Buludxan ziz o lu X lilovun · doktoru alimlik d %r %c %si almaq üçün dissertasiya- larÕn...

Professor Buludxan ziz o lu X lilovun B BL OQRAF YASI

1

Az rbaycan Nobel nformasiya M rk zi

Professor Buludxan ziz o lu X lilovun

B BL OQRAF YASI

Bak -2017


2

T rtibçi-mü llif: B ybala Aydabala o lu l sg rov, Tarix üzr elml r doktoru, Beyn lxalq Nobel nformasiya M rk zinin vitse-prezidenti

Elmi redaktor: Aygün Zahid q z Hac yeva, AMEA M.Füzuli ad na lyazmalar

nstitutunun doktorant

xtisas redaktoru: Bilal Alarl (Hüseynov) Filologiya üzr f ls f doktoru

B dii v texniki redaktor: Ayb niz Xanlar q z Sultanova

“Professor Buludxan ziz o lu X lilovun biblioqrafiyas ”. – Bak : “Adilo lu”, 2017. 508 s h.

Professor Buludxan ziz o lu X lilov haqq nda yaz lm bu kitabda

onun bütün yarad c l öz ksini tapm d r. Bu kitab dilçil r, d biyyat-ünaslar, filoloqlar, elm xadiml ri, biblioqraflar v geni oxucu kütl si

üçün n z rd tutulmu dur.

SBN 978-9952-9108-2-7

© B ybala l sg rov, 2017 © “Adilo lu” n riyyat , 2017


3

MÜND R CAT

T rtibçi-mü llifd n...............................................................................4 Buludxan X lilovun h yat n n, elmi-pedaqoji v ictimai f aliyy tinin sas tarixl ri ..........................................................................................5

Elm, m d niyy t xadiml ri v dostlar Buludxan X lilov haqq nda .................................................................................... ........20 Buludxan X lilovun kitablar n n n ri..............................................230 Buludxan X lilovun müxt lif ill rd çapdan ç xm kitablar n n biblioqrafik t sviri, münd ricat v annotasiyas .............................265 Buludxan X lilovun t rcüm l ri.......................................................381 Buludxan X lilovun t rtib etdiyi kitablar .........................................383 Buludxan X lilovun elmi redaktor, redaktor, ön söz, r y verdiyi, r yçi oldu u kitablar v proqramlar ........................................................388 Buludxan X lilovun elmi r hb r, r y verdiyi v opponenti oldu u dissertasiyalar ..................................................................................404 Buludxan X lilovun kitablarda, m cmu l rd v toplularda çap olunmu m qal l ri ....................................................................407 Buludxan X lilovun konfranslarda ç x lar ....................................420 Buludxan X lilovun dövri m tbuatda çap olunmu m qal l ri .......426 Müsahib l r .....................................................................................453 Rus v ba qa dill rd .......................................................................462 Buludxan X lilovun özü v s rl ri haqq nda .................................463 nformasiya-axtar aparat ...............................................................474

Buludxan X lilovun s rl rinin lifba göst ricisi.............................474 Buludxan X lilov haqq nda yazm mü llifl rin lifba göst ricisi ...494 Kitablar n n elmi redaktor v r yçil rinin lifba göst ricisi.............496 Müsahib aparan xsl rin lifba göst ricisi....................................498 N riyyatlar n lifba göst ricisi.........................................................500 Dövri m tbuat n lifba göst ricisi......................................................502


4

T RT BÇ -MÜ LL FD N

Professor Buludxan ziz o lu X lilov haqq nda yaz lm bu biblioqrafik göst rici xsi biblioqrafik göst ricil r sistemin aid-dir. Göst rici a a dak sisteml qurulmu dur.

Birinci bölm d Buludxan X lilovun h yat v f aliyy tinin sas tarixl ri öz ksini tapm d r.

kinci bölm d elm, m d niyy t xadiml ri v dostlar n n Bu-ludxan X lilov haqq nda fikirl ri, dü ünc l ri öz ksini tapm d r.

Üçüncü bölm d mü llifi oldu u kitablar haqq nda ümumi m lumat verilmi dir. Bu bölm d mü llifin kitablar v bu kitablar haqq nda ümumi m lumat aç qlan r.

Dördüncü bölm d Buludxan X lilovun mü llifi oldu u kitab-lar haqq nda m lumatlar, kitab n içind kil r v annotasiyalar veri-lir. Be inci bölm d t rcüm l ri, alt nc bölm d t rtib etdiyi kitab-lar, yeddinci bölm d elmi redaktoru, redaktoru, ön söz yazd , r y verdiyi kitablar öz ksini tapm d r.

S kkizinci bölm d r hb ri, r y verdiyi v opponenti oldu u dissertasiyalar, doqquzuncu bölm d kitablarda, m cmu l rd v toplularda çap olunmu materiallar, onuncu bölm d konfranslarda ç x lar, on birinci bölm d dövri m tbuatda çap olunmu m qal -l r öz ksini tapm d r. On ikinci bölm d müsahib l r, on üçüncü bölm d rus v ba qa dill rd olan m qal l r ks olunmu dur.

Sonuncu bölm d Buludxan X lilov haqq nda, s rl ri haqq n-da kitablarda v dövri m tbuatda çap olmu materiallar verilmi dir.

Sonda Buludxan X lilovun s rl rinin, onun haqq nda yazm mü llifl rin, kitablar n n elmi redaktor v r yçil rinin, müsahib aparan xsl rin, n riyyatlar n v dövri m tbuat n lifba göst rici-l ri verilmi dir.

Kitab Az rbaycan biblioqrafiya elmin yeni bir töhf dir.


5

BULUDXAN X L LOVUN H YATI, ELM -PEDAQOJ V CT MA F AL YY T N N SAS TAR XL R

1966-c il, 25 iyul

Q rbi Az rbaycan n Amasiya rayonunun Ell r-k nd k ndind anadan olmu dur.

1973-1983 Orta m kt bd oxumu dur.

1985-1990 V. .Lenin ad na Az rbaycan Dövl t Pedaqoji ns-

titutunun (indiki ADPU-nun) filologiya fakült -sind t hsil alm d r. T l b lik ill rind “C.Cabbarl ” ad na olan yük-s k t qaüdl oxumu dur.

1985-1987 Uzaq rqd h rbi xidm td olmu dur.

1990 V. .Lenin ad na Az rbaycan Dövl t Pedaqoji ns-

titutunun (indiki ADPU-nun) filologiya fakül-t sini f rql nm diplomu il bitirmi dir.

1990-1994 Müasir Az rbaycan dili kafedras n n, o cüml d n

Az rbaycan Dövl t Pedaqoji nstitutunun rektor-lu unun t qdimat sas nda T hsil Nazirliyinin t yinat bölgüsünd g nc müt x ssis kimi Filolo-giya fakült sinin Müasir Az rbaycan dili ka-fedras nda laborant kimi saxlan lm d r.

1992, 7 dekabr

Naxç van Muxtar Respublikas na qar t cavüz , Respublikan n Ali M clisinin s dri Heyd r li-rza o lu liyev qar böhtan v h d l r q ti -kild son qoymaq m qs dil xüsusi qurum – Naxç van MR dövl t quruculu unun v MR Ali


6

M clisinin s dri Heyd r lirza o lu liyevin hü-quqlar n n qorunmas üzr Müdafi Komit si yarad lark n B. .X lilov Müdafi Komit sinin f al üzvl rind n biri olmu dur.

1992 Namiz dlik dissertasiyas müdafi etmi dir.

Bi kekd konfransda i tirak etmi v m ruz il

ç x etmi dir.

1994 Ufa h rind konfransda i tirak etmi v m ruz il ç x etmi dir.

1994-1996 Müsabiq yolu il Müasir Az rbaycan dili

kafedras nda mü llim v zif sin seçilmi dir.

1994-1998 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin da-xili n riyyat nda çap olunan “Dil m s l l rin dair tematik toplu” elmi m cmu sinin redaktoru olmu dur.

1995 “Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda

duran ilkin kökl rin fonosemantik inki af ” adl ilk kitab n r olunmu dur.

1996 “Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fono-se-

mantik inki af ” adl d rs v saiti n r olunmu -dur.

1996-2001 Müasir Az rbaycan dili kafedras nda dosent v -

zif sind i l mi dir.

1998 “Feill rin ilkin kökl ri” monoqrafiyas n r olun-mu dur.


7

“Müasir Az rbaycan d bi dili” adl proqram n r olunmu dur.

“Az rbaycan dili elminin tarixi v metodologi-

yas ” adl proqram n r olunmu dur.

“Az rbaycan dilinin müasir probleml ri” adl proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin fonetikas ” adl

proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” adl proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” adl


“Az rbaycan dilinin tarixi” adl proqram n r olunmu dur.

“Türk dill rinin müqayis si” adl proqram n r

olunmu dur.

1998-2002 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin da-xili n riyyat nda çap olunan “Filologiya m s -l l rin dair tematik toplu” elmi m cmu l rinin redaktoru olmu dur.

1999, 9 iyun “Az rbaycan dili” ixtisas üzr (10.02.02) Bak

Dövl t Universiteti n zdind filologiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün dissertasiya-lar n müdafi sini keçir n T hsil Nazirliyi v


8

Elml r Akademiyas n n Birl dirilmi (D.054.03.15) xtisasla d r lm uras n n iclas nda “Az rbay-

can dilind feill rin fono-semantik inki af ” möv-zusunda doktorluq dissertasiyas müdafi ed r k, filologiya elml ri doktoru alimlik d r c sini alm d r. Onun doktorluq dissertasiyas nda ld olunmu elmi n tic l r yeniliyi il diqq ti c lb etmi v türkoloji dilçiliyin nailiyy ti kimi qiy-m tl ndirilmi dir.

1999 N simi B l diyy sin üzv seçilmi , Sosial M s -

l l r Daimi Komissiyas na s drlik etmi dir.

“Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay” adl monoqrafiyas n r olunmu dur.

2000-ci ilin dekabr ay ndan

Yeni Az rbaycan Partiyas n n üzvüdür.

2000 “Az ri” kitab n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” adl

kitab n I hiss si n r olunmu dur.

2000-2016 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin daxili n riyyat nda çap olunan «Pedaqoji Universitet X b rl ri, humanitar elml r seriyas » elmi jurnal n n m sul katibi olmu dur.

2001 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind I

Türkoloji Qurultay n 75 illiyi il ba l konfrans n t kilatç s olmu dur.


9

“ lin alimi” nominasiyas n n qalibi olmu dur.

“Türkologiyan n intibah dövrü” adl d rs v saiti n r olunmu dur.

2001-ci ild n bu gün q d r

Müasir Az rbaycan dili kafedras nda professor v zif sind çal r.

2001-2011 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind yeni

yaranm “D d Qorqud” elmi-t dqiqat labo-ratoriyas na r hb rlik etmi dir.

2002-2011 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin da-

xili n riyyat nda çap olunan “D d Qorqud” el-mi m cmu sinin redaktoru olmu dur.

2003 “Vektor” Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat Ko-

missiyas n n q rar il “Az rbaycan n g nc alim-l ri” Beyn lxalq layih sinin qalibi olmu dur.

“Az rbaycan dili: 6-7” adl kitab n r olunmu -

dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” adl kitab n II hiss si n r olunmu dur.

2003-2004 AAK- n Filologiya ixtisas üzr Ekspert uras n n

üzvü olmu dur.

2004 N simi B l diyy sin üzv seçilmi , Sosial M s l l r Daimi Komissiyas na s drlik etmi dir.


10

Azad Q l ml r C miyy ti t r find n Az rbaycan dili, d biyyat v türkologiya elml rinin t dqiqi-t bli i sah sind ki xidm tl rin gör “Q z l q l m” f xri mükafat laureat seçilmi dir.

“Az rbaycan dili: dün n, bu gün” d rs v saiti

n r olunmu dur.

2006 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind I Türkoloji Qurultay n 80 illiyi il ba l konfrans n t kilatç s olmu dur.

“Vektor” Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat

Komissiyas n n q rar il “XXI srin ziyal s ” ad na layiq görülmü dür.

VII Uluslararas Türk dili Qurultay n n i tirakç s

olmu , m ruz il ç x etmi , eyni zamanda qurultay n bölm l rind n birin s drlik etmi dir.

“Türkologiyaya giri ” adl kitab n r olunubdur.

2006, 26 dekabr

Az rbaycanda t hsil sisteminin inki af ndak xid-m tl rin gör Az rbaycan Respublikas Prezi-denti t r find n “T r qqi” medal il t ltif olun-mu dur.

2006-2007 ADPU-da “ lin mü llimi” müsabiq sinin qalibi

olmu dur.

2006-2011 Filologiya fakült sinin dekan seçilmi dir.

2006, 2007, 2008

Ankarada konfransda i tirak etmi v m ruz il ç x etmi dir.


11

2006-2013 Bak Dövl t Universitetind ki filologiya elml ri doktoru v filologiya üzr f ls f doktoru alimlik d r c si almaq üçün dissertasiyalar n müdafi sini keçir n D.02.181 Dissertasiya uras n n üzvü olmu dur.

2007 “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba,

qrafika” adl kitab n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ”, I hiss (t krar n r) kitab n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ”, II

hiss (t krar n r) kitab n r olunmu dur.

2007-2008 ADPU-da “ lin mü llimi” müsabiq sinin qalibi olmu dur.

2008 “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ”

d rsliyi n r olunmu dur.

2009 “Vektor” Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat Ko-missiyas n n q rar il “XXI srin ziyal s ” ad na layiq görülmü dür.

“XX – XXI srin yarad c v ziyal insanlar ”

s ras nda yer alanlardan biri olmu dur.

Türk d biyyat na xidm tl ri il ba l olaraq Tür-kiy Cümhuriyy tinin KIBATEK Akademik ÜYES diplomunu alm , KIBATEK Akademik Üyesi seçilmi dir.


12

Az rbaycan Respublikas nda referendum üzr t viqat qrupunun (“T r qqi”) t yinat sas nda v kil edilmi xs olmu dur.

Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s -

rind etnoniml r” adl monoqrafiyas n r olun-mu dur.

2009-cu ild n bu gün q d r

Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin, Az rbaycan Jur-nalistl r Birliyinin v Yaz ç lar Birliyind ki “ rs” komissiyas n n üzvüdür.

2010 A qabadda konfransda i tirak etmi v m ruz il

ç x etmi dir.

“XX – XXI srin yarad c v ziyal insanlar ” s ras nda yer alanlardan biri olmu dur.

“Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi”

adl monoqrafiyas n r olunmu dur.

“224 q dim türk sözü” adl monoqrafiyas n r olunmu dur.

2011 “ lin alimi” müsabiq sinin qalibi olmu dur.

2011-ci ilin Prezident t qaüdçüsü olmu dur (Ya-

z ç lar Birliyinin üzvü kimi)

2011, 23 may Az rbaycan Kütl vi nformasiya Vasit l ri çi-l rinin H mkarlar ttifaq t r find n “Xalq n nü-fuzlu ziyal s ” mükafat laureat seçilmi dir.


13

2011, dekabr Az rbaycan Respublikas Beyn lxalq Diaspor M rk zi t r find n r van Xanl n n tarixi v m d niyy ti sah sind ki xidm tl rin gör f xri diplomla t ltif olunmu dur.

2011-2017 Dilçilik ixtisas üzr Koordinasiya uras n n

üzvü olmu dur.

Yenid n Filologiya fakült sinin dekan v zif sin t yin olunmu dur.

2012, 2-7 aprel Bak h rind F al t lim v Müasir T lim Tex-

nologiyalar üzr t limd i tirak etmi , Az rbay-can Respublikas T hsil Nazirliyinin sertifikat n alm d r.

“M rh m t elçisi” beyn lxalq ictimai-siyasi, ana-

litik jurnal t r find n Az rbaycan milli d biy-yat n n inki af nda böyük xidm tl rin gör “Elm f daisi” diplomu il t ltif edilmi dir.

“Filologiya fakült si” (Burax l ADPU Filolo-

giya fakült sinin 90 illik yubileyin h sr olunub) adl bukletin t rtibçisi v redaktoru olmu dur.

2013, 21 fevral

Yeni Az rbaycan Partiyas S bail rayon t kila-t n n veteran v siq si verilmi dir.

“ lin alimi” müsabiq sinin qalibi olmu dur.

“Müasir Az rbaycan d bi dili” (t krar n r) adl



14

“Az rbaycan dili elminin tarixi v metodologiya-s ” (t krar n r) adl proqram n r olunmu dur.

“Az rbaycan dilinin müasir probleml ri” (t krar

n r) adl proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin fonetikas ” (t krar n r) adl proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ”

(t krar n r) adl proqram n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (t k-rar n r) adl proqram n r olunmu dur.

“Az rbaycan dilinin tarixi” (t krar n r) adl


“Türk dill rinin müqayis si” (t krar n r) adl proqram n r olunmu dur.

Kütl vi informasiya vasit l ri t r find n 2013-cü

ild keçirilmi sor unun n tic l rin sas n v -t nda l q mövqeyi v m li u urlar na gör Az r-baycan Kütl vi nformasiya Vasit l ri çil rinin H mkarlar ttifaq t r find n “ lin alimi” müka-fat laureat olmu dur.

2013-2016 AAK- n Filologiya ixtisas üzr Ekspert uras -

n n üzvü olmu dur.

2013 “Türkologiya” jurnal n n sah redaktorlar ndan (Az rbaycan dili, terminologiya üzr ) biridir.


15

Sülhün t bli i sah sind ki xidm tl rin , insanla-r n, xüsus n d g nc n slin b ri ruhda t rbiy olunmas nda v yüks k m n viyyat nümun si göst rdiyin , “ sl nsan” m kt binin t kilatç s v “ deal Dünya” u runda göst rdiyi f aliyy t gör “Qalib Sultan” diplomu il t ltif olunmu dur.

“Dil-söz ç l ngi” adl kitab n r olunmu dur.

“Az rbaycan dili antologiyas ” adl kitab n r

olunmu dur.

“Dil, d biyyat, m d niyy t” adl kitab n r olunmu dur.

“Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv -

timiz” adl kitab n r olunmu dur.

“Türkologiyaya giri ” (II n r) adl kitab n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba,

qrafika” (II n r) adl kitab n r olunmu dur.

2014 Dilçilik ixtisas üzr Koordinasiya uras n n s d-rinin müavini kimi f aliyy t göst rmi dir.

2014,17 iyun Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin VII Qurultay n n

nümay nd si olmu dur.

Doktorantlar n v g nc t dqiqatç lar n XVIII Respublika elmi konfrans n n “Filologiya” böl-m sinin i inin t kilind v keçirilm sind s m -r li f aliyy t göst r n bölm r hb ri olmu dur.


16

“ smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü” adl kitab n r olunmu dur.

“ smay l xl n n d bi – t nqidi görü l ri” adl

kitab n r olunmu dur.

“ smay l xl n n dilçilik görü l ri” adl kitab n r olunmu dur.

“B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” adl

kitab n r olunmu dur.

“B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri” adl kitab n r olunubdur.

“B yaz do ulan eirl r” adl kitab n r olun-

mu dur.

2015, aprel Türk Dünyas Ara d rmalar Uluslararas Elml r Akademiyas n n akademiki seçilmi dir.

2015, 19 may “Beyn lxalq R sul Rza” mükafat na layiq görül-

mü dür.

2015-ci ild n

Az rbaycan Respublikas n n Nazirl r Kabineti-nin 8 dekabr 2015-ci il tarixli, 450 li s r nca-m na sas n Az rbaycan Respublikas n n Nazirl r Kabineti yan nda Terminologiya Komis-siyas n n yeni t rkib komissiyas na üzv seçilmi dir.

2015 “A l n zirv sind sön n bir ç raq” adl kitab n r

olunmu dur.


17

“Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” (ikinci n r) adl kitab n r olunmu dur.

Doktorantlar n v g nc t dqiqatç lar n XIX Res-

publika elmi konfrans n n “Filologiya” bölm -sinin i inin t kilind v keçirilm sind s m r li f aliyy t göst r n bölm r hb ri olmu dur.

2016-c ild n Az rbaycan Milli Elml r Akademiyas n n R -

yas t Hey tinin 17 fevral 2016-c il tarixli 4/14 nömr li q rar il AMEA-n n “Türkologiya” jur-nal n n redaksiya hey tinin üzvü seçilmi dir.

2016, 27 avqust

G nc n slin t lim-t rbiy sind ki xidm tl rin , ictimai f aliyy tin v anadan olmas n n 50 illiyi il laq dar Az rbaycan T hsil çil ri Azad H m-karlar ttifaq n n f xri f rman il t ltif olunmu dur.

2016

“Özünü t hlil potensial n n t kmill dirilm si üzr t lim”d i tirak etmi v sertifikatlar alm d r.

Doktorantlar n v g nc t dqiqatç lar n XX Res-

publika elmi konfrans n n “Filologiya” bölm -sinin i inin t kilind v keçirilm sind s m r li f aliyy t göst r n bölm r hb ri olmu dur.

2016, 26 oktyabr

Türk dünyas na xidm tl rin gör XI yüzilin Cavuldar boyuna m nsub O uz b yi olan ilk türk admiral Çaka Bey medal alm d r.

2016, 14-15 noyabr

I Türkoloji Qurultay n 90 illiyin h sr olunmu “Türkoloji elmi-m d ni h r katda ortaq d y rl r


18

v yeni ça r lar” mövzusunda keçirilmi bey-n lxalq konfransda i tirak etmi , “Ortaq ünsiyy t dili v terminologiya” bölm sind s dr olmu v sertifikat alm d r.

2016 “Nitq m d niyy ti” (h mmü llifl ) adl kitab

n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (t k-rar n r) adl kitab n I hiss si n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (t k-

rar n r) adl kitab n II hiss si n r olunmu dur.

“Dil m d niyy ti” adl kitab n r olunmu dur.

“Türkologiyan n tarixi: XX srin 20-30-cu ill ri” adl kitab n r olunmu dur.

“Zaman n s na ndan keç nl r...” adl kitab n r

olunubdur.

“ b diya ar d biyyat” adl kitab n r olunmu dur.

2017-ci ilin mart ay ndan

FD.02.061 Dissertasiya uras nda f ls f doktoru elmi d r c si almaq üçün a a dak ixtisaslar üz-r t qdim olunan dissertasiyalar n müdafi ura-s n n üzvü seçilmi dir:

5801.01-“T lim v t rbiy nin n z riyy si v metodikas (riyaziyyat n t drisi metodikas , tari-xin t drisi metodikas , Az rbaycan dilinin t drisi metodikas , pedaqogika elml ri);


19

5804.01-“Ümumi pedaqogika, pedaqogikan n v t hsilin tarixi” – pedaqogika elml ri;

5805.01-“Korreksiya pedaqogikas ” – pedaqo-gika elml ri.

2017 “Nitq m d niyy ti” (h mmü llifl ) adl (t kmil-

l dirilmi II n r) kitab n r olunmu dur.

“Müasir Az rbaycan dili (sintaksis bölm si)” adl kitab n r olunmu dur.


20

ELM, M D N YY T XAD ML R V DOSTLARI BULUDXAN X L LOV HAQQINDA

T l b l r ona güv nir, ona inan rlar

Filologiya elml r doktoru, professor Buludxan X lilov ça -

da dilçilik elminin görk mli nümay nd l rind ndir. Onun n r et-dirdiyi s rl r, monoqrafik t dqiqatlar Az rbaycan dilinin az öyr nilmi , mübahis do uran probleml rinin ayd nla d r lmas , dürüstl dirilm si bax m ndan d y rli olmaqla, t kc Az rbaycan dili deyil, ümumiyy tl , türkoloji dilçilik üçün d yenidir, faydal -d r. Onun dilimizin ayr -ayr sah l rin – fonetika, qrafika, orfoqra-fiya, orfoepiya, morfologiya, sintaksis v dig r m s l l rin dair elmi ara d rmalar , fikirl ri, mülahiz l ri öz m zmunu, elmiliyi, ifad t rzi v dig r c h tl rin gör indiy q d r deyil nl rd n öz yeniliyi v müasirliyi il f rqlidir. Prof.B.X lilov s r v m qal l -rind ana dilimizin t dqiqind böyük f aliyy ti olan aliml r , müt -x ssisl r müraci t etmi , onlar n fikirl rin münasib t bildirmi , konkret dil faktlar , nümun l ri üz rind t hlill r aparm , müt -x ssisl ri, oxucunu qane ed c k n tic l r g lmi dir. M hz bu m -ziyy tl rin gör onun n r etdirdiyi monoqrafiya, d rslik v m qa-l l r diqq ti c lb edir, maraqla oxunur. Onun müasir t l bl r uy-un yaz lm “Türkologiyaya giri ”, “Müasir Az rbaycan dilinin

leksikologiyas ”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas (I, II, hiss )”, “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” d rslikl rind n bu gün ali m kt b t l b l ri


21

yet rinc faydalan rlar. Bu elmi s rl r neç -neç t l b l rin, t dqiqatç lar n istinad m nb yidir.

Prof. B.X lilov neç ill rdir ki, böyük bir kollektivin r hb ri, ADPU-nun Filologiya fakült sinin dekan d r. O, xeyirxah, kims -nin q lbin d ym y n, yüks k m d niyy t , dig r müsb t keyfiy-y tl r malik, obyektiv, prinsipial bir insan kimi professor-mü llim hey ti, h m d t l b kollektivinin hörm tini qazanm d r. Prof. B.X lilov dekan kimi mü llim v t l b l rin qay lar il daima maraqlan r, onlar n h lli istiqam tind s yini, gücünü sirg mir. T l b -mü llim münaqi sind g r h qiq t mü llimin t r find -dirs , onda mü llimin, t l b nin t r find dirs , onda t l b nin mövqeyind dayan r. Bu s b bd n d t l b l r ona güv nir, onu se-virl r. Sad , t vazökar v alim etikas n gözl y n prof.B.X lilovun mü llim v t l b l r nec s mimi münasib t b sl diyinin d f l r-l ahidi olmu am.

Buludxan mü llimin elmi-pedaqoji sah d apard m qs d-yönlü f aliyy ti n tic sind r hb rlik etdiyi Filologiya fakült si universitetd önd gedir, qabaqc l yerl rd n birini tutur.

Prof.B.X lilov elmi-pedaqoji f aliyy tind bel bir qanunauy-unlu u sas götürür ki, nitqi inki af etdirm d n t f kkürü inki af

etdirm k olmaz. H m d t f kkürü inki af etdirm d n yüks k s -viyy d nitq yiy l nm k mümkün deyildir. Bu c h ti n z r alan prof.B.X lilov dilin n z ri m s l l ri il yana , onun praktik prob-leml rin d diqq t yetirmi , bu sah d s r v m qal l r yazm , d y rli fikirl r söyl mi dir. Xüsus n, universitetin m tbu orqan olan “G nc mü llim” q zetind onun nitq m d niyy ti mövzusun-da n r olunan silsil m qal l ri bütövlükd universitet m kda -lar üçün faydal d r.


22

Yeri g lmi k n onu da qeyd ed k ki, Buludxan mü llim özü yüks k nitq m d niyy tin , natiqlik m har tin malikdir. Ali m k-t b auditoriyalar nda, ictimai t dbirl rd , radio v televiziya verili -l rind onun ç x lar maraqla dinl nilir. Ona gör ki, onun nitqind dilimizin orfoepik qaydalar gözl nilir, o, z ngin söz ehtiyat na malikdir. Onun fikirl ri m ntiqi ard c ll qla rh olunur, cüml l ri düzgün v s rrastd r. E id nl r bu nitqi maraqla dinl yir v raz qal rlar. Ona gör ki, Buludxan mü llim dan qlar n , söhb tl rini nitq raitin uy un qurma , m zmunu özün müvafiq forma il verm yi bacar r.

Prof.B.X lilov g nc t dqiqatç lar n, doktorantlar n elmi f aliy-y tin d yax ndan köm k edir, faydal m sl h tl rini verir. Onun r hb rliyi alt nda neç -neç t dqiqatç filologiya üzr f ls f dok-toru dissertasiyas müdafi etmi dir. O, haz rda be n f r doktoran-t n elmi r hb ridir.

“K lil v Dimn ” s rind bel bir fikir söyl nilir: “Xo b xt-lik irad , m k v s y n tic sind ld edilir”. Buludxan mü llimi xo b xtliy aparan yollar da m hz z hm t v irad d n, m k v s yd n keçmi dir. Ona bu yolda möhk m cansa l , m k v elmi f aliyy tind böyük-böyük u urlar arzulay ram.

Abdullayev Nadir,

professor


23

Buludxan, bir bahar buludu ol s n

Sözün öz yan s yoxsa, söz sön r, Oca a göz ya töks n, köz sön r. Öz odu olmayan ür k tez sön r, Yan, öz ür yinin gur odu ol s n! Ümid bir güman lap yüz eyl y r, Ba da ridib, dümdüz eyl y r. Ümid kor gec ni gündüz eyl y r, Ümidsiz olan n ümidi ol s n! Bir soyuq gülü ün gücü n dir ki?!

qs z bir üzün içi n dir ki?! G r ksiz l l dolu mücrü n dir ki?! Dava-d rman olan da otu ol s n! Bir da a dir kdir be -on haq insan, Sözü sa olana den n sa insan. S n göy buludusan, haqqa yax nsan, Uca ol, lap haqq n sübutu ol s n! Ba r n n ba na d rd çin-çin dü üb, Dünyaya Tanr s it n din dü üb. Bir v t n yurdundan did rgin dü üb, Bir yurdsuz v t nin g l yurdu ol s n! Gözd n uzaq olan yurda can oldun, Can verib v t n candan yan oldun. N olsun do ulub Buludxan oldun, Nur s p n bir bahar buludu ol s n!

A as n B d lzad , air

19.07.2017


24

BULUDXAN – H SS N, SÖZÜN, F KR N XANI

Görk mli dilçi alim, türkoloq, yüks k ictimai mövqeyi il seçil-

n v t nda , m zmunlu elmi fikirl ri, d bi-t nqidi mülahiz l ri il diqq t ç k n d y rli ziyal Buludxan X lilovu s rl ri v mü ahi-d l riml tan m am. stedadl , z hm tke , b hr li g ncl rimizd n biri kimi onun ara d rmalar n izl mi m, kitablar n oxumu am. Bununla yana , dig r s b bl r d vard r. vv l n, m n d AP -nin (indiki ADPU-nun) filologiya fakült sinin m zunu oldu um üçün do ma ali t hsil oca m z n istisini da yanlar n h rar tini duymaq-dan sevinmi m, onlarla f xr etmi m. kincisi, pedaqoji fikir tari-xinin t dqiqatç s oldu um üçün d biyyat, dil, f ls f , m d niy-y t, ictimai fikir tarixi, folklor, etnoqrafiya v arxeologiya ara d r -c lar n n s rl rini oxumal , öyr nm li olmu am. Çünki pedaqoji fikrin m zmunu h min elml r z r d n l ri kimi s p l nib. Dü ün-c , hikm t, m n viyyat, t rbiy d n cikl rini qaynaq alan o elml r-d n toplay b, “h yat boyunba s ” düz ltm k üçün g r k o sah l r-d ki s rl rin m zmunundan x b rdar olasan. Üçüncüsü, yaradan -n n, mü lliml rinin, d b- rkan m d niyy tinin qar s nda s cd y duran, q dirbil nlik örn yi olan insanlar n vur unuyam. M hz Buludxan ziz o lu X lilov be -üç bel l rind n biridir.

M n Buludxan saf ür k, sa lam m n viyyat, l yaq t axtar c s v da y c s kimi tan y ram. Nurlu simas , xo t b ssümü, m nal ünsiyy ti il diqq tini ç k nl rin çoxusu b lk d bilmirdi ki, Buludxan t kc elm, bilik, “d lisi” deyil, h m d r f v milli qey-r t a iqidir. M hz bel oldu una gör m clisl rd , elmi y ncaq-larda, radioda, televiziyada, d rs otaqlar nda bu böyük v t nda -alimi dinl y n h r k s onu t kc elm, bilik ötürücüsü kimi deyil,


25

inam n , qid sini, ya ant s n meydana qoyan müt f kkir kimi qar lay r, dinl yir v özününkül dirir.

Buludxan n dilçiliy v m xsusi türkologiyaya aid s rl rinin ks riyy ti ensiklopedik xarakter da y r, milli m n vi d y r a la-

y r. O, filoloq alim kimi daha qabar q görüns d , içind mü llimlik

xlaq n , mill t, v t n t ssübünü ya ad r. Dü ünür m ki, onun bir ild (2014-cü ild ) h m mü llimi, h m d ustad Xalq yaz ç s smay l xl n n mü llimlik v mü llim haqq nda fikirl rini, h m

d ustad Xalq airi B xtiyar Vahabzad nin ictimai-pedaqoji fikirl rini rh ed n iki kitab n r etdirm si sad c q l m m hsulu deyil, daxilind tü yan ed nl ri ustadlar n n t qdimat il b yan etm k c hdidir.

Buludxan h ssas, s mimi, sevgi dolu ür y , qay ke lik, h yat real görm k xarakterin malik oldu undand r ki, ustadlar nda da ilkin olaraq bu keyfiyy tl ri görür v t qdir edir.

Buludxan eyni zamanda, söz s rraf d r; nsan n v insanl n ba lam tl rind n olan nitq – söz v fikir mük mm lliyin xüsusi diqq t yetirir, ustadlar n n nümun sind öz aliliyini t c ssüm etdirir. O, k s rli sözü, düz sözü zin tl ndirir, sa lam m n viyyat a layan sözün yaratd m nan uca tutur.

Onun smay l xl hikm tind n g tirdiyi neç -neç örn k nec d ibr tamizdir:

“... smay l xl n n 75 illik yubileyinin keçirilm sin böyük t bbüs göst rildi. Ancaq o, buna raz l q verm di. H min ill r a r ill r kimi smay l xl n narahat edirdi”.

“...Vicdan köksünü ötürüb üfüql r baxd v titr k s sl dill n-di:


26

- Aman günüdür, m ni itirm yin, itirs niz bir d tapa bilm zsi-niz.”

“...Qoca pal d n s si titr di v t vi l soru du: - Baltan n sap n d ndir? - A acdan. - Onda bizi q racaqlar. - Niy ? - Çünki sap özümüzd ndir”. Yaxud B xtiyar Vahabzad dünyas na ba vuran Buludxan

görün n l r diqq t yetirir? “...Qap n n sehrini açmaq sirrini öyr nm lis n. Qap n açd qdan

sonra iç rid at n qaba nda t, itin qaba nda ot gör c ks n. An-caq ti itin qaba na, otu at n qaba na qoymal san”.

“...Mü llim pe kar yox, s n tkar dem k laz md r”. “...Öz sözünün dem k istedad n ilk lam tidir. Biz ali m kt b

bel l rini seçm liyik”. Bunlarla yana

“...özg kölg sin niy s nd n, S ni alçatm rm bu dil nçilik?”

etiraz n h l XX srin 70-ci ill rind bildir n airin h y can s si Buludxan üçün bu gün d narahatl q do urur.

Buludxan X lilov B xtiyar Vahabzad v smay l xl n n mü-llimlik etalonunun keyfiyy t d y rini sad c sadalam r, onun da-

vaml l n da göst rir. Bu varislik Buludxan n istedad nda, mü l-limlik etiqad nda özünü göst rir.


27

Buludxan X lilovun elm v mü llim s n tkarl n n f zil ti o q d r z ngindir ki, ayr ca t dqiqat t l b edir. M n sad c ilkin t s-süratlar m bölü düm.

Buludxan – duy ular n, sözün, fikrin, m lin Xan d r. Z hm tl dolu, istedad i na b l nmi lli illik ömrünün göz llikl ri v öz llikl ri münasib ti il m n onu t brik edir, Allahdan ona güm-rahl q, ruzi bollu u, h r g l n yeni ilinin xo taleli olmas n arzu-lay ram!

A ayev jd r,

pedaqoji elml r doktoru, professor, m kdar mü llim, Az rbaycan T hsil uras n n s dri,

Rusiya Pedaqoji v Sosial Elml r Akademiyas n n h qiqi üzvü, Prezidentin f rdi t qaüdçüsü


28

DOST SEVG S , YAXUD N YARA IR

BULUDXANA 50 YA !

Fitr tind alic nabl qla sad liyi, s mimilikl ciddiliyi, yüks k elmi t f kkürl pedaqoji ustal , novatorluqla n n ni, t dqi-qatç l qla idar çiliyi birl dir n aliml r h yatda az-az rast g lm k olar. Az rbaycan elmi ictimaiyy ti aras nda bu nadir keyfiyy tl ri il tan nan filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilo-vun ömür s hif l ri alim q l mi il m nalan b ziyal dü ünc si il nurlanm bir kitabd r. Böyük h rfl rl yaz lma a layiq olan bu ömür kitab n n h r s hif sind g rgin axtar lar n, istedad v z h-m tin silinm z izl ri h kk olunmu dur. Dünyan n kiçik bir nöqt -sind n ulu A baban n Ell rk nd k ndind n ba layan bu ill r bir-birini v z etdikc ax l n r k q dim türk ell rinin bir çox ra-zil rin yay lm d r. ndi professor Buludxan X lilovun ad Ana-doluda, Qazax standa, Orta Asiyada v dig r yerl rd türk xalqla-r n n tan nm dilçil ri il bir s rada ç kilir.

Dünyan n dolanbac yollar nda n hs oyunlar çoxdur. Bu cür n hs oyunlar b z n im k t ki çaxaraq insan talel rini parça-parça edir, sanki onu imtahana ç kib m h k da ndan keçirir. Buludxan X lilo-vun m nsub oldu u köklü-köm cli bir n sil d on minl rl soyda m z kimi Q rbi Az rbaycandan zorla deportasiya olunanda taleyin bu s -naqlar nda m qq tl r m ruz qal b hidl r vers d , yen öz kökü-nün üstünd boy verib cüc rdi. O kökün üstünd göy r n budaqlardan biri Buludxan mü llimin özüdür. V budaq yaln z bir k ndin, bir mahal n deyil, böyük türk ell rinin öhr tin çevril n bir budaqd r.

Buludxan X lilov otuz il yax nd r ki, taleyini respublikam z n qocaman t hsil ocaqlar ndan biri olan Az rbaycan Dövl t Pedaqoji


29

Universiteti il ba lam d r. O, bu ali t hsil mü ssis sind Az rbaycan dili v d biyyat fakült sini bitirdikd n sonra burada laborantl qdan fakült dekan v zif sin kimi m nal v r fli bir yol keçmi dir. Ümumiyy tl , sonuncu deportasiyaya kimi A baba mahal n n g nc-l ri aras nda iki s n t – mü llimliy v h kimliy daha böyük h v s olmu dur. Bu h v s Buludxan da mü llimliyin u urlu ba lan c na g tirmi , onun qan na, iliyin hopmu dur. Bir s ra m suliyy tli v a r i l rd çal mas na baxmayaraq, Buludxan X lilov heç vaxt öz s n tind n uzaq dü m mi dir. Obrazl des k, o, mü lliml rin içind , mü llimlik is onun içind böyüyüb püxt l mi dir. Buludxan X lilov uzun ill rdir ki, ADPU-da vaxt il ona d rs dey n mü lliml rl v özünün yeti dirdiyi müt x ssisl rl çiyin-çiyin çal r. Bir alim-pedaqoq kimi bundan böyük xo b xtlik ola bilm z. Bu xo b xtliyi is tale onun aln na yazmam d r, Buludxan özü qazanm d r.

Buludxan mü llimi çoxdan tan sam da, onunla yax ndan tan l m 1990-c ill rin ortalar ndan ba lam d r. Onda Buludxan mü llimin 30 ya t z c tamam olmu du. lk söhb timizd n hiss etdim ki, qar mda g nc v müdrik bir ziyal dayanm d r. n ba l -cas is onun sad liyi, s mimi v t m nnas z münasib ti m ni özün ç kdi. El r hm tlik atas ziz ki i d bel c idi. A babada ham ya l tutan, a saqqal v sözü üz ax dey n bir insan kimi nüfuz sahibi idi. Bu, ham ya müy ss r olan keyfiyy t deyil. Qeyd etdiyim kimi, bu keyfiyy t Buludxan mü llimin fitr tind olan bir özün m xsusluqdur.

Professor Buludxan X lilovun çoxc h tli f aliyy tind alim-likl pedaqoqluq qo a qanad kimidir. O, bir t r fd n g rgin elmi axtar lar apar r, Az rbaycan dilçiliyinin müxt lif sah l rini t dqiq edirs , dig r t r fd n ld etdiyi elmi q na tl ri, n z ri müdd alar u urla t dris prosesin t tbiq edir. ndi respublikam zda el bir ali


30

m kt b yoxdur ki, müvafiq fakült l rd professor Buludxan X lilo-vun d rslikl rind n istifad olunmas n. Onun yuxusuz gec l r, a r z hm t bahas na rs y g tirdiyi “Müasir Az rbaycan dilinin mifo-logiyas ” (I v II hiss l r), “Türkologiyaya giri ”, “Müasir Az rbay-can dili: fonetika, lifba, qrafika” v dig r d rslikl ri t l b l rin stolüstü kitab na çevrilmi dir. Mü llim v t l b l r, Az rbaycan dili il maraqlananlar bu kitablardan b hr l nir, dilimizin inc likl rini sev -sev öyr nirl r. M hz bu cür s rl ri il Buludxan X lilov görk mli alim- pedaqoqlar n bdül z l D mirçizad , Muxtar Hüseynzad , F rhad Zeynalov, Yusif Seyidov, Tofiq Hac yev v dig r elm v t hsil xadiml rinin n n l rini u urla davam etdirir. Bu klassik n n l rin i nda Buludxan X lilov Az rbaycan dilinin keçmi ind n bu günün , bu gününd n g l c yin yollar aç r, bir s ra g l c k t dqiqatlar üçün münbit z min yarad r. Buludxan mü llimin bir pedaqoq kimi xo b xtliyinin sirri d bundad r. O, heç k si t krar etm d n öyr n -öyr n öyr dir, g nc n slin t lim-t rbiy sind sl v t nda l q mövqeyi, yüks k Az rbaycanç l q ruhu nümayi etdirir. ADPU-nun filologiya fakült sinin auditoriyalar nda professor B.X lilovla t l b l r aras nda yaranan mü llim-t l b sevgisi bu t m nnas z v saf mövqeyin, m n vi ruha s daq tin t c ssümüdür.

S daq t ifad sini biz burada t sadüfi i l tmirik. Buludxan mü llim elmi qid sin , pedaqoq vicdan na q r lmaz tell rl ba l oldu u kimi, dostluq v yolda l qda da s daq tlidir. Onu tan yanlar yax bilirl r ki, verdiyi sözd n heç vaxt dönm z. Sözün naz n nec ç kib, a rl n nec da y rsa, dost yolunda da h r cür ç tinlikl r qatla ma a haz rd r. M n h yatda bunun d f l rl ahidi olmu am. Ya ca m nd n kiçik olmas na baxmayaraq, onun müdrik m sl h t-l ri, a ll tövsiy l ri h mi kar ma g lib. Buludxan bu keyfiyy ti il gözümd daim ucal b, ona gör d ç tin anlarda, mü yy n


31

m qamlarda ona müraci t etm kd n heç vaxt ç kinm mi m. Yaln z m n deyil, bir dost kimi onun köm yin arxalananlara o, heç vaxt “yox” dem yib. El bu xüsusiyy tin gör Buludxan mü lliml f xr hissi keçirmi m. Des m ki, onun bütün dost-tan lar m niml eyni fikird dir – yan lmaram. slind o, oldu u kimi göründüyün , öz ist k v arzular nda, m ll rind heç vaxt gözd n p rd asmad na gör dostlar aras nda sevilib v seçilib.

Buludxan X lilov indi ömrünün llinci bahar n ya ay r. On il-d n çoxdur ki, o, Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin filolo-giya fakült sinin dekan v zif sind çal r. Universitetd n r olunan bir neç m cmu v elmi jurnal n redaktoru, m sul katibidir. Elm v t hsil sah sind göst rdiyi xidm tl r gör bir s ra mükafatlara layiq görülmü dür. nan ram ki, ir lid onu daha böyük u urlar, daha yüks k mükafatlar gözl yir. Öz m ll ri v i i, rs y g tirdiyi s rl ri il o, buna layiqdir v haqq vard r. n böyük mükafat is m -

nim fikrimc , Buludxan mü llimin qazand tük nm z dost sevgi-sidir. Bu sevginin üfüql rind neç -neç alimin, air v yaz ç n n, sad pe adamlar n n adlar h kk olunub. Üfüql r n hay tsiz v hüdudsuz oldu u kimi, m nim tan d m Buludxan X lilovun dost sevgisi d el c dir-sonsuz v tük nm zdir.

Tanr n n verdiyi bir sirdir, haqd r: B lli dünya, b lli tale, b lli ya . H r k s öz ömrünü ya ayacaqd r, N yara r Buludxana lli ya !

A baba Avtandil,

m kdar jurnalist


32

ELMD XAN, AMALDA XAN, ADDA XAN

Nüfuzlu dilçi-türkoloq alim,

Professor Buludxan X lilovun r fin

Zülm td i qt k do uldu undan, Buludlara hakim oldu Buludxan, Zevsin d rgah ndan od ald ndan, M lt k nurlan r, yan r Buludxan. Nurlan r, min il d yanacaq h l , Camal , kamal , amal – i q. Bir alim ömrüyl verib l - l , Min insan ömrün töhv si – i q. Ana dilimizd el dan d , Dil d pöhr l ndi, ruh da oyand , O, köhn dünyayla köhn tan d r, Öz yaz s , öz m ram , öz and . Zirv y ucal b zirv d n baxan, Sad d n sad dir sad Buludxan, Axtarma, arama b rab ri yox, Elmd xan, amalda xan, adda xan.

Axundlu ziz,

Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin üzvü, “Q z l Q l m” mükafat laureat


33

D LÇ L Y M Z N G NC A SAQQALI

Filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov qibt

olunas o insanlardan v o aliml rd ndir ki, onu üç söz birl m si il xarakteriz etm k olar: saf m n viyyatl insan, elm bilicisi v bacar ql t kilatç .

B r övlad n n insanl q d y ri genetik kodla mü yy nl irs , alimliyin v t kilatç l n ölçü meyarlar z hm t, bacar q v s ydir.

Müdrikl r deyibl r ki, insana ömür pay ona gör verilmir ki, yaln z özü üçün ya as n. Ömür h m d onunçündür ki, ba qalar n ya adasan. Ba qalar n ya atmaq is bir insanl q missiyas d r. Bu missiyan layiqinc , iddias z v t m nnas z da maq h r missioner n sib olmur. O yaln z seçilmi l rin qism tin dü ür.

Göz l ünsiyy ti il çevr sind kil ri cazib sin salan Buludxan X lilov ziyal l , xeyirxahl , n cibliyi v qay ke liyi il özün hörm t qazanan el bir t vazökarl q sahibidir ki, ya l lar müdrik-liyi il , g ncl ri kamilliyi il heyran qoyur.

Natamaml q teoremin gör sistem o zaman mük mm l olur ki, o yaln z orbitind ki konstituyentl rl deyil, dig r orbitl rin kons-tituyentl ri il d qanunauy un v hd td ola bilsin. Bu m nada Buludxan X lilov yüks k erudisiyaya, h rt r fli d rin savada malik olan fenomenal bir xsiyy tdir. O, göz l insanl , t l bkar v orijinal mü llimliyi, bacar ql t kilatç l il yana , nümun vi ail ba ç s d r. Lakin Buludxan mü llim h r eyd n vv l, Az rbaycan filoloji elmind öz d stx tti, elmi fikirl ri, geni t dqiqat sah si olan m hsuldar alimdir.

Poeziyam z n sultan S m d Vur unun k lm l ri il des k:


34

Elmin böyük qüdr til silahlanan Bir ordu da, s rk rd d bas lmazd r. Bu dünyada min ömür sürs insan drak üçün, kamal üçün yen azd r.

Hörm tli Buludxan mü llim, indi Siz bir çox ya dlar n z n (v

h tta Sizd n ya l lar n bel !) qibt il baxd el bir da n zir-v sind dayanm s n z ki, onu f th etm k h r k s n sib olmur. Siz daha böyük v möht m da lar n fatehi olma arzulay ram.

Al yeva Gülçöhr , filologiya üzr f ls f doktoru, dosent


35

V T N , M LL T X DM T NÜMUN S OLAN Z YALI

H r eyin dünyada ölçüsü ildir, H yat t bi tin ah s ridir. ll r ömürl rin sonu deyildir, ll r ömürl rin sahill ridir.

N bi X zri

Tarixd el insanlar var ki, onlar n dünyaya g li i g l c kd

t kc bir ail y , bir el -obaya deyil, m nsub oldu u mill t ba ucal g tirir v xalq n f xrin çevrilir. Onlar n elmi, ictimai-siyasi f aliyy tl ri, yarad c l qlar v yaratd qlar xalq n elm v m d niyy t x zin sini daha da z nginl dirir. Bel m nal ömür ya ayan görk mli ziyal lardan biri d filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovdur. O, d rin v analitik t f kkür t rzi, öz d st-x tti, yarad c l q üslubu, xsi mövqeyi, bütövlüyü, s mi-miliyi, elmi v ictimai nüfuzu il seçil n bir alimdir. Bütün bu keyfiyy tl r onun daha g nc ya lar ndan alim kimi tan nmas na stimul vermi dir.

Az rbaycanda dilçilik elmi sah sind bir s ra t dris planlar n n, proqramlar n, d rslik v d rs v saitl rinin haz rlanmas nda Bulud-xan mü llimin böyük xidm tl ri vard r. Dilçilik v d biyyat ünas-l q sah sind i q üzü gör n xeyli sayda d rslikl r, d rs v saitl ri, elmi-kütl vi kitablar onun mü llifliyi, redaktorlu u v yaxud da r yi sas nda n r edilmi dir.

Buludxan X lilovun Türkiy , Qazax stan, Özb kistan, Q r z s-tan, Yakutiya, Türkm nistan, ran v s. ölk l rin nüfuzlu n rl rin-


36

d elmi s rl ri çap olunmu dur. Buludxan mü llimin n r etdirdiyi d y rli monoqrafiyalar, d rslikl r, elmi-publisistik s rl r onun lli illik ya anm ömrünün gec li-gündüzlü ç kdiyi z hm tinin, arxivl rd apard sistemli elmi ara d rmalar n n b hr sidir.

Görk mli alimin ist r ölk mizd , ist rs d ölk mizd n k narda dilçilik elminin aktual probleml rin h sr olunmu beyn lxalq simpozium v konfranslarda, n mühüm t dbirl rd , yüks k tribunalarda elmi m ntiq söyk n n m ruz v ç x lar ona alimlik zirv sind n d yüks kd dayanmaq haqq n qazand rm d .

Görk mli alimin i q üzü görmü d rslikl rinin, d rs v saitl ri-nin, monoqrafiyalar n n, kitablar n n, elmi v publisistik s rl rinin ham s n n ad n deyil, amma onlardan bir neç sinin ad n qeyd et-m k ist rdim. “Birinci beyn lxalq türkoloji qurultay”, “224 q dim türk sözü”, “Az rbaycan dili antologiyas ”, “Türkologiyan n tarixi: XX srin 20-30-cu ill ri”, “Türkologiyan n intibah dövrü”, “Tür-kün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” v s. Buludxan mü llim bu s rl rin h r birind türkologiyan n tarixin , türkoloji prosesl r qay d r, bu sah d ki t dqiqatlar n daha da d rinl dirir v ld etdiyi yeni faktlarla türkologiya elmini daha da z nginl dirir. Buludxan mü llimin yuxar da adlar n qeyd etdiyimiz bu s rl ri-nin ham s küll hal nda türkologiya sah sind xüsusi t dqiqatlard r.

B li, Buludxan mü llim m hsuldar alimdir. M n Buludxan mü llimi yay n q zmar ça lar nda istirah t evl rind deyil, arxivl r-d t dqiqat i i aparan görmü m. Onun t dqiqatlar na n z r sald qda görürük ki, görk mli alimin t dqiqata c lb etdiyi mövzular t kc ç tinliyi bax m ndan deyil, h m d Az rbaycan dilçilik el-minin inki af , elmi aktuall , mill t v c miyy t üçün faydal l bax m ndan da böyük h miyy t k sb edir.


37

Onu da qeyd ed k ki, Buludxan mü llim bir s ra airl rimizin, yaz ç lar m z n, dibl rimizin yarad c l nda dilin n kimi h miy-y t malik oldu u, onlar n dil v üslub xüsusiyy tl ri bar d d geni ara d rmalar aparm d r.

B.X lilovun 2007-ci ild “Nurlan” n riyyat nda n r edilmi “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” 2 cildd , 2008-ci ild is “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” adl d rslikl ri d xüsusi maraq do urur. D rslikl rind bütün mövzular müxt lif m nb l rd n, d biyyatlardan g tirdiyi says z-hesabs z b dii nümun l r sas nda t hlil ed r k, oxuculara çatd rma a nail olan Buludxan mü llim do rudan da böyük ziyy t, böyük z hm t hesab na bel bir d y rli v maraql d rslikl r çap etdirmi dir.

Buludxan mü llim sözün h qiqi m nas nda filoloq-türkoloq alimdir. Onun elmi f aliyy tini, yarad c l n diqq tl izl dikd görürs n ki, s rl rind dil, d biyyat, poeziya v hd t t kil edir.

B.X lilovun s rl rinin sas keyfiyy tl rini rtl ndir n n ba l ca c h tl rd n biri d budur ki, h r bir k s dilimizi, dilimizin tarixini, fonetikas n , terminologiyas n , qrammatikas n v s. sah l rini ç tinlik ç km d n onun d rslikl rind n öyr n bil r.

Sözsüz ki, bu da Buludxan mü llimin z ngin, çox ax li, t q-dir layiq elmi yarad c l a malik olmas ndan ir li g lir. Buludxan mü llim elmd , h yatda, c miyy td yar mç ql , bütövsüzlüyü, riyakarl , qeyri-s mimiliyi sevm y n bir xsiyy tdir. Onun böyük yaz ç m z smay l xl haqq nda “Vedibasar” q zetind d rc olunmu silsil m qal l rinin birind d rin m na ifad ed n bir fikrini xat rlatmaq yerin dü rdi: “Adamlar var ki, i l diyi yerd n faydalan r, amma i l diyi yer heç bir fayda vermir”. T kc bu ifad Buludxan mü llimin hans yüks k keyfiyy tl r sahib oldu unu bir daha t sdiq edir.


38

Buludxan mü llim istedad , yorulmaz f aliyy ti, f dakarl , s mimiliyi, c miyy td t mizliyi v obyektivliyi il Az rbaycan n elm tarixin ad n yazm ziyal lar m zdan biridir.

50 ya n qeyd etdiyimiz böyük alim can sa l , uzun ömür, yeni yarad c l q u urlar , bütün nailiyy tl rinin h yata keçirilm sini ulu Tanr dan dil yir m!

Hörm tli Buludxan mü llim! Siz öz yarad c l n zla el deyimind deyildiyi kimi, öz di i,

d rna , z hm ti il q sa dövrd özün bir b di abid ucaltd n z. Ucaltd n z bu abid h r zaman bel uca, möht m görün c kdir!

Allahverdiyev C lal,

filologiya üzr f ls f doktoru, dosent


39

U AQ K M

h sr olunur professor Buludxan X lilova

S ni seyr edir m Televizyondan H msöhb tin u aqlard , Dan rsan u aqlarla

irin- irin, u aq kimi, X yal n ba al b gedir Uzaqlara, uzaqlara,.. Lap özünü unutmusan, U aql a qay tm san: - Bulud, Bulud dey -dey Kims s ni s sl yir, Futbola ged n u aqlar H y td s ni gözl yir,.. ...oyun yaman a r keçir Qolunu s nd rm san, Futboldan Qolu q r q qay tm san, Kims duymas n dey A r dan a lam rsan, Yen sonda d rdini Anana anlad rsan... Eh... u aql q, u aql q, U aql q da – qay lardan uzaql q, Harda is bir q d r d azadl q...


40

Sonra m kt b h yat ndan, T l b lik ill rind n Dan rsan u aqlara, Görür m u aqlar n gözünd ki ist yi, ndi onlar nec d

S n b nz m k ist yir... Unudub bütün al mi U aqlar n aras nda Nec m sud görünürs n U aq kimi...

Aslan Vahid,

air


41

ELM Q D R D R N,

M NALI V HUMAN ST...

N inki türk dünyas n n, ümumb ri f ls fi dünyagörü ün h qi-qi, yetkin, müdrik filosoflar ndan olan Göyç li A q l sg r haq-q nda yazd m 620 s hif lik elmi-b dii monaqrafiyan çapa haz r-lay rd m. Kitab yazma a ba layanda bir çox q l m adamlar il , adl sanl airl rl , elm adamlar il , aliml rl , filoloqlarla A q

l sg r eirinin sirli m nalar haqq nda mü yy n söhb tl r edir, onlar n fikrini bilm k ist yirdim. Do rusu, ça q nl q içind ydim, bu tan nm ziyal lara dan d qlar m uydurma kimi görünürdü, b -zil ri d a z büzür, heç dinl m k ist mirdil r. Ç kdiyim z hm tin q drini kim anladaca m, kimin t sdiq ed c yi m s l si m ni do rusu ç tin v ziyy td qoymu du. A q l sg r T s vvüf-sufi dünyad rkin böyük arifi – ürfan d r. Oxudu um elmi-b dii d biy-yatlarda bu bar d çox söz aç l r, amma bunlar n ham s mahiyy t etibar il d rk olunmaz bir anlam xarakteri da y rd . Dövrümüzün bir neç böyük airl rin müraci t etdim. Ham s kitaba redaktor olmaqdan boyun qaç r rd . Bu t bii idi. Çünki A q l sg r kimi bir dahinin yükünün alt na girm k m suliyy ti olduqca ç tin idi. Birc balaca s hv mü llifi t nqid h v skar olan elmi ictimaiyy tin hücumuna m ruz qoya bil rdi. Bu m suliyy ti boynuna götür n d rin t s vvüf anlama, human st-sufi dünyagörü malik omal idi. Axtar da idim, n hay t ki, t sadüf n bir bazar s h ri Az rbaycan televiziyas n n “Ovqat” verili ind apar c n n h msöhb ti olan bir dilçi alimi dinl m y ba lad m, bu o adam idi, m n axtaran. “T sa-düfl r ham s z rur tmi ” – fikri yadda mda canland . B li h min z rur t imi ki, t sadüfl k f etdim. H msöhb tin dan d qlar ,


42

elmi sasl fikirl ri, m ntiql , b diilikl dolu hdi- ir li cüml l ri m ni özün nec d c zb edirdi. Apar c xan m müraci t ed rk n “Buludxan mü llim” – dem si d olduqca maraql idi. Ax insan ad n n onun kimliyind rolu az deyildir... Buludxan X lilovu özüm üçün bel k f etdim. ki günd n sonra i l diyi Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetin yolland m. ota nda idi, – Olarm ?- dey müraci t etdim. – Buyurun, buyurun, dey r k, ehtiramla yerind n qalx b d bl lini uzatd , – xo g lmisiz, buyurun yl in, – dedi.

lini s x b, yl dik, köm kçi xan m çay g tirdi, – E idir m, buyu-run... Özümü t qdim edib, g ldiyimin s b bini anlatd m, gülüm-s di, – air, bu mövzu olduqca ç tin mövzudu v h mi aktuald r, amma o bar d çox yaz l b çox deyilib, çox aliml r ba s nd r blar amma mahiyy t etibar il o sirli qap lara açar salan olmay b, – dedi. – Buludxan mü llim, fikrimi anlatmaq üçün sizin d y rli g rgin i vaxt n z s rf etm k ist m zdim, xahi edir m mümküns , i d n sonra bir çay süfr si arxas nda sazla, sözl bu bar d bir söhb t ed rdik. – Olar, onda ax am saat 7-d görü rik, – dedi. V d l diyimiz vaxt dal nca i yerin g ldim, giri qap s nda gözl yirdil r. O biri yolda is dilçi alim, professor M h rr m Hüseynli idi. Yax nla b, görü dük, qap dan ç xark n bir neç t l b q z n h y can içind s s-küyünü e itdik, Buludxan m llim geri döndü, – Ay q z n olub? – dey soru du. – Mü llim, q z n ür yi gedib, – dey , a lams nm bir q z cavab verdi. Buludxan mü llimin n q d r böyük humanist insan, sl pedaqoq oldu unun bir daha ahidi oldum. O ür yi getmi q z n ba üst durub, t s lli verir, qay s n sirg mirdi, yar m saatdan çox gözl dik, t cili yard ma v q z n valideynl rin z ng vurdular. N hay t ki, g rgin anlar arxada qoyub, mü yy n el diyimiz m kanda yl mi dik. Yaz lar m Buludxan mü llim t qdim el dim, el diyim ara d r-


43

malar haqq nda q sa m lumat verdim. Professor M h rr m mü llim d h msöhb timiz idi. Onlar arada sözümü k sib dediyimi t krar etm yi xahi edirdil r, düzü, könlüm rahatl q tapm d , n hay t ki, m n laz m olan ünvanda idim, bu iki qüdr tli elm adam n n m n inam v m n vi d st yi ç kdiyim z hm tin d y rini anlad rd . Aradan bir gün keçdi, gec saat iki-üç rad l ri olard , telefona z ng g ldi, Buludxan mü llim idi, – air, sizin bu yaz n z (A q l sg r bar d olan kitab m n z rd tuturdu) m nim çox böyük mara ma s b b olub, çox sa olun, tamam yeni yana ma v yeni t dqiqat üslubudu, t brik edir m, dem k olar ki, bu yeni d bi bir hadis di, – dedi. – T kkür edir m, c nab professor, dedim. Ad t n böyük elm adamlar sad adamlar çox böyük i görs l r d , onlar n gördüyü i bir az bigan yana rlar. Amma Buludxan mü llimin bu s mimi etiraf qar s nda ba ym m k olmazd . O n q d r sad , t vazökar, adi bir insan kimi öz böyüklüyünü büruz verm d n dan rd . slind bu s mimiyy t onun böyüklüyü idi, elmi q d r d rin, m nal v humanist...

Bel likl , Buludxan mü llimin elmi redaktorlu u il m nim A q l sg rl ba l olan kitab m çap olundu. Yax m nada d bi v elmi mühitd ks-s da yaratd .

Buludxan X lil

Buludlar içind n zülm ti yaran Parlayan Gün dir Buludxan X lil. Donmu beyinl rd buzu rid n, Sönm y n at di Buludxan X lil.


44

Elmi x b r verir d rinliyind n, H r sözü batmand z nginliyind n, X yal n lçatmaz nginliyind n, ld r m t k keçdi Buludxan X lil.

Yolu haqq yoludur, sevib seçdiyi, Mövlana Ruminin, msin keçdiyi, A babada A q N sib içdiyi, Bulaqlardan içdi Buludxan X lil. M clisd könlü xo – saz adam d , Alim, ülamad – söz adam d , Dostluqda Lo man n düz adam d , nsanl qda ba d Buludxan X lil.

Babacanl Hac Lo man Qorqud, air, filosof, l sg r ünas


45

STEDADLI V M HSULDAR AL M

Ça da Az rbaycan filologiyas n n görk mli v m hsuldar nü-

may nd l rind n biri d filologiya elml ri doktoru, prof. Buludxan ziz o lu X lilovdur. Buludxan mü llimin yarad c l il tan

olduqdan sonra bir çox cavabl v cavabs z suallar ba mda dolan-d . Bunlardan biri onun tam xsiyy t, nümun olmas d r. B z n sosial – siyasi h yatda heç bir xidm ti olmayan insanlar el m rt -b l r yüks lir, el v zif l r da y r sanki yar m hökmdard r. Bel -l rinin das yer -göy s masa da, onlar tam xsiyy t deyil. Çün-ki c miyy td n ald verdiyind n on qat çoxdur. Tam xsiyy t, fikrimizc , odur ki, c miyy td n az alsa da, c miyy t çox ey verir. Buludxan mü llim m hz ikincil rd ndir. Çox q sa müdd td c mi 20 il sür cind elmimiz v m d niyy timiz el böyük töh-f l r vermi dir ki, onu on n f r elm adam v m mur bütün f aliy-y ti boyu ver bilm z. Buludxan mü llim 20 ild 40-dan çox kitab, 7 proqram, 500 m qal yazm d r. T kc onun kitablar n götürs k, sovet hakimiyy ti ill rind korifey dilçi hesab etdikl rimizin heç biri Buludxan mü lliml müqayis edil bilm z.

Buludxan mü llim r smi filologiya elmin fonosemantika il g ls d , onun yarad c l q diapazonu çox geni olmu dur. O, 1995-ci ild ilkin kökl rin fonosemantikas s rind özün q d rki bir çox alimin fikirl rin istinad ed r k onlardan ir li ged bildi. Sonra bu sah d ki ara d rmalar n ümumil dirib “Feill rin ilkin kökl ri” adl sanball bir s r yazd .

Onun kitablar n m zmun etibaril bir neç qrupa bölm k olar:


46

D rslikl r: “Az rbaycan dilinin morfologiyas ” 2 hiss d n ibar t olan bu

d rslik M.Hüseynzad nin uzun ill r yegan hesab edil n d rsliyin-d n bir q d r d ir li ged bilmi dir.

2007-ci ild çap etdirdiyi “Müasir Az rbaycan dili” kitab nda vv lki n n vi d rslikl rd n f rqli olaraq fonetika, yaz , lifba,

qrafika, orfoqrafiya v orfoepiya m s l l rini hat etm kl , qeyd olunan sah l ri tam v yüks k s viyy d t dqiq etmi dir.

