsu eta negarrez elkarri bostekoa emanda,negoziazio luze eta sakon baten ondorio den “BukaerakoAkordioa” deituriko itun mamitsua, nazioarteko ordez-karitza osoa babesle... Ezin zen dena hain perfektua izan,eta ez da. Errazkeria ez da prozesuok ulertzeko bidelagunegokia. Hortik astebetera etorri da plebiszituaren emai-tza bi aldiz negargarria: parte hartze eskasagatik eta eze-tza nagusi izan delako. Eta segidan hiru irauli gehiago:ahalegina galbidean zirudienean Gobernuak eta FARCekbatera berretsitako konpro-misoa; Juan Manuel SantosiBakearen Nobel saria emanizana; eta negoziazioarenprozedurak hautetsontzie-tan ahulezi handia agertuarren ELNk ere bide berbera-ri heltzea erabaki izana.Hainbeste bihurgune azka-

rren ostean, ez dago esaterikOslon eta Habanan ibilitakobidea zuzentzekotan denedota hemendik aurrerakoairteerarik gabeko labirintobatean buelta eta buelta ari-tzea izango den. Katebegi ho-riek guztiak Makiaveloren betaurrekoekin ikusita, gerri-lla kate motzean lotu dutela pentsa liteke hipotesi bateginez: mende erdiko borroka armatua (agian betiko) uz-tera eraman dute paperean ondo hornitutako baina erre-alitatean ahula den akordio baten truke, eta etorkizunaribegira bere aldarrikapen politikoa galtzaile dirudien es-parru batera eramateko gainera. Argiki esanda, uneotanposible dirudi urte gutxiren bueltan Alvaro Uribe presi-dente izatea eta Santos Bakearen Nobel saridun, baina,aldiz, Timochenkok eta abarrek Habanan –edo okerrago –segitzea, akordioa bete gabe egotea eta FARCek erdituta-ko indar politikoak erakundeetan ordezkaritza eskasaizatea. Gerta liteke ere, noski, amaiera Cartagenan irudi-katutakoa bezain zoragarria izatea, baina hori ere hipote-si hutsa baino ez da oraintxe.Aldebikotasunaren dirdirak eta ilunak erakusten ditu

Kolonbiaren trantzeak. Eta Aieteko Adierazpenetik bosturte betetzear diren honetan, argi izpia jartzen du euskalprozesuaren nebulosaren gainean. Cartagena de Indiase-koarekin alderatuta, ezer ez baitzen hemen hain txundi-garria, baina ezer ez da etorkizunari begira horren iluna.Bi ezberdintasun nagusi marraz litezke. Bata inflexio-

puntuari dagokiona. Nik neuk esapide lotsagarri eta dei-toragarritzat dudan arren, Cartagenakoa zein Donostia-koa FARC zein ETArentzat «lur hartze pista» gisaaurkeztu izan da. Formari erreparatuta, aldiz, ez dagobien artean alderatzerik, hangoa negoziazio baten ondo-rioa delako eta hemengoa ez. Eta mamia begiratuta, aregutxiago: Kolonbiako Estatuari baldintza oso zehatzakjarri zaizkio (nekazaritza erreforma egitetik kartzela zi-gorrak saihestera) eta espainiar eta frantses estatuei al-diz baldintzarik ez eta gonbite soil bat, ia kortesiazkoa,«egoki erantzutea». Baina konparazio maltzur hori goitikbehera erortzen da Kolonbiako akordioa betearazteko se-

gurtasunik ez bada. Funtsean, bistan da aldebiko proze-sua aukeratu duela hango insurgentziak (akordioa) etaalde bakarrekoa hemengoak (adierazpena). Eta ondoriozhangoa burutzea ez dagoela soilik bere esku eta hemen-goa, ordea, bai.Horrek bigarren ezberdintasunera eramaten gaitu, eta

hori ez da kokatzen orainaldian, askoz garrantzitsuagoaden etorkizunean baizik. Ziklo aldaketa erabakitzerako-an, edozein gatazka armatuk berez dakartzan arrazoi eti-koez gain, aldarrikapen propioak eraginkorrago egitekobeharra ere badago. Denborak esango du bost urte barruKolonbia gizarte justu eta demokratikoagoa izatetik ger-tuago den, baina nago –arazoak arazo eta trabak traba–itxuraz apalagoa zen Aieteko Adierazpenetik hona Esta-tu aske eta justuago bat eskuratzeko baldintzak eta indarmetaketak dezente hobeak direla Euskal Herrian. •

{ asteari zeharka begira }

Cartagena de Indias ala Aiete

Aldebikotasunaren dirdirak eta ilunakerakusten ditu Kolonbiaren trantzeak;Cartagenakoarekin alderatuta ezer ezbaitzen Aieten hain txundigarria, bainaetorkizunari begira horren iluna ere ez

hutsa

hutsahutsa

Ramon Sola

herria

Zer da heriotza? Bizi-tzaren azken egunaeta ezerezaren arte-an dagoena? Zer da-go ondoren, betierezerbait badago? No-

la prestatu une hori heltzen de-nerako? Izan ere, prestatu al gai-tezke? Normala al da beldurrasentitzea? Kontziente al gara gu-re ordua helduko dela? Baita in-guruko maiteena ere? Heriotzaizan da eta bada inspirazio itu-rri zineman, antzerkian, litera-turan, artean. Erlijio guzti-guz-tiek oso presente dute modubatean edo bestean, eta filoso-fiak ere ez dio bizkarrik eman.Mendebaldeak eta Ekialdeak be-ren modura bizi dute, familiabera osatzen duten kideak baili-ran. Hainbat buru hainbat abu-ru auzi honetan ere. Gai mardul honen inguruan

hausnarketa egin eta hausnar-keta plazaratu nahi du Jon An-der Alonso aktore donostiarrak.Ez da, ordea, kameraren aurreanjarriko, atzean baizik, “Heriotzabikoitza (doble malta)” izenekoproiektu eszenikoa zuzentzeko.Bere lana Gipuzkoako Aldun-

diak hautatua izan da, martxanduen Meta! egitasmoaren bidezbabesteko. Beste hemeretzi kul-tura-proiekturekin batera,crowdfunding kanpaina abiarazidu, lanok aurrera ateratzen la-guntzeko. Jendeak ematen dueneuro bakoitzeko, Aldundiak bes-te hainbeste jarriko du, kolpezgehienez 100 euro jarriz.Alonsoren proiektua hezur-

mamitzea falta da oraindik, de-na ondo bidean datorren urteanamaituta egongo delako lana,baina aurreratu dezake ikus-en-tzunezkoa eta antzerkia uztartu-ko dituela. «Heriotzari buruzhitz egingo dugu, baina pare batbuelta emanda. Asmoetako batgure gizartean dugun kontzep-tua desmitifikatzea da, herio-tzak tabu izateari uztea. Halaere, garrantzitsua da aipatzeagure asmoa ez dela erantzun ab-solutuak ematea, baizik galde-rak sortzea ondoren bakoitzakbere gogoeta egin ahal izateko»,

dio Alonsok. Era berean, ez duteteoria bat eraiki nahi. «Guri in-teresatzen zaizkigun kontzep-tuak eta ideiak hartu ditugu.Hausnarketa erabat irekia izan-go da ondoren horrekin guztia-rekin bakoitzak bere ondorioakatera ahal izateko».Heriotzak «tabu izateari uz-

tea» bilatzen duela baieztatzenduen unetik, pentsa daiteke de-bekatutako hitza dela iruditzenzaiola. Halako zerbait, bai. Iritziduenez, gure gizartean, Mende-baldean, «ez gara heriotzarekinpentsatzen bizi, hitza erabatsaihestu egiten dugu, ihes egi-ten diogu, gizarte bezala ez dagotxertatuta», erantsi du.Umeak garenean, eta hezten

goazen neurrian, eskolan zeinunibertsitate garaian, hutsunebat sumatzen du heriotzari bu-ruz egiten den irakaspen edoheziketan. Egiten den lanketahutsaren hurrengoa dela deri-tzo. «Inork ez digu behar bezalahitz egiten, ez gaituzte presta-tzen, informatzen…». Akatsa de-la uste du, ondoren, heriotzagertatzen denean, inguruanzein gertu, traumak gerta dai-tezkeelako. «Ez gaude prestatutaez heriotza iristen denerako, ez-ta dakartzan ondorioei aurreegiteko ere».Zentzu horretan, neurri bate-

an behintzat, garaiak aldatuegin direla iritzi du. Mende ba-tzuk atzera «barneratuagoa» zu-tela uste du. «Gaur egun, guregizartea doan erritmoa kontu-tan hartuta, despistatuago gau-de, nolabait esatearren. Lehennaturalagoa zen, ez zen akasohain traumatikoa, agian onar-tuago zuten. Egun beste aurre-

HERIOTZAREN GALDERAKHausnarketa sustatu nahi du Jon AnderAlonsok ikus-entzunezko antzerki batekin

Jon Ander Alonso aktorea zuzendari gisa arituko da. Juan Carlos RUIZ I ARGAZKI PRESS

Oihane Larretxea de la Granja

«Heriotza bikoitza (doble malta)» lanaren bidez,heriotzari buruzko hausnarketa sustatu nahi du JonAnder Alonsok, gaiari «pare bat buelta» emanda.Heriotzak tabu izateari uztea du xedeetako bat, erlijiozein filosofietatik kanpo. «Crowdfunding» kanpainanmurgilduta dago proiektua aurrera atera ahal izateko.

JENDARTEA /b

2016 | urria | 15

GAUR8• 12 / 13

rakuntza batzuk ditugu, bestedibertsio batzuk, distrakzioak,eta heriotzari bizkar emanda be-zala bizi gara: batzuetan pentsa-tzen dut inoiz hilko ez baginapentsatuz bezala bizi garela, etahori ez da erreala».

Lanaren oinarria “Bizitza etaheriotzaren liburu tibetarra” li-burua da. Jatorriz izaera budistadu, baina gerora berridazpenbat egin zen Mendebaldean ira-kurri eta ulertu ahal izateko.Funtsean, heriotzari aurre egite-ko argibide liburua da. Alonsok

bizpahiru bider irakurri du, etaoso baliagarri egin ei zaio iraku-rraldi bakoitza. «Liburua oso on-do egituratua dago, heriotzazeta ondoren dagoenaz hitz egi-ten du, betiere zerbait badago…Azken hori asko interesatzenzaigu. Eta gero zer? Irekitzen alda aterik? Haragitzearen kon-tzeptua... Horiek eta beste milagaldera oso erabilgarriak izan li-tezke gure ikuspuntua birpen-tsatzeko edo aldatzeko». «Libu-ru hau aspalditik ezagutzen dut,bitan edo hirutan irakurri dut.Lehen irakurketarekin sortu zi-tzaidan halako gogo bat zerbaitegiteko liburuarekin, izan ere,ez da testu literario bat, bainabalio dezake oinarri gisa proiek-tu bat egiteko. Gerora, urteakpasata, izan ditut halako gerta-kariak, oso gertuko lagun batgaldu nuen minbiziak jota etagertakari hura abiapuntua izanzen argi ikusteko zerbait eginbehar nuela», gogoratu du.

Hain zuzen, hilzorian daude-nek edo gaixotasun larriren batdutenek irakaspen handiak uz-ten dituztela baieztatu du. «In-guruan halako egoera bat bizi-

tzeak galderak birplanteatzerabultza zaitzake, baita beste sen-tsibilitate bat garatzera ere. Le-hentasunak zehaztu, zertaz kez-katu eta zertaz ez, gure bizitzekomodua zertan oinarritzen du-gun hausnartu…».

Edozein kasutan, liburu ho-nek irakasten duena edozein ko-rronte filosofikotik kanpo dago-ela nabarmentzen du, proiektuabera bezalaxe. Era berean, as-moa ez da «inongo erlijiotansartzea». Gauzak naturalizatzeagustatuko litzaioke; auzia per-tsonala dela uste du, «bakoitza-ren prozesu, gogoeta eta aldake-tekin bat egin behar duena».

