Butroiko euskara IÑAKI GAMINDE

L Lan honetan agertzen diren dato gehienak magnetofonoz jaso geni- tuen, hala ere gauza batzu eskuz laso genituen bertan edukitako elkarhizketetan.

Hona hemen eduki ditugun ereizleak: Bibiana Barandika (68 urte) Joxe Barandika (60 urte) Maria Bilbao (69 urte) Ana Fano (44 urte) Esther Elgoibar (23 urte)

Lana lau zatitan banatzen da: 1) Fonetika 2) Morfologia eta aditza 3) Sintaxisa 4) Hiztegia eta esaldien bildurna

Azkenengo za:i honetan hitz zerrenda bat ematen dugu hitz bakoitza- ren alboan batuaz eginiko itzulpena jarririk. Esaldien bilduma horretan magnetofonoz jasotako esaldi guziak aurkezten ditugu; esaldi horiek bat- zean galdeketa bat erabili genuen, hots, itzulpenak dira, beraz ezin da joskera kontutan hartu, izan ere, erdararen eragina oso handia da.

Laburdurak A.e. aditz erroa P pluralegilea A aldia

Hauek bakarrik erabili ditugu eta ez asko.

Iñaki Gaminde 82-IV-l l

FONETIKA

Lan honetan Euskaltzaindiak erabiltzen duen ortografia darabilgu. Butroen ez dira /z/ eta /ts/ erabiltzen ezta Here, beraz hizki hauek

bertako testoetan ez dira agertuko.

INAKI GAMINDE

Bokalak /i, e, a, o, y, U/ /y/ hots hau /u/ eta /o/ tarteko bat adierazteko erabiltzen dugu. Kontsonanteak J darabilgu guturala adierazteko; /y/ hau sapaikaria adierazteko eta /f/ igurzkaria adierazteko. Aldaketa batzu

Ezkerreko aldean Butroen erabiltzen diren hitzak jartzen ditugu eta alboan, oharrik ez ba dago, beraien pareak batuaz.

A/E betzuk = batzuk

. beskari = bazkaria gare - - gara merketari = merkatari senbet = zenbat ollende = oilanda

E/A asarratu = haserretu akarra = akerra asurre = hezurra garriko = gerriko

A l 0 orrotza - - orratza ollosko = oilasko

A/U ukubille = ukabila

El1 ikisi = ikasi

Lehendabizi «ikasi» batetik «ikesi» batera igarotzen da aurreko 1-en eraginaz, beraz alternantzia «ikesi»/«ikisi» dateke.

I/E eretxi - - eritzi eperdi = ipurdi

E/U gusurra - - gezurra eperdi = ipurdi

E l 0 eso = heze

BUTROIKO EUSKARA

I /U usena - - izena uger iñ - - igeri egin ule = ile urune - - irina

Alternantzia hau ia Bizkaia osoan hedatua dela esan dezakegu.

u11 libirii = liburu

O / U arnurru - - amorro askunarru = azkonarra iñusente - - inozente sokorru = sokorro

O/E erle j u = erloju

O 11 lanbri = lanbro

U/E ingerun - - inguruan

AO/AU ao - - ay d ao = day ixay da = izango da asa0 - - asaq geiao - - geiay

Aldaketa hau Butroen zaharrengandik gazteengana nabaritzen da, gaz- teek ATJ erabiltzen dute.

AUtU intxurre - - intzaurra iruli = irauli belune = belauna

A/AU yaube = jabe

AI/EI neiko = nahiko

INAKI GAMINDE

A111 Butroen, bertan, bietara erabiltzen dira honoko hauek: gaittutgittu saittuttsittut naiok~niok Gero, beste alde batetik, «usiñe» erabiltzen da «usaina»-en ordez.

AIIA attittek = aitite (bizkaiera orokorra) arrañe - - arraina

AUIO arrosi = aharrausi arrotze - - arrautze

EIIE bengon = behingoan

E111 niskiklneiskik niskio~neiskio

Hauek Butroen bietara erabiltzen dira.

E UIE deude~dere neude~nere baneukeklbaneko deukeldeko neuskiotneskio

Hauek denak bietara erabiltzen dira.

EUIO deust~dost deusteldoste eukiloki neutzenlnotzen

Hauek denak bietara erabiltzen dira.

0 1 1 0 nos - - noiz

B e r t a n«noin» beste euskalkietako «noren» adierazteko erabilt- zen da, eta gero«norena»-en ordez «noñe»

OEIE daro+e = dare naro + e - - nare dotzo+e = dotze

«e» hori plural egile bat da.

BUTROIKO EUSKARA

A-en asimilazioa Yon - - noo - - 00 - - eron - darot - kanpon - - ondon - - aspiñ - -

joan noa hoa eroan daroat kanpoan ondoan azpian

IAIIE bei bet = behi bat aitte - - aite nies - - nigas errire = herrira mendire = mendira deille = dagila bier = bihar bixker = bizkar iketza = ikatza ikeratu = ikaratu irekatzi = irakatsi fabrikera = fabrikara arrikede = harrikada inderra = indarra madariketu = madarikatu

Dakusagunez, nahiz eta 1 eta A tartean kontsonante bat egon 1-en eraginaz kontsonante hori E bilakatzen da.