Eyni sözl ri “Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” d rsliyi haq-q nda da dem k olar. 30-40 il bundan vv l yaz lan leksikologiya d rslikl ri il müqayis d Buludxan mü llimin leksikologiyas s -viyy v hat c h td n çox ir li getmi dir. Bu haqda çox dan maq olar. Amma bu, bizi m qs dd n ay rar.

Onun 2006-c ild yazd “Türkologiyaya giri ” kitab da bu c h td n diqq ti c lb edir. Bu d rslik özünd n vv lkil rd n d qiqliyi il seçilir.

O, türkologiya probleml rin 1999-cu ild yazd “Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay” kitab il daxil olmu v Türk dünyas n n elmi-idrak sferas n heç vaxt t rk etm mi dir. Bel ki, 2001-ci ild “Türkologiyan n intibah dövrü” 2009-cu ild Mahmud Ka arinin “Divanü lü t-it türk” s rind etnoniml r”, 2010-cu ild “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Yas vi” kitablar bu istiqam tin d rinl m sin xidm t etmi dir.

Yen 2010-cu ild “224 q dim türk sözü” v s. kimi qiym tli ara d rmalar il türkologiyan n ciddi v m hsuldar aliml ri s ra-s na daxil ola bilmi dir. Bu kitablar n h r birinin elmi d y rind n ist nil n q d r dan maq olar.

Buludxan mü llimin dilin ictimai probleml rin h sr edilmi d y rli s rl ri s ras nda 2013-cu ild yazd “Dil-söz ç l ngi” el


47

h min ild yazd “Az rbaycan dili antologiyas ”, yen h min ild yazd “Dil, d biyyat, m d niyy t”, sonra “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz” adl kitablar dilimiz milli, m n -viyyat m za, d biyyat m za böyük m h bb tl yaz lm s rl rdir.

Buludxan mü llim Az rbaycan n d y rli yaz ç lar n n yarad -c l na müdaxil ed r k onlar t hlil süzg cind n keçirib yüks k qiym tl ndirir. . xl v B.Vahabzad nin yarad c l haqq nda dediyi orijinal fikirl r onun h rt r fli filoloq kimi yeti m sin sü-butdur. O, dilçiliyi d , d biyyat ünasl da yüks k s viyy d bilir.

Buludxan mü llimin m hsuldar elmi f aliyy tind n çox dan -maq olar v laz md r. Amma bu ayr ca bir ara d rman n predmeti olmal d r.

Buludxan mü llim Az rbaycanda oldu u kimi, Türkiy d d yax tan n r. Onun Türkologiya sah sind ki m hsuldar f aliyy ti Türk dünyas ara d rmalar uluslararas iliml r akademisi, Akade-mik üye diplomu (2011), Türkiye Cumhuriyy si kibatek akademik üye diplomu onun Türkiy d böyük nüfuz sahibi olmas na d lal t edir.

Bak da R.Rza ad na d biyyat fondunun diplomu is onun d biyyat sah sind ki xidm tl rinin böyük qiym tidir.

Buludxan mü llimin elmi-pedaqoji, sosial-siyasi sah d ki xidm tl ri Az rbaycan Respublikas Prezidentinin imzas il ald “T r qqi” medal il bir daha t sdiql nmi dir.

ziz dostumuz, istedadl v m hsuldar alim Buludxan mü llim daha böyük u urlar arzulay ram.

Babayev Adil,

filologiya üzr elml r doktoru, professor


48

G NC AL M BULUDXAN X L LOVA

H yat ba – ayaqd r z man q liz,

ziz dost, haqq yerin tutacaq bir gün. dal t gün i parlayan zaman,

Saralan gün l r batacaq bir gün. Day l k sl r etmi m nifr t, Amal m düzlükdür, ümidim z hm t. Meydan sulasa da, saxta an – öhr t, Vaxt onlar ucuz satacaq bir gün. T bab t neyl sin q c olanlara, Quran fa verm z gic olanlara. Öz al n t riyl ucalanlara, F l yin müjd si çatacaq bir gün. Çoxlar seçilmir pazdan, paradan, Köb l k t k bitir bilm m haradan?

sli mis olan böyük yaradan, Q z l bazar ndan atacaq bir gün. Ha m lli ili veribdir yel , H yatda heç k s olmam l , Elmin zirv sind mahirl riyl , Buludxan tonqal n çatacaq bir gün.

Mahirl r dey nd o lu Mahir i ar edir.


49

M n a iq m alla s n,

an n zm ç k, balla s n, Güz t etm o luma, Cilala ki, safla s n .

Balas yev Qubal , a q Ha m

Mü llif bu b ndi sonradan lav etmi dir.


50

ELM F DA S

Az rbaycan Respublikas nda v ondan q raqda tan nan dilçi

aliml rd n biri d filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan ziz o lu X lilovdur. O, Az rbaycan dilçiliyinin bütün sah l rini

hat ed n dü ünc t rzin , türkoloji aspektd t hlil qabiliyy tin v geni erudisiyaya malik bir alimdir. T sadüfi deyil ki, ali v orta ixtisas m kt bl rind onun mü llifi oldu u v Dövl t standartlar na uy un yazd “Müasir Az rbaycan dilinin fonetikas ” (2007) “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ”, (2008) “Müasir Az r-baycan dilinin morfologiyas ” (2010). “Türkologiyaya giri ” (2006) d rslikl rind n geni istifad olunur. Universitet t crüb sind n gö-rür m ki, h min kitablardan t l b l r daha çox faydalan rlar, çünki d rslikl r sad , oxunaql h m d elmi dild yaz lm d r. Onun tür-koloji ara d rmalar geni v hat lidir. Bel ki, “Az ri” (F.Köprü-lünün eyni adl s rinin t rcüm si, rh v izahlar) 2000, “Türkolo-giyan n intibah dövrü” (2001), “Az rbaycan dili: dün n v bu gün” (2004), “224 q dim türk sözü” (2011), “Feill rin ilkin kökl ri” (1998), “Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fono-semantik inki-af ” (1996) v s kitablar bu q bild ndir. Bunlardan ba qa, Birinci

Beyn lxalq Türkoloji Qurultay haqq nda dem k olar ki, trafl m lumat yox idi. Buludxan mü llim o dövrün m tbuat n v arxiv s n dl rini ara d rmaqla dünya türkl ri, el c d az rbaycan ünas-l üçün çox böyük milli, d y ri olan qurultay n materiallar sa-s nda “Birinci Beyn lxalq Türkoloji qurultay” (1999) kitab n ha-z rlad v ziyal lar n istifad sin verdi. H tta qurultay n 75 illik yubileyi il ba l olaraq onun r hb rliyi v t kilatç l il ADPU-da elmi-praktik konfrans keçirildi.


51

Onun bacar q v s yi n tic sind XI srin böyük xsiyy ti, hikm t sahibi, böyük türk dü ünürü, ümumtürk t riq t eirinin banisi, h m d yarad c lar ndan biri olan Xoca hm d Y s vinin h yat , dövrü v t riq t görü l ri bar d yazd “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” (2011) kitab bu sah d olan bo lu-u doldurdu. hm d Y s vinin kimliyini, f ls fi dü ünc l rini v

dünyagörü ünü oxuculara çatd rd . el g tirdi ki, 1995-2003-cü ill rd ADPU-nun Müasir Az r-

baycan dili kafedras nda Buludxan mü lliml çiyin-çiyin i l dim. Kafedra müdiri, r hm tlik prof. H s n Mirz yev h mi kafedra il öyün r v dey rdi: “Bax n, bu kafedra daha çox professor yeti dirir”. C f r mü llimi, Vilay t mü llimi, Mirvari mü llimi, brahim mü llimi, Buludxan mü llimi v bu s tirl rin mü llifini

nümun göst r ndi. O, 34 ya nda professor ad n alm Buludxan mü lliml h mi f xr ed rdi v dey rdi ki, Buludxan mü llimin elmi f aliyy ti bugünkü g ncliy bir örn k olmal d r.

Sumqay t Dövl t Universitetinin Filologiya fakült si t sis edi-l nd ixtisasl mü lliml r ehtiyac vard . R hb rlik Buludxan mü llimi türkoloji f nl rd n mühazir oxuma a d v t etdi. O, h f-t d 2 gün Sumqay ta g l rdi. T l b l r onun mühazir l rini din-l m kd n h zz alar, elmi diskusiyalar aparard lar. Onun r hb rliyi il Filologiya fakült sind 5-6 n f r aspirant v dissertant t dqiqat i ini ba a çatd r b dissertasiya müdafi etdil r.

Buludxan mü llim s mimi v mehriban insan oldu una gör dostlar da çoxdur. O h m özünd n kiçik, h m d özünd n böyük-l rl dostluq etm yi bacar r. sas m s l odur ki, savad , biliyi, bacar , intellekti yüks k olsa da, özünü heç vaxt yüks k aparm r. Bax budur, onun böyüklüyü. Bax budur, onu dostlar na sevdir n c h tl ri. Bir atalar sözünd deyilir: “Ot kökü üstünd bit r”.


52

silli, n silli ail l ri vard r Buludxan mü llimin. A babada on-lara gümrülül r dey rdil r. Onun babas v dig r qohumlar 1920-ci il d k Gümrü h rind ya am lar. Atas ziz ki i t hsil v maarif çox fikir ver n adam idi. A q d biyyat ndan, xüsusil A q enlikd n göz l g rayl v qo malar bilirdi. A q d biyyat -n n vur unu idi. Ona gör d Buludxan mü llimin böyük qarda U urlu, dig r qarda lar Zahid v Vahid pedaqoji sah il s x ba l -l olan insanlard r. R hb r v zif l rd çal rlar. Anas Sona xala ifahi xalq d biyyat ndan göz l örn kl r söyl y rdi. A baba folk-

loruna aid ondan xeyli material toplay b çap etdirmi dim. Buludxan mü llim 350-d n çox elmi, elmi-publisistik v elmi–

metodiki m qal l rin mü llifidir. Türkiy , ran, Q r z stan, Qaza -stan, Rusiya, Saxa Respublikas (Yakutiya) v Ba q rd standa

simpozium v konfranslarda i tirak etmi v oran n elmi jurnallar-nda m qal l ri çap olunmu dur.

Biz onu “AzTV”, “Lider”, “ANS”, “ ctimai televiziya”, “Azad Az rbaycan” v dig r televiziya kanallar nda çox tez-tez görürük. Dilimizin irinliyi, folklorumuzun z nginliyi, dil tarixi, nitq m d niyy ti, mü llim haz rl m s l l ri v dig r sah l r aid dinl yicil r maraql m lumatlar verir. Bizi dü ündür n problemli m s l l r bar d diskusiyalar apar r. irin dan , ayd n v s lis nitqi, maraql söhb tl ri onun b z yidir. Onun poetik duyumu da güclüdür. Onlarla b dii s r haqq nda fikir v mülahiz l rini bildir-mi , onlar n b dii d y rini qiym tl ndirmi dir.

Buludxan mü llim ömrünün göz l ça lar n ya ay r. ADPU-nun filologiya fakült sinin dekan olaraq o, t hsilin bakalavr v magistr pill l rind t hsil alan t l b l r öz yarad c l , pedaqoji f aliyy ti, yana ma t rzi, m d niyy ti, elmi savad il bir örn kdir. Budur alim-mü llim üçün sas göst ricil r. T l b -mü llim mü-


53

nasib tl rind mövcud olan etik qaydalara riay t edir.Bunlar olma-sa, bel bir böyük v zif nin öhd sind n g lm k çox ç tin olar. Biz d rin elmi dü ünc si, elmi n z ri haz rl , pedaqoji bilik, bacar q v qabiliyy ti il f rql n n, n cib v ülvi hissl rl ya ayan prof.Bu-ludxan X lilovu akademikl r c rg sind görm k arzusunday q. Bu t k m nim yox, onu dinl y n, onu yax ndan tan yan v onun elmi yarad c l na yax ndan b l d olan ziyal lar n arzusudur.

Buludxan mü llim h m d göz l ail ba ç s d r. H yat yolda Z lih mü llim Bak h ri 35 sayl orta m kt bd Az rbaycan dili v d biyyat mü llimi i l yir. O lu To rul X z r Universitetini bitirib, q z Tu ra is Q rb Universitetind oxuyur. Y qin ki, öv-ladlar da onun yolunu davam etdir c k, bu ail d olan maarifçilik n n sin sadiq qalacaq v qoruyub saxlayacaqlar.

Ad günün mübar k, Buludxan mü llim! Siz uzun ömür, cansa l v elmi-pedaqoji f aliyy tinizd u urlar arzulay ram.

Bayramov Aslan,

SDU-nun Az rbaycan dili v dilçilik kafedras n n professoru


54

H R B R SAXTA PAFOSDAN UZAQ Z YALI-AL M

Prof.Buludxan X lilovun sözl h qiqi real portretini yaratmaq

b lk d çoxlar na ç tin görüns d , ksin , m n çox asan g lir. M s l buras ndad r ki, onun bütün üurlu h yat , t l b , aspirant v mü llimliyi elmi-pedaqoji ictimai f aliyy ti gözl rimin önünd c r yan edib, püxt l ib, inki af edib, bugünkü kamillik v müdriklik zirv sin çat b.

Buludxan mü llimi m n sevdir n n sas xüsusiyy tl r t x-min n bunlard r: z hm t v h qiq tsev rlik, qanun v dal tsev r-lik, tamahs zl q v gözütoxluq, sözün böyük m nas nda ziyal l q v v t n t ssübke liyi, qid sind v milli ideologiyas nda olan bü-tünlük, minlik, sars lmazl q v s.

Onun siray tedici düz v ayd n bax lar , h r bir saxta pafosdan uzaq s mimi v t vazökar dan q t rzi, müsahibin do runu v haqq müdafi etm yi, yaltaql q v m ddahl qdan uzaq olub na-musla ya ama t lqin ed n nitqi dinl y nl ri sözün sl m nas nda z d li v naqis hissl rd n t mizl yir, pakla d r r, c miyy t üçün, mill t v dövl t üçün g r kli, d y rli v t nda olma a s f rb r edir. Sadalad m bu yüks k insani keyfiyy tl rin bir qismi irs n, ata-babas ndan g lm olsa da, ks riyy ti h yatda sonradan qa-zan lan, xsin v xsiyy tin h qiqi h yatla ünsiyy tind n yaranan m n vi d y rl r toplusudur, çoxt r fli laq l rin d rin üur v a l-la nizama sal nan t zahür v t kkül formalar d r.

B.X lilovu bu gün güclü bir xsiyy t kimi qavrama a sas ver n, onu trafdak lardan bir boy uca göst r n bir yandan çevik elmi-ictimai z kad rsa, bir yandan da h yat h qiq tl rin do ru mövqed n yana mas , uza görm y imkan ver n üstün bax


55

buca na malik ola bilm sidir. D rin mü ahid çilik, t hlil v ümu-mil dirm qabiliyy ti olmadan n yin dal tli, kimin haql v ya haqs z oldu una q rar verm k imkan xaricind dir ki, Buludxan mü llimd sadalad m z bu keyfiyy tl r yet rinc d n d art q bir m rt b v d r c d dir.

Buludxan mü llim ilk bax da zahir n bir az s rt, b lk bir az qaraqabaq görüns d , slind bu, onun daxili tarazl ndan, ciddi-lik v m suliyy tind n qaynaqlanan bir görünü dür. Ünsiyy t tap-d n el ilk d qiq l rd n s n m lum olur ki, o, h dd n art q qay-

ke , mehriban, diqq tcil v söhb tcil insand r. T bi tind olan xeyirxahl q, humanistlik ona a z aç b n d s köm k umanlara, onu ümid yeri bil nl r imkan n verdiyi mümkünlük, yüks k t -m nnas zl q rti il yard mç olma a vadar edir. Ba qalar n n söz verib arxas ndan qaçd v ya n yax n halda özünü bilm zliy , görm zliy vurdu u m qamda Buludxan mü llim susma , laqeyd qalma v bel likl , haqs zl n haqq üst l m yin döz bilmir. M n özümün v ba qalar n n simas nda Buludxan mü llimin bu cür insani, q r zsiz mövqeyinin d f l rl ahidi olmu am. Arxas zlara arxa durmaq onun sanki h yat kredosudur.

Allah adama bir eyi ver nd ba qa bir eyi bir az k m edir, amma Allah Buludxan mü llimd n heç n yi sirg m yib. n sas da fikrin m n vi sa laml n q d rinc verib. M hz el buna gör d xüsusi d y rl ri v örn kl ri il seçil n Q rbi Az rbaycan n Amasiya rayonundan köç ed n günd n Buludxan mü llim böyük v t ni Az rbaycana s mimiyy t v s daq tl dolu bir ür kl g lib, öz varl n , bilik v bacar n bu yurdun inki af v t r qqisin h sr edib. Adamlar var ki, öz xsi m nini h r eyd n, h tta xalq-dan v mill td n d uca tutub, öz x rda bir xeyiri üçün r qüv-v l rl lbir olub, kökünü, soyunu unudub. Buludxan mü llim is


56

ksin , heç vaxt öz xsi m ni üçün çal may b, mill t v v t n namin öz xsi qazanc v xeyirl rini qurban verib. Etdiyi h r bir xeyirxah m ld t m nnas z v umacaqs z olub. Ona gör d bu gün Az rbaycan ziyal l n göz önün g tir nd ilk n z r çarpan bir neç xsd n biri kimi Buludxan mü llim yada dü ür, n z ri c lb edir v ilk a la g l nl rd n olur.

Buludxan X lilov çox sad , ayd n v nümun vi bir h yat yolu keçmi dir. Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakült sini adl t qaüdl bitirmi , h l t l b lik ill rind n diqq ti ç k n elmi-ictimai f aliyy tin gör AP -nin Elmi uras n n q rar il institutda saxlanaraq, aspiranturaya q bul edilmi , az müdd td elmi i ini tamamlayaraq o dövrün dili il des k, filologiya elml ri namiz di elmi d r c si alm , bir müdd t mü llim, ba mü llim, dosent kimi f aliyy t göst rmi , elmi yarad c l n inki af etdir -r k çoxlar na n sib olmayan çox g nc ya nda filologiya elml ri doktoru ad alm v n hay t, Filologiya fakült sinin dekan v zif sin seçilmi dir. Bir m s l ni xüsusi vur ulamaq ist yir m ki, m n t xmin n be il yax n bir müdd td Buludxan mü llimin müavini i l y rk n görmü m ki, bütün universitet üzr keçiril n elmi-ictimai t dbirl rin t xmin n üçd n birisi Filologiya fakült si-nin öhd sin dü mü v bu ç tin i in öhd sind n bir fakült r hb ri kimi Buludxan mü llim çox yüks k u ur v l yaq tl g lm yi ba-carm d r. Filologiya fakült si bu gün Buludxan mü llimin say -sind ADPU-nun bilik v r f ünvan na çevrilmi dir.

Buludxan X lilov haz rda Az rbaycan filologiya elminin n üz-d olan, qabaqda ged n nümay nd l rind ndir. Neç -neç d rslik, d rs v saiti v monoqrafiyan n, yüzl rc elmi m qal nin mü llifi-dir. 10-dan art q aspirant v dissertanta r hb rlik ed r k elmin ç tin yollar nda onlara b l dçi olmu dur. Ba qalar n n b lk 80-100 illik


57

ömründ ed bilm dikl rini Buludxan mü llim bu günl rd tamam olacaq 50 ya nda ed bilmi dir. M n göz l insan, müdrik alim v ictimai xadim, mill timizin f xri olan böyük ziyal Buludxan X lilova elmi-pedaqoji f aliyy tind u urlar v möhk m cansa l arzu edir m.

B irov Kamil, filologiya üzr elml r doktoru


58

T BR K ED R K!..

Bu gün ziz dostum-qarda m, h l t l b lik ill rind n n inki biliyi, savad , istedad il , el c d dostcanl , s mimiyy ti, mehri-banç l , sözübütövlüyü, m rdliyi, s daq ti, etibar il ham m z n böyük hörm tini qazanan v bu gün d böyük f xr v qürurla ünsiy-y t saxlad m z görk mli ziyal , l yaq tli v t nda , tan nm dilçi alim, f ali ictimai xadim, Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Univer-sitetinin Filologiya fakült sinin dekan , filologiya üzr elml r dok-toru, professor Buludxan ziz o lu X lilovun 50 ya tamam olur.

Görk mli dilçi alim Buludxan X lilov h m Az rbaycanda, h m d ölk mizin hüdudlar ndan k narda öz d y rli elmi-t dqiqatlar il , yüks k s viyy li elmi m ruz l ri il , d rslik, d rs v saiti v monoqrafiyalar il tan nan alimdir.

Professor Buludxan X lilov eyni zamanda ölk mizin ictimai-siyasi h yat nda f al i tirak ed n v sl v t nda mövqeyi il seçil n ziyal lar m zdan biridir.

Bu lam tdar yubileyi münasib til biz d hörm tli Buludxan mü llimi ür kd n t brik edir, ona uzun ömür, möhk m cansa l ,

xsi h yat nda v elmi-pedaqoji f aliyy tind yeni-yeni u urlar arzulay r q!..

Yubileyin mübar k, qarda m!... Gün o gün olsun ki, s ni 100 ya nda t brik ed k!..

Böyük hörm t v ehtiramla, Borçal Mü fiq


59

AZ RBAYCAN D LÇ L Y N N V TÜRKOLOGIYANIN

PARLAQ ULDUZLARINDAN B R – BULUDXAN X L LOV

Buludxan X lilov 1966-c ild Q rbi Az rbaycan n n s fal , t -

miz da havas , saf bulaq sular bol olan A baba rayonunda, köklü-budaql bir ail d dünyaya göz açm d r. Bu t miz da havas , saf bulaq suyu, müq dd s gen onun t bi tin hopmu ayd n z kas na, m ntiqi t f kkürün , geni erudusiyal dünya görü ün qar m d r. O, orta m kt bi q z l medalla bitirmi , ADPU-nun filologiya fakült -sind C.Cabbarl t qaüdü il oxumu , oran q rm z diplomla bitir -r k institut rektorlu unun t qdimat v T hsil Nazirliyinin t yinat bölgüsünd institutda saxlan lm d r.

B. X lilov Respublikam zda n g nc elml r doktoru olmu dur. O, 1992-c ild namiz dlik, 1999-cu ild doktorluq dissertasiyalar müdafi etmi dir.

Buludxan mü llim çox ax li bir alimdir. Düzdür, onun dar ixtisas dilçilikdir. Dilçiliyimizin müxt lif sah l rin dair bir s ra sanball mo-noqrafiya v d rslikl rin mü llifidir. M s l n: Dil tarixin aid “Az r-baycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fo-nesemantik inki af ”, “Feill rin ilkin kökl ri” kimi s rl r yazm d r.

Bu s rl rd müxt lif feil kökl rinin t kkül tapd söz yuva-lar n a kar etmi , ilkin kökl rin sinkretliyini v bunlar n iltisaqiliy do ru inki af istiqam tini d ara d rm d r.

Haqq nda b hs etdiyimiz alimin q l mind n Müasir Az rbay-can dili v onun müasir probleml rin dair d bir s ra sanball d rs-lik v d rs v saitl ri ç xm d r: 1) “Müasir Az rbaycan dilinin mor-fologiyas ” I hiss (2000), “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologi-


60

yas ” (2008), “Az rbaycan dili: dün n, bu gün” (2004) v s. s rl ri i q üzü görmü , bu kitablarda qrammatika v qrammatik qurulu , sözün t rkibi (kök, sas, kilçi), nitq hiss l ri, qrammatik kateqo-riyalar, leksikoloji, semasioloji m s l l r, fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya kimi aktual dil probleml ri orijinal

kild h rt r fli izah n tapm d r. Onun “Az rbaycan dili: dün n, bu gün” kitab nda Az rbaycan

dilinin bugünkü probleml ri ara d r l r, “Kitabi D d Qorqud”un vaxtil qada an olunmas n n sirl ri aç l r, Sovet ttifaq dövründ türk dünyas na qar q r zli mövqenin z r rl ri a karlan r.

Buludxan mü llimin elmi yarad c l yaln z türkoloji v Az r-baycan dilçiliyi il m hdudla b qalm r. O öz q l mini d biyyat, d bi t nqid sah sind d s nam v bu sah y aid d maraql , d -

rin m zmunlu s rl r yazm , bu sah nin d mahir bilicisi oldu unu sübut etmi dir. M s l n: “ smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri”, “ smay l xl n n dilçilik görü l ri”, “B.Vahabzad nin pedaqoji görü l ri”, “B yaz do ulan eirl r”, “A l n zirv sind sön n bir ç raq” v s. kitablar öz elmi-estetik d y rl ri il seçilir. Bu c h t-d n onun f aliyy ti B.Çobanzad ni, .D mirçizad ni, Y.Seyidovu, A.Axundovu, T. Hac yevi xat rlad r.

B.X lilov dilçilik üzr elmi yarad c l n n bir istiqam tini d türkologiya t kil edir. M s l n, onun “Birinci Beyn lxalq Türko-loji Qurultay” (1999), “Türkologiyan n intibah dövrü” (2001), “Türkologiyaya giri ” (2006) v s. kitablar türkoloji dilçiliy bir töhf dir. Onun bu s rl rind türkoloji dilçiliyin bir çox prob-leml ri özün geni yer tapm d r.

B.X lilovun elmi kadrlar n-magistrlar n, elml r namiz dl rinin yeti dirilm sind d f al i tirak edir. O, 9 magistr n, 5 aspirant n v 9 dissertant n r hb ri olmu , onlardan 5-i müdafi etmi dir.


61

Buludxan mü llim Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin v Az r-baycan Jurnalistl r Birliyinin üzvüdür.

O, 2001-ci ild ilin alimi nominasiyas n n, 2006, 2007, 2007, 2008-ci t dris ill rind ilin alimi müsabiq sinin qalibi olmu , bir çox c miyy tl r, t kilatlar t r find n mükafatland r lmas n say-maqla qurtarmaq olmur. 2011-ci ilin Prezident t qaüdçüsüdür. 2013-cü ild n AAK- n Filologiya ixtisas üzr Ekspert uras n n üzvüdür.

stedadl alimin f aliyy tini yaln z elm sah sil ba lamaq kifay t deyildir.

Buludxan X lilov televiziya kanallar n n da, sözün h qiqi m -nas nda, b z yidir. O, bütün kanallarda bir-birind n f rqli ictimai- siyasi, d bi, Az rbaycan dili v dilçiliyi probleml ri, ail -m i tl ba l mövzularda bir siyas tçinin, bir d biyyat ünas n, bir peda-qoqun, bir dilçinin h s d aparaca kild maraql ç x lar edir.

Xüsusil – “Övqat” verili l rinin daimi qona kimi onu tez-tez görürük. Bu yax nlarda Yunis mr v Xoca hm d Y s vi bar d apar lan verili diqq tl tama a etdim. Özünün m ntiqi, elmi, b dii, xlaqi söhb tl ril , Y s vid n, Yunis mr d n söyl diyi eir-l rl dinl yicini valeh edir, özünün natiqliyin , möhk m hafiz sin heyran qoyurdu.

Buludxan mü llim bacar ql bir t kilatç d r. Uzun ill rdir ADPU-nun filologiya fakült sinin dekan d r. O, bu v zif nin öhd sind n m har tl g lir.

Yeri g lmi k n qeyd edim ki, filologiya çox mür kk b v çox müx lif xarakterli insanlar n f aliyy t göst rdiyi bir fakült dir. Burada ham il dil tap b dan maq çox ç tindir. Bununla ba l bir ha iy y ç xmaq ist yir m: Sovet dön mind m n fakült partiya t kilat n n müavini i l yirdim. Partiya t kilat katibi Ofeliya xan m x st l ndi, 6 ay katibliyi m n aparmal oldum. O zaman


62

institut partiya t kilat katibi Sultans lim Axundov idi. Bir gün m ni yan na ça r b dedi: “C f r mü llim, g l bu il s ni fakült y katib seç k”. M n ona zarafatla dedim ki, Sultans lim mü llim, m ni Amerikaya prezident seçs l r ged rdim. Amma bizim bu fakült o q d r mür kk bdir ki, m n ona katiblik ed bilm r m.

M hz bel bir fakült y Buludxan mü llim m har tl ba ç l q edir. Ham il dil taparaq h r k sin f aliyy tin qiym t verm yi bacar r. Layiqli olanlar yüks k qiym tl ndirir, layiq olmayanlar çox ustal qla yerin oturdur. B.X lilov s daq tli v mehriban dostdur. Göz l ail ba ç s d r.

Buludxan mü llim fakült v el c d institut kollektivi aras n-da da çox böyük hörm t qazanm d r. Respublikam zda, h tta türk dünyas nda da yax tan n r. O, 1992-ci ild Bi kekd , 1994-cü ild Ufada, 2006, 2007, 2008-ci ill rd Ankarada, 2010-c ild A a-badda konfranslarda ç x etmi , 2006-c ild VII Uluslararas Türk dili Qurultay n n i tirakç s olmu dur. Qurultay n bölm iclas na s drlik etmi dir.

2009-cu ild türk d biyyat na xidm tl ri il ba l olaraq Tür-kiy Cümhuriyy tinin K BATEK akademik UYES diplomunu alm , K BATEK akademik Üyesi seçilmi dir. 2015-ci ilin aprel ay nda türk dünyas ara d rmalar uluslararas elml r akademiya-s n n akademiki seçilib. 2015-c ild “Beyn lxalq R sul Rza” mükafat na layiq görülmü dür.

Buludxan mü llim Ulu önd rimiz Heyd r liyevin m kt binin yeti dirm sidir. O, çox qabiliyy tli, bacar ql obyektiv, gözü-könlü tox bir ziyal d r.

C f rov C f r s d o lu,



63

AL M ADINA HÖRM T G T R N ADAM

Professor Buludxan X lilovun indiki yüks k elmi-pedaqoji möv-

qey nec , hans pill l rl qalxmas m nim gözl rimin qar s ndad r... H r eyd n vv l onu dey bil r m ki, Buludxanda intellektual

z hm tke lik t bii bir vergidir. V o, h yat n , ya ay n “c lbedici”, yl nc li maraqlar n n iç risind m hz elml , pedaqoji i l m ul ol-

ma seçdi. Art q bu gün çoxu “klassik” adland r la bil c k mü lliml -rinin yolu il gedib onlar n s viyy sin yüks lm y çal d ... V bunu bacard ...

Buludxan n qabiliyy ti idi ki, yaln z “klassikl r”d n deyil, h m d bu iddiada olan “ortabablar”dan da öyr ndi. Harda elmin, m d niy-y tin bir balaca i vard sa, ona göz yummad . V ba l cas , h ya-t n n, yarad c l n n heç bir m rh l sind bu bax mdan yersiz “m n mlik” el m di...

lk növb d özün – istedad na, z hm tke liyin güv ndiyin gör dir ki, qar s na ç xan obyektiv v ya subyektiv mane l ri s birl , t mkinl (eyni zamanda inamla) d f ed r k alim ad na nüfuz g tirdi.

Professor Buludxan X lilov sözün geni m nas nda filoloq-dilçi kimi pe kar olsa da, d biyyatç kimi d az pe kar deyil... V m -nim fikrimc , o n n vi filoloqlar m kt bin m nsubdur ki, bu m k-t b m nsublu u, h r eyd n vv l, t hsilini Pedaqoji Universitetd alma ndan ir li g lir.

Lakin xüsusi olaraq qeyd etm k laz md r ki, n n vi filologiya, bütövlükd , h mi Az rbaycan filologiyas n n özü, simas , mahiyy ti olmu dur. Dilçilikd B kir Çobanzad , M mm da a ir liyev, Mux-tar Hüseynzad , bdül z l D mirçizad , lövs t Abdullayev, Yusif Seyidov, A amusa Axundov, F rhad Zeynalov, Tofiq Hac yev;


64

d biyyat ünasl qda Firidun b y Köç rli, H mid Arasl , Feyzulla Qas mzad , Mir C lal, C f r X ndan, M mm d Arif, M mm d C f r,

kr m C f r, li Sultanl , Abbas Zamanov, Mirza a Quluzad , Mir-ziz Mir hm dov, Rüst m liyev, smay l xl , Kamal Tal bzad ,

B kir N biyev, P nah X lilov, Ya ar Qarayev... çox da h miyy tli olmayan mü yy n c hdl ri n z r almasaq, m hz n n vi filoloji üslubun yarad c lar (v davamç lar ) olmu lar. Bu böyük filoloqlar n ham s ya bilavasit , ya da bilvasit Buludxan n mü lliml ri say la bil r. Xüsusil o m nada ki, Buludxan yax mü llim olmaqdan vv l yax t l b olma bacarm , h mi “öyr n - öyr n öyr tm k” prinsipin m l etmi dir. Ona gör d professor Buludxan X lilovun universitet d rslikl ri – “Müasir Az rbaycan dili”, “Türkologiyaya giri ” klassik s l fl rin neç ill rdir ki, u urla x l flik – varislik ed bilir.

Buludxan miqyasl elmi t f kkür sahibi olmaqla yana , geni ür kli bir maarifçidir. Onun dekanl , h m elmi m clisl rd , h m d televiziyada müxt lif mövzulardak ç x lar bildiyini, dü ündüyünü c miyy t poza yaratmadan, nec varsa, el çatd rmaq z rur tinin ifad sidir. M n d f l rl ahidi olmu am ki, Buludxan öz mövqeyini h mi müdafi etm y çal b, kimins sözü il oturub-durmay b, ancaq m sl h t d aç q olub... El ki görüb ki, kimins diqt sil yanl q rar q bul edilir, onda da yüngülc gülümsün r k hiss etdirib ki, bu q rara tabe olan deyil. V heç vaxt da tabe olmay b, nec bilirs o cür d h r k t edib...

Buludxan n t mkini, a ayanal , el bilir m ki, t sadüfi deyil, n sild n-kökd n g lm dir. V min m ki, bu xarakteri il alim-pedaqoq ad na h mi hörm t g tir c k.

C f rov Nizami, AMEA-n n h qiqi üzvü, professor


65

MÜBAR Z – YOLUNDAN DÖNM M KD R…

Heç vaxt mü llim olmaq arzusunda olmam d m. Ona gör yox

ki, mü llimliyi sevmirdim, sla! H r pe nin öz a iqi var. M n bu pe nin a iqi olmam am. Mü lliml rimi çox sevmi m, el orta m kt bd oxuyanda da, t l b olanda da. Onlar da m ni sevib, adam n Allah var. Pedaqoji Universitet daxil olanda vv l sevindim, sonra yuxudan ay ld m el bil. Bu n i di g ldi ba ma?! Ax m n mü llim olmaq ist mirdim. Dedim oxumuram, v ssalam! Haz rla b g l n il ver c m s n dl rimi. Ali m kt b q bul olmaq n dir ki? Bir d f etdims , yen ed c m, limd n g l n i di. H r bir yandan dü dü üstüm ki, d lis n s n. Bu adamlar n aras nda n a ll s v siyas tcili atam oldu: Birinci kursu bitir, g l n il bir d ged rs n q bula. El d el dim, birinci kursu oxudum, ancaq g l n il getm dim q bula. Bu d f d b zi mü lliml rim m n m sl h t gördü ki, ist mirs n, olma mü llim. S n sözün, d biyyat n, dilin içind s n. Hara gedirs n? Özün d yaz b-pozursan. Dili göz l öyr n, qoy yazd qlar n özg l r redakt etm sin. Sözünü ki lind n alan yoxdur? Bu fikir lap a l ma batd . Ancaq, s n dem , h yatda n olursa, n ba verirs , laz m oldu u üçün ba verirmi .

Yax mü lliml rim var idi. Çox sevdiyimiz d , sad c , hörm t etdiyimiz d , heç sevm diyimiz d t bii ki. Ancaq bütün ciddiliyi-n , s rtliyin baxmayaraq biz onu çox sevirdik. Buludxan mü llim oxuyan, oxumayan – bütün t l b l rin sevimlisi idi. Heç e itm dim kimins ondan xo u g lm sin. O, heç vaxt d rsd t l b l rl zara-fat etm z, bo -bo söhb tl r yol verm zdi. Bizim qrupda ham s q zlar idi. Birc o lan m z var idi, o da k rbura kimi ayda-ild bir d f görün rdi. Ona gör Buludxan mü llimd çox sevdiyim v fikir verdiyim bir xüsusiyy t d var idi. Sinf gir nd n, d rs


66

qurtarana q d r gözünü qald r b q zlar n üzün baxmazd . B lk d , o zaman çox g nc idi. Ad n , hörm tini nax l fl rin böhtan ndan qoruma n yollar ndan biri d bu idi, n bilim.

* * *

2007-ci ild ilk kitab m ç xd . Universitet gedib b zi mü lliml riml sevincimi bölü m yi özüm borc bildim. lk a l ma g l nl rd n biri d t bii ki, Buludxan mü llim idi.

Bir az gözl dim. G ldi, n hay t. Sözün düzü, onun m ni tan -yaca a l ma g lm zdi. Gör neç ildi bitirmi dim ali m kt bi?! H r il n q d r t l b gedir burdan, ham s n yadda nec saxlas n? Ota a daxil olanda gördüm ki, yox, yan lm am. Bel d ki, söhb t Buludxan X lilovdan ged rk n, m n nec unutmaq sözünü dilim g tir bildim ax ...O heç n yi unutmur, n adamlar , n adamlar n m ll rini.

- Tan d n z m ni? - lb tt , yaz lar n izl yir m, oxuyuram. “O, yen h r ey vaxt tap r”, – öz-özüm fikirl dim. Mehribanl qla qar lad , t brik etdi, hal- hval tutdu. Köhn

dostlar kimi söhb tl dik. Bir vaxtlar qar s nda za -za sdiyim adamla indi dost kimi söhb t edirdim, zarafat deyil aaa...H , dem yi unutdum, indi o, h m d fakült nin dekan d r ax . Olmal oldu u yerd dir, daha do rusu, çoxdan olmal oldu u.

- Ür yin n vaxt ist yir, g l. Burada indi ba qa ab-havad r. H r ey d yi ib.

- Siz bunu ld edinc n l r ç kdiniz?! Q fil ba n qald r b üzüm baxd . H m d çox m nal v sual

dolu bax larla baxd . - M nim n l r ç kdiyimi haradan bilirsiniz? - Niy bilmir m, ham m z bilirdik. Sizi nec s xd qlar n , nec

incitdikl rini görürdük.


67

- Sizc , niy bel edirdil r? - Düz adamlar, saf adamlar, t miz adamlar ham s bu m ng n -

l rd s x la-s x la özl rini t sdiq edir. Sizin kimi. Vicdan t miz idiniz, t l b nin lind gözünüz yox idi, onlar dey ni demirdiniz, lb tt , ona gör , niy gör olacaq?!

Gözl ri yol ç kdi. Fikr getdi. ll r önc buna t ccüb ed rdim, b lk d . O gül nd bel m n q rib g l rdi. Ev z ng vurub anamla dan anda da, x b r ver rdim ki, bilmirs n n olub, bu gün Buludxan mü llimi gül n görmü m...

* * *

Heç yad mdan ç xmaz. Bir d f imtahanqaba mühazir l rin bi-rind h mi ki kimi t l b l r x b rdarl q etdi ki, oxumasan z, qiym t yoxdu. Bird n üzünü dekan n, rektorun, prorektorun tap raca ehtimal olunan t l b l r tutdu. H m d dekan dey nd birin , rektor dey nd birin baxaraq. Yax bilirdi ax kim kimin “adam ”d r.

– Gedin day-daylar n za deyin: m n heç kimin sözü il qiym t-zad yazmayacam! N rektor, n prorektor, n dekan tap b gönd r-m yin üstüm , e idirsiz?

Bir az var-g l etdikd n sonra: – M n neyniyim, hara gedim? Gedim Robinzon kimi adada

ya ay m?! – dedi. Birc d f , yaln z birc d f Buludxan mü llim o anda yaz -

m g ldi. N q d r çar siz, n q d r m sum göründü. zildikc m rurla an, s x ld qca prinsipl rinin s rh dl rini a an, geni -l ndir n bu adam niy bird n-bir fa rla d ? B lk d , ist m d n t l b l rinin x trin d ym k qorxusundan?

* * *

– Buludxan mü llim, yad n zdad r, bir d f m n n demi -diniz?


68

– N ? – Demi diniz ki, s nd n yax mü llim olmayacaq, ancaq yax

jurnalist olacaq, söz adam olacaq. – Dediyim oldu da, yox? – güldü. – H m h , h m yox. – Nec ki? – M n mü llim d oldum, deyil n gör , h m d yax mü llim. – El mi? N yax ... – n yax s odur ki, sizd n öyr ndikl rimi t tbiq edir m. Elmi

ba qas da ver c kdi, ancaq biz sizd n mü llimliyin qid sini öyr ndik. – Bu o dem kdir ki, s ni d s x rlar... – Ayr l zz ti var qid üstünd s x lma n. Sizi indi lap yax ba a dü ür m. – Eybi yox, s n m rd ol. qid nd n, t mizliyind n dönm .

* * *

Radioda verili etm y ba lad qdan sonra d rsl rimd n bir az so-yumu dum. Bir yandan da öz ist yim ged n yolun bu q d r yax n olmas m ni d rsl rimd n lap uzaqla d r rd . Bunu n tez Buludxan mü llim sezmi di. D rsl rin birind x b rdarl q etdi: “Oxumasan, qiy-m t yazmayacam, aç qula n e it. E idirs n, s n heç yazmayacam”. Bu irad n niy xüsusi oldu unu ba a dü ürdüm, incimirdim. ksin , bir az da lov alan rd m ki, xüsusi olaraq üzünü m n tutdu. Çünki o, yax bilirdi ki, heç vaxt üstün kimis gönd rm r m. Lap qovulsam da, ona minn t heç kimi gönd rm zdim. Bunu ona yara d rmazd m.

mtahandan k sildim. – M n s n a a qiym t yaza bil r m. Ancaq s nin q sd n

d rsl rind n bu q d r soyuma na gör , s n iki yaz ram. Get ha-z rla , t krarla, g l rs n, öz qiym tini alarsan. Söz verir m, yaza-cam. H ... Daha gözüm yuxu ged r? Öldüm, ölümd n qay td m.


69

Bir idman mü llimimiz vard , x trimi çox ist yirdi, bac s n n ada idim dey , h mi “bac ” deyirdi m n . mtahandan k sildiyimi bildi, dedi ist yirs n m n dan m onunla. Dedim siz n dan rs -n z, heç vaxt. Özüm alacam qiym timi. Günah m nd dir, özüm d günah m yuyacam. Üstünd n bir müdd t keçdi. mtahan verm k üçün burax l ald m. Ancaq getm y ür k el mirdim. Qaç rd m Buludxan mü llimd n. Bir d f d hlizd rastla d q. Qaçma a imkan m olmad . Ça rd , yax nla d m.

– O idman mü llimi s nin n yindi? Gözl rim b r ldi: – Heç n yim. – S ni çox ist yir ancaq, deyir, bac md o m nim. – .... – S ni tap r b, ancaq bu tap r q v ziyy ti daha da a rla d ra

bil rdi, ba a dü ürs nmi? nb günü radioda s n qulaq asmasa idim. S n radioda m lli-ba l verili edirs nmi . Qulaq asd m, çox xo uma g ldi. Get burax l n götür g l.

* * *

N f sim k sil c kdi, sanki. Özümü kafedraya nec çatd rd m bilmir m. Üz-üz oturduq. Qiym t kitabçam limd n ald .

– Haz rla m am, sual-cavab edin. – Bilirdim ki, haz rla acaqsan. Ba qa cür gözl mirdim. Ancaq

s nd n heç n soru mayacam. Bu qiym ti s n m n yaz ram, s nin istedad na, insanl na yaz ram. Heç kim d m n heç n dey bilm z. Ancaq yad nda saxla, ola bilsin s nd n mü llim olmad , ancaq s nd n yax yazar olacaq.

Qiym timi yaz b, kitabçam özüm qaytard . Donub qalm d m. Sanki h r yeni gün bu adam k f edirdim. ndi d h rd n m n el


70

g lir ki, d rsl rimd oturub n zar t edir. N yi is düz el m s m, irad tutacaq. rkl danlayacaq.

ADPU-nun filologiya fakült sind t hsil alan birini tan sam, ilk olaraq onu soru uram. Bir az da qorxa-qorxa. Deyir m, gör s n, za-man, v zif onu d yi m yib ki? Bird n x yal q r ql na u rayaram. Ancaq n xo ki, Buludxan X lilov el bizim tan d m z, c sar tin , savad na, insanl na gör sevdiyimiz, insanl a verdiyi d y r gör özü d d y rli olan h min adamd r. Art q onun zamandan, v ziyy t-d n, v zif d n as l olmayaraq d yi m y n qid si, xsiyy ti d yi -m kd n keçdi. N inki günl rini, h tta günün saatlar n bel bölüb özünü h rt r fli formala d ran bu adama ancaq qibt etm k olar. H f-t nin mü yy n gününü Milli Kitabxanada olar, mü yy n saatlarda radio kanallar n dinl y r, televiziyada mü yy n verili l ri qaç r-mazd . Soru anda ki, bütün bunlara nec vaxt çatd r rs n z? Demi di ki, h r sinin öz saat , öz günü var. Vaxt düz böl nd ham s na çat r.

Zaman keçdikc insan n l r gör s qürur duyur, n l r s gör pe man olur. H yatda atd ma v atmad ma gör pe man oldu um iki add mdan biri d budur ki, ax r- vv l mü llim olaca m bils y-dim, daha d rinl r ged rdim. M hz onun tutdu u elm yolunu tutar-d m. H l d ondan öyr n rdim. Ondan öyr nm li n q d r m tl bl r var imi . T ssüf... Özüm gör t ssüf. Ancaq sevinir m, çünki Buludxan X lilov – bizim ziz mü llimimiz bu gün layiq oldu u m qamdad r. Onun ld etdiyi elmi d r c l ri d , tutdu u v zif d – qazand n varsa, özünündür, halald r, halal d r. Öz z hm ti, mübariz si, dözümü il qazan b çünki. Mübariz , t kc döyü m k deyil ax . Mübariz davam etm k, yolundan dönm m kdir...

EYVAZLI Elnaz


71

R FL PE N N LAY QL DAVAMÇISI

Bu ünvanla böyük bir ziyal , mü llim-pedaqoq n sli haqq nda

dan maq olar. B li, ziyal -mü llim bar sind dan maq üçün, l-b tt , ilk növb d bu ziyal lar mütl q bir neç qrupa v m rh l y ay rmaq laz m g lir. g r son XX v XXI srin mü llim ziyal la-r ndan dan mal oluruqsa v xüsus n d dilçi v d biyyat ünas, filoloq pleyadas n xat rlatmal y qsa, heç übh siz, burada B kir Çobanzad , .D mirçizad , F.Qas mzad , M. ir liyev, li Sul-tanl , M.R fili, H mid Arasl , M mm d Arif, Mehdi Hüseyn yada dü c k. Daha sonra bu ziyal -mü lliml rin unudulmaz yetirm l ri olan Mir C lal, M mm d C f r, smay l xl , .Abdullayev n sli g lir. Bu ziyal mü llim d st sinin yetirm l ri olan Q.X lilov, A.Axundov, .Hüseynov, P.X lilov g lir. Bu gün h min r fli yolu layiqinc davam v inki af etdir n bu böyük n slin ad n f xrl uca tutan onlar n ad n v tarixi xidm tl rini qoruyub saxlayan mü llim-alim n sli g lir. Bu son n slin mü llim-pedaqoq m n viyyat n layiqinc ya adan v özünd n sonrak n sl ötür n mü lliml rd n yaln z biri haqq nda dan maq ist yir m.

Buludxan X lilov haqq nda dan maq h m d bir çox t r fd n m n f r hlidir, könül açand r. lk növb d t l b v mü llim dostlu unun nümun si olaraq do ma v zizdir. Çünki bu dilçi alim, filologiya elml ri doktoru, professor, Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin üzvü, Prezident t qaüdçüsü (2011-ci ilin), xüsus n d . xl m kt binin ad n r fl da yan çox layiqli davamç s d r.

H m m nim t l b lik ill rind n laç t l b kimi tan d m v sonra is g nc mü llim dostum v h mkar md r. 10 ild n art qd r ki, tarixi n n si olan Filologiya fakült sinin dekan kimi böyük bir


72

kollektiv layiqinc r hb rlik edir. M n onu çal d kafedrada ba laborant i l diyi vaxtdan olduqca i güzar, yorulmadan i l y n, elmi v pedaqoji sah d g ncl r köm k ed n görmü m.

Buludxan X lilovun f aliyy tind v i üslubunda xarakterin-d n ir li g l n nümun vi m qamlar da onu t l b v mü llim kol-lektivin yax n edir. Onun bar sind dü ün rk n “Bahar n on yed-dinci an ” filmind n tan d m z tirlis haqq nda deyil n “Xarakte-ristika” yada dü ür. “ ” k lm sini ç xmaq rti il i güzarl q, h qiq tp r st, güclü yadda , sözü üz dem si, bütövlük, çeviklik v bu kimi xüsusiyy tl r bu insanda özünü do ruldur.

Qoy bu m n vi-psixoloji keyfiyy tl r h mi onun yol yolda olsun. Ail d v kollektivd xo b xtlik arzusu il :

hm dov Ramin,



73

O, D L AL M D R, D L MÜH ND S D R...

Elmi m qal l ri elmi oldu u q d r d sad v anla ql d r. O,

elmi istilahlardan a na-bozuna baxmadan yox, yeri g l nd çox az-az (daha do rusu, m cbur olanda) istifad edir. O q d r ayd n, o q d r d rin t f kkür sahibidir ki, sözl r dilind n çox asan v s rrast qopur, m qal l ri bulaq kimi axarl olur. Onun televiziyadak ç x -lar n h mi çox böyük maraqla izl mi m. Buludxan mü llim göz l natiqdir, d y rli poeziya bilicisidir. Xüsus n, “Ovqat” verili-ind ki ç x lar na qulaq asanda, zb rd n dediyi eirl ri dinl y n-

d onu alimd n çox, söz ustad kimi, daha do rusu air – alim kimi d y rl ndirmi m. Bilmir m Buludxan mü llim eir yaz r ya yox, ancaq onun poeziya duyumu, h qiq t n d , çox c lbedicidir. M n onu göz l, üzünd tanr i olan, gülüms r çöhr li bir insan kimi tan y ram. Buludxan mü llimin alim nüfuzu art q çoxdan ictimail mi dir. Populyarl q kalas yet rli h dd dir. O, h m alim, h m mü llim, h m d o boyda Universitetin böyük bir fakült sin r hb rlik ed n dekan-r hb r kimi d tan n r, sevilir, t qdir olunur.

Buludxan mü llim yüks k intellekti, kamil xlaq , müst sna ünsiyy ti il seçilir, onun traf na h ssas v qay ke münasib ti onu bir insan kimi gözd -könüld ucald r.

Çoxsayl t l b l ri v alim-mü llim h mkarlar onun ad n h mi hörm tl ç kir, xsiyy ti haqq nda d y rli fikirl r yürüdür-l r. xs n m n onda çox müsb t aura görmü m. Onunla h r gö-rü üm ür yimd son d r c do ma, isti duy ular oyad b. O, ixtisasca dilçi olsa da, müasir d bi t nqidi mövzular n, d bi irsin n kamil, h r s mtd n görün n t dqiqatç lar ndan biridir.


74

2015-ci ild m nim 65 illik yubileyim AZtv bir verili haz rla-y rd . O, verili Buludxan mü llim d d v t edilmi di. Buludxan mü llim yarad c l m v air obraz m haqq nda el s mimi, el d y rli fikirl r söyl di ki... Art rmadan, ksiltm d n. eirl rimin b dii m ziyy tl ri, obrazlar sistemi, su içdiyi qaynaqlar h rt r fli t hlil ç kildi, yet rinc d y rl ndirildi. Buludxan mü llim bu ç x dan bir neç gün sonra yarad c l m haqq nda “Musa l k-b rli yarad c l n n poetik kodu sevgidir” adl böyük bir m qal yazd , d rc el tdirdi. M n telefon aç b ona minn tdarl m bildi-r nd o, özün m xsus t vazökarl qla: “Ay Musa mü llim, siz yax airsiniz. Sizin kimi airl rd n yazmaq bizim borcumuzdur” – dedi.

Buludxan mü llimin, d y rli alim dostumuzun lli ya tamam olur, qar dan yar m sirlik yubileyi g lir. M n onu ür kd n t brik edir, ona n az yar m sr d bel sa lam, m hsuldar, r fli ömür arzulay ram. Buludxan mü llim kimi aliml rin elmimiz, d biy-yat m z, ictimai-f ls fi fikir qaynaqlar m z qar s nda h l çox-çox borcu var. Allah bu borcu layiqinc öd m k üçün ona yet rinc övqlü, ilhaml ömür versin.

O, dil alimidir, dil müh ndisi, Dediyi h r sözün öz d y ri var. Öz llikl seçir yax n , pisi Sanball , qiym tli çox s ri var. H r k s t sdiq ed r – do mas , yad , Ondad r söhb tin, sözün d rini. Bir mü llim kimi d ucad r ad , H v sl öyr dir bildikl rini.


75

lli ya a çat r bu cavan o lan, Çap r söz yolunda köhl n at n . Anadan sevgiyl , e ql do ulan Sevgiy b l yir öz h yat n . C miyy t aç q, dürüst, s mimi, H r k s dey r dostum, sirda md o. El m h bb tl s xd limi, Sand m ki, do maca qarda md o!

l kb rli Musa, air


76

ONUNLA ÜZB ÜZ...

Mövlana zaman haqq nda deyir: “T qvim nizam h r k s üçün

eyni olsa da, zaman h r k sin içind ba qa cür ir lil y r.” Ya m z artd qca biz içimizd axan, ir lil y n h min zaman daha çox d y rl ndirm y ba lay r q.V art q ehtiyatla x rcl diyimiz zama-n n kiml rl yana , kiml rl üzb üz keçirm yimiz h yat m z n ön mli m qamlar na çevrilir. Bu c h td n m nim h yat mda bel ön ml m qamlardan biri üzvü oldu um AAK- n Ekspert uras nda hörm tli professor Aq in Babayevl yana v d y rli professor Buludxan X lilovla üzb üz yl diyim günl rdir. M n qism t olan bel hat y , bu hat d keçirdiyim zamana yüks k qiym t veri-r m. Aq in mü llimi u aql qdan tan y ram, amma üzb üz oturdu-

um Buludxan mü llimi bir neç ildir ki, yani tan y ram. Qiyabi olaraq onu çoxdan tan y rd m: dilçi alim, pedaqoq, t nqidçi, publi-sist, f al ictimaiyy tçi kimi. Mavi ekranda dilimiz, d biyyat m z v m d niyy timizl ba l maraql ç x lar n çox seyr etmi m. T hrif olunmu b zi milli n n l rimiz (toy, yas) haqq nda t nqidi qeydl rini müsahib l rind maraqla dinl mi m. B s onunla üzb -üz oturduqdan sonra, yani tan l m zdan sonra Buludxan mü l-lim haqq nda n dey bil r m? M n onu ilk növb d Az rbaycan dilçiliyinin, türkoloji dilçiliyin aktual probleml rini t dqiq ed n bir dilçi alim kimi tan y rd m. d biyyata dair t dqiqatlar n müzakir -sind m n onu h m d bir d biyyat ünas kimi gördüm. Buludxan mü llim h m dilçiliyin, h m d d biyyat ünasl n sirl rin b l d olan, onlar n v hd tin sahib olan, sözün sil m nas nda filoloqdur. Bu s tirl ri yazanda Buludxan mü llimin d biyyat m za olan sevgisind n x b r ver n, radio dal alar nda e itdiyim, h zin s sl


77

zb r dediyi q z ll r: “Gözün ayd n gözüm sur ti canan görünür”, “Ay üzlü nigar m, kim mehman olacaqsan?”, “Gec x lv tc biz sevgili yar g lmi idi” qula mda s sl ndi.

urada üzb üz yl diyim günl r m n Buludxan mü llim haq-q nda daha n l r söyl di? H r d f onun h ssas bir pedaqoq oldu-

unun ahidi oldum. “T l b l rim dürüstlüyü, d qiqliyi, dol un olma , dal tli, obyektiv olma , humanistliyi, dövl tini, xalq n , dilini, d biyyat n sevm yi a lam am”- dey n Buludxan mü lli-min u urlu pedaqoji f aliyy ti m n m lum idi. Onun müzakir -l rd qar m zda duran dissertantlara da pedaqoq psixologiyas na m xsus h ssas münasib tini gördüm. Buludxan mü llim onlar s -birl dinl y bilir, h y candan uzaqla d ra bilir.

Buludxan mü llimin müsahib l rinin birind dil haq nda dediyi bu sözl r hafiz m h kk olub: “Dil bir q sr deyil, abid deyil ki, onu qoruyasan. Dilin ke iyind dayanmaq, qorumaq üçün düzgün dan maq laz md r”. tirak etdiyimiz müzakir l rd onun “düzgün dan maq” ifad sini h m nitqind , h m d sözünün v mövqeyinin düzgünlüyünd gördüm. uram za t qdim olunan t dqiqat i l rin verdiyi obyektiv r yl ri, inand r c müdd alar onun elmi h qiq t d y r ver n bir alim oldu unu bir daha t sdiql yir.

Birg f aliyy timiz ill rind Buludxan mü llimin ziyal l n n çox m qamlar n görmü m. M nim üçün n maraql s onun kitab-xana haqq nda böyük bir övql etdiyi söhb tl ridir. Buludxan mü llimi dinl dikc ayd n olur ki, vaxt il kitab m b dind n ald nur onun lind elm ç ra na çevrilib v o bu ç ra n i il elm yolunda add mlayan h r bir k sl payla ma a haz rd r.

Onun ad nda “bulud” var, q lbind is nur. Y qin ad ndak “bu-lud” Gün yol ver n xan buluddur. Ad nda “xan” da var. Q dim Türkl rin, özl rin böyük görün n h r ey “xan” ünvan n verdik-


78

l ri Orxan, D nizxan, Da xan,Göyxan kimi adlardan ayd nd r. Bu s raya ad s an Buludxan mü llimin s rl rini oxudum, müsahib -l rini dinl dim, özünü tan d m v bildim ki, onun da böyüklüyü alimliyind , m d niyy tind , safl nda, ziyal l ndad r.

Buludxan mü llim müsahib l rinin birind bel deyib: “Yax ki, m n filoloq oldum. Çünki filologiya h ssas, duy usal sah ol-maqla yana , insan , mill ti, milli d y rl ri öyr n n elmdir. Filolo-giya dili, onun tarixini, genetikas n , dün ni, bu günü öyr nir. Bel olanda insan sevinir. Ona sevinir ki, özünü d rk edir, kimliyini bi-lir”. M n d sevinir m ki, birg f aliyy t dövründ hörm tli Bulud-xan mü llimin kimliyini daha yax ndan tan d m v uram zda yerim onunla üzb üz oldu.

lib yli f q,



79

D L M Z , EL M Z , ELM M Z BA LI ÖMÜR

Haqq nda ür k sözl rimi ifad ed c yim bir ad n, dilimizin v

d bi mühitimizin inki af nda misilsiz xidm ti olan bir alim ömrü-nün r fli h yat s hif l rin n z r salaca am. slind , keçdiyi ke m ke li, h yat nda d rin izl r qoymu bir alim ömrü kamillik dövrün q d m qoyub. Lakin, ömrünün kamillik m qam na yeti-

n, söz-ürfan sahibi, dilimizin öz llikl rini d , göz llikl rini d , inc likl rini d göz b b yi kimi qoruyan, z hm tke alim, filolo-giya elminin inki af nda xüsusi xidm tl ri olan Buludxan X lilov imzas ist r elmi ictimaiyy tin, ist rs d xalq m z n n sad v t n-da lar n n q lbin daha do ma, daha zizdir.

Öz halal z hm ti il otuz il yax nd r ki, h yat e qi il ali m k-t bd pedaqoq kimi çal an t dqiqatç kimi Az rbaycan dilçiliyinin, eyni zamanda türkoloji dilçiliyin n müasir m s l l rini öyr n n bir insan o lu bu gün çox zmkarl q v q tiyy t nümayi etdir r k çox r fli alim ömrü ya ay r.

slind cismani bax mdan aram zda olan, dövl tçiliyimizin, xalq m z n m n vi d y rl rini h r eyd n ziz bil n, z hm ti v halall h r zaman özünün h yat amal hesab ed n Buludxan mü l-limin ad nda olan f ls f ni, onda olan özün m xsus ali keyfiyy tl r haqq nda keçirdiyim duy ular ifad etm s m, m n el g lir ki, yanl l a yol vermi olaram.

Ömrünün h r an n , h r m qam n sanki do ma dilimiz sip r oldu. Özü yerd , m ll ri h r bir insan n gördüyü i kimi göz qaba-

nda olsa da, ruhu da ad kimi s malarda dola r. Elmin d rinlik-l rin ba vurduqca, ucalaraq böyük Allah m z n d rgah na yax n-la an Buludxan ad bu gün m nim anlam mda Tanr ya bizl rd n daha çox yax nd r.


80

Daxilind ki Allah sevgisi, insanl a v insanlara yön l n m -h bb t çox keçm di ki, öz do ma dilin , öz do ma elin h r eyd n daha çox, daha mük mm l kild b x olundu.

Onda olan fitri istedad, üzünd ki t b ssüm v gözl rind görü-n n m h bb t, m rh m t nuru, eyni zamanda s sind ki h limlik onun insani keyfiyy tl rinin göst ricisidir.

Uzun müdd tdir ki, çal d Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Uni-versitetind h r k sin sevimlisin çevril n, g nclik ill rind n Az r-baycanda ba qald ran milli oyan h r kat n n n apar c simala-r ndan biri olan ziz dostum Buludxan X lilov m nim yadda mda n etibarl v dözümlü inqilabç kimi qal b.

T bii ki, 1990-c ild n ba layaraq rus imperiyas n n irtica siya-s tin qar eyni zamanda ulu önd r Heyd r liyevin hüquqlar n n qorunmas üzr Müdafi Komit si yarad lark n apard mübariz Buludxan X lilov ad n bizl r daha da sevdirdi.

Dilimizi sev n, xalq m z n qan yadda n , öz yadda nda qoru-yan bir alim ömrünün apard g rgin elmi-t dqiqat i l rind n söz açmam dan qabaq, üzü t b ssümlü, ruhu sa lam bir insan n q l-bind g zdirdiyi nisgili, v t n yoxlu unu, yurd xiff tini, ikiy bö-lünmü Amasiya ell rinin d rdini h r zaman özü il g zdirdi. Dün-yaya göz açd A baba mahal , do ma Ell rk nd k ndi bu gün elsiz, v t nsiz bir alim ömrün k d r, iztirab b x edib.

M n d ziz dostum Buludxan mü llim kimi öz do ma, tarixi türk torpa olan Z ng zur mahal ndan ayr dü düm. U aql m n n irin xatir l rinin, yeniyetm ill rind da c rlar il zirv l r

do ru add mlad m günl r bir tarix dönüb. slind bu gün h r ikimiz d elmin zirv l rin ged n

ke m ke li yollarda bir çox u urlar ld ed r k bir çox m rt b l r yüks lmi ik. Lakin bu ya mda, ömrümün s ks ninci ilin q d m


81

qoydu um bir vaxtda, yen d Z ng zur da lar n n zirv si m n lçatmaz görünür.

Ya ad m nal ömrün kamillik dövründ ki, lli ya n n astanas nda olan Buludxan ömrü buludlar n nginliyind , Tanr ya yax n bir m qamdad r. nan ram ki, ad q d r d ruhu s malarda olan A baba ell rinin sevimli o lu, sl ziyal , v t np rv rlik hey-siyyat n h r eyd n d y rli bil n Buludxan X lilov g nc ya lar nda çox h sr tl baxd A r da n zirv sini d f th ed c k.

T kc Az rbaycan dilinin vur unu olmayan, geni t f kkür , z ngin dünyagörü malik, türkçülük ideologiyas n v türk dilinin h r bir inc liyini öz varl il sev n, d rin t hlil etm k qabiliyy ti olan bir alimi türk dünyas na ba layan bir amil d olub.

Q rbi Az rbaycan n Amasiya ell ri d , rus imperiyas n n n ac , n qorxulu irtica siyas tinin h d find oldu. ki yüz il yax nd r ki, Az rbaycan yar ya böl n Araz çay tikanl s rh d dir kl ri “ay-r l ” n r mzin çevrildi. Bu anlar , bu ayr l q d rdini, ziz dostum, z hm tke alim Buludxan X lilov da ya ad . Bu d rdi, bu nisgili t k c nubdak soyda lar m z ya amad . Bu a r n , bu ac n Q rbi Az rbaycan n Amasiya ell ri daha yan il , daha qorxu il ya ad .

“D rdlinin q drini d rd ç k n bil r!” Zahir n xo b xt görün n bir alim ömrü çox nikbin, çox mübariz, çox döyü k n oldu. Buludxan X lilov ömrü ya ad lli illik bir r fli, g rgin v yuxusuz anlar bel c arxada qoydu.

Söyl dikl rim azm kimi, bir q rin d n çoxdur ki, ata-baba yurdlar m z m cbur n t rk ed n, qaçq nç l q h yat n n iztirablar il ya ayan do malar n n ç kdiyi ayr l q d rdi, lli illik ömür yolunun r fli anlar n qeyd ed n bir alim , bir ziyal ya, bir q l m sahibin a r yük oldu. Bu a r ayr l q yükünü, d rd yükün çevir n ziz dostum Buludxan mü llim A r da n da, A baba da lar n n da

zirv sin q tiyy tl ç xacaq.