TESTIGANTZAK, LEHEN PERTSONAN

“Heriotza bikoitza (doble mal-ta)” lanak antzerkia –«baina ezmodu klasiko batean»–, etaikus-entzunezko atalak izangoditu. Aktore lanetan Eneko Sa-gardoi eta Miren Gaztañaga ari-tuko dira. Haiek jarriko duteahotsa lehen pertsonan, berenbizipenak kontatzeko, besteakbeste. Alonsok kontatu duenez,gaiarekiko interes handia dutebiek ala biek. Sagardoik, antza,«aspalditik idazten ditu herio-tzari buruzko poemak eta tes-tuak», eta, Gaztañagak, berriz,gertaera pertsonal batetik abia-tuta antzezlan txiki bat sortuzuen, gai berari eutsiz. Oso po-zik dago lantaldearekin. «Elkar-tzen garen bakoitzean ikustendut interesa elkarbanatzen du-gula, hizkuntza berean hitz egi-ten dugu eta hori niretzat ezin-bestekoa zen, lana sakona etagogorra izango delako. Umila danire proiektua, baina sorkuntzalana hutsetik abiatuko dugu».

Bi aktoreenak ez dira izangoentzungo diren ahots bakarrak,heriotzarekin bizipen zuzenakizan dituzten pertsonen testi-gantzak ere bilduko dituelako.Grabatu eta eskaini. Zentzu ho-rretan, alde dokumental «indar-tsua» izango duela aurreratzendu, «oso zuzena» izango delaerantsiz.

Testigantzak jasotzeko, beste-ak beste, Mandalara taldera jokodute. Orion dute egoitza eta ber-tan hilzorian daudenei eta be-ren senideei prestakuntza lanakeskaintzen dizkiete hitzaldi, ma-

BAKOITZAK AHAL DUENA,LANA AURRERA ATERATZEKO

Alez ale, bakoitzak eskura duena eskainiz, atera dira hamaikaproiektu mundu zabalean zehar. Hori da crowdfunding edofinantzaketa kolektiboa, eta hori da “Heriotza bikoitza (doblemalta)” lanak burutik paperera jauzi egiteko bidea: jendearenlaguntza. Urriaren 24ra arte egongo da ekarpenak egitekoepearen lehen fasea zabalik. Aurrera egiteko gutxiengoa 6.360euro ziren, eta dagoeneko lortu dute. Pozik daude, beraz, bainalana ez da amaitu, bigarren fasean «hobezina» deitzen dutenalortzen saiatu beharko direlako, hau da, 10.360 euro.Erronka, Alonsoren hitzetan, ekarpenetan jarraipena

mantentzea da, oro har hasierak indartsuak izan ohi direlakoeta denborak aurrera egin ahal laguntzak apaldu egitendirelako. Horregatik, garrantzia handia hartzen dute saresozialek, mezu elektronikoek eta ekimena zabaltzekobaliagarria izan daitekeen formula orok. Bide horretan, ekintzatxikiak egiten hasiko direla iragarri du, «ekimenari ahalik etaoihartzun handiena emateko».Gipuzkoako Foru Aldundiak modu berezian babestu ditu

Meta! egitasmorako hautatuak izan diren proiektuak,erakundeak jendearen ekarpen bakoitza berdindu egitenduelako, baina 100 euroko mugarekin. Hau da, inork 20 eurojarriz gero, erakundeak beste hainbeste jarriko ditu, baina 150badira, Aldundiak 100 jarriko ditu.Parte hartu ahal izateko Goteo.org gunean klik egin beharra

dago, ostean bertan proiektuaren izena topatu eta bakoitzaknahi duen kopurua emateko.

Heriotza naturaltasunez lantzeko gonbita da «Heriotza bikoitza» lana. GAUR8

«Gaur egun, gure gizartearen erritmoarekin,despistatuago gaude, nolabait esatearren.Lehen heriotza naturalagoa bezala zen, agianbarneratuago zuten», uste du Alonsok

«Eta gero, zer? Irekitzen al da aterik?Haragitzearen kontzeptua... Horiek eta bestemila galdera oso erabilgarriak izan daitezkegure ikuspuntua birpentsatu edo aldatzeko»

herria

hai borobil, terapia… bidez. Le-hen harreman bat egon da etabadute asmoa elkarlan bat abia-tzeko. Hala ere, beste ate batzukere joko dituzte, besteak beste,heriotza kliniko batetik itzuliden edo diren pertsonen testi-gantzak bilatzeko. «Oso-oso in-teresgarria» egiten zaio donos-tiarrari egoera hori . «Tartehorretan zer gertatzen da?», ja-kin nahiko luke, adibidez.

LANTALDEA, PREST

Antzerkia, zinema eta telebistaegin ditu Jon Ander Alonsok, ka-mera aurrean zein agertoki gai-nean. Proiektu honek, ordea, bi-garren plano batera daramadonostiarra, ikusten ez den atze-ko aldera, koordinatzaile-zuzen-dari gisa; horrek ikuspuntu oro-korra emango dio, baina ahotsanitz egongo dira, lantaldea osa-tzen duten guztiek izango dute-lako ekarpenak egiteko aukera.Egiteko modu hori, talde sor-kuntzarena, antzerki munduanoso ohikoa dela azaldu du, eta

halaxe izango da “Heriotza bi-koitza (doble malta)” lanean.Lantaldearen eskeletoa pen-

tsatuta dago. Aktore lanetan ai-patutako Eneko Sagardoi eta Mi-ren Gaztañaga, biak ala biakaurpegi ezagunak, «biak lagu-nak eta oso pertsona maitaga-rriak», dio estimu handiz. AneUrtizberea diseinatzailea esze-nografiaz eta jantziez arduratu-ko da eta Mikel Zumeta gidoiaz.Kontatu duenez, film laburraketa poesia idazten ditu, baita zi-nema kritikak ere. «Oso fina

da», dio. Musikaz azkenik PaulaOlaz arduratuko da. Iruñean sor-tua, musika sortzailea da. «Ikus-ten denez lantalde txikia gara,ekonomikoki mugatuta egongogarelako. Baina lana baldintzaonetan eta duinetan egin ahalizatea nahi dut, gutxiengo ba-tzuk bermatuz».Abenduak 16 bitartean egon-

go da zabalik ekarpen ekonomi-koak egiteko bigarren eta azkenfasea. Dena ondo bidean, 2017anfinkatuko lukete lan egutegi bat,eta, aurreikusitakoa betez gero,,udara amaiera edo udazken ha-sierarako espero dute orainideia dena begiez ikus daitekeenproiektua izatea.Eta elkarrizketa amaitzear da-

goela dirudienean, azken gogoe-ta bat. Bai, guzti-guztia ikuspun-tuaren araberakoa da, baitaheriotza ere. Denbora pasa aha-la zerbait hiltzen ei doala, gukbizitza bezala ulertzen dugunakontsumitzen doala… baina de-bora hori zeri lapurtzen diogu,bizitzari… edo heriotzari?

Hilzorian dauden pertsonak edo gaixotasunlarriak dituztenak inguru hurbilean izateakgalderak birplanteatzera garamatza Alonsorenustez, baita beste sentsibilitate bat garatzera ere

Faltan botatzen du heriotzari buruzkoinformazioa eskaintzea hezkuntza sisteman.«Inork ez digu gaiaz behar bezala hitz egiten»,dio. Hala, «gerora baliabideak falta zaizkigu»

Heriotza ulertu etabitzeko modu askodaude, kultura, erlijioedo gizartearen arabera,besteak beste. Idoia ZABALETA | ARGAZKI

PRESS

EMADAZU«DOBLEMALTA» BAT,MESEDEZ

Proiektuaren izenburuakiradoki egiten ditu hainbatideia, baita izen horihautatu izanaren galderasortu ere. “Doble malta”hitzek zenbaiti ziur askogaragardoa ekarriko dietegogora, eta ez dabiltza oker.Jon Ander Alonsok aitortzenduenez, istorio bat ezkutatunahi izan du izenburuan, etalagun bati «omenaldi txikibat» egin, subliminalki badaere.Bada lagun horri asko

gustatzen zaio garagardohori, zehazki DonostiakoEiger tabernan zerbitzatzendutena. Bi hartuz gero KOuzten ei duela-eta, «doblemalta» deitu beharrean,«heriotza bikoitza» deitzendio edariari. Hain justu,dualtasunaz ere hitz egingodu proiektuak.

2016 | urria | 15

GAUR8• 14 / 15

Hala esan zuen joan den asteazkenean Paco Etxebe-

rriak, Juana Josefa Goñiren eta haren sei seme-alaben

gorpuzkiak Legarreko leizean aurkitu eta ateratzeko la-

nak bukatutakoan. Hala diotsola dirudi Aranzadiko tekni-

kariari, leizean hil eta desagerrarazitako familiaren az-

ken aztarnak ateratzeko momentua jaso zuen argazkian.

Beharbada ez zion hitzez esan, baina halaxe adierazten dute Etxeberriaren aurpegiko nekeak eta

hilabetean biriketan eutsitako arnasa kolpetik askatzen ari dela ematen duen keinuak. 80 urte iga-

rota, agerian da legenda triste baten itxura zuen istorioa egia are tristeago bat zela. Baina merezi

izan du, Paco Etxeberriak frankismoaren biktimen senide bati entzun zionez, «haien hiltzaileek utzi

zituzten tokian ez uzteagatik besterik ez bada ere». Jorge Fernandez Barne ministro espainiarrari,

ordea, «berrogei edo ez-dakit-zenbat urte igarota» gerra irabazteko saioa iruditzen zaio, nonbait,

Gazteluko familia hura, zalantzarik ez, galtzaileetakoa baitzen. Xabier Izaga Gonzalez

«OSO LAN GOGORRA IZAN DA,BAINA MEREZI IZAN DU»

Jagoba MANTEROLA | ARGAZKI PRESS

C IKUSMIRA

hutsa

iRRITZIA:

{

}

Ainara AzpiazuAXPI

2016 | urria | 15

GAUR8• 16 / 17

eragozpenen eta zalantzen berrieman diote elkarri eta, bestetik,zailtasun horiek nola gainditudituzten azaldu. Proiektua iker-ketan oinarritzen dela esan zuenOlasok: «Erakundeen beharrakkontuan hartu dira eta hori iker-ketarako erabili da».EHUko Euskara errektoreorde

Jon Zaratek esan zuen proiektuaoso tresna garrantzitsua delaUnibertsitatearentzat, alde bate-tik bertako ikasleak etorkizune-ko profesionalak izango direlakoeta, bestetik, EHUk bere ezagu-tza zientifikoaren eta adituen bi-dez proiektuari ekarpen handiaegin diolako. Gainera, jarraituzuen Zaratek, EHUren berarenkomunikazio beharretarako«ezinbesteko laguntza» izangoda sarea osatzen duten erakun-de guztien esperientziak ezagu-tzea, hala nola bereak azalduahal izatea.Hasierako sare horretako par-

te hartzaileetako bat Gipuzkoa-ko Foru Aldundiko HizkuntzaBerdintasuneko Zuzendaritzada, proiektua diruz lagundu du-

ten erakundeetakoa ere badena.Haren zuzendari Mikel Irizar ereaurkezpenean izan zen. Euska-raren eta gaztelaniaren artekooreka lortzeko modua komuni-kazioan euskara lehenestea delaesan zuen Irizarrek, eta erakun-deen prentsaurreko eta ekitaldipublikoetan euskara erabiltzekoprotokolo komun bat sortzearenalde agertu zen.