UA/UE euskaldune = euskalduna txakurre = txakurra yakune = jakuna (zaigun) yune - - (dinagu) diule = daigula (dezagula) dauleko = daulako daule = daula gure - - gura bustena = buztana bulerra = bularra ugeri - - ugari

UElU egurdi = eguerdi egustena - eguestena

J Hasierako J hiteginoan ikus .daiteke, hemen bakarrik tartean aurkituta-

koak jarriko ditugu: anaje

INAKI GAMINDE

antoju baju buj amanta erle j u frijidu

P/B bistu - - piztu

PIM imiñi - - ipini

PIF fago = pago frake = praka

D / G deittulgeittu

Biak butroen erabiltzen dira.

G / B yabon = jagon

BIG adagu = adabua lebatza = legatza

L/R angire = angila (erdarz) armusu = almuerzo » aurki = aulkia

R/L elastune - - eraztuna

D/R yedek~yerek eudesanleresan neudelnere

D-z zaharrek ebakitzen dute gazteek berriz R-z

FIJ juma erdaraz fumar

LID bedarra = belarra edurre = elurra iderra = ilarra

BUTROIKO EUSKARA

aitte - - aita yarritten - - yarriten yateaittik = jateagatik seaittik = zergaitik gorrittu - - gorritu itto - - ito itturri - - iturri

ixi + ixitte daki + dakitt .- in + itte

kerixak goixe goixe ti ixen deixun elixatik bixerdun leixarra

kerizak goiza goizetik izan dagizun elizatik bizardun lizarra

ILIILL ill = hil nabill = nabil ollok = oiloak deille = dagila y abillek = diabilek

ITZIITX bakotxa = bakoitza intxun - - etzan intxurre - - intzaurra

INIIN .- in - - egin dakiñe = dakin nekiñ = nekien ariñ - - arin beiñ = behin

INAKI GAMINDE

Bokalen arteko G-en galera e bai = ebagi iñ - - egin iri - - iregi dus = dogus litzikius = litzikigus gogorrao - - gogorrago alabeas = alabeagas alabeana = alabegana sean - - segan eraiñ - - eragiñ ien - - igon egon/eon/on hauek hirurak erabiltzen dira

Bokalen arteko K-en galera selao = zelako suleu = zu lakoa estaitt = ez dakit

BokaIen arteko D-en galera botakot = botako dot yokot = joko dot ikustot = ikusiko dot

Azkeneko N-en galera eda endun = edan huen ya eudesan - - jan zituzten ego intzen = egon hintzen yáixu - - jan egizu naseles = nazen legez

Bokalen arteko R-en galera yeresaktyesak eresanlesan

Azentoa Azentoa jartzen saiatu garen arren ezin izan dugu kasu guzietan be-

reiztu, ahal izan ditugun guzietan jarria dugu hala ere. Azentoak, bai deklinabidean bai erakusleetan singularra eta plurala

bereizteko balio du, honela: umé úmek

BUTROIKO EUSKARA

giltzé gíltzek onék ónek onéri óneri

Batzutan hitz berdinak silaba batetan azentuatzen dira eta beste batzu- tan beste batetan, honela:

basóra basorá etzéra etzerá ekárri ekarrí etórri etorrí ikúsi ikusí

DEKLINABIDEA

Nominatiboa alabé, semé, ogí, astó, eskú. alábek, sémek, ógik, ástok, éskuk.

Dakusagunez plurala lortzeko K jarri ez ezik azentoa ere aldatu behar da.

ALABA alabé alabék alaberí alabén alabená alabéas alabéntzat alabéaná

alábak alábek aláberi aláben alábena alábekás alábentzát alábekaná

ETZE etzén étzetán etzerá é tzetará etzétik étzetatík etzéko é tzetakó etzérakó é tzetarakó etzérañó étzetarañó etzerántza é tzetarantzá

Alatibo kasoan U eta 1-z amaituriko hitzekin RA erabili beharrean RE erabiltzen da atzizkitzat BURURE, MENDIRE.

ERAKUSLEAK

au onék onéri onén onéna

ori a orrék ak orréri arí orrén aré n orréna aréna

INAKI GAMINDE

onéas orréas aréas onéntzat orréntzat aréntzat onéaná orréaná aréaná

ónek ónek óneri ónen ónená ónekás ónentzát ónekaná

órrek órrek órrerí órren órrená órrekás órrentzát órrekaná

áik áik áirí áin áiñé áikás áintzát áikaná .

onetán ónetan orretan órre tan onetara ónetará orretara órretará onetatik ónetatik orretatik órretatik onetako ónetako orretako órretako onetarantza ónetarantzá onetarantza órretarantzá onetarako ónetarakó orretarako órretarakó oñetaraño óne tarañó orretaraño órre tarañó

HARTAN eta hau bezalakoen ordez «ango etzen* eta abar erabiltzen dira.

Intensiboak auxé onexék onexerí onexén onexená onexéas onexéntzat onéxeaná onéxetás

o r k é orrexék orrexerí orrexén orrexená orrexéas orrexéntzat orréxeaná

axe axék arexerí arexen arexaná arexeas arexentzat arexeana

ónexék ónexék ónexerí ónexén ónexená ónexe kás ónexentzát ónexekaná

órrexék órrexék órrexerí órrexén órrexená órrexekás órrexentzát órrexekaná

áixék áixek áixerí áixé n áixená áixekás áixentzát áixekaná

BUTROIKO EUSKARA

BERA eta EUREK berá eúrek berák eúrek berarí eúrerí bere eúren beré eúrená bera