82

Türk dünyas na yön l n m h bb t, dilimiz olan sevgi, dövl t-çiliyimiz göst ril n s daq t onun ruhundan, onun qan ndan g ldi. Xalq m z n h r bir övlad n do mas t k sev n, m n vi d y r-l rimizin öz llikl rin daha çox ba lanan bir insan ömrü, müd-rikliy ged n yolun h r bir m saf sini çox r fl add mlayacaq.

Ona bu haqq ver n, ür yin t p r, gözl rin nur b x ed n onun keçdiyi r fli v ke m ke li ömür yolunda qazand u urlar n t c ssümüdür.

Çoxsayl m kda olan Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universi-tetinin kollektivi aras nda böyük hörm t v nüfuz sahibi olan filolo-giya elml r doktoru, professor Buludxan X lilovun öz yeri, öz d stx tti var.

Altm il yax nd r ki, arxeologiya elminin inki af nda xidm ti olan bir alim kimi, n sas da torpa n , elini sev n bir v t n o lu kimi professor Buludxan X lilovun geni ax li elmi yarad c l n t hlil etm yi, s m r li elmi f aliyy tinin z ngin kolorit m nsub olmas n n b zi m qamlar n qeyd etm y bilm r m.

Arxeologiya elmi il , filologiya elminin t dqiqat obyekti kimi ox ar c h tl rini, bu sah l rin m n vi dünyam za g tirdiyi r fi, onun h miyy tini vur ulamaqla görk mli alimin elmimiz b x etdiyi töhf l ri ayd nca gör bil rik.

Elmi axtar lar zaman t dqiq etdiyimiz h r bir i ar nin dilini, dövrünü, onun yay lma areal n , eyni zamanda xalq m z n min ill r önc m nsub oldu u m n vi keyfiyy tl ri m d niyy tin t hlilini qar m za problem kimi qoyuruq.

ld olunan u urlar, qazan lan nailiyy tl r bizl ri elmin daha d rinlikl rin ba vurma a sövq edir. Yeralt s lt n tin h r bir maddi m d niyy t x zin sini a kar edib öyr ndikc , bu sah ni d sonu görünm y n ümmana b nz dir m.


83

Bu yerd Az rbaycan a q s n tinin n böyük simas A q l sg rin söyl diyi bir misradan yad mda qalan ifad l ri yada

salmaya bilm r m. Haqq nda ür kdolusu fikirl r söyl diyim, otuz ild n çoxdur ki, dilimizin ke iyind müs ll h sg r kimi dayanan Buludxan X lilov xsiyy tini bir q vvasa b nz dir m. Sonu görünm y n ümmanda mahir q vvas olan bacar ql , z hm tke ali-min bu gün söz ümman nda öz yeri, öz d stx tti var. Bu qabiliyy ti d , bu bacar da ona böyük Allah m z, uca Yaradan b x edib. Bel bir geni diapazonlu, elmliyinin z nginliyin gör , eyni za-manda apard t dqiqat i l rinin mük mm lliyin gör elmi istiqa-m tl rind dilimizin tarixin yön l n sevgini ayd nca gör bil rik.

A q yarad c l na olan m h bb t, m n vi d y rl rimiz yön -l n sevgi onun kökünd n, onun soyundan g ldi. Dilimizi sevdikc sevil n, h r bir insana olan hörm ti il hörm t layiq görül n professor Buludxan X lilov xsiyy tini xalq m z daha çox sevir, ondan daha çox qürur duyur.

Televiziya ekranlar nda söyl nil n h r bir fikir, uzun ill r rzind dilimizin Sovet ideologiyas t r find n t qibl r v t zyiq-

l r m ruz qalmas , h min dövrd qar ya ç xan bir çox m s l l r Buludxan mü llim t r find n problem kimi ortaya qoyulmu v h min ill rd dilimiz g tiril n bir s ra arzuolunmaz hallar n aradan qald r lmas il ba l i l r apar lm d r. Z hm tke v v t np rv r alimi ölk mizin h r bir sad olan v t nda sevir v televiziya ekran nda müt madi olaraq gördükl ri professor Buludxan X lilov

xsiyy tini öz ail l rinin n sevimlisi hesab edirl r. Ya ad r fli ömür yolunda g rgin elmi f aliyy ti, tük nm z

h yat e qi, bacar ql t kilatç l il çoxlar ndan f rql n n profes-sor Buludxan X lilov xsiyy ti zaman keçdikc fenomenl r k, lçatmaz zirv l ri çox asanl qla f th ed c k.


84

Gör c yi i l rin z nginliyini, üz rin dü n m suliyy tin d y -rini h r k sd n yax bil n Buludxan mü llimin qürur duydu u m qamlardan biri d dilimizin inc likl rini, d bi irsimizin z n-ginliyini daha da mük mm ll dirm k üçün ali ixtisasl pedaqoji kadrlar n haz rlanmas nda göst rdiyi v zsiz xidm tl rdir. Bu istiqam td olan bacar , yüks k pe karl q qabiliyy ti ona h r zaman r f g tirdi v qürurlu etdi. v zsiz xidm tl rin gör döv-l timizin bir s ra ali mükafatlar na layiq görül n professor Bulud-xan X lilovun layiq olaca adlar, ç x ed c yi möt b r kürsül r h l qar dad r.

Ömrünün kamillik dövrün q d m basan ziz dostumun gör -c yi i l r, qazanaca u urlar v xeyirxah m ll ri böyük Allah n ona b x etdiyi n böyük töhf dir.

r fli alim ömrü budur! Bu ömür yolunun astanas nda olan ziz dostuma müdrikliy ged n zirv l rd , ir lil y n yollarda u ur-

lar arzulay ram. Bu gün zirv l rd olan, göyl rin ngilliyind s malar f th ed n

Buludxan ad , Buludxan xsiyy ti bunlar h r eyd n yax görür v duyur.

H l gör c yin çox i l r, elm al min b x ed c yin töhf l r qar dad r, ziz dostum!

lli ya n mübar k olsun!

liyev V li, AMEA-n n müxbir üzvü, professor


85

ONUNLA QÜRUR DUYURAM

Dünyada mü llim q d r dostu, tan çox olan ziyal tan m -

ram. O mü llim xo b xtdir ki, ill r ötdükc bu tan l q, yax nl q dostlu a çevrilir. M nim al mimd sonu dostlu a çevril n mü l-lim-t l b münasib ti v zsiz v olduqca qiym tlidir – qar l ql münasib t ruh verir.

Bu c h td n m nim b xtim g tirib. 60 ild n art q mü llimlik f aliyy timd bel dostlar m çox olubdur. Bu s rada tan nm filo-loq, türkoloq Buludxan X lilovun xüsusi yeri vard r. Bu ünsiyy t daim yüks l n x tt üzr getmi dir. O, özünün elmi, elmi davran , dözümlüyü, savad v m d niyy ti, t l b l r s mimiliyi v qay -ke liyi, milli m nliyi v layiqli insanlar n u uruna sevinm si, düz-lüyü, dal ti, xsi m nliyi uca tutmas il çoxlar na örn kdir. O, h yat özü ist diyi qaydada – minn tsiz, halal, m n varam “tezisi” il ya am d r. Onun h yat t rzi v ya ay çoxlar na nümun olmal d r.

Buludxan X lilov siyasi xlaq v m n vi t mizliyi il seçi-l n bir ziyal – alim kimi 1992-ci il dekabr ay n n 7-d Naxç van Muxtar Respublikas na qar t cavüz , Respublikan n Ali M c-lisinin s dri Heyd r lirza o lu liyev qar böhtan v h d l r q ti kild son qoymaq m qs dil xüsusi qurum – Naxç van MR dövl t quruculu unun v MR Ali M clisinin s dri Heyd r lirza o lu liyevin hüquqlar n n qorunmas üzr Müdafi Komit si yarad lark n Müdafi Komit sinin f al üzvl rind n biri olmu dur.

Buludxan X lilov 50 ya n astanas nda elmin zirv sin yük-s l n, Türk dünyas n n sevimlisin çevril n, son 20 ild Az rbay-canda v Türk dünyas nda, m tbuatda, radio v televiziya verili l -


86

rind özünü t sdiql y n, Türkologiya il ba l konfrans v simpo-ziumlar n f al i tirakç s olan bir alimdir, ziyal d r, v t np rv r v t nda d r.

Ömrünün 50-ci bahar n çox böyük u urla qar layan Bulud-xan mü llim can sa l , qalxmaq, ucalmaq ist diyi zirv y yüks lm yi ist yir m.

liyev Vilay t,

professor, ADPU-nun rektorunun mü aviri, YAP Siyasi uras n n üzvü


87

IQLI Z KA, Z NG N T CRÜB V

BÖYÜK ÜR K SAH B

ADPU-nun yetirm si olan v bu t hsil mü ssis sinin ad n h -mi öz bacar v m ll ri il yüks ltm y nail olan Buludxan

ziz o lu X lilov! Bu ad ADPU m kda lar t r find n hörm tl ç kilir.

Prof.B. .X lilov 1990-c ild n indiy kimi m zunu oldu u Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind f aliyy t göst rir. Bu müdd t rzind o, laborantl qdan professorlu a q d r ucalm d r.

Prof.B. .X lilovun elmi f aliyy ti çoxsah li, geni v hat li-dir. Onun 500-d n çox elmi, elmi-publisistik s ri çap edilmi dir. Az rbaycan dilçiliyinin, türkoloji dilçiliyin n müasir m s l l ri, probleml ri B. .X lilovun elmi yarad c l n n sas n t kil edir.

stedadl q l m sahibi olan professorun yarad c l na n z r sald qda görürs n ki, o, güclü mühakim y , iti t f kkür , polemik dü ünc y malik bir alimdir. Onun monoqrafiya v m qal l rind verdiyi t hlill r diqq t etdikd bu alimin bir çox insanlarda olmayan d rin z ka sahibi oldu u bir daha t sdiql nir. Onun elmi f aliyy ti dinamik v çox ax lidir.

Buludxan mü llimin elmi, elmi-publisistik f aliyy ti bar d çox dan maq olar. Bu bar d yet rinc m lumatlar vard r. Bu haq-da m lumat media v internet s hif l rind n, onun yazd s r-l rd n almaq olar.

Respublika ictimaiyy tinin mü yy n bir hiss sin b llidir ki, Buludxan X lilov alimlik f aliyy ti il yana , qocaman bir t hsil oca n n apar c fakült l rind n olan Filologiya fakült sin uzun


88

ill rdir ki, r hb rlik edir. Elm sah sind qazand nailiyy tl rl yana , idar çilik i ind d o böyük u urlar ld etmi dir.

Bir h mkar olaraq q tiyy tl dey bil r m ki, Buludxan mü l-lim t l bkar, ciddi, v zif sinin öhd sind n m har tl g l bil n bir dekand r. R hb rliyin ona olan müsb t münasib ti, fakült d çal -an mü llim v t l b l rl ünsiyy ti göst rir ki, o öz i ini avtoritar-

amiran üsul-idar üz rind deyil, humanist–demokratik bir sistem üz rind qurmu dur. Fakült d yüks k nizam-intizam hökm sürür. Kollektiv ona çox hörm t edir.T l b l r onu çox sevir. Bu onu gös-t rir ki, professor B.X lilov sözün sl m nas nda i inin ustas d r.

Buludxan X lilovu t l b lik ill rind n tan y ram.Onu t l b in aat d st sind görmü düm. Liderlik xüsusiyy ti onda g nc ya -lar ndan qabar q kild özünü büruz verirdi. n aat d st sind olan bütün t l b l r üçün o, s mimi insan, qay ke yolda , t l b-kar r hb r idi. D st nin komandiri bizim ki i mü lliml rind n biri idi. Maraql buras idi ki, t l b l r sas n Buludxan X lilovun sö-zün m l edirdil r. Bu, onun ya ndan daha t crüb li v a ll ol-du unu göst rirdi. M nc , liderliyi insan özü seçmir, liderlik insa-n n qabiliyy tidir ki, o, bu qabiliyy ti il seçilir, lakin z hm t ç k-m k, m k s rf etm k vacib rtl rd ndir. Haqq nda dan d m z Buludxan X lilov bu xüsusiyy t malikdir.

stedadl alim, yüks k idar çilik qabiliyy tin malik r hb r i çi olmaqla yana , o h m d s mimi dost, dürüst insan, t vazökar mü llim, qay ke ail ba ç s d r. Çox ciddi, a r t bi tli, yüks k etika v xlaqa malik sl az rbaycanl ki il rin xas olan bir xa-rakter malikdir. Bir çox insanlara v g ncl r örn k ola bil c k bir

xsiyy tdir. Buludxan mü llim h yat n n çox göz l bir dövrünü ya ay r.

Onun elmd yeni sözl r dem y , yarad c l qda yeni u urlar qazan-


89

ma a böyük potensial v z ka x zin si vard r. Bir çoxlar n n qibt hissi il baxd bu nailiyy tl r, bu gün kimi ld etdikl ri onun bacar q v istedad n n son h ddi deyildir. Ondan Az rbaycan elmi, milli m n viyyat x zin si h l çox tövf l r gözl yir v tam minlikl deyir m ki, istedadl alim bu tövh l ri elm ver c kdir.

U urlar arzulay ram.

liyeva hla, pedaqika üzr elml r doktoru, professor


90

DÖVRÜMÜZÜN FENOMEN Z YALISI

Çox müst sna hallarda olsa da, b z n la oxuyan v t lim-

t rbiy d nümun vi olan t l b l rin ad t hsil ald ali m kt bin ümumi Elmi uras nda s sl nir.

li d qiq yad mda deyil, Universitetin ümumi Elmi uras nda söhb t t l b Buludxan X lilovdan getdi. O vaxtlar "Filologiya" fa-kült sinin dekanl B.X lilovun t yinatla Universitetd saxlan lma-s n t klif edirdi. T l b Buludxan n çox müdafi ed n, onun Uni-versitetd saxlan lmas n n t r fdar olanlardan biri d professor Mür-s l H kimov idi. Professor M.H kimov öz ç x nda B.X lilovun t l b kimi qeyri-adi istedada, biliy , bacar a, nümun vi t lim-t rbiy y malik oldu unu ç x nda kifay t q d r sasland ra bildi.

Düzü, o vaxtlar bu m s l m nd n ötrü d Elmi uran n üzvü kimi xeyli maraql oldu. Çünki, fakült d la qiym tl rl oxuyan t l b l r h mi olur. Lakin laç t l b l rin s ras ndan müst sna istedad na gör f rql nm k fakült r hb rliyinin v görk mli alim-l rin diqq tini c lb etm k olduqca maraql idi. Professor M.H ki-mov v ba qalar görünür t l b Buludxan n nümun sind Az r-baycan n g l c kd görk mli ziyal s ola bil n bir g ncin ard c l elmd v t hsild qalmas n ist yirdil r.

O vaxtlar ictimai i l rd f rql n n, kli laç t l b l rin r f lövh sind olan, adl t qaüd alan v ali m kt bi f rql nm diplomu il bitirm y namiz d olan t l b ni müst sna hallarda ali m kt bd saxlamaq mümkün olurdu. Bunun üçün ali m kt b rektorunun v Respublika T hsil Nazirliyinin t qdimat sas nda Az rbaycan Respublikas n n Nazirl r kabinetin müraci t etm k v m zunun vv ld n planla d r lan t yinat ndan – bölgüd n ç xar lmas na v


91

ali m kt bd saxlan lmas na raz l q al nmal idi. Bel obyektiv qay Buludxan X lilova da göst rilmi v bu obyektiv t yinat n n tic si özünü zaman-zaman t sdiq etmi dir.

Buludxan mü llimin elm g li i, elmi yarad c l q yolu olduqca maraql d r. ndiki Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetin Filologiya fakült sini “C f r Cabbarl ” ad na yüks k t qaüdl oxu-mu , 1990-c ild f rql nm diplomu il bitirmi v t yinatla indiki Pedaqoji Universitetd saxlan lm d r.

O, 26 ya nda namiz dlik, 33 ya nda doktorluq dissertasiyas müdafi etmi , 2001-ci ild – 35 ya nda olark n professor elmi ad na layiq bilinmi dir.

lb tt , cavan ya nda elml r doktoru diplomunu v 35 ya nda professor attestat n almaq müst sna qabiliyy t sahibi olan insan-lara qism t olan keyfiyy tdir. Üst lik t hsil aras müdd td iki il ordu s ralar nda nümun vi xidm t etmi dir.

sl ziyal ya m xsus olan keyfiyy tl rd n biri d onun üzvü oldu u c miyy td c r yan ed n hadis l rin mahiyy tini d rk etm si, onlara seyrçi kimi deyil, obyektiv, düzgün müdaxil ed bilm k imkan nda olmas d r. Görk mli ziyal olmaqla b rab r, Buludxan mü llimin v t nda mövqeyi d t qdir layiqdir.

Bel ki, 1988-ci ild n ba layan Respublikam zda c r yan ed n hadis l r qar da Buludxan mü llim bigan qalmam d r. O zamanlar Respublikam zda c r yan ed n siyasi hadis l r özünün dözülm z h ddin çatm d r. O vaxtlar Naxç van MR Ali M clisi-nin s dri v zif sind f aliyy t göst r n H. liyevin Bak ya g li in , Respublika hakimiyy tin qay d na b zi müxalif qüvv l r h r cür ng l tör dirdil r. Bel bir vaxtda Az rbaycan n bir qrup qabaqc l ziyal g ncl ri H. liyevin hüquqlar n n Müdafi Komit si


92

yaratd lar. M hz B.X lilov da Müdafi Komit sinin t rkibind sl v t nda l q mövqeyi nümayi etdirmi dir.

Professor B.X lilov mü llimlik v elmi f aliyy ti il yana , bacar ql ictimaiyy tçidir. O, Respublikam z n televiziya kanallar-nda Az rbaycan dilinin safl , onun z nginlikl ri haqq nda maraq-

l verili l r apar r. Az rbaycan n vaxtil repressiyaya m ruz qalm görk mli xsiyy tl rinin h yat v yarad c l haqq nda mühüm tarixi faktlar Respublika ictimaiyy tin çatd r r. M s l n, Bulud-xan mü llimin Yusif V zir Ç m nz minli haqq nda televiziya ver-ili ind ki ç x öz h miyy ti bax m ndan olduqca böyükdür. De-m li, professor Buludxan X lilov yaln z dilçi alim kimi deyil, döv-rümüzün qabaqc l fenomen ziyal lar ndan biri kimi, öz biliyini, ba-car n h yat n dig r z ruri sah l rind d s naqdan keçirm yi bacar r.

Professor B.X lilov eyni zamanda göz l elmi t kilatç d r. Onun r hb rliyi v t kilatç l il Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universi-tetind neç -neç yüks k s viyy li elmi konfranslar, görk mli yaz -ç lar, s n t adamlar il görü l r keçirilmi dir.

Professor B.X lilov neç ill rdir ki, Pedaqoji Universitetd "Fi-lologiya" fakült sinin dekan v zif sind f aliyy t göst rir, Res-publikam z Beyn lxalq s viyy l rd keçiril n elmi forumlarda münt z m olaraq t msil edir.

F r cov dal t,

biologiya üzr elml r doktoru, professor


93

ÇOXASPEKTL D LÇ L K T DQ QATLARI V

PROFESS ONALLIQ

Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind dilçilik elminin özün m xsus tarixi v n n l ri vard r. Bu m s l nin m rh l l r v xsiyy tl r üzr öyr nilm si xüsusi bir t dqiqat n mövzusu ola bil r. Bununla bel , uzaqdan-yax ndan n z r salanda bu ali t hsil oca il ba l olan Az rbaycan dilçilik elminin bir neç tan nm , görk mli nümay nd l rinin adlar n mütl q ç km k laz m g lir.

Fikrimizc , t rcümeyi-hal v elmi f aliyy ti Az rbaycan Döv-l t Pedaqoji Universiteti il üzvi sur td laq dar olan Az rbaycan Elml r Akademiyas n n müxbir üzvü bdül z l D mirçizad tür-kologiyada v ölk miqyas nda q bul olunmu görk mli dilçi alim idi. Sovet dövrünün yaratd böyük m hdudiyy tl r baxmayaraq, Az rbaycan d bi dili tarixinin ümummilli saslar üzr t dqiqi sah sind bdül z l D mirçizad nin böyük xidm tl ri vard r. Son-rak dövrl rd Az rbaycan dilçilik elminin inki af nda AP (indiki ADPU – .H.) m kt bind n Akademiyan n müxbir üzvü Afad Qur-banovun, filologiya elml ri doktoru, professor Nizami Xudiyevin, Abbasqulu M h rr movun, Qu dan Ba rovun, C f r C f rovun, li-sa ükürovun v ba qalar n n adlar n ç km k, elmi f aliyy tl rind n dan maq laz m g lir. Bu elm adamlar ndan h r si bir sah v ya bir neç istiqam t üzr Az rbaycan dilçilik elmind iz qoymu lar.

Fikrimizc , filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov ölk mizd dil haqq nda elmi bütün sas sah l ri il t msil ed n universal dilçi aliml rd n biridir. Buludxan X lilov dilçilik elmind ki ana ixtisas olan morfologiya üzr ölk hüdudlar ndan k narda da tan nan elm adam d r. Dilçilik elmi onu feil ünasl n


94

elmi saslar n yaratm aliml rd n biri kimi q bul etmi dir. Bulud-xan X lilovun feill rin kökl rin aid t dqiqatlar Az rbaycan dilçi-lik elminin feil serial n n h miyy tli hiss sidir. O, feil ünasl a dair qiym tli t dqiqatlar il Az rbaycanda morfologiya üzr sas müt x ssisl rd n biri s viyy sin çatm d r. Buludxan X lilovun 2 hiss d n ibar t olan «Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas » d rsliyi ölk mizin ali m kt bl rind h min f nn üzr sas istinad m nb l rind n biridir.

Bununla bel , Buludxan X lilovun çoxc h tli elmi f aliyy tin-d d bi dil tarixi, fonetika, leksika, orfoqrafiya, orfoepiya, lifba-yaz m d niyy ti m s l l ri geni yer tutur. Buludxan X lilov Az rbaycan dilçilik elmini bütün yönl ri il d rind n qavram , sasl kild öyr nmi v bacard q d r ara d rmaqda davam

ed n yorulmaz t dqiqatç d r. Müraci t etdiyi istiqam tl rin h r birind o, professional dilçi-t dqiqatç kimi ç x edir.

Buludxan X lilovun türkologiya sah sind ki xidm tl ri d mas-tabl v h miyy tlidir. Onun türkologiyan n saslar na aid kitab-

lar nda türk dill rinin sas inki af prosesl rin dair qiym tli ara -d rmalar v ümumil dirm l r vard r. Buludxan X lilovun türkolo-giya elminin inki af nda mühüm elmi hadis olan Birinci Türkoloji Qurultaya v h min beyn lxalq elmi forumun sas t kilatç lar na v i tirakç lar na aid t dqiqatlar il elm tariximizin bir çox qiy-m tli s hif l ri ilk d f öyr nil r k ictimaiyy t çatd r lm d r. Buludxan X lilovun G miqaya, Qobustan qayaüstü r sml rin h sr olunmu ara d rmalar Az rbaycanda yaz m d niyy tinin tarixi kökl rin do ru yeni elmi bax lar ifad edir.

Çoxaspektli ara d rmalar v professionall q Buludxan X lilo-vun dilçilik elmind ki f aliyy tini xarakteriz edir. Bu is dilçi alimin geni dünyagörü , böyük t crüb y v elmi s ri t y malik


95

oldu unu, z hm tini v m suliyy tini göst rir. Bütün bunlar n say sind Buludxan X lilovun timsal nda Az rbaycan dilçilik elmi bütün sas sah l ri il inki af etm kd davam edir.

Az rbaycan dilçilik elminin inki af yollar nda Buludxan mü llim u urlar arzulay r q.

H bibb yli sa,

Az rbaycan Milli Elml r Akademiyas n n vitse-prezidenti, akademik


96

ANAL T K ÜUR V TÜK NM Z YARDICILIQ

ENERJ S

Buludxan X lilov sözün h qiqi m nas nda fitri alim t f kkürü, elmi faktlara, n z ri konsepsiyalara, linqvistik bax lara, müasir d bi-estetik normativl r tamam yeni, m ntiqi, orijinal münasib t-

l ri olan, elmi fikir arenas nda d rin biliyi, mük mm l savad , z ngin dünyagörü ü il nüfuz qazanan çox ciddi, t mkinli q l m sahibidir. Parlaq t f kkürü, erudisiyas , k s rli sözü il g nc ya lar ndan özünü elmi v d bi ictimaiyy t tan tm filoloq alimdir. B.X lilov özünün kamil xsiyy tind n göz l insanl q v alimlik m ziyy tl rini c ml dirmi dir. T biilik, t mkinlilik, maksimum d qiqlik, analitik üur v ötk m t f kkür, elmi obyekt orijinal yana ma m har ti,

u urlu elmi n tic l r, opponenti ax ra q d r inand rmaq m har ti – bütün bunlar onun alim portretinin h l tam ç k bilm diyimiz canl cizgil ridir. O, öz dilçilik görü l rini, d bi-t nqidi, estetik fikirl rini emprik biliy çevir bilir, n z ri q na tl rini böyük auditoriyalara ç xar b ciddi eksperimetl rd n keçirir, fikirl rinin mübahis do ura-ca ndan, öz konsepsiyalar na qar iradlardan q tiyy n ç kinmir, çünki ist nil n opponent tutarl arqumentl ri, dialektik m ntiq saslanan elmi d lil v sübutlar h mi haz rd r.

B.X lilovun q l mind n ç xan çoxsayl s rl r d rin m zmunu, fakt v arqumentl rin z nginliyi v tutarl l , qoyulan probleml rin aktuall , t dqiqat obyektinin son d r c t mkin v d qiqlikl ara d r lmas v n hay t, orijinal elmi n tic l ri h mi xo bir raz l q hissi oyad r. Onun yazd d y rli s rl r z man t verir ki, Buludxan mü llimin iti, ay q alimlik t f kkürün etibar edilsin. Buludxan X lilovun müxt lif dilçilik probleml ri il ba l suallar


97

haqq nda fikirl ri t kzibedilm z d lill r saslanan h qiqi elmi dü-ünc l rdir. Çünki o, fitr t n alim v natiqdir. Alimlik v natiqlik

onun xisl tind dir. Onun ç x lar da lüzumsuz ritorika, padentizm v ablon ifad l rd n xalidir. Bu ç x larda ana dilimizin bütün z nginliyi, musiqisi, intonasiya çalarlar duyulur. Q l mind n v dilind n ç xan h r k lm onun elmi t f kkür imkanlar n n geni li-yini meydana ç xar r.

B.X lilovun h r bir q l m m hsulu müraci t olunan sah nin mühüm probleml rini h ll ed r k mü yy n bo luqlar doldurma a xidm t edir, faktlara yana ma c sar tini, d rin elmi ümumil dirm qabiliyy tini nümayi etdirir. Onun nüfuzlu sözü elmi probleml r düzgün yol, istiqam t tapm v bel likl d özünün elmi konsep-siyas n yarada bilmi dir.

H mi h r k td , f al t f kkür v elmi dü ünc l r al mind olan B.X lilovun elmi f aliyy t dair si r ngar ng, t dqiqat meyda-n geni v hat lidir. Onun s rrast elmi t f kküründ n x b r ver n h r bir s ri professionall il seçilir, ist nil n q l m m hsulu Buludxan mü llimin elmi idrak n n güclü bir komponentinin i ql t r fl rini t zahür etdirir. B nz rsiz yarad c l n n bütün idrak v m n vi çalarlar onun bir avtoritet kimi tan nmas na, alim nüfuzuna güclü t kan verir.

Mübali siz dem k olar ki, B.X lilovun yarad c l bütövlükd yüks k elmi f aliyy tin, t dqiqatç l q m d niyy tinin bariz nümu-n sidir. s rl rind n z ri fikir vüs tinin, elmilik keyfiyy tl rinin güclü olmas düzgün elmi-metodoloji prinsipl r istinadi il , dilçili-y , türkologiyan n müxt lif probleml rin dair mülahiz l rini dün-ya linqvistikas n n z ngin n n l rin ba lamas il , d biyyat n ideya-estetik v zif l rini ay q elmi mövqed n qiym tl ndirm si il

rtl nir. Bütün hallarda t dqiqat predmetin yüks k n z ri bax ,


98

müasir elmi-metodoloji münasib t ayd n hiss olunur, fikir orijinal-l , mü llif mövqeyinin f all , f rdi üslubun mü yy nliyi diqq -t layiq m ziyy tl r kimi a karlan r.

B.X lilov müasir Az rbaycan dilinin, dem k olar ki, bütün sa-h l rin aid kitablar n, o cüml d n türkologiyaya aid monumental kitablar n mü llifidir. Bu sah d onun diqq tini öt ri, keçici m s -l l r deyil, köklü, sasl probleml r c lb etmi dir v bu, dilçilikl m hdudla b qalmam d r. Müt madi olaraq onun yarad c l n n a rl q m rk zi, qlobal axtar lar d biyyat ünasl a keçmi dir. Maraq dair sin daxil olan d biyyat ünasl a o, ciddi yarad c m k s rf etmi dir. d biyyat m z n mühüm v aktual n z ri-me-

todoloji m s l l rinin ard c l v s m r li t dqiqatç s kimi o, prob-lem s ciyy li m s l l ri diqq t m rk zin ç kir, bu bar d yaz lar d bi hadis v faktlara münasib tin müasirliyi, onlar n qiym tl n-

dirilm sind n z ri-estetik meyarlar n yüks k s viyy si il s ciyy -l nir. Bu s rl rd b dii sözü duymaq, onu müraci t olunan poetik janr n estetik prinsipl ri mövqeyind n t hlil etm k qabiliyy ti, professional t hlil ustal vacib m ziyy t kimi n z r çarp r. Az rbaycan d biyyat n n klassikl ri, müasir nümay nd l rinin yarad c l , onlar n d bi-t nqidi, dilçilik görü l ri d B.X lilovun ara d rd sah l rdir. Bu sah l r aid s rl ri d biyyat yüks k ideya-estetik meyarlarla t hlilin, onun poetik spesifikas n açma n mük mm l nümun sidir. Nobel mükafat laureatlar na h sr olun-mu s rl rind dünya d biyyat konteksti B.X lilov yarad c l -

nda n z ri s viyy nin yüks kliyin , elmi bax lar n geni liyin müsb t t sir göst rmi dir.

B.X lilovun linqvistikaya dair elmi f aliyy tini, d bi-t nqidi yaz lar n küll hal nda qiym tl ndir rk n bunu tam q tiyy tl de-m k olar ki, o, Az rbaycan filologiyas n n müxt lif sah l rind


99

t qdir layiq xidm tl ri olan böyük yarad c l q erudusiyas na malik güclü z ka sahibidir. Onun filologiyam z n müxt lif m s l l rini hat ed n, elmi siql ti il t qdir olunan orijinal yarad c l müasir

dilçilik elmimizin, d bi-t nqidimizin böyük u urlar kimi d y r-l ndirilm y layiqdir.

Hüseynov M h rr m,



100

OLUBSAN

Bu gün ad günündü, ay t bi-r van, S ni sev nl r mehman olubsan. T brikl r, alq lar s ngimir bir an, Xalq n hörm tin heyran olubsan.

T bin haqdan g lir, ilham n eld n, Öz alim o luyla f xr edir v t n. Yax m sl h tin, xo sözünl s n, Neç t l b y h yan olubsan.

Gözünd n nur verdin eir , s n t , Heç n z r salmad n ana, öhr t . Xeyirxah i inl s n b diyy t Qovu ub, dill rd dastan olubsan.

Min il qulaq assaq söz-söhb tin , Tamarz qalar q, doymar q yen . El vurulubsan v t n mülkün , S n Az rbaycanla bir can olubsan.

Ömrün uzun olsun n n m l rt k, llini keçirdin, yüzünü gör k.

Elinmi sin nd döyün n ür k. Elin h r d rdin yanan olubsan.

X lilzad B xtiyar,

Bak h ri, 17 iyun 2017-ci il


101

STEDADLI AL M

Filoloqlar rti olaraq iki hiss y bölm k olar: dilçil r v

d biyyatç lar. lb tt , h r iki bölümün özü d bir neç hiss y ay-r l r. B z n bu aliml rin el si tap l r ki, onlar ancaq t dqiq etdikl ri problemi d rind n bilir, dig r sah l r haqq nda m lumatlar z if olur. El dilçi var ki, o, d biyyat probleml rind n x b rsiz olur. B z n is ksin , el d biyyatç lar tap l r ki, dilçiliyin probleml ri haqq nda heç bir t s vvür malik olmur.

Amma Az rbaycan filologiyas bdül z l D mirçizad , A a-musa Axundov, Tofiq Hac yev, Nizami C f rov, Ayd n M mm -dov, Kamil V liyev, Musa Adilov, Yusif Seyidov v s. kimi filolo-giyan n h r iki sah sini göz l bil n aliml ri tan y r. Filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov h min yolu tutan aliml rd ndir. Onun dilçilik probleml rin dair yazd s rl rin-d n bir neç sini xat rladaq: “Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fonosemantik inki af ”,“Az rbaycan

dilind ikihecal feill rin fonosemantik inki af ”, “Feill rin ilkin kökl ri”. “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (I hiss ), “Türkologiyan n intibah dövrü (XIX srin sonu XX srin 30-cu ill ri)” v s. kitablar çap olunmu dur.

Göründüyü kimi, bu kitablar n ham s s rf dilçilik probleml -rin h sr olunmu dur v lb tt ki, Buluxan X lilovun sasl ixti-sas dilçilikdir. Lakin onun Az rbaycan televiziyalar ndak ç x -lar , d biyyat ünasl m z n ayr -ayr probleml ri haqq nda etdiyi m ruz l r, yazd m qal l r, kitablar biz haqq qazand r r dey k ki, Buludxan X lilov yuxar da adlar n ç kdiyimiz universal xa-rakterli aliml rimizin yolunu davam etdirir. Onun R.Rzan n,


102

S.Vur unun, B.Vahabzad nin, . xl n n dilçilik görü l ri haqq n-dak yaz lar , kitablar da bel bir fikri söyl m y haqq qazand r r. stedadl alimimiz uzun ömür, can sa l arzulay ram.

X lil Zahid,



103

NSANLI IN, AL ML Y N, PEDAQOQLU UN V

DOSTLU UN S M M YY T Z RV S

M n professor Buludxan X lilovu 2001-ci ild layih r hb ri oldu um “Az rbaycan n g nc aliml ri” Beyn lxalq layih si ç rçi-v sind tan m am. Az rbaycan Milli Elml r Akademiyas , Az r-baycan Respublikas T hsil Nazirliyi v Vektor Beyn lxalq Elml r Akademiyas n n birg layih si olan v m rhum akademik Budaq Budaqovun redaksiya uras s drliyi alt nda h yata keçirdiyimiz h min beyn lxalq layih d 100- d k tan nm g nc alimin h yat v f aliyy tini ks etdir n ensiklopediyan n n ri d n z rd tutul-mu du. Bütün elm sah l rini hat ed n bu aliml rin ömürlükl rini inc l dikd n çox diqq timi ç k n professor Buludxan X lilov oldu.

H l o zaman yüzd n çox elmi s rin, o cüml d n bir neç nü-fuzlu monoqrafiyalar n v d rs v saitl rinin mü llifi olmas , “D d Qorqud elmi-t dqiqat m rk zi”n r hb rlik etm si, “ lin alimi” nominasiyas na layiq görülm si, N simi rayon b l diyy sin üzv seçilm si v dig r bu kimi u urlara imza atmas , 33 ya nda “Az r-baycan dilind feill rin fono-semantik inki af ” kimi çox ç tin v aktual bir mövzuda doktorluq dissertasiyas müdafi etm si, h qi-q t n d qürurverici v lçatmaz idi.

Bu layih d n sonra h r an yax ndan tan olma a v dost-la ma a c hd etdiyim Buludxan mü lliml tale çox unudulmaz bir m qamda bizi rastla d rd .

Ça da Türk Dünyas d biyyat nda xüsusi ç kisi v yeri olan KIBATEK (K br s Balkanlar Avrasiya Türk d biyyatlar Kuru-mu) Vakf n n Az rbaycanda növb ti qurultay v beyn lxalq eir


104

öl ni keçirilirdi. Qurumun Az rbaycan t msilçisi olaraq bu bey-n lxalq t dbir ev sahibliyi etm k üçün Az rbaycan Dövl t Peda-qoji Universitetinin rektoru il görü düm. Rektor t klifimizi m m-nuniyy tl q bul ed r k Filologiya fakült sinin dekan , professor Buludxan X lilovu m niml tan etm k, beyn lxalq t dbirin t -kilati m s l l rini birlikd planlamaq üçün ota na d v t etdi. Rektorun t qdim v tan etm sin yer saxlamadan yüz ill rin dostu v qarda kimi bir-birimizl görü dük. El o andan ömrümün v taleyimin n ziz v kiz insanlar ndan biri olaraq Buludxan mü l-liml dostlu umuz, do mal m z v qarda l m z uzun v b di bir yolçulu a ç xd .

Çox zaman xarici ölk l rd oldu umdan fiziki olaraq tez-tez görü bilm s k d , Buludxan mü llimin dilimizin aliliyin v müq dd sliyin h sr olunmu bir-birind n d y rli monoqrafiya v d rslikl ri, görk mli d biyyat ünaslara h sr olunmu publisistik kitablar , q zetl rd , jurnallarda v sosial b k d yay mlanan, bir-birind n daha ciddi ziyal mövqeyini s rgil y n m qal l ri h r an yol-yolda m olub.

Onun “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz”, “Müasir Az rbaycan dili”, “Türkologiyaya giri ”, “Türkologiyan n intibah dövrü”, “Az rbaycan dili antologiyas ”, “Az rbaycan dili: dün n, bu gün”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ”, “Dil, d biyyat, m d niyy t”, “ smay l xl : mü llim haqq nda mü llim

sözü” v dig r kitablar dilimizin ke ikçil rind n v m cnunlar n-dan biri olaraq sözün h qiqi m nas nda masaüstü kitablar ma çevrilib. Buludxan mü llim bu kitablar v ad n ç km diyim dig r çoxsayl t dqiqat s rl rini dilimiz el bir sonsuz sevgi v say il q l m al b ki, bu kitablar h r hans bir ba qa dil m nsublar na


105

öz dill rin çevir r k oxutsan, o insanlar n da öz dill rind n önc Az rbaycan dilini sev c kl rin übh etmir m.

Xüsusil Buludxan mü llimin “Az rbaycan dili: milli varl -m z, m n vi s rv timiz” adl kitab nda müst qillik qazand qdan sonra Ümummilli Liderimiz Heyd r liyevin Az rbaycan dili, onun qorunmas v safl il ba l apard çox h ssas v ard c l siyas t d rin t hlil olunmu v xronoloji ard c ll qla t dqiq edilmi çox unikal bir s rdir.

Buludxan X lilovun dilimiz, d biyyat m z, m d niyy timiz v xüsusil türkologiya elmi il ba l apard ara d rmalar o q d r geni qapsaml v çox ax lidir ki, onun bu mövzularda yaz lm h r bir s rini oxuduqda heyr tl nmi m ki, gör s n bir alim bir elmi-t dqiqat institunun ara d raca m s l l ri t dqiq ed r k nec bir kitaba yerl dir bilib!..

ki il önc Buludxan mü llimin indi çatd ömür ekvatoruna m n d çatm d m. O zaman bir neç q l m dostlar m 50 illik yubileyiml ba l kitab v monoqrafiya haz rlad lar. Onlardan bi-rini, filologiya elml ri doktoru Vaqif Yusiflinin “Bu, Elçin sg n-d rzad dir” portret monoqrafiyas n n lyazmas n ön söz yazmas üçün ziz dostuma t qdim etdim. Bir neç günd n sonra Buludxan mü llim z ng ed r k m n 50 illik yubileyimin v ya anacaq bütün ömrümün n böyük sürprizl rind n birini söyl di. Bildirdi ki, s nin yarad c l n üzr m n d miniatür bir kitab haz rlam am. Bel -likl , onun q l mind n ç xm “B yaz do ulan eirl r”m nim öm-rümün b di b yazl na v üza l na çevrildi.

Bu yaz da bir s mimi etiraf da dil g tirm k ist yir m ki, R.Behbudov ad na Dövl t Mahn teatr nda Türkiy nin v Az rbay-can n bir s ra dövl t qurumlar t r find n keçiril n r smi yubiley t dbirimd d d y rli ziyal lar m z n çoxsayl ç x lar iç risind


106

m n do ma v s mimi t sir ba layan da Buludxan mü llimin ç x oldu.

M n ziz qarda m n yubiley t dbirinin n zaman keçiril c yini v o tarixd Bak da olaca m , ç x edib-etm y c yimi indid n d qiq bilmir m.

Amma d qiq bildiyim v f xr etdiyim bir gerç klik var ki, bu gün Az rbaycan elminin v t hsilinin zirv v lider xsiyy tl rin-d n biri professor Buludxan X lilovdur!

Amma d qiq bildiyim v qürur duydu um bir h qiq t var ki, bu gün Türk ayd nl n n b diya ar gün l rind n biri professor Buludxan X lilovdur!

Amma d qiq bildiyim v qarda l ndan m mnunluq duydu um bir h qiq t var ki, professor Buludxan X lilov insanl n, alimliyin, pedaqoqlu un v dostlu un s mimiyy t zirv sidir!

50 ya nda qazand n B D YY T N ür kd n t brik edir m, ziz qarda m!!!

sg nd rzad Elçin,

texnika üzr elml r doktoru, professor, Az rbaycan Texniki Universitetinin kafedra müdiri,

Az rbaycan Respublikas n n F xri M d niyy t i çisi, M d niyy t S firi


107

MÜQ DD S M QS D SAD Q V H M D

S DAQ TL ÖMÜR YOLU

Tan d m insanlar aras nda daha h ssas dost axtaranda ilk ba-x larda yad ma dü nl rd n biri Buludxan mü llimdir. Buludxan X lilovun qaynar t f kkür , yüks k m n viyyata malik oldu unun dön -dön ahidi olmaqla, onun haqq nda söyl n n müsb t fikirl ri m n d s naqdan keçirmi m. Alic nabl a v m n vi z nginliy g ldikd is m nim q lbimd nümun vi yerl rd n birin layiq olan insanlardand r.

Qeyd olunan v olunmayan müsb t xüsusiyy tl r onun t bi ti-n v prinsipin zidd olan ax na qo ulmamaq, özünün seçdiyi yola, mövqeyin v xsiyy tin qiym t ver r k qüsursuz ömür yolu sür-m k arzular na sadiqliyind v s daq tind daha parlaq cizgil rl , mövcud olan h m d tez-tez rast g ldiyimiz h r cür ziddiy tl r ara-s nda onun dal tli seçimi q rm z x tl rl özünü göst rm kd dir.

Qeyd etm liy m ki, Buludxan mü llim dostlar n n c fas na dözm yi onu itirm kd n qat-qat üstün tutma a qadir olan insanlar-dan biridir. M nim fikrimc , Buludxan X lilov b nz rsiz dünya du-yumuna v özün m xsus t f kkür t rzin gör tan d qlar m z ara-s nda h mi seçilmi dir. Xüsusil gerç kliy iti gözl baxan, h r eyi oldu u kimi gör n, pax ll q, ikiüzlülük v nankorluq ed nl r

ironiya il n z r yetir n, n yin hesab nasa haqq i i nahaq i qurban ver r k c miyy td yintilikl r yaradanlara qar onun daim bar maz oldu unu mü ahid etmi m. Saxta adamlar n çürük niy-y tini, müxt lif riyakar üsullarla “u urlara” çal anlar n son n tic -d ki u ursuzluqlar n yumoristik, satirik v komik ifad l rl ks et-dirm k m har ti Buludxan mü llimd daha güclüdür. Onda olan


108

forman n m zmunla uy unlu unu seçm k qabiliyy ti buna daha çox imkan verir. Dem li, o, nec varsa, el görünm yi, nec görü-nürs , el olma daha çox sevir. Onun amal nda n güclü anlay -lardan biri olaraq h m “yax l a”, h m d “yamanl a” özün m x-sus t rzd , y ni yüks k ehtiramla cavab verm sind dir. lb tt , bel xüsusiyy tl r onun nuraniliyind n x b r verm kl , h m d Buludxan mü llimin t mizliyi, safl , t biiliyi v daxili azadl n qoruyub saxlayaraq özün , öz keçmi in sadiqliyinin bilavasit n tic sidir.

Buludxan X lilov xo b xt adamd r. T kc ona gör yox ki, o, filologiya elml ri doktoru, professordur, h m d ona gör ki, onu göz l v s mimi insan, d rin z kaya malik güclü alim kimi tan y rlar.

Eyni zamanda onun ham n n üzün v gözünün için düz bax-maqla, ba n h r k sin qar s nda uca tutma a haqq vard r. Bunu özü qazanm d r, b li h yat n ona t qdim etdiyi mükafat d r. Buludxan mü llim ona gör dövrümüzün n xo b xt insan d r ki, o yaln z özün güv nir, x yalp r stlikd n tamamil uzaqd r. st diyi yüks klikl r qalxmaq potensial na nail olmaqla h m d bir an q lbind yaranan ideyan , h r hans fikri d qiq v ayd n cüml l rl , ard c l olaraq ist nil n auditoriyaya çatd rmaq imkanlar na malik-dir. B li bu bel d olmal d r. Çünki h r eyd n vv l Buludxan mü llim müt r qqi v z ngin m n vi ruhlu bir n slin nümay nd si-dir. “Ot kökü üstünd bit r” deyib ulu babalar m z.

Buludxan mü llim ictimai r yd gözütox insan, dili il m li üst-üst dü n alim, m n vi d y rl ri maddi nem tl rd n üstün tutan, yaln z arxal lara deyil, h m d arxas zlara dayaq olan dal tli bir xsiyy t kimi tan nmaqdad r.


109

M n onu h l 1992-ci ill rd n, y ni elmin bütün sah l ri üzr müxt lif v zif l rd çal ma a ba lad dövrd n tan y ram. O zaman m n d Az rbaycan Xalq T s rrüfat nstitutunda g nc alim-l r s ras nda çal maqla h m d ictimai v zif da y rd m.

Ax tan nmaza, bilinm z kimins malik oldu u haqq n müdafi etm k keyfiyy tl ri nadir insanlara m xsusdur. ll r keçdi Buludxan mü llim öz sözünü dem kd n ç kinm y n, dal tli v h m d s mimi bir insan kimi n inki aliml r aras nda, el c d res-publikada ictimaiyy t t r find n tan nma a ba lad .

Buludxan X lilov xüsusil sad liyini, insanlara qar s mimili-yini, dostlar na qar etibarl l n saxlayaraq, heç bir qüvv nin onun bu keyfiyy tl rin x l l g tir bilm m si s naqlar ndan aln -aç q v üzüa ç xm d .

Buludxan mü llim h m d göz l ail ba ç s d r. H yat yolda il birlikd böyüdüb boya-ba a çatd rd qlar övladlar da onlar n özün xas olan keyfiyy tl r üz rind kökl ndiyi tan lar t r find n aç q-ayd n mü ahid olunur. Bütün bunlar m ni v el c d filolo-giya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovun dostlar n , onu uzaqdan v yax ndan tan yanlar sevindirm y bilm z. Çünki, o, h r bir b r övlad n n n cib m ll ri v f aliyy ti n tic sind ld etdiyi q l b y , nailiyy tl r ür kd n sevin n xsl rd n biri olmaqla, özün m xsus, nümun vi ömür yolu keçmi dir. Arzumuz budur ki, h min nümun vi ömür yolunda tale bundan sonra da onun üzün gülsün, onu daim sevindirsin. Xüsusil , böyük Tanr h mi oldu u kimi Buludxan mü llimin özün v ba qalar na v t np rv rlik t l bkarl il keçirdiyi ömür yoluna saslanaraq onun qism tini versin.

M h mm d Pey mb r ( .s.) h l vaxt il buyurmu dur ki, yax n n yax oldu unu c miyy t çatd rmasan, h min yax lar da


110

pisl r do ru meyilli olar. Dem li, professor Buludxan X lilovun yüks k m n vi keyfiyy ti, onun malik oldu u elmi potensial bar -d h r bir anda fikir söyl m k bizim borcumuzdur.

Kaz ml Xanhüseyn,

“ çi Qrupu”nun r hb ri, Avrasiya Qiym tl ndiricil r Birlikl ri Assosiasiyas dar Hey tinin s dri,Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin

üzvü, Az rbaycan Dövl t qtisad Universitetinin “Qiym t v qiym tl ndirm ” kafedras n n müdiri, Az rbaycan Sosial Rifah

Partiyas n n s dri, Milli M clisin deputat , professor


111

LL YA IN Z RV S ND N GÖRÜN NL R

Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universiteti ölk mizin n qoca-

man t hsil mü ssis l rind ndir. Yarand vaxtdan (1921) indiy -d k bu t hsil mü ssis sinin auditoriyalar neç -neç tan nm sima-ya vv lc t l b , sonralar is mü llim kimi ahidlik etmi dir. Bu elm oca nda li Sultanl , M mm dhüseyn T hmasib, kr m C -f r, smay l xl kimi görk mli adamlar d rs demi dir. Bu elm oca n n m zunlar s ras nda S m d Vur un, Süleyman Rüst m, Mikay l Mü fiq, Yusif M mm d liyev kimi xsiyy tl rin ad n ç km k olar.

Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin m hur m zun-lar ndan biri d Buludxan X lilovdur. O Buludxan X lilov ki, onun yarad c l Az rbaycan elmi ictimaiyy tinin diqq t m rk zind dir.

Buludxan X lilovun elmi f aliyy ti dilçiliyin, türkologiyan n n aktual probleml rinin h lli istiqam tin yön lmi dir. 1999-cu ild professor geni elmi rhl rl I Türkoloji Qurultay n stenoqrafik materiallar n n r etdirmi dir. Bu n r Az rbaycan dilçilik v türkologiya cami sinin mara na s b b olmu v mühüm bir elmi fakt kimi qar lanm d r.

Professorun müxt lif ill rd n r etdirdiyi kitablara v monoq-rafiyalara (“Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fonosemantik inki af ” -1996; “Feill rin ilkin kök-l ri”-1998, “Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay”-1999, “Türko-logiyan n intibah dövrü”-2001, “Az rbaycan dili: dün n, bu gün”-2004, “Mahmud Ka arinin “Divani lü t - it - türk” s rind etno-niml r”–2009, “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi”- 2010, “224 q dim türk sözü”, “Dil - söz ç l ngi”-2013, “Dil,


112

d biyyat, m d niyy t” v s.) sad c n z r salmaq kifay tdir ki, alimin elmi f aliyy tinin n q d r çox ax li olmas bar d t s vvür yarans n.

Buludxan X lilov o ziyal lardand r ki, bildikl rini yaln z kitab-larla deyil, mü llimlik f aliyy ti il d g nc n sl çatd rma vacib bilir. Pedaqoji i l m ul oldu u ill r rzind Buludxan X lilov neç -neç qiym tli proqram, d rslik v d rs v saiti (“Müasir Az r-baycan dilinin morfologiyas ”, I hiss , “Türkologiyan n intibah döv-rü”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ”, II hiss , “Az r-baycan dili: dün n, bu gün” “Türkologiyaya giri ”, “Müasir Az r-baycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya”, “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ”, “Türk dill rinin mü-qayis si”, “Müasir Az rbaycan d bi dili”, “Müasir Az rbaycan d -bi dilinin fonetikas ”, “Az rbaycan dilinin tarixi”, “Az rbaycan dili-nin müasir probleml ri”, “Az rbaycan dili elminin tarixi v metodo-logiyas ” v s.) ortaya qoymu dur. Hal-haz rda Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind bir çox f nl r m hz bu d rslik v proq-ramlar sas nda t dris olunur.

Buludxan X lilov Ali Attestasiya Komissiyas nda Ekspert ura-s n n üzvü, Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Univeristetind n qoca-man fakült nin dekan , Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin, Az r-baycan Jurnalistl r Birliyinin v Yaz ç lar Birliyind ki “ rs” Ko-missiyas n n üzvüdür. Y ni Buludxan X lilov elmi kadrlar n yeti -m sind , elmimizin, m d niyy timizin inki af nda v tan d lmas n-da mühüm rol oynayan bir alim v ictimai xadimdir.

Professorun layiq görüldüyü mükafatlar is (2001-ci ild “ lin alimi” nominasiyas , 2003-cü ild “Vektor” Beyn lxalq Elm M r-k zi Mükafat Komissiyas n n q rar il “Az rbaycan n g nc alim-l ri” Beyn lxalq layih sinin qalibi, 2004-cü ild Azad Q l ml r


113

C miyy ti t r find n Az rbaycan dili, d biyyat v türkologiya elml rinin t dqiqi-t bli i sah sind ki xidm tl rin gör “Q z l q l m” f xri mükafat , 2006-c v 2009-cu ill rd “Vektor” Bey-n lxalq Elm M rk zi Mükafat Komissiyas n n q rar il “XXI srin ziyal s ”, 2009-cu ild türk d biyyat na xidm tl ri il ba l olaraq Türkiy Cümhuriyy tinin KIBATEK Akademik Üyesi f xri ad ) onun elmi f aliyy tinin nec yüks k qiym tl ndirilm sinin bariz göst ricil ridir.

yul ay hörm tli Buludxan mü llimin 50 ya tamam olur. nan r q ki, ir lid bu elm adam n yeni-yeni u urlar gözl yir. Biz

is o qal r ki, h mkar m za Tanr dan möhk m cansa l arzulayaq.

Kaz mo lu – manov Muxtar AMEA-n n h qiqi üzvü,

AMEA-n n Folklor nstitutunun direktoru


114

AL M ÖMRÜNÜN 50-C BAHARI

Buludxan mü llim! Yüzlüyü x rdalay b 50- çatd . Amma ha

çal ram onu bu ya da t s vvür ed bilmir m. El yadda ma 25-30 ya lar nda olan mehriban simal , göz l ür k sahibi, dost-yolda q diri bil n Buludxan mü llim – Buludxan ziz o lu X lilov h kk olub. Onun m nal ömür yolu kino lenti kimi daim gözl rim önünd canlan r.

Kadr 1. T l b lik ill ri... T l b lik xatir l ri...T l b lik dostu Buludxan mü llim sl dostdur. Qida q d r ehtiyac duydu umuz

a ll dost. Ad t n deyirl r, yax dost göz l tir satan kimidir; s n tir vurmasa da, yan nda oldu un müdd td göz l trind n fayda-

lanarsan. Çünki yeri g l nd çoxlar m z n s hvl rin göz yumub, sirl rimizi qoruyub v laz m g l nd tövsiy v n sih tl rini heç vaxt sirg m yib.

Buludxan mü lliml maraql xatir l rim çoxdur. Deyirl r, insan ya adan onun xatir l ridir. M nc , yalq zl , u ur-

suzlu u, b lk d , talesizliyi unutduran bir ey varsa, o da müq dd s-liyin x l l g lm sin dey , içimizd qoruyub-ya atd m z xatir l rdir.

Biri haqq nda... S hv etmir ms , insitutun (indiki Az rbaycan Dövl t Pedaqoji

Universiteti) birinci kursunda oxudu um vaxt q rib bir “mac raya” tu g ldim. H rd n b xtim -taleyim l n t ya d r ram ki, harada b d i l r var, g r k axtar b m nim yaxam tapa, t yimd n salla a...

... sas seminar mü llimimiz üzrlü s b bd n d rs g lm mi di. Onu ortaya l , b st boy, sar n bir mü llim v z edirdi. (Allah ömür versin! ndi d ya ay r. Etika x trin ad n ç kmir m).

Xüsusi das ndan, h r k tl rind n hiss olunurdu ki mü llim özün-d n çox raz v mü t behdir. Auditoriyada bir az filosofsaya (gorun


115

çatlas n Humbolt – alman dilçisi) – var-g l etdikd n sonra d rsi soru ma a ba lad . Seminara veril n tap r q “Çin dilçiliyi” idi.

T sadüf nmi, yoxsa qism td n olan kimi m nd n ba qa t l b yolda lar mdan heç k s lini qald rmad . Düzü, az-çox oxuyan idim, bir d qrupda laç l q karyeram heç k s güz t getm k ist mirdim. Lövh y ç x b mövzunun “müq ddim ”sini yenic ba lam d m ki mü llim m ni saxlay b dedi:

– ndi d “Hind dilçiliyi”nd n dan . Do rusu, ça b qald m. Bu an köm yim t l b yolda lar m n etiraz dolu iradlar çatd : “Mü llim, biz ev tap r q “Çin dilçiliyi” mövzusu verilib. “Hind dilçiliyi növb ti d rsdir”. Auditoriyada bir anl q xaos yarand . A z dey ni qulaq e itmirdi. Sakitlik yaranan kimi mövzunu yen davam etdirdim. Yen d vv lki “ da il ” m ni saxlay b özün m xsus t rzd m z mm t etdi. Art q döz bilm yib keçib yerimd yl -dim. El bil mü llim buna b nd imi . s bi halda ll rini stola vu-rub amiran bir t rzd : “Gör, s nin ba na n oyun açaca am. T qaüdünü (y ni t l b t qaüdümü) k sdirib, insitutdan qovdu-raca am!” Bu sözl ri deyib auditoriyan t rk etdi...

Pay z n nostaljisi üstüm qara-qara fikirl r çökdürdü. Zavall , Arif, gör c k günl rin varm . Çoxlar kimi atam n vaxtl -vaxts z gönd rdiyi pulundan da irin olan t l b t qaüdd n m hrum olmaq a r d rd idi... Ehtiyac ac s içimi göz-göz edirdi. Cibimd siçanlar “sevi ir”, l salsam, günaha batard m. Kor-pe man yataqxanaya qay td m. O dövrd yataqxanada ya amaq toyuq hinind gec l m k kimi bir ey idi. S h r c n gözüm yuxu getm di; t qaüdd n m h-rum olmaq, üst lik universitetd n qovulmaq qorxusu... Qocalar demi k n, “aran da a apard m, da da arana” M n, ba b lal is Bak n k nd da d m, k ndi d Bak ya köçürdüm”. Qaranl q quyu dibind iyn boyda i q axtarmaq ümidi il s h ri dirigözlü açd m.

S n dem , çar sizliyin yegan d rman ümid imi . Ümidim yaln z Buludxan mü llim qalm d . Çünki Buludxan mü llim o


116

dövrd t l b l r aras nda diriba l , ötk mliyi v himay darl bax m ndan xüsusil seçilirdi. hvalat oldu u kimi ona dan d m. Sözümü ax ra çatd rmam Buludxan mü llim lini- lin vurub aqraq s sl gülm y ba lad . “Ay , vecin alma. O mü llim m ni

d qovdurmaq ist yirdi. Yax insand r, y qin s bil ib deyib. Bir gün s ni onunla yax ndan tan ed r m”. S mimi deyir m. Buludxan mü llimin bu sözl rind n sonra sanki “ilan a z ndan qurba a qurtaran kimi sevindim”. Sonradan m lum oldu ki, h min mü llimin biz bir az da qohumlu u çat rm .

Kadr 2... Mü llim h mkar m ...Mü llimlik f aliyy ti... Ali m kt bd adl t qaüdçü, dissertant, mü llim, ba mü llim, do-

sent, elmi-t dqiqat laboratoriya r hb ri, professor, dekan – Buludxan mü llim az vaxt rzind bel bir uzun elmi-ictimai inki af yolu keçib.

Buludxan mü llimin yarad c l çox ax lidir: dilçilik, d biy-yat ünasl q, publisistika, d bi-t nqid v s. B lk d bir sah il m ul olsayd , o sah d daha böyük nailiyy tl r ld ed r v o sa-h daha çox qazanard . Çünki Buludxan mü llim kimi istedad sahi-bi m hdud olmamal d r.

Deyirl r, insan n n qüsurlu c h ti öz müasirini qiym tl ndir , öz dostunun n y qadir oldu unu mühakim ed bilm m sidir. Amma m n Buludxan mü llimi h mi qiym tl ndirmi m. Bilmi m ki, bizim dilçilik al mind bir Buludxan mü llim – prof.Buludxan X lilov var, daim axtar dad r, yenilik f daisidir, heç kim b nz m z. M n el g lir ki, Buludxan mü llim üçün h yat n m nas yorulmadan i l m k, ç tinlikl r mübariz aparmaqdan ibar tdir.

Kadr. 3... Fakült dekan ... Bacar ql r hb r... Ümummilli liderimiz H. liyevin müdrikc sin söyl diyi bu

k lamlar heç vaxt unudulmaz. “V zif insana heç bir ey vermir, sad c olaraq s lahiyy t ve-

rir. Qalan h r bir ey onun a l ndan, z kas ndan, biliyind n, m d -


117

niyy tind n as l d r”. R hb rlik etm k üçün ilk növb d g r k in-san n ona m n vi haqq çats n. Prof.Buludxan X lilov m hz bel keyfiyy tl r m xsus fakült dekan d r. B lk universitetimizd ye-gan dekand r ki, ulu önd rimizin söyl diyi kriteriyalara tam cavab verir.

Buludxan mü llimin yaz lar n internet saytlar nda izl mi m, müxt lif televiziya kanallar nda ç x lar n maraq v f xrl din-l mi m, monoqrafiyalar n oxumu am, d rslikl ri il tan olmu-am. H r bir s ri, h r bir söz yeniliyi il n z ri diqq ti c lb edir.

Heç vaxt yeni söz dem kd n qorxmay b. Mövcud pedaqoji fikir tariximizd , filologiya elmimiz sah sin-

d prof.Buludxan X lilov ayd n iz qoymaqdad r – bunlar g l c k n sill r üçün t dqiq v öyr nm m nb yi olaca na q ti übh miz yoxdur. Çünki bu ömür d y rli ömürdür.

A ac yerd n qida alar, gün d n i q, bar-b r k t g tir r. Bu-ludxan X lilov q rib A baba da lar kimi ba göyl r ucalan, kök-l ri d rinlikl r i l y n n h ng bir a ac kimidir – bar-b r k ti son d r c bol olub, bir mill ti m n vi c h td n b di ya atma a, m nc , b s ed r.

50 ya qocal q deyil, kamill m k, müdrikl m kdir. Öz ad m-dan Buludxan X lilovu alim ömrünün 50-ci bahar münasib til t brik edir, ona can sa l , yeni-yeni nailiyy tl r arzulay ram. (Elm f aliyy ti il ba l növb ti yaz lar m zda trafl b hs ed c yik).

Kaz mov Arif,

ADPU-nun ba mü llimi


118

AZ RBAYCAN D LÇ L K M KT B N N GÖRK ML

DAVAMÇISI

Yan lm ramsa, Az rbaycan dilçilik elminin sas n el D d miz Qorqud qoyub. “G lin ay ran, ayrana doyuran, iyn y tik n, tik -n sök n dem diyin ” gör pe man olan D d miz h m d dilimizin yarad c lar ndan, daha do rusu, z nginl diricil rind n biri oldu u-nu da eyhamla bizl r çatd r b. Dem li, ilk dilçi professorumuz, ilk dilçi akademikimiz d el D d miz Qorqud olub.

Ondan sonra gör lim kiml r g ldi? Ka arl Mahmud “Divan” qoltu unda: “Çal qopuzun, D d m

Qorqud, yetdim!” dedi. Ondan sonra gör lim kiml r g ldi? T brizli X tib dördcildlik “ rh”i quca nda: “Çal qopuzun,

A am Qorqud, yetdim!” dedi. Az rbaycan dilçil rini saya varsam, tük ns olmaz. Naxç vanl Hindu ah g ldi, D rb ndli Mirz Kaz m b y g ldi,

G nc li hm d C f ro lu g ldi, K r ml B kir Çobanzad g ldi... Bunlar n ard nca amax l M mm da a ir liyev, kili b-

dül z l D mirçizad , Kürd mirli A amusa Axundov, Ordubadl Vasim M mm d liyev, M r ndli Muxtar Hüseynzad , Ordubadl N sir M mm dov, Ordubadl F rhad Zeynalov (dey s n, ordubad-l lar n say bir az çox oldu ax . Neyn k, z r l yoxdu...), Qaraba l Tofiq Hac yev, u al -Naxç vanl Kamal Abdullayev... n rilti-gurultuynan yetm z olurlarm ?

Ustad m A amusa mü llimin tez-tez i l tdiyi bir söz heç yad m-dan ç xmaz: “Danimarkada böyük-böyük dilçil r heyk l qoyurlar!”

Bizim böyük dilçil r d öz heyk ll rini elmin ür yind , türkologiyan n ür yind , xalq n ür yind qoyublar.


119

Böyük dilçiliyimizin z ngin n n l rini davam etdir n istedadl v m hsuldar aliml rimizd n biri d , heç übh siz ki, professor Buludxan X lilovdur. M n Buludxan mü llimin 50 ya n n h l t z -t z tamam oldu unu e id nd , do rusu, bir q d r t ccübl ndim. Çünki t s vvürümd o, daha ya l -ba l , oturu mu bir alim idi; elmi aktivliyi dövründ ild az qala 20 elmi s r yazmaq h r t dqiqatç n n i i olmas n g r k! Professor Buludxan X lilov bu u ura imza atm yorulmaz aliml rimizd n biridir.