PRAKTIKA KOMUNITATEA

Jendaurrean Erabili proiektua,beraz, euskara gehiago erabili etakomunikazio eraginkorragoaizan dadin nahi duten erakundeeta eragileei laguntzeko sarea da.Helburu horri begirako bide etabitartekoak eskaintzen dizkieparte hartzaileei. Esan litekeproiektua parte hartzea jaso etaemateko jarduna dela, arazo etazalantzei aurre egiteko ideiak ja-sotzen dituzten era berean, eu-ren eskarmentua ematen baitutebesteek balia dezaten.Egitasmoaren xehetasun

gehiagoren bila, Eduardo Apo-daka EHUren Gizarte eta Komu-nikazio Fakultateko irakasleare-kin hitz egin du GAUR8k. Nekeztopa liteke horretarako lagunaproposagorik, Apodaka proiek-tuaren zuzendaria baita. Apodakaren hitzetan, Jendau-

rrean Erabili egitasmoak prakti-ka komunitatea abiatzea du hel-buru; hau da, jakintza etaezagutzak kudeatzeko gunea.Praktika bera egiteko beharradutenen sare bat. Eta sare horre-tan ikasitakoa, bertan izandakoeskarmentua, jakintzak aplika-tzea. Horiek komunean jarrita,handiagotuz joango dira, siner-giak sortuko direlako. Praktikahori, jakina, jendaurrean euska-raz komunikatzea da. Hasieratik pentsatu zuten gai

horretan esku hartu nahi bazu-ten, euskarazko komunikaziopublikoa handiagotzeko, euska-razko komunikazioari eraginnahi bazioten, horretan dihar-dutenekin zuzenean lan egiteazela egokiena, eta horiek ere ja-kintza handia, esperientzia han-dia daukatenez, hori guztia ko-mun egin beharra zegoela, etahorretara eragileek elkarri la-gundu diezaioketela. «Guk el-karlaguntzarako gune hori sor-

Sobera dago komuni-kazioaren garrantziaazpimarratzea, noizeta komunikazioa-ren aroan. Hala ere,eta jendaurrean ko-

munikatzeak duen garrantzia-ren gaineko zalantzarik ez dago-ela, berau egoki eta eraginkorraizateko eragozpenak ere nabar-menak dira. Are nabarmenago-ak hizkuntza gutxitu eta norma-lizatu gabeko batean egitendenean. Eragozpen edo arazohorietatik harago, ez da harriga-rria hainbatek komunikazio txa-rraren eta erabiltzen den hiz-kuntzaren arteko identifikazioaegitea. Horiek horrela, Soziolin-guistika Klusterrak eta EuskalHerriko Unibertsitateak jendau-rreko euskarazko komunikazioaerraztu eta hobetzeko helburua-ri begira, egitasmo bat abiatuzuten iaz, ez nolanahikoa. Jendaurrean Erabili proiek-

tuak, bere izenburuak pentsa-razten duenez, ez du misteriohandirik gordetzen, jendaurre-ko komunikazioan euskaragehiago erabiltzea baitu xede.Esan bezala komunikazio horierraztu eta hobetuz, aldi bereaneraginkorragoa izan dadin. Erakunde, enpresa edo elkarte

ugarik komunikatzen dute eus-karaz, eta praktika horrek esan-dako arazoak edota zalantzaksorrarazten ditu, baina baitaezagutza gero eta handiagoaere. Jendaurrean Erabili egitas-moak arazo eta zalantza horiekez ezik, ezagutzak ere mahaigai-neratzea nahi du, eta parteka-tzea, Soziolinguistika Klusterraelkartearen printzipioek eta ba-lioek seinalatutako ildoaren ara-

Xabier Izaga Gonzalez

EUSKARA JENDAURREANJendaurreko euskararen erabileraareagotu eta hobetu nahi dutenen sarea

Soziolinguistika Klusterrak eta EHUk bultzatutakoJendaurrean Erabili proiektuak bukatu du bere lehenfasea. Zenbait erakunde erreferentzialek osatutakosarea zabalik dago aurrerantzean erakunde etabestelako eragile publikoek beren arazoak, eskarmentuaeta ezagutzak parteka ditzaten.

JENDARTEA / b

bera. Hau da, «esparru zientifi-koaren eta aplikatuaren artekozubiak eraikiz eta eragileekinhausnarketarako zein lankide-tzarako bilgune-sareak osatuz».Joan den irailaren 30ean egin

zuten sarearen aurkezpen publi-koa, Bilboko Bizkaia Aretoan. So-ziologia Klusterreko lehendakariOlatz Olasok azaldu zuenez, due-la urtebete abiatu zuten proiek-tua, bederatzi erakundeko sareaosatuta. Alde batetik, euskarazkomunikatzean sortu zaizkien

Jon Zarate, Mikel Irizar etaOlatz Olaso, Jendartean

Erabili egitasmoarenaurkezpenean.

Luis JAUREGIALTZO I ARGAZKI

PRESS

herria

tu nahi izan dugu bakarrik», dioApodakak. Proiektuak bere «historiau-

rrea» du. EraLan (erabili lanean)izeneko proiektutik abiatu bai-ta, Soziolinguistika Klusterrarenproiektu haren hiru faseetatik,alegia. EraLanen lehen fasea2006an hasi zen, 2008an harenjarraipena egiteko fasea zabalduzen eta 2011n hirugarrena,proiektuen garapena. EraLanproiektuaren xedea da hizkun-tza normalizaziorako planakonartuta dituzten lan mundukoerakundeetan «euskararen era-bileran eragiten duten aldagaiakidentifikatzea, eta horietan po-sitiboki eragiteko metodologiaksortu eta inplementatzea». Ikerketa-ekintza paradigma

da proiektuaren oinarrietakobat, eta erakundeen arteko lan-kidetza bestea. «Arlo teoriko etaakademikoan ari diren irakasle-en eta plangintzen inplementa-zioan ari diren profesionalenarteko lankidetza bidez gara-tzen da proiektua, ezagutza teo-rikoan eta praktikoan aurrera-tuz». Gehienbat lan arloaneuskararen erabileraz arduratuizan dira, hura sustatu eta nor-malizatzeko beharrez. «Hortikjauzi bat egin zen» eta euskara-ren normalizazio publikoari be-gira erakundeek ere euskaraz

komunikatzeko beharrak zituz-tela ikusita, EraLan horretatikbeste asmo bat abiatu zen, etaasmo hartatik sortu zen Jendau-rrean Erabili proiektua.Euskara erabili «behar» hori,

hala ere, ez da sareko eragileguztietan berbera; alegia, moti-bazioa ez da berbera erakunde,enpresa edo elkarte guztietan.Nolanahi ere, Apodakak argiutzi duenez, «ez gara sartu eus-karaz komunikatzeko hasierakopizgarria zein den ebaluatzera,ez gara sartu arlo horretan; be-raz, alde horretatik berdin zaigulegea bete nahi duten edo bene-tan euskararekiko konpromisohandi bat duten… Azken finean,praktika horretan ari badira,euskaraz ere komunikatzen ba-dute jendaurrean, zerbait egitenari dira, arlo horretan badauka-

te praktika bat, eta praktika ho-rretan arazoak ere izango dituz-te. Nolabait ikasita edukiko dutenola egin, trikimailuak edoamarruak izango dituzte, edobesterik gabe kazetari batzueki-ko harremanak… Hori dena dainteresatzen zaiguna». Motiba-zioak neurri batean kanpoan uz-ten dituzte. «Oso inportanteakdira, gero egikeran ikusten da,baina praktikan komunitateanegoteko ez diegu ez erakunde ezelkarte ez enpresei galdetukoegiteko motibazioaz. Egitekomoduaz bai; hau da, nola egitenduten, zer oztopo dauzkaten, zergainditu behar duten, nola egi-ten duten eraginkor». Apodakaren ustez, egia da

zenbait erakunde edo jenderen-tzat euskara apaingarri bat bai-no ez dela, «baina uste duguproiektu honen bitartez, batezere besteen aurrean zure jardu-na agertzean, motibazioak erealdatu egiten direla, eta, behar-bada hasiera batean apaingarriabada ere, gero konpromisoa sor-tzen dela, komunikazio horrekabantailak izan ditzakeela etaazkenean erabilgarria izan dai-tekeela ikusita. Hori gure aurre-uste bat da, hipotesi bat. Gerohorrela izango den, lortuko du-gun, efektu hori agertzen den,ikusiko dugu». Momentuz inte-

resatzen zaiena praktika berada, nola egiten den eta praktikahorretan nolabait metatutakojakintza osoa komun egitea eta«komun egite horretatik pentsa-tzen, benetan sinesten dugu,praktikari bizi indarra emangodiogula».

BI FASEKO PROIEKTUA

Proiektuaren lehen faseak urte-bete iraun du, eta bederatzi era-kunde edo elkartek osatu dute«taldearen muina»: Adegi, AEK,Athletic, EHU, EITB, ELA, Getxo-ko Udala, Gipuzkoako Foru Al-dundia eta Guggenheim Muse-oa. Denak ere entitate handiakdira, eta hainbat arlotan errefe-rentzialak, Apodakak azpima-rratu duenez. Eta motibazio al-detik, denetarikoak. «Ez diragauza bera AEK eta Adegi, edoELA eta EITB, edo EHU eta Ge-txoko Udala. Beraz, denetarikdaukagu hor, baina guztiek dau-kate komunean erreferentzialta-sun handikoak direla, eta eran-tzukizuna dutela», nabarmendudu. «Hau da, erakundeok euska-rari begira erakunde traktore-tzat jo ditzakegu, mugitzen du-tenak ondorio asko izaten ditu.Badakite euren jendaurreko iru-diak eta jardunak ondorio askodituztela, baita euskararen arlo-an ere, eta euskararen normali-

Osakidetzako langileekeuskaraz lan egin ahalizatea aldarrikatzeko

egindako protesta, Donostiaospitalean. Eskuinean,Eduardo Apodaka, iaz,

«Identitatea eta anomalia»bere azken liburuarenaurkezpenean (haren

atzean, Mitxelko Uranga,«Tartaroa. Mina, boterea eta

egia» aurkeztu zuena). Jagoba MANTEROLA eta Juan Carlos

RUIZ I ARGAZKI PRESS

Lehen fasea bukatutzat emanda, sarean egoteainteresgarri izan daitekeen eta interesatutadauden erakundeekin kontaktuak egingodituzte. Proposamenak ere egingo dizkiete

«Uste dugu proiektu honen bitartez, batez erebesteen aurrean zure jarduna agertzean,motibazioak ere aldatu egiten direla, eta, horriesker, gero konpromisoa sortzen dela»

2016 | urria | 15

GAUR8• 18 / 19

zazioan eta bizi indartze horre-tan ere bai». Sare edo komunita-te horretan parte hartuz kon-tzientziazio hori landu egitendute alderdi guztietan.Zer arazo eta oro har zer gai

«partekatu» dituzten galdetuta, honakoa nabarmendu du Apo-dakak: «Esate baterako, kalita-tea agertu zaigu behin bainogehiagotan gure bilera, iritzitruke edo eztabaidetan; behineta berriro azaldu da kalitatea-ren arazoa. Kalitatea gaitasunkomunikatiboei eta gaitasunlinguistikoei lotuta dago, etahori ere agertu zaigu. Hedabide-ekiko harremanak ere agertuzaizkigu, eta agertu zaigu Eus-kal Herrian momentu honetan dagoen hedabide mapa, nola-bait, edo hedabideen egitura.Alderdi horiek guztiak landunahi ditugu, ez bakar bat». Prak-tikatik bertatik abiatuta erabakibeharra dago zer landu, eta era-baki horiek partaideengandikateratzen omen dira. «Baina ezda gauza bera lan egitea zeinekbere aldetik edo plataforma ho-netatik».Sarean azaldu diren esperien-

tzia edo ezagutzaren bat aipa-tzeko eskatuta, Twitter kontuakudeatzeko moduaz jardun zu-tela dio. Eragile bakoitzak bereeredua edo estiloa aurkeztuzuen, konparaketak egin zituz-ten, eraginkortasunari begira,

bakoitzak lan egiten duen mer-katua edo jendea kontuan izan-da... eta adostasun puntuakagertu ziren. Guggenheim Mu-seoak, EHUk edo Athleticek, ka-su, garrantzi handia emanomen diote hizkuntza paisaiari,nola kudeatu, nola txertatu eus-kara. Denetatik hitz egin omendute, kontu sinpleenetatik kon-plexuenetara. Apodakak, batezere, elkarrengandik ikasteko au-kera nabarmentzen du.

Egitasmoa publiko egin zute-nean, haren aurkezpenean, hainzuzen, bigarren faseari ekin zio-ten. Ordu artekoa nolabait fasepilotua izan omen da. Bederatzierakunde horiekin bospasei saioegin dituzte, gero elkarrizketabatzuk, jakintza horiek lekukota-sun horiek batera jartzeko. Le-hen fase hori bukatutzat emandute jada, duela bi aste publikoegin zuten eta sarean egotea in-teresgarri izan daitekeen eta in-

SoziolinguistikaKlusterraren aurkezpena,

2004an, Andoainen. Imanol OTEGI I ARGAZKI PRESS

teresatuta dauden erakundeekinkontaktuak egingo dituzte. Pro-posamenak ere egingo dizkiete.Hori horrela, Klusterrak eta

ikerketa taldeak jarraipena pres-tatu dute, landu beharreko gara-pen ildo bat, fase publiko eta za-balagoa izango den horretarako.Beraz, ez da urtebeteko ibilbideaizan. «Sarea egiten ari gara, etaegiten ari garen bitartean es-kaintza bat egiten diegu partai-deei». Esate baterako, garapen il-doak. Baina baita baliabide etajarduera arruntak ere, eta, inorkkontsulta bat egin nahi izangobalu edo zuzenean beste partai-de batengana jo nahi izango ba-lu, aukera hori ere ba omen du.«Hau azken finean gune bat da,gune horretan jarduerak, ekital-diak eta abar egongo dira, bainagunea beti egongo da irekita jen-daurreko komunikazioari buruzhitz egin nahi duten guztien-tzat». Hartara, «gaur egun dau-den teknologiak baliatuta» foro-ak antola daitezke edo partaidebatek zuzenean beste batenganajo dezake zerbait nola egitenduen galdetzeko. «Guk harre-man hori bideratu egiten dugueta, horrez gain, eskaintza bategingo dugu, sortze lanean arigarelako. Idealena berez joateaizango litzateke, partaideek inte-resen arabera, beharren arabera,nahien arabera parte hartzea»,dio Eduardo Apodakak.