Tale el g tirib ki, müasir dilçiliyimizin korifeyl rind n bir çoxu öz yard c l qlar n multidissiplinar yönd qurublar. A amusa Axundov, Tofiq Hac yev kimi dilçi akademikl r h m d d biyyat ünas, t nqidçi olublar. Bu bax mdan akademik Kamal

Abdullayev daha ir li gedib: dilçi, folklor ünas, publisist, yaz ç , air, esseist, t nqidçi, ictimai xadim...

Professor Buludxan X lilov öz yarad c l nda bu n n ni d davam etdirib. Biz onun q l minin s sini gah dilçilikd n, gah d -biyyat ünasl qdan, gah publisistikadan, gah qorqud ünasl qdan, gah m d niyy t ünasl qdan, gah tarix ünasl qdan, gah dövl t ünas-l qdan... e idirik. H r d f d bu, Buludxan X lilov q l minin öz s sidir, heç bir ba qa q l min s sin b nz m y n s si. Ax h l XII yüzillikd dahi babam z G nc li Nizami qürurla deyirdi ki: “Ariy te k s n p zirofte m; Anke del m qoft bequ qofte m!” (Kims d n birovuz q bul etm dim; Onu ki ür yim söyl di, dedim!)

Tez-tez müxt lif saytlarda, nüfuzlu m tbu orqanlarda Buludxan mü llimin maraql yaz lar na rast g lirik. M n dey rdim ki, 50 ya l professor Buludxan X lilov çoxyönlü yarad c l n n çiç kl nm , barverm dövrünü keçirir. Bu mübar k dövrd ona yeni u urlar dil yir v bu u urlar n gerç kl c yin ür kd n inan r q. Bu yolda ona cansa l v könül xo lu u arzular il :

K rimli Teymur,

akademik


120

BULUDXAN X L LOV 50 YA INA...

1983-cü il idi. Sergey Mironoviç Kirov ad na Az rbaycan Döv-

l t Universitetinin filologiya fakült sinin 1-ci kursuna q bul olmu -dum. 16 ya m olmas na baxmayaraq m qs dim, m ram m ayd n idi. M n alim olmal yd m. H d f is 25 ya na q d r namiz dlik dissertasiyas müdafi etm k, sonra is doktorlu a do ru inamla ir lil m k idi. T qrib n 30-31 ya nda doktorluq dissertasiyas n da müdafi edib, professor tituluna yiy l nm k. Ham da bax b dey c kdi ki, b r kallah, Mahir cavan professordur. Maddi t r fi d fikirl mi dim. Dosent v professorlar yüks k maa al rd lar. Hörm tl ri d dünyalar q d r. Q bul imtahanlar na sal nan mü lliml rin hörm ti is xüsusil yüks k idi.

M n d özümü bu üfüqd görürdüm. Bu bax mdan canl nümu-n l rim d vard . M s l n: dekan m z A amusa Axundov 32, Xa-rici Dill r institutunda i l y n Kamal Abdullayev (Kamal Abdulla) is 34 ya nda bu titula yiy l nmi dil r. M n d onlar kimi “doktor nauk”, professor olmaq ist yirdim. Özü d g nc ya lar mda. Atam da arxamda da kimi dayanm d .

1983-cü ild 209 sayl auditoriyada dekan A amusa Axundov biz 1-ci kurs t l b l rin t l b biletl rini t qdim etdi. klimizi d ç kmi dil r. Arxas na bilirsinizmi n yazm d m? “Professor A amu-sa Axundov g l c yin professoru Mahir mamverdiyev t l b bileti-ni t qdim edir”. ndi bu fotoya baxanda gülür m. N y gülür m? Auditoriyaya girib, 1 saat yar m mühazir söyl m yim 3 manat qa-zanaca m bugünkü professor günüm . Ad m mü llim qoyub, m n imtahan götürm y icaz verilm y c yim günüm . A ac kib, bar n ba qalar na yedird c yim, özüm is q raqdan bax b, a z m n suyunu


121

ax daca m günüm . 200 balla q bul olan savads z t l b l rimin qoyun gözl rin baxan günüm . air Famil Mehdinin eirini -

N v l r görm sin dil ndiyini, Tale x rman nda döyüldüyünü, Ömrün l yind l ndiyini. Dil n, professor, utanma, dil n Dill n, professor, utanma, dil n...

...oxuyub infarkt keçir c yim günüm . H ... n yax ki, profes-sor olmad m.

HA Y : AzTV-d i l yirdim. Ota a z ng g ldi. “Respublika”

q zetinin ba redaktoru Teymur hm dov idi. O, h m d Nizami ad na d biyyat institutunda öb müdiri i l yirdi. Hans sa süjetl ba l z ng etmi di. Söhb t snas nda bildi ki, Qabilin o luyam. Bird n gözl nilm d n “Mahir, sabah g l akademiyaya. S n möv-zu ver c y m. l v müdafi el ” dedi. Heç n dem dim.

El h min gün ax am atamla hans sa d bi gec d ydik. Teymur hm dovun sözünü atama da çatd rd m. Dedi ki, “ i, n yin

laz m. lav zab- ziyy tdir. Heç bir i in d yaramayacaq. Özünü bu s n t h sr ed nl r ba qa m s l . S n n ed c ks n ki? Min zülml namiz d, doktor olacaqsan, sonra da diplomunu atacaqsan “sand ” n bir küncün ”. H tta bu d m yan m zdan air N riman H s nzad keçirdi. Atam ona:

Ay N riman, s n dissertasiya müdafi etmis n? H , Qabil, filologiya elml ri namiz diy m. Xeyrini gördün? Yox, ay Qabil, heç bilmir m diplomum hardad r. (SON)

Amma bütün bunlara baxmayaraq, m n professor olmaq ist yir-dim. U aql q arzum idi. Anlam rd m bu titulun ç tinliyini. Deyir-


122

dim n var e... ki dissertasiya yaz b müdafi ed c ks n, v ssa-lam... Olacaqsan elml r doktoru, professor.

M nim is sad c n dissertasiya yazma a vaxt m var idi, n d ki, hövs l m. H l xarab olacaq s bl rimi demir m. M n tele-jur-nalist idim. Amma yen d professor olmaq arzum ür yimd köz -rirdi. H rd n körük bas b alovland r rd lar bu közü.

Ç kili l r ged nd , yaxud “X b rl r” baxanda u aql q arzum alovlan rd . llah ki, v zif li xsl ri t qdim ed nd : “Bak h r cra Hakimiyy tinin ba ç s , professor Hac bala Abutal bov, m k v

halinin Sosial Müdafi si naziri, professor li Na yev, professor Nizami Xudiyev, professor Hüseyn Ba rov...” Ma allah, professor bollu una dü mü düm. Dem li, professor olmaq yax eydir ki, bu boyda v zif sahibl ri öz adlar n n vv lin bu titulu yazmaqda ma-raql d rlar. Sonra buna son qoyuldu. lb tt ki, Prezident Heyd r

liyevin irad ndan sonra. Yuxar da “ç kili l r ged nd ” dedim. Dem , deputatlar n, v zi-

f li insanlar n böyük ks riyy ti h m d ali m kt b mü llimi, pro-fessor, kafedra müdirl ridir. Özü d ki, bütün sah l r , h tta dövl t qullu una da, t qaüd, ya senzi qoyulsa da, elm-t hsil sah si bu limitd n uzaqd r. Niy ? Çünki v zif , deputatl q müv qq tidir. lin h r yerd n üzül nd n sonra yan alma a etibarl , ehtiyat liman n ol-mas hans eks-deputata, eks-v zif liy maneçilik ed r ki?

ndi is doktor olmaq, dissertasiya müdafi etm k ad t hal n al b. M di bad demi k n: “Bir növ ad tk rd olublar”. Amma “bu h na o h nadan deyil”. M nim gördüyüm, can atd m “h -naya” çatmaq, yiy l nm k çox ç tin v r fli idi. M n bu gün d o “h na”n n arzusundayam. trini duyuram. trini dostum, 33 ya nda elml r doktoru, professor olan, bu ay is 50 ya n qeyd ed c yimiz Buludxan X lilov kimi professorlar m zdan al ram.


123

PAXIL Düzünü des m xo um g lmir bu sözd n, pax l insanlardan.

Özüm d heç vaxt pax l olmam am. Ba qas nda yax bir ey gö-r nd , ya sevincin rik, ya da çal b-vuru ub o lçatmaz ey nail olmu am. Müasir z man d n y pax ll q etm k olar ax ? Ba -qas n n xarici, bahal ma nlar na, m nzil-villalar na, yem k-içm k-d n ba n n ay lmamas na, göz l, g nc xan mlarla oturub-durma-s na, da -ba l v zif sin ... Kimins a l na, bacar na, istedad na pax ll q ets n s n ba xarab dey rl r.

M n is Buludxana pax ll q edir m. Pax l adam olmasam bel . Bunu dilim g tirm y d utanm ram. Özü d bu pax ll q ikiqatd r. ndi dey c ksiniz ki, y qin Mahir dostunun seçki yoluyla seçildiyi

dekan v zif sin pax ll q edir. Düzdür, Buludxan n v zif l ri var. Atam Qabilin d m zunu oldu u Az rbaycan Pedaqoji Universite-tinin Filologiya fakült sinin dekan d r, kafedra müdiridir, Respubli-kada bir s ra möt b r qurumlar n üzvüdür. Respublikan n ictimai h yat nda f al i tirak edir. Televiziya proqramlar n n sevimli eks-pertidir. Çoxlu elmi kitablar , monoqrafiyalar var. Bunlaram pa-x ll q edir m? sla. Birincisi v zif li adam o adama deyilir ki, mö-hürü, bankda da dan keç n imzas , hesab olsun. Dekan n, kafedra müdirinin n yi var ax ?

HA Y : Günl rin bir günü Buludxan n i in getmi dim. Bir-

d n gözüm stolun üstünd ki kalkulyatora sata d . N q ng kalkulyatorun var? – dedim. Arif adamd r. Bildi

ki, n y i ar edir m. Mü lliml rin d rs saat n d qiq bölm k üçün laz m olur –

dey ba n bulad , ah ç kdi.


124

Ax racan dem di. Dem di ki, t l b l rin qazand qlar qay blar da kalkulyatorla say rlar. (SON)

B lk ma n na, villas na pax ll m tutur? sla. Çox sad adamd r Buludxan X lilov. Dörd ba ail siyl adi, xudmani bir m nzild ya ay r. Ma n da yoxdur. ctimai n qliyyatdan istifad edir. T l b l ri kimi. B s Buludxana niy pax ll q edir m? Çünki 33 ya nda elml r doktoru, professor olub. Özü d Afad Qurbanov, H s n Mirz yev, H s n Bal yev, Vilay t liyev, Nizami Xudiyev kimi n h ngl rin gözü gör -gör . Yox. Düz dem dim. Mü lliml -rinin, ustadlar n n etimad n qazana-qazana, xeyir-duas n ala-ala...

Buludxan X lilovun m k kitabças çox nazikdir. N inki bir v r q, c mi bir s hif d n ibar tdir. V orda yaln z bir i yeri var: Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universiteti. V ... laborantl qdan de-kanl a q d r r fli h yat yolu, mü llim, alim ömrü. Yox, burda da yanl l a yol verdim, dey s n. Buludxan mü llim deyil. O, peda-qoqdur. Mü lliml r yeti dir n mü llimdir. Mü lliml r mü llimidir.

kinci pax ll m n da s b bini bildiniz. Ömrünü bir kollektiv ba layan v orda inki af yolu keç r k “köhn l n” insanlara böyük ehtiram m var.

PARALELL R

Buludxan da 1966-c ild anadan olub, m n d ... O da 1983-cü

ild filologiya fakült sin daxil olub, m n d ... O da 1985-87-ci ill rd Sovet Ordusunda xidm t keçib, m n d ... Ali m kt bl rimiz f rqli olub. O, AP -d t hsil al b, m n ADU-da oxumu am. Riya-ziyyat f nnind n xo um g lm s d , paralel ged n x tl rin heç vaxt k si m diyini yax bilir m. Amma brahim adl dostumuzun say sind günl rin bir günü bu x tl r k si di. brahim körpü oldu.


125

“Dostumun dostu m nim dostumdur” m s li h yat m za daxil oldu. Bu gün brahim Öm rov dünyada olmasa da, bu dostluq davam edir. Çünki bu adi, d mir z ncir deyil. M n vi h lq l rdir.

SON V BA LIQ

Bel ... G lib ç xd q yubiley yaz m n sonuna. Sonda qay daq ya-

z m n ba l na. Dey s n orda qrammatik s hv tapm s n z, dey s n. M n savads z dey niniz d olub y qin. Yaz m n ba l is bel dir: “Buludxan X lilov 50 ya na...” S hv n d n ibar tdir. Bi-rincisi “Buludxan X lilov” yox “Buludxan X lilovun 50 ya na”. Sondak üç nöqt d olmamal d r. B lk d düz deyirsiniz. Amma ba l bel verm kd m qs dim var. N m qs d? Onda üç nöqt -mi davam etdirim v bu t brik yaz ma son qoyum: “Buludxan X -lilov 50 ya na...” q ng bir too lu k sdirsin. Q ng bir süfr aç-s n. Kim onu yada sal b t brik ets , ora d v t etsin. Yeri çatmaz? Eybi yox. Ür yi çox geni dir.

Qabilo lu Mahir, yaz ç , publisist


126

ELM F DA S , SL PEDAQOQ

H l z ngin tarixi v ya arl n n si olan Az rbaycan Dövl t

Pedaqoji Universitetinin t l b si oldu u ça larda ya dlar n n Bu-ludxan X lilovu bütöv xsiyy t kimi q bul etdikl rinin, onun yüks k insani keyfiyy tl rind n qürurland qlar n n ahidi olmu am. Bu, mühüm d y rl rin onda ilk g ncliyind n c ml diyini duyub f xar t hissi keçirmi m.

C miyy td ki mövqeyind n, yax n traf na olan insani müna-sib tind n, davran v r ftar ndan bu gün bir h mkar m olaraq f r hl nir m. Professor Buludxan X lilovun xsiyy tinin n kimi milli-m n vi d y rl rd n qaynaqland n dü ünc müst visin g tirdikd onun ist r elmi, ist rs d pedaqoji f aliyy t sah sind ki böyük u urlara imza atmas , t l b -g ncl rin sevimlisin çevril-m si, ölk mizd v beyn lxalq al md müdrik bir alim kimi öhr t qazanmas , lb tt ki, t biidir. Buludxan X lilov sözün sl m na-s nda m l v qay adam d r, iman v etiqadla ya ayan kamil

xsiyy tdir. Daxili dünyas ilkinliy kökl ndiyi üçün simas nda bir nuranilik var. Müasir Az rbaycan dilçilik elminin yarad c nüma-y nd si olan professor Buludxan X lilovun elmi bax lar ürfani görü l ri il v hd t t kil edir. Öz l auras il seçil n Buludxan mü llim h yat n n m nas n arams z elmi axtar larda, yaz b-yaratmaqda görür ki, bu da sonucda onun m n vi rahatl na münbit z min yarad r. R bbimizin istedadla varland rd professor Buludxan X lilov cismani h yat n m n vi ömr qo ur, tale ona Ulu Tanr n n ay rd ömür pay n r fl ya ad r, t miz v r fli m li il m n vi dünyam z , milli elmi dü ünc mizi z nginl dirir,

filologiyam za yeni bax buca nda yana mam za stimul verir.


127

Yubilyar n 50 illik ömür salnam sini bütövl dir n, onu gö-z l insana, alim , mü llim , ail ba ç s na, dosta, l yaq tli Tanr b nd sin çevir n m hz onun a kar m n vi dünyas ndan qaynaqla-nan öz l d y rl ridir. Onun nüfuzunun, qazand hörm tin, c miy-y td tutdu u mövqeyin, h yat yollar ndak yüks li in enerji qay-na lb tt ki, iç dünyas ndan boy göst r n keyfiyy tl rdir. Bulud-xan mü llim Az rbaycan elmi-pedaqoji fikrind möt b r söz sahibi olan çox nüfuzlu xsiyy tl rd n biri kimi h r k sd t bii olaraq bir iftixar, güv nc duy usu do urur.

M n bu yaz mda professor Buludxan X lilovun ist r elmi, is-t rs d , t dris-pedaqoji sah y verdiyi töhf l ri bir-bir sadalamaq fikrind n uza am. T kc onu dem k kifay tdir ki, bu görk mli alim 40-dan çox kitab n (d rslik, d rs v saiti, monoqrafiya), 7 t dris proqram n n, 500-d n çox elmi s rin mü llifidir. Onun respublikan n televiziya kanallar nda v radio verili l rind ki d rin m zmunlu konseptual ç x lar , m tbuat orqanlar nda dilimiz, d biyyat m z, m d niyy timiz, dövl timiz v dövl tçiliyimizl

ba l fundamental yaz lar h m d az rbaycanç l q m fkur sinin layiqli da y c s oldu una bariz nümun dir. Bütün bunlar dü ünc müst visin ç xarmaqla h m d onu etiraf edirik ki, Buludxan mü llim elmd v t drisd , ictimai-pedaqoji h yat m zda çox mü-hüm i l r gerç kl dirmi , müxt lif rakurslarda öz sözünü demi , yolunu mü yy nl dirmi ça da dövrün görk mli alim pedaqoqla-r m zdand r. M nal ömrün da y c s anlam nda ilk növb d onun xeyirxahl , m lp rv rliyi, insanp rv rliyi, qay ke liyi, c fake -liyi, z hm t-sev rliyi dü ünc y g lir. F ls f v hikm t, a l v kamal yolunun yorulmaz yolçusu professor Buludxan X lilov var-l q nizam nda h r eyi iç m nas il görm k iqtidar nda olan alimdir. 2006-c il dekabr ay n n 26-da Az rbaycanda t hsil siste-


128

minin inki af ndak xidm tl rin gör Az rbaycan Respublikas Prezidenti t r find n “T r qqi” medal il t ltif olunmu dur. D f -l rl “ lin alimi”, “ lin mü llimi” nominasiyas n n qalibi olmas , “Q z l q l m” f xri mükafat n n laureat seçilm si, 2006-c v 2009-cu ill rd “Vektor” Beyn lxalq Elmi M rk zi Komissiyas n n q rar il “XXI srin ziyal s ” ad na layiq görülm si, 2009 v 2010-cu ill rd “XX-XXI-ci srin yarad c v ziyal insanlar s ras nda yer alanlardan biri olmas , Az rbaycan Yaz ç lar birliyinin f al üzvü kimi Az rbaycan Prezidenti t qaüdün layiq görülm si v dig r says z-hesabs z u urlar bir alimin, mü llimin, v t nda n, dostun, ziyal n n müsb t titullar n n sadalanmas il qurtaran deyil v yaln z filoloji elmimizin apar c bir nümay nd si haqda h qiq ti dü ünc y g tirm kdir.

Professor Buludxan X lilovun q lbinin kövr kliyi m n vi safl ndan, n cab tli olmas ndan, ilkinliy ruh n ba l l ndan soraq verir. M n q ti min m ki, Tanr s ona s xav tli olub. Onu a l, z ka sahibi edib, zahirini cazib dar, batinini pak yarad b. Arams z axtar lar il fikir dü ünc orbitind q rar tutan Buludxan mü llim eyni zamanda son d r c sad , mehriban, s mimi v söh-b tcildir. Buludxan mü llim h m d analitik dü ünc sahibi olan görk mli bir d biyyat ünasd r. Faktlara, tarixi v d bi xsiyy t-l r son d r c h ssasl qla yana r, konseptual aç qlamalar oxucu-nu dü ünm y vadar edir.

Bütün bu q na tl rin axar nda Buludxan X lilovun 2012-ci ild “M rh m t elçisi” beyn lxalq ictimai-siyasi, analitik jurnal t -r find n Az rbaycan milli d biyyat n n inki af nda böyük xid-m tl rin gör “Elm f daisi” diplomu il t ltif olunmas t biidir v onun halal haqq d r. “ sl insan” m kt binin t kilatç s v “ deal dünya” u runda göst rdiyi f aliyy t gör “Qalib Sultan” diplomu


129

il (2013) t ltif olunmas , 2013-cü ild n Türkologiya jurnal n n sah redaktorlar ndan biri kimi f aliyy t göst rm si alimimizin beyn lxalq nüfuzundan, türkologiya elmin verdiyi layiqli töhf l r-d n soraq verir. n sonda onu da m xsusi vur ulamaq ist yir m ki, professor Buludxan ziz o lu X lilovun xsind qay v t l b-karl q üzvi v hd t t kil edir. O t kc elm f daisi deyil, eyni za-manda mahir t hsil t kilatç s d r. Buna böyük tarixi v z ngin n -n si olan Filologiya fakült sind uzun ill rd n b ri dekan oldu u ça lar da yani sübutdur.

Qas mov Himalay,



130

ZAMANIN FÖVQÜND DURAN NSAN V YA ÖZ

YA INDAN BÖYÜK ADAM

M n h mi deyir m: insan ömrünü zaman deyil n say acla ölçm k düzgün deyil. nsan ömrünü, insan ya n ölçm k, qeyd almaq, qiym tl ndirm k üçün f rqli meyarlar, f rqli anlay lar sistemi, f rqli yana ma üsulu g r kdir. Yüz il ya ayasan, bir a ac km y s n, bir a layan körp nin göz ya lar n silm y s n, aya

büdr y n bir x st nin qolundan yap mayasan – n y v kim laz m bel faydas z ya ay , uzun ömür salnam si? T kc yer üzünd uzun müdd t mövcudlu una gör insan qiym tl ndirm k,

r fl ndirm k, h tta mükafatland rmaq heç bir m ntiq s mayan faydas z m uliyy tdir.

nsan ömrü zamanla yox, m ll , onun c miyy t , xalqa verdiyi fayda il ölçülm li, qiym tl ndirilm lidir. H min meyarla yana -saq, bizim ziz dostumuz filologiya üzr elml r doktoru, professor Buludxan X lilov böyük v s m r li bir ömür yolu ya amaqdad r: 300-d n yuxar elmi s rin, 28 monoqrafiya, d rslik v d rs v saitinin mü llifi, Az rbaycan Yaz ç lar v Jurnalistl r Birlikl -rinin üzvü, f al ictimaiyy tçi, dilimizin, d biyyat m z n, m d niy-y timizin ölk mizd v ölk hüdudlar ndan k narda yorulmaz v f dakar t dqiqatç s v t bli atç s kimi, elmi-pedaqoji, t kilati f aliyy ti il , do ma torpa n , elini sev n v t np rv r alim kimi.

Deyirl r insan arzu il do ulur, ideallarla ya ay r, h mi , ömür boyu arzu v ideallar na qovu ma a can at r. Ancaq arzular na qo-vu maq heç d ham ya n sib olmur. Arzu v ideallar insan n fiziki v m n vi imkanlar il üst-üst dü m lidir. Arzu v ideallar il ona qovu maq üçün potensial imkanlar n üst-üst dü m si, uy un-


131

lu u insan n xo b xtliyidir. Bu bax mdan Buludxan mü llim dün-yan n xo b xtidir. U aql qdan filoloq olmaq ist yi, arzusu olub, bu ist yin çat b, indi filologiya elmimizin ön s ralar nda inamla ir li-l m kd dir – bir-birind n d y rli elmi s rl ri il , elmi-pedaqoji-t kilati u urlar il ...

Çox q rib dir ki, m n Buludxan mü llimi ba qa f aliyy t sa-h sind t s vvür ed bilmir m. Müasir dilçiliyimizi, filologiyam z da onsuz t s vvür etm k ç tindir. Buludxan mü llim öz z hm ti, s m r li f aliyy ti, m ll ri il filologiyam zda özün m xsus yer, mövqe qazana bilmi dir. Çox güman ki, h min yerd onun istedadl t l b l ri d öz sözl rini dey c k, mü lliml rinin elmi axtar lar n davam etdir c k, z nginl dir c kl r.

Nitq t f kkürün ifad vasit sidir, deyirl r. T f kkür ayd n, sis-temli, m ntiqli, elmidirs , bu sadalanan keyfiyy tl r dan an n nit-qind d öz ksini tap r. Bu bax mdan Buludxan mü llim çoxlar na nümun , örn k ola bil r – ayd n, m ntiqli t f kkürü, s lis, anla ql nitqi, diksiyas il . Auditoriya – ist r ali m kt b t l b l ri olsun, ist rs d radio dinl yicil ri, televiziya tama aç lar – n f sini bel d rm d n saatlarla onu dinl m y haz rd rlar.

El alim var ki, göz l yaz qabiliyy ti il tan n r, yaz s nda m ntiq, sistem, ard c ll q var. Onun yaz lar nda bir h rf, vergül s hvi bel tapa bilm zs n. Amma yazd qlar s viyy sind dan , nitqi yoxdur. Auditoriya onun dan n m nims y bilmir, fikir dinl yicil r çatm r. El si d var ki, göz l, b la tli nitqi var, q sa zaman k siyind dinl y nl ri valeh edir, amma dedikl rini yaz ya köçürm kd acizdir. Xo b xt o alimdir ki, onda h r iki c h t– yaz v nitq qabiliyy ti eyni s viyy d yüks kdir. Bu Allah vergisidir v bu vergini ulu tanr Buludxan mü llimd n sirg m yib!


132

Buludxan mü llim zaman n ömür say ac na s m r, zaman onunla ayaqla a bilmir, ona gör d ya ndan çox ir li gedib. Yaratd qlar n , yazd qlar n , elmi-pedaqoji-t kilati-ictimai f aliy-y tini n z r alsaq, çox ya l d r, müdrik bir alimdir. Buludxan mü llim, cavanl q, g nclik ehtiras il yaz b-yaradan a saqqald r, dilçiliyimizin zamanca cavan, m lc müdrik a saqqal .

Daha böyük nailiyy tl r v u urlar!

Mahmudov M sud, filologiya üzr elml r doktoru, professor


133

SÖZÜ SEV B, Z ZL R,

B SL Y RS N, BULUDXAN

Filologiya elml ri doktoru, professor, ADPU-nun Filologiya fakült sinin dekan , professor,

dil ünas alim, türkoloq, yaz ç -publisist, dostum Buludxan X lilovun 50 illik yubileyin

Q dim türk obas nda, Ell rk ndd do uldun, Bu yerl rin suyu il , torpa il yo ruldun. Elm adl d ryada, b st boyla do ruldun – Atan zizd n ald n, h yat d rsin, Buludxan, H r yeni deyiminl t z -t rs n, Buludxan! Dilimiz rahiy , xo t rav t g tirdin, Birin verdin, h yatdan bir be s götürdün. Dey n olmaz vaxt n , n y s bo itirdin – Özün canl kitabsan, bir s rs n, Buludxan, Sözü sözl b z rs n, h m k s rs n, Buludxan! Kürsül rd n söhb tin, heyranl qla dinl n r, Nitqinin ah ngin , bülbül susar, gül din r. R van, s lis cüml l r, a z ndaca güll n r – Sözü sevib, zizl r, b sl y rs n, Buludxan, Sözü sözün özüyl s sl y rs n, Buludxan!


134

S ri t li söz dem k: – bu s nin s rv tindi, Sözü sözl ba lamaq: –d y rin, qiym tindi. Söz alt ndan üstün ç xmaq m har tindi – H r y öz dilind söz dey rs n, Buludxan, Nadan da dinl yib gözl y rs n, Buludxan! Alimliyin bir yana, çox da yax adamsan, S mimi, mehribansan, günahd r bunu dansan. Bu gün 50 ya nda zirv s n, uca da san – F xr ddin Meydanl dan eir d r s n, Buludxan, 110-unda airl görü rs n, Buludxan!

Meydanl F xr ddin, air


135

KÖKD N G L N NAM

Buludxan X lilovu xs n tan mam dan önc müxt lif ç x la-

r n dinl mi , m qal l rini oxumu dum. Sonra bizim müxt lif t d-birl rd tez-tez görü m k, bir-birimizi dinl m k imkanlar m z oldu. K nardan mü ahid l rimin yaratd ilk q na tim yax ndan tan olduqca daha da möhk ml ndi. Onun c miyy timizin, t hsilimizin, d biyyat m z n, dilçiliyimizin, elmimizin müxt lif m qamlar ba-

r d mülahiz l ri maraql yd . Alimin fikirl rind ki q tilik, arqu-mentl rind ki minlik müsb t aura yarad rd . Çox sevinir m ki, tan l m zdan sonra bu fikirl r daha da möhk ml ndi.

Sonradan öyr ndim ki, Buludxan mü llim orta m kt bi Q rbi Az rbaycanda, Türkiy s rh dind ki Amasiya rayonunda, do ma k ndi Güllüc d oxuyub. K nd m kt bind ki t hsilin s viyy si, orta m kt bd ona d rs dey n M cnun mü llimin pedaqoq kimi f dakar f aliyy ti, valideynl rinin onda özün inam yaratmas ba-r d dedikl rini unutmam am. Kökd n, gend n, u aql q ill rind n yaranan özün inam, z hm t al qanl q institut ill rind d öz b hr sini vermi , bu özün güv n g nc ya nda elml r dokturu ad n qazanmas nda rol oynam d r. Buludxan mü llimin ona d rs dey n, h yat nda rol oynam universitet mü lliml rini d minn tdarl qla yad etm si bir insan kimi xarakterinin göst ricisidi. nsan xarak-terind ki v fa, etibar h mi m ni t sirl ndirib. Onun r hb rlik et-diyim “525-ci q zet” müsahib sind ki b zi m qamlar xat r-lay ram. Bu m qamlar Buludxan mü llimin bir insan kimi xarakter v keyfiyy tl rini ayd n göst rir: “Dü ünür m ki, bütün nailiy-y tl rimin arxas nda irad , q tiyy t, prinsipiall q, dözümlülük v z hm tsev rlik durur. nsan özün inaml olanda, yorulmadan çal -


136

anda, h r cür ç tinliy s birl yana anda ist yin çat r, mütl q ça-t r. Aç n söyl yim ki, “ ziyy t ç kir m, amma n tic si olmur” dey n k sl r inana bilmir m. Görünür, hans sa q tiyy t, ya z h-m tsev rlik çat m r ki, insan arzulad pill y qalxa bilmir.” Bu fikirl r m n çox do ma v ür yimd n idi. M n d müsahib l -rimd d f l rl bu fikirl ri söyl mi m, g ncl r t lqin etmi m. “D lic sin ” adl essemin d mahiyy tini bu fikirl r t kil edir. Buludxan mü llimin bu cür m niml eyni üst-üst dü n bax lar da onu m n do mala d r b. Ox ar, eyni bax lar m z bir-birimiz qar l ql hörm tin v r b tin yaranmas na s b b olub. 2015-ci ild i q üzü gör n “ Bir d g lm y c k” eirl r kitab m bar d Buludxan mü llimin yaz s n sonsuz minn tdarl qla xat rlay ram. Pe kar t nqidçi s viyy sin layiq yaz da h m d m nim xarak-terim, ya ad m h yat n eirl rimd inikas bar d d qiq q na tl r m n sevincli bir gülüms m ba lam d . M n professorun d qiq mü ahid l rin heyran olmu dum.

Professorla ox ar bax lar m z n olmas na subüt olan çoxlu misallar g tir bil r m. G nc yaz ç larla, jurnalistl rl tez-tez t -masda oluram. G nclikl ünsiyy tin h m Yaz ç lar Birliyind , h m q zetd i l rim nec d st k olmas , yeni ideyalar yaratmas bar d çox dan m am. Buludxan mü llimin bu fikirl rini oxuyanda da bax lar m z n eyniliyin sevinmi m: “M n auditoriyaya gir nd t kc t l b y öyr tm y yox, h m d ondan öyr nm y gedir m. Çünki b z n n haz rl qs z t l b bel , d rsd el fikir s sl ndirir ki, s n günl rl kitab oxusan da, o fikr g l bilm zs n.”

D yi n c miyy tin g tirdiyi xaotik durumdan ham m z giley-l nirik. Ona gör d Buludxan mü llimin bu fikirl ri d ür yi-mizd n tikan ç xar r: “Bir d görürs n ortadan da a a s viyy si olan bir adam be -on n f r el göyl r qald r r, el sanbala


137

mindirirl r ki, ça b qal rsan, t ssüf ki c miyy td tarazl q, meyar, ölçü pozulub.”

Yaxud c miyy timiz üçün bu gün az qala defisit , q h t dön n dal t anlay na münasib tin diqq t ed k: “ dal tli olmal san. dal t sad c söz deyil. dal tlilik odur ki, q rar ç xaranda özünü

qar t r fin yerin qoyasan. Vicdan is dal tl m suliyy tin t r -zisidir. H r i vicdanla yana anda n tic göz l olur. Bel olanda birg i l diyin adamlar da, kollektiv d s nin aurana dü ürl r!”

Bir müdd t önc Buludxan mü llim m n iki sanball kitab n ba lam d . “Dil, d biyyat, m d niyy t” v “Az rbaycan dili antologiyas ” kitablar ndak f rqli bax lar, yeni ideyalar diqq timi c lb etmi di. Bu kitablarda alimin d biyyat m z n, m d niyy ti-mizin görk mli nümay nd l ri bar d sanball fikirl ri yer alm d .

Bu il Buludxan X lilovun 50 ya tamam olur. slind o gördüyü i l rin miqyas na, müdrikliyin gör daha ya l d . Amma g ncl r münasib tin , g nclik övqün gör ona 50-nin yar s n ancaq verm k olar. M n hörm tli alimimiz , ziz dostumuza ç l n g nclik duy ular yla a saqqal müdrikliyind n heç vaxt xali olmama arzu edir m. T brik edir m!

M cid R ad,

Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin katibi, “525-ci q zet”in ba redaktoru


138

ANA D L M Z N T SSÜBKE

sl alimi özünd n qabaq s rl ri il tan yarlar. Görk mli dilçi-

alim, professor Buludxan X lilovla m nim tan l m da bel olub. ndi uzaq görün n 1990-c ill rd daimi izl diyim m tbuat

orqanlar ndan biri olan “Elm” q zetind müst qillik v qloballa ma dövründ Az rbaycan dilinin inki af probleml ri, qar la d t hdid-l r bar d “Buludxan X lilov” imzas il yaz lm silsil m qal l r diqq timi ç kmi di. Bu m s l l r çox sonralar dövl t s viyy sind günd m g tiril c k, xüsusi proqram klind c miyy t t qdim olunacaqd . O zamansa, rait f rqli idi v Buludxan X lilov h min mövzuya toxunan, onu bütün c h tl ri il t hlil etm y çal an t k-tük mü llifl rd n biri idi. Üst lik, onun ana dilimizin durumu v g l c k taleyi il ba l h min m qal l rind elmi rasionall q v m ntiqi bitkinlikl yana , bir can yananl q ovqat , bir övlad t ssübke liyi vard – el bu da m nim h min yaz lara xüsusi diqq tim s b b olurdu.

H min dövrd “Elm” q zetinin redaksiyas nda çal an unudulmaz brahim Öm rovdan mü llifin kimliyini soru dum. V bir gün el brahimin vasit sil Buludxan X lilovla tan olduq. Sonra daimi

görü l rimiz, söhb tl rimiz oldu, münasib tl r dostluq s viyy sin yüks ldi. Yaz lar nda ciddi olan Buludxan n h yatda, xsi müna-sib tl rd son d r c s mimi, zarafatc l, sad , n ba l cas , c miyy ti-mizd geni yay lm laqeydlik sindromundan uzaq bir insan ol-du unu gördüm, bir çox kitablar n n yaranma prosesinin ahidi oldum.

el g tirdi ki, onun 2010-cu ild i q üzü görmü “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” adl kitab n n elmi redaktoru olmaq m nim üz rim dü dü. Kitabda mü llifin ski m tnl rd n bu günümüz üçün aktual v ön mli olan m qamlar seçm k v müasir oxucuya t qdim ed bilm k bacar bütün par-


139

laql il özünü göst rirdi. H min vaxt Buludxan n müzakir y , alternativ fikr aç q bir xsiyy t oldu unu da k f etdim – alim üçün bu, çox vacib keyfiyy tdir!

Buludxan X lilov, nec dey rl r, elml m li, akademik ara d r-malarla pedaqoji f aliyy ti üzvi kild birl dirm y u urla nail olur. Uzun ill rdir ki, bir vaxtlar t hsil ald Az rbaycan Dövl t Pe-daqoji Universitetind çal r, filologiya fakült sinin dekan d r. M n bir çox adamlar tan y ram ki, dekan v zif sin seçildikd n sonra is-t r-ist m z elmi i d n qal r; h min v zif nin yükü n z r al nd qda, bu, ba a dü ül ndir. Amma Buludxan dekan oldu u müdd td elmi f aliyy tini durmadan davam etdirmi , kitablar, m qal l r yazm , elmi konfranslarda i tirak etmi dir. Üst lik, o, müt madi olaraq m tbuatda elmi-publisistik yaz larla ç x edir, f al kild radio v televiziya proqramlar na qat l r. Bu da onun tük nm z yarad c enerjisinin v h dsiz z hm tke liyinin göst ricisidir.

Bütün deyil n keyfiyy tl ri say sind Buludxan X lilov 50 ya h m özünün, h m d onu sev nl rin öyün bil c yi u urlarla haqlam d r. Bu gün o, respublikada say l b-seçil n alim v mü l-limdir, bir çox yerli v beyn lxalq mükafatlar n laureat d r, ana dilini sev n v sevdir n bir filoloq kimi çoxsayl elmi qurumlar n v uralar n üzvüdür, vv lki zm v m hsuldarl qla pedaqoji kadrlar n yeti m sin töhf l rini verm kd dir.

Buludxan X lilovun nailiyy tl rin sevin n bir xs kimi m n ziz dostumu bu göz l yubileyi münasib til ür kd n t brik edir,

bundan sonra da yeni, daha böyük u urlara imza ataca na inan-d m bildirir m!

M h mm di M sia a,

Az rbaycan Respublikas n n Prezidenti yan nda Strateji Ara d rmalar M rk zinin eksperti


140

BÖYÜK STEDAD SAH B , Z HM TKE AL M

Buludxan X lilov müasir Az rbaycan dilçiliyinin n önd ge-

d n nümay nd l rind n biridir. M n 90-c ill rin vv ll rind Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind t l b ik n Buludxan mü llim biz seminar m l l ri apar rd . Y ni Buludxan mü l-liml tan l m o zamandan ba lad .

Sonralar aspiranturada oxudu um dön ml rd M.F.Axundov kitabxanas nda Buludxan mü lliml tez-tez görü ür, fikir müba-dil si apar rd m. Buludxan mü llim h r zaman öz tövsiy l ri, elmi diskussiyalar il m ni ruhland rard . M.F.Axundov ad na kitab-xanda Buludxan mü llim saatlarla mütali ed r, elmi t dqiqatlar n aparard . M hz g rgin m k, yuxusuz saatlar hesab na Buludxan X lilov vv lc namiz dlik, sonra is çox keçm d n q sa müdd t rzind doktorluq dissertasiyas n u urla müdafi el di.

Yad mdad r, bir d f Buludxan mü llim müraci t etdim ki, m n xarici ölk l rd d rc olunma a köm k etsin. O zamanlar xaricl laq l r qurmaq h r dilçiy n sib olmurdu. Buludxan mü llim d rhal m ni n riyyatda olan bir dostunun yan na gönd rdi ki, m n Türk Dil Qurumunun ünvan n versin, h min quruma m qal gönd rim. Bel likl , Buludxan mü llim öz t l b sin h r hans bir köm k etm y d rhal haz r oldu unu sübut etdi. Bu, onun m n – öz t l b sin qar müsb t bir jesti idi. Bu cür xeyirxahl qlar heç zaman unudulmur.

M nim arzumdur ki, Buludxan mü llim doktorluq müdafi sin-d m nim opponentim olsun. n allah bu arzu gerç kl r. Çünki m n türk dill rinin kök sözl rini t dqiq edir m. Bu sah d d Az r-baycan dilçiliyind Buludxan X lilov q d r geni , kompleks t d-qiqat aparan ikinci bir alim yoxdur. B.X lilovun h m namiz dlik, h m d doktorluq i i Az rbaycan dilind kök feill rin morfonoloji,


141

fono-semantik inki af na h sr olunmu dur. Alimin kök feill rin fono-semantik parçalanmas na, ax l nm sin , sinkretik feil kökl -rin , ilkin söz yuvalar na dair onlarla m qal si, bir neç monoqrafi-yas çap olunmu dur. Feil kökl ri d h r bir dilin leksik lay n n öz yini, nüv sini t kil edir. Buludxan X lilovun amorf qurulu lu, sinkretik qurulu lu ilkin ölü feil kökl rinin inki af il ba l ara d r-malar Az rbaycan dilçiliyind etimologiya sah sind yaz lm n d y rli t dqiqatlardand r.

Buludxan mü llim elm yolunda böyük ziyy tl r qatla m , gözünün nurunu elm yolunda tök n istedadl , çox d y rli aliml ri-mizd ndir. Onun dilçiliyimizd ba qalar n t krarlamayan üslubu, öz d stx tti var.

Buludxan mü llim tez-tez auditoriyalarda, televiziya ekranlar nda odlu-alovlu ç x lar il diqq ti c lb edir. O, h m d göz l natiqdir.

Yad mdad r ki, vaxtil Buludxan mü llimin “Az rbaycan dilind feill rin fono-semantik inki af ” mövzusunda müdafi etdiyi doktorluq dissertasiyas elmi dair l rd böyük rezonans do urmu -du. Çünki Buludxan X lilov Az rbaycan dilçiliyind n n vi metod-lardan imtina ed r k yeni metodla öz t dqiqat n aparm d . O, Az rbaycan dilind söz kökl rinin izl rini qeyri-türk dill rind , ölü dill rd a kar etmi , yeni u urlara imza atm d r. B.X lilovun Az r-baycan dilind i l n n feil kökl rini dig r qohum olmayan dill rin materiallar sas nda t dqiq etm si olduqca müsb t tendensiyad r.

Yenilik is h r zaman ç tin q bul olunur. Dünya dilçiliyind ged n prosesl r, yeni istiqam tli ara d rmalar B.X lilovun elmi yarad c l nda h r zaman öz ksini tap r. Onun yazd d rslikl r d dövrün yeni standartlar na tam cavab verir.

Buludxan X lilovun yarad c l t kc elmi f aliyy tl m hdudla m r, publisistik m qal l ri d respublika m tbuat nda, virtual al md h r zaman diqq ti c lb edir.


142

Buludxan mü llimin dilçilik f aliyy ti çox ax lidir. Onun yarad c l nda türkologiya m s l l ri, q dim türk sözl ri, I Türkolo-ji Qurultayda ba ver n hadis l rin sl mahiyy ti, feill rin fonose-mantik inki af , .Y s vi kimi airl rin leksikas , müasir Az rbay-can dilinin fonetikas , leksikologiyas , etimologiya, q dim yaz l qaynaqlar, nitq m d niyy ti kimi mövzular hat olunmu dur.

Buludxan X lilov dilçiliyimizd n m hsuldar aliml rd n biri-dir, onlarla kitab, monoqrafiya, d rslik, d rs v saitl ri, yüzl rl elmi, elmi-publisistik, d bi-b dii m qal l r mü llifidir. Bütün bunlar z hm tke alimin yuxusuz gec l rinin b hr sidir.

Hal-haz rda Buludxan X lilov vaxtil m nim oxudu um Az r-baycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakült sind dekan v zif sind i l yir. Dekan i l diyi müdd td Buludxan mü l-lim h m d pe kar idar çi, t kilatç oldu unu sübut etmi dir.

Alim ömrü çox d y rlidir, alim r fi çox qiym tlidir. Buludxan X lilov alim ömrünü r fl ya ayanlardand r. O, m h-suldar elmi v pedaqoji f aliyy ti il g nc n sl örn kdir.

Buludxan X lilov Az rbaycan Yaz ç lar ttifaq n n üzvü olmaq-la, d bi t nqidçi kimi m tbuatda öz sözünü h r zaman deyir.

M n ziz mü llimimi, s mimi dostumu – filologiya elml ri doktoru, tan nm türkoloq, d y rli ziyal , professor Buludxan X -lilovu anadan olmas n n 50 illiyi münasib til ür kd n t brik edir-m, ona dilçilik elmimizin yeni s hif l rini yazma arzu edir m. nan ram ki, böyük istedad sahibi olan Buludxan X lilov Az rbay-

can dilçilik elminin, Az rbaycan türkologiyas n n inki af üçün h r zaman oldu u kimi böyük s yl çal acaq, yeni-yeni u urlara imza atacaqd r.

M h rr mli Baba, AMEA-n n N simi ad na Dilçilik nstitutunun

elmi i l r üzr direktor müavini, filologiya üzr f ls f doktoru, dosent


143

Z RV L R S LS L S ND N –

PROFESSOR BULUDXAN X L LOV

Haqq nda çox dan l b, çox yaz l b. H r k s onun bir t dqiqatç -alim, bir pedaqoq, bir fakült r hb ri kimi f aliyy tini öz bax buca sferas nda t hlil süzg cind n keçib, bu z hm tke alimin gözümüz qar s nda keç n elmi inki af yolunun u urlar n alq lay b v olsun ki, bu u urlara hardasa yax m nada qibt il bax b. Onun çoxc h tli f aliyy tinin fenomenal s viyy si do rudan da heyr tamizdir, qibt do urand r.

Dilçiliyimizin n müxt lif probleml ri istiqam tind ki axtar -lar bir yana, t kc bunu qeyd etm k yerin dü r ki, Buludxan mü llimin d biyyat ünasl q sah sind ki t dqiqatlar yaz ç v air-l rimizin s rl ri bar sind deyil n n obyektiv v nüfuzu r yl r s -ras ndad r. R.Rza, . xl , B.Vahabzad , N.H s nzad , .Hac zad , Anar, F.M mm dli, O.Rza, O.Salamzad v sair air v yaz ç lar n yarad c l qlar professor Buludxan X lilovun t hlilind h mi maraql d r, cazib dard r v n sas – obyektivdir. O, h yatda da, virtual gerç klikl rin axtar nda da h qiq tin ke iyind dir.

Prof.B.X lilov yarad c l n n bulaq kimi a b-da an ça lar n ya-ay r. Onun h r günü, h r saat , h r an dilçiliyimizin hans sa bir prob-

leminin h llin i q salan bir ç raq, b dii nitqimizin üslub inc likl rini a karlayan bir m h k da d r. Buludxan mü llim yarad c t f kkürünü bir alim narahatl , bir t dqiqatç ehtiras , bir mü llim qay ke liyi v bir v zif sahibi m suliyy ti istiqam tind böyük istedadla bölü dü-rür. O, bütün bunlara vaxt tap r. Vaxt n sirg m diyi “bütün bunlar” is onun traf d r, onun dü ünc v m l m sl kda lar d r. Onun ka-mil nitq qabiliyy ti, fikrini s lis, ayd n v d qiq ifad etm bacar , b la tli, t sirli, c lbedici s si, tembri var. O, televiziya ekranlar nda n müxt lif m s l l r bar sind debata girm y , müzakir l r qo ul-


144

ma a, vur ulanan probleml r münasib t bildirm y aç q qalan mü-bahis l ri yekunla d rma a böyük h v sl vaxt s rf edir. Onun h r hans bir m s l il ba l fikirl ri h mi a labatand r v dinl yicinin yadda ndan uzun müdd t silinmir. Telekanallardak ç x lar ndan da görünür ki, elmi probleml rin ist r monoqrafiya, ist rs d ifahi yolla h rt r fli, d qiq, ayd n v s lis bir dil üslubunda dinl yiciy çatd r-maqd r Buludxan mü llimi narahat ed n.

T bii ki, yarad c xsl rin yarad c l q qüvv l ri h mi ir liy , yüks li , zirv l m y can at r v yarad c l q qüvv l rini stimul-la d ran da bu amill rdir. Lakin prof.B.X lilovun yarad c l q im-kanlar dilçiliyimizd , t hsilimizd h l d qalmaqda olan bo luq-lar aradan qald r lmas na yön ldiyind n, t bii ki, yuxar da sadala-d m z stimullar onun üçün arxa plandad r.

Prof.B.X lilov art q neç ill rdir ki, ADPU-nun filologiya fakült sin r hb rlik edir. Onun bu sah d ki f aliyy ti d mü llim v t l b l ri eyni d r c d raz sal r. Bir ziyal , bir alim, bir peda-qoq, bir kollektiv r hb ri, bir ictimaiyy tçi kimi, onun f aliyy t diapozonu geni dir, hat lidir, i güzar v m suliyy tlidir. Bütün bu c h tl rl b rab r, Buludxan mü llim xalq m z n milli mental xüsusiyy tl rinin n sadiq da y c s d r: qay ke dir, böyükl bö-yük, kiçikl kiçikdir. H r k sin problemin bir do ma, bir o ul, bir qarda , bir ata istiliyi il yana r. nsan auras ndak t mizliyi qiy-m tl ndirm bax m ndan da h ssas v qay ke dir. Buludxan mü l-lim v zif kompitentliyind v z olunmazd r.

xlaqi safl q, m n vi z nginlik, ham ya, h r k s qay il yana maq... Budur Buludxan mü llimin öz traf na münasib ti.

H l g ncliyind n müdrikl n istedadl alimimizin 50 ya n ür kd n t brik edir, ona can sa l , g l c k f aliyy tind uca zirv l r, uzun ömür arzulay ram.

M mm dli Firuz , air


145

AL M ÖMRÜNÜ V R QL Y RK N

Bu günl rd professor Buludxan X lilovun 50 ya n elmi icti-

maiyy t d rin hörm t hissi il qeyd etm y haz rla r. ziz h mka-r m z v dostumuz, cavan dilçi v Az rbaycan ünas alim t mt ra , r smiyy ti, an- öhr ti xo lamasa da, onun xarakterinin x miri sad likd n yo rulsa da, bu görk mli elm v m d niyy t xadiminin yubiley ya na çatmas m nim Buludxan mü llim haqq nda çoxdan yazmaq ist yim ür k sözl rimi ka za köçürm yimi sür tl ndirdi.

Buludxan ziz o lu X lilov 1966-c ild indi dü m n tapda n-da olan Q rbi Az rbaycan n A baba mahal nda do ulub, Az rbay-can Dövl t Pedaqoji Universitetinin filologiya fakült sini f rql n-m diplomu il bitirib. T l b lik ill rind «C.Cabbarl ad na t -qaüd»l oxuyub. Bu g nc filoloqun elm , t hsil olan mara , xü-susi istedad v qabiliyy ti n z r al naraq Az rbaycan Dövl t Pe-daqoji Universitetinin Elmi uras n n tövsiy sin sas n T hsil Na-zirliyi t r find n Müasir Az rbaycan dili kafedras nda g nc müt -x ssis kimi saxlan l b.1992-c ild namiz dlik, 1999-cu ild doktor-luq dissertasiyas müdafi edibdir. Buludxan X lilov dilçiliyimizd n g nc ya lar nda qazand t krars z u urlara, nail oldu u yeni-

likl r gör akademik A amusa Axundov, AMEA-n n müxbir üzvü professor Z rif Budaqova, Akademik Tofiq Hac yev, AMEA-n n müxbir üzvü Nizami C f rovdan sonra onlar n rekordunu t z l -y n, t krarlayan dilçi aliml rd ndir. O, 26 ya nda f ls f doktoru, 33 ya nda is filologiya elml ri doktoru elmi d r c sini alm d r. 2001-ci ild müsabiq yolu il Müasir Az rbaycan dili kafedras n-da bo olan professor v zif sin seçilibdir. 2000-ci ild Az rbaycan Dövl t Pedoqoji Universitetind yeni yaranm «D d Qorqud»


146

elmi t dqiqat laboratoriyas na-m rk zin r hb r t yin olunub. 2001-ci ild « lin alimi» nominasiyas n n, 2003-cü ild «Vektor» Beyn lxalq Elmi M rk zi Mükafat Komissiyas n n q rar il «Az rbaycan n g nc aliml ri» Beyn lxalq layih sinin qalibi olmu -dur. 2006-c ild n filologiya fakült sinin dekan d r. 2004-cü ild n Azad Q l ml r C miyy ti t r find n Az rbaycan dili, d biyyat v türkologiya elml rinin t dqiqi-t bli i sah sind ki xidm tl rin gör «Q z l Q l m» f xri mükafat laureat d r. 2006-c ild «XXI srin ziyal »s ad na layiq görülmü dür. 2006-c ild dekabr n 26-

da Az rbaycanda t hsil sisteminin inki af ndak xidm tl rin gör «T r qqi» medal il Az rbaycan Respublikas n n Prezidenti lham

liyev t r find n t ltif edilmi dir. 2008-ci ild «Q z l q l m» f xri media mükafat laureat olmu dur. Bir m s l üz rind dayanmaq ist rdik. Professor Buludxan X lilovun elmimizd sald izl r d rindir, g tirdiyi yenilikl r hörm t , diqq t layiqdir. Alimin bütün u urlar onun h m klassik Az rbaycan dilçiliyinin nümay nd l -rinin qoyub getdiyi irsl , h m d XIX v XX sr dilçil rinin, korifeyl rinin elmi s rl ri il d rind n d rin tan l say sind mümkün olmu dur. Görk mli Az rbaycan dilçisi professor Bulud-xan X lilov özün q d rki s l fl rinin elmi mülahiz v fikirl rin , t liml rin h ssasl qla, ehtiramla yana m , onlardan öyr nmi v özünün dilçilik görü l rini formala d rm d r.

Buludxa n X lilov Az rbaycan dilçiliyinin fonetika, morfologi-ya, sosioloji dilçilik, d bi dil tarixi, leksikologiya, üslubiyyat ( s-lind bütün sah l rin ad n ç km k do ru olard ) sah l rinin, türkoloji dilçiliyin, habel ümumi dilçiliyimizin, b dii dilimizin, ayr -ayr s n tkarlar n (B.Vahabzad , . xl , S m d Vur un v b.) dilinin mahir ara d r c s d r. O bu sah l rin n mür kk b problem-l rin aid bir çox ölk l rd m ruz v ç x lar etmi , simpozium v


147

konfranslarda dilçiliyimizi r fl t msil etmi v bu gün d bu i i davam etdirir. Onun q l mind n 28-d k monoqrafiya, d rslik, d rs v saitl ri, 7 t dris proqram , 400-d n art q elmi, elmi-publisistik m qal l r ç xm d r. Elmi s rl ri Türkiy , ran, Q r z stan, Ya-kutiya, Bolqar stan v Türkm nistanda çap olunmu dur.

B.X lilov h mçinin, elmi kadrlar n haz rlanmas na da r hb rlik edir. Az rbaycan Respublikas Prezidenti yan nda AAK- n filolo-giya üzr Ekspert uras n n n möt b r üzvl rind ndir. Professor Buludxan X lilovun elmi s rl rin , monoqrafiya v kitablar na yaz lm resenziya v r yl rd onun elmi yarad c l layiqli qiym -tini alm d r. O h mçinin, Az rbaycan dilinin n aktual probleml ri haqq nda televiziya kanallar nda münt z m ç x lar edir, yeni-yeni müt r qqi layih l r t qdim edir, ölk mizin sosial-siyasi h yat nda n f al ziyal lardan biri kimi i tirak edir.

Professor Buludxan X lilov art q özünün 50-ci bahar n ya ay r. Bu münasib tl ona birinci növb d bizi yeni-yeni elmi s rl ri il sevindirm yi arzulay r q. ziz h mkar m cavan alim qarda m yubileyi gününd t brik edir, can sa l ,ona ictimai, elmi f aliy-y tind , t dris i l rind u urlar dil yir m.

M mm dli smay l,

professor, AMEA-n n N simi ad na Dilçilik institutunun T tbiqi dilçilik öb sinin müdiri


148

F LOLOG YA ELML R DOKTORU,

PROFESSOR BULUDXAN X L LOV HAQQINDA B R NEÇ SÖZ

Buludxan mü lliml ilk görü üm 2001-ci ild , mart ay n n 6-da

Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind olmu dur. H min gün ADPU-da Birinci Türkoloji Qurultay n 75 illiyin h sr olunmu elmi konfrans n aç l nda v i ind i tirak etm k üçün m n d d v tli idim. Universitet daxil olub ikinci m rt b y qalxd m. Konfrans n keçiril c yi auditoriyaya t r f ged nd universitetin Elmi i l r üzr prorektoru filologiya elml ri doktoru, professor Vilay t liyev rast g ldim. Vilay t mü llimi öt n srin 70-ci ill rind n tan y rd m. O vaxtk M.F.Axundov ad na Az rbaycan Pedaqoji Rus dili v d -biyyat nstitutunda t l b ik n “Müasir Az rbaycan dili” f nnind n çox maraql v d y rli mühazir d rsl rini dinl mi dim. Salam-la d q, hal- hval tutduq. Konfrans t kil etdikl rin v m ni d d v t etdikl rin gör t kkürümü bildirdim.

Vilay t mü llimin yan nda cavan bir o lan dayanm d , çox qay l görünürdü. Biz Vilay t mü lliml bir-iki k lm dan d -m z anlarda o, gah biz bax r, el bil söhb timizi dinl yir, gah da sanki trafda n l rin ba verdiyini diqq td n qaç rmamaq üçün, o t r f-bu t r f boylan r, n z rl rini h r yana paylay rd . Vilay t mü llim m ni h min cavan o lana t qdim etdi, haqq mda xo sözl r söyl di, ali m kt bd i l diyi vaxtda imtahanda ilk “be ini”, “ la” qiym ti m hz m n yazd n da yada sald . S n dem , kon-frans n Dilçilik bölm sin daxil edilmi tezisl rin aras nda “Lat n qrafikal lifbam z bar d b zi mülahiz l r” adl m ruz min tezis-l ri Vilay t mü llimin diqq tini c lb edibmi : “Buludxan mü llim,


149

z hm t olmasa, Ramazan mü llimin m ruz sini dinl m k üçün vaxt çatanda m ni d d v t ed rsiniz”. Sonra Vilay t mü llim Bu-ludxan mü llimi m n t qdim ed r k, haqq nda xeyli xo söz söy-l di. lav etdi ki, bu konfrans m hz Buludxan mü llimin t b-büsü v r hb ri oldu u “D d Qorqud” elmi-t dqiqat laboratoriyas m kda lar n n t kilatç l il ba tutub.

Tan oldu um ilk anlardan Buludxan mü llim m n xo t ssürat ba lad . Sonralar öyr ndim ki, Buludxan mü llim çox g nc ya lar nda, y ni c misi 26 ya nda namiz dlik dissertasiyas -n , 33 ya nda is doktorluq dissertasiyas n müdafi etmi dir. H -qiq t namin dey k ki, humanitar elml r sah sind bel erk n ya -larda yüks k nailiyy tl r ld etm k, t kc namiz dlik yox, h m d doktorluq dissertasiyas yaz b müdafi etm k h r o ulun i i deyil-dir v çox seyr k rast g lin n hald r. Bu tip nailiyy tl ri yaln z h m yüks k istedad , h m d qeyri-adi z hm tsev rliyi olan insanlar l-d ed bil rl r. N yax ki, bu ali keyfiyy tl rin h r ikisi Buludxan mü llimin pay na dü mü dür.

Buludxan mü lliml ünsiyy timiz, daha yax ndan tan l m z Sumqay t h rind f aliyy t göst r n Az rbaycan S naye nstitutu-nun bazas nda yarad lm Sumqay t Dövl t Universitetind (SDU) davam etdi. SDU-nun Filologiya fakült sinin formala mas nda, onun m kda lar n n elmi-pedaqoji inki af nda professor Buludxan X li-

lovun xeyli m yi vard r. 2002-2006-c ill r rzind Buludxan mü l-lim SDU-nun Filologiya fakült sind 0,5 tat professor v zif sind i l mi , Müasir Az rbaycan dili, Türkologiyaya giri , Türk dill rinin müqayis si v s. f nl rd n bakalavriat v magistratura s viyy l -rind d rs demi , burax l i l rin , magistr v filologiya üzr f ls f doktorlu u dissertasiyalar na r hb rlik etmi dir. O, h min ill rd Filologiya üzr fakült Elmi seminar n n da r hb ri olmu dur.


150

Professor B.X lilov neç -neç f ls f doktoru v elml r dok-toru dissertasiyalar n n müdafi sind r smi opponentlik etmi dir.

xs n m nim d elmi yarad c l mda Buludxan mü llimin t m nnas z i tirak n qeyd etm kd n m mnunluq duyuram. 2009-cu ilin may ay nda Bak Slavyan Universitetinin n zdind f aliyy t göst r n Dissertasiya uras nda (D.02.071) “10.02.20 – Mü-qayis li-tarixi v müqayis li-tipoloji dilçilik” ixtisas üzr müdafi etdiyim “Rus v Az rbaycan dill rind sözün fonetik strukturu” adl doktorluq dissertasiyama r smi opponentlik etmi , müsb t r y vermi , m yimi yüks k qiym tl ndirmi dir.

Hal-haz rda Az rbaycan Respublikas n n Prezidenti yan nda Ali Attestasiya Komissiyas n n Filologiya ixtisas üzr Ekspert u-ras n n üzvl ri kimi biz Buludxan mü lliml vaxta r görü ürük. Tan d m 15 ild n art q bir dövr rzind m n Buludxan mü llimin a r t bi tli, heç bir halda s sini qald rmayan, bo azdan yuxar söz dan mayan, v zif sind n, ya ndan, elmi d r c sind n v s viyy -sind n as l olmayaraq ünsiyy td oldu u h r bir k s diqq t v qay göst r n, müzakir olunan h r hans bir m s l y h mi ciddi v obyektiv yana ma a çal an bir alim oldu unu görmü m.

Ömrünün 50 illik yubileyi münasib til d y rli insan , tan nm alimi, respublikam z n elmi v ictimai-siyasi h yat nda öz yeri olan t vazökar dostumuzu s mimi-q lbd n t brik edir, ona h rt r fli f aliyy tind , el c d xsi h yat nda bol-bol u urlar dil yir m.

Q l min iti, sözün k s rli olsun, ziz Buludxan mü llim!

M mm dov Ramazan, filologiya üzr elml r doktoru, professor,

Sumqay t Dövl t Universitetinin Elm v innovasiyalar üzr prorektoru


151

ELMD KARVAN YER YER Y N N H NG AL M

ziz qarda m, h mkar m Buludxan, S n anan n halal südü,

atan n qay s v d y rli m sl h tl ri il b hr l n r k boya-ba a çatd n. S n ür yi nazik, q lbi t miz, aln aç q, ba uca, z ngin d r-rak li, d rin z kal ziyal san. Bütün ç tinlikl r s birl döz r k öz biliyinl , al n t rinl zirv d n-zirv y qalxaraq sl alim oldun. Öz insanp rv rliyinl sizi tan yanlar aras nda v i l diyin c miyy td böyük hörm t sahibis n. S n öz m rh m tin v müq dd sliyinl bir çox g ncl rin ür yin yol açaraq onlar n g l c yi namin çal -

rsan. E q olsun S ni yaradana. Allah n z rind n heç vaxt yay n-mayasan. Bu q sa m lumatdan – alq dan sonra S nin elmimiz ba-r d gördükl rinin heç olmasa, az bir hiss sini v özünüzün nec bir alim oldu unuzu ön g tirm k ist rdim.

Buludxan mü llim ensiklopedik biliy , geni erudisiyaya, kamil m ntiq , saf t f kkür , d qiq mü ahid qabiliyy tin malikdir. Bu-ludxan mü llim dilçiliyimizin f dail rind n biridir. Az rbaycan dilinin tarixi aspektd öyr nilm sind onun xüsusi xidm tl ri var-d r. Elmi yarad c l çoxsah lidir. Bax n, s rl rind n seçm l r:

1998-ci ild «Feill rin ilkin kökl ri» monoqrafiyas . Bak , “T hsil” elm – istehsalat m rk zi, 1998, 222 s h.

2000-ci ild «Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas », I hiss monoqrafiyas . Bak , “Elm”, 2000, 280 s h.

2001-ci ild «Türkologiyan n intibah dövrü» adl d rs v saiti. Bak , “Adilo lu”, 2001, 173 s h.

2003-cü ild «Az rbaycan dili 6-7». Bak , “T hsil”, 2003, 256 s h. 2004-cü ild «Az rbaycan dili: dün n, bu gün» d rs v saiti.

Bak , “Adilo lu”, 2004, 232 s h. 2006-c ild «Türkologiyaya giri ». Bak , “Nurlan”, 2006;

Bak , “Bak çap evi”, 2013, 384 s h.


152

2007-ci ild “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika”. Bak , “Nurlan”, 2007, 310 s hif ; Bak , “Bak Çap Evi”, 2013, 310 s h.

2008-ci ild “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas . Bak , “Nurlan”, 2008, 442 s h.

2009-cu ild Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind etnoniml r”. Bak , “Garisma” MMC, 2009, 110 s h.

“224 q dim türk sözü”. Bak , “Elm v t hsil”, 2010, 350 s h. “Az rbaycan dili antologiyas ”. Bak , “Bak Çap Evi”, 2013,

648 s hif v s. Onu da qeyd ed k ki, Az rbaycan dilçiliyinin, türkoloji dilçi-

liyin n müasir m s l l ri, probleml ri Buludxan mü llimin elmi yarad c l n n sas n t kil edir. Müasir Az rbaycan d bi dili; Az rbaycan dili elminin tarixi v metodologiyas ; Az rbaycan dili-nin müasir probleml ri; Müasir Az rbaycan dilinin fonetikas ; Mü-asir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ; Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ; Türk dill rinin müqayis si v s.

1990-c ild indiki ADPU-nun filologiya fakült sini f rql nm diplomu il bitirmi , bilik, bacar na, h m d elm olan böyük ma-ra na gör Müasir Az rbaycan dili kafedras nda saxlan lm d r. 1992-ci ild namiz dlik, 1999-cu ild doktorluq dissertasiyas müdafi etmi dir. O, tan nan, say l b-seçil n professordur.

Prof. B. .X lilov 1990-c ild n indiy kimi m zunu oldu u Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind f aliyy t göst rir.

O, f al ictimaiyy tçidir. Respublikan n televiziya kanallar nda v radio verili l rind dilimiz, d biyyat m z v m d niyy timizl ba l münt z m ç x edir. 2011-c ild “M rh m t elçisi” beyn l-xalq ictimai-siyasi, analitik jurnal t r find n Az rbaycan milli d biyyat n n inki af nda böyük xidm tl rin gör “Elm f daisi”

diplomu il t ltif edilmi dir. 2013-cü ild n AAK- n Filologiya ix-tisas üzr Ekspert uras n n üzvüdür.


153

Buludxan mü llim Az rbaycan Yaz ç lar Birliyinin, Az rbay-can Jurnalistl r Birliyinin v Yaz ç lar Birliyind ki “ rs” Komissi-yas n n üzvüdür.

B. .X lilov 2001-ci ild « lin alimi» nominasiyas n n, 2003-cü ild «Vektor» Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat Komissiyas n n q rar il «Az rbaycan n g nc aliml ri» Beyn lxalq layih sinin qalibi olmu dur.

Bu yuxar da seçm üsulu il qeyd etdikl rim professor Bulud-xan mü llimin gördüyü i l rin cüzi bir hiss sidir. Buludxan kimi t dqiqatç mü llim çox azd r.

Q sa bir ha iy : M n ADPU-d d rs deyirdim Akademiyadan oraya getm k üçün n asan yol metroydu. Bir gün yen d rs dem y ged rk n metronun qaranl q t r find Buludxan mü llimi gördüm. Ona yax nla b, n üçün onun bel dayand n soru dum. Düzü bir az q zard , amma cavab verm di. Bu hadis bir neç d f t krar olundu. M n ona dedim, qarda , Allah s ni bu qaranl q yerd n i ql dünyaya ç xars n. Cavab verdi ki, Allah n köm yi il ç xacam. M ni çox utand rma, xahi edir m bu görü ümüzü insti-tutda heç kim söyl m . Bu t xmini 15, 20 il bundan qabaq olmu -dur. M n d o vaxtdan susmu am. Ancaq indi döz bilm dim. S n dem Buludxan mü llimi bir q ng, a ll , kamall , göz l bir q z qaranl q m kanda, bir aya n n üstünd dayanma a m cbur edib.

ndi h min o q ng q z Buludxan mü llim 2 (iki) övlad b x etmi dir. Allah onun da, o gül balalar n n da Buludxanla b rab r canlar n sa etsin. Onlar n bu i ql dünyada 100 (yüz) il ya ama-lar n arzu edir m. Dostum, qarda m “50” var nd “50”sini d m n arzulay ram! Buludxan mü llim, elmd karvan yeri in möhk m v davaml olsun.

M diyev Qara , professor


154

“M N M KÖNLÜM DEY R K ...”

H r ey göz ldir h yatda,

S n bu göz lliyi anlaya, duya bils n...

Göz l bir mahn da s sl n n bu müdrik misralar m ntiqi, f ls fi dü ünc y saslanmaqla çox ibr tamizdir. H qiq t n göz llik m fhumu çox geni dir. H yat n göz lliyini rtl ndir n amill r çoxdur. Bunu h r müxt lif cür anlay b, müxt lif cür duyur. M n is bel yana ram ki, h yatda n göz l varl q nsand r. xlaqi c h td n qüsursuz, saf, t miz, m n viyyat pak, “aydan ar , sudan duru” olan nsan. Bu cür insanlarla ünsiyy td olark n dü ünürs n ki, bu i ql

dünyaya g lm y d d y r v bu i ql dünyada ya ama a da. Haqq nda söhb t açaca m insan – Az rbaycan Yaz ç lar Birli-

yininin üzvü, filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov özün yurd-yuva, m sk n sald o r fli s ran n l yaq tli sakinl -rind ndir.Onunla ünsiyy td olduqda insan n dü ünc meydan nda bel bir fikir cövlan edir: lahi, S n insanlara n q d r yüks k, ali bir varl q olmaq imkanlar vermis n v yaz q o k sl r ki, bu imkanlardan yararlana bilmir.

vv ll r, y ni xsi tan l m olana q d r Buludxan X lilov m nim üçün filologiyam zda xüsusi yeri olan alim, dilçilik sah sin-d yaz lan bir çox qiym tli s rl rin mü llifi v n hay t, Az rbay-can Dövl t Pedaqoji Universitetind filologiya fakült sinin dekan kimi ziz idi. Çünki o, uzun müdd tdir ki, m nim bir vaxtlar (1980-1984) t hsil ald m fakült nin dekan d r. Bu bax mdan universite-tin özü q d r m n orada çal an h r k s zizdir, do mad r. Sonra-lar Buludxan X lilovu yax ndan tan d qda ona olan r b tim qat-qat artd , yüks ldi. nsan ya adan, h yata ba layan da göz l ünsiy-


155

y t, xo r ftar münasib tdir. Bu cür münasib tl rdir ki, insan pill -pill ucald r, yüks ldir, ya ama a sövq edir, ona güc-qüvv t verir, onun qurub-yaratmaq h v sini art r r.

Tan d m andan m nim Buludxan mü lliml s mimi münasi-b tim yaran b v art q bu münasib t dostlu a çevrilib. O, h r bir i -d m suliyy ti, yüks k intizam il f rql nir. Sad lik, t vazökarl q, öz do ma yurduna, d d -baba oca na ba l l q Buludxan mü lli-min can ndad r, bu duy ular onun qan na hopmu dur. Dön -dön söhb tl rind ata-baba yurdundan – Q rbi Az rbaycanda yerl n Amasiyadan, onun cazib dar t bi tind n, füsunkar göz lliyind n, s fal yerl rind n ür k dolusu dan ar, h sr td n köz alan bir yan il oralara – o torpaqlara, o do ma m kana dönm k arzusunu dil g tir r.

Buludxan mü lliml söhb t snas nda insan özü safla r, duru-la r. Çünki yax insanlar n hat sind olmaq insan cilalay r. Mü-q dd s sözün imkanlar ndan o, çox m har tl yararlan r. Sözl r onun simas nda öz yerini, m kan n tap b, sanki rahatlan r; onun nitqind sözl r, ifad l r ciy r dolusu n f s ala bilir. “Dilimizd obrazl l q, ifad lilik çox güclüdür” fikri il tam olaraq raz la a bilmir m. Çünki dild ki sözl r ilkin m nas nda adi, sad s sl n n ünsürl rdir. Onlara h yat ver n, onlar qüdr t sahibi ed n, ucaldan, öhr tl ndir n is sözd n m har tl , ustal qla, pe karcas na istifad ed nl rdir. “Tor-paq deyir: Öldür m ni, dirildim s ni!” Söz d deyir ki, cilala m ni ki, parlay m, q lbl r nur saç m, fikir v dü ünc l ri i qland r m, bu i n par lt s nda bütün b riyy t nura q rq olsun. Buludxan mü llim söz bu cür yana r, sözd n bu cür istifad edir. Onun nit-qind sözl r mane siz g lir, biçiml nmi , q lib sal nm formada, ah ngdar ritm alaraq ax b g lir; sanki bulaq suyu t k saf, t miz, pak.

Buludxan mü llimd m nim diqq timi ç k n n mühüm amil onun sl az rbaycanl olmas d r. O, milli-m n vi d y rl r , b ri


156

d y rl r möhk m tell rl ba l bir insand r. Tez-tez televiziya v radio efirl rind müxt lif s pkili verili l r d v t al r. Orada s sl ndirdiyi fikirl r, dü ünc l r çox d y rlidir. H r bir fikr yana -mas xalq m z n milli-m n vi d y rl rinin qorunmas na, t bli in , a lanmas na hesablan b. D f l rl ahidi olmu am ki, xalq m -z n “bostan na da at landa”, milli-m n vi d y rl rimiz (O d y r-l r ki, onlar srl rin d rin qatlar ndan süzülüb g lib; süzüldükc d safla b, durula b. Onlara toxunmaq, onlar n ruhunu incitm k olmaz.) laqeyd münasib t göst rildikd o, n q d r g rginlik keçirir v möhk m hidd tl nir.Çünki o, öz milli m nsubiyy ti il qürur duyan,“M nsub oldu u xalq n e qini müqq d s bir m l kimi öz q lbind yand ran” (S.Vur un) sl v t np rv rdir.

Buludxan mü llim i güzard r, m ksev rdir, öz pe sini d rin-d n sev nl rd n biridir. Güclü potensial var, d rin biliy malikdir, yarad c alimdir. H r bir fikr öz meyarlar ç rçiv sind yana ma bacar r, h r bir n z ri fikirl ri d rin, tutarl faktlara, d lill r söyk -nir. O, alimt k özünü ölm z söz xiridar m z Hüseyn Arifin “Alim var, a saçl Qoca Qafqaz n çe m t k durulub dibind n ç x r” düsturuna biçiml mi dir. H qiq t n, Buludxan mü llim filologiya sah sind görk mli t dqiqatç d r, m hsuldar alimdir, çoxlu sayda elmi m qal l rin, publisistik yaz lar n, d rslikl rin, d rs v saitl ri-nin, monoqrafiyalar n mü llifidir. Hüseyn Arifin poetik dünyas n-dan süzülüb g l n “Alim kimdir? Kitaba bax, air kimdir? Xalqdan soru ...” hikm ti h qiq tin ifad sidir. O, filoloji sah d d rin ara -d rmalar aparm v bu f aliyy ti u urla davam etdirm kd dir. Onun yarad c l nda diqq t ç k n sas c h t odur ki, h r bir b dii, elmi-m n vi v intellektual yana mas sa lam dü ünc y , sa lam t f kkür saslan r. Bu da onun geni , hat li mütali sind n b hr -l nir. Söhb t snas nda bir d f o qeyd el di ki, n q d r i d n yor-un g ls m bel , ax amlar mütali etm mi , h r hans yeni bir


157

material n z rd n keçirm mi gözüm yuxu getmir. Bu yana ma ziyal l n t c ssümüdür, elmin, biliyin ziyas ndan yet rinc y q -d r nur, i q almaq namin apar lan f dakarl n bariz nümun sidir. Bu d m dahi müt ff kirimiz Nizami G nc vinin müdrik bir k lam n xat rlamaq yerin dü rdi:

H r gec biliy qap açmadan, Ba m yast a qoymad m bir an.

Bu ha iy d n d göründüyü kimi, Buludxan mü llim dahi Niza-minin insan bar d dü ünc l rini ömrünün h yat f ls f sin çevirmi dir. Bu f ls f nin nurundan qidalanm olan onun h yat ideal ömrünün h r s hif sini m nal ya amaq, ür yinin odunu, alovunu, istisini taf ndak lardan heç v d sirg m m k, onlar h r zaman irin- irin duy ular n n, göz l-göz l hissl rinin, xo t ssürat-lar n n a u una almaqdan ibar tdir. O, alic nab, n cib, insanp rv r v qay ke dir. Xalq na, traf ndak lara, dost-tan lar na layiqinc göst rdiyi xidm ti il ba dan-aya a xeyirxahl q t c ssüm sidir.

H r bir insan bu dünyada etdiyi m ll rl ya ay r. Kimisi yax , kimisi pis m ll ri il yadda larda qal r. Xalq airi S m d Vur-

unun qeyd etdiyi kimi, “Tarix yax l yax salamlar!” nsan n xo m ll rl ya amas , etdiyi yax l qlar onun dünyaya b x etdiyi göz llikl rdir. Buludxan mü llim d yax bir insan kimi, n cib, l yaq tli bir varl qt k onu yax ndan tan yanlar n t f kküründ d rin izl r buraxmaqdad r.

Milli-m n vi d y rl rimizin t hlük li h dd oldu u bir zaman-da, Buludxan mü llim, Sizint k ziyal lara, v t ncanl insanlara eh-tiyac m z daha çoxdur.

Alim var, gör nd gözl rin gülür, Deyirs n: - N göz l, n mehriband r.

Buludxan mü llim, Hüseyn Arifin fikir dünyas ndan Siz amil oluna bil c k yuxar da s sl n n bu hikm ti d dil g tirm k


158

ist dim. H qiq t n, Sizinl söhb t ed rk n göz l duy ular, hissl r al min dü ürs n. Çünki Siz hissl rinizi, duy ular n z t r f müqabiliniz a laya bilirsiniz. Onlar da ki, sevinc notlar üz rind kökl nib, nikbin z mind n t edir. Bu xüsusiyy t d el mü llim

xsiyy tini s ciyy l ndir n n mühüm lam tl rd ndir. Hörm tli Buludxan mü llim! Sizi 50 ya n z münasib ti il

ür kd n, s mimi q lbd n t brik edir m! Siz cansa l , uzun ömür, Az rbaycan namin yeni-yeni yarad c l q u urlar arzu-lay ram. H r zaman hval n z bahar t rav tli, yaz n f sli olsun!

ziz qarda m, “gün o gün olsun ki” nisgill riniz risin, h sr t-l riniz ovunsun, vüsal n z oyans n! Q dim türk diyar olan do ma ata-baba yurdunuza qay das n z! Ax o yerl r Sizl r üçün çox q -ribs yib... Elini, obas n s sl y n o da lar... h sr tl gözl rini yol-lara dikib qay d n z gözl yir... Allahdan arzu edir m ki, Sizl ri – q dim türk elini o yurda, o m kana da yan yollar qoy aç q olsun!

Sonda ata-baba yurdum, böyüyüb boya-ba a çatd m Yard m-l n n havas , suyu, insanlar t k saf, pak, t miz olan, ür yimd n qopub g l n bir s dan , s mimi bir s sl ni i Siz ünvanlamaq ist rdim: “Çox hörm tli Buludxan mü llim! Siz filologiya elmin çox yara rs n z, filologiya elmi d Siz .”

Mirz yev H bib,

filologiya üzr f ls f doktoru, dosent, Az rbaycan Texniki Universitetinin

“Az rbaycan dili v pedaqogika” kafedras n n müdiri


159

M RH M T SAH B

Salam dostum, qarda m, Salam s n Buludxan,

Ey m rh m t sahibi, Ey göz l insan.

Xeyirxah m linl Tan nd n el – obada

S xav t, m rif tinl nan, qalarsan yadda.

Çox ahlar bu dünyada Çox saraylar ucald b

S xav td n uzaqsa Heç ad da qalmay b.

Qazand n elminl Ucad r s nin ba n.

b didir bu dostluq, b didir, qarda m.

Elin – oban b sl yir, nan, m h bb t s n ,

Xalq n m rd o lu kimi Sadiq qald n v t n .

Saf, t miz m linl , Q dir – qiym tin art r.

Xeyirxahl q ed nd , Ömür – gün d uzan r.

Bu taleyi, qism ti S n yazan Tanr d r,

Halal z hm t insan , Zirv l r ucald r.


160

Dilçi bir alim kimi Dil haqq nda yazm san.

Dilimizin soy – kökün Qoruyub saxlam san.

Ana dilimiz, bu gün d ah ngil s sl nir, S n xalq n – mill tin

M h bb ti b sl nir. O ll r ür kl rin

Olub duy u m kan , Yax söz dem k üçün

sirg m z imkan . V t np rv r el o lu

S n haqq yolunu seçdin, Bu q h rli dünyada

Çox ç tinlikl rd n keçdin. M rdlikl sin g rdin,

Ç tinlikl r , inan, Dar aya da köm kdir

S n bizi yaradan! Hikm tli söz mirasd r

G l c k n sill r , Nec var el qal r,

B nz mir f sill r . Nahaq söz da kimidir,

ü q lbi s nd rar, K lam, m s l, nur olub

Yolu i qland rar. Mikay l da unutmaz

S daq ti heç zaman, Uzun ömür dil yir

S n Ulu Tanr dan. Mu anl Mikay l,

air


161

UCADAN UCA OL

Buludxan X lilovu on ild n bir az art q olar ki, tan y ram. Bak -

da ya ama a t z g ldiyim vaxtlar idi. T qrib n 2004-2005-ci ill r olard . air dostum S rdar Zeynalla Opera teatr n n qar s nda gö-rü üb çay içm k ist yirdik. S rdar oraya Buludxan X lilovla g l-mi di. S rdar Zeynal bizi tan etdi. Onlar n h r ikisi Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind i l yirdi. M n is o zaman i l mir-dim. d biyyatdan, eird n söhb t etdik, çay içdik. O zaman Bu-ludxan X lilov daha da cavan görünürdü. El m n özüm d saçla-r m bu q d r a artmam d m.

Buludxan X lilovun dü ünc l ri m ni çox maraqland r rd . S r-dar m ni yaz -pozu adam kimi t qdim etmi di. Buludxan X lilov da ça da v klassik d biyyatdan, dünya poeziyas ndan dan rd . Dan d qca m n onda olan enerjiy heyr t edirdim. Bu insanda çox güclü mühakim yürütm k qabiliyy ti, dü ünc çevikliyi, istedad v i güzarl q hiss edirdim. Sonra el oldu ki, müxt lif m clisl rd , televiziya verili l rind Buludxan X lilovla rastla d m. H r d f d Buludxan n kamil bir ustad oldu u diqq timi ç kirdi. Bel -bel aram zda s mimi bir ünsiyy t yarand .

nsan tan maq çox ç tindi. B z n dost dediyin, uzun ill r bir-likd çör k yediyin bir adamla s f r yolda olursan, yaxud bir i in dü ür, onda görürs n ki, h min adam yada çevrilir, s ni heç tan -maq bel ist mir, salam n da alm r. ksin olan hallar da vard r. Heç tan mad n, yaxud uzaqdan-uza a tan l n olan birisinin in-sanl qar s nda ba yirs n. Deyirs n ki, Allah m, n yax ki, bel göz l insanlar yaratm san. Yoxsa bu dünyan n bir d y ri


162

olmazd . Buludxan X lilov Allah n yaratd göz l insanlardand r ki, sin si söz il , q lbi m h bb t il doludur.

Onu da deyim ki, bu ill r rzind Buludxan X lilovla m n o q d r d yax n ünsiyy td olmam am. Biz bir yerd i l mirik, tez-tez görü m yimiz d yoxdur. B s n dir bizi biri-birimiz ba layan?

- T bii ki, ilk növb d t bi timizd olan söz-s n t yan s , V t n sevgisi, yurd a iqliyi, b rilik v humanizm.

Bir d elmin, texnikan n imkanlar n n insanlar yax nla d rmas var, onu unutmaq olmaz.

Onun dilimizl , poeziyam zla ba l d y rli s rl rini oxumu-am, sevinmi m ki, dilimizin ke iyind duran aliml rimiz var v

bel xsiyy tl rd n biri d filologiya üzr elml r doktoru, profes-sor Buludxan X lilovdur.

Öt n il Buludxan X lilovla bir t dbir üz rind i l m li olduq. O haqda ist yir m bir q d r trafl dan m. 2014-cü ild “Baba oca-

” roman m kitab klind çap etdirmi dim. Roman aktual bir m -s l y h sr edilmi di. Erm ni da naklar n n 1906-1918- ci ill rd Naxç vanda apard qlar i alç l q siyas ti, tör tdikl ri q r nlar, az rbaycanl lar n bu sava da mübarizliyi, evi-yurdu da lan Qafan rayonundan Ordubada g l n qaçq nlar n m ruz qald qlar m hru-miyy tl rd n b hs ed n bu kitab haqq nda müxt lif q zetl rd yaz -lar d rc olunurdu.

Bu r f d m n z ng oldu, M rcan ahbuzlu bir qrup ziyal -n n B rd m kt blil ri il görü ünü t kil etmi di. M ni d h min görü d v t edirdil r. M n respublikam z n çox hörm tli aliml ri Akademik V li liyev v m nim mü llimim professor Vilay t

liyev il bir ma nda gedirdik. Onu da qeyd edim ki, V li v Vila-y t liyevl r d ADPU- da i l yirl r. Mü llimim professor Vilay t

liyevl çoxdan görü m mi dik. H r ikimiz üçün göyd ndü m


163

fürs t oldu. Mü llimim h r zamank kimi yen d m nim i l rim il maraqland . “Baba oca ” roman m yan mda götürmü düm, onu mü llimim ba lad m. Yol boyu Vilay t mü llim kitab n xeyli hiss sini oxudu v t klif etdi ki, g l bu kitab n bizim uni-versitetd müzakir sini keçir k. M n bu t klif çox sevindim, sa-bah günü universitet g lib Vilay t mü lliml birlikd rektorla gö-rü dük. Dan b raz la d q, bu i universitetin filologiya fakült si-nin dekan Buludxan X lilova tap r ld .

Buludxan X lilovun xs n çox böyük z hm tinin hasab na universitet t l b l ri il görü ümüz öt n ilin fevral ay nda ba tut-du. Üç saat yar ml q görü d t l b l r ç x lar edir v onlar maraq-land ran suallarla mü llif müraci t edirdil r. Y nca Buludxan X lilov apar rd . Ortaya ç xan suallar n ks riyy tini Buludxan mü-llim özü cavabland r r, trafl izahat verirdi. Buludxan X lilov xal-

q m z n q lbin d y n süngül rin a r s n öz ür yind hiss ed n zi-yal lar m zdand r. Bunula bel h rd n dü ünür m:

-Buludxan X lilovu bu i ür k yand rma a m cbur ed nmi vard ?

Cavab da tap ram: - B li. - Kim idi onu m cbur ed n? - Vicdan , t miz ür yi, saf q lbi. O zaman dodaqlar m n aras ndan bir b nd eir süzülür: Da ba nda duman olur, sis olur. B dniyy td güman olur, hirs olur. Yax adam gözl rind n b llidi, Saf q lbind iman olur, hiss olur. Saf q lbli, t miz ür kli, ziz dost! lli ya n ucal nda m n

s n n arzulayard m:


164

Ucada uca olmaq; Sa lam olmaq; kinci llini birincid n d yax ya amaq.

Sa l qla qal! Murado lu Nizami,

AMEA-n n Folklor nstitutunun “Azsayl xalqlar n folkloru” öb sinin müdiri, filologiya üzr f ls f doktoru, dosent, air-yaz ç


165

GÖRK ML AL M,

STEDADLI T HS L T K LATÇISI

Yubley ya na çatan h r bir insan keçdiyi h yat yoluna n z r sal r, keç n günl ri bir daha ya ay r. Qazand u urlar , ld etdiyi nailiyy tl ri, rastla d ç tinlikl ri xat rlay r. minlikl dey bil -rik ki, bu gün 50 ya n qeyd ed n görk mli dilçi alim Buludxan X lilov keçdiyi h yat yoluna baxd qda çox qürür hissi keçirir v heyr tl nir. Çünki öt n ill r rzind bu z hm tke , istedadl insan n u urlar n n say o q d rdir ki, qibt etm m k mümkün deyil.

Buludxan X lilovun f aliyy ti çoxsah lidir. Bir t dqiqatç , türkoloq alim kimi dilimizin tarixini ara d rm , ld etdiyi elmi n tic l r daim diqq ti c lb etmi v türkoloji dilçiliyin mahiyy ti kimi d y rl ndirilmi dir. Buludxan mü llim h l g nc ya lar ndan elmd öz sözünü demi dilçi alimdir. Onun dilimizin t dqiqi v t bli i sah sind apard t dqiqat i l ri Respublika v Beyn lxalq konfranslarda müzakir olunmu v yüks k d y rl ndirilmi dir. Bu sah d neç -neç monoqrafiya yazm v geni elmi, ictimai auditoriyaya t qdim etmi dir.

Buludxan X lilovun bir f aliyy ti d dilmizi, d biyyat m z , m d niyy timizi, dövl timizi v milli maraqlar m z t bli etm si-dir. Televiziya kanallar nda, radio verili l rind v m tbuat orqan-lar ndak olduqca maraql ç x lar elmi v tarixi faktlara söyk nir.

Buludxan mü llimin f aliyy t sah l rind n biri d t hsild apar lan islahatlarda f al i tirak etm sidir. Müasir Az rbaycan dili t drisi il ba l bakalavr, magistr pill si üçün f nn proqramlar n n, d rslik v d rs v saitl rinin yaz lmas onun yarad c l n n mühüm t rkib hiss sidir. F nn proqramlar dilçilik elminin son elmi nailiy-


166

y tl rin saslanaraq t rtib edilmi dir. Onun çap etdirdiyi d rslik-l r, d rs v saitl ri, monoqrafiyalar dilçi müt x ssisl r t r find n yüks k qiym tl ndirilmi dir.

Buludxan X lilovun dig r f aliyy t sah si milli kadr haz rl -d r. Onun r hb rliyi il onlarla magistr, doktorant u urla dissertasi-ya müdafi etmi dir. Bu gün Buludxan mü llimin yetirm l ri t hsilimizin, elmimizin inki af nda öz d y rli töhf l rini verir.

Prof. Buludxan X lilov h m d bir t kilatç alim kimi tan n-m d r. O, uzun müdd t “D d Qorqud” laboratoriyas na r hb rlik etmi v hal- haz rda Filologiya fakült sinin dekan d r. Hans v zif ni aparmas ndan as l olmayaraq Buludxan mü llim öz qabi-liyy ti, istedad , s mimiliyi il h mkarlar ndan seçilmi dir. st r alim kimi, ist rs d , t kilatç kimi yüks k insani keyfiyy tl ri onu elmi-pedaqoji kollektivin sevimlisin çevirmi dir.

R smi v zif l rd n ba qa bir s ra ictimai v zif l r icra ed n Buludxan mü llimin m yi dövl t v ictimai qurumlar t r find n yüks k qiym tl ndirilmi dir. O, ölk ba ç s t r find n “T r qqi” medal il t ltif olunmu , “Prezident t qaüdçüsü” (2011-ci ilin) ol-mu dur. D f l rl ADPU-da keçiril n“ lin alimi”, “ lin mü llimi” müsabiq l rinin qalibi olmu dur. Eyni zamanda müxt lif ictimai t kilatlar t r find n diplom v f xri adlarla t ltif olunmu dur.

S mimi insan, görk mli dilçi alim, istedadl t hsil t kilatç s Buludxan mü llimi 50 illik yubiley münasib ti il ür kd n t brik edir, ona g l c k f aliyy tind u urlar arzulay ram.

Murquzov Mirz li,

professor, “ m kdar mü llim”


167

ELMD , F Z L TD , H Q Q TD KAM L NSAN

Buludxan X lilovla ilk ünsiyy tim 1990-c ill rin vv ll rin

t sadüf ets d , onlar n ail si il bizim ail ni s x dostluq tell ri ba -lay rd . Buludxan mü llimin atas ziz mi h r d f Güllübula a yolu dü nd biz d g l r, atamla gec d n xeyli keç n d k uzun-uzad söhb t ed r, biz d onlar n söhb tl rin qulaq k sil rdik. Sonra i el g tirdi ki, m n Amasiya rayon Komsomol Komit sind v rayon Partiya Komit sind i l diyim ill rd rayon m rk zind n t qrib n 35 km m saf d yerl n Ell rk nd yolum dü nd mütl q ziz migild qonaq olard m. El o vaxtdan ziz minin o ullar U urlu, Vahid v Zahidl dostlu umuz davam edir. Buludxan is h min ill rd t l b oldu u üçün heç görü m mi dik. Ancaq bilirdim ki, o, Pedaqoji nstitutda oxuyur, özü d laç d r.

Bizim bineyi-q dimd n m skunla d m z A baba- ör yel bölg sinin halisi eyni aqib ti ya ayaraq erm ni fitn -feilinin v t cavüzünün a r -ac s n dadm d r. XIX srin vv ll rind n etiba-r n erm nil rin bu bölg y ayaq açmas ndan sonra bütün Q rbi Az rbaycanda ya and kimi, A baba- ör yelin halisi d düz 5 d f kütl vi q r nlara, deportasiya v repressiyalara m ruz qoyul-mu dur. ziz mi söyl y rdi ki, onlar n n sli Gümrü h rinin adl -sanl varl lar ndan olmu dur. 1804-cü ild rus qo unlar Gümrüy daxil olanda ziz minin ulu babas C f r b y Gümrünün k ndxu-das imi . Bunun t sdiqin sonralar çap olunmu arxiv s n dl rind rast g ldim. Gümrülü kapitan C f r b yin ad Qafqaz Cani in-liyinin arxiv s n dl rind gedir. Buludxan mü llimin xarakte-rind ki a ayanal q, gözütoxluq v xeyirxahl q kimi keyfiyy tl r m hz onun sil-n cab tind n g lir.


168

1918-ci ild erm ni qaniç nl rinin Gümrüd tör tdikl ri q r n-lar zaman ziz migilin qohum- qr bas n n bir qismi Qars vilay tin , bir qismi A baban n da k ndl rin , bir qismi d Az r-baycana qaçm lar. ziz migilin ail si erm ni silahl lar n n ll -rinin çatmad A baban n Ell royu u (sonralar Ell rk nd) k ndin p nah g tirmi l r. Düz 70 ild n sonra A baba- ör yelin ba n n üstünü yen qara buludlar ald . Bu d f el-oba bird f lik yer-yurdundan p r n-p r n dü dü, s p l ndi Az rbaycan n ks r rayon v k ndl rin .

M n h l Amasiya rayon Partiya Komit sind i l diyim son ill rd raykomun kitabxanas na r vandan gönd ril n kitablarla tan olur, Türkiy v Az rbaycan leyhin yaz lm kitablar diq-q tl oxuyurdum. Hiss edirdim ki, hadis l rin gedi i heç n yax v d etmir. Çox keçm di ki, 1988-ci ild Erm nistan Az rbaycana qar razi iddias ir li sürdü v ilk ac n tic si Q rbi Az rbay-candan türkl rin etnik t mizl nm si oldu. El h min vaxtdan kitab-xanalarda “erm ni m s l si”nin mahiyy tinin aç lmas , az rbay-canl lar n soyq r m , deportasiyas v repressiyas tarixinin ara -d r lmas il m ul olma a ba lad m. Buludxan mü lliml ilk ün-siyy tim d 90-c ill rin vv ll rind m hz M.F.Axundov ad na Milli Kitabxanada oldu. Filologiya elml ri doktoru, professor smay l M mm dov kitabxanan n foyesind tez-tez elmi müba-

his l r ed n bir cavan o lan m n göst rib: “Tan ol, Buludxan mü llim s nin yerlindir” – dedi. Biz do ma adamlar kimi görü dük v o günd n ünsiyy timiz davam edir.

lk ünsiyy td n sonra bu g nc o lan n özünü sözün h qiqi m -nas nda elm h sr etdiyini y qin etdim. ntensiv elmi axtar lar n n tic si idi ki, Buludxan mü llim tezlikl dilçilik sah sind n g nc elml r doktoru ad na layiq görüldü.


169

M n bir müdd t Akademiyan n Milli Münasib tl r nstitutunda i l m kl yana , “Xalq q zeti”nd d i l m li oldum. Buludxan mü llim q zetin texniki m s l l r üzr redaktor müavini brahim Öm rovun yan na g l r, yazd kitablara dizayn verdir r, m niml d görü rdi. Bu görü l rin birind Buludxan mü llim Pedaqoji Universitetin n ri olan v ba redaktoru oldu u “D d Qorqud” jurnal üçün bir m qal yazma m ist di. 2002-ci ild “A baba v

ör yeld D d Qorqud izl ri” ba l ql m qal m Buludxan mü l-limin say sind h min jurnalda d rc edildi. M n Prezident Kitab-xanas nda i l m y ba lad qdan sonra brahim Öm rov dizayn ver-diyi Buludxan mü llimin kitablar n v onlar n elektron versiya-lar n kitabxanam za gönd r r, biz d onlar d rhal öz sayt m zda yerl dir rdik. brahim Öm rovla Buludxan mü llimin aras nda xeyli ya f rqi olsa da, möhk m dost idil r. 2014-cü ild brahimin q fild n dünyas n d yi m si onun bütün dostlar n , ham dan çox da Buludxan mü llimi sars td . brahimin yax n qohumlar aras nda q l m hli çox olsa da, brahimin xatir sinin b dil dirilm si mis-siyas n Buludxan mü llim t kba na öz üz rin götürdü. Dostlu a s daq t nümun si göst r n Buludxan mü llim “A l n zirv sind sön n bir ç raq” adl xatir kitab n brahimin v fat n n ildönümü-n d k çap etdir r k, qohum- qr balara, dost-tan lara paylad .

Deyirl r, aliml r sas n üç kateqoriyaya bölünürl r. Bir qrup aliml r özl rini bir növ h yatdan t crid edir, yaln z elmi axtar larla m ul olur, bir növ t rki-dünyal q edirl r. Bu cür aliml r çox nadir hallarda rast g linir v onlar n q rib likl ri haqq nda hvalat-lar söyl nilir. Dig r bir qrup aliml r t kilatç v m ns bp r st olurlar. Onlar elm dal nca ona gör gedirl r ki, alim titulundan istifad edib mü yy n v zif y yiy l nsinl r v bundan istifad ed r k öz ail sinin, qohum- qr bas n n gün-güz ran n firavan


170

etsinl r. Bel l ri yüks k karyera ld etdikd n sonra tabeçiliyind olan aliml rin elmi t dqiqatlar na haz r ndan rik ç x rlar. Üçüncü qrup aliml r is sl pedaqoq-aliml rdir. Bu q bild n olan aliml r gec -gündüz öyr nir, öyr ndikl rini is sev -sev t l b l rin v g nc t dqiqatç lara çatd r rlar. Bu q bild n olan aliml r elmi s r-l rl yana , d rslikl r yaz r, tez-tez simpoziumlarda, konfranslarda m ruz l r edir, vacib sayd qlar mövzularla ba l m tbuatda d rc olunurlar. M n hesab edir m ki, Buludxan mü llim m hz üçüncü q bild n olan aliml rd ndir. Bel l ri daha çox sevilir, daha çox xat rlan r, yadda lara b di olaraq h kk olunurlar.

Buludxan mü llim alim m suliyy ti v r fli pedaqoq ad n qo a da ma bacar r. Bunlar n üz rin sil-n cab td n g l n a ayanal q, gözütoxluq v xeyirxahl q kimi keyfiyy tl r lav edil-dikd , zirv d q rar tutan kamil insan obraz canlan r gözl rimiz önünd . Kamil insanlar is seçilmi l rdir v onlar b diya ar olurlar.

Mustafa Nazim


171

A R ÜR KL AL M

Filologiya elml ri doktoru, professor, görk mli dilçi alim Bulud-

xan X lilov ana dilimizin ke iyind namusla dayanan, onu yad t sirl rd n qoruyan v h m d qoruma n yollar n sad , ayd n

kild göst rm yi bacaran, el özü d qorunmal olan qiym tli ziya-l lar m zdand r. Bunu biz onun h m geni t l b auditoriyalar nda oxudu u mühazir l rind , çoxsayl görü l rind , televiziya v radio verli l rind ki, beyn lxalq elmi konfrans v simpoziumlardak s ri t li, c sar tli ç x lar nda, ayr -ayr m tbuat s hif l rind d rc olunmu elmi t hlilli ara d rma m qal l rind , h m d bir dost kimi söhb tl rimizd – bir sözl , h r bir m qamda görüb, ahidi oluruq.

O, h mi deyir ki, dili adi bir ya kimi yox, h yati h miy-y tli bir canl varl q kimi geni m nada qorumaq laz md r.

Onun fikrinc , kim ki m nsub oldu u dild ayd n, s lis v düz-gün dan ma v yazma bacar rsa, bax bu, el dilin ke iyind dayanmaq dem kdir.

Buludxan mü llim gör , çirkab özünd n d f ed r k sahil atan dal alar kimi, dil d özü-özünü t mizl m yi, z nginl dir-m yi, qoruma bacar r.

Buludxan X lilova gör , dünyada mütl q m nada saf dil yox-dur. Bizim dilimiz d onu hat ed n cn bi dill rin t sirind n tam m nas il t crid oluna bilm z. Bel oldu u halda heç inki af edib ya aya da bilm z.

Onun yana mas na gör , dil tarix n h m öz daxili imkanlar , h m d al nma sözl r vasit sil z nginl mi v z nginl m kd dir v s.

Buludxan mü llim elmi mülahiz l rind çox m tl bl r toxunur v haql olaraq bir s ra vacib tövsiy l rini d sirg mir.


172

O, yeri g l nd dilçilik, ümum n d biyyat ünasl q sah sind elmi mübahis l r d qo ulur v haqq nda b hs olunan m s l l r do ru yana maqda, ona inc likl ayd nl q g tirm kd mahirliyini, ustadl n da mük mm l, t bii bir kild ortaya qoyur. Bütün bu m s l l rl laq dar says z misallar söyl m k d mümkündür... Bunlar öz yerind .

Ancaq m n bu cüml l ri yazark n bir hadis ni xat rlamal oldum. Bir neç il bundan vv l tan nm bir qad n a n yubiley gec sind Buludxan mü lliml m n salonda yana yl mi dik. H min a q haqq nda ç x ed nl r ona ustad deyirdil r. Bu sözü h r d f t krar-t krar e itdikc m n dönüb Buludxan mü llim bax r, onun sif tind suala b nz r narahat bir t b ssüm görürdüm. Onun tur alm çöhr sini seyr etdikc m n el g lirdi ki, bu anda o da sanki m n dü ündükl rimi dü ünür. Soru dum:

– Buludxan mü llim, n d ns qad n a a “ustad” dey mü-raci t ed nd yax s sl nmir el bil?! Qad na “ustad” yox, “ustad ” deyils , düzgün olmazm ?! Raz olsayd n z, bunu airl alimin, y ni ikimizin birg yeni ifad k fi kimi q bul ed rdik.

Buludxan mü llim – lb tt , siz dey n daha düzgün olar! – dedi. AYB-n n Nat van ad na klubunda m nim t z c çapdan ç xm

“Q l m s si” kitab m n t qdimat m rasimi keçirilirdi. Buludxan mü llim m nim yarad c l m haqq nda könül dolusu ç x etdi. Onun hat li, mük mm l ç x alq lar v ciddi m mnunluqla qar land . Sonralar h min elmi ç x bütövlükd m tbuatda d rc olundu.

T bii ki, evd m nim d xsi kitabxanam var. Bununla b rab r tez-tez lim götürüb v r ql m kd n xüsusi feyz ald m barmaq say q d r stolüstü kitablar m da var. O kitablar n s ras nda, m qa-m g ldiyi üçün birinin ad n ç km k ist yir m: Buludxan X lilov.


173

“B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri”. Bak , “Bak Çap evi” n riyyat , 2014-cü il, 244 s h.

Be f sild n ibar t olan bu kitabda Buludxan mü llimin dilimiz bitib-tük nm z sevgisi ustad air B xtiyar Vahabzad yarad c l na d rin b l dliyi fonunda özünü büruz verir.

Kitab n dördüncü f slind “Adlar m z tariximizdir” adl f sild professor B.X lilov B xtiyar Vazabzad nin “Tarixi adlar d yi -m k olmaz” m qal sinin aktuall ndan söz aç r, haql olaraq airin m s l y düzgün münasib tini t qdir ed r k yaz r: “B xtiyar Va-habzad yer-yurd adlar na, küç adlar na, bir sözl , onomastik va-hidl r , onlar n h r birinin yerli-yerind i l nm sin öz fikrini bildirmi , t klif v tövsiy l rini söyl mi dir. Ayr -ayr m tbuat or-qanlar nda bu bar d çap olunmu m qal l r , fikir v mülahiz -l r mövqeyini gizli saxlamam , konkret faktlar sas nda öz ziyal mövqeyini ortal a qoymu dur. Onun “Tarixi adlar d yi m k olmaz” m qal si bu q bil d n olan m qal dir. M qal d ki

h rind küç l r veril n bir s ra m nas z adlar n d yi dirilm si vacib v mühüm bir i kimi diqq t çatd r lm d r. M s l n, ”Ku-lub”, ”Pedm kt b”, “M kt b”, “Fakult ” kimi küç adlar n n d yi -dirilm si vacib bilinmi dir. Bundan ba qa, q bil , tayfa adlar il ba l olan yer-yurd adlar n d yi dirm y ehtiyac olmad n v bunun üçün toponimiyam z , el c d tariximizi d rind n öyr nm yi vacib v h miyy tli hesab etmi dir. M s l n, o, “ -vanlar”, “Otaq e iyi”, “ rbablar”, “Qurcana” kimi adlar n xalq m -z n tarixi il ba l oldu unu v bu adlar n h r birinin arxas nda tari-xin dayand n qeyd etmi dir. Verdiyi izahlar, konkret kild m -s l y münasib t bildirm k imkan onun mövqeyini inand r c , do ru v düzgün mövqe kimi t sdiql yir. M s l n, “ vanlar” kü-ç sinin sonralar “S.R hman” adlanmas n tarix q sd say r. Ona gör ki, bu ad n arxas nda maraql bir tarix var. H min tarixi bu ad


174

qoruyub saxlad üçün onu d yi dirm k olmaz. Tarixi qorumaq namin bu ad qorunmal d r. Do rudan da, çox düzgün yana mad r. Veril n izah da yerin dü n bir izahd r: “ kid bir “ vanlar” küç si var idi. Bu küç y camaat “ fqanlar”da deyirdi. Bu küç d ya ayan m rhum yaz ç m z Sabit R hman bunun “ vanlar” oldu unu m n demi di. Bildiyimiz kimi, kinin fqan xalq il heç bir tarixi ili iyi yoxdur. kinin Ki k ndind van kils sinin bu gün d durdu unu v q dim tariximizin mühüm bir dövrünün

vanlarla ba l oldu unu yada salsaq, bu ad n gerç kliyini do -rultmu olar q. Dil hadis sin gör “v”s sinin “f”ya keçm si adi hald r. “Q”s si il d “f”s si yerini d yi r k “ van” “ fqan” k-lini alm d r”. (“Tarixi adlar d yi m k olmaz”. – B xtiyar Vahab-zad “V t n oca n n istisi”. “G nclik”, Bak , 1982, s.157). Bulud-xan X lilov bu tipli faktlardan ç x ed r k qeyd edir ki, B xtiyar Vahabzad sl toponim müt x ssisi, dilçi kimi m s l y yana r v münasib t bildirir.

Yaxud: Prof.B.X lilov “Dilimizin imkanlar ” adl f sild yenid n B x-

tiyar Vahabzad y istinad ed r k yaz r: “B xtiyar Vahabzad xalq d biyyat ndan qaynaqlanma , öyr nm yi, m hz mük mm l

öyr nm yi tövsiy etmi , bayat lardan, klassikl rin yarad c l ndan örn kl r g tirm kl dilimizin z nginliyi, göz lliyi bar d insan m ftun ed n fikirl r söyl mi dir. Mü llif qeyd edir ki, bayat larda bo söz güll si yoxdur, sözl rin ham s h d f d yir. Onun fikrinc , biz bayat lar öyr ndikc , dilimizin n y qadir oldu unu v imkanlar n gördükc ucal r q, böyüyürük. O bir çox bayat lar nümun g tir r k onun dili bar d ümumil dirm apar r:

zizim d rd m rdim, Dü m sin d rd m rdim.


175

M n d rman neyn sin?! Tifilk n d rd m rdim. zizim su dayand , Sel g ldi, su dayand . Özümü suya atd m, Al d , su da yand .

zizim oyan yeri Sevgilim, oyan yeri. Min il sel g ls dolmaz Bir gün q m oyan yeri v s.

Bu q bild n olan bayat lar nümun g tirdikd n sonra B xtiyar

Vahabzad yaz r: “Bayat bizim dilimizin böyük imkanlar ndan, r ngar ngliyind n v son d r c z rifliyind n yaranm d r. M hz buna gör d bayat ba qa dild yarana bilm zdi. Az sözl böyük fikirl r ifad ed n eir növünü yaln z z ngin v imkanl dil yarada bil r. Bu fakt n özü d bizim dilimizin dünyan n z ngin dill ri il yana durdu unu t sdiq edir. (“Dilimiz – d biyyat m z”. – B xti-yar Vahabzad . “V t n oca n n istisi”. ”G nclik”, Bak , 1982, s.119-120)

Öz m qal l rind , ümumiyy tl , ustad air v yaz ç lar m zdan bu kimi misallar g tirm kl mü llif dilimizin fsunedici imkanlar -n , qeyri – adilikl rini h mi yani, özü d zirv d n böyük ehti-rasla rh etm k yolundad r. Bu yol is u ura, i a aparan yoldur.

Haqq nda b hs etdiyimiz h min müq dd s yolda M h mm d Füzuli, A q l sg r, Sabir, S m d Vur un, B xtiyar Vahabzad ... sas n zb rind olan Buludxan mü llim özü d oxucusuna air

ür kli alim t siri ba lay r.


176

Mübali siz dem k ist yir m ki, onun bulaq suyu kimi saf, nü-fuzedici nitqi, yadda lara h kk olunan d rin m ntiqi, s f rb redici, nüfuzlu elmi ara d rmalar , müqayis li t hlill ri örn kdir.

Onun z ngin mütali si, klassikl rd n yorulmadan ard c l öyr n-m si v xz etdikl rini d h v sl öyr d bilm si vacib, f rqli, mühüm bir keyfiyy t malik oldu unu sübut ed n amill rd ndir.

M n bu y cam yaz mda onun bu v ya dig r elmi s rl rind n çoxlu misallar da g tir bil rdim. Lakin onun bar sind mükt dir s n t adamlar n n, nüfuzlu aliml rin, dilçil rin kifay t q d r yaz-d qlar üçün söhb timi bir daha uzatmaq fikrind deyil m.

T krar n yaln z onu dem yi özüm borc bilir m ki, Buludxan mü llimin elmi-t dqiqat yolu – yarad c l q yolu do ma ana dilimi-zin uca tutulmas yoludur. Bütün uca yollar n ba lan c m hz bu yoldur.

M n viyyat, m d niyy t, inki af v h rt r fli u ur ba lan c bildiyimiz bu yolun nginlikl rind görün bilm k q lbimizd görünm k kimidir.

Dilçilik elmi sah sind ki, d biyyat ünasl m zdak , ümum n ziyal l m zdak , el c d q lbimizd ki, yerin mübar k, ziz dos-tumuz Buludxan mü llim!

N m kar Yusif,

air


177

Z RV Y GED N YOLUN AÇIQ OLSUN

nsan dühas üç t m l üz rind q rar

tutur: söz, z ka v m l bu Turxan

nsan ucaldan onun m ll ridir, deyirl r. Bu haqq söz sasla-

n b dey bil rik ki, insan unudulmazl q, b diya arl q zirv sin qald ran da onun m lidir. Kimisi dövl t quruculu u il , kimisi yaratd edevr s rl ri il , kimisi müdrikliyi il hörm t-izz t sa-hibi olur, özünü tarixd , ür kl rd , m ll rd ya ad r. m ll ri il ya ayan böyük xsiyy tl r aras nda mü lliml r birincil rd n say l-mal d r. Çünki onlar öz böyüklükl rind n, l yaq t, qabiliyy t v d y rl rind n d rs dey -dey neç -neç insana pay verir, ür kl rd yer tuturlar. Xüsusil bütün h yat n böyüy n n slin t lim-t rbiy -sin h sr ed n, el a saqqal na çevril n, biliyi, davran , qay s , m sl h ti, el-obaya can yan s h sr ed nl r h r zaman yad olunur, neç -neç ür kl rd özl rin yer tap rlar.

Haqq nda söhb t açaca m professor Buludxan X lilov da h min mü lliml r ordusunun bir nümay nd sidir.

Tanr Buludxan mü llim insanl a xas olan bütün göz l ne-m tl ri – a l, m nlik, t vazökarl q, s bir, i güzarl q, s n ti sev-m k, xalq n , onun dilini sevm k, göz l nitq v göz l nurlu sima verib.

Ulu Z rdü t deyirdi: “ nsan n ucal üç eyl ölçülür: xeyirxah söz, xeyirxah i v xeyirxah m l. Onun sözü, gördüyü i v m li aras nda uyarl q olmal d r. g r bel olarsa, h min insan n ruhu ad, q lbi azad olar. O, düzlük carç s , pakl q müc ss m si olar.”


178

Filologiya üzr elml r doktoru, professor Buludxan X lilovda bütün bu keyfiyy tl r bir uyarl q t kil edir. O, elmlidir, xalq na v insanlara m h bb t b sl y n xeyirxah i v xeyirxah m l sahibidir, sad bir insand r.

lk bax da bir az s rt, zabit li, qaraqabaq, az dan an insan t -siri ba layan Buludxan mü lliml ünsiyy td olduqda göz l nitq malik, s mimi t b ssümlü v nurlu çöhr sahibi haqq nda yanl fikird oldu unun f rqin var rsan.

Buludxan mü llim olduqca s mimi bir insand r, onun sözü il m li aras nda bir uyarl q var. O, dediyi sözün, verdiyi v din sahi-

bidir v sonad k sözünün üstünd durma bacar r. Onu fikrind n, sözünd n dönd rm k çox ç tindir.

Buludxan mü llim m lind düzgündür. st r xlaqi c h td n, ist r m li c h td n çox saf, t miz insand r. Haqs zl qdan uzaq, haqq t r fdar d r. g r n vaxtsa, kimins q lbin toxunsa v ya bilm d n hans sa bir s hv yol vermi olsa, s hvini etiraf etm yi bacar r.

Buludxan mü llim h r bir az rbaycan ail sinin sevil n, arzu-olunan qona d r. O, ham n n: mü llimin, t l b nin, h kimin, mü-h ndisin, ictimaiyy tin, sad insanlar n sevimlisidir. M hur ingilis airi Samuel Consonun göz l bir ifad si var: “Ham dan r, amma

az adam göz l dan r.” B li, Buludxan mü llim göz l dan ma , qar s ndak n nitqi il ovsunlama bacar r. Televiziyan n bütün kanallar n n qona olan Buludxan mü llim h r bir ail y qonaq g lir v tama aç lar öz nitqinin sehrin sala bilir.

Buludxan mü llim sin d ft r bir insand r. Hans mövzuda de-s n, sanki uzun müdd t yaln z bu mövzu il laq dar haz rla m kimi saatlarla dan ma bacar r. Bu yerd bir ha iy y ç xmaq is-t yir m. Televiziyadan tez-tez universitet Buludxan mü llimd n h r hans mövzu il laq dar müsahib götürm y , ç kili apar-


179

ma a g lirl r. Bir d f yen onun kabinetind ç kili gedirdi. Bu zaman professor C f r C f rov dekanl a g lib Buludxan mü llimi soru du. Dekanl n q zlar Buludxan mü llimin ç kili d oldu u-nu dedil r. C f r mü llim özünü saxlaya bilm di v s mimi bir etiraf ed r k: hs n Buludxan mü llim , g r bizi hans sa bir ka-nala d v t ets l r, vv lc hans mövzuda dan aca m z soru ar, sonra is heç olmasa haz rla maq üçün vaxt ist y rik. Vallah, bu ki i d ryad r, ümmand r ki, sözü-söhb ti qurtarm r.

Buludxan mü llim yax alim olmaqla yana , h m d yax r hb rdir. O, öz i in ciddi v m suliyy tl yana an, sözübütöv, i -l m yi v i l tm yi bacaran r hb rdir. çil rl ünsiyy t saxlamaq qabiliyy ti onu ham n n sevimlisi etmi dir. Heç zaman v zif si il lov alanmaz, ondan sui istifad etm z. Bir sözl , mehriban, qay -ke , s mimi, ist nil n q d r hörm t etm yi v ist nil n q d r t l b etm yi özünd birl dirm yi bacaran bir xsiyy t, sözünün sahibi bir ziyal d r.

B li, Ulu Tanr Buludxan mü llim göz l natiqlik bacar il yana , insanl a xas olan bütün göz l nem tl ri – a l, m nlik, t -vazökarl q, s bir, i güzarl q, s n tini, xalq n , v t nini sevm k kimi xüsusiyy tl r verib. O, m nliyi ehtiyacdan uca tutan nadir insanlar-dand r. G ncliyind n bir amal, ideya u runda çal b. Bu amal is öyr nm k v öyr tm kdir.

M n Buludxan mü llim bu r fli yolunda u urlar dil yir v deyir m: üz tutdu un zirv y do ru yolun daim aç q olsun, Bu-ludxan mü llim.

Pa ayeva P ri,

pedaqogika üzr f ls f doktoru, dosent


180

HALAL NSAN H Q Q T

min m ki, Buludxan mü llim d bütün d biyyatç lar v söz

s rraflar kimi Mövlan C lal ddin Rumini çox sevir v m n d onun haqq nda qeydl rimi m hz bu böyük fikir v bilim adam n n sözl ri il ba lamaq ist rdim: “ nsanda göz l olan üzdür, üzd gö-z l olan gözdür, amma insan insan ed n a z ndan ç xan sözdür!”

Buludxan X lilov da a z ndan ç xan, fikrind dola an sözün naz n ç k n, onu z rg r m har ti, ustad d qiqliyi v s n tkar s bri il cilalay b dinl yicisin , oxucusuna, tama aç s na t qdim ed n çox qiym tli v q nim t söz xiridarlar m zdan, istedadl ziyal lar -m zdan, d y rli aliml rimizd ndir.

Tan l m z n üstünd n ill r keçs d , d f l rl müxt lif s viy-y li t dbirl rd görü üb ünsiyy td olsaq da, yadda m n xatir saxlanc nda Buludxan mü llim ilk d f el ADPU-da m suliyy tini da d bir görü d rastla d m kimi s mimi, mehriban, öz i in m suliyy tli, t l b l rin fq tli, qonaqlar na qar h ddind n ziyad h ssas bir t kilatç , mü llim v ev sahibi kimi qal b. H min gün ya ad h y can da onun portret cizgil rin lav etm li ol-sam, yen d böyük müt f kkir C. Rumisiz ötü m y c yimin f r-qind y m: ”S sini yox, sözünü yüks ltm lidir nsan! Çünki yar-paqlar isladan göy gurultusu deyil, ya d r.”

Buludxan mü llimin simas ndak nur, sözl rind ki s mimiyy t, q lbind ki fq t, gözl rind ki i q o q d r d rin v do ald r ki, m n xs n bu insan n kim s pisliyi toxunaca n , kimins q lbin d y c yini, kimis özünd n r ncid salaca n heç x yal ma bel g tirmir m. Çünki o halal adamd r, halal ocaqda halal insanlardan t rbiy al b, halall qla böyüyüb.


181

Az rbaycan ail l rinin ks riyy ti, xüsusil rayon v k ndl rd ya ayanlar, u aqlar na ali t hsil verm k, onlar nec dey rl r “adam aras na ç xarmaq, söz v mövqe sahibi etm k üçün” h r cür m hru-miyy t v z hm t qatla ma a haz rd r. Yet r ki, övlad f rli olsun, valideyl rin ümüdl rini puça ç xarmas n.

Bir d ba qa bir m nz r canland r n x yal n zda: Az rbay-candan min kilometr uzaqlarda dini dinin , dili dilin yabanç adamlar n aras nda, qondarma bir ölk d do ulub, orada ya ayasan, tan d n çox istedadl , qabiliyy tli türk balalar n n yüks ldiyi v zif n yax halda, k nd sovetinin s dri v ya mü llimlik ola! Bax o vaxtlar – y ni Sovetin erm nil ri, el bugünkü varisi kimi, himay edib qorudu u, ad na respublika yarad b paytaxt pe k etdiyi d d -baba torpa m zda ya ayanlar n v bu yerl rin sl sahi-bi olanlar n n sibi, qism ti bu idi v el bu üzd n d az rbaycanl cavanlar n böyük ks riyy ti kitab-d ft r m cburiyy tsiz bir sevgi il sar l rd lar ki, b lk a gün ç xalar. Min faiz minlikl dey bil r m ki, yeniyetm Buludxan da arzular n n arxas nca Bak ya g l nd ill r boyu içind g zdirdiyi haqs zl n ac s n , atas n n, qonum-qon udak , qohum- qrabadak ki il rin i l m kd n qabar ba lam ll rinin a r s n unutmam d , ksin bunlar n öcünü, qisas n q bul imtahanlar ndan yüks k qiym t almaqla ç xmaq ist yirdi. min m ki, g r dünyan n çarx bu sayaq f rlanmasayd , Buludxan X lilov da, onun kimi Q rbi Az rbaycan kök nli on minl rl g ncimiz d o torpaqlar n yiy si olduqlar n n vaxtsa sübut ed c kdil r. Ancaq neyl y k ki, h l lik dü m n q vi... Amma inan ram ki, qisas m z qiyam t qalmayacaq, bu gün profes-sorun d rs dediyi t l b l r, onun övladlar bu arzunu gerç kl -dirm k üçün mübariz aparacaq, bizim arzular m z n vaxtsa gerç kl dir c kl r.


182

M n televiziyaç oldu um üçün Buludxan X lilovu alim, tür-koloq, mü llim kimi yox, (bunu çox güman ki, onun h mkarlar , tan nm elm v d biyyat xadiml ri dön -dön qeyd edibl r) daha çox bizim televizayada, d v t olundu u verili l rd i tirak ndan söz açmaq ist yir m. Buludxan mü llim o q d r sad , s mimi v ab rl insand r ki, indi bu “qloballa an, n y s , kim s , harasa inteqrasiya olunan” v münasib tl ri, laq l ri geni l ndikc zay ç xan dünyada günün günorta ça gur projektor i nda da bel -l rin rast g l nd t ccübl nirs n v Allaha ükür edirs n ki, n yax bel ki il r var. M nim dostum, qarda m, varl il qürur duydu um, u urlar na sevindiyim Buludxan mü llim d o nurlu simas , göz l, tutumlu, m ntiqli, m zmunlu v mük mm l dan , b la tli nitqi il h r bir h mkar m üçün göyd ndü m , rahat v “montajs z” müsahib say l r. Kiçik bir pe sirrimizi aç m: ill r bo-yu efird gördüyünüz ç x ç lar n bir qisminin müsahib sini “nor-mal dan q dilin ” salana q d r n ziyy t ç kdiyimizi bir Allah bilir. Sonra da bel l ri stl qohumlar na-tan lar na car ç kirl r ki, b s filan saatda m ni tv-d göst r c kl r, bax n!

Amma Buludxan X lilov hans mövzudan dan rsa dan s n, o mövzuya hakimdir, onu bütün çalarlar il inc l m y qadirdir, öz

xsi mülahiz l rini söyl m kd yet rinc bacar ql v m ntiqlidir. Müsahib l rinin birind mü llim v t l b ünsiyy tin toxunar-

k n dedikl rini heç vaxt unutmuram: “ g r t l b auditoriyada könülsüz oturursa, mühazir y qulaq asm rsa, ya da ki, d rsi yet -rinc m nims mirs , dem li m n m günahkar, dem li m n, mü l-lim, öyr dici kimi onun üçün maraqs zam”.

Bir d f d söhb t nitq m d niyy tind n dü mü dü. Biz, tele-jurnalistl r daha çox insanlar n göz l v tutumlu nitqinin a ina-s y q, t ssüf ki, son ill r Az rbaycan dilinin göz lliyinin, z rifli-


183

yinin v raf tinin qay s na qalanlar n say xeyli azal b. Efir v ekran l hc l rl , ara sözl ri il yabanç k lm l rl daha çox “z nginl ib.”

Professor inamla dedi ki: ”Savadl insan n öz ana dilind pis da-n maq haqq yoxdur. M nc , nitqi s lis olmayan xsin savad nda natamaml q var. T s vvür el yin ki, siz h r hans bir mövzuda ç x el m li v ya nitq söyl m lisiniz. g r o mövzunu yax m nim-s misinizs , laz m olan d biyyatdan b hr l nmisinizs , fikrinizi s lis v dol un ifad etm kd ç tinlik ç km y c ksiniz”.

Buludxan mü llim çox maraql müsahibdir. Onunla h r möv-zuda dan maq mümkündür, o göz l pedaqoq oldu u q d r d d -y rli filoloq, görk mli dilçi-alim, türkoloqdur. O h m klassik Az r-baycan d biyyat n n, h m d ça da yaz ç v airl rimizin s r-l rini t hlil etm y , onlar n b dii dili, yarad c l q xüsusiyy tl ri, mövzunun aç lmas üçün istifad etdiyi d bi f ndl r bar d saatlarla söh t açmaq iqtidar ndad r. Bu is alim v pedaqoq kimi onu dig rl rind n f rql ndir n n böyük xüsusiyy tdir.

Buludxan ziz o lu X lilov üçün dil t kc insanlar aras nda ünsiyy t vasit si deyil. Alimin firinc “Az rbaycan dilinin xo -b xtliyi ondad r ki, o, maraql v ç tin inki af m rh l si keçib. Az rbaycan dili z nginl n bir dildir, dil yeni sözl r g lm lidir. Dil q d r özünü qoruyan varl q yoxdur, o özü-özünü qoruyur. Dil canl orqanizmdir. st diyi yeni sözü ya q bul edir, ya da r dd. Dilin lü t t rkibin daxil olan sözl r v t nda l q qazan rsa, dem li, art q o özün had tnam al r!”

Buludxan mü llim bar d ist nil n q d r dan maq v yazmaq mümkündür. Çünki onun v t nda l q gör vi, ziyal l , insanl , safl , m rdliyi, dostlu u, s mimiyy ti, qay ke liyi, dün nimiz ehtiram , g l c yimiz inam , elm ad na gördüyü i l r, böyük v


184

çox ax li yarad c l q f aliyy ti, h yat amal n yüks k v n tu-tumlu sözl r, t behl r seçm k imkan verir. min m ki, yazd m oxuyan h r k s böyük m mnuniyy tl v ür kl fikirl rimin alt na imzas n atma a raz olar. Çünki sad , t vazökar, çöhr sind n nur ya an, köhn ki il r kimi sanbal n v d y rini qoruma bacaran bu insan onu tan yan v sev n h r k sin yan nda m qam uca, x tri ziz olanlardand r.

Mövlan C lal ddin Ruminin sözl ri il ba lad m bu kiç k yaz n el dahi müt f kkirin fikri il d möhürl m k ist yir m: “ nsan böyük bir n sn dir v için d h r ey yaz l d r. F q t b z n qaranl qlar v p rd l r qoymaz ki, içind kil ri oxusun”.

Amma Tanr sevib seçdiyi b nd l rinin b zil rinin b sir t gözünü d vaxt nda aç r ki, o gizli m tl bl rd n t kc özü yox, sevdikl ri d x b rdar olsun! Buludxan ziz o lu X lilov da öz z hm ti, istedad , i ql niyy ti, saf v t m nnas z sevgisi il Tanr n n istedadla müjd l ndirdiyi b nd l rd ndir. Yolun aç q, u urlar n bol olsun, USTAD!

P nahq z Telli


185

BULUDXAN

Gözün ayd n olsun, ziz qarda m! Böyük alim oldu bizim Buludxan! Q lbim f r hl nir, ucal r ba m, Tanr m h yan olsun ona h r zaman, Böyük alim oldu bizim Buludxan! Al m nur saçd ana sevinci, Kainat ür kli Sona sevinci, R bbim b x el di ona sevinci, Sizd n raz qalar h r müdrik insan, Böyük alim oldu bizim Buludxan! Sevindi u ura U urlu o lun, H yatda h r i i u urlu o lun, Ür yi, varl hey nurlu o lun, Min hs n, böyütdün bel bir o lan, Böyük alim oldu bizim Buludxan! Diriba x lq etmi onu Yaradan, Yaratmaq e qind n ayr lm r bir an, Varm tay-b rab r ona bir insan?! A saçl aliml r oldular heyran Böyük alim oldu bizim Buludxan! Keçirdi Vahid d h y can bir az,

dilxan bilirdi qarda qorxmaz, Q lbind gül açd sanki bahar, yaz, Biri d m n idim f r hd n uçan, Böyük alim oldu bizim Buludxan!


186

air t bi tli qarda Zahid, Bilirdi aliml r bu elm ahid, Buludxan olacaq elmind vahid, N q d r göz ldir bu günl r dövran, Böyük alim oldu bizim Buludxan! Bu i d qarda fizik M zahir, Yax n yamandan seç n o mahir, Gizli m tl bl ri eyl y n zahir, Qorusun qarda h r an yamandan, Böyük alim oldu bizim Buludxan! Dilçilik elmind yeni yol açan, Elmin yollar nda hikm tl r saçan, Elmin f zas nda qu kmi uçan, Butad r arxanda h r an dayanan, Böyük alim oldu bizim Buludxan!

P naho lu Buta,



187

GÖRK ML F LOLOQ

Ça da d bi prosesd f al mövqeyi olan Buludxan X lilov

300-d n çox elmi-publisistik s r çap etmi dir. Bunlardan 24-ü mo-noqrafiya, d rslik v d rs v saitidir.

Elmi yarad c l n n sas n Az rbaycan dilçiliyi, türkoloji dilçiliyin n müasir m s l l ri, probleml ri t kil ed n Buludxan mü llim Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind filologiya fakült sinin dekan d r. Onun elmi yarad c l z ngin oldu u q d r d z ngin m n vi d y rl r malik xsiyy ti, etibarl dostlu u vard r.

Pislik pisdir dey bacarar ham Yax l q etm y t p r g r kdir. Bir me ni yand rma a n var ki Birc gül km y hün r g r kdir.

Buludxan mü llim pislikd n uzaq, t miz q lbli, geni ür kli, yax l insanlardan sirg m y n, bütün göz l insani davran lar özünd ks etdir n d y rli dostdur.S n tkar ya adan tama aç sevgi-sidir, mü llimi ya adan t l b sevgisidir. Buludxan mü llim bütün ömrünü t l b l rinin nailiyy tl rin h sr ed r k, yüks k pedaqoqluq f aliyy ti il t l b l rin r b tini v sevgisini qazanm d r.