Ez da atzo goizekoa euskararennormalizazioaren gaineko kezka, eztasoziolinguistika ikerketa normalizaziohorren zerbitzuan jartzeko ahaleginaere. 1990ean, Jose Luis AlvarezEnparantza Txillardegi-k “BatSoziolinguistika Aldizkaria” bultzatuzuen, «beste herrietako saioak,arrakastak eta porrotak aztertu» beharrazegoela uste baitzuen. 2000. urtean,aldizkariko erredakzio batzordeakErramun Baxok EHUko irakasle etaEuskal Kultur Erakundeko lehendakariohiak aspaldi egina zuen proposamenbaten gaineko hausnarketa berreskuratueta bi lan ildo antolatu zituen: bata SEIElkartea sortzeko, Soziolinguistika

Institutuaren ideia sustatu eta garatzekoerakunde dinamizatzaile izan behar zenelkartea, alegia; bigarrena, arloakademiko, instituzional zein pribatukoeta gizarte arloko zenbait erakunderekinharremanetan jartzeko, garatutako ideiahorrek norainoko adostasun maila bilzezakeen sumatze aldera.

2000. urtean, SoziolinguistikaInstitutua sortzeko ahaleginari ekinzioten hainbat eragilek, eta lan harenemaitza 2004ko martxoan aurkeztuzuten Mondragon UnibertsitatekoHumanitate eta Hezkuntza ZientzienFakultateak, Udako EuskalUnibertsitateko Soziolinguistika Sailak,Nafarroako Euskara Teknikarien Lanbide

Elkarteak, Elhuyar Aholkularitzak, EmunKooperatibak, Eusko Ikaskuntzak,EHUko Jendarte Psikologia eta PortaeraZientzien Metodologia Sailak, EHUkoSoziologia II Sailak eta SEI Elkarteak:Soziolinguistika Klusterra, hain zuzen.

Hainbat erakundek zihardutenhizkuntzaren normalizazioan, bainaSoziolinguistika Klusterraren sortzaileekerakunde horiek guztiek ezin estalizuten hutsune bat ikusi zuten. Honelaazaltzen zuen duela hamarkada bat IkerSalaberria Klusterreko sasoikokoordinatzaileak: «Hizkuntzarennormalizazio prozesuek, jendartemailako prozesu gisa, nolafuntzionatzen duten, zerk eragiten dienalde batera (hizkuntza normalizaziora)edo bestera (hizkuntzen heriotzara),zeren arabera hitz egiten duen jendeakhizkuntza bat edo beste... jakin behardute. Hori guztia aztertu, ikertu eta

horren inguruko jakintzan sakondubeharra jo genuen Klusterra sortzekoarrazoi nagusitzat. Finean, aipatutakoguztiak aztergai dituen soziolinguistikaarloko ezagutzan sakontzea, ondoren,euskararen egoera aldatzeko. Lortutakoezagutza euskararen normalizazioprozesuaren mesedetan erabiltzekobaliatu nahi dugu».

Bere ikerketaren eta hausnarketarenemaitzak euskararen normalizazioprozesuan diharduten eragile guztieieskaintzen dizkie, haiek esandakoeraldaketa gauza dezaten.

Luze joko luke SoziolinguistikaKlusterrak bultzatutako proiektuguztiak zerrendatzeak. AipatutakoEraLan eta Jendaurrean Erabili dirahorien bi adibide esanguratsu.Soziolinguistika Klusterrak aspaldikoasmo bat baino askoz gehiago delaerakutsi du dagoeneko.

SOZIOLINGUISTIKA KLUSTERRA, ASMOZAHAR BAT BAINO ASKOZ GEHIAGO

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

kom

un

ikaz

ioa B

adirudi hauteskunde zu-rrunbiloak irentsi gintuelainoiz. Ordutik, hor gabiltzakanpaina amaigabean zili-purdika. Pasa berri direnhauteskundeetara aurkeztu

den alderdi politiko bakoitzak, gutxi go-rabehera, keinu egin dio hezkuntza ar-loari. Banan-banan aztertuz alderdi ba-koitzak programan zer aurkeztu duen,honokoak topatu ditugu:

EAJk bere hauteskundeetarako propa-ganda orrian zioenaren arabera, EAEkoaurrekontuen bi heren gastu sozialera-ko erabiliko ditu. Hezkuntza eredu kon-partitua eta adostua bultzatuko du, do-akoa izango dena, kalitatezkoa etaunibertsala, eta Europako herrialderikaurreratuenen aitzindaria, gainera.

PSEk, berriz, hezkuntza hobea bultza-tuko duela dio, eta hirueletasuna zabal-duko duela. Era berean, aipatzen du hez-kuntza ona eta ingelesa ezin direlaikastetxe aktiboenen edota familia di-rudunen ondare izan soilik. Hirueleta-suna ezarriko duela (gaztelania, euskaraeta ingelesezko ikasgaiak) ikastetxeguztietan, gutxienez, Lehen Hezkuntza-ko 4. mailatik aurrera (10 urteko ikasle-ak).

Elkarrekin Podemos, bere aldetik, fa-milia guztiek hezkuntza jaso dezatenziurtatzeko moduez ari da.

Alderdi Popularra hezkuntzari bultza-da ematekotan da, kalitatea hobetuz etahiru hizkuntzako hezkuntzaren aldekoapustua eginez. Eredu hirueleduna eza-rriko du, ikastetxea libreki hautatzekoaukera emanez.

EH Bilduren helburua, azkenik, Eus-kal Herriaren garapen kolektiboarenzerbitzuan egongo den hezkuntza buru-jabea garatzea izango da: euskalduna,parte hartzailea, laikoa, herritarra etapublikoa. Hezkuntza pertsona aske, kri-tiko, ahaldun, solidario eta euskalduneleaniztunak hezteko tresna gisa uler-tzen du, jaiotzetik hil arte ematen denprozesu gisa, baita Euskal Herriaren bi-ziraupen eta garapen zein egituratze so-zial, politiko, ekonomiko, kultural etalinguistikorako ere.

Gehienek eleaniztasuna aipatu dute,era batera edo bestera, beren programe-tan. Bakoitzak egunero euskararekiko

duen jarrera eta jokabidea ikusi besterikez dago pentsatzeko denak eleaniztasu-naz ari badira ere, eleaniztasun horilantzeko egingo dituzten planteamen-duak elkarrengandik oso urrun egongodirela.

Eta guri betiko mamua datorkigu go-gora. Alderdi politiko horiek hezkun-tzan, eta eleaniztasunaren gaian adi-bidez, egin beharko dituztenplangintzak eta esku hartzeak zenba-teraino oinarrituko ote diren zien-tziak, linguistikak, soziologiak, psiko-logiak, didaktikak, pedagogiak etaabarrek dagoeneko ikertu eta frogatudituzten ildoetan, eta zenbaterainointeres politiko eta taktikoetan, orainarte bezala.

Ezer gutxi aurkitu dugu ebaluazioazeta derrigorrezko hezkuntza amaitzeanikasleek hizkuntza bakoitzean lortu be-harreko hizkuntza mailaz. Eta ez daizango Europako Hizkuntzen Markoakhizkuntza gaitasun bakoitzaren mailazehatz-mehatz azaltzen ez duelako, etagaitasun maila bakoitza neurtzeko tres-na zehatzak eskaintzen ez dituelako.

LOMCEren inguruan, berriz, ez dirahain argi mintzatu. EH Bilduko propa-

gandan bakarrik ikusi dugu ez duelaLOMCE aplikatuko, eta Heziberrik jasodituen LOMCEren araberako dekretuak(lehentasunez, ebaluazioarena) bertanbehera utziko dituela.

Behar bada beste alderdiek ere esan-go zuten zerbait LOMCEren gainean.Hala ere, haien programetan arakatubeharko genuke aipamenik aurkitzeko.

Eta hala jarrai dezakegu hezkuntzanbarnebil daitekeen arlo bakoitza azter-tzen. Promesak eta hitz hutsak besterikez dira, ordea.

Politikari batez ere hezitzaile begie-kin begiratzea tokatzen zaigunok, es-kolan ezartzen ditugun metodologiaketa jardunbideak egokiak diren ala ezjakiteko, ebaluazioa eta behaketaerabiltzen ditugu. Nago, interesgarriaeta beharrezkoa litzatekeela, zintzoabai, behintzat, alderdi politikoek berenprogramak aurkezten dituztenean au-rrera begirako helburuekin batera, au-rreko lau urteetarako ipinita zituztenhelburuen ebaluazioa eskaintzea: zeregin nahi izan zuten eta zer egin duten,alegia. Gero, nahi duenak, kalifikatukodu alderdi bakoitzaren jarduna; nahibadu, behintzat. •

Hauteskunde kanpainan alderdi guztiek hartu dute hezkuntza ahotan. Marisol RAMIREZ | ARGAZKI PRESS

Hezkuntzahauteskundeetan

Arantxa UrbeHezitzailea eta Hik Hasi-ko kidea

2016 | urria | 15

GAUR8• 20 / 21hutsahutsa

her

rita

rrak

1646ko urriko goiz hotz hartan, Tuterako biz-tanleak Jurdana alargunaren amodioak sala-tzen zituzten bertsoak oraindik buruan zi-tuztela esnatu ziren. Alargunak, bere etxetikatera zenean, bertso iraingarri horiekin osa-tutako abestien hitzak ikusi zituen zintzilik

paper batean bere atean. Jurdana alargun gaztea zen, 26 urte besterik ez zituen

senarra galdu zuenean, eta harez geroztik bere portaera-ren inguruko zurrumurruek zeharkatzen zituzten Erri-berako hiriburuko kaleak: Tuterako apez batekin zebile-la zioten batzuek; besteek, hiriko tabernetatik barnaikusten zutela maiz batzuekin eta besteekin hizketan,edo elizara joan baino nahiago zuela etxean gelditu. Ho-rregatik Jurdanak Francisco zapatariak bortxatu eginzuela salatu zuenean inork ez zuen sinistu. Auzitegiaren aurrean aurkeztu ziren testigu guztiek

Jurdanaren izen txarra konfirmatzen zuten istorioakazaldu zituzten. Franciscoren lagunek, berriz, esan zu-ten gizon ezkondua zela, zapatari ona, lau mutiko-nes-ken aita eta kristau ona. Zerbait gertatu izan balitz, erru-duna Jurdana zela zioten denek, gizonak tentatzeagehiegi gustatzen zitzaiolako. Hirian aspaldidanik en-tzuten ziren istorio horiek laster bihurtu ziren abesti. Mutiko gaztez osatutako ikasle kuadrilla baten denbo-

ra-pasa bihurtu zen hura; mozkortu eta Jurdanarenetxeraino gerturatu, bere leihopean abestera. Juanikokgitarra hartzen zuenean besteek laster jarraitzen zioten,«ay la Jurdana, que se cabalga a cualquiera».Orain dela lau mende emakumearen gaineko ikus-

puntua guztiz ezkorra zen. Gizarte patriarkal horretanemakumeak arriskutsuak ziren gizartearen ongizatea-rentzat. Azken finean, garaiko pentsalariek esaten zutenbezala, emakumeak intelektualki gizonak baino gutxia-go ginen. Juan Luis Vives idazlearen arabera, arrazoiabiologikoa zen; emakumeak gizonaren hazia jasotzean,bere sabelean bero nahiko zuenean, gizon bat sortzenzen. Berriz, sabela hotz baldin bazegoen, emakume batsortzen zen. Horregatik zioen berak; «por defecto de ca-lor vivo la mujer es más imbécil por naturaleza, másmiedosa y caduca, por lo que ha de ocuparse en el cuida-do de pequeños negocios». Emakumeak arriskutsuak zi-ren euren pasioak kontrolatzeko tontoegiak zirelako.Hau da, Jaungoikoak gizonei pentsatzeko gaitasunaeman zien, eta horri esker euren pasioak kontrolatzekogai ziren. Baina emakumeok, tontoagoak izanda, ezin

genituen gure pasioak kontrolatu eta horregatik ezin-bestekoa zen gizon baten mende egotea; hasiera bateanaitaren mende eta senarraren mende, ondoren. Gizonen bekatuen errudunak gu ginen, tentagarriak

izateagatik, gure sexualitatearen kontrol ezak gizonakerakartzen zituelako. Bortxatzailea biktima zen, gu be-rriz, errudun. Ez da harritzekoa, beraz, Jurdana errudunbezala agertzea bere bizilagunen aurrean, bortxatuaizan ondoren inork ez zion sinistu eta Aro ModernokoWathsappa ziren koplek iraina zabaldu zuten.