Sin md telli saz, q lbimd ilham eirimi h sr edim s n , mü llim.

tir bilm r m haqq say n Bir ata olmusan m n , mü llim. D y rli pedaqoq, alim Buludxan mü llim çox gözütox insan-

d r. Onunla ünsiyy td n qaçmaq mümkün deyil, z ngin nitqi il


188

ham n özün c lb edir. Buludxan mü llim eyni zamanda çox f al insand r. D v t ald t dbirl r , konfranslara i tirak n sirg -m y n insand r. D y rli söz-söhb t malik olmaqla yana , çox böyük qabiliyy t sahibidir Buludxan mü llim.

A n sin si haqq bazar d , Dediyi sözl ri l l mirvaridi, Alimin elmi il helmi yar d .

l sg r m sözl rim h qiq tdi Bizd n ustadlara min bir r hm tdir.

H r sözü qiym tli, d y rli olan Buludxan mü lliml m nim dostlu um t qrib n 10 il olar. H r zaman onun haqq nda dü ündüyüm fikirl rd n biri o olub ki, ka m n onu u aql mdan tan yard m. O q d r göz l insand r ki, onunla dostluq etm k çox qürurverici oldu u q d r d çox göz l bir hissdir. Buludxan mü llim olan ür k sözl rimi öz yarad c l mdan bir b nd eir il tamamlay ram.

lahi sizd n ym sin r i qap n z döym sin.

Yaradandan arzum budur Sa laml n za d ym sin.

Buludxan mü llim uzun ömür, sa lam can arzu edir m. Pe sind bol müv ff qiyy tl r arzulay ram.

R himov hliman,

Az rbaycan Dövl t M d niyy t v nc s n t Universitetinin A q kafedras n n müdiri,

dosent, f ls f doktoru, Respublikan n m kdar m d niyy t i çisi


189

UCALIQ R MZ D R...

T zadlar dinc, rahat buraxm r Onu, Gah dal n görün r, gah n – Buludxan; Al b kürsüd ki co qunlu unu Göyün gönd rdiyi seld n Buludxan. Kiçik salnam mi u aql q ça ? Qal b q riblikd ata oca ; Kövr lib soru ur q dim torpa Qorqud saz ndak teld n Buludxan.

l b z y r k h r öt n günü, Heyr t g tirir bo hay-küyçünü... Gözün i n , sözün gücünü Al b güv ndiyi eld n Buludxan. Dü m z yax n na yrilik, f sad... Ucal q r mzidir da d ad; ...Olub akademik, ordenli ustad – Yen d rs dey c k dild n Buludxan. Ey ziz m zunu m hur Ehram n , Köksün yuvas d r min xo m ram n! Mübar k llinci kimlik bayram n, Salam var g l c k ild n Buludxan!

ADPU


190

BULUDXAN

Ey ziz d d nin n ziz o lu – Cavanl q ça ndan ulu Buludxan! H mi t z t r, ya l duy ulu, Köksü k lamlarla dolu Buludxan!

Uca kürsül rd n s sin yüks lir, Sadiqs n l yaq t, söz safl na; “Dirç li ” d rgisi q drini bilir, “Elm” d heyrand r s rrafl na.

Seçdiyin yol ç tin, r fli, uzun, zmird n keç r k Z ncana çat r.

Ölk d get-ged artan nüfuzun, Hörm tin buluddan yuxar dad r!

Düzülüb durna t k t zadl günl r, Ya n görü ün g lir ya h r il; Sa olsun minn tsiz çör k böl nl r, S ni duya bilm z h r yet n qafil!

Sevgi oca ndan od al r ür k. Sev nl r n uca zirv d n a r. M nim d gözümd kiçik To rul b y Böyüy - böyüy Buludxanla r.

Deyirs n: “Durulsun bulan q dünya, G r k çiç kl n Türkologiya!”


191

Güv ncim – Qorqudun Bütövlük d rsi, Eradan vv lki dü ünc t rzi. H yat dastan n n s naq b hsind Tarix b rab r gün d , an da var; M hur dilçil rin ön c rg sind , V t n, n yax ki, Buludxan da var!

09.02.2004

* * *

Dost alim Buludxan ziz o lusan, S n d m ml k tin ziz o lusan – Ür yi buludsuz göy q d r geni , Ür yi çe m d n t miz o lusan! S n ata–To rullu, Tu ral d d , Qay ke , h m cavan, h m ulu d d ; D d m h bb tin d rinl ibdir Qorqud t dqiqatlar M rk zind d . R qib sual na verdiyin cavab El bil tül, ip k, ya da niz t k. Dilçilik haqq nda yazd n kitab Xaçp r st Q rbd d oxunsun g r k!

B.X lilli B. zizo lu- “D d Qorqud” d rgisinin ba redaktoru


192

H r yeni m qal n, s rin göz l, H r t z u urun, z f rin göz l; Rektorla birlikd d v t alma n, Qarda Türkiy y s f rin göz l! Nitqin, ç x lar n sovqat, h diyy , Telegüzgüd n d söz de, Buludxan! Elm f daisi olsan da, niy Niy mükafats z görünsün yaxan? Buludxan – ucal q, ülviyy t, ad-san, V dini m l çevir n insan! ADPU– d biyyat-filologiya, T l b g ncliyin sevdiyi dekan. V fal Z lih xan m n il Bütün ist kl r , arzulara çat! Ömrün çox hiss si önd dir h l , l-il calans n, oxu, yaz, yarat!

Dost alim Buludxan ziz o lusan, S n d m ml k tin ziz o lusan– Ür yi buludsuz göy q d r geni , Ür yi çe m d n t miz o lusan!

09.03.2010


193

TO RUL

Z ng ed nl r raz d r To rulun cavab ndan; Ad n n m nas n Soru dum m n d ondan.

Ad n n m nas n Atas ndan öyr nib; Köçkün u aq gör rk n Doluxsunub, kövr lib. To rul – geni ür kli, Mülayim, istiqanl ; To rulu ist y nl r K lb c rli, mu anl ...

D ft rinin b z yi– Xeyli “be - la” qiym t. Dost-tan aras nda Qazan b nüfuz, hörm t. ngilisc dan s n–

Sevindirsin ham n ; B y nib AzTevenin dman proqram n .

Köksü lvan, saf, t miz Duy ularla doludur; Tan nm dilçi alim Buludxan n o ludur.

26.07.2007


194

TU RA

Anas na köm kd Sanki od parças d r, Ç kdiyi r smin biri “Qaraba xalças ”d r. Özünd n be ya böyük To rulun bac s d r Buludxan mü llimin Sevimli q z Tu ra. X rit d T brizi, Z ng zuru göst rib, Ç tin suala “ la” Qiym tl cavab verib. Telefon z ngl rin Hörm tl cavab verib Buludxan mü llimin Sevimli q z Tu ra. Sinifd çox maraql oxu d rsi keçildi, Tu ra da ayd n, s lis nitqi il seçildi; Neç eiri ça madan, zb rd n dey bildi

Buludxan mü llimin sevimli q z Tu ra.


195

N n sini kild , Yuxuda görür ancaq, Müdrik ziz baban Heç vaxt unutmayacaq! nsanlar d rind n

Öyr n c k, duyacaq Buludxan mü llimin Sevimli q z Tu ra!

2007

Rza Oqtay, air, m kdar mü llim


196

ELM N UCA Z RV S ND

Ya bilinm y n bu ulu dünyada h r k s ona bir d f verilmi

ömrü m nal , b nz rsiz ya ama a çal r. M nal ya amaq dey nd ilk önc v t n , xalqa mill t xidm t, bu amalla ya ayan insanlar yada dü ür. Görk mli alim, filologiya elml ri doktoru ,professor Buludxan X lilov da bel ziyal lar m zdand r. H l t l b lik ill rin-d n öz istedad il f rql nmi v “C.Cabbarl ” ad na yüks k t -qaüd layiq görülmü dür. 1990-c ild V. .Lenin ad na Az rbaycan Dövl t Pedaqoji nstitutun (indiki ADPU-nun) filologiya fakült -sini f rql nm diplomu il bitirmi , biliyin , bacar na, elm olan mara na gör g nc müt x ssis kimi filologiya fakült sinin Müasir Az rbaycan dili kafedras nda saxlan lm d r. Ömrünü elm , g nc n slin t rbiy sin h sr ed n ziyal bir xs kimi m hsuldar yarad -c l q yolu keçmi dir. 1990-1994-cü ill rd Müasir Az rbaycan dili kafedras nda laborant v ba laborant v zif sind i l mi dir. Ömrü-nün g nclik ca nda – 1992-ci ild namiz dlik, 1999-cu ild dok-torluq dissertasiyas müdafi etmi dir. 1994-cü ilin mart ay ndan müsabiq yolu il Müasir Az rbaycan dili kafedras nda mü llim, 1996-c ilin may ay ndan dosent, 2001-ci ilin iyul ay ndan profes-sor v zif sind çal r. 2001-ci ild Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind yeni yaranm “D d Qorqud elmi-t dqiqat labo-ratoriyas ”na r hb rlik etmi , 2006-c ild ADPU-nun filologiya fa-kült sinin dekan v zif sin seçilmi dir. Ömrünün kamillik dövrü-nü ya ayan alim s liq -sahman , insanlara m h bb ti, qay s , sev-gisi, ünsiyy ti ba qalar na olan bir ibr t m kt bdir. Onun yarad c -l q yolu bizim v t l b l rinin, Buludxan sev nl rin gözü qar s n-da ucalm v zirv l r çatm d r. Bu kamil insanla ünsiyy td h r


197

k s m n n z nginl ir, ucal r v çal r ki, onun kimi zirv l ri f th ed bilsin. Buludxan X lilov yaln z dilçilik sah sind deyil, az r-baycan ünasl n t bli ind yüks k elmi d stx tti, elmi nüfuzu, z ngin elmi s rl ri, böyük elmi hörm ti il tan nm görk mli alimdir. M hz buna gör d 1999-cu ild n Az rbaycan Jurnalistl r ttifaq na, 2000-ci ild n Az rbaycan Yaz ç lar Birliyin q bul olun-

mu dur. Az rbaycan Yaz ç lar Birliyind ki “ rs” komissiyas n n üzvüdür. Dilçiliyin müxt lif (filologiya) sah l rind öz d sti-x tti il seçil n görk mli aliml rimizd ndir. Onun “Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fonosemantik inki-af ”, “Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fonosemantik inki af ”

(Bak , 1996), “Feill rin ilkin kökl ri” (Bak , 1998) kimi s rl rind Az rbaycan xalq n n v Az rbaycan dilinin tarixi il ba l yanl konsepsiyalar n z ngin tarixi faktlar v d lill r sas nda t kzibi oxucuda Az rbaycan-türk dövl tçilik v dil tarixin , bu tarixin q dimliyin f r h hissl ri do urur. Filologiya sah sind uzunmüd-d tli elmi yarad c l q t crüb si olan B. X lilovun çox mür kk b v son d r c aktual bir mövzunun t dqiqin h sr olunmu bu sanball s rl ri öz elmliyi ,yeniliyi il diqq ti c lb edir. stedad na v xsiyy tin d rind n b l d oldu umuz professorun h r yeni kitab

dilçilik elmin böyük töhf dir. Elmi m qal l ri Türkiy d , randa, Q r z standa, Ba q rd standa, Yakutiyada çap olunmu dur.

Dilimizin t dqiqi il yana ,t drisi m s l l ri il ba l bir s ra d rslikl rin mü llifidir. Onun “Müasir Az rbaycan dilinin mor-fologiyas ” ( I hiss , Bak 2000), “Müasir Az rbaycan dilinin mor-fologiyas ” ( II hiss , Bak , 2003), “Az rbaycan dili 6-7” (Bak , 2003), “Türkologiyaya giri ” (Bak , 2006) d rslikl ri mük mm lli-yi il diqq ti c lb edir. Bu ali v orta m kt b d rslikl rind n, mü-hazir l rind n n sil-n sil g ncl r elmin d rin sirl rin sahib olurlar.


198

Eyni zamanda mü llimlik pe sinin zirv sind duran alim 2006-c il dekabr n 26-da Az rbaycanda t hsil sisteminin inki af ndak xidm tl rin gör “T r qqi” medal il t ltif edilmi dir.

Bütün bu nailiyy tl r gör g nc professor 2001-ci ild “ lin alimi” nominasiyas n n, 2003-cü ild “Vektor” Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat Komissiyas n n q rar il “Az rbaycan n g nc aliml ri” Beyn lxalq layih sinin qalibi olmu dur. 2004-cü ild Azad Q l ml r C miyy ti t r find n Az rbaycan dili, d biyyat v türkologiya elml rinin t dqiqi-t bli i sah sind ki xidm tl rin gör “Q z l q l m” f xri mükafat laureat seçilmi v 2006-c ild “Vektor” Beyn lxalq Elm M rk zi Mükafat Komissiyas n n q rar il “XXI srin ziyal s ” ad na layiq görülmü dür.

Redaktorlu u il onlarla elmi m cmu , toplu, konfrans mate-riallar , kitablar çap olunmu dur. “Filologiya m s l sin dair tema-tik toplu” elmi m qal l r m cmu sin redaktorluq etmi dir. ADPU-nun Pedaqoji Universitet X b rl rinin m sul katibidir. ADPU-da çap olunan “D d Qorqud” m cmu sinin redaktorudur. Buludxan mü llim böyük alim oldu u q d r d böyük ziyal d r. O, 40-dan çox kitab n (d rslik, d rs v saiti, monoqrafiya), 7 t dris proqram n n, 500-d n çox elmi, elmi-publisistik m qal nin mü l-lifidir. Alim yaln z dilçilik sah sind deyil, az rbaycan ünasl qda özünün elmi d sti-x tti, elmi nüfuzu, z ngin elmi s rl ri il tan nan görk mli t dqiqatç d r. N hay t, Buludxan mü llimin oriji-nall n , özün m xsuslu unu t yin ed n c h tl rd n biri d onun dilin ictimai probleml rinin h llind i tirak etm sidir. Az rbaycan dilinin mövqeyi, dövl t dilimiz haqq nda qanunlar n yerin yetiril-m si il ba l m tbuatda, televiziyada müt madi olaraq ç x edir. Az rbaycan dilinin dövl tçiliyin sas atributlar ndan biri kimi inki af nda dil haqq nda verilmi qanun v s r ncamlardan ir li


199

g l n v zif l rin yerin yetirilm sind f al i tirak edir. Alimin qeyd etdiyi kimi, s r ncam ictimai-m n vi h yat m z n bütün sah -l rind Az rbaycan dilinin tam t tbiqin r vac verir v slind müst qilliyimizin mühüm r mzi kimi milli m nliyimizi b yan etdiyi q d r d siyasi irad mizi t sdiq edir. Bu s r ncam n bütün istiqam tl rd gerç kl dirilm si v t nda l q borcumuzu tamamla-yan el bir s naqd r ki, bizi dilimizi daim öyr nm y , qoruma a, m li f aliyy timizd t tbiq etm y ça r r. lb tt , Az rbaycan

m d niyy ti, elmi inki af etdikc , Az rbaycan dövl ti möhk ml n-dikc Az rbaycan dili daha da z nginl ir, daha müasir, daha qlo-bal, analitik dü ünc nin dilin çevrilir. Az rbaycan dilinin t tbiqi i inin t kmill m si, dövl t dili haqq nda qanunun q bul edilm si elmin, texnikan n, m d niyy tin g l c kd inki af na öz müsb t t sirini göst r c kdir. Onun yarad c l nda “Az rbaycan dilinin qloballa ma raitind zaman n n t l bl rin uy un istifad sin v ölk d dilçiliyin inki af na dair Dövl t Proqram » haqq nda s r n-cam n t tbiq edilm si dilimizin inki af v t r qqisi yolunda mühüm m rh l kimi qiym tl ndirilir. Buludxan mü llim Az rbay-can Respublikas Nazirl r Kabineti yan nda Terminologiya Komis-siyas n n, Dilçilik v orfoqrafiya bölm sinin üzvüdür.

H qiq ti d st kl y n bir insan, v t nda kimi bu yaz n q l -m alark n çal m am ki, xsiyy tin hörm t etdiyim m sl k-da m, elm f daisi, görk mli alim Buludxan X lilov bar d ür k sözl rimi söyl y rk n h qiq t üstünlük verim. M n dü ünür m ki, ist yim nail olmu am, çünki onun bar sind dü ünc l rim q l m ald qlar mdan qat-qat çoxdur. O, k skin, tutarl söz sahibidir. O, dilçilik elminin inki af nda xüsusi yeri olan f dakar, yenilikçi v müdrik bir alimdir. xsiyy tin hörm tl yana d m bu xsiyy t bar d qeyd etdikl rimizin traf nda dü ünm li olsaq, bar sind


200

veril c k suallar cavabland rmaq laz m g ls , çox ziyy t ç km -d n dem liyik ki, o müdrikdir, istedadl d r.

Buludxan X lilovun f aliyy ti xalq m z n maarifl nm sin , m d ni yüks li in , kamill m sin h sr olunub. Bir sözl , o m h-suldar, yarad c , v t nini v mill tini çox sev n, xalq n n ulu keç-mi i il f xr ed n, onun ad t- n n l rini ya atma a çal an, qey-r tli ziyal lar m zdand r. Az rbaycan dilçilik elminin inki af nda layiqli xidm tl ri olan professor Buludxan X lilov r fli bir h yat yolu keçm kd dir. Bu yol s l fl rd n x l fl r uzanan n etibarl yoldur. Getdiyiniz bu yol Siz h mi r f g tirsin.

Sad qova Sayal ,

AMEA RH yan nda terminologiya komissiyas n n s dr müavini, N simi ad na Dilçilik nstitutunun

Terminologiya öb sinin müdiri, professor


201

BULUDXAN X L LOV – 50

“H r bir alim qiym tlidir. H r bir alimin yaratd elmi s rl r özün m xsus qiym t al r. Ancaq n z riyy ni t crüb il birl dir n, n z ri fikirl rini t tbiq ed bil n v onlardan m li n tic götür bil n, c miyy t , ölk y , xalqa konkret fayda g tir n insanlar aliml rin s ras nda xüsusi yer tutur”.

Heyd r liyev H r bir mill t öz milli-m n vi d y rl ri, m d niyy ti, elmi,

alimi, ziyal s il tan n r. Qloballa ma, xarici amill rin t sirinin gücl ndiyi bir raitd srl r boyu tarixin s na ndan ç xm milli-m n vi d y rl rimiz s ras nda dilimizi, d biyyat m z qorumaq, inki af etdirm k is h m böyük m suliyy t, h m d böyük r fdir.

Bu bir h qiq tdir ki, ana dili h r bir xalq n taleyind müst sna rol oynay r. Az rbaycan xalq n n, ulu önd r Heyd r liyevin dediyi kimi, çox z ngin, d rin tarixi kökl r malik dili vard r. Ana dilinin, tarix v m d niyy tin, milli-m n vi d y rl rin mühafiz si v inki af etdiril-m si i ini canland rmaq, d bi irs , d biyyata qay göst rm k, inc -s n tin t r qqisin diqq t yetirm k, lb tt c miyy tin xeyrin dir.

Buludxan X lilovun görk mli alim kimi Az rbaycan n d bi dili, probleml ri, inki af v z nginl m yollar , d bi dilin tarixi, nitq m d niyy ti v s. istiqam tl r üzr apard elmi ara d rmalar , çoxsayl monoqrafiyalar , s rl ri Az rbaycan n filologiya elmin öz töhf l rini vermi dir. Az rbaycan dilçiliyinin, türkoloji dilçiliyin n müasir m s l l ri, probleml ri B. .X lilovun elmi-yarad c l -

n n sas n t kil edir. Onun «Az rbaycan dilind feill rin fono-


202

semantik inki af » mövzusunda doktorluq dissertasiyas nda ld olunmu elmi n tic l r yeniliyi il diqq ti c lb etmi v türkoloji dilçiliyin nailiyy ti kimi qiym tl ndirilmi dir.

B. .X lilovun elmi yarad c l n n istiqam tl rind n biri dili-mizin tarixi il ba l d r. O, «Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fonosemantik inki af » (1995),

«Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fonosemantik inki af » (1996), «Feill rin ilkin kökl ri» (1998) kitablar nda feill rin t -

kkül etdiyi ilkin kökl ri b rpa etmi v onlar n bir çoxu müxt lif dill rl müqayis edil r k tutu durulmu dur. Bu kitablarda amorf qurulu lu ilkin kökl rin sinkretikliyi v onlar n amorfluqdan t kamül ed r k iltisaqi qurulu a yiy l nm si kimi hallar da t dqiqata c lb olunmu dur.

Prof. B. .X lilovun elmi yarad c l nda mühüm istiqam tl r-d n biri d türkologiya il ba l d r. Onun «Birinci Beyn lxalq Tür-koloji qurultay» (1999), «Türkologiyan n intibah dövrü» (2001), «Türkologiyaya giri » (2006) kitablar nda milli türkologiyam z n bir s ra vacib m s l l rin geni yer verilir.

O, arxiv materiallar na istinad ed r k ilk d f olaraq I Türkoloji qurultay n stenoqrafik materiallar n izahlar v rhl rl çap etdir-mi dir. Türkoloji istiqam td olan elmi yarad c l nda türk dill -rinin tarixi, qurulu u, t snifi bar sind t hlill r aparm , bu dill rin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind mövcud olan c r yanlar haqq nda m lumat vermi , Ural-Altay c r yan n n yaranmas , öyr nilm si, müasir mövqeyi bar d geni izah vermi dir.

Eyni zamanda, prof. B.X lilov f al ictimaiyy tçidir. Respubli-kan n televiziya kanallar nda v radio verili l rind , m tbuat orqan-lar nda dilimiz, d biyyat m z, m d niyy timiz, dövl timiz, dövl t-çiliyimiz v milli maraqlar m zla ba l münt z m ç x lar edir.


203

Prof. B. .X lilovun elmi f aliyy ti çoxsah li, geni v hat li-dir. Onun 500-d n çox elmi, elmi-publisistik s ri çap edilmi dir. Bunlardan 40- monoqrafiya, d rslik v d rs v saitidir.

Tarixin s na ndan ç xm Az rbaycan dili bu gün özünün yeni inki af m rh l sin , kamillik s viyy sin q d m qoymu dur. M n bu fikrimi d f l rl öz ç x lar mda vur ulay ram ki, milli m d niyy tin ke iyind dayananlara xarici amill rin t sirinin güc-l ndiyi bir raitd ana dilimizi yüks k professionall qla qoruyan müt x ssisl r minn tdar olmal y q.

nan ram ki, ömrünün 50 illik yubileyini qeyd ed n, öz i gü-zarl , z ngin elmi t f kkürü, s m r li f aliyy ti, filologiya sah -sind d y rli t dqiqatlar il diqq ti c lb ed n alim h l uzun ill r ana dilinin t bli in , pak niyy tli n sill rin formala mas na öz töh-f sini ver c kdir.

Qeyd ed k ki, B.X lilovun yüks k v t nda l , v t np rv rli-yi, ana dilimizin yad ünsürl rd n qorunmas na, inki af na xüsusi h ssasl qla yana mas v t n torpa na ba l l qdan qaynaqlan r.

Birm nal olaraq deyim ki, yax l a, xeyir xidm t ed n in-sanlar n m yi heç vaxt h d r getmir. Müasirl n v günü-günd n qloballa an dünyam zda insan faktorunun rolu n inki azal r, ksin artma a meyil edir.

Hörm tli yubilyar, Tanr ya ad n z h yat yolunuzu nurlu, 50 illik ömrünüzü mübar k etsin!

S m dzad Ziyad,

Milli M clisin qtisadi siyas t s naye v sahibkarl q komit sinin s dri, akademik


204

ELM S QL T – M N V L YAQ T

ki yüzilliyin – iki minilliyin görü üb ayr ld epoxada –

müst qillik dövründ formala m istedadl ziyal lardan biri Az r-baycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin filologiya fakült sinin dekan , filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovdur. Buludxan t kc filoloq, dilçi alim deyil, ça da Az rbaycan d bi-elmi v ictimai mühitind öz xüsusi ç kisi olan görk mli milli ziyal d r.

O, xsiyy tini m li il t sdiq etmi , d bi-tarixi prosesd halal nüfuz qazanm , prinsipial mövqeyi olan, milli v dövl tçilik m nafel rini uca tutan ciddi fikir adam d r. xs n ünsiyy td ol-du umuz 20-25 il rzind m n onu özünd n vv lki n sil ehtiram b sl y n, özünd n sonrak n sl qay göst r n bir alim kimi tan m am.

Bir neç il vv l AzTV-d “Az rbaycan dili” verli ini aparark n tez-tez müraci t etm li olurdum. Çünki, bir dilçi alim kimi onun dem y sözü, söz dem k bacar var idi, z ngin v maraql h msöhb t idi.

Buludxan n xsiyy ti z ngin oldu u kimi, elmi-n z ri f aliyy ti d çoxc h tlidir:

1. Buludxan müasir dilçilik probleml rini humanitar elmi dü ünc kontekstind ara d ran professional dilçidir.

2. Buludxan türk dill rini – türk areal n s ciyy l ndir n pro-sesl ri t dqiq ed n müt x ssis türkoloqdur.

3. Buludxan filoloji fikrin bacar ql t kilatç s d r. O h m Pe-daqoji Universitetinin dekan kimi, h m d birg üzvü oldu umuz


205

BDU-nun n zdind f aliyy t göst r n Dissertasiya uras n n v AAK- n Ekspert uras nda f aliyy ti il .

4. N hay t, Buludxan müasir d bi prosesi intensiv kild izl y n tizf hmli t nqidçi, d bi ç x lar il r b t qazanan natiq, müasir t nqidin n z ri probleml ri haqq nda s rl r mü llifidir.

Buludxan X lilov s mimi ail ba ç s , Q rbi Az rbaycan d rdi – Qaraba probleml ri il ya ayan v t nda ziyal d r. O da ham kimi bir ömür sürür – mövqeyini, l yaq tini, milli qürurunu, dal ti inamla qoruyaraq. Kitablar n n üstünd f xr v qürurla

yaz r: “Professor Buludxan X lilov”. sl alim üçün bundan böyük n ola bil r!..

msizad Nizam ddin, Dövl t mükafat laureat , professor


206

D LÇ L K ELM M Z N FSAN S –

BULUDXAN X L LOV

Möt b r elmi m clisl rd ciddi söz sahibi olan filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov g nc ya lar ndan elmi, t f kkürü, yazd qiym tli s rl ri il elmi ictimaiyy td tan nm , böyük nüfuz qazanm d r.

O, Müst qil Az rbaycan m z n dilçilik, d biyyat ünasl q sah -

sinin tan nm simalar ndan biri kimi öz d stix tti, öz yarad c l q yolu il q nim t aliml rimizin birincil r s ras ndad r.

B li, says z-hesabs z elmi s rl rin, o s rl rd ortaya qoydu u elmi yenilikl rin, müasir dilçilik elminin aktual probleml rinin mü-llifi, d rs dediyi t l b l rinin ziz v sevimli mü llimi kimi, uy-un elm sah sinin müt x ssisl ri aras nda sözünün-elminin sanbal

il say lan-seçil n aliml rimizd n olan Buludxan mü llimin ya il gördüyü i l r aras nda f rq çox böyükdür. Müdrik a saqqal t siri ba layan bu cavan alim tarixilikl müasirlik aras nda öz qalas n qurmu du, trafa gur i q saçan mayak kimi.

1926-c ild keçiril n m hur I Türkoloji qurultayda qar ya qoyulan sas m s l türk xalqlar n n dilçilik problemi idi. Az sonra o konfransa qat lan müt x ssisl rin 100-d n 90 faizi q tliam edildi. Türkçülük t f kkürl rin v milli ideoloji dü ünc l rin gör rep-ressiya olunaraq qaranl qlara gömüldül r. 1999-cu ild professor Buludxan X lilov “Birinci Beyn lxalq Türkoloji qurultay” adl 186 s hif lik bir s r yaz b ustad bildiyi türkoloq – dilçil rin xatir sin ithaf etdi. Dilçilik elminin keçdiyi a r v ac nacaql günl rin i q


207

sald , ara d rd , haqq tapdanan, ömürl ri do ranm , s rl ri yan-d r lm , talan olmu ustadlar n n ruhunu sevindirdi, onlar yad etdi. El bu axtar lar n n davam olaraq yenid n o ill r qay td : “Tür-kologiyan n intibah dövrü (XIX srin sonu XX srin 30-cu ill ri)” adl yeni bir s r ortaya qoydu.

Haqq nda indiy d k neç -neç t dqiqatlar yaz lm Xalid S id Xocayev, B kir Çobanzad kimi m hur simalar n ömürlükl rini, elmi yarad c l q xidm tl rinin mahiyy t v m ziyy tl rini yenid n t dqiq etdi v aç lmam qatlar n üz ç xard . Bunlar öz i in d rin sevgiyl ba lanm alimin ustadlara say s , milli dü ünc y eh-tiram , z hm ti, al n t ridir.

Akademik Afad Qurbanov m qal l rinin birind yaz r ki, “B -kir Çobanzad nin ara d rmalar , kitablar t l b l rinin stollar n n üstünd , d rs proqramlar nda görünm s d , bizim ondan xz et-dikl rimiz vasit sil yeni n slin q lbin enmi , orada isti bir m -h bb t yuvas qurmu dur”. Buludxan X lilov Afad Qurbanovun dediyi h min t l b l rind n biridir.

“Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqra-fiya, orfepiya. D rslik”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas : 2 hiss d . D rslik”, “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas : leksikologiya, söz yarad c l . D rslik”, “Divani lü t-it-türk” s -rind etnoniml r”, “224 q dim türk sözü”, “Dil, d biyyat v m d -niyy t” … adl d rs kitablar m hz müasir dövrün elmi z rur tl ri kontekstind yaz l b, ali m kt bl rd t dris edilir. Dilçilik elminin onomastika, etimologiya, dialektologiya bölm sinin ç tin v aktual probleml rinin h lli istiqam tind Buludxan X lilovun gördüyü i l ri yeni dövr dilçilik tarixinin ilkinl rind n saymaq olar.

XX srin ba lan c nda dünyan n tan nm türkoloq aliml rinin qar ya qoyduqlar problem cavab tam 90 ild n sonra istedadl


208

alim v görk mli bir pedaqoqun q l minin mür kk bi, q lbinin diqt si il yaz ld .

slind adlar n qeyd etdiyimiz kitablar yazd ill rd m hur alim dilçilik elmi x zin sinin daha alt qatlar na en r k, müasirlikl tarixiliyin v hd tind yeni çalarlar, yeni nax lar k f etdi.

Kitablar il yana “Mirz brahimovun yarad c l nda dil v d biyyat d rsl rin münasib t”, “Mirz brahimovun dilçilik gö-

rü l ri”, “S m d Vur unun yarad c l nda dil m s l l ri”, “Do -ma dil milli ruhun da y c s ”, “Türkün genetik yadda v yaratd hikm t x zin l ri” v dig r bu kimi m qal l rind h m dilçi, h m d d biyyat ünas kimi müt x ssis sözünü dey bilib. B li, Buludxan X lilov h m d tan nm d biyyat ünasd r. N r etdirdi-yi h r s rind milli dü ünc , milli t ssübke lik üst qatda dayan r. Bu onun v t nda l q mövqeyi, alim vicdan d r.

Bir zamanlar t l b kimi sevincl daxil oldu u Az rbaycan Pedaqoji Universitetinin Az rbaycan dili v d biyyat fakült sin ill rdir ki, özü r hb rlik edir, s m r li elmi-t kilati i l rin forma-la mas nda misilsiz xidm tl ri h r k s m lumdur.

Professor kimi auditoriyalara daxil olur, ustadlar ndan öyr nib xz etdikl rini, h mçinin özünün yazd d rslikl rd n t l b l rin

mühazir l r deyir. Mü llimin h yatda n böyük qazanc t l b sevgisini qazanmaqd r. Buludxan mü llim bu sevgini qazana bilib. Bunu d rs dediyi t l b l rinin ham s m h bb tl dil g tirir.

Bizim n sil, 70-80-ci ill rin m kt blil ri, t l b l ri “Az rbaycan dili” elmini M. ir liyev, .D mirçizad , M.Hüseynzad , .Abdul-layev kimi görk mli dilçil rin kitablar ndan öyr nirdi. Dilçilik el-mind onlar n dayand zirv ni a l m za bel g tir bilmirdik. K nd m kt bi agirdl ri idik. Bak ya oxuma a g l nd , y ni t l b olanda ilk olaraq gözümüz d rslikl rimizin üz rind adlar n bildiyimiz


209

aliml ri arayar, onlar yax ndan görm k, tan maq ist yinin nec gö-z l bir duy u oldu unu y qin ki, el h min dövrün insanlar daha göz l bil rl r.

Budur, Müst qil Az rbaycan Dövl ti quruldu. Yeni dövrün t -l bl rin uy un d rslikl r hava-su kimi ehtiyac el ilk zamanlar-dan hiss edildi. U aql q v g nclik ill rind qibt il seyr etdiyimiz h min zirv ni indi – müasir günümüzün elmi zirv sini professor Buludxan X lilov kimi aliml rimiz f th edib. Bu qürur hissi do uracaq ya ant d r.

Professor Buludxan X lilovun dilçilik elmin aid müdrik k -lamlar slind dilin inki af yönünd mük mm l tezisl r –ustad m kt b proqram d r: “Dil bir q sr deyil, abid deyil ki, onu qoruya-san. Dilin ke iyind dayanmaq, qorumaq üçün düzgün dan maq laz md r”, “ ifahi dild dan an insanlar ifahi dilin qayda-qanunla-r n , yaz l dild is yaz l dilin qaydalar n qorumal d r”, “Dil q d r özünü qoruyan varl q yoxdur, o özü-özünü qoruyur. Dil el t bii ic-timai varl qd r ki, özün ziyan g tir nl ri çirkab kimi k nara at r”, “Dünyada saf dil yoxdur, el dil tap lmaz ki, lü t t rkibi saf söz-l rd n ibar t olsun”, “Dil t crid olunmu ya aya bilm z, onda quru a aca b nz y r v heç k s fayda verm z”, “Az rbaycan dili z n-ginl n bir dildir, dil yeni sözl r g lm lidir”, “Dilin lü t t rkibi-n g l n sözl r v t nda l q qazan rsa, art q dilin lü t t rkibinin mal na çevrilir”, “Dil özü seçim apar r, o t bii kild inki af etm -lidir”, “Dilin inki af inzibatç l qla h ll oluna bilm z, ona gör ki dil praktik bir xidm t dair sind dir”, “20-ci srd airl rin yarad c -l nda kifay t q d r türk sözl ri vard , dild t mizl nm prosesi getdi, lü t imkan biz sözl ri d yi m y imkan verdi”, “H r sözün bir m na yükü var, Az rbaycan dilinin xo b xtliyi ondad r ki, z ngin inki af m rh l si keçib”, “Az rbaycan dili q d r t qib ,


210

t zyiq m ruz qalan dil yoxdur”. Bu proqram ifad l ri – k lamlar ist nil n xalq öz dilinin inki af , t r qqisi üçün istifad v t dris ed bil r, müdriklik el budur.

Öt n ill rin bir hadis sini xat rlad m: R hm tlik akademik Afad Qurbanov “Xalq q zeti” redaksiyas nda yeni n r olunacaq kitab üz rind son texniki i l ml ri üz rind brahim Öm ro lu (nur içind yatasan, brahim) il birg çal rd . Afad mü llim bizim dövrün t l b l rinin görk mli alim kimi ona olan m h bb tini de-dim. “H , q z m, indi sizin bildiyiniz aliml rd n d böyük aliml r yeti ib. Bizim zaman m zda ustadlar m z n ad n ç km k yasaq idi. Onlardan öyr nib-oxuduqlar m z , s rl rimizd istifad etdiyimizi n dil g tir , n d q l m ala bilirdik. Çünki onlar repressiya qurbanlar idil r. Narahatç l qlar m z ill rl a r yük kimi içimizd da y rd q”. Sonra, o s radan böyük dilçi alim B kir Çobanzad d n b hs etdi. “Amma bu gün f xrl el o ustadlar m z n ucald qlar zir-v ni Buludxan kimi aliml rimiz yeni-yeni s rl ri, daha mük mm l, daha t kmill mi kild f th edib”.

Bu söhb td n c mi bir neç gün sonra el h min otaqda Afad mü llimd n, elmi m clisl rd ad n e itdiyim, m tbuat s hif l rin-d n sora n ald m m hur alimi gördüm. brahim Öm ro lu böyük say il bizi tan etm k m qs di il y qin ki, Buludxan mü llimi tan y rs n z? – dedi.

lb tt , Buludxan mü llimi tan y ram. Bu tan l a da, çox ad oldu umu bildirdim.

– Buludxan mü llimin göz l eirl r mü llifi olan air qarda Zahid X lill bir neç il i yolda olmu dum. Zahid mü llim kol-lektivd d b- rkanl , s mimi, ail n n l rin say il yana an, hörm tli bir xs kimi ham n n r b tini qazanm , elmli-bilikli, bacar ql t kilatç öb müdiri idi. Bu s b bd n ür kl dey


211

bil r m ki, Buludxan mü llim – hörm tli professor Buludxan X lilov öz d rin kökl ri üz rind ucalm a acd r. Kölg niz elmi-mizd n skik olmas n, ustad.

d biyyat ünas alim kimi Buludxan X lilovun q l m ald onlarla s rini diqq t yetir bil rik. Bu misaldan klassik irsimizi d rin m h bb tl araya- rs y g tirdiyi “Türkün hikm t x zin si: Xo-ca hm d Y s vi” monoqrafiyas n xüsusil qeyd etm k ist rdim.

Professor Buludxan X lilovun elm yolundak bütün f dakarl q-lar onun yüks k v t nda mövqeyinin ifad sidir.

Buludxan mü llim cavand r, amma müdrikdir, fitri istedad sa-hibidir – müasir Az rbaycan dilçilik elmind öz bax , öz elmi dü-ünc si olan f rqli, tamamil i a, nura b l nmi yolu vard r. -n xalq n, mill tin, Müst qil Az rbaycan n elm m b dind b di

m l olsun, hörm tli professor!

Ülvi (Binn tova) Almaz, filologiya elml ri doktoru

AMEA Nizami G nc vi ad na d biyyat nstitutunun “Az rbaycan-Türkm nistan-

Özb kistan d bi laq l ri” öb sinin müdiri


212

GÖRK ML D LÇ - AL M,

CT MA XAD M V GÖZ L NSAN

M lumdur ki, elmin v c miyy tin inki af dövl tin v xalq n inki af dem kdir. Elml m ul olmaq n müq dd s i , elmin zirv si is müq dd slik zirv sidir.

Dilçilik elminin layiqli nümay nd si olan, görk mli alim, ictimai xadim v sad c göz l insan olan professor Buludxan X lilov haqq nda çox dan maq olar.

lk növb d onu dem k ist y rdim ki, h r bir alimi öhr t-l ndir n onun s rl rinin keyfiyy ti v k miyy tidir. Bu m nada B.X lilovun da elmi f aliyy ti göz önünd dir. Buludxan X lilovun elmi f sliyy ti çox ax li, geni v hat lidir. Onun 400-d n çox el-mi, elmi-publisistik s ri çap edilmi dir. Onlardan 32-i monoqra-fiya, d rslik v d rs v saitidir. B.X lilovun elmi yarad c l n n sas n Az rbaycan dilçiliyinin, türkoloji dilçliyin n müasir m s l

v probleml ri t kil edir. Prof.B.X lilovun elmi istiqam tl ri d çox ax lidir. Onun

elmi yarad c l n n n böyük nailiyy tl rind n biri d müasir Az r-baycan dili v onun müasir probleml ridir.

Buludxan X lilovun elmi v ictimai f aliyy tind n dan ar-k n, onun müxt lif ölk l rd elmi konfrans v simpoziumlarda i -tirak v ç x lar n xüsusi qeyd etm k laz md r.

Bütün bunlarla yana , o, h m d , f al ictimaiyy tçidir. Res-publikan n televiziya kanallar nda v radio verili l rind , m tbuat orqanlar nda dilimiz, d biyyat m z v milli maraqlar m zla ba l münt z m ç x lar edir.

Deyil nl rl birg , onu da lav etm k laz md r ki, prof. B.X lilov dilçiliyin v onun vacib sah l ril ba l bakalavr, xüsusi-


213

l d t drisin magistratura pill si üçün proqramlar n yaz lmas nda da öz elmi v t drisi f aliyy tind biliyini sirg mir. Ad ç kil n sah l r üçün alim t r find n bir s ra kitablar yaz lm d r v müt -x ssisl r t r find n yüks k qiym tl ndirilmi , çoxsayl müsb t r yl r yaz lm d r.

Prof.B.X lilov elmi kadrlar n – magistrl rin, namiz dl rin yeti dirilm sind f al i tirak edir. O, magistrl r , aspirant v dis-sertantlara r hb hrlik edir, çoxsayl elmi s rl r opponentlik edir.

Elmi v içtimai f aliyy ti n t cis nd B.X lilov h m d Az r-baycan Yaz ç lar v Az rbaycan jurnalistl r birliyinin üzvüdür. O, bütün bunlar istedad v z hm ti say sind ld etmi dir.

Bütün deyil nl rl yana , prof. B.X lilovun ona do ma olan Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin ictimai hayat nda f al i tirak v onun burada m suliyy tli v zif olan dekanl q f aliyy t-ind n dan mamaq olmaz. O, bir dekan kimi d çox nizaml , ni-zam-intizam t l b ed n, s mimi, insanp rv r v qay ke dir. G nc-liy d h mi qay il yana araq, h r bir t l b nin g l c yin ümidl bax r. Onunla bir fakült d i l m k h m m suliyy tlidir, h m d xo dur. H r bir fakült üzvün qay göst r n, dinl m k m d niyy tin malik, s mimi v insanp rv rdir.

H m elmli, h m içtimai, h m d insanp rv r! Yüks k m n vi z nginlik, miqyasl dü ünc , elmi-n z ri haz rl q, bütöv xarakter, h yata sa lam bax . Bütün bu xüsusiyy tl r ancaq sözün sl m na-s nda ziyal ya xasd r.

Bu gün, professor Buludxan X lilov öz elmi, pedaqoji v ic-timai f aliyy til zirv l ri f th etm kd dir v ona bu zirv l rd b di parlaql q arzulay ram.

V zirova Leyla, filologiya üzr elml r doktoru


214

OLDU U K M GÖRÜN N,

GÖRÜNDÜYÜ K M OLAN XS

G ncl rimiz üçün örn k olan r fli, z hm tl dolu m nal h -yat yolu keçmi , sözü bütöv, özü m rd, müsb t m n vi- xlaqi key-fiyy tl rin l yaq tli da y c s , d y rli milli s rv timizin (dilimizin) ay q ke ikçisi Buludxan ziz o lu X lilov haqq nda dü ündükl -rimi söyl m k ist yir m. M n onu ali t hsil ald ill rd n tan -y ram. Bilikli, istedadl v çal qan t l b idi. El o zamandan bizim aram zda s mimi, isti münasib tin t m li qoyuldu.

O sanki elmi yarad c l q üçün dünyaya göz açm d r. Buludxan mü llim böyüyün, kiçiyin yerini bil n, sözü bütöv,

özü m rd, geni dünyagörü lü, v t np rv r, xeyirxah, humanist, sa lam ruhlu xsiyy t 28 kitab n, 350-d n çox elmi – publisistik m qal nin mü llifi kimi tan nan z ngin bilikli, yüks k istedadl fi-loloq alimdir. Televiziya verili l rind müxt lif aktual mövzularda etdiyi maraql , m zmunlu ç x lar il tama aç lar n böyük r b tini qazana bilmi dir.

Filologiya üzr elml r doktoru, professor Buludxan X lilovu ta-n yanlar onun mehriban, s mimi, geni ür kli, s xav tli v sad bir insan oldu unu deyirl r.

H qiq t n d bel dir. Buludxan mü llim yan na g l nl ri gül r-üzl v hörm tl qar lay r, onlara imkan daxilind köm klik gös-t rm y çal r. Çünki onun t s vvüründ , dü ünc sind hörm t güclü, z m tli faktordur. Yax l q, hörm t heç bir zaman itmir, h -mi insan n özün qay d r. Hörm t ed n hörm t olunar. H yat t crüb si hörm t edil nl rin, hörm t layiq bilin nl rin böyük xo -


215

b xtliy , s ad t çatd qlar n , bunun h yat n obyektiv qanunu oldu unu sübut etmi dir.

Prof.Buludxan ziz o lu X lilov xo fikirl rl , niyy tl rl ya-ayan insand r. O, xo niyy ti, xo fikri insan yax i l r , m ll r

yön ld n qüvv say r. El buna gör d Buludxan mü llimi ba -qalar n n xsiyy tin , l yaq tin hörm tl yana an, xeyirxahl v rdi çevirm yi bacaran, q bah tl r , çirkinlikl r k skin nifr t ed n insan, ziyal kimi tan y r q.

Dan , nitqi insan n daxili al minin güzgüsü, aynas adlan-d ranlar n fikrind böyük h qiq t vard r. Haqq nda söhb t açd -m z xsin timsal nda biz bunu daha ayd n görürük.

Prof.Buludxan ziz o lu X lilov ünsiyy t prosesind xalq hik-m tini, müdrikliyini gerç kl dir n, ifad ed n “x nc r yaras sa-ald , söz yaras sa almad ” deyimin h mi m l etm y çal r.

O, müasir tibb elminin sözün insan n s b hüceyr l rin böyük t -sir göst r n ciddi q c qlanma m nb yi oldu unu d qiql dirdiyini yax bildiyi üçün nitqini xo sözl r v ifad l rl b z yir, heç za-man nitqind insan n q lb n rahatl n pozan, s bl rini g rgin-l dir n, hval n pisl dir n, yuxusunu qaç ran, ist r-ist m z in-sanda q z b, qisas hissi oyadan sözl ri, ifad l ri i l tmir. Nitq etiketl rind n düzgün yönümd b hr l nm yi bacar r.

Buludxan ziz o lu X lilov onu yax ndan tan yanlar n – müx-t lif ixtisas, pe sahibl rinin, t l b l rinin, doktorantlar n n, dis-sertantlar n n, filoloq-dilçil rin, d biyyat ünaslar n yadda lar ndan heç bir zaman silinm y c k iz qoyan xsl rd ndir. Bel ki, qarda qoyulan iz ris d , dö m d burax lan ya ayaq izi qurusa da, yax l q etm yi v rdi çevir n xeyirxah insanlar n h yatda qoy-duqlar iz heç vaxt qar izi kimi rimir, ya ayaq izi kimi qurumur.


216

Prof.Buludxan ziz o lu X lilovun elmi, elmi-pedaqoji f aliy-y tinin parlaq göst ricil ri say lan monoqrafiyalar , d rslikl ri v d rs v saitl ri il ba l çoxlu yaz lar n r etdirmi m. “Respubli-ka”, “Xalq q zeti”, “Elm” v “Kredo” q zetl rind çap olunmu h min m qal l rd onun s rl rinin geni t hlilini verm y çal -m am. Bu m qal l r bir monoqrafiya h cmind dir. M qs dim onlar g l c kd kitab klind n r etdirm kdir.

Buludxan mü llim Az rbaycan dili, türk dill ri, el c d dig r dill r dair materiallar üz rind yarad c l q axtar lar aparmaqdan, i l m kd n yorulmur.

Onun g nclik ehtiras il yaz b yaratma n n, elmi, elmi-pedaqoji f aliyy tinin bütün sah l rind v t nda l q l yaq ti möv-qeyind n yüks k ehtirasla çal ma n n, z hm tsev rliyinin, qibt -edil c k tük nm z yarad c l q gücünün, ba qalar na, daha do rusu, çoxuna h lli tamamlanmas ç tin, mür kk b görün n i l rin öhd -sind n layiqinc g l bilm sinin, yorulmazl n n s b bi elm son-suz m h bb ti, saatlarla oxumaqdan, yaz b-yaratmaqdan, elmi yarad c l qdan ilham, dil materiallar üz rind i l m kd n böyük zövq almas d r. Bütün bunlar ona tük nm z güc verir.

Buludxan X lilov mü yy n yollarla elmi d r c y , elmi ada yi-y l n n, lakin biliyi, istedad olmayan, mühazir d rsl rind gözü-nü konspektd n ç km y n “aliml r”d n deyildir. O, sl alim , mü-llim , ziyal ya yara an keyfiyy tl rin da y c s d r, h mi

dü ün n, dü ündür n alimdir. Buludxan mü llimin biliyi, istedad , dünyagörü ü il r sm n ald elmi d r c , elmi ad aras nda tam uzla ma vard r. O, alimlikl mü llimliyin daxili v hd tini özünd ks etdirir.


217

Filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov orijinal, dol un n z ri-müdd alarla dilçiliyimizi z nginl dir n yeni tipli s rl r mü llifidir.

O, “ smay l xl n n dilçilik görü l ri” (2014) v “B xtiyar Va-habzad nin dilçilik görü l ri” (2014) monoqrafiyalar nda real, inand r c v tutarl faktlarla h r iki tan nm yaz ç n n h m d yet-kin dilçi olduqlar n sübut etmi dir. Buludxan ziz o lu X lilovun smay l xl n n v B xtiyar Vahabzad nin dill , dilçilikl ba l

orijinal fikir v mülahiz l rinin t hlili veril n bu monoqrafiyalar n n inki Az rbaycan dilçiliyind , h tta türkoloji dilçilikd dilçilik elmin yeni bax n ilk nümun l ri olduqlar üçün yeni tipli dilçilik s rl ri adland r lmal d r.

Buludxan X lilovun çox geni v hat li elmi yarad c l il yana , yüks k idar etm , t kilatç l q bacar da vard r. O, neç ill rdir filologiya fakült sin r hb rlik edir. Prof.Buludxan X lilov ADPU-nun Filologiya fakült si kimi çox ax li, mür kk b xarakter-li struktur bölm sin düzgün yönümd r hb rlik ed n n qabaqc l v nümun vi dekand r. Buludxan X lilovun r hb rlik etdiyi fakül-t d qaynar bir h yat, canlanma, ruh yüks kliyi hökm sürür. Ali t hsil sistemini mük mm l bilm si ona t hsilin m zmununda milli xüsusiyy tl rin n z r al nmas , bu i in elmi-pedaqoji strategiyas -n n yüks k s viyy d i l nm si, t hsil sisteminin idar edilm sind yerl m nin müxt lif yönümd apar lmas na diqq ti art rma n z -ruriliyi bar d d y rli fikirl r söyl m y imkan verir. Buludxan mü llim fakült d istiqam tverici m rk z funksiyas n yerin yeti-r n elmi uran n iclaslar nda t hsilin dövrün ruhuna uy un inki af etdirilm si, demokratikl dirilm si, yenid n qurulmas , ali m kt b elminin ayr -ayr sah l rd yarad c l qla m qs dyönümlü t tbiqi, elmi-pedaqoji kadrlar n dövrün, zaman n t l bl rin uy un yeti di-


218

rilm si, t dris-metodik i l rin keyfiyy tc yüks ldilm si bar d d y rli ç x lar edir.

Buludxan X lilovun elmi s rl ri, d rslikl ri v t dris metodik i l ri yuxusuz gec l rin, g rgin yarad c l q axtar lar n n, d rin biliyin v yüks k istedad n u urlu n tic l ri, ayd n, parlaq görün-tül ridir. Yarad c l q axtar lar ona b di öhr t qazand rm d r.

Ayd nl q, dol unluq, n mür kk b elmi-n z ri fikirl ri müasir dilçilik elminin t l bl rin uy un ümumil dirm k Buludxan X -lilovun elmi yarad c l q üslubunun ba l ca f rql ndirici lam tidir.

O, m kdar elm xadimi, AMEA-n n üzvü olma a layiqdir. Filologiya üzr elml r doktoru, prof.Buludxan ziz o lu X li-

lova uzun ömür, ail xo b xtliyi, cansa l v i l rind böyük u urlar arzulay ram.

Yusifov Yusif,



219

50 YA IN MÜDR KL Y ...

H r d f öt n günl r n z r salanda q lbim g nclik ill rinin xo

xatir l ri il i qlan r... Bu zaman ya n özü il g tirdiyi a r yük üs-tümd n dü ür, x yallara qap l b m n d g ncl ir m, u aqla ram...

n çox da na la dön n t l b lik ill rim yad ma dü ür... q ribs yi-r m o günl rçün... O lçatmaz ill rd ya ayan irin xatir l r, heç vaxt unudulmayan do ma simalar içind görk mli dilçi alim, filolo-giya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovun xüsusi yeri var.

...Sovet dövründ yaz ç v airl rin ks riyy ti özl ri kimi övladlar n da söz s n tind görm yi arzulay rd lar. Z man mizin tan nm ziyal lar ndan birinin övlad kimi m n d diqq timi bu sah y yön ltdim v 1983-cü ild Az rbaycan Dövl t Pedaqoji ns-titutunun (indiki ADPU-nun) filologiya fakült sin daxil oldum.

Fakült mizd t hsil alan o lanlar n q zlardan sayca çox az ol-mas ilk günl rin q rib t ssüratlar s ras nda yer ald . Gözümüzün öyr m diyi bu m nz r tezlikl o lanlar n bir-biri il ünsiyy t qurmas il n tic l ndi... H min vaxt az sayda o lan n içind isini diyim t l b l rd n biri d Buludxan X lilov idi. O öz sad liyi, xo auras il diqq timi c lb etmi di. H m d çox sakit v bir az da utancaq idi... M ni n çox t ccübl ndir n is B.X lilovun d rin z kas , istedad , elm olan h v si v çal qanl idi. Lakin çox t -vazökar idi, biliyini göz soxma sevmirdi. Bel savadl t l b nin biziml bir qrupda oxuma is çoxlar n n i in yaray rd : Bu-ludxan X lilov mühazir l rd ön partalarda oturar, bütün seminar-larda d rs cavab ver rdi. Yeri g l nd mü lliml rl elmi mübahi-s l r girm yi d vard , bu vaxt seminar diskussiyaya çevril r, vaxt


220

qu kimi uçub keç rdi... Bel likl , d rs saat bit r, seminara haz r-la mayan t l b l rin d can qurtarard .

O vaxtlar biz (y ni yax oxuyanlar) gizlinc B.X lilovla ya-r rd q da. H r bir f nn sah sind onunla r qab t girirdi. Amma ümumilikd götürdükd heç birimiz onun s viyy sin yax nla a bilmirdik. Çünki o bütün f nl ri eyni s viyy d qavraya bilirdi, h m d buna son d r c az vaxt s rf edirdi. O vaxt u aq q sqanc-l ndan çoxumuz onun fitri istedad n aç q etiraf etm s k d , ür -yimizd mü lliml rimizin Buludxan X lilov haqq nda dediyi “alim” k lm sinin h qiqiliyin inan rd q.

Bu “alim” t l b nin d rin savad il yana , sl insani keyfiy-y tl ri d vard . Fakült d “C f r Cabbarl ” ad na yüks k t qaüdl oxuyan yegan t l b olsa da, heç vaxt özünü ba qalar ndan üstün tutmaz, dostu darda qoymazd ... H rd n t klikd biz öz iradlar n bildirs d , ba qas n n yan nda heç vaxt aya a verm zdi, haqs z olsaq da, t r fimizi saxlayard ... M hz bu müsb t keyfiyy tl rin gör ham n n r b tini, sevgisini qazana bilmi di.

...Yad mdad r, h l a a kurslarda oxuyanda bir gün t l b yolda lar m zla g l c k planlar m zdan, arzular m zdan dan rd q. Ham xo x yala dal b g l c kd gör c yi i i, arzusunu dil g tirirdi... ax r sözümüz d bu oldu ki, heç bilmirik bu arzular m z realla acaq, yoxsa yox... Növb Buludxan X lilova çatanda m nal t rzd institut binas na bax b dedi: “M n elm yolu il ged c y m, do ma institutumuzda qal b professor olaca am”.

...Sonradan bizim heç birimiz h min vaxt söyl diyimiz arzula-r m za çata bilm dik. T kc Buludxan X lilovdan ba qa...

O, h yatda qar s na qoydu u bütün m qs dl rin çatd : 1990-c ild Az rbaycan Dövl t Pedaqoji nstitutunun (indiki ADPU-nun) filologiya fakült sini f rql nm diplomu il bitirdikd n sonra


221

Müasir Az rbaycan dili kafedras n n, o cüml d n institutun rektor-lu unun t qdimat sas nda T hsil Nazirliyinin t yinat bölgüsünd g nc müt x ssis kimi filologiya fakült sinin Müasir Az rbaycan dili kafedras nda saxlan ld . ki ild n sonra (1992-ci il) namiz dlik, 1999-cu ild doktorluq dissertasiyalar n u urla müdafi etdi. 1994-cü ilin mart ay ndan müsabiq yolu il Müasir Az rbaycan dili kafedras nda mü llim, 1996-c ilin may ay ndan dosent, 2001-ci ilin iyul ay ndan professor v zif sind çal ma a ba lad . 2006-c ilin may ay nda is filologiya fakült sinin dekan seçildi. 2011-ci ilin sentyabr ay nda yenid n dekan v zif sin t yin olundu... Bu il-l r rzind 40-dan çox kitab (d rslik, d rs v saiti, monoqrafiya), 7 t dris proqram , 500-d n çox elmi s r yazd ... neç -neç magistr, elml r namiz di yeti dirdi. Milli t hsil sisteminin, Az rbaycan dili, d biyyat v türkologiya elml rinin t dqiqi-t bli i sah sind ki

xidm tl rin gör yüks k mükafatlarla t ltif edildi, müxt lif nomi-nasiyalar n qalibi oldu, çoxlu sayda f xri f rman, mükafat v dip-lomlara layiq görüldü... Bu q d r says z-hesabs z u urlara is yaln z fitri istedad v a r z hm t hesab na nail olmaq olar!..

Z hm td n söz dü mü k n, qeyd edim ki, h yat mda çox az sayda sl z hm tke insan olub. Birincisi, atam, yaz ç Zaman Qa-rayevdir. kincisi, m nim h yat mü llimim, sl xalq pedaqoqu s-may F r cova (2005-ci ild smay F r cova haqq nda “A gün-l r sora nda” s n dli roman m d rc olunub), üçüncüsü is professor Buludxan X lilovdur... T l b yolda m n z hm tke liyi il ba l bir m nz r is indiy q d r gözümün qaba ndan getmir:

sti yay günl ri yenic ba lam d . Yaz semestr imtahanlar n verib, u aqlarla D rn güld ki yataqxanalar n aras nda g zi irdik. Bu, yolda lar mla son görü üm idi, bir neç günd n sonra kimi öz rayonuna, kimi d istirah t ged c kdi... Oxumaqdan, imtahanlar-


222

dan can m z qurtard üçün sevinirdik... bütün dünya gözümüzd göz ll mi di...

Bel “xo b xt” anlar m zda bird n institutumuzun yataqxanas -n n birinci m rt b sinin eyvan nda üst-üst qalaqlanm kitablar diqq timi c lb etdi. A l ma ilk g l n o oldu ki, y qin, hans sa g nc alim elmi i l m uldur. El bu dü ünc l rd idim ki, s simizi e id n “alim” kitablar n aras ndan boyland v biziml mehribanca-s na salamla d ... Ça b qald m. Bizi salamlayan Buludxan idi!.. mtahanlar n qurtard , ham n n istirah t ç xd bir vaxtda, gör -

s n, Buludxan n oxuyurdu?.. Üstünd n ill r öts d , bu sual n cavab n indiy c n tapa bilmir m...

O, ç kdiyi a r z hm tin b hr sini h l t l b yk n görm y ba lam d ... Haql olaraq, “C f r Cabbarl ” ad na yüks k t qaüd layiq görülmü dü. Bu adl t qaüdün ona verilm sinin is maraql tarixç si olub:

Ad ç km k ist m s m d , qeyd edim ki, filologiya fakült si üzr “C f r Cabbarl ” ad na yüks k t qaüdü vv ll r ba qa bir t l -b yolda m z al rd . Lakin sonralar o, t dris prosesind o q d r d f rql nm diyin gör , h min t qaüdü ondan alm d lar... Yeni seçim z rg r d qiqliyi il edilm li idi. Adl t qaüd el t l b y verilm li idi ki, ona göst ril n etimad ax rad k do rulda bilsin... B s ümidl ri kim do rulda bil rdi? Bu sual fakült r hb rliyini ç tin v ziyy td qoymu du. Düzgün q rar ç xartmaq üçün t l b -l rin d r yini öyr nm k q rar na g ldil r. Bel likl , filologiya fakült sinin dekan Bilal Muradov, dekan müavini Nadir Abdul-layev v fakült komsomol t kilat n n katibi Vaqif liyev auditoriyalara girib bu m s l ni t l b l rl müzakir etdil r.

Onlar bizim auditoriyaya da bu m qs dl g ldil r... Bizim kursda laç t l b l rin say az deyildi, ancaq bilik v bacar na,


223

elm olan böyük mara na gör B.X lilovla r qab t gir bil c k t l b yox idi... Lakin o, susurdu... Biz is susa bilm zdik, ham l q-la onun namiz dliyini ir li sürdük... T klifimiz el ordaca yekdil-likl q bul edildi... Ham m z sevinirdik... haqq yerini tapm d ... O is utan rd , biz t kkür etm y söz tapmayacaq q d r utan rd ...

...Bir ömür kimi uzun, m nal keç n t l b lik ill rimizin ayr l q v d si yeti di. Bizi bir ail kimi birl dir n institut ill ri bel c ba a çatd ... Tale, h yat yollar m z ayr ld ... sonrak pe f aliy-y timiz, m uliyy timiz, maraq dair miz, çevr miz, c miyy td yerimiz, rolumuz ayr ld ... ndi o vaxtdan çox ill r ötüb, bu ill r rzind h r ey d yi ib... Ümumi olan is t kc u aql q xatir l -

rimiz, bir d q lbl rimizdir. ...Ata-babalar m z n biz man t qoyub getdiyi ana dilimizi

milli kimliyimizin atributu kimi yüks k d y rl ndir n görk mli alim Buludxan X lilov bütün üurlu h yat n , bilik v bacar n Az rbaycan dilinin h rt r fli t dqiqin h sr edib. Bu ill r rzind yüks k ixtisasl elmi-pedaqoji kadrlar, aliml r yeti dirib, milli t hsil sistemimizin, m d niyy timizin inki af nda v zsiz xidm t-l r göst rib... yul ay n n 25-d filologiya elml ri doktoru, profes-sor, ziz dostum Buludxan X lilovun 50 ya tamam olur.

Hörm tli Buludxan X lilov, ziz qarda m! Siz 50 illik yubileyiniz münasib til ür kd n g l n n s mimi t brikl rimi, xo arzular m bildirir m! Siz uzun ömür, möhk m cansa l , tük n-m z güc v enerji, xo b xtlik arzulay ram! Ulu Tanr yard mç n z olsun!

Zaman Sadiq, yaz ç -publisist


224

NSANLI I H Q Q T , M L ELM X DM T

ED N AL M

Kimins t r find n yaz lan yaz n n haqq nda dan lan xsin böyüklüyün , yaxud kiçikliyin q tiyy n d xli yoxdur. Çoxluq – ictimaiyy t t r find n h rt r fli bir xsiyy t kimi q bul olunan insan haqq nda kim m nfi fikir söyl s , h min söyl nil n fikirl rin ham s bumeranq kimi o fikri söyl y nin özün qay dacaq, özün amil edil c kdir. Yaxud istedads z, qabiliyy td n m hrum olan bir

k s haqq nda b la tli t rifl r, a las maz t bihl r yazan k s özün ba ucal g tir bilm y c k. H min t rifl rl tan olanlar mütl q v mütl q bu t rifl rin arxas nda bir t m nna, bir yar nma axtaracaqlar. Haqq nda söyl nil n fikirl r fikir söyl nil n xsiyy tin i inin, m linin v istedad n n t sdiqin çevrildikd bu, mütl q v mütl q

h m fikir söyl y n , h m d haqq nda fikir söyl nil n ba ucal v sevgi g tirm kd n ba qa bir ey xidm t etm y c kdir.

El bu yana man limd bayraq ed r k, dostum, h mkar m, elmin v xsiyy tin böyük hörm t b sl diyim (bunlar n ham s n o özü t m nnas z qazan b) istedadl v m hsuldar alim, f al icti-maiyy tçi, milyon haqs z bir haql ya qurban ver n filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov haqq nda bildikl rimi v duy-duqlar m q saca da olsa, bu yaz n oxuyanlarla bölü m k ist rdim.

M n Buludxan mü lliml 90-c ill rin vv ll rind tan ol-mu am. Tan l m z n t f rrüat na varmadan dey bil r m ki, Bu-ludxan mü llim onunla b rab r tan oldu um bir neç h mkar m n içind öz gül rüzlüyü, söyl nil n fikr diqq tcilliyi, n adi bir yeni, yaxud yanl fikr reaksiyas il diqq timi daha çox c lb etdi. V özümd n as l olmayaraq elmd a a a , qaraya qara dey n bu insana hörm tim daha artd , diqq tim daha çoxald . Onun elmi


225

yarad c l n ard c l olaraq izl m y ba lad m. Az rbaycan dilinin qrammatikas na aid n r etdirdiyi d rslik v monoqrafiyalarla tan olduqdan sonra onun anlay larla ba l söyl diyi yeni fikirl r m ni ona daha çox ba lad . Qrammatik anlay larla ba l söyl nil n fikirl r bir ehkam kimi yana mayan bu insana – professora r b tim daha da artd .H qiqi elmi fikri b z ksiz, düz ksiz q bul ed n bu insanla laq l rim daha geni l ndi v aram zda isti mü-nasib t yarand .Bu münasib t bu gün d davam edir v el bilir m ki, bundan da isti formada sonad k davam ed c kdir.

Professor Buludxan X lilov bir neç c h td n b nz rsiz x-siyy tdir. (B nz ri olsa bel , öz d stx ti il seçil n xsiyy tdir).

Ona bir dilçi alim kimi yana d qda Buludxan mü llimin bö-yüklüyü daha qabar q kild diqq ti c lb edir. Onlarla fundamental elmi s rin mü llifi olan bu insan n h mkarlar il münasib tind büruz verdiyi sad lik, s mimilik, do mal q onu bir insan kimi traf-dak lara daha çox sevdirir, onlara do mala d r r, ünsiyy t qurma a

rait yarad r. inin daha çox oldu u d qiq l rd bel , ona olunan müraci tl ri müsb t v obyektiv kild cavabland rmaqdan yay n-m r. Müraci t ed n öz zizi, yax n v do mas kimi yana r. Ehti-yac olan n ehtiyac n n öd nilm sind yard mç ya çevrilir.

Professor Buludxan X lilovu ba qa dilçil rd n f rql ndir n mü-hüm c h tl rd n biri v sas onun s rl rinin dilinin irinliyi, sad liyi, ax c l v bel ifad etm k mümküns , poetikliyi (elmin özünd , y ni elmi dild d bir ax c l q, oxunaql q olmal d r), y caml d r.

Buludxan mü llim h m d göz l eirl r mü llifidir. Ola bilsin ki, n yax n h mkarlar bel onun bu istedad ndan x b rsizdirl r. Onun yazd eirl rd yurd sevgisi, v t n , torpa a s daq t, böyükl r hörm t, dosta m h bb t hissi inand r c kild öz ksini tap b ki, oxuyanda h min misralar n s nin öz q l mind n ç xma-d na t ssüfl nirs n.


226

M rhum dostumuz , h yatdan vaxts z köçmü istedadl insan brahim Öm rova h sr etdiyi "G l rs n" adl eirini oxuyanda ür yi

da olan insan bel göz ya lar na hakim ola bilm z. Bu eird dosta olan s daq t, ona olan ba l l q, vaxts z ayr l qdan do an k d r el inand r c (insan n özünün ya ad k d r, a r -ac kimi) q l m al nm d r ki, eirl tan olanda oxucu do ma h sr tinin, dost itkisinin insan daxilind yaratd t latümü mü llifin ya ad a r -ac dan daha k skin kild ya ay r.

Ömrün 50 illik zirv sini vüqarla v l yaq tl f th ed n pro-fessor özünd n as l olan t l b -magistr v doktorantlar na, bel dem k mümküns , öz övladlar ndan daha çox qay göst rir. Onla-r n h r birinin yarad c i l rin göst rdiyi diqq ti gör nd dilçilik elmimizd imzalar min ill r boyu ya ayacaq böyük aliml r – B kir Çobanzad , Muxtar Hüseynzad , Tofiq Hac yev v barmaqla say -lacaq q d r olan dig r görk mli dilçil rimiz yada dü ür.

Atalar "Alim olmaq asand r, adam olmaq ç tin" ifad sini tarixi-mizin s hif l rin nahaq yer yazmay blar. Görk mli alim olmaq böyük xo b xtlikdir. Ancaq görk mli alimin h m d qay ke insan, t l b l rin yax n dostu, h qiq tin b rq rar olmas n n t ssübke i kimi ç x etm si is böyüklükdür, sad c söyl s k, dahilikdir.

ADPU-nun filologiya fakült sinin dekan kimi f aliyy t göst r n filologiya elml ri doktoru, professor, bir neç adl müka-fat n sahibi, ziz dostum Buludxan X lilova öz i l rind v yarad -c l nda u urlar dil yir, ona qay s z, yarad c v sa lam 100 illik bir ömür arzulay ram.

Zeynal S rdar,

filologiya üzr elml r doktoru 10 iyul 2016, Ordubad-Tivi


227

C SAR TL NSAN

M n Buludxan mü llim haqq nda yazmaq t klif olunanda

fikirl m d n raz l q verdim. Buludxan X lilovla ilk görü ümüzü xat rlad m. 1998-ci ilin t xmin n may ay n n sonlar , yaxud iyun ay n n vv ll ri idi. M.F.Axundov ad na Respublika kitabxanas n n pill k nl rind görü dük. Ancaq onu vur ulamaq laz md r ki, bir-birimizin ad n e idib, üzünü görm mi dik. Kitabxanan n pill k n-l rind c söhb timiz ba tutdu. Köhn tan lar kimi. Söhb t sna-s nda b lli oldu ki, m nim kimi Buludxan mü llimin d doktorluq dissertasiyas AAK-da dayand r l bd r. M n bir neç k lm doktor-luq dissertasiyamdan, görk mli frans z rq ünas Qrammonun m nim kitab ma verdiyi r yd n v randa n r olunmu m qal l r-imd n dan anda (7 m qal m d rc olunmu du) Buludxan mü llim bir az da t ccübl dedi: “B s bunlar n ist yirl r? Biz deyirl r, randa, Türkiy d m qal n n r olunsun, b s siz n deyirl r?”

Bunlar n ham s n n b han oldu u ham ya ayd n idi. Sonra çox ç km di ki, Buludxan mü llim doktorluq dissertasiyas n u urla müdafi etdi. Dekan seçildi. Bir vaxtlar AAK-da doktorluq disser-tasiyas müdafi y burax lmayan Buludxan mü llim çox ç km di ki, h min komit nin Ekspert uras n n üzvü oldu.

Ancaq m nim dissertasiyam h l müxt lif iradlarla (b lk d b han l rl ) geri qaytar ld . 2003-cü il may n 14-d müdafi etdik-d n sonra, sözün sl m nas nda “c bh d n-c bh y ” dü düm. N -hay t, AMEA-n n müxbir üzvü, professor Nizami C f rovun s dr-lik etdiyi iclaslar n birind yenid n dissertasiyam müzakir y qoyulanda – “Bu i haqq nda kim dan a bil r?”- sual ortaya ç x-d qda g nc Buludxan X lilov söz al b i in müsb t keyfiyy tl rini


228

qabar q kild göst rir. Onun bu ç x v c sar tli h r k tind n sonra m s l h ll olunur.

Yeddi illik mübariz d n sonra doktorlu un diplomunu ld ed bildik. Ona gör “c sar tli” ifad sini i l dir m ki, bu dissertasi-yan Ekspert uras n n üzvl rind n Buludxan mü llimd n daha yax bil n, daha t crüb li aliml r vard , ancaq ham n n susdu u bir vaxtda, o susmam d .

Buludxan X lilov daim öz üz rind çal an alimdir. O, daim inki afdad r. Televiziyada, m tbuatda münt z m olaraq ç x lar edir. Hal-haz rda müasir Az rbaycan dilçilik elminin n nüfuzlu alim-l rind n biridir. D f l rl televiziyada Nizami C f rov, F xr ddin Veys lli kimi görk mli aliml rl masa arxas nda müasir dilçiliyin qar s nda duran probleml rl ba l fikirl r söyl m si, apard aç q d rsl r bunun yani sübutudur. 1926-c ild Bak da keçirilmi I Türkoloji Qurultay n materiallar n n elmi ictimaiyy t çatd r l-mas nda da professor Buludxan X lilovun xidm tl ri v zsizdir.

Buludxan X lilovun d f l rl televiziyada “Ovqat” verili in-d görü l rin tama a etdikd , bu insan n poeziya vur unu, eyni zamanda sin d ft rliyinin ahidi olmu am. Bu insan n q d r eir bilir. Bu bax mdan onun Xalq airi N riman H s nzad nin kitab na ön söz yazmas t sadüfi deyildir.

Buludxan mü llim son d r c s mimi, sad , xeyirxah insan-d r. Onun d v til m n d f l rl ADPU-nun filologiya üzr dövl t imtahan komissiyas n n s dri olmu am. Onun ist r mü llim, ist rs d t l b l rl bir fakült dekan kimi nec s mimi davranmas , söhb t edib qay göst rm si, m sl h t verm si bir çox r hb r i çil r üçün nümun ola bil r.

Buludxan mü llim h yatda az-az insanlara xas olan sadiq dostdur. Qeyr tli v t nda , t ssübke insan, bacar ql t kilatç ,


229

“Xalq q zeti”nin keçmi m kda , Sumqay t Dövl t Universiteti-nin keçmi prorektoru brahim Öm rov vaxts z v fat ed rk n Bu-ludxan mü llim onu tan yanlardan dostu haqq nda m qal yazd r b, xatir l ri toplay b kitab n r etdirdi. Bu onun dostluq borcu idi.

Bütün A baba eli Buludxan mü lliml f xr edir. Arzu edirik ki, ADPU-nun simas n mü yy nl dir n aliml rd n biri olan, filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovla öz do ma elind – A baba mahal nda görü l r keçirilsin, onun yubileyl ri qeyd olunsun.

Zeynalov sg r, filologiya üzr elml r doktoru, professor


230

PROFESSOR BULUDXAN X L LOVUN

K TABLARININ N R

1966-c ilin yay idi. Bu f sild Q rbi Az rbaycan n Amasiya rayonunun Ell rk nd k ndind ya ayan k ndin ziyal s ziz ki i üçün d u urlu olmu du. Ail d sayca 5-ci u aq, özü d o lan u a dünyaya göz açm d . ziz ki inin m sl h ti il u a n ad n Buludxan qoyulmu du. Ata o lunu uca zirv l rd buludlar q d r uca görm k arzusunda idi. Buludxan da bütün u aqlar kimi “Qar at” sürmü , gül-çiç kli ç m nlikl rd g z r k öz ömrünün c hlim-l rini açm d r. O, k nd orta m kt bini bitirdikd n sonra 1990-c ild V. .Lenin ad na Az rbaycan Dövl t Pedaqoji nstitutunun (indiki ADPU-nun) Filologiya fakült sini f rql nm diplomu il bitirmi dir. T l b lik ill rind «C.Cabbarl » ad na olan yüks k t qaüdl oxumu dur. Biliyini, bacar n , h m d elm olan böyük mara n n z r alaraq Müasir Az rbaycan dili kafedras n n, o cüml d n Az rbaycan Dövl t Pedaqoji nstitutunun rektorlu unun t qdimat sas nda T hsil Nazirliyinin t yinat bölgüsünd g nc müt x ssis kimi Filologiya fakült sinin Müasir Az rbaycan dili kafedras nda laborant kimi saxlan lm d r.

1992-ci ild namiz dlik, 1999-cu ild doktorluq dissertasiyas müdafi etmi dir. 1994-cü ilin mart ay ndan müsabiq yolu il Müasir Az rbaycan dili kafedras nda mü llim, 1996-c ilin may ay ndan dosent, 2001-ci ilin iyul ay ndan professor v zif sind ça-l r. 2006-c il may ay n n 12-d Filologiya fakült sinin dekan se-çilmi dir. 2011-ci ilin sentyabr ay n n 30-da yenid n dekan v zif -sin t yin olunmu dur. Filologiya elml ri doktoru, professordur.


231

B. .X lilov 2001-ci ild n 2011-ci il q d r Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetind yeni yaranm «D d Qorqud» elmi-t dqiqat laboratoriyas na r hb rlik etmi dir.

Professor B.X lilov 500-d n çox elmi, elmi-publisistik s rin v 40-dan çox kitab n mü llifidir.

B.X lilovun ilk m qal si 1983-cü ild “G nc mü llim” q zetind çap olunmu dur.

Professor B.X lilovun ilk kitab 1995-ci ild çap olunub. F.e.d., professor B.X lilovun 1995-ci ild n r olunan kitab

“Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kök-l rin fonosemantik inki af ” adlan r. Kitab giri , 3 f sil, 3 ba l q v n tic d n ibar tdir. Kitab Az rbaycan Dövl t Kitab Palatas nda 76 s hif h cmind 3000 tirajla n r olunmu dur. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yev, r yçil ri f.e.d., professor V. liyev v f.e.d. .M mm dovdur.

s r samit+sait+samit+samit, samit+sait v sait+samit+ samit heca tipind olan feill rin t kkülün h sr olunmu dur. O cüml d n bu heca tipind olan t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin m na tutumu, fonosemantik inki af v tör m sözl -d ki izl ri geni izah n tapm d r. Yeri g ldikc , müxt lif dil ail -l ri il müqayis l r apar lm d r. Mü llif kitabda qald r lan bir s ra m s l l r qar öz prinsipial mövqeyind dayanm d r. Fikir v mülahiz l rini sübut etm k üçün s rd adlar ç kil n t dqiqatlara, d biyyatlara v m nb l r saslanm d r.

B.X lilovun 1996-c ild “Az rbaycan dilind ikihecal feill -

rin fonosemantik inki af ” kitab çap olunmu dur. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yevdir. V saitin r yçil ri f.e.d.,


232

professor C.C f rov, f.e.d. H.Quliyev v t.ü.e.d.Q.Qeybullayevdir. Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyi t r find n d rs v saiti kimi t sdiq edilmi dir. V sait giri , 2 f sil, n tic v istifad edil-mi d biyyat siyah s ndan ibar tdir. Bu d rslik N.Tusi ad na ADPU-nun m tb sind 100 nüsx tirajla çap olunmu v 96 s hif d n ibar tdir.

s r ikihecal feill rin t kkülünd n b hs edir. Kitabda ikihe-cal feill rin formala d ilkin kökl r b rpa edilmi , onlar n m na tutumu v tör m sözl rd ki izl ri mü yy nl mi dir. lkin kökl rin bir çoxu müxt lif dil ail l ri il müqayis y c lb olunmu dur.

lkin kökd n yaranm gövd l r v onlardan tör mi sözl r müxt s r kild öz izah n tapm d r. Kökün gövd y çevrilm si pro-sesind ki ünsürl rin – kilçil rin rolu da diqq td n qaçmam d r.

F.e.d., professor B.X lilovun 1998-ci ild çap olunan “Feil-

l rin ilkin kökl ri” adlan r. Kitab 4 f sild n ibar tdir. V sait ADPU m tb sind 220 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu -dur. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yev, r yçil r f.e.d., professor A. l kb rov, f.e.d., professor A.Babayev v f.e.d., R.Rüst movdur.

Bu s r haqq nda Feyzi F r cullayev 15 dekabr 1998-ci il “Xalq q zeti”nd yazm d r:

“H r bir dilin lü t t rkibi, fonetik v qrammatik qurulu u q dimd n ba layaraq bu gün q d r uzun tarixi yol keçmi dir. Bununla laq dar inki af n müxt lif m rh l l rind t kmill mi , cilalanm v bölünm z kristal strukturlar m l g tirmi dir.

Buludxan X lilovun Az rbaycan Respublikas “T hsil” elmi-istehsalat m rk zi t r find n burax lm “Feill rin ilkin kökl ri” kitab m hz Az rbaycan dilind ki sait+samit+sait+samit heca


233

feill rin t kkülün h sr olunmu dur. Bu heca tipind olan feill rin t kkül tapd ilkin kökl r b rpa olunmu v onlar n bir çoxu müxt lif dill rl müqayis edil r k tutu durulmu dur.

Mü llifin ara d rmalar t sdiq edir ki, feill rin ks riyy ti türk dill rin m xsus ana kitab l rd n biri olan Orxon-Yenisey yaz l abid l rind t kkül etmi kild ks olunmu dur”.

Prof.B.X lilovun 1999-cu ild çap olunan kitablar ndan biri

d “Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay” kitab d r. V sait “Nur-lan” n riyyat nda 500 nüsx tirajla çap olunmu v 185 s hif d n ibar tdir. V saitin elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yevdir.

F.ü.f.d. amil V liyev bu kitab haqq nda “Xalq q zeti”nin 1999-cu il 21 sentyabr say nda yaz r:

“Qurultay n i in dair geni ara d rma aparan B.X lilov t dbirin aç l , r yas t hey tinin v f xri r yas t hey tinin, mandat v redaksiya komissiyalar n n seçilm si, proqram v günd lik m s l nin, reqlamentinin t sdiqi, qurultaya gönd ril n t brik m ktublar v s. il ba l diqq t layiq mülahiz l r söyl yir, q bul olunan çoxsayl q tnam l rin müzakir v q buluna dair elmi-n z ri fikirl rini dövrün ictimai-m d ni t r qqi kontekstind t qdim edir. Müasir türkologiyan n nailiyy tl rin arxalanan B.X lilov irs-varislik laq l rinin mühafiz sin v daha da möhk ml ndirilm -sin xüsusi h miyy t verir, bel likl d konkret dilçilik m s l -l rini ümumxalq probleml ri s viyy sind rh nail olur. Bu m nada qurultayda i tirak ed n ayr -ayr elm xadiml rinin h yat , elmi axtar lar , ömrü 1937-ci il repressiya burul anlar nda sona yet n türkoloqlar n xsiyy ti, arzular il ba l t dqiqatç dü ün-c l ri maraq do urur. übh siz ki, kitab öz ömrünü türkologiyaya


234

h sr ed nl rin v türk kimi ya ayaraq dünyan , özünü, V t n, xalq v mill tini d rk ed nl rin r b tini qazanacaqd r”.

B.X lilovun 2000-ci ild çap olunan kitablar ndan biri d

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” kitab n n I hiss sidir. Kitab “Elm” n riyyat nda 500 nüsx tirajla 279 s hif h cmin-d dir. 11 ba l qdan ibar t olan bu kitab n elmi redaktoru professor M.M mm dli, b dii redaktoru S. smay lovdur.

Bu v sait haqq nda F.F r cullayev 17 may 2000-ci il “Xalq q zeti”nd bel yaz r:

“Kitab n birinci hiss sind qrammatikan n növl rind n, qrammatik anlay lardan, qrammatik qurulu dan, qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq sind n, qrammatikan n morfologi-ya öb sind n v morfologiyan n növl rind n, morfem anlay n-dan, kök v kilçi morfemd n, sasdan, kilçil rin növl rind n, söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n morfoloji hallardan b hs olunur. Nitq hiss l rinin t snifi il ba l mövcud fikirl r saf-çürük edilir, o cüml d n ümumi qrammatik kateqoriyalar geni rhini v izah n tap r.

Kitabda “Qrammatika” ba l alt nda veril n yaz larda qeyd edilir ki, h min öb d qrammatika haqq nda m lumat, qram-matikan n növl ri, qrammatik anlay lar, qrammatik qurulu un lam td c h tl ri, qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq si haqq nda m lumat verilir.

“Morfologiya” öb sind amorf morfologiyas , aqlütinativ morfologiya, flektiv morfologiya, morfologiyan n növl ri haqq nda m lumat verilir”.


235

F.e.d., professor B.X lilovun “Türkologiyan n intibah dövrü” adl d rs v saiti 2001-ci ild “Adilo lu” n riyyat nda 172 s hif h cmind 300 nüsx tirajla çap olunmu dur. Kitab giri v 7 ba l qdan ibar tdir. V saitin elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yev, r y-çil ri f.e.d., professor V. liyev, f.e.d., professor C.C f rov v dosent A.Bayramovdur. Kitab d rs v saiti kimi çap olunmu dur. Bu kitab haqq nda “Az rbaycan” jurnal n n 2002-ci il 10 nömr sind bel aç qlan r:

“Filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilovun “Türkologiyan n intibah dövrü” adl kitab “Adilo lu” n riyyat nda i q üzü görüb. 80-d n çox elmi s rin, 7 kitab n, 4 t dris proqram n n mü llifi, elmi m qal l ri dünyan n bir çox ölk l rind çap olunan mü llifin bu kitab da böyük maraq do urur. XIX srd n ba layaraq XX srin 30-cu ill rin q d rki dövrd türkologiyan n bir s ra vacib m s l l rini hat ed n kitabda b zi türkoloq aliml rin h yat v yarad c l na geni yer verilir, türk xalqlar n n d biyyat ndan, türkologiyan n inki af m rh l l rind n v Bak da keçirilmi “Türkoloji Qurultay”dan b hs edilir.

Kitabda XIX-XX srd türkologiya sah sind ir lil yi l r v lifba m s l si geni t hlil olunur. M.F.Axundovun lifba u runda

apard mübariz nin m qamlar aç qlan r. Arxiv materiallar na saslanaraq lat n qrafikal lifbaya keçm k üçün edil n c hdl rin

tarixi kökl ri t dqiq olunur. Lat n qrafikal lifba komit sinin Bak da keçiril n I plenumundan b hs edil r k göst rilir ki, S.A amal -o lunun s drliyi il keç n y ncaqda lat n qrafikal yeni lifban n vahid kl sal nmas (unifikasiyas ) geni müzakir olunub. Müzakir d böyük h rfl rin yaz l , türk xalqlar n n spesifik s sl ri, lifba s ras n n düzülü ü kimi m s l l r ayd nl q g tirilib”.


236

B.X lilovun d rslik kimi çap olunan “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” kitab n n II hiss si 2003-cü ild “Adilo lu” n riyyat nda 354 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. N rin çap nda ciddi nöqsana yol verilmi dir. Odur ki, kitab n içind kil r bölm si ard c l düz lm mi dir.

Kitab n elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü, mill t v -kili, f.e.d., professor N.C f rovdur. V saitin r yçil ri f.e.d., profes-sor H.Mirz yevdir, f.e.d., professor V. liyev v f.e.d., professor C.C f rovdur.

F.e.d., T.M nsimo lunun fikirl ri: “Dilçi alim isim, sif t, say, feill ba l apard ara d rmalar nda oldu u kimi z rfi d bir nitq hiss si kimi t dqiq ed rk n onunla ba l fikirl ri diqq tind n yay nd rm r. Z rfl ba l xeyli ziddiyy tli fikirl r h m türkologiya-da, h m d Az rbaycan dilçiliyind mövcuddur. Ona gör d bu fikirl rin ks riyy tind ki ziddiyy tli c h tl ri aray b axtaran mü l-lif do ru mövqe tutaraq yaz r: “Az rbaycan dilind bu v ya dig r sözü z rf aid ed rk n, nitq hiss l rinin t snifat nda t k-t k lam tl ri deyil, semantik (leksik-T.M.), morfoloji v sintaktik la-

m tl rin h r üçünü birlikd sas görmü olan türkoloqlar n fikrini mövqe kimi q bul etm k laz md r”.

F.e.d., professor B.X lilovun B ir hm dov, A amusa

Axundov il h mmü llif oldu u 2003-cü ild n r olunan 6-7-ci si-nifl r üçün yazd “Az rbaycan dili” kitab maraql n rl rd ndir. D rslik “T hsil” n riyyat nda 266 s hif h cmind 5000 nüsx tirajla çap olunmu dur. V sait 7 ba l q v 109 paraqrafdan ibar tdir. D rsliyin elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü, f.e.d., professor N.C f rov v f.e.d., professor Y.Seyidovdur. V saitin r yçil ri


237

dosent .Abbasov v T. s dovad r. D rslik metodiki c h td n f.ü.f.d. Faiq ahbazl t r find n i l nmi dir.

Orta m kt bin 6-7-ci sinifl ri üçün yaz lm d rslikd morfo-logiya bölm si ( sas nitq hiss l ri, köm kçi nitq hiss l ri) özün geni yer al r.

Professor B.X lilovun “Az rbaycan dili: Dün n, bu gün” adl

kitab 2004-cü ild “Adilo lu” n riyyat nda 232 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. 3 hiss v 11 ba l qdan ibar t olan bu v saitin r yçil ri tarix elml ri doktoru, professor S.M mm dov v f.e.n., dosent M.Hüseynovdur.

26 dekabr 2004-cü il tarixind “Azad Az rbaycan” q zeti yaz r: “Mü llif bildirir ki, Az rbaycan dilin zaman-zaman xarici

müdaxil l r, q sqancl qlar olub. Buna öyr nc liyik. Ancaq b zi soyda lar m z n ana dilimizin qap lar n özl rin qar ba lamalar heç bir etik normaya s m r. Heç übh siz ki, bel soyda lar m zda do ma ana dili il yana , torpa a, mill t ba l l q v sevgi hissl ri d sönük olur. g r bel deyils , h rimizd ki ma aza adlar , gö-z llik salonlar n n adlar , bir çox dig r adlar niy yad, yabanç , m -nas mill timiz ayd n olmayan sözl rl adland r l r? B.X lilov haql olaraq bildirir ki, g r biz öz dilimiz hörm t qoymasaq, heç kim biz hörm t etm y c k: “Yaponiyan n ölk mizd ki s firi Az rbaycan dilind s rb st dan r. Özü d sad c olaraq dan m r, d bi dilimizin normalar na v qayda-qanunlar na riay t edir. Gör s n, Az rbaycan dilini – öz do ma dilini bilm y nl r ba qa mill tl rin Az rbaycan dilind dan mas n gör nd hans hissi keçirirl r?”

F.e.d., professor B.X lilovun “Türkologiyaya giri ” kitab

2006-c ild “Nurlan” n riyyat nda 384 s hif h cmind 500


238

tirajla n r olunmu dur. Bu d rsliyin elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü, f.e.d., professor N.C f rovdur. R yçil ri f.e.d., professor V. liyev v f.e.d., dosent A.Bayramovdur. Kitab 17 f sil v 42 m qal d n ibar tdir. D rslik Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyinin mri il çap olunmu dur.

Bu d rslik haqq nda 2006-c il 3 mart tarixli “Paritet” q zetind r y yaz l r. H m d bu kitab haqq nda yaz ç A alar driso lu 21 noyabr “Azad Az rbaycan” q zetind yaz r:

“B.X lilov müasir türk dill rinin fonetik qurulu unda da ox ar v f rqli c h tl rin oldu unu vur ulayaraq leksik qurulu u müqayis edir v göst rir ki, türk dill rinin el lü t fondu var ki, orada bu sözl r ümumidir. Bura xüsus n h r k t, lam t, miqdar v keyfiyy t bildir n sözl r daxildir. D rslikd türk dill rinin umer dili il müqayis sin xüsusi diqq t yetirilir. umer dili il yana , türk dilinin q dimliyi ortaya qoyulur. umer dili il türk dilinin genetik v kontakt qohumlu u b rab r v h mah ng götürülür. Qrammatik v morfoloji qurulu da ayr -ayr kateqoriyalar, hal, m nsubiyy t, xs, k miyy t, inkarl q, feild ki zaman kateqoriyalar ayr -ayr türk dill rind müqayis edilir, xüsusi c dv ll r verilir. C dv lin h r biri xüsusi izah t l b edir. C dv l vasit si il ist nil n oxucu türk dill rinin müqayis sini apara bil r”.

Bu kitab haqq nda dosent Yusif Yusifov 30 avqust 2006-c il “Respublika” q zetind bel yaz r:

“D rslikd “Türkologiyaya giri ” f nninin h miyy t, obyekt v predmeti, v zif l ri, m qs di ayd n, dol un v inand r c kild

rh edilir. Burada ilk d f türkdilli xalqlar n ya ay yerl ri, dill rinin tarixi, onlar n qohumluq s viyy si, m n yi, h r bir türk dilinin fonetik, leksik-semantik v qrammatik xüsusiyy tl ri bar d h miyy tli m lumat verilir. Türkdilli xalqlar n say n n yer üzünd


239

250 milyondan art q oldu u, türkdilli xalqlar n Müst qil Dövl tl r Birliyind , el c d dünyan n ayr -ayr ölk l rind say , dill rin morfoloji t snifi, ba qa dil ail l ri aras nda yeri, türk dill rinin dil ail l ri il qohumlu unu bildir n c r yanlar, o uz, q pçaq, bulqar, karluq, uy ur, uy ur-o uz, çuva v yakut dill ri qrupuna daxil olan türk dill rinin h r biri haqq nda veril n m lumatlar yenilikl ri il xüsusi maraq do urur. s rd bir s ra sözl rin asemantikl -m si – kök v kilçiy ayr la bilm m si, sözdüz ldici, sözd yi -dirici kilçil rin xarakteri, türk dill rin m xsus qrammatik kate-qoriyalar elmi t hlil süzg cind n keçirilmi v onlara yarad c münasib t b sl nilmi dir”.

“Buludxan X lilovun yazd “Türkologiyaya giri ” kitab on yeddi f sild n ibar tdir. Birinci f sil – Dill rin morfoloji t snifi, ikinci f sil – Türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar d m lumat, üçüncü f sil – Ural-Altay dil ail si v onun t snifi, alt nc f sil – Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil dirilm si, bu dilin formala mas v bu dilin n z riyy sinin qiym tl ndirilm si, yeddin-ci f sil – Türk dill rinin tarixi, s kkizinci f sil – Türk dill rinin qurulu u, doqquzuncu f sil – Türk dill rinin t snifi v geneoloji bölgüsü, onuncu f sil – O uz qrupu türk dill ri, on birinci f sil – Q pçaq qrupu türk dill ri, on ikinci f sil – Bulqar qrupu türk dil-l ri, on üçüncü f sil – Karluq-uy ur qrupu türk dill ri, on dördün-cü f sil – Uy ur-O uz qrupu türk dill ri, on be inci f sil – Çuva v Yakut dill ri, on alt nc f sil – Türk xalqlar n n lifbalar haq-q nda m lumat v on yeddinci f sil – Birinci Türkoloji qurultay”.

2007-ci ild f.e.d., professor B.X lilovun “Müasir Az rbay-

can dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” adl d rsliyi çap olunmu dur. D rslik T hsil Nazirliyinin mri sas nda


240

çap olunmu dur. 14 ba l qdan ibar t olan, 100- yax n istifad olunmu d biyyat özünd ks etdir n kitab “Nurlan” n riyyat na 310 s hif h cmind 1000 nüsx tirajla n r olunmu dur.

V saitin r yçil ri f.e.d., professor M.M mm dov v f.e.d. S.Sad qovad r.

Bu kitab haqq nda f.e.d., Almaz Ülvi 28 aprel 2007-ci il ta-rixli “Xalq q zeti”nd yaz r:

“ lifba islahat na ilk d f böyük müt f kkir, dramaturq ya-z ç M.F.Axundov t r find n t bbüs olunmu v ömrünün 20 ilini bu yönd mübariz etmi dir. D rslikd bu haqda tarixi faktlara istinad edil r k müf ss l m lumat yaz lm d r.

Ümumiyy tl , professor Buludxan X lilovun yaz b n r etdir-diyi “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfo-qrafiya, orfoepiya” d rsliyi g rgin z hm tin, d rin elmiliyin, ayd n t f kkürün, diqq t v d qiqliyin b hr si kimi d y rli v h miyy tli bir kitabd r. Kitab Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyi Elmi-Metodik uras “Az rbaycan dili v d biyyat ” bölm sinin q ra-r na sas n d rslik kimi t sdiq olunmu dur. g r d rslikd mü y-y n iradlar, yaxud qeydl r varsa, bu müt x ssisl rin fikri, sözü il izah oluna bil r. Bütövlükd is bu, d rslik t hsil sistemi, ziyal lar üçün göz l töhf dir”.

Bu v sait haqq nda dosent Yusif Yusifov “Elm” q zetinin 2007-ci il 30 iyun tarixli nömr sind yaz r:

“D rslik mü llifi bu v ya dig r sah y dair m s l l rin elmi izah zaman dilçilik terminl rin müqayis li-tarixi dilçilik metodu-nun prinsipl ri mövqeyind n yana ma daha m qs d uy un hesab etmi dir. Kitab n fonetikaya giri hiss sind onun müst qil dilçilik öb si olmas , fonetika termininin m n c yunan dilin m nsub-

lu u, “s s”, “s s haqq nda elm” m nalar nda i l nm si, bu izah n


241

fonetikan n ilkin inki af m rh l sin aid edildiyind n indi art q köhn ldiyi, haz rda fonetika öb sind öyr nil n obyektin yaln z dan q s sl ri il m hdudla mad , daha da geni l ndiyi v bu-rada dan q s si il b rab r, fonem, fonetik hadis v qanunlar, elec d heca, vur u, avazlanma, intonasiya v ba qa m s l l rin ara d r lmas na müasir dilçilik elminin yüks k elmi-n z ri t l bl ri s viyy sind n söhb t aç l r.

D rslikd müasir Az rbaycan dili f nninin dilçilik f nl ri sistemind apar c mövqeyi, ba qa f nl rin öyr dilm sind meyar rolu oynamas n z r al nm d r”.

B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ”

kitab n n I hiss si t krar n r kimi 2007-ci ild “Elm” n riyyat nda 280 s hif h cmind 1000 nüsx tirajla çap olunmu dur. D rslik 5 f sild n ibar tdir. Kitab Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Univer-sitetinin Müasir Az rbaycan dili kafedras nda r y verilmi dir.

F.e.d. Teyyub M nsimo lu “Yeni elmi fikir, yeni yana ma” adl m qal sind yaz r:

“Az rbaycan dilçiliyind nitq hiss l rinin bölgüsü, ümumiy-y tl , onun t snifi m s l l ri mübahis obyekti olub. Bu mübahis l rin b zil ri indi d qalmaqdad r. O, bu m qs dl söyl nilmi fikirl ri nec dey rl r, elmi süzg cd n keçirm li olur v nitq hiss l rin xas olan n ümd c h tl ri a a dak kimi xarakteriz ed r k yaz r: “Dilin lü t t rkibind olan h r hans bir sözün nitq hiss si olmas üçün onun leksik m nas il yana , qrammatik m nas da olmal d r. Qrammatik m na is sözün morfoloji lam tl r yiy l nm si v sintaktik v zif da mas il ba l d r. Dilin lü t t rkibind ki sözl ri nitq hiss l rin böldükd onlar n leksik m nas morfoloji lam ti, sintaktik v zif si, ümumil dirici mahiyy t k sb edir. g r bel olmazsa, sözl ri nitq


242

hiss l rin bölm k mümkün olmaz”. (s.291). Bel likl , nitq hiss l rini dörd qrupa ay ran dilçi alim köm kçi, xüsusi v qeyri-mü yy n nitq hiss l rinin h r birini t dqiqat n m rk zin ç kir.

Professor Buludxan X lilovun “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” kitab a r z hm tin, g rgin axtar lar n n tic si kimi i q üzü görüb.

Bu m nada inan r q ki, d rslik elmi mahiyy tin gör oxucu t r find n özün layiq olan qiym ti alacaqd r”.

B.X lilovun 2008-ci ild Az rn rd “Ömrün l pirl ri” kitab

468 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. Bu kitab Mikay l A ao lu Mu anl haqq ndad r. Kitab n r yçil ri f.e.d., professor Teymur hm dov, xalq airi Zöhrab Tahir, xalq airi N riman H s nzad dir. ADPU-nun professoru ahin Hüseynov v redaktoru professor Rafiq Bax liyevdir. Kitab mü llifin öz v saiti hesab na çap olunmu dur.

“Mikay l Mu anl n n kitab n n toplusunda Az rbaycan n gör-k mli aliml ri v yaz ç lar n n duy ular , dü ünc l ri verilmi dir. airin poetik duyumu Allaha, Anaya, V t n , do ma torpa a, öz

xalq na ba l l , d rin poetik-f ls fi dü ünc l ri çox güclüdür. air Allahla insan aras nda yax nl t sdiq edir. Mikay l

Mu anl n n “N sih t v t rbiy ” haqq nda eirl ri son d r c ibr tamiz, dol un v yadda qaland r...”

Professor B.X lilovun 2008-ci ild n r olunan “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” kitab “Nurlan” n riyyat nda 442 s hif h cmind 1000 nüsx n r olunmu dur. V sait 9 f sil-d n, 120 ba l qdan ibar tdir. Kitab n sonunda Az rbaycan v rus dilind istifad olunmu 84 m nb verilmi dir. Kitab n elmi redak-


243

toru dosent A.Bayramov, r yçil ri f.e.d., professor H.Mirz yev v f.e.d., professor H.Bal yevdir.

ADPU-nun dosenti Yusif Yusifov “Elm” q zetinin 2008-ci il 28 dekabr tarixli nömr sind yaz r:

“Prof.Buludxan X lilov “Müasir Az rbaycan dilinin leksiko-logiyas ” d rsliyinin ümumi l k sözl r ba l ql hiss sind yaz r: “Bu sözl r h r bir az rbaycanl ya m lum olan sözl rdir. Ümum-i l k sözl r dilin lü t t rkibinin özülüdür. Dili bunlars z t s vvür etm k olmaz. ks t qdird dil quru görün r. Bu sözl r günd lik t l bl r cavab verir. M i t üçün z ruri anlay hat edir. Bütün üslublarda i l nir. Ham üçün ayd n v anla ql d r. Ümumi l k sözl rl müqayis d köhn lmi sözl r, dialektizml r, neologizml r, arqo, jarqon sözl r v dig r söz qruplar mü yy nl bilir. Ümum-i l k sözl r dig r söz qruplar il müqayis d daha çox i l tdiyimiz sözl rdir. Y ni ümumi l k sözl ri tez-tez i l dirik v onun m nas ham m za ayd n olur”. O, ümumi l k sözl rin alt qrupunu mü y-y nl dirmi v h min sözl rin müxt lif nitq hiss l rin aid ola bildiyini göst rmi dir. Kitabda sas v köm kçi nitq hiss l rin aid edil n ümumi l k sözl r verilmi dir. Bel bir t snifat Az rbaycan dilinin leksikologiyas na dair yaz lm heç bir m nb d yoxdur.

Mü llifin frazeologiya, frazeoloji vahidl rin m na növl ri v s. m s l l r bar d yazd qlar , söyl diyi fikirl ri v elmi mülahiz -l ri d orijinall na, b nz rsizliyin gör r b tl qar lan r.

Professor B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dilinin leksiko-logiyas ” kitab orijinall , elmiliyi, dilinin ayd nl bax m ndan dilçiliyimiz üçün böyük töhf hesab oluna bil r”.

B.X lilovun 2009-cu ild çap olunmu kitab ndan biri d

“Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind etnoniml r”


244

adlan r. Kitab “Garisma” n riyyat nda 110 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. 4 f sild n ibar t olan bu n rin elmi redaktoru professor M.Musao lu, r yçil ri is professor Z.Xudaybergenova v dosent V.Sultanzad dir.

“Monoqrafiyada Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü bar sind verilmi bilgil r geni rh olunur.

Eyni zamanda O uz boylar , onlar n dam alar , türk ulusunun dig r boylar bir-bir t dqiqata c lb olunur.

Monoqrafiyada Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz boylar dig r m nb l r istinad olmaqla (Faruq Sü-

m r, R id ddin, Yaz ç o lu) v qar la d rma yolu il t dqiq olunur. Monoqrafiyada O uz boylar n n etimologiyas da diqq td n

yay nm r. H m d O uz boylar il ba l olan yer-yurd adlar da özün xüsusi yer al r. Az rbaycan, ran, Türkiy , Orta Asiya, Gür-cüstan, indiki Erm nistan, fqan stan v dig r razil rd O uz v O uz olmayan dig r türk boylar il ba l yer-yurd adlar verilir.

F.e.d., professor B.X lilovun 2010-cu ild n r olunan kitab-

lar ndan biri d “224 q dim türk sözü” adlan r. Kitab bir neç söz, isiml r, sif tl r, saylar, v zlikl r, feill r, z rfl r, qo malar, ba la-y c lar, predikatlar bölm l rind n ibar tdir. Kitab “Elm v T hsil” n riyyat nda 350 s hif h cmind çap olunmu dur. Kitab n elmi redaktorlar AMEA-n n müxbir üzvü, mill t v kili f.e.d., professor N.C f rov v f.e.d., professor V. liyevdir. V saitin r yçil ri f.e.d., professor H.Mirz yev, f.e.d., professor R.Rüst mov v f.e.d., professor .M mm dovdur.

Mahmud Q z nf ro lu 8 fevral 2011-ci il tarixli “Xalq q zeti”nd yazm d r:


245

“Mü llif qeyd edir ki, q dim türkc d quma sözü “quma qatun” klind i l nir v “qad n” m nas n bildirir. Az rbaycan dilinin dialektl rind bu söz quma – günü m nas n verir. g r bir ki inin iki qad n (h yat yolda ) varsa, onda onlar n h r ikisi bir-birin quma – günü hesab olunur. Quma türkc d eyni m nan da y r. Q r z dilind “kiçik qad n”, ç atay dilind is a na, m uq , k niz m nas nda i l dilir.

Ümumilikd Buludxan X lilovun “224 q dim türk sözü” kitab n müasir dilçiliyimizd qiym tli s r hesab etm k olar”.

Bu kitab haqq nda smay l M mm dli bel yaz r: “B.X lilovun bu s ri il d rind n tan l q göst rir ki, o yal-

n z türkologiyan n ça da probleml rini deyil, türk dill rinin q dim dön ml rd ki durumunu, xüsus n d söz x zin mizin müqayis li

kild öyr nilm si m s l l rini n aktual dilçilik i i kimi al b t hlild n keçirmi dir.

Biz inan r q ki, “224 q dim türk sözü” kitab n türkoloqlar, dilçil r, folklor ünaslar, etnoqraflar v ümum n türk dill ri il maraqlananlar d y rli bir töhf kimi qar layacaqlar”.

ADPU 2011-ci il 1 X b rl rd yaz r: “T dqiqatç alim Buludxan X lilov “224 q dim türk sözü”nü

t dqiq edib ara d rark n o uz m n li q dim türk sözl rini sas götürmü dür. O da h qiq tdir ki, o uzlar türk xalqlar n n t kkülün-d , inki af nda böyük rol oynam n güclü qollardand r. Öt n yüzil-likl r o uz tayfalar n n v t ni, xalq , milli istiqlaliyy ti u runda m r-dan döyü l rin ahidl ridir. O uzlar n ucaltd tarixi abid l r bütün dünyan valeh etmi dir. O uzlar daha d qiq ifad ets k, h m d az rbaycanl lar n q dim cdadlar d r. XI srd n etibar n türkm n adland r lan Türkiy türkl ri il Az rbaycan, raq v Türkm nistan türkl rinin cdadlar olduqlar d qiq olaraq m lumdur”.


246

F.e.d., professor B.X lilovun “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” adl kitab 2010-cu ild “Elm v t hsil” n riy-

yat nda 214 s hif h cmind 500 tirajla çap olunmu dur. Kitab n elmi redaktoru f.e.d. .M mm dli, r yçil ri AMEA-n n müxbir üzvü f.e.d., professor T.K rimli v f.e.d., professor A.Ayd nd r. Kitab 3 f sil v 7 ba l qdan ibar tdir. Burada 111 adda d biyyat siyah s verilmi dir. ADPU-nun dosenti Vaqif srafilov 2010-cü il 22 iyul “S rb st dü ünc ” q zetind yaz r:

“T dqiqatç alim Buludxan X lilov monoqrafiyan n üçüncü f slini “Xoca hm d Y s vinin t riq t görü l ri” adland rm d r. Mü llif qeyd edir ki, hm d Y s vi h r eyd n önc ri t adam olmu dur. Bu söz dind Allah n mr v ya ad qlar n yerin yetirm k hökmünü ifad edir. hm d Y s vi güclü m dr s t hsili ald üçün elml ri d rind n öyr nmi dir. lb tt , alim-t dqiqatç dinimiz d yet rinc b llidir.

Ümumiyy tl o, dini dü ünc l rini yarad c l boyu davam etdirmi dir. hm d Y s vinin ri t, t riq t adam kimi öz hikm t-l ri haz rda da bir daha onun qüdr tli t riq t adam oldu unu t sdiql yir.

H qiq t n, hm d Y s vi dini t riq tl ri göz l bildiyi üçün bütün dövrl rd sevilmi dir. Mü llif bu s rl ri yazark n dem k olar ki, dini mövzularla ba l olan s rl ri t f kkür süzg cind n keçirmi , b zi sur l rd n s rd nümun l r vermi dir.

T dqiqatç -türkoloq alim Buludxan X lilov “Türkün Hikm t X zin si” s rini yazark n hm d Y s vinin h yat v dövrü bar -d yazmaqla kifay tl nm mi , ümumtürk dü ünc t rzi, mifologi-yas , etnoqrafiyas bar d dü ün r k onu tam xarakteriz etmi dir. Bu kitab türk dünyas n sev n h r bir oxucu üçün stolüstü kitab olmal d r”.


247

X lilov B. Filologiya fakült si – B., ADPU, 2001, 14 s. Mü llifi v t rtibçisi oldu u bu v sait filologiya fakült sinin 90 illiyin h sr olunmu dur. Burada fakült v kafedralar haqq nda geni m lumatlar öz ksini tapm d r. Burada maraql c h tl rd n biri d budur ki, fakült d d rs dey n bütün mü lliml rin, o cüml d n dekanlar n, kafedra müdirl rinin v professor-mü llim hey tinin foto kill ri verilir. Yax olard ki, fakült l rini q rm z diplomla bitir n m zunlar n foto kill ri d lav olunard .

Professor B.X lilovun 2013-cü ild çapdan ç xan kitablar n-

dan biri d “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv ti-mizdir” adlan r. V sait “Bak Çap Evi”nd 288 s hif h cmind 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. Kitab 8 ba l qdan ibar tdir. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor V. liyev, r yçil ri f.e.d., professor C.C f rov, f.e.d., professor .M mm dov, f.e.d., dosent A.Miriyevdir. Kitab n b dii redaktoru is .Nizamio ludur.

m kdar mü llim f.e.d., professor T rlan Novruzov bu v sait haqq nda 2014-cü il yanvar ay nda “Kredo” q zetind yaz r:

“Tan nm v görk mli dilçi alim, professor B.X lilovun “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz” adl bu d -y rli kitab s kkiz bölm d n ibar tdir. “Heyd r liyev v Az rbay-can dili”, “Az rbaycan dili il h r birimiz f xr ed bil rik”, “Hey-d r liyevin taleyüklü m s l l rin h llind rolu”, “Heyd r liyev v Az rbaycan dilinin n z ri m s l l ri”, “Dövl t dili milli-m n vi s rv timizdir”, “Az rbaycan dili milli s rv timizdir”, “Bunlar tarixi h qiq tdir” bölm l rind Az rbaycan dövl t dilinin, dey rdim ki, bütün probleml ri tamamil yeni, oxunaql , olduqca maraql bir üslubda h llini v ksini tapm , m s l l r tarixi siyasi-ideoloji qiym tl r, elmi-n z ri d y r verilmi dir. Kitab n


248

“Ziyal lar yeni Konstitusiya layih sini müzakir edirl r” bölm sin-d is müzakir nin stenoqrammas n n tarixi fakt kimi verilm si xü-susi h miyy t malikdir”.

F.e.d., professor B.X lilovun mü llifi oldu u “Dil, d biyyat,

m d niyy t” adl kitab 2013-cü ild “Bak Çap Evi” n riyyat nda 484 s hif h cmind 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. rih cmli bu v sait “Dil m s l l ri”, “ d biyyat m s l l ri” v “M d niyy t m s l l ri” adl bölm l rd n ibar tdir. N rin redaktoru m kdar jurnalist H.H s nov, r yçil ri AMEA müxbir üzvü, t.e.d., professor V. liyev, AMEA müxbir üzvü, f.e.d., professor T.K rimli, f.e.d. M.M h mm dlidir.

“B.X lilovun bu kitab dilçil r, d biyyat ünaslar, m d niy-y t ünaslar üçün d y rli elmi m nb dir. Az rbaycan dilçilik elmi-nin, d biyyat m z n v m d niyy timizin müxt lif probleml rinin i qland r ld kitab yaln z müt x ssisl r üçün deyil, h m d geni oxucu auditoriyas üçün d faydal d r”.

F.e.d., professor B.X lilovun 2013-cü ild çap olunan ki-

tablar ndan biri d “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” adlan r. V sait “Bak Çap Evi” n riyyat nda 312 s hif h cmind , 1000 nüsx tirajla n r olun-mu dur. D rslik 15 ba l qdan v 41 paraqrafdan ibar tdir. D rsliyin sonunda Az rbaycanca, rus v türk dill rind d biyyat siyah s verilmi dir. D rsliyin elmi redaktoru f.e.d., professor .M mm dov v f.e.d., professor C.C f rovdur. r yçil r f.e.d., professor M.M m-m dov v f.e.d., professor S.Sadiqovad r.

D rslikd müasir Az rbaycan d bi dili anlay , müasir Az r-baycan d bi dili f nni v onun ba qa elml rl laq si, müasir Az r-


249

baycan d bi dili f nninin öb l rind öyr nil n m s l l r rh olunur.

Fonetika, onun m qs d v v zif l ri, növl ri, h miyy ti, Az rbaycan dilinin fonetik qurulu u v foneml r sistemi, fonetik transkripsiya, s s, s sin fiziki (akustik), fizioloji, ictimai lam tl ri, dan q s sl ri v onlar n t snifi, Az rbaycan dilinin saitl r v samitl r sistemi, heca, vur u, avazlanma, intonasiya, Az rbaycan dilind fonetik hadis v qanunlar geni izah olunur.

D rslikd yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya v orfoepiya öb l rinin öyr ndiyi m s l l r d öz ksini tap r.

F.e.d., professor B.X lilovun 2013-cü ild n r olunan kitab-

lar ndan biri d “Türkologiyaya giri ” adl d rs v saitidir v 2-ci n rdir. D rslik “Bak Çap Evi” n riyyat nda 383 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. V sait 19 ba l qdan v 84 yar m-ba l qdan ibar tdir. Kitab n sonunda Az rbaycan, rus v türk dil-l rind çoxlu m nb verilmi dir. D rsliyin elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü f.e.d., professor N.C f rovdur. R yçil ri f.e.d., professor V. liyev v f.e.d., A.Bayramovdur.

Kitabda “Türk xalqlar haqq nda m lumat” ba l da çox maraql d r.

D rslikd dill rin morfoloji t snifi, türk dill rinin aqqlüti-nativ (iltisaqi) dill r kimi dig r dil ail l ri aras ndak yeri, eyni zamanda türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind mövcud olan c r yanlar haqq nda (Ural-Altay, Altay, Skif dill r, Turan dill r c r yanlar ) m lumat verilir. Ural-Altay n z riy-y sinin m l g lm si, Ural-Altay dill rinin öyr nilm si, Ural-Altay n z riyy sinin müasir m rh l d ki mövqeyi, Ural-Altay dil


250

ail si v onun t snifi, Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil -m sin t bbüs v s. m s l l r geni izah n tap r.

D rslikd türk dill rinin tarixin , qurulu una, türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r xüsusi olaraq yer verilir. O uz, q pçaq, bulqar, karluq-uy ur, uy ur-o uz, çuva v yakut dill ri qrupuna daxil olan türk dill rinin h r biri bar sind t hlill r d apar l r. Türk xalqlar n n lifbalar , I Türkoloji qurultay bar sind d m lumat verilir.

B.X lilovun “Dil-söz ç l ngi” kitab 2013-cü ild “Bak Çap

Evi” n riyyat nda 500 nüsx tirajla 182 s hif h cmind n r olunmu dur. Ön sözün mü llifi B.X lilovdur. Kitab geni oxucu kütl si üçün n z rd tutulmu dur. Kitab n redaktoru M.Q z nf r-o lu, operatoru A.Sultanovad r. H mçinin kitabda 10 adda istifad olunmu d biyyat n siyah s verilmi dir.

V sait haqq nda “Az rbaycan” jurnal n n 2013-cü ilin 7-ci say nda yaz l r:

“Filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan X lilov bu yeni kitab na görk mli xsiyy tl rin, ictimai-siyasi xadiml rin, airl rin, yaz ç lar n, filosoflar n bir qismind n, türk dill rinin

mü t r k yaz l abid l rind n – hm d Yükn kid n, Yusif Balasa-qunludan, C lal ddin Rumid n, bu Turxandan, “O uznam ”d n dill ba l seçm l r daxil etmi dir. X-XI sr Q dim rq d biyya-t n n ilk nümun l rind n olan “Qabusnam ”d n, XI srin m hur tarixi- d bi abid si “Siyas tnam ”d n b zi örn kl r vermi dir. Topluda, h mçinin, türk dill ri – Az rbaycan, türk, türkm n, qa-qauz v s. dill rl ba l seçm l r toplanm d r”.


251

F.e.d., professor B.X lilovun 2013-cü ild çapdan ç xm ki-tablardan biri d “Az rbaycan dili antologiyas ” adlan r. Kitab “Bak Çap Evi”nd 648 s hif h cmind 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. V sait 128 bölm d n ibar tdir. M nb kimi 42 d biyyat öz ksini tapm d r. Kitab n redaktoru f.e.d., professor

H.Mirz yevdir. Ön sözün mü llifi B.X lilovdur. Bu kitab haqq nda fsan Bayramova “Xalq q zeti”nin 31

mart 2013-cü il tarixli burax l nda çap olunmu “Az rbaycan dili antologiyas ” i q üzü görüb” adl m qal sind yaz r:

“Kitabda mü llif, h mçinin Az rbaycan n müst qilliyinin b rpas ndan sonrak ill rd ulu önd r Heyd r liyevin Az rbaycan dilin göst rdiyi diqq ti v dövl t dilinin t tbiqi v inki af il ba l q bul edil n qanun v s r ncamlar n xüsusi h miyy t da d n vur ulay r. H qiq t n d SSR -nin da lmas yla Az rbaycan n müst qil v suveren bir dövl t çevrilm sind n sonrak ill rd görül n i l r, at lan add mlar öz b hr sini verm kd dir. Milli varl m z olan dilimizin safl n n qorunmas v g l c k n sill r çatd r lmas h r bir v t nda n, soyda m z n m n vi borcudur.

Kitab Az rbaycan dili il ba l yüzill r boyu yaz lan m qal , eir örn kl ri, folklor nümun l ri bax m ndan z ngin v d y rli

m nb rolunu oynay r. Antologiya dilçi filoloqlar, t l b l r v el c d , bu sah il maraqlanan oxucular üçün maraql m nb hesab edil bil r”.

F.e.d., professor B.X lilovun 2014-cü ild çap olunan kitab-

lar ndan biri d “ smay l xl n n dilçilik görü l ri” adlan r. “Bak Çap Evi” n riyyat nda 170 s hif h cmind , 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. Kitab 30 bölm d n ibar tdir. V saitin elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü, mill t v kili f.e.d., professor N.C f rov-


252

dur, r yçil ri f.e.d., professor S.Abdullayev v f.e.d., professor F.Xal qovdur.

ADPU-nun dosenti Yusif Yusifovun kitab haqq nda fikirl ri bel dir:

“Göründüyü kimi, smay l xl “dil yaz ç üçün n dir?” sual na yüks k elmi s viyy d cavab vermi dir. Onun suala y cam v konkret cavab nda sirl rl dolu olan dilin mahiyy ti, bütün xüsusiyy tl ri v inc likl ri öz ksini tapm d r. Do rudan da, obrazl t f kkürün – d biyyat n varl n t min ed n n sas v d y rli vasit dildir. Yaz ç b dii s rl rind verm k ist diyi m z-munu, ideyan r ngar ng dil vahidl ri il b z yir. Dil b dii yarad c l q sah sind yaz ç qüdr tinin n parlaq göst ricisidir. Yaln z dilin mahiyy tini d rind n d rk ed n, onun qayda-qanun-lar n yet rinc bil n yaz ç lar böyük u urlar qazana bilir. smay l

xl da bel yaz ç lardand r. O, tük nm z ilham m nb yi olan xalq h yat n dilin z ngin x zin sind n ustal qla istifad etm k, b hr l nm k yolu il dol un ks etdir bilmi dir”.

F.e.d., professor B.X lilovun 2014-cü ild “B yaz do ulan

eirl r” adl kitab “Vektor Beyn lxalq Elm M rk zi”nd 100 s hif h cmind 500 nüsx çapdan ç xm d r. Kitab Elçin sg nd rzad nin yarad c l na h sr olunmu dur. Kitab n redaktoru v ön sözün mü llifi f.e.d., M h rr m Hüseynovdur. Kitab 5 f sild n ibar tdir.

Kitabda Elçin sg nd rzad nin poema yarad c l diqq t m rk zind saxlan l r. Onun poema yarad c l n n xarakterik m qamlar t hlil edilir.

Professor B.X lilovun 2014-cü ild n r olunan kitablar ndan

biri d “B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri” adlan r. Kitab


253

“Bak Çap Evi” n riyyat nda 128 s hif h cmind 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. V sait 7 ba l qdan ibar tdir. Kitab n elmi redaktoru m kdar mü llim f.e.d., professor .A ayev, r yçil ri m kdar mü llim, f.e.d., professor R.Hüseynzad v f.e.d.

M.Hüseynovdur. V saitd 15- yax n foto kill r verilmi dir. Kitabda B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri fonunda

t lim, t rbiy , t hsil m s l l ri t hlil olunur. Mü llim-t l b münasib tl ri, mü llim obraz real nümun l rl diqq t çatd r l r. T lim, t rbiy v t hsild q dirbil nlik m s l si sas h d fl rd n say l r. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l rin faktlar sas n-da xüsusi ön m verilir.

F.e.d., professor B.X lilovun 2014-cü ild çap olunan kitab-

lar ndan biri d “ smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri” adlan r. V sait “Bak Çap Evi” n riyyat nda 120 s hif h cmind 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. Kitab 6 ba l qdan ibar tdir. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor H.Qas mov, r yçil ri f.e.d., profes-sor N. msizad , f.e.d., professor T.Novruzov v f.e.d., professor T.Salamo ludur.

Kitabda smay l xl n n d bi-t nqidl ba l fikirl ri, d bi prosesd t nqidçinin oynad rol v dig r m s l l r t dqiq olunur. Bundan ba qa, smay l xl n n d bi prosesd f all il seçil n yaz ç v airl r bar d fikirl ri ara d r l r. eir v n sr s ri yazma n mahiyy tind hans d y rl ri ölçüy çevirm yin h miy-y ti n z r çatd r l r. Eyni zamanda smay l xl n n dünya d biy-yat na dair d bi-t nqidi görü l rind n b hs olunur. H m d sma-y l xl n n “n sr v zaman” m s l si il ba l mühakim l ri, fikirl ri n z rd n qaç r lm r. smay l xl n n d bi t nqid t nqidi bax da mühüm c h tl rd n biri kimi qiym tl ndirilir.


254

F.e.d., professor B.X lilovun “B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” kitab 2014-cü ild “Bak Çap Evi” n riyyat nda 244 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. Kitab 5 f -sild n ibar tdir. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor .M mm d-li, r yçil ri f.e.d., professor Q.M diyev v f.e.d. N.Seyid li-yevdir. Kitab dilçil r, d biyyat ünaslar v g nc oxucu kütl si üçün n z rd tutulmu dur.

V sait haqq nda f.e.d., professor Nail Sad qova yaz r: “Kitabda mü llif B xtiyar Vahabzad nin publisistikas na

xüsusil yana m , konseptual çalarlar ara d rm , bu mövzu üz rind orijinal t hlil apar lm d r. Gördüyümüz kimi, bu problemin çözülm si t kc d biyyat ünaslar t r find n deyil, h m d dilçil r üçün d maraql , z ngin m nb dir. Kitab mü llifin xz etdikl rini v q na tl rini ks etdirir v B xtiyar Vahabzad yarad c l il maraqlananlar üçün d y rli bir m nb dir. Çünki s r d rin analitik yana man n, dibin yarad c l na d rind n

b l dliyin, keçmi imizl bu günümüzün sintezinin v dig r atributlar n Buludxan X lilov t r find n obyektiv t hlilidir. Dig r m ziyy tl r s ras nda mü llifin d bi-t nqidi üslub konkretliyi, assosiasiyalar aparmas , Az rbaycan d biyyat na b l dliyini v ba qa keyfiyy tl rini d bu yaz da qeyd etm k laz md r. Kitabdan dilçil r, d biyyat ünaslar, nitq m d niyy ti v natiqlik s n ti il m ul olanlar da faydalana bil r. Kitab h rt r fli, fundamental ara d rman n u urlu n tic sidir”.

F.e.d., professor B.X lilovun “ smay l xl : mü llim haq-

q nda mü llim sözü” adl kitab smay l xl n n h yat ndan b hs edir. 5 f sild n ibar t olan bu v sait 2015-ci ild “Bak Çap Evi” n riyyat nda 108 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu -


255

dur. N rin elmi redaktoru f.e.d., professor, m kdar mü llim .A ayevdir. R yçil ri f.e.d., professor, m kdar mü llim R.Hü-

seynzad v professor . sayevdir. Kitab n sonunda 30 m nb verilmi dir.

ADPU-nun dosenti Yusif Yusifov bu kitab haqq nda bel yaz r:

“Buludxan X lilov m lum s rinin 9-cu s hif sind smay l xl n n d biyyat m za g l n bir qrup g nc sa lam fikirli nasirl r

kimi ümid v inam b sl diyini, onlar n g l c kd göz l romanlar mü llifi kimi yeti c yin inand , ancaq bununla bel , onlar n daha çox t crüb toplamalar na, m suliyy tli olmalar na, t nqidd n düzgün n tic ç xarmalar na mütl q fikir verm l rini n z rl rin çatd rd bildirilir. “ smay l xl n n dilçilik görü l ri” kitab nda görk mli dibin nasirl rin yazd qlar hekay l rin dilind ki qüsurlar n da g l -

c kd onlar üçün h miyy tli olaca na inand göst rilir. Kitabda g nc nasirl rin g l c kd mük mm l s rl r mü llifi kimi formala -malar nda onlar n qüsurlar , nöqsanlar il ba l deyilmi , yaz lm t nqidi qeydl rin böyük h miyy ti oldu undan dan l r.

Dilçiliyin diqq ti ç k n aktual m s l l rinin d rind n h r-t r fli t dqiqini özl rind ks etdir n m qal l ri, monoqrafiyalar Buludxan X lilovun dil materiallar üz rind düzgün mü ahid l r aparmaq bacar , z hm tsev rliyi, müasir t l bl ri öd y n elmi-metodik s rl ri, elmi ictimaiyy td d onun haqq nda müsb t r y formala d ra bilmi dir”.

Professor B.X lilovun “A l n zirv sind sön n bir ç raq”

kitab 2015-ci ild “Bak Çap Evi” n riyyat nda 500 nüsx tirajla n r olunmu dur. 8 ba l qdan ibar t olan bu v saitin redaktoru, ön sözün mü llifi v t rtibçisi mü llifin özüdür. V saitin ideya r hb ri


256

E.Öm rovad r. Burada “ ziz dost n vaxt qay d b g l c ks n” adl m qal mü llifi v professor B.X lilovdur. H mçinin 50- yax n mü llifin m qal l ri burada ks olunur.

“Kitabda tan nm jurnalist, göz l insan, s daq tli dost, mahir t kilatç , etibarl sirda , mehriban v qay ke ail ba ç s brahim Öm rovun h yat v f aliyy tinin xarakterik m qamlar öz ksini tap r. H mçinin dostlar n n, do malar n n, yax nlar n n v

tan lar n n bir qisminin ür k sözl ri, xatir l ri özün yer al r.” F.e.d, professor B.X lilovun 2015-ci ild çap olunan s r-

l rd n biri d “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” adlan r. V sait 9 ba l q, 5 yar mf sil v 128 paraqrafdan ibar tdir. II n r olan bu d rslik “Z rdabi LTD” n riyyat nda 444 s hif h cmind 1000 nüsx tirajla çap olunmu dur. D rsliyin elmi redaktoru f.e.d., professor A.Bayramov, r yçil r f.e.d, professor H.Mirz yev, m k-dar mü llim, professor H.Bal yev v professor .M mm dlidir.

D rslikd müasir Az rbaycan dilinin leksikologiya, semasio-logiya, etimologiya, onomalogiya, frazeologiya, leksikoqrafiya, söz yarad c l öb l ri v onlar n öyr ndiyi m s l l r öz ksini tap r.

B.X lilovun “Dil m d niyy ti” kitab 2016-c ild “Papirus

NP” n riyyat nda 190 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. 5 f sil, 24 ba l qdan ibar t olan kitab n elmi redaktoru f.e.d., professor .M mm dli, r yçil ri f.e.d., professor M.Yusif v f.e.d., professor S.Mehdiyevad r.

“Kitabda Az rbaycan dilinin genetik kökl ri, Az ri dili, türk, tatar, Az rbaycan dili istilahlar bar d m lumat verilir. Bu istilah-lar n dilimizin, xalq m z n v dövl tçiliyimizin tarixi bax m ndan h miyy tli rol oynayan m qamlar na diqq tl yana l r. H m d


257

bunlar n ham s n n Az rbaycan dilinin tarixind bir m d niyy t hadis si oldu u – dil m d niyy ti oldu u diqq td saxlan l r.

Az rbaycan dilinin t tbiqi m s l l ri il ba l qar ya ç xan xo ag lm z meyill r t hlil v t dqiq olunur. Onlar n qar s n almaq yollar ara d r l r.

Kitabda m i t dili, t bi td olan h r bir eyin ad , adlar m z v onlar n m nalar dil m d niyy tinin t rkib hiss l ri kimi t qdim olunur.

Yaz m d niyy ti v buradak xo ag lm z meyill r, yaz m -d niyy tini formala d ran amill r, yaz m d niyy tind dil dü ün-c sizliyi v s. dil m d niyy tind ön mli m s l l r kimi t qdim olunur.