BAINA GU EZ GARA XVII. MENDEAN BIZI, EZTA?Gure gaur egungo gizarte honetan, berriz, ezin dezake-gu horrelakorik imajinatu, ezta? Imajinatu ezina litzate-ke bortxatua izan den emakume batek bere portaereninguruko azalpenak eman behar izatea, noski! Edo ko-munikabideetan bortxatzaileen lagunak agertzea esa-nez ze mutiko jatorrak diren edo, edozein kasutan, nes-ka horren biktimak besterik ez direla. Gutariko edonork gure Wathsappeko talde batean

bortxatuta izaten ari den neska baten irudiak jasoko ba-genitu –nahiz eta bideoaren protagonistak gure kuadri-llako batzuk izan– korrika batean joanen ginateke ikusi-takoa salatzera, ezta? Ez ditugu inolaz ere txantxa matxistak onartzen edo

bortxaketak justifikatzen dituzten portaerak onartzen,noski ezetz! Euskal Herriko futbol talde bateko bi jokalari neska

batekin harreman sexualak mantentzen agertzen denbideoa ez du gutariko inork konpartitu. Are gutxiago,biztanle gehien dituen gure hiriko futbol taldeko kidebatzuek neska bat bortxatu zutela entzunez gero, ez ge-nuke inolaz ere gizon horien portaera justifikatuko, ezgenuke esango neska hori fama bila zebilela eta kirola-riak biktimak direla, ezta? Ziur, sozialki zigortuko geni-tuzkeela eta Munduko Futbol Txapelketa batean partehartzeko deialditik baztertuko zituztela. Umeentzako ezlirateke eredugarriak izanen, gure gizartean ez behin-tzat! Ez genuke eztabaidatu ere egingo bortxaketaren bikti-

mak zeraman arroparen inguruan, edanda zegoen edoez, erasotzailea aurretik ezagutzen zuen edo ez, eta abar,eta abar, eta abar, ezta? Txantxarik ez gai horien ingu-ruan, ez garela XVII. mendean bizi!!Ez noski. Gure gizartea Tuterako 1646. urteko biztanle-

en pentsaeratik oso aldenduta dago, eskerrak. •

{ koadernoa }

Manada

1646. urtean, Tuteran, Jurdanak salatu zuen Franciscozapatariak bortxatu egin zuela, baina ez zioten sinistu

Amaia Nausia Pimoulier

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Rebeca Lane edoMiss Penny Lanebere buruaz min-tzo da rapa abes-ten duenean, baitabere herriaz ere,

kolonia zen garaitik gerran denGuatemalaz. Horregatik, berehistoria kontatzen hasi zaieiluntze batean ErrenteriakoMerkatuzarren bildutako lagu-nei. Emakumeen Ahalduntzera-ko Eskolak egiten ari dira ber-tan, eta La Bragada Criminaltaldeak gonbidatuta etorri dapoeta feminista, hitzaldia etakontzertua ematera.Lanparatxo baten argitan, de-

nak borobil batean jarrita dau-dela, Guatemalaz solas egin dulehenik. Kontatu du trantsizioguztia oligarkien bidez egin zelaeta lurra esportaziorako erabiliizan dela: kafea, banana eta es-kulana, munduko merkeeneta-koa, esportatzeko. Gaineratu duenez, esklabotza

legezkoa izan da 1944ra arte, eta, legezko sistematik ezabatuarren, ez da desagertu oraindik.«Indigena jaiotzen bazinen, es-klaboa izanen zinen. Esklabo-tzan oinarritutako erregimenakizan dira, diktadurak».

Genozidiorik handienetakoaAzaldu du AEBen esku-hartzea-ren bidez 40 urteko gerra bathasi zela. «1954an gringoek era-baki zuten iraultza ez zela bideaeta estatu kolpea eman zuten.Gerra horretan genozidiorikhandienetako bat gertatu zen:250.000 lagun erail zituzten,45.000 herritar desagertu ziren,milioi bat baino gehiago errefu-xiatu... 1998an zabaldutako da-tuak dira. 1996an izan ziren ba-ke akordioak. Gaur, militarrek,narkotrafikoek eta korrupzioakerabat mendean hartutako esta-tua da Guatemala».Rebeca Lane 1984an jaio zen

erdi mailako familia batean. «Eznaiz indigena, baina sustrai in-digenak ditut. Indigena izateatxarra zen eta horregatik gurejatorria aipatzen ez genuen tes-tuinguru batean hazi nintzen.Italian genuen familiaz bai, hitzegiten genuen. Orain gure histo-ria berreskuratzen saiatzen arigara. 1980 eta 1982 artean izan

zen gerraren zatirik okerrena;giza eskubide guztiak urratu zi-ren. Nire aitaren arreba, gerrilla-ria eta poeta, 1981ean desagertuzen. Ez dakigu non dagoen, zergertatu zen berarekin. Zauriaksakonak dira sustraitik mindu-tako gizarte batean». Izebaren izen bera duen eta

bera bezala poeta den Rebecakdioenez, belaunaldi oso bat de-sagertu zen Guatemalan: ikasle-ak, nekazariak, irakasleak... Eta,egoera larri horretan, isiltasunadefentsa mekanismo bat zen.«Gure zaharrek ez zuten nahi guezertan sar gintezen. Eta gauzakerraten hastea haustura bat izanzen. Oraindik mehatxuak jaso-tzen segitzen dugu. Gerra ez dabukatu».

12 urterekin egia deskubritu«1996an, bake akordioak egin zi-renean, nik 12 urte nituen eta eznekien gerrarik zegoenik ere.Orduan ohartu nintzen izeba ezzegoela, kontatu zidaten bezala,AEBetan. Eta gauzok jakiteakmojen eskolako lagunengandikurrundu ninduen. Aunitz ikertunuen eta bilaketa horretan nibezalako bertze gazte batzukezagutu nituen. Denok genuennorbait galdua».Antolatzen hasi eta kalera ate-

ra ziren. «Orain egiten genuenaelkarri kontatu eta ‘nola ez gin-tuzten hil?’ galdetzen dugu. Ar-madaren Egunean, desfile mili-tarrik ez egotea lortu genuen.Desagertuen argazki eta loree-kin atera ginen, ‘armada hiltzai-lea’ oihukatuz. Sarri jarri ginenarriskuan. 10-15 metroko man-tak zabaldu genituen plazarenerdian eta horrek beldurrik ezizaten lagundu zidan, izu han-dia bainuen», aitortu du.Esplikatu du bere belaunal-

diari isiltasuna haustea tokatuzitzaiola, eta beren buruarekinpuskatzea ere bai. «Alkoholiko-ak ginen. Ez ziguten irakatsisendatzen. Gero artea erabiltzenikasi genuen bertze komunitate-etako gazteekin antolatzeko. An-tzerkira, poesiara, hip hoperaeta rapera hurbildu nintzen. La-tinoamerikako protesta rapa en-tzuten hasi nintzen. Gatazkaguztietan musika eta arte aunitzzegoen: Victor Jara, Silvio Rodri-

«Genozidioarenondotik gauzak

erraten hasteahaustura bat izan

zen. Gerra ez dabukatu»

REBECA LANE

Rapa askatasuna da «artibista» alai eta

bizi honentzat, eta bere buruaz eta

herriaz mintzatzeko darabil, baita

emakumeek libre izan behar dutela

aldarrikatzeko ere.

Maider Iantzi Goienetxe

GUATEMALAKO RAP KANTARIFEMINISTA

hutsa

2016 | urria | 15

GAUR8• 22 / 23

guez, Ska-P... aditzen nituen. Rappolitikoak guztiz txunditu nin-duen, niri ere ateratzen hasi zi-tzaidan arte».1976an lurrikara izugarri ba-

tek arrakalatu zuen Guatemalaeta milaka pertsona hil ziren.Herritarren %80 pobrezian bizizen, eta horietatik erdia mutu-rreko pobrezian. «Herrialdearenerdia baino gehiago erori zen.Amildegi ugari dago eta horie-tan eraiki zuten aterpea auni-tzek. Gobernuak kokaguneokerregularizatu ditu. Rapa egitenduten %90 bertatik dator. Ni, al-diz, %10 pribilegiatu horretakoanaiz, unibertsitate ikasketak egi-teko aukera izan duten %2 pribi-legiatu horietakoa. Soziologoanaiz».Erantsi duenez, gerrako barne

errefuxiatu ugari ere kokagunehorietan bizi da. Horregatik,eduki politiko handia du hip ho-pak. «AEBetan, Bronxeko gerra-ondoko gazteei balio izan zien.Hip hoparen espiritu hori Lati-noamerikara iritsi da. Palesti-nan ere badago, eta Afrikan. Hiphopak gazte bati erraten dio: ar-tista izan zaitezke, arma bat har-tu eta sikario bihurtzea bainoaukera gehiago dituzu. Esperan-tza handia ematen dio».

Honek ukitzen ez duen jendeaRebeca Lane, ordea, ez zen halabarneratu artean. Gizarte Zien-tziak irakasten zituen institutubatean eta, topikoa dirudienarren, hip hopak bizitza aldatuziola dio. «Beste gauza batzukikusarazten dizkizu. Zertarakoerabiltzen dudan? Bizitza eginadutenen lekutik solas egitendut. Historia honek guztiak ezditu ukitzen. Hip hopa nire bu-rua eta nire pribilegioak inter-pelatzeko prozesu bat ere izanda. Ez da izan protesta ariketasoila. Nire leku pribilegiatuazein den ulertzeko eta hortik lanegiteko era izan da».Efrain Rios Monttek estatu

kolpea eman zuen 1981ean etade facto sortu zen gobernua. Ga-rai hartan gertatu ziren, erranbezala, giza eskubideen urraketagehienak. «Genozidioa antola-tua izan zen: biztanleen %20ezabatu eta gainerakoak berriroheztea zen asmoa. Hau da, he-

rrixka eredu batzuk sortzea,kontzentrazio esparruak zire-nak, kuartela komunitatearenbihotzean zutela, Mendekoste elizekin. Genozidioaren bikti-men %80 maiak izan ziren».«Rios Montten kontrako epai-

keta egin zen, kasu guztietan%98ko inpunitate tasa dagoenherrialdean. Hiru hilabetekoepaiketan, egin zuten izugarri-keria hartatik biziraun zutenekdiktadorea aurrez aurre izan zu-ten eta aurpegira bota ahal izanzioten dena. Prozesua oso gogo-rra eta aldi berean sendagarriaizan zen. Eta errudun jo zuenepaileak Rios Montt».

«La cumbia de la memoria»Bi egun geroago, ordea, epaiabaliogabetu zuten eta erabatekotristezia eragin zuen horrek.«Oligarkien eliteek finantzatuzuten genozidioa eta horien era-ginez baliogabetu zen epaia».Gertaera horren ondoren, kantubat konposatu zuen Rebeca La-nek, herri mindu batentzat mu-sika nola egin hausnartu eta ge-ro. «Abestiak mantra bilakatzendira eta mina transmititzen ba-dut jendeak abesten dueneanminak iraunen du. Nola bihurtuporrot hori botere, inoiz gehia-go gerta ez dadin?». Gogoeta ho-rretatik jaio zen “La cumbia dela memoria”.23 komunitate etniko-linguis-

tiko daude Guatemalan eta ho-rietatik 21 maien ondorengoakdira. Baina, Laneren iritziz, mul-tikulturalitatea baino aunitzezinteresgarriagoa da interkultu-ralitatea, hau da, nola eraiki zu-biak kultura horien artean.«Jendeak bere arrazismoa onar-tu eta historikoki ekarri duenazardura hartu beharko luke. Ezgauza politak kontatu soilik.Hip hopak nire burua bertze erabatera identifikatzea ahalbidetudit. Ez zait gustatzen estatu na-zional militarista batekin iden-tifikatzea. Nortasun guatemal-darrak ez dit ezer mugitzenbarruan, homogeneizatzeko joe-ra duelako, adibidez eskoletangaztelania irakatsiz». “La cum-bia de la memoria” kantuarenbideoa genozidioa gertatu zenlekuetan grabatu zuten, baitagenozidioaren ondotik desager-Argazkiak: Jon URBE | ARGAZKI PRESS

herritarrak

tuen aurpegiak, grafiti ilegalak,margotu zituzten tokietan ere.«Lurperatuen begiak batera itxi-ko dira justiziaren egunean, edoez dira itxiko», dio kantak. Eta«horixe baietz, genozidioa egonzen», kanpaina gogor bat egonbaitzen genozidioa ukatuz.

“Artibista” gisa sinatzen ditulanak. Hitz hori gustatzen zaio,artea erreminta bezala erabil-tzen duelako gauza hauetazmintzatzeko. «La cumbia de fri-jol, la cumbia de frijol... Badiracumbiak deus ere erraten ez du-tenak, jendea dantzatzeko etamozkortzeko aproposak. Kanta-tzean jendea indartsu senti da-din nahi dut nik. Artea urruna-go iristen da komunikatu batbaino. YouTuben daude entzun-gai nire kantak. Horrek ez duerran nahi artea zaintzen ez du-danik. Irratian jartzen ez badi-tuzte izan dadila zentsuragatiketa ez kalitaterik ez dutelako».

«Bake akordioek ez dute herrimemoria lurperatuko. Jendeakuler dezan nahi dudan ideia po-

lit bat da. Nola egin hain gaikonplexua ulergarri eta sentiga-rri? Sentsibilitatez komunikatuzerrazagoa da zubiak eraikitzea.Hori da ‘artibista’ izatea», azaldudio hitzaren erranahiaz galdetudion entzule bati. Hizlari apartada Lane, hagitz alaia izateazgain. Aho zabalik aditu duteMerkatuzarren elkartutakoek.

Somos GuerrerasBere lan poetikoan eta rap abes-tietan emakumeen egoera sala-tu, eta beren autonomia eta as-katasuna aldarrikatzen ditu.Somos Guerreras proposamena-ren sortzailea da. Mugimenduhori Erdialdeko Amerikan hiphopa egiten duten emakumeenlana ikusarazteko sortu zen, for-makuntzarako, elkarbizitzarakoeta ekitaldiak egiteko.

«Ez da erraza hip hop abeslaribatentzat Erdialdeko Amerikanmugitzea, baina nahi izatea dakontua. Eta mugitzearekin bate-ra emakumeen jaialdiak sortuziren. Hip hopak emakume bati

IBILBIDEA1984an jaio zen

Guatemalako Hirian. Ez da

indigena, baina sustrai

indigenak ditu. Hori txarra

zen testuinguru batean

hazi zen. Bere izen

bereko izeba gerran

desagertu zela jakin

zuenean ikertzen eta beste

gazteekin antolatzen hasi

zen. Rap politikoak

txunditu zuen, berari ere

ateratzen hasi zitzaion

arte. Soziologoa da, eta

Erdialdeko Amerikan hip

hopa egiten duten

emakumeen

mugimenduaren sortzailea.

“

«Hip hopak gazte

bati erraten dio:

artista izan zaitezke,

arma bat hartu eta

sikario bihurtzea

baino aukera

gehiago dituzu.

Esperantza handia

ematen dio»

erakusten dio gizon bati aurreegiten ahal diola, eta hala abila-go bilakatzen da. Emakumezkohip hop abeslarientzat trabarikhandiena beren familia izatenda. Arte hau gizonen kontua de-la oso zabalduta dago, batez erepandillero-ena. Estigma handiadago horrekin. Baina guretzataskatasuna da. Nahi dudanaerran dezaket, nahi dudan beza-la dantzatzen ahal naiz. Nire ize-na idatz dezaket letra handianhorma batean aunitz gustatzenzaidalako».

Aipatu du hip hop kulturan ezdituztela emakumeak aitortzeneta jaialdietan hogei gizonezkoegoten direla abesten eta ema-kume bakar bat ere ez. «Lehiaguztiak gizonen artean izatendira, eta atsedenaldian jartzendituzte emakumeak dantzan etadenak kalera ateratzen dira. Ge-nozidio beretik bagatoz ere, ha-lakoak gertatzen dira». Horrega-tik, emakumeak antolatzaile etaparte hartzaile diren jaialdiaksortu zituzten, Erdialdeko Ame-

rikako emakumeen mugimen-du bat. «Abeslari zaharreneta-koa naiz ni. 15 urteko gazteakdabiltza kantari».

Azaldu duenez, emakumezko-en jaialdiek eszena mistorakoprestatzen laguntzen diete: «La-gun artean gaude eta hanka sar-tzen badugu ez da deus pasa-tzen. Teknikan eta espirituan,bietan formatzen gara». Hip ho-paren garrantzia azpimarratudu: «Gazte aunitz edo dantzanhasten dira edo pandilla bateradoaz. Hil ala bizikoa da».

Urtarriletik apirilera Panama-tik Mexikora tour bat egin zuenbertze hiru rap kantarirekin. Bi-daiaren dokumentala grabatuzuten eta orain postprodukzio-an dabiltza. «Gure ametsa daneskek autogestionatutako es-kola bat sortzea herrialde bakoi-tzean eta eurak izatea filma aur-keztea ahalbidetuko dutenak,mugitzen hastea helduenak ga-renon mende egon gabe», adie-razi du altxatu eta kontzertuangogo-gorputzak askatu aitzin.

2016 | urria | 15

GAUR8• 24 / 25hutsa

Ez dut dentistarengana joatea mai-te. Ez zait gustatzen. Ez dut atse-gin. Urtean behin joatea komeniomen da, baina bisita horrek hila-

bete batez, gutxienez, astero joanarazikonau. Bisita bat baino gehiago egin behar-ko ditut eta urtero bezala galdetuko diot,ea ezin dizkidan egin beharreko konpon-keta guztiak arratsalde batean egin. Ezetzesango dit eta hortxe hasiko da urtekoprozesio garestiena. Hortzetako zuloakkonpontzeko poltsikoak zulatu behar bai-tira. Dentistaren besaulki urdinean eseri or-

duko Mr. Bean burura etortzen zait. Den-tistari nahi gabe anestesia ziztada sartueta ondotik bere hortzak konpontzeariekiten dio aurrean duen erradiografiari

begira. Ahal banu horixe egingo nukeelapentsatzen dut beti: ez dentista lurrerabota, baizik eta egin beharrekoak nire bu-ruari ordu erdian egin eta etxera buelta.Mr. Beanek bai jakin!Mr. Beanen esketxek eta esketxen erre-

pikapenek, dentistaren kontsultarako ezezik eguneroko egoera txikietarako ira-kaspen bikainak ematen dituzte. Nor ez da lotsatuta sentitu parrandara

joan eta dantzan ez dakielako? Ez dituela-ko menderatzen cumbia, zumba edo ba-chata erritmoak? Mr. Beanen dantzako bipausoek munduko erritmo guztiak dan-tzatzeko balio dute. Gerria pendulu batbezala ezker-eskuin mugitu, gero atzera-aurrera eta kitto! Zein ez da sentitu Mr.Bean hondartzan? Zenbat aritu zarete

malabarismoak eginez hondartzan ondo-ko itsuak, edo begira ez dagoenak, ezerikusi ez dezan? Zeinek ez du etxea margo-tzerakoan pintura potoari petardo handibat jartzeko gogorik izan? Edo elizarabost mendetan lehen aldiz joan eta Ale-luiaren “uuuuia”, “uuiiiaaaaaa” gaizkiabestu?Oraingoz dentistaren esketxarekin ibi-

liko naiz bueltaka pare bat astean eta hitzematen dizuet ez diodala ez dentistari ezbere laguntzaileari inongo anestesia orra-tzik sartuko. Hala ere, dentistaren bat irakurtzen ari

bada galdera bat: aho zuloa tramankuluz(xurgagailua, taladroa, llave inglesa…) be-teta duen pertsona bati, zergatik egitendizkiozue galderak? Probokatzeko? •

0hutsa

Mr. Bean

Mirari Martiarena

hutsa

Historia, letra larriz, heroi anoni-moek idatzitako istorio txikizbeteta dago. Horietako batekiragan irailaren 14an izan zuen

abiapuntua, Bartzelonako portuan. “Emakumeak Gazarako Bidean” izene-

ko nazioarteko ekimenak bi itsasontziabiarazi zituen Mediterraneoa zeharkatueta Israelek Gazako zerrendaren gaineanezarritako itsas blokeoa urratzeko as-moz. Ekintza solidarioa emakumeek sor-tua eta sustatua zen; horrela, emakumepalestinarrek herri erresistentziaren his-torian izandako lekua aldarrikatu etaomendu nahi zuten. Hiru aste geroago, urriaren 5ean, bi-

daia gorabeheratsu baten ostean, bi be-

laontzietako bat, “Zaytoun”, helmugarairisteko 30 itsas milia eskasetara zegoen.Lehorrean, berriz, gazatarrek harrera be-roa zuten prest ontziko andre ausarten-tzat. Erregimen sionistako gerraontziek,bestalde, bestelako amaiera zeukatenaurreikusita elkartasun bidaia horreta-rako. Nazioarteko uretan, eta legez kon-tra, barkuari eraso egin eta hango ha-mahiru emakumeak bahitu eginzituzten. Bitartean, Gazako hondartzanekintzaileei ongi etorria egiteko zainzeudenei soinu-bonbak jaurti zizkieten. “Zaytoun” ontziko andreen ekintzak

helburu argia zuen: nazioarteko iritzipublikoaren arreta Gazako populazioakpairatzen duen setioaren gainean jar-

tzea. Halaxe adierazi zuen Sandra Barri-larok, argazkilari bilbotarra eta elkarta-sun ontzidiko bidaiarietako bat, Israele-tik deportatuta iritsi berritan: «Gu ezgara istorio honen protagonistak, sala-keta baten bozgorailuak baizik». Emakumeen balentriak, baina, ez du

apenas oihartzunik izan Mendebaldekohedabide hegemonikoetan, bidaiarienartean itzal handiko pertsonaiak bazirenere, besteak beste, Mairead Maguire,1976an bakearen Nobel saria eskuratuzuen irlandarra. Akaso elkartasun isto-rio hau historiaren orrialde anonimoakbetetzen dituen horietakoa izango da.Herri zanpatuen historia letra xehezidazten da, nonbait. •

hutsa

Emakumeek idatzitako historia pasarteaKoldo Sagasti

herritarrak

Eroskik aurten %25handitu du Arabako,Bizkaiko eta Gipuz-koako barazkienerosketa. Hartara,Eusko Label Eroski

Natur markaren pean saltzen di-tu 63 ekoizleren produktuak.Guztira, horrenbestez, 3,3 milioieuro baino gehiago bideratukoditu kooperatibak Eusko Label zi-giluko urazak, tomateak eta Ger-

nikako AGB piper berdeak eros-tera, baita Euskal Baserri zigilukopipermin freskoak erostera ere.Horiek guztiak Eroski Natur mar-karekin salduko dira. «Produktufreskoetan espezializatzekoapustu sendoa egin du koopera-tibak eta denden eredua elika-gaien tokiko ekoizpenera irekitadago», adierazi dute Eroskitik.Nabarmentzekoa da aipatu 63euskal ekoizle horien artean as-kotarikoak topa daitezkeela, baikooperatiba moduan antolatzendiren ekoizleak eta baita familiaustiategi txikiak ere. Hartara,«oso ekoizpen ehun dibertsifika-tua duen lehen sektore iraunko-rra egituratzen laguntzea» erebada Eroskiren erronketako bat.

Eusko Label eta Euskal Baserrizigiluek kalitatea eta jatorria ber-matzen dituzte eta ziurtagiri ho-riek lortu ahal izateko ekoizleekzenbait baldintza bete behar di-

tuzte: EAEn ekoitzi behar dira etaHazi Fundazioak zehaztutako ka-litate baldintzak bete behar di-tuzte.

Euskal Label markaren ikurra“K” da eta kalitatea adieraztendu. EAEn ekoitzi, eraldatu edoeginiko nekazaritzako elikagaiakidentifikatu eta bereizten diraeta produktu horiek beren kalita-teagatik, espezifikotasunagatikedo berezitasunagatik nabar-mentzen dira. Kontsumitzaileeikalitate handia ziurtatzea, pro-duktuen jatorria eta egiazkotasu-na bermatzea eta ekoizleen lanadefendatzea dira Eusko Labelenhelburu nagusiak.

Bestetik, Euskal Baserri ber-mezko marka bat da eta horrenbidez identifika daitezke EAEkobaratze txikietan edo baserrieta-tik gertu dauden ustiategietanekoitzitako fruta eta barazkiak,baserritarrek belaunaldiz belau-

naldi ekoitzi izan dituzten beza-laxe.

«Ekoizleak merkatutik gertudaudenez, heltze-unerik apro-posenean bildutako elikagaiakbeti iristen dira fresko saltokie-tara. Beraz, kontsumitzaileek to-kiko produktuak dastatu ditza-kete, jatorri ezaguna dutenaketa ustiapen-eredu iraunkorrenarabera ekoitzi direnak», nabar-mendu du Asun Bastidak, Eros-kiren tokiko produktuetarakozuzendari komertzialak.

Esan bezala, Eroski Natur mar-karen babesean merkaturatzendira kalitate goreneko produktuhoriek. Eroski Natur markarenbarruan frutategiko, harategikoeta arrandegiko produktuakdaude.

BULTZADA LEHEN SEKTOREARI

Eroskiren, Eusko Labelen, EuskalBaserriren eta ekoizleen artekohitzarmena Zurekin eredu ko-mertzialaren barruan kokatzenda eta Eroskik abiatutako bidebaten segida da. Inguruan ekoi-tzitako elikagaiak saltzeko eta,hartara, lehen sektore iraunko-rra sustatzeko apustua egina dukooperatibak, eta horretan segi-tzen du, tokiko elikagaien eta le-hen sektorearen alde lanean.

EUSKO LABEL EROSKI NATUREroskik %25 handitu du Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoakobarazki freskoen, gertukoen eta sasoikoen erosketa

amagoia.mujika@gaur8.info

Eroski duela gutxi hasi da EAEn ekoitzitako barazkiak EuskoLabel Eroski Natur markarekin saltzen. Hitzarmen horretan63 euskal ekoizlek parte hartzen dute, hasi kooperatibekineta segi familia ustiategi txikiekin. Bertako barazkiakekoizten dituzte guztiek, freskoak eta bertatik bertaramerkaturatuak.

KONTSUMOA / b

Eusko Label Eroski Naturmarkarekin merkaturatzen diraEAEko 63 ekoizlerenproduktuak. Supermerkatuetanbereizitako tokia izaten dute,produktuei garrantzia etabalioa emanez. EROSKI

2016 | urria | 15

GAUR8• 26 / 27

hutsa

BA

RA

Z KI F

RE S

KO

AK

SASO

IKOA

hutsa

hutsa

·

Barrenetxe nekazari profesionalez osaturiko kooperatiba bat da,duela 36 urte Bizkaian sortua. Euskal Herriko barazkitradizionalak ekoizten dituzte eta bere soroak Bizkaikokostaldean eta barnealdean (Lea-Artibai eta Uribe Kosta)sakabanaturik ditu, urte osoan barna ekoizpenarekin segitu ahalizateko. Laborantzak lurrean edota bestelako substratuetanegiten dituzte, barnetegietan edota estalperik gabe. Egunerokobilketak klasifikatu egiten dira eta Etxebarriko zentraleanontziratzen dira, bezeroei produktuaren freskotasuna ziurtatuz.Kooperatibako kide Joana Tellok azaldu duenez, «gure egitekoada bertako barazkiak guk produzitzea eta guk saltzea.Horretarako sortu ginen eta horretan ari gara 1980. urteazgeroztik». Gaur egun 22 bazkidek osatzen dute Barrenetxe.Barrenetxe kooperatiba Eroskirekin elkarlanean aritzen da,

Eusko Labela duten produktuak, bertako ekoizleenak, EroskiNatur markarekin saltzeko. Labeldun uraza, Gernikako piperra,labeldun tomatea eta Natur pipermina dira, nagusiki, akordiohorren baitako produktuak.«Gure filosofia da bertakoa, sasoian sasoikoa eta etxetik

gertukoa den produktua iritsaraztea kontsumitzailearengana.Gure betiko ortuetan aurki daitezkeen produktuekin egiten dugulan; porrua, kalabaza, kalabazina, uraza, piperra, tomatea,zerba...», zehaztu du Tellok. Hartara, bide horretan, osogarrantzitsua deritzo Eroskirekin duten elkarlanari. «Gurelanarekin segitzeko motibazio handia da. Ziurtatzen digute gureproduktua eramango dutela eta toki onean jarriko dutela, balioaemango diotela. Postu bat sortu dute espresuki gureproduktuentzat, Natur marka zabaltzeko, eta hori osogarrantzitsua da guretzat, gure produktuei prestigioa ematenbaitio. Eta zalantzarik gabe Eroski gure produktuentzaterakustoki bikaina da. Oso pozik gaude», bukatu du.

Barrenetxe kooperatiba,36 urtez bertako barazkifreskoei bide ematen

Barrenetxe kooperatibaren lursailetako batzuk. GAUR8

Bergarako Bolubarri baserriaren eta Eroskiren arteko elkarlanaez da berria, duela 25 urte inguru abiatu baitzen. Bolubarribaserrian bertan daukaten dendan orturako landareak saltzenhasi ziren. Baina behin landatzeko garaia amaituta, jendeakohitura hartu zuen barazkiak erostera gerturatzeko eta apustuazabaldu zuten. Orain, orturako landareak eta etxeko barazkifreskoak saltzen dituzte. «Eroskirekin batera Debagoieneanaritzen gara barazkiak saltzen, Bergaratik hasi etaAretxabaletaraino, baita Oñatin ere. Gero, salmenta zuzena ereegiten dugu; inguruko azoketan aritzen gara astero», agertu duBolubarri baserriko Agurtzane Olabarriak. «Urte asko dira Eroskira barazkiak eramaten hasi ginela, batez

ere Arrasaten Maxi Eroski supermerkatua zabaldu zutenetik.Guretzako oso garrantzitsua da, jende askok pentsatzen duelakohorrelako denda handietan kanpoko generoa bakarrik saltzendela. Orain garrantzia handia ematen ari dira bertakoproduktuei. Gure produktuekin gune bat daukate prestatuta etajendeak estimatzen du. Eta guretzat beste irteera bat da, osogarrantzitsua, jende askoz gehiagorengana iristeko moduaeskaintzen digulako. Gu konturatuta gaude azoketan jendenagusia baino ez dela ibiltzen. Jende gaztea, gero eta gutxiago.Horregatik oso garrantzitsua da azoketatik aparte horrelakosalmenta puntuak izatea. Gu oso pozik gaude, gure produktuadesberdinduta jartzen dute, garrantzia ematen diote eta ondosaltzen da. Azoketan saltzen ditugun produktu guztiak Eroskinere saltzen dira», nabarmendu du. Eroskirekin daukatenakordioari esker, Bolubarrin animatzen dira apustuak egitera,lursail berriak hartzera, beste negutegiren bat martxan jartzera...«Euskarri garrantzitsua da». Eta goizeko zortziak aurretikBolubarriko baratzetan jasotako urazak egunero iristen dirabederatzietarako Debagoieneko Eroskiko dendetara.

Agurtzane Olabarria, Bergarako Bolubarri baserrikoa. GAUR8

Bolubarrin zortziakaurretik jasotako urazak,bederatzietan dendan

herritarrak

Asteotan ospa-tzen ari den Xi-labak eramangaitu Ortzi He-g o a s e n g a n a .Izan ere, Xibe-

roa, Lapurdi eta BaxenabarrekoBertsulari Xapelketak bere doi-nua Xutik taldearen notetanaurkitu zuen 2010ean, eta ge-roztik bere egina du. Bertsula-rien Lagunak taldearen eskaki-zuna ez da bakarra izan, besteeuskal eragile batzuen eskaerakjaso izan dituztelako, HerriUrrats edo Herrira mugimen-

dua esaterako. «Guk musika egi-ten dugu kulturarentzat etamaite ditugun gauzentzat»,azaldu du Ortzi Hegoasek.Xilabako kantuaren grabaketa

gogoan du: «Berezia izan zen,galdea egin ziguten eta bazeki-ten zuzen zer nahi zuten; aski fi-te joan zen dena. Berezia da,kantu bat baita, baina hitzik ga-be. Guretzat proposamen politaizan zen». Euskara eta Euskal Herria dira

Hegoasen eta taldearen pasioa.«Kantua berriz entzutea maitedugu, zeren Xilaba bertsolaritza

da, eta hori guretzat garrantzi-tsua da. Momentu eta animazioberezia da, bereziki Ipar EuskalHerriko bertsolaritzarentzat.Musika anekdota bat da, graba-tu genueneko oroitzapenak diraeder, gainera, horrelako ekitaldibatentzat. Bai erraten dugularik,guretzat garrantzitsuak direngauzentzat izatea entseatzen ga-ra». Sortzen duten musikak adi-

tzera ematen duen bezala ongipasatzea da taldekideen bestehelburuetako bat, bai elkarrenartean baita ikuslegoari helarazi

nahi diotenaren bitartez: «Mai-te dugu euskara, maite dugubesta, maite dugu partekatzea,maite dugu musika eta horrelasortzen da Xutik». Sorrerak be-rak ere azaltzen du musika esti-loa: «Hasi ginen Zpeiz Mukakimusika eta dantza taldean. Txa-ranga moduan ari ginen, etapentsatu genuen agertokira pa-satzea. Geroztik aldaketatxo ba-tzuk izan dira, baina oinarrianzen izpiritua gelditu da. Hasie-ran agertoki gainean bertsioakegiten genituen, eta denborare-kin gure kantuekin hasi ginen». Sei dira taldekideak, bateria

jotzailearekin batera: Peio Iciagaari da ahotsean, Amaiur Koxka-rat baxuan, Mizel Zamora tron-petan eta eskusoinuan, Patxi Bi-dart saxoan eta gaitarekin, eta,azkenik, Pier Balacey gitarrare-kin. Osaketan gure lurra eta hiz-kuntzaren garrantzia atzemateaerraza da, gehienak ikastolarajoandakoak baitira, eta denakeuskaldunak –Pier euskaldun berria da–. «Hori da gure talde-ko puntu nagusietako bat». Taldearen osaketak musika-

rengan eragin zuzena duelaazaldu du Hegoasek, hau da, ba-koitzak bere gustukoa dena jar-

infraganti

Xutik taldeko bateria jotzaile Ortzi Hegoasek musika dupasio. Hori dela eta, hainbat proiektutan hartzen du parte.Horietako azkena Muda taldearen sorrera izan da, MaitenaBeheranekin batera. Lehen diskoa atera berri, urriaren 22anaurkeztuko dute. Bitartean, Xutik talde aski ezagunarekinEuskal Herrian eta atzerrian jotzen jarraitzen du.

ORTZI HEGOAS

Musika ikasketak egin zituen biarriztarrak, eta egun bizibide ez badu ere bere denboraren parte handia eskaintzen dio. Isabelle MIQUELESTORENA

2016 | urria | 15

GAUR8• 28 / 29

tzen du. Musikari bakoitzak di-namika eta sorkuntzari zer ekar-tzen dion galdetuta, horrelaerantzun du: «Pier kitarra jo-tzaileak bere alde rock, metaleta elektroak jartzen ditu, ho-riek ditu inspirazio. Patxik ani-tzetan egiten ditu letrak, ideiakbaditu. Mizelek bere pitokeria,bere umorea ekartzen ditu, bai-ta entzuten dituen musiken es-tiloa ere, saxofoia eta tronpetajotzen baititu. Peiok energia duematen, agertoki gainean kristo-ren energia baitu. Amaiurrek,azkenik, musika landuagoaekartzen du baxuarekin». Taldean duen tokiari buruz

galdetuta, honakoa esan du irri-barretsu: «Nik aspergarritasunaekartzen dut! Justuki galderakpausatzea ez garelarik ados!Musikalitatean ere hor naiz, nikmusikan ikasketak baititut».Horrela taldearen estiloa ze-

haztea saila egiten da, eta dene-tarik sortzen badute ere, gehien-bat rock, reggae, ska, puntua dutela esan daiteke. Taldeko ki-deak berak ere hori nabarmen-tzen du: «Gurean ontsa dena dadenek talde ezberdinak maiteditugula, rock pixka bat, energe-tikoa, da elkartzen gaituena».Taldearen hastapenak gogora-

tu ditu: «Kantak egiten hasi gi-nen, eta ikusleen artean lekuaegin zuten. Konturatu ginenkontzertu batzuk bagenituela,eta, azkenean, CD bat egiteraanimatu ginen; bi urte eman ge-nituen». Orain arte hiru diskoatera dituzte, lehena eta azkenaautoprodukzioan. Aldiro 2.000bat disko saltzen dituzte: «CDbatek gaur egun ez du balio han-dirik. Diskoa jendeak baliatzekoegiten dugu, entzuteko edo atxi-kitzeko, baina Interneten erejartzen dugu eskuragarri. Gure-tzat garrantzitsuena kontzer-tuak dira, jendeak momentu go-xo bat pasatzea».Hitzen garrantzia ere nabar-

mendu du perkusionista etaabeslariak: «Gure taldean musi-kak badu toki handi bat, kale tal-de bat garelako, baina hitzek erebadute toki garrantzitsua. Maizhitz egiten dugu Euskal Herriaz,beti bada gure bizia euskarare-kin, euskararekiko eta euskara-rentzat».

Hitzak osatzeko laguntza han-dia izan dute hastapenetik, JonMaia, Joseba Sarrionaindia,Uxue Alberdi, Asisko Urmeneta,Amets Arzallus... «Beti izan ditu-gu kolaborazio politak, eta kon-tet gara. Gehien-gehienetan iri-tsi dira lotura edo ezagutzabaten bitartez. Beti harremanbat izan da oinarrian».“Harremana” hitzak zentzu

eta toki handia dauka taldean.Beraien artean esaterako: «La-gun talde bat gara eta den-denaelkarrekin sortzen dugu». Baitataldetik kanpo ere: «Guk maiteduguna da harremana izateajendearekin, ez norabaitera jo-an, jo eta gero berehala joatea.Beti maite dugu jendearekinpartekatzea, izan kontzertuabaino lehenago edo gero». Trukaketa horiek Euskal He-

rritik harago ere egin dituzte,eta sarritan Ameriketako euskaletxeetan jo izan dute. Horrek

ere euskal kulturaren oinarriakdeskubritzen lagundu dielaazaldu du perkusionistak.Musikari dagokionez, Xutik

anitza baldin bada, Ortzi Hegoasurrunago doa: «Zinez denetarikmaite dut, izan indie musika,rocka, klasikoa, munduko musi-kak... Hori bai, nire formakuntzamusika klasikoan eta tradizio-nalean egin nuen». Izan ere, Baionako Kontserbatorioan ika-si zuen, eta gero Hernaniko Mu-sika Eskola Publikora joan zenJuan Mari Beltranekin txalapar-ta ikastera. Beste ikasketa motabat ere aipatu du perkusionis-tak: «Jotzea, jotzea eta jotzea,hori ere formakuntza da!». Jotzeko bidea aniztasunaren

atetik ere pasatzen da. Hori delaeta, Hegoas ez da Xutik taldeare-kin jotzera mugatzen: dantzataldeekin esperientzia handiadu, ikastoletan musika iniziazioikastaroak eman ditu eta orain

Muda proiektu berrian sartu daMaitena Beheranekin batera,Xutikeko lehengo kantariarekinhain zuzen. Beraiekin bestelaere taldekide duen Amaiur Kox-karat ari da, baita Patxi Amuletere. Banda ezberdina izanagatik,helburuak ez dira hain ezberdi-nak Hegoasentzat: «Euskarazkantatu eta ongi pasatzea, pre-sarik gabe». Eta azaldu du: «Mai-tenaren ahots politaren gibele-an gu gara, sostengatzeko guremusikarekin eta ahotsekin».Folk-blues euskalduna eskain-

tzen du Mudak lehen diskoan,nahiz eta talde berria izateanoraindik «elkar deskubritzen»ari diren. Urriaren 22an aurkez-tuko dute Donibane-Ziburukogaztetxean, Gure Irriatiak 35 ur-te bete dituela ospatzeko antola-tu duten gaualdiaren baitan. CDko hitzak kolaborazioak di-

ra, lagunek idatzitakoak, ezagunzein ezezagunak, eta idazleakbezala gaiak ere anitzak dira. Hi-tzak jaso ondoren musika talde-kideen artean sortzen dute.«Maitenak ekartzen ditu ideiak,eta gu hor gara sostengatu etabideratzeko. Kolaborazioez erebera da arduratzen». Xutikekokantari ohiaren gidaritzapeansortu da, beraz, Muda, aldaketa,animalia zein landareek egitenduten azal berritzea, aurkezpenhitz bezala hartuz. Amaitzeko, Ortzi Hegoas mu-

sikari eta melomanoak horreladeskribitu du bere pasioa: «Mu-sika hitz egiteko manera bat da,batzuetan hitzen beharrik gabesentimendu bat pasatzen da.Nik hori maite dut, sorkuntzanzarelarik badira horrelako unesentimental batzuk; izan musi-ka bortitza edo ez, beti da tarte-an zerbait pertsonala. Barneangertatzen den gauza bat da, eta,ber denboran musikan ari baza-ra, jendeak entzuten du; badakomunikatzeko modu bat». •

hutsa

Idoia ERASO

Askotariko musika estiloak maite ditu bateria jotzaileak. Isabelle MIQUELESTORENA

Folk-blues euskalduna egiten duen Muda bandaberriak bere lehendabiziko diskoa aurkeztu du.Lagunek idatzitako kolaborazioei musika jarridiete Hegoasek eta bere taldekideek

Xutik lagun talde bat da, musika banda izateazgain, eta hori beraien musikan eta agertokigainean sentitzen da. Partituren osaketandenek parte hartzen dute, beren ukitua emanez

hutsa

3 BEG

IRADA:

Baimenik gabeko bideo sexualenerantzuleak eta konplizeak

arki

tekt

ura

/ h

ezku

ntz

a /

kom

un

ikaz

ioa S

ergi Enrich eta Antonio Luna Eibarko futbol talde-ko bi jokalarien bideo sexuala iragarri dute heda-bideek egunotan. Ikusi nahi izan ez dudan bideo-an, baina, ez dira bi jokalariok elkarrekin sexuanari, emakume batekin baizik. Hau da, jokalariokez zuten haien burua grabatu, horrelakorik nahi

izan ez zuen emakume bat baizik.

• «Luna y Enrich, del Eibar, denunciados por un vídeo sexual»(Rtve.es, 2016/10/06).

• «Enrich y Luna, denunciados por la mujer que aparece en elvídeo sexual» (“Marca”, 2016/10/06).

Emakumeak beren beregi ez grabatzeko eskatu zuen. Futboltaldeari barkamena eskatzeko zabaldu duten komunikatuan,baina, Enrichek eta Lunak ez dute gogoz kontra grabatu izana-gatik errukirik erakusten. Damutzen zaien kontuen hurrenkerahonakoa da: haien irudia, futbol taldea, zaletuak, Eibar, muti-koak, «mindutako inor» eta bideoan agertzen den «hirugarrenpertsona»:

• «De igual modo, lamentamos que la difusión de este vídeopueda dañar nuestra imagen pero especialmente la imagen delclub cuyos colores defendemos, y haya podido ofender a nues-tros aficionados y a la ciudad de Eibar, en general. Somos conscientes de que los futbolistas profesionales debe-

mos dar ejemplo en todos los ámbitos, especialmente a los ni-ños, razón por la que pedimos disculpas si este incidente ha po-dido herir a alguien.Queremos igualmente dis-

culparnos por el daño quepueda suponer la divulga-ción del vídeo a la imagen dela tercera persona involucra-da en el mismo».

Komunikatuan argitu nahiizan zuten lehen kontua dasexu harremana «baimen-dua» izan zela. Grabazioa,ordea, ez da baimenduaizan eta, hala ere, ez dutehorregatik damurik eraku-tsi. Zertarako grabatu zutennahi ez zuen emakume bat,orduan?Bideoaren zabalkundea az-

tertzen hasi direnean, damu-tu beharrean, irain arrazistaketa matxistak azaldu dituztejokalariek:

• «Sergi Enrich acusa enuna conversación telefónica

al jugador del Cádiz Eddy Silvestre, compañero de ambos en elEibar el año pasado: ‘El Eddy Silvestre ese, el puto negro ese, hijode puta. Me la ha liado pero bien’» (“El Mundo”, 2016/10/07).

Espainiako zinegotzi batek 2012an Carlos Sanchez futbolaria-ri bidalitako bideo sexuala zabaldu zenetik Zigor Kodeak horre-lako lege-hausteak gogorrago zigortzen ditu:

• «Los futbolistas del Eibar que difundieron un vídeo sexual sepueden enfrentar a un año de prisión» (Europa Press,2016/10/08).

Zinegotzia masturbatzen agertzen den bideoaren zabalkun-detik lau urtera, jendartearen erantzuna bateratua izan da: gra-batu dutenak errudunak dira, eta, zabaldu dutenak, konplizeak.

Durangon, 2008an, emakume batek mendeku matxista jasozuen. Berarekin sexua izan nahi zuen gizon bati ezezkoaeman zion, gustuko ez zuelako. Autobusean gizon horrekmugikorra lapurtu zion eta, han gordeta zegoen mutil-lagunaribidali zion bideo sexuala aurkitu zuenean, barra-barra zabalduzuen. Herrian pairatu zuen presioagatik, emakumeak deserri-ratu behar izan zuen. Mendekua abiatu zuen gizon matxistakDurangaldean milaka konplize lortu zituen. Orduan emakume-arentzako elkartasunezko mezu bakarra egon zen: Maite Barre-ña Ocejak “Anboto” astekariko zuzendariari bidalitako gutuna,2008ko azaroaren 7an, “Ni zurekin nago” titulua zuena. Azkenzortzi urteok aztertuta, poztekoa da ikustea orduan lapurtuta-ko bideoa laudatzeko lotsarik agertzen ez zuten konplizeak

egun emakumeen aurkakoindarkeria gaitzestera behar-tu dituela jendarteak. Heda-bideak, baina, ez dabiltza he-rriaren norabidean, oraindikkaletarren iritziak bilatzeanahiago dutelako adituenadierazpenak bilatzea baino:

• «Eibar opina sobre el es-cándalo del vídeo sexual queagita el entorno del conjuntoarmero» (“El Diario Vasco”,2016/10/06).

Enrichek eta Lunak baime-nik gabe grabatutako bideosexuala ikusteari uko egitendiotela jendaurrean azaldudutenak gero eta gehiagoizan dira. Gogoz kontra gra-batutako bideoak ez ikusteazgain, horiek sustatzen dituz-ten hedabideak ez kontsumi-tzeak ere matxismoa gaindi-tzeko bidea da. •

Antonio Luna, Eibarko jokalaria, entrenamendu batean. Jon URBE | ARGAZKI PRESS

Maria Gonzalez Gorosarri - @albistetanKazetaria eta ikertzailea

2016 | urria | 15

GAUR8• 30 / 31

EMAKUMEEK LEHEN ALDIZ BOTATU ZUTENEKOA, EIBARKO HAUTESLEKU BATEAN

Juantxo EGAÑA

INDALECIO OIANGUREN. GIPUZKOAKO ARTXIBO OROKORRA

XX. mendearen hasieran emakumeak gizarte-bizitzan parte hartze aktiboagoa izaten hasi ziren. Urte haietan hasi ziren mugimendu

feministak eta emakumeen eskubideen aldeko borrokak. Ezkerraldeko meatze inguruetan emakumeen lehen sindikatuak sortu zi-

ren. 1931ko Errepublika iritsi zenean, emakumeek hautetsi izateko aukera zuten, baina ez botoa emateko. Bi urte geroago, Autono-

mia Estatutuari buruzko erreferendumean, lehen aldiz botatu zuten 23 urtetik gorako emakumeek. Biharamunean, zenbait hedabi-

dek emakumeek botoa eman ahal izatea goretsi zuten. Estatutuaren aurkako kanpaina egin zuen “La Constancia” integristak,

ordea, erreferenduma gehiegikeria izan zela zioen eta kexu agertu zen kasu askotan emakumeen botoa ordeztu zutelakoan. Argaz-

kia Eibarko hautesleku batean egin zuen Indalecio Oianguren (1887-1972) argazkilariak,1933ko azaroaren 5ean.

97

71

88

76

75

00

1

61

01

5