Nitq m d niyy ti v onun inki af na imkanlar n aç lmas yol-lar , s sin – musiqi s sinin informasiya da y c s kimi oynad rol, dan q s sl rinin qeyri-adiliyi, sehri, möcüz si, nitq m d niyy -tinin formala mas nda b dii s rl rin h miyy ti v s. m s l l r nitq m d niyy tinin t rkib hiss si kimi ara d r l r. Do ma ana dilinin d rind n öyr nilm sinin nitq m d niyy tin xidm t etm si inand r c kild t qdim olunur. Nitq m d niyy tinin hal-haz rk reall qlar : sosial b k l rd , saytlarda Az rbaycan dilind n istifad nin imkanlar sas h d f kimi götürülür.”

Görk mli alim B.X lilovun “ b diya ar d biyyat” kitab

2016-c ild “Adilo lu” n riyyat nda 202 s hif h cmind 500 nüsx tirajla çap olunmu dur. Burada m hur d biyyatç lar haqq nda 34 m qal öz ksini tapm d r. Kitab n elmi redaktoru f.e.d., dosent A.B d lzad , r yçil ri f.e.d., professor F.Rzayev v f.e.d, dosent N.N c fovdur. “Kitabda d biyyat üzr Nobel müka-fatç lar Ernest Heminqueyin, Moris Meterlinkin, Mixail oloxo-


258

vun, van Buninin yarad c l n n xarakterik m qamlar ndan b hs olunur. ngilis yaz ç s Conatan Sviftin “Qulliverin s yah ti” s rind ki bir s ra f ls fi m qamlara geni yer ayr l r.

Q lman lkinin, Qabilin, Vaqif S m do lunun, Leyla liyeva-n n, Mahir Qabilo lunun yarad c l n n, b dii dü ünc sinin t hlilin diqq t yetirilir.

Kitabda b dii d biyyat n rolu, “Kitabi-D d d Qorqud” das-tan n n d y ri, “Koro lu” dastan ndak b zi t hrifl r bar d d m lumat verilir.”

F.e.d., professor B.X lilovun 2016-c ild çap olunan kitab-

lar ndan biri d “Türkologiyan n tarixi: XX srin 20-30-cu ill ri” adlan r. Kitab “Papirus” n riyyat nda 236 s hif h cmind n 500 nüsx h cmind n r olunmu dur. Kitab 17 bölm d n ibar tdir. V saitin elmi redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü, mill t v kili, f.e.d, professor N.C f rovdur, r yçil ri f.e.d, professor A.Babayev v f.e.d., professor M.Q pçaqd r.

“Türkoloji dü ünc nin tarixind XX srin 20-30-cu ill ri xüsusi bir m rh l kimi diqq ti c lb edir. Bu m rh l d Birinci Türkoloji Qurultay türkoloqlar bir araya g tir n, türkoloji ara -d rmalar saf-çürük ed n, g l c kd türkologiya sah sind gö-rül c k i l rin istiqam tini mü yy nl dir n möt b r bir t dbir olmu dur. Kitabda Birinci Türkoloji Qurultay r f sind türkoloji dü ünc nin m qs d v m ram n n n d n ibar t oldu u t dqiq olu-nur. S m d A amal o lunun yeni lifba, mill t, islami d y rl r,

rq m s l si, türk xalqlar v s. probleml rl ba l fikirl ri t hlil edilir. Eyni zamanda S m d A amal o lu il Mehmet Emin Yurdakulun türkoloji dü ünc f rql ri qar la d r l r, onlar n türkoloji dü ünc nin inki af nda göst rdikl ri xidm tl rin vacib


259

m qamlar na geni yer verilir. Bundan ba qa, yeni lifba u runda mübariz d Kr m v Türküstan ell rind 1924-cü ild c r yan ed n hadis l r analiz olunur. Xalid S id Xocayevin, V li Xuluflunun, Fuad Köprülüzad nin, lib y Hüseynzad nin v dig rl rinin yeni lifba il ba l fikirl ri, mövqel ri ara d r l r. Xalid S id Xoca-

yevin, C lil M mm dquluzad nin, V li Xuluflunun, Qas m T n sta-novun Birinci Türkoloji Qurultay r f sind v ondan sonrak dövrd türkoloji dü ünc nin inki af nda oynad qlar rola v tarixi xidm t böyük ön m verilir.”

Professor B.X lilovun “Zaman n s na ndan keç nl r...” adl

kitab 2016-c ild “Adilo lu” n riyyat nda 252 s hif h cmind 500 tirajla çap olunmu dur. Kitab n redaktoru f.e.d, professor F.Rzayev, r yçil ri f.e.d., dosent Y.Q hr manova v f.e.d., dosent C.Allahverdiyevdir. Kitabda müxt lif ill rd yaz lm 36 m qal öz ksini tapm d r.

“Kitabda Qulu X lilov, Mirz brahimov, Mir C lal, Mehdi Hüseynl ba l hadis l r verilir. Bundan ba qa, C lil M mm d-quluzad üslubundan qidalanan publisistik m qal l r, o cüml d n t hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fl ri t hlil olunur. H m d h yat, c miyy t, dünya il ba l zaman n s na n-dan keçmi hadis l r özün yer al r.

Kitabda G miqaya-Qobustan lifbas , özünd tarixi ya adan da larla ba l m qal l r v m n-biz, s n-siz, o-onlar bar d deyim-l r – zaman n s na ndan ç xan deyiml r, m hz mü llifin deyiml ri verilir”.

B.X lilovun 2016-c ild çap olunan kitablar ndan biri d

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” d rsliyinin I hiss sidir.


260

D rslik 5 ba l q, 14 yar mba l q v 56 paraqrafdan ibar tdir. V sait “Papirus NP” n riyyat nda 286 s hif h cmind çap olunmu dur. D rsliyin elmi redaktoru f.e.d., professor H.Mirz yev v AMEA-n n müxbir üzvü f.e.d., professor N.C f rov, r yçil ri f.e.d, professor V. liyev v f.e.d., professor C.C f rovdur.

Kitab proqram n t l bl rin uy un kild yaz lm v iki hiss d n ibar t olmas n z rd tutulmu dur.

Kitab n I hiss sind qrammatika haqq nda m lumat verilir v qrammatikan n növl rind n, qrammatik anlay lardan, qrammatik qurulu dan, qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq sin-d n, qrammatikan n morfologiya öb sind n v morfologiyan n növl rind n, morfem anlay ndan, kök v kilçi morfemd n, sas-dan, kilçil rin növl rind n, söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallardan b hs olunur. Nitq hiss l rinin t snifi il ba l mövcud fikirl r saf-çürük edilir, o cüml d n ümumi qrammatik kateqoriyalar geni rhini v izah n tap r.

B.X lilovun 2016-c ild n r olunan kitablar ndan biri d

“Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” d rsliyinin II hiss -sidir. Kitab 30 ba l qdan v 56 paraqrafdan ibar tdir. Kitab “Pa-pirus NP” n riyyat nda 352 s hif h cmind n r olunmu dur. V -saitin elmi redaktorlar AMEA-n n müxbir üzvü f.e.d., professor N.C f rov v f.e.d., professor H.Mirz yevdir. Kitab n r yçil ri f.e.d., professor V. liyev v f.e.d, professor C.C f rovdur.

Kitab n iki hiss d n ibar t olan bu II hiss si d proqram n t l bl rin uy un kild yaz lm d r.

Kitab n II hiss sind sas, köm kçi, xüsusi v qeyri-mü yy n nitq hiss l ri geni rhini tap r.


261

B.X lilovun “Nitq m d niyy ti” adl metodiki v saiti 2016-c ild ADPU-nun m tb sind 41 s hif h cmind 300 nüsx tirajla çap olunmu dur. V sait 19 ba l qdan ibar tdir. V saitin elmi redak-toru f.e.d., professor C.C f rov, r yçil ri f.e.d., professor A.Bay-ramov v f.e.d., M.Hüseynovdur.

Metodik v sait orta ümumt hsil m kt bl rinin mü llim v agirdl ri üçün n z rd tutulmu dur. Pedaqoji proses zaman a-

girdl rin nitqinin v düzgün t l ffüzünün formala mas nda bu v saitd n istifad faydal hesab olunur.

B.X lilovun “Nitq m d niyy ti” adl (t kmill dirilmi II n ri) metodiki v saiti 2017-ci ild ADPU-nun n riyyat nda 105 s hif h cmind 200 nüsx tirajla çap olunmu dur. V sait 21 ba -l qdan ibar tdir. V saitin elmi redaktorlar f.e.d., professor C.C -f rov, f.ü.f.d.B.Eminli, r yçil ri f.e.d., professor A.Bayramov v f.e.d., M.Hüseynovdur.

Metodik v sait orta ümumt hsil m kt bl rinin mü llim v agirdl ri üçün n z rd tutulmu dur. Pedaqoji proses zaman agirdl rin nitqinin v düzgün t l ffüzünün formala mas nda bu

v saitd n istifad faydal hesab olunur.

B.X lilovun 2017-ci ild n r olunan kitablar ndan biri d “Müasir Az rbaycan dili” d rsliyinin sintaksis bölm sidir. Kitab 31 ba l qdan v 270 paraqrafdan ibar tdir. Kitab “Adilo lu” n riy-yat nda 428 s hif h cmind n r olunmu dur. V saitin redaktoru AMEA-n n müxbir üzvü f.e.d., professor N.C f rovdur. Kitab n r yçil ri f.e.d., professor M.M mm dli v f.e.d. S.Zeynalovdur.

D rslik Müasir Az rbaycan dili f nninin sintaksis öb si proqram n n t l bin uy un yaz lm d r. Burada sintaksis giri ,


262

sintaktik laq l r, söz birl m l ri, cüml , cüml nin m qs d v intonasiyaya gör növl ri, cüml üzvl ri (mübt da, x b r, tamam-l q, t yin, z rflik), lav l r, xüsusil m l r, cütt rkibli cüml l r, bütöv v yar mç q cüm l l r, söz-cüml , qrammatik c h td n cüml üzvl ri il ba l olmayan sözl r v birl m l r, mür kk b cüml , tabesiz v tabeli mür kk b cüml v onlar n növl ri, qar q tipli mür kk b cüml l r, cüml üzvl rinin s ras , mür kk b sintaktik bütöv-m tn, vasit li v vasit siz nitq, dur u i ar l ri bar d trafl m lumat verilir.

Bu el h min Buludxand r, buludlar q d r ucalan. Bu el h min Buludxand r, elmin yüks k zirv l rin ucalan. Bu el h min Buludxand r, ana dilimizi ucaldan. Bu el h min Buludxand r, “Az rbaycan dilind t khecal feil-

l rin sas nda duran ilkin kökl rin fonosemantik inki af ”n yazan. Bu el h min Buludxand r, “Az rbaycan dilind ikihecal

feill rin fonosemantik inki af ” kitab n q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “Feill rin ilkin kökl ri”ni yazan. Bu el h min Buludxand r, “Birinci Beyn lxalq Türkoloji

Qurultay” kitab n n r etdir n. Bu el h min Buludxand r, “Müasir Az rbaycan dilinin

morfologiyas ”n yazan. Bu el h min Buludxand r, “Türkologiyan n intibah dövrü”

d rsliyini q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “Müasir Az rbaycan dilinin

morfologiyas ” kitab n n II hiss sini yazan. Bu el h min Buludxand r, “Az rbaycan dili, dün n, bu gün”

s rini çap etdir n. Bu el h min Buludxand r, “Türkologiyaya giri ” kitab n

q l m alan.


263

Bu el h min Buludxand r, “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” d rsliyini q l m alan.

Bu el h min Buludxand r, “Müasir Az rbaycan dilinin mor-fologiyas ” kitab n n I hiss sini q l m alan.

Bu el h min Buludxand r, “Ömrün l pirl ri”ni yazan. Bu el h min Buludxand r, “Müasir Az rbaycan dilinin leksi-

kologiyas ”n yazan. Bu el h min Buludxand r, “224 q dim türk sözü” kitab n

q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “Türkün hikm t x zin si”ni yazan. Bu el h min Buludxand r, “Filologiya fakült sinin 90 illik

tarixi”ni q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “Az rbaycan dili milli varl -

m zd r, s rv timizdir” kitab n oxuculara çatd ran. Bu el h min Buludxand r, “Dil, d biyyat, m d niyy t” kitab -

n rs y g tir n. Bu el h min Buludxand r, “Dil-söz ç l ngi”ni yazan. Bu el h min Buludxand r, “Az rbaycan dilinin antologiyas ”

kitab n yazan. Bu el h min Buludxand r, görk mli d biyyat ünas, yaz ç

smay l xl n n xatir sin “ smay l xl n n dilçilik görü l ri” adl kitab n yazan.

Bu el h min Buludxand r, “B yaz do ulan eirl r” kitab n yazan.

Bu el h min Buludxand r, filosof air B.Vahabzad y h sr olunmu “B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” kitab n q l m alan.

Bu el h min Buludxand r, ziz mü llimi olmu “ smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü” kitab n q l m alan.


264

Bu el h min Buludxand r, “Dil m d niyy ti” kitab n yazan. Bu el h min Buludxand r, “ b diya ar d biyyat” kitab n

q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “Türkologiyan n tarixi: XX srin

20-30-cu ill ri” kitab n yazan. Bu el h min Buludxand r, “Zaman n s na ndan keç nl r”

kitab n q l m alan. Bu el h min Buludxand r, “A l n zirv sind sön n bir ç raq”

kitab n oxuculara çatd ran. Bu el h min Buludxand r, M.F.Köprülünün “Az ri” kitab n

t rcüm ed n. Bu el h min Buludxand r, Az rbaycan dilin yeni töhf l r

vermi v g l c kd d bu töhf l ri inki af etdir n.

B.A. l sg rov, Beyn lxalq Nobel nformasiya M rk zinin

vitse-prezidenti, elml r doktoru


265

BULUDXAN X L LOVUN MÜXT L F LL RD

ÇAPDAN ÇIXMI K TABLARININ B BL OQRAF K T SV R , MÜND R CATI V

ANNOTAS YASI

1995

1. X lilov, B. Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda du-ran ilkin kökl rin fono-semantik inki af (müqayis li-tarixi istiqam td ) /Buludxan X lilov; elmi red. H. .Mirz yev; r yçil r: V.H. liyev, .O.M mm dov.- Bak : Az rbaycan Dövl t Kitab Palatas , 1995.- 80 s. Kitab n içind kil r:

Giri I f sil. Samit+sait+samit+samit tipind olan t khecal feil-

l rin fono-semantik inki af II f sil. Samit+sait heca tipind olan t khecal feill rin fono-

semantik inki af III f sil. Sait+samit+samit heca tipind olan t khecal feil-

l rin fono-semantik inki af N tic

Annotasiya: s r samit+sait+samit+samit, samit+sait v sait+sa-mit+samit heca tipind olan feill rin t kkülün h sr olunmu dur. O cüml d n bu heca tipind olan t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin m na tutumu, fono-semantik inki af v tör m söz-l rd ki izl ri geni izah n tapm d r. Yeri g ldikc , müxt lif dil


266

ail l ri il müqayis l r apar lm d r. Mü llif kitabda qald r lan bir s ra m s l l r qar öz prinsipial mövqeyind dayanm d r. Fikir v mülahiz l rini sübut etm k üçün s rd adlar ç kil n t d-qiqatlara, d biyyatlara v m nb l r saslanm d r.

1996

2. X lilov, B. Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fono-seman-tik inki af (müqayis li-tarixi istiqam td ) /Buludxan X lilov; elmi red. H. .Mirz yev; r yçil r: C. .C f rov, H.K.Quliyev, Q. .Qey-bullayev.- Bak : N.Tusi ad na ADPU-nun m tb si, 1996.- 96 s.

Kitab n içind kil r: Giri I f sil. Dil v fono-semantika m s l l rin bir bax II f sil. kihecal feill rin t kkül etdiyi ilkin kökl rin fono-

semantik xüsusiyy tl ri N tic

stifad olunmu d biyyat v izahlar

Annotasiya: s r ikihecal feill rin t kkülünd n b hs edir. Kitabda ikihecal feill rin formala d ilkin kökl r b rpa edilmi , onlar n m na tutumu v tör m sözl rd ki izl ri mü yy nl mi dir. lkin kökl rin bir çoxu müxt lif dil ail l ri il müqayis y c lb olunmu dur.

lkin kökd n yaranm kövd l r v onlardan tör mi sözl r müxt s r kild öz izah n tapm d r. Kökün kövd y çevrilm si prosesind ki ünsürl rin – kilçil rin rolu da diqq td n qaç-mam d r.


267

1998

3. X lilov, B. Feill rin ilkin kökl ri (müqayis li-tarixi istiqam td ) /Buludxan X lilov; elmi red. H. .Mirz yev; r yçil r: A.Q. l k-b rov, A.M.Babayev, R. .Rüst mov.- Bak : N.Tusi ad na ADPU-nun m tb si, 1998.- 222 s. Kitab n içind kil r:

Bir neç söz I f sil. Türk dill rinin amorfluqdan iltisaqi qurulu a do ru

inki af II f sil. Feill rin heca tipl ri (müqayis li-tarixi istiqam td ). Bir hecal kök feill r kihecal kök feill r

Sait s sd n ibar t kök feill r – kökü

I – kökü O – kökü Ö – kökü Y – kökü Ü – kökü E – kökü A – kökü III f sil. Sait+samit heca tipli feill rin fonosemantik inki af . Atmaq Axmaq Almaq Azmaq Açmaq Asmaq


268

Xülas tm k

Xülas çm k

Etm k Ötm k Ovmaq Oymaq IV f sil. Samit+sait+samit heca tipli feill rin fonosemantik

inki af . H r k t anlaml ilkin kökün törm l ri. Getm k G lm k G zm k Keçm k Xülas “Görm k” feilinin t kkül etdiyi ilkin kök “Gülm k” feilinin t kkül etdiyi ilkin kök “K sm k”, “Q rmaq”, “Q ymaq” feill rinin t kkül etdiyi

ilkin kök “S nmaq” v “S xmaq” feill rinin t kkül etdiyi ilkin kök. “Satmaq”, “Saçmaq”, “Salmaq”, “Saymaq” feill rinin t k-

kül etdiyi ilkin kök “Sormaq”, “So maq”, “Soymaq”, “Sa maq” feill rinin t k-

kül etdiyi ilkin kök “Basmaq”, “Baxmaq”, “Batmaq” feill rinin t kkül etdiyi

ilkin kök “Bo maq”, “Burmaq”, “Bükm k”, “Büzm k” feill rinin

t kkül etdiyi ilkin kök


269

Xülas S s t qlidli ilkin kökd n yaranm feill r. “Bilm k”, “Bitm k”, “Bi m k”, “Biçm k” feill rinin t k-

kül etdiyi ilkin kök “Do maq”, “Dolmaq”, “Donmaq”, “Doymaq” feill rinin

t kkül etdiyi ilkin kök “De m k”, “D lm k”, “Döym k”, “Duymaq”, “D ym k”,

“Dönm k//Çönm k” feill rinin t kkül etdiyi ilkin kök “Ya maq”, “Yaxmaq”, “Yanmaq”, “Yatmaq”, “Yazmaq”,

“Yarmaq” feill rinin t kkül etdiyi ilkin kök “Çalmaq”, “Çapmaq”, “Çaxmaq”, “Çatmaq” feill rinin t k-

kül etdiyi ilkin kök “Tutmaq” feilinin t kkül etdiyi ilkin kök “T zm k” feilinin t kkül etdiyi ilkin kök “Tökm k”, “Tikm k” feill rinin t kkül etdiyi ilkin kök “Qonmaq” feilinin t kkül etdiyi ilkin kök stifad olunmu d biyyat

rti i ar l r Annotasiya: Kitab Az rbaycan dilind ki sait+samit v samit+sait+samit heca tipli feill rin t kkülün h sr olunmu dur. Bu heca tipind olan feill rin t kkül tapd ilkin kökl r b rpa olunmu v onlar n bir çoxu müxt lif dill rl müqayis edil r k tutu durulmu dur. Eyni zamanda amorf qurulu lu ilkin kökl rin sinkretikliyi d diqq td n yay nmam d r. Burada ilkin kökl rin amorfluqdan t kamül ed r k iltisaqi qurulu a yiy l nm si kimi hallar da t sdiqini tapm d r.


270

1999

4. X lilov, B. Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay /Buludxan X lilov; elmi red. H.Mirz yev.- Bak : Elm, 1999.- 183 s. Kitab n içind kil r:

Bir neç söz Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n aç l Qurultay n r yas t hey tinin v r yas t hey tinin f xri

üzvl rinin seçilm si Qurultay n mandat v redaksiya komissiyalar n n, katib-

liyinin seçilm si Qurultay n proqram v günd lik m s l Qurultay n reqlamenti Qurultay n aç l il ba l t brikl r Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n iclaslar Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n q tnam l ri Yeni türk lifbas bar d qurultay n q tnam si Türk dill rinin öyr nilm si v türk dill rinin dig r dil ail l ri

il laq sinin öyr nilm si haqq nda q tnam Ana dilinin t drisi metodikas üzr q tnam “Türk xalqlar n n tarixini öyr nm yin müasir v ziyy ti v

yax n v zif l ri” m ruz l ri üzr q tnam Ölk ünasl qla ba l m ruz l r üzr q tnam Türk dill rinin orfoqrafiyas bar d q tnam T kilat Komissiyas bar d q tnam Türk dill rind elmi terminl r sistemi bar d q tnam Türkoloji Qurultay n etnoqrafiya komissiyas n n q tnam si Q.Cursinin “Qafqaz n türk xalqlar n n etnoqrafiyas n n öyr -

nilm si haqq nda” tezisl ri Türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r


271

Birinci Türkoloji Qurultayda A.Samoylovicin “Türk dill -rinin t snifin dair m s l l r” adl m ruz si

A.N.Samoylovic bar sind biobiblioqrafik m lumat Türk xalqlar n n lifbalar haqq nda m lumat Lat n qrafikal Az rbaycan lifbas n n b rpas haqq nda

Az rbaycan Respublikas n n qanunu Lat n qrafikal Az rbaycan lifbas n n b rpas haqq nda

Az rbaycan Respublikas qanununun qüvv y minm si qaydas bar d Az rbaycan Respublikas Ali Soveti Milli uras n n q rar

Kas m T n stanovun Birinci Türkoloji Qurultayda “Yeni lifbaya keçid haqq nda” m ruz si

Birinci Türkoloji Qurultay n türk xalqlar n n lifba islahatlar haqq nda tezisl ri

Kas m T n stanovun h yat v yarad c l (1901-1938) Türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind

m lumat Nikolay Yakovlevic Marr (1864-1934) Filip ohan Tabbert Stralenberq (1676-1747) Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultayda N.N.Poppenin “Al-

tay dill rinin qar l ql qohumlu u haqq nda m s l nin müasir mövqeyi v tarixi” m ruz si

Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultayda N.N.Poppenin “Türk dill rinin monqol, tunqus, fin-uqor v samodi dill ri il qo-humluq laq l ri bar sind tezisl ri”

Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultayda Qenkonun “Türk dill rinin yaf s dill rin münasib ti haqq nda” m ruz si

Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n b zi i tirakç lar bar sind biobiblioqrafik m lumat

Nikolay vanovic A marin Baytursunov hm d Baytursunovic


272

brahimov Qalimçan Qirfanovic Malov Serqey Yefimovic Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n nümay nd l rinin

siyah s Bülletenl r

1 2 3 4

Annotasiya: Kitabda qurultayda qald r lm bir s ra m s l l rl ba l maraql tezis v m ruz l r verilmi dir. Bunlar n m zmunun oxucu t r find n yax ba a dü ülm si üçün türkologiyadak möv-cud n z ri fikirl r , o cüml d n rhl r d diqq t yetirilmi dir. Bundan lav , kitabda Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n dörd bülletini rus dilind çap olunmu dur. Bülletenl rin h r birinin g l c kd elmi-t dqiqat i i kimi, h m d kurs, diplom i l rinin mövzusu kimi t dqiq v t hlil edilm si vacibdir.

2000

5. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Buludxan X lilov; ADPU-nun Müasir Az rbaycan dili kafedras .- Bak : Elm, 2000.- Hiss 1.- 280 s. Kitab n içind kil r:

QRAMMAT KA Qrammatika haqq nda m lumat Qrammatikan n növl ri Qrammatik anlay lar Qrammatik qurulu un lam tdar c h tl ri Qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq si


273

MORFOLOG YA 1. Amorf morfologiyas 2. Aqqlütinativ (iltisaqi) morfologiya 3. Flektiv morfologiya 4. nkorporla an morfologiya Morfologiyan n növl ri Morfem anlay Kök

sas K LÇ L R

kilçil rin m nas na gör növl ri Sözdüz ldici kilçil r Sözd yi dirici kilçil r Sözdüz ldici kilçil rl sözd yi dirici kilçil rin f rqli xüsusiyy tl ri Formadüz ldici kilçil r

kilçil rin dil m n yin gör növl ri 1) Az rbaycan dilinin özün m xsus kilçil ri 2) Dilimiz fars dilind n keçmi kilçil r 3) Dilimiz r b dilind n keçmi kilçil r 4) Dilimiz rus dilind n keçmi kilçil r

kilçil rin i l kliyin , m hsuldarl na gör növl ri 1) M hsuldar kilçil r 2) Qeyri-m hsuldar kilçil r Sözün t rkibind tutduqlar mövqey gör kilçil rin növl ri Ön kilçil r Orta kilçil r Son kilçil r Omonim kilçil r Sözün kökün kilçil r qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallar


274

S sart m S sdü ümü Söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n s s keçidl ri Söz kökl ri il kilçi münasib tind fonetik laq l r N TQ H SS L R N N T SN F Nitq hiss l rinin t snifi prinsipl ri Nitq hiss l rinin t snifi bar sind fikirl rind xülas si. Nitq hiss l rinin t snifi

sas nitq hiss l ri Köm kçi nitq hiss l ri Xüsusi nitq hiss l ri ÜMUM QRAMMAT K KATEQOR YALAR Hal kateqoriyas Adl q hal Yiy lik hal T sirlik hal Yönlük hal Yerlik hal Ç x l q hal M NSUB YY T KATEQOR YASI M nsubiyy t kateqoriyas n n ifad üsullar a) Morfoloji üsul b) Sintaktik üsul

XS KATEQOR YASI K M YY T KATEQOR YASI K miyy t kateqoriyas n n ifad üsullar 1. Leksik üsulla k miyy tin ifad si 2. Morfoloji üsulla k miyy tin ifad si 3. Sintaktik üsulla k miyy t kateqoriyas n n ifad si


275

NKARLIQ KATEQOR YASI 1. Leksik vasit l rl inkarl n ifad si 2. Morfoloji vasit l rl inkarl n ifad si 3. Sintaktik vasit l rl inkarl n ifad si

Annotasiya: Kitab proqram n t l bl rin uy un kild yaz lm v iki hiss d n ibar t olmas n z rd tutulmu dur.

Kitab n I hiss sind qrammatika haqq nda m lumat verilir v qrammatikan n növl rind n, qrammatik anlay lardan, qrammatik qurulu dan, qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq sind n, qrammatikan n morfologiya öb sind n v morfologiyan n növl -rind n, morfem anlay ndan, kök v kilçi morfemd n, sasdan,

kilçil rin növl rind n, söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallardan b hs olunur. Nitq hiss l rinin t snifi il ba l mövcud fikirl r saf-çürük edilir, o cüml d n ümumi qrammatik kateqoriyalar geni rhini v izah n tap r.

2001

6.X lilov, B. Türkologiyan n intibah dövrü /Buludxan X lilov; red. H. .Mirz yev; r yçil r: V. liyev, C.C f rov, A.Bayramov.- Bak : Adilo lu, 2001.- 173 s. Kitab n içind kil r:

Giri XIX srd milli türkologiya 1. XIX srin milli türkoloqlar 2. Milli türkoloq Nikolay Fyudoroviç Katanovun h yat :

u aql q v g nclik ill ri 3. Milli türkoloq N.F.Katanovun t rcümeyi-hal XIX-XX srin b zi türkoloqlar 1. qnats Kuno v türk xalqlar d biyyat


276

2. Misird ya am türkoloq Mustafa Nür ddin XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) türkologiyada Az rbay-

can ünasl q m s l l ri 1. Az rbaycan ünasl a bir bax XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) türkologiya sah sind

ir lil yi l r v lifba m s l si 1. Türkologiya sah sind ki ir lil yi l r 2. M.F.Axundov v lifba m s l si 3. XX srd (20-30-cu ill rd ) lat n qrafikal lifba u runda

mübariz 4. Lat n qrafikal lifbaya keçm k u runda mübariz nin

tarixind n (1927-ci il, 3-7 iyun) I Türkoloji qurultay-türkologiyan n intibah dövrü. 1. I Türkoloji qurultay da bizim tariximizdir. 2. I Türkoloji qurultaya haz rl q bar sind . 3. I Türkoloji qurultay Az rbaycan münasib yer kimi seçdi. 4. I Türkoloji qurultayda b zi türkoloqlar n lav m ruz l ri. a) professor S.Y.Malovun lav m ruz si. b) professor A.N.Qenkonun lav m ruz si. c) professor N.Y.A marinin lav m ruz si. ç) professor N.N.Poppenin lav m ruz si. d) professor B.Çobanzad nin lav m ruz si. 5. I Türkoloji qurultay v Türkiy . 6. I Türkoloji qurultay v türk cümhuriyy tl ri. 7. I Türkoloji qurultay n Yakutiyadan g lmi nümay nd si. N. .Baraxov v dig rl ri. Türkologiya: Türkiy v türkl r XX srin 20-ci ill rinin

müst visind Türkologiyan n XX srin 20-ci ill rind ki itkisi: P.M.Melio-

ranski, V.L.Tomsen


277

Annotasiya: “Türkologiyan n intibah dövrü” adl kitabda XIX srd n ba layaraq XX srin 30-cu ill rin q d rki dövrd milli

türkologiyam z n bir s ra m s l l rin geni yer verilir. XIX srin, el c d XX srin (30-cu ill r q d r) milli türkoloqlar n n bir qisminin türkologiya sah sind ki f aliyy tl rin diqq t yetirilir. Bundan ba qa, kitabda milli türkoloqlar n Az rbaycan ünasl a dair gördükl ri i l r saf-çürük olunur.

Kitabda XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) türkologiya sah -sind ki u urlar, h m d lifba m s l si öz ksini tap r. Xüsusil , M.F.Axundovun lifba u runda apard mübariz nin b zi m qam-lar t hlil olunur. Arxiv materiallar na istinad olunuraq lat n qra-fikal lifbaya keçm k u runda apar lan mübariz nin tarixi kökl ri t dqiq edilir.

Kitabda h m d I Türkoloji qurultay türkologiyan n intibah dövrü kimi xarakteriz olunur. Bu möt b r qurultay n türk xalqla-r n n tarixind v türkologiyan n inki af nda oynad rol hat li

kild t hlilini tap r.

2003 7. X lilov, B. Az rbaycan dili: 6-7-ci sinifl r üçün d rslik / Bu-ludxan X lilov, B ir hm dov, A amusa Axundov; elmi red.: N.C f rov, Y.Seyidov; r yçil r: .Abbasov, T. s dova.- Bak : T hsil, 2003.- 256 s Kitab n içind kil r:

IV sinif V sinifd keçirilmi l rin t krar Morfologiya § 1. Qrammatika haqq nda ümumi m lumat


278

Nitq hiss l ri § 2. Nitq hiss l ri haqq nda ümumi m lumat

sas nitq hiss l ri § 3. sim § 4. Sad v düz ltm isiml r § 5. simd n düz l n düz ltm isiml r § 6. H r k t bildir n sözl rd n (feild n) düz l n düz ltm isiml r § 7. sim düz ld n kilçil rin yaz l § 8. Mür kk b isiml rin m l g lm yollar v yaz l § 9. Ümumi v xüsusi isiml r § 10. T k v c m isiml r § 11. smin m nsubiyy t gör d yi m si § 12. smin hallanmas § 13. smin yiy lik hal § 14. smin yönlük hal § 15. smin t sirlik hal § 16. smin yerlik hal § 17. smin ç x l q hal § 18. Sif t § 19. Sif tl rin qurulu ca növl ri § 20. Düz ltm sif tl rin m l g lm si § 21. Feild n düz l n sif tl r § 22. Sif t düz ld n kilçil rin yaz l v t l ffüzü § 23. Mür kk b sif tl rin m l g lm si v yaz l § 24. Sif tin müqayis d r c l ri § 25. Sif tin adi v azaltma d r c l ri § 26. Sif tin çoxaltma d r c si § 27. Sif tin isim kimi i l n bilm si § 28. Sif t aid keçilmi l rin t krar v sisteml dirilm si


279

§ 29. Say § 30. Saylar n qurulu ca növl ri § 31. Say n m na növl ri § 32. Miqdar saylar § 33. S ra saylar § 34. Say n isim kimi i l nm si § 35. Saya aid keçilmi l rin t krar v sisteml dirilm si § 36. v zlik § 37. xs v zlikl ri § 38. Qeyri-mü yy nlik bildir n v zlikl r § 39. ar v zlikl ri § 40. Sual v zlikl ri § 41. T yini v zlikl r § 42. v zliy aid keçilmi l rin t krar v sisteml dirilm si § 43.VI sinifd keçilmi l rin t krar v sisteml dirilm si VII S N F § 1. VI sinifd keçilmi l rin t krar § 2. Feil § 3. Feilin qurulu ca növl ri § 4. Düz ltm feill r § 5. Mür kk b feill r § 6. Feilin t sdiq v inkar § 7. T sirli v t sirsiz feill r § 8. Feilin qrammatik m na növl ri. § 9. M lum növ § 10. M chul növ § 11. Qay d növ § 12. Qar l q növ § 13. cbar növ


280

§ 14. Feilin t srifl n n v t srifl nm y n formalar . § 15. Feilin zamanlar FEIL N FORMALARI § 16. Feilin mr kli § 17. Feilin x b r kli § 18. Feilin arzu kli § 19. Feilin vacib kli § 20. Feilin laz m kli § 21. Feilin rt kli § 22. Feilin t srifl n n formalar na aid keçilmi l rin t krar

v sisteml dirilm si FE L N T SR FL NM Y N FORMALARI § 23. M sd r § 24. Feili sif tl r § 25. Feili sif t düz ld n kilçil r § 26. Feili sif tin substantivl m si (isiml m si) § 27. Feili ba lamalar § 28. Feili ba lama kilçil ri § 29. Feilin t srifl nm y n formalar na aid keçilmi l rin

t krar v sisteml dirilm si § 30. di, imi köm kçi feill ri § 31. di, imi köm kçi feill rinin feilin zamanlar v kill ri

il i l nm si § 32. Z rf § 33. Z rfl rin qurulu ca növl ri § 34. Düz ltm z rfl rin m l g lm si § 35. Mür kk b z rfl rin m l g lm si § 36. Z rfin m naca növl ri § 37. Z rfin dig r nitq hiss l rind n f rql ndirilm si


281

§ 38. Z rf aid keçilmi l rin t krar v sisteml dirilm si KÖM KÇ N TQ H SS L R § 39. Qo ma § 40. smin yiy lik hal il i l n n qo malar § 41. smin yönlük hal il i l n n qo malar § 42. smin ç x l q hal il i l n n qo malar § 43. Qo malar n orfoqrafiyas § 44. Qo malar n dig r nitq hiss l rind n f rql ndirilm si § 45. Ba lay c . § 46. Ba lay c lar n m naca növl ri § 47. l köm kçi sözü qo ma v ba lay c kimi § 48. Ba lay c lardan vv l v ya sonra vergülün i l dilm si § 49. Ba lay c lar n f rql ndirilm si § 50. dat § 51. datlar n m naca növl ri § 52. datlar n dig r nitq hiss l rind n f rql ndirilm si § 53. datlar n orfoqrafiyas § 54. Modal sözl r § 55. Modal sözl rin qrammatik m na növl ri § 56. Modal sözl rin orfoqrafiyas v onlarda vergül i ar si-

nin i l dilm si § 57. Nida § 58. Nidalar n orfoqrafiyas § 59. VI-VII sinifl rd keçilmi l rin t krar v sisteml -

dirilm si 8. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Bulud-xan X lilov; red.: N.C f rov, H.Mirz yev; r yçil r: V. liyev, C.C f rov.- Bak : Adilo lu, 2003.- Hiss 2.- 354 s


282

Kitab n içind kil r: S M smi bir nitq hiss si kimi s viyy l ndir n xüsusiyy tl r smin t rifi smin suallar siml rin leksik m nas na gör növl ri smin qurulu ca növl ri

Sad isiml r Düz ltm isiml r Mür kk b isiml r S F T Sif tin lü vi m na qruplar Sif tin formal lam tl ri Sif tin dig r nitq hiss l ri iç risind yeri

sli v nisbi sif tl r Sif tin substantivl m si Sif tin qurulu ca növl ri Sad sif tl r Düz ltm sif tl r Mür kk b sif tl r Sif tin d r c l ri Sif tin d r c l rinin say bar sind fikirl rin xülas si Adi d r c c Çoxaltma d r c si Azaltma d r c si SAY Say haqq nda ümumi m lumat Say n özün m xsus xüsusiyy tl ri Saylar n m naca növl ri


283

Miqdar saylar S ra saylar R q ml r Saym nal sözl r Saylar n sakramentall Sayköklü sözl r Ba qa dill rd n dilimiz keç n saylar

V ZL K v zliyin özün m xsus xüsusiyy tl ri v zliyin növl ri xs v zlikl ri

ar v zliyi Sual v zliyi Qeyri-mü yy n v zlik T yini v zlik nkar v zliyi

Nisbi v zlik FE L Feili bir nitq hiss si kimi s ciyy l ndir n xüsusiyy tl r Feilin qurulu u Feilin qurulu u bar sind fikirl rin xülas si Sad feill r Düz ltm feill r Mür kk b feill r Feilin növl ri Feilin lü vi m na növl ri Feilin sas m na növü: T sirlik-t sirsizlik kateqoriyas Feilin qrammatik m na növl ri Feilin qrammatik m na növl ri bar sind fikirl rin xülas si


284

Feilin qrammatik m na növl rind i , hal, h r k tl subyekt aras ndak münasib t

M lum növ M chul növ Qay d növ Qar l ql növ Mü t r k növ cbar növ

Feilin zaman kateqoriyas Keçmi zaman

ühudi keçmi zaman N qli keçmi zaman ndiki zaman

G l c k zaman Q ti g l c k zaman Qeyri-q ti g l c k zaman Feilin t rz kateqoriyas Feilin formalar Feilin t srifl n n formalar Feilin mr formas Feilin arzu formas Feilin vacib formas Feilin rt formas Feilin laz m formas Feilin davam formas Feilin bacar q formas Feilin sual formas Feilin t srifl nm y n formalar M sd r


285

M sd rin feil m xsus xüsusiyy tl ri M sd rin ism m xsus xüsusiyy tl ri Feili sif t Feili sif tin morfoloji göst ricil ri Feili sif tin feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili sif tin sif tl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili sif tin feild n düz l n düz ltm sif tl rin f rqli

xüsusiyy tl ri Feili ba lama Feili ba lamalar n morfoloji göst ricil ri Feili ba laman n feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n z rfl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n feili sif t v m sd r aras nda yeri Z RF Z rf haqq nda m lumat Az rbaycan dilçiliyind z rfl ba l b zi m qamlar Z rfin qurulu ca növl ri Sad z rfl r Düz ltm z rfl r Mür kk b z rfl r Z rfin lü vi m na növl ri KÖM KÇ N TQ H SS L R Qo ma Qo man n m n yin gör növl ri Qo man n m na növl ri v qo uldu u hallar BA LAYICI Ba lay c lar n t snifi Sintaktik v zif sin gör ba lay c n n növl ri M nas na gör ba lay c lar n t snifi


286

DAT datlar n qurulu ca növl ri datlar n m naca növl ri

XÜSUS N TQ H SS L R Nida Nidan n dig r nitq hiss l rind n f rqi Nidan n köm kçi nitq hiss l rind n f rqi Nidan n t qlidi sözl r ox arl v f rqi Nidan n modal sözl rd n f rqi M n yin gör nidalar n növl ri Leksik m nas na gör nidalar n növl ri Nidalar n qurulu u Nidalar n substantivl m si Nidalar n sözyarad c l nda rolu T qlidi sözl r T qlidi sözl rin m na qruplar T qlidi sözl rin qurulu u Modal sözl r Modal sözl rin m na növl ri Modal sözl rin qurulu u QEYR -MÜ YY N N TQ H SS L R mperativ sözl r mperativ sözl rin m nas mperativ sözl rin qurulu u

U aq sözl ri Ritmik sözl r

Annotasiya: Kitab n iki hiss d n ibar t olan bu II hiss si d proqram n t l bl rin uy un kild yaz lm d r.


287

Kitab n II hiss sind sas, köm kçi, xüsusi v qeyri-mü yy n nitq hiss l ri geni rhini tap r

2004

9. X lilov, B. Az rbaycan dili: dün n, bu gün /Buludxan X lilov; r yçil r: S.M mm dov, M.Hüseynov.- Bak : Adilo lu, 2004.- 232 s. Kitab n içind kil r:

I F S L. Türkoloji dü ünc mizd türkçülük, az rbaycanç l q: dün ni,

bu günü I. 1. Türk sözü I. 2. ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri I. 3. Az, X z r, o uz I. 4. Az ri, tatar I. 5. Az rbaycan I. 6. Az rbaycan ünasl n b zi probleml ri: dün n, bu gün

II F S L Minillikl rin q hr manl qla dolu yadda tarixi: dilimizin

tarixin , b di-b dii irsimiz münasib t II. 1. “Kitabi D d Qorqud” dastanlar nda Altay v Hun

dövrl rinin izl ri II. 2. Minillikl rin q hr manl qla dolu yadda tarixi:

repressiyadan b ra t do ru III F S L Az rbaycan dilinin t tbiqi: probleml r, qay lar III. 1. Az rbaycan dilinin t tbiqi i in diqq ti art raq III. 2. Dilimiz diriliyimizdir III. 3. Az rbaycan dili milli varl m zd r


288

Annotasiya: Kitabda türkoloji dü ünc mizd türkçülüyün, az r-baycanç l n dün ni, bu günü t hlil olunur. ski türkc d n dife-rensialla man n s b bl ri öz izah n tap r. Eyni zamanda Az, X z r, O uz, Az ri, Tatar, Az rbaycan sözl rinin izah il yana , onlar n tarixi t l batla ba l i l nm imkanlar na da ayd nl q g tirilir v az rbaycan ünasl n bir s ra probleml rin xüsusi yer ayr l r.

Müst qil Az rbaycan Respublikas n n ideoloji istiqam td apard kursun t l bl rin v milli mara m za, milli m fkur miz uy un kild d bi-b dii irsimizin, yadda tariximizin b zi qaran-l q m qamlar t hlil olunur. Bu m nada “Kitabi-D d Qorqud”un Sovetl r ttifaq dövründ sovet ideologiyas n n t l bl rin uy un repressiya olunmas n n kökl ri, el c d h min dövrd Az rbaycan dilin qar yön lmi t qib v t zyiql rin s b bl ri geni izah n tap r. d bi-b dii irsimiz sovet rejiminin q r zli mövqeyi il dili-miz qar tu lanm q r zli münasib tin bir-biri il laq li oldu u göst rilir v o dövrd Az rbaycan dilinin repressiyaya m ruz qal-d diqq td n yay nm r.

Kitabda Az rbaycan dilinin t tbiqi il ba l bu gün qar ya ç xan probleml r, qay lar faktlar sas nda, obyektiv v real t hlil dü ünc si il verilir.

2006

10. X lilov, B. Türkologiyaya giri /Buludxan X lilov; red. N.C f rov; r yçil r: V. liyev, A.Bayramov.- Bak : Nurlan, 2006.- 384 s. Kitab n içind kil r:

Giri I f sil. Dill rin morfoloji t snifi


289

1) Amorf dill r 2) Aqqlütinativ (iltisaqi) dill r 3) nkorporla an dill r

II f sil. Türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind m lumat

Ural-Altay c r yan Altay c r yan Skif dill r c r yan Turan dill r c r yan

III f sil. Ural-Altay n z riyy sinin m l g lm si v Ural-Altay dill rinin öyr nilm si

IV f sil. Ural-Altay n z riyy si müasir m rh l d Ural-Altay dill rin aid yeni i l r Ural v hind-avropa dill rinin qohumlu u haqq nda ehtimal Qohum dill rin müqayis li-tarixi öyr nilm sind qurulu

linqvistikas n n d yi m si metodu bar sind N.N.Poppenin “Altay dill rinin qar l ql qohumlu u

haqq nda m s l nin müasir mövqeyi v tarixi” m ruz si N.N.Poppenin “Türk dill rinin monqol, tunqus, fin-uqor

v samodi dill ri il qohumluq laq l ri” bar sind tezisl ri V f sil. Ural-Altay dil ail si v onun t snifi

Ural dill ri: a) uqro-fin, yaxud fin-uqor dill ri b) samodi dill ri Altay dill ri: a) monqol dill ri b) tunqus-mancur dill ri c) türk dill ri


290

VI f sil. Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil m si, bu dilin formala mas v bu n z riyy nin qiym tl ndirilm si

Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil m sin t bbüs Ural-Altay dill rinin formala mas Ural-Altay dill rinin dil sas kimi formala mas v

onlar n razi c h td n ayr lmas haqq nda Ural-Altay n z riyy sinin m zmunu, onun sasland r l-

mas v qiym tl ndirilm si VII f sil. Türk dill rinin tarixi

n q dim türk dövrü Q dim türk dövrü Orta türk dövrü Yeni türk dövrü

n yeni türk dövrü Türk xalqlar n n tarixind mövcud olan sas impertor-

luqlar, dövl tl r, b ylikl r, atab ylikl r, xanl qlar, cümhuriy-y tl r, respublikalar

VIII f sil. Türk dill rinin qurulu u Türk dill rinin fonetik qurulu u Türk dill rinin leksik qurulu u Türk dill rinin morfoloji qurulu u Türk dill rinin sintaktik qurulu u

IX f sil. Türk dill rinin t snifi v geneoloji bölgüsü Türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r Türk dill rinin t snifi tarixi Türk dill rinin geneoloji bölgüsü

X f sil. O uz qrupu türk dill ri Az rbaycan dili Türk dili


291

Türkm n dili Qaqauz dili Balkan türkl rinin dili Ax sqa (Mesxeti) türkl rinin dili

XI f sil. Q pçaq qrupu türk dill ri Qazax dili Qaraqalpaq dili Q r z dili Altay dili Noqay dili Kr m-tatar dili

XII f sil. Bulqar qrupu türk dill ri Kazan-tatar dili Ba q rd dili Qaraçay-balkar dili Kumuq dili Karaim dili

XIII f sil. Karluq-uy ur qrupu türk dill ri Özb k dili Yeni uy ur dili Sar uy ur dili Salar dili

XIV f sil. Uy ur-o uz qrupu türk dill ri Tuva dili Tofalar (karakas) dili Xakas dili

or dili Barabin v Çul m tatarlar n n dili


292

XV f sil. Çuva v Yakut dill ri Çuva dili Yakut dili

XVI f sil. Türk xalqlar n n lifbalar haqq nda m lumat. XVII f sil. I Türkoloji qurultay

I Türkoloji qurultaya haz rl q I Türkoloji qurultay n ça r lmas I Türkoloji qurultay n proqram v günd lik m s l I Türkoloji qurultay n reqlamenti I Türkoloji qurultay n aç l il ba l t brikl r I Türkoloji qurultay n iclaslar stifad olunmu d biyyat

a) Az rbaycan dilind b) Rus dilind c) Türk dilind

Annotasiya: D rslikd dill rin morfoloji t snifi, türk dill rinin aqlütinativ (iltisaqi) dill r kimi dig r dil ail l ri aras ndak yeri, ey-ni zamanda türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind mövcud olan c r yanlar haqq nda (Ural-Altay, Altay, Skif dill r, Turan dill r c r yanlar ) m lumat verilir. Ural-Altay n z riyy sinin m l g lm si, Ural-Altay dill rinin öyr nilm si, Ural-Altay

n z riyy sinin müasir m rh l d ki mövqeyi, Ural-Altay dil ail si v onun t snifi, Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil m sin t bbüs v s. m s l l r geni izah n tap r.

D rslikd türk dill rinin tarixin , qurulu una, türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r xüsusi olaraq yer verilir. O uz, q pçaq, bulqar, karluq-uy ur, uy ur-o uz, çuva v yakut dill ri qrupuna daxil olan türk dill rinin h r biri bar sind t hlill r d


293

apar l r. Türk xalqlar n n lifbalar , I Türkoloji qurultay bar sind d m lumat verilir.

2007

11. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya /Buludxan X lilov; r yçil r: M.M mm dov, S.Sad qova.- Bak : Nurlan, 2007.- 310 s. Kitab n içind kil r:

Giri Fonetikaya giri Az rbaycan dilinin fonetik qurulu u Az rbaycan dilinin foneml rini mü yy nl dirm yin üsul v

vasit l ri Fonetik transkripsiya S s S sin fiziki (akustik) lam tl ri S sin fizioloji m nb l ri v lam tl ri S sin ictimai lam tl ri Dan q s sl rinin t snifi Az rbaycan dilinin saitl r sistemi Saitl rin sas xüsusiyy tl ri Az rbaycan dilind ki saitl r sisteminin qar l Az rbaycan dilinin samitl r sistemi Az rbaycan d bi dilind ki samitl rin sas xüsusiyy tl ri Nitqin fonetik parçalar Heca Heca tipl rind saitl r v samitl r Heca üçbucaqlar


294

Nitq ax n n n hecalanma meyar Az rbaycan dilind fonetik hadis v qanunlar Fonetik hadis l r Ah ng qanunu Nitq parçalar n n m nal (fonosemantik) s sl nm si Vur u Heca vur usu Heca vur usu sözl rd v kilçil rd Az rbaycan dilind vur unun güc, qüvv t d r c si M ntiqi vur u H y canl vur u Avazlanma (intonasiya) Avazlanman n (intonasiyan n) tipl ri Sad cüml l rin avazlanmas (intonasiyas ) Mür kk b cüml l rin avazlanmas (intonasiyas ) Dur u Yaz , lifba, qrafika Yaz Az rbaycan lifbas Az rbaycan dilinin qrafikas Orfoqrafiya Orfoqrafiya qaydalar Orfoqrafiya lü tinin qurulu u Az rbaycan dili orfoqrafiyas n n tarixi bar sind m lumat Orfoepiya Orfoqrafiya il orfoepiya aras nda yax n v f rqli c h tl r

d bi t l ffüzün m nb l ri T l ffüz raiti Samitl rin t l ffüzü


295

Qrafik raitd t l ffüz Qrammatik raitd t l ffüz

d bi t l ffüzün pozulma m nb l ri stifad olunmu d biyyat


Annotasiya: D rslikd müasir Az rbaycan d bi dili anlay , müasir Az rbaycan d bi dili f nni v onun ba qa elml rl laq si, müasir Az rbaycan d bi dili f nninin öb l rind öyr nil n m s -l l r rh olunur.


D rslikd yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya v orfoepiya öb -l rinin öyr ndiyi m s l l r d öz ksini tap r. 12. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Bulud-xan X lilov; ADPU-nun Müasir Az rbaycan dili kafedras .- T krar n r.- Bak : Elm, 2007.- Hiss I.- 280 s. Kitab n içind kil r:

QRAMMAT KA Qrammatika haqq nda m lumat Qrammatikan n növl ri Qrammatik anlay lar


296

Qrammatik qurulu un lam tdar c h tl ri Qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq si MORFOLOG YA 1. Amorf morfologiyas 2. Aqqlütinativ (iltisaqi) morfologiya 3. Flektiv morfologiya 4. nkorporla an morfologiya Morfologiyan n növl ri Morfem anlay Kök

sas K LÇ L R

kilçil rin m nas na gör növl ri Sözdüz ldici kilçil r Sözd yi dirici kilçil r Sözdüz ldici kilçil rl sözd yi dirici kilçil rin f rqli

xüsusiyy tl ri Formadüz ldici kilçil r


kilçil rin i l kliyin , m hsuldarl na gör növl ri 1) M hsuldar kilçil r 2) Qeyri-m hsuldar kilçil r Sözün t rkibind tutduqlar mövqey gör kilçil rin növl ri Ön kilçil r Orta kilçil r


297

Son kilçil r Omonim kilçil r Sözün kökün kilçil r qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallar S sart m S sdü ümü Söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n s s keçidl ri Söz kökl ri il kilçi münasib tind fonetik laq l r N TQ H SS L R N N T SN F Nitq hiss l rinin t snifi prinsipl ri Nitq hiss l rinin t snifi bar sind fikirl rind xülas si Nitq hiss l rinin t snifi

sas nitq hiss l ri Köm kçi nitq hiss l ri Xüsusi nitq hiss l ri ÜMUM QRAMMAT K KATEQOR YALAR Hal kateqoriyas Adl q hal Yiy lik hal T sirlik hal Yönlük hal Yerlik hal Ç x l q hal M NSUB YY T KATEQOR YASI. M nsubiyy t kateqoriyas n n ifad üsullar a) Morfoloji üsul b) Sintaktik üsul

XS KATEQOR YASI K M YY T KATEQOR YASI K miyy t kateqoriyas n n ifad üsullar


298

1. Leksik üsulla k miyy tin ifad si 2. Morfoloji üsulla k miyy tin ifad si 3. Sintaktik üsulla k miyy t kateqoriyas n n ifad si NKARLIQ KATEQOR YASI

1. Leksik vasit l rl inkarl n ifad si 2. Morfoloji vasit l rl inkarl n ifad si 3. Sintaktik vasit l rl inkarl n ifad si



kilçil rin növl rind n, söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallardan b hs olunur. Nitq hiss l rinin t snifi il ba l mövcud fikirl r saf-çürük edilir, o cüml d n ümumi qrammatik kateqoriyalar geni rhini v izah n tap r

13. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Bulud-xan X lilov; red.: N.C f rov, H.Mirz yev; r yçil r: V. liyev, C.C f rov.- T krar n r.- Bak : Nurlan, 2007.- Hiss 2.- 354 s. Kitab n içind kil r:

S M smi bir nitq hiss si kimi s ciyy l ndir n xüsusiyy tl r smin t rifi smin suallar siml rin leksik m nas na gör növl ri smin qurulu ca növl ri


299


sli v nisbi sif tl r Sif tin substantivl m si Sif tin qurulu ca növl ri Sad sif tl r Düz ltm sif tl r Mür kk b sif tl r Sif tin d r c l ri Sif tin d r c l rinin say bar sind fikirl rin xülas si Adi d r c Çoxaltma d r c si Azaltma d r c si SAY Say haqq nda ümumi m lumat Say n özün m xsus xüsusiyy tl ri Saylar n m naca növl ri Miqdar saylar S ra saylar R q ml r Saym nal sözl r Saylar n sakramentall Sayköklü sözl r Ba qa dill rd n dilimiz keç n saylar


300



Nisbi v zlik FE L Feili bir nitq hiss si kimi s ciyy l ndir n xüsusiyy tl r Feilin qurulu u Feilin qurulu u bar sind fikirl rin xülas si Sad feill r Düz ltm feill r Mür kk b feill r Feilin növl ri Feilin lü vi m na növl ri Feilin sas m na növü: T sirlik-t sirsizlik kateqoriyas Feilin qrammatik m na növl ri Feilin qrammatik m na növl ri bar sind fikirl rin xülas si Feilin qrammatik m na növl rind i , hal, h r k tl subyekt

aras ndak münasib t M lum növ M chul növ Qay d növ Qar l ql növ Mü t r k növ


301

cbar növ Feilin zaman kateqoriyas Keçmi zaman


G l c k zaman Q ti g l c k zaman Qeyri-q ti g l c k zaman Feilin t rz kateqoriyas Feilin formalar Feilin t srifl n n formalar Feilin mr formas Feilin arzu formas Feilin vacib formas Feilin rt formas Feilin laz m formas Feilin davam formas Feilin bacar q formas Feilin sual formas Feilin t srifl nm y n formalar M sd r M sd rin feil m xsus xüsusiyy tl ri M sd rin ism m xsus xüsusiyy tl ri Feili sif t Feili sif tin morfoloji göst ricil ri Feili sif tin feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili sif tin sif tl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri


302

Feili sif tin feild n düz l n düz ltm sif tl rin f rqli xüsusiy-y tl ri

Feili ba lama Feili ba lamalar n morfoloji göst ricil ri Feili ba laman n feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n z rfl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n feili sif t v m sd r aras nda yeri Z RF Z rf haqq nda m lumat Az rbaycan dilçiliyind z rfl ba l b zi m qamlar Z rfin qurulu ca növl ri Sad z rfl r Düz ltm z rfl r Mür kk b z rfl r Z rfin lü vi m na növl ri KÖM KÇ N TQ H SS L R Qo ma Qo man n m n yin gör növl ri Qo man n m na növl ri v qo uldu u hallar BA LAYICI Ba lay c lar n t snifi Sintaktik v zif sin gör ba lay c n n növl ri M nas na gör ba lay c lar n t snifi


XÜSUS N TQ H SS L R Nida Nidan n dig r nitq hiss l rind n f rqi


303

Nidan n köm kçi nitq hiss l rind n f rqi Nidan n t qlidi sözl r ox arl v f rqi Nidan n modal sözl rd n f rqi M n yin gör nidalar n növl ri Leksik m nas na gör nidalar n növl ri Nidalar n qurulu u Nidalar n substantivl m si Nidalar n sözyarad c l nda rolu T qlidi sözl r T qlidi sözl rin m na qruplar T qlidi sözl rin qurulu u Modal sözl r Modal sözl rin m na növl ri Modal sözl rin qurulu u QEYR -MÜ YY N N TQ H SS L R mperativ sözl r mperativ sözl rin m nas mperativ sözl rin qurulu u





304

2008

14. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas /Bulud-xan X lilov; elmi red. A.Bayramov; r yçil r: H.Mirz yev, H.Bal -yev.- Bak : Nurlan, 2008.- 442 s. Kitab n içind kil r:

LEKS KOLOG YAYA G R Leksika haqq nda m lumat Leksikologiyan n növl ri Söz n dir? Sözün zahiri v daxili c h ti Saf v hibrid sözl r AZ RBAYCAN D L N N LÜ T T RK B Dilin lü t t rkibi haqq nda m lumat Dilin lü t t rkibinin sas v lav hiss si Az rbaycan dilinin leksik sistemi

l kliyin gör sözl rin qruplar l dilm dair sin gör sözl rin qruplar

M N C H TD N MÜAS R AZ RBAYCAN D B D L N N LÜ T T RK B

Az rbaycan sözl ri Türk dill ri il ortaql olan sözl r H m türk, h m d monqol dill ri il ortaql olan sözl r

umer dili il ortaql olan sözl r Xüsusi Az rbaycan sözl ri Al nma sözl r

r b m n li sözl r Fars m n li sözl r Rus m n li sözl r


305

Avropa m n li sözl r Qafqaz m n li sözl r Adi v beyn lmil l al nma sözl r

L NM DA R S N GÖR F RQL N N SÖZ QRUPLARI

Ümumi l k sözl r. Köhn lmi sözl r Neologizml r Dialektizml r Terminl r Pe -s n t sözl ri Ekzotik sözl r Varvarizml r Arqo sözl r Jarqon sözl r Vulqar sözl r Loru sözl r Peotik sözl r lkin v tör m sözl r

Qohum sözl r Ümumi v xüsusi sözl r SEMAS OLOG YA Söz v m fhum Söz v m na Sözün leksik v qrammatik m nas Sözün m nas n n daralmas v geni l nm si Sözün m nas n n m cazi i l nm si Metafora Metonimiya


306

Sinekdoxa Sözün tam v natamam m nas Sözl rin t km nal l v çoxm nal l SÖZL R N M NA QRUPLARI Omonim sözl r Sinonim sözl r Antonim sözl r Tabu sözl r Paronim sözl r ET MOLOG YA AZ RBAYCAN ONOMAST KASI Antroponiml r Familiya T x llüs L q bl r Titullar v f xri adlar Etnoniml r Toponiml r Hidroniml r Zooniml r Kosmoniml r Ktematoniml r Onomastik vahidl rin yaranmas Onomastik vahidl rin dild üslubi rolu FRAZEOLOG YA Frazeoloji vahidl rin xüsusiyy tl ri Frazeoloji vahidl rin sözl ox ar xüsusiyy tl ri Frazeoloji vahidl rin sözd n f rqi Frazeoloji vahidl rin tipl ri


307

Frazeoloji qovu ma Frazeoloji birlik Frazeoloji birl m (uyu ma) Frazeoloji sabit ifad v ibar l rin frazeoloji söz birl m l -

rind n f rqi Frazeoloji sabit ifad v ibar l r Atalar sözl ri Z rb m s ll r R vay tli ifad l r Hikm tli sözl r Frazeoloji vahidl rin m na növl ri Omonim frazeoloji vahidl r Sinonim frazeoloji vahidl r Antonim frazeoloji vahidl r Çoxm nal frazeoloji vahidl r smi frazeologizm

Feili frazeologizm Kommunikativ frazeologizml r, yaxud cüml tipli frazeolo-

gizml r Frazeoloji vahidl rin yaranma m nb l ri Frazeoloji vahidl rin b dii t svir vasit l ri kimi i l nm si LEKS KOQRAF YA Lü tl rin qurulu u v t rtibi prinsipl ri Lü tl rin sas tipl ri Ensiklopedik lü tl r Linqvistik lü tl r Az rbaycan dilinin izahl lü ti Az rbaycan dilinin dialektoloji lü tl ri Az rbaycan xalq iv l ri lü ti


308

Az rbaycan dilinin dialektoloji lü ti Az rbaycan dilind ki cn bi sözl r lü ti Az rbaycan dilinin omoniml r lü ti Az rbaycan dilinin sinoniml r lü ti Az rbaycan dilinin antoniml r lü ti Az rbaycan dilin aid orfoepiya lü ti Az rbaycan dilin aid orfoqrafiya lü ti Az rbaycan dilinin frazeoloji lü tl ri Terminoloji lü tl r kidilli t rcüm lü tl ri

Çoxdilli t rcüm lü tl ri SÖZYARADICILI I Dilin daxili imkanlar hesab na sözyarad c l Leksik yolla sözyarad c l

iv l r v dialektl r hesab na sözyaratma Kalka üsulu il sözyaratma Fonetik d yi m hesab na sözyaratma Ba qa dill rd n söz almaq Yeni m na k sb etm k hesab na sözyaratma Semantik yolla sözyaratma Morfoloji yolla sözyaratma Sintaktik yolla sözyaratma stifad olunmu d biyyat

Az rbaycan dilind Rus dilind

Annotasiya: D rslikd müasir Az rbaycan dilinin leksikologiya, semasiologiya, etimologiya, onomalogiya, frazeologiya, leksiko-qrafiya, sözyarad c l öb l ri v onlar n öyr ndiyi m s l l r öz ksini tap r.


309

2009

15. X lilov, B. Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rin-d etnoniml r /Buludxan X lilov; elmi red. M.Musao lu; r yçil r: Z.Xudaybergenova, V.Sultanzad .- Bak : “GAR SMA” MMC, 2009.- 110 s. Kitab n içind kil r:

I f sil. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü v türk

ulusunun boylar haqq nda I. 1. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü

haqq nda I. 2. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk

ulusunun boylar haqq nda I. 3. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind O uz

boylar v onlar n dam alar I. 3.1. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind O uz boylar I. 3.2. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind O uz

boylar n n dam alar I. 4. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind dig r türk

v türk olmayan boylar II f sil. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz boylar

dig r m nb l rd III f sil. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz boylar na

aid yer adlar III. 1. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz

boylar na aid XVI srd Anadoludak yer adlar


310

III. 2. Yer adlar s ras na gör O uz boylar III. 3. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz

boylar na aid Az rbaycan, Gürcüstan, indiki Erm nistan, ran, fqan stan v dig r razil rd yer adlar

III. 4. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki 20 türk boyuna aid Az rbaycan, Gürcüstan, indiki Erm nistan, ran, fqa-n stan v dig r razil rd yer adlar

IV f sil. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz boylar n n

etimologiyas Annotasiya: Monoqrafiyada Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü bar sind verilmi bilgil r geni rh olu-nur. Eyni zamanda O uz boylar , onlar n dam alar , türk ulusunun dig r boylar bir-bir t dqiqata c lb olunur.

Monoqrafiyada Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki O uz boylar dig r m nb l r istinad olmaqla (Faruq Sü-

m r, R id ddin, Yaz ç o lu) v qar la d rma yolu il t dqiq olunur. Monoqrafiyada O uz boylar n n etimologiyas da diqq td n

yay nm r. H m d O uz boylar il ba l olan yer-yurd adlar da özün xüsusi yer al r. Az rbaycan, ran, Türkiy , Orta Asiya, Gürcüstan, indiki Erm nistan, fqan stan v dig r razil rd O uz v O uz olmayan dig r türk boylar il ba l yer-yurd adlar verilir.

2010

16. X lilov, B. 224 q dim türk sözü /Buludxan X lilov; elmi red.: N.C f rov, V. liyev; r yçil r: H.Mirz yev, R.Rüst mov, .M mm dov.- Bak : Elm v t hsil, 2010.- 350 s.

Kitab n içind kil r:


311

Bir neç söz S ML R

Ada A Ba Bar B Ça Çak l Çay r Çam r Çat Çal Çal n Çalma Ç b n Çomaq Çöp Ç riq Çiyan Dam Da arc q D m E E ik Havl Ha lama Ir//Y r di// zi// g


312

di l// lig r/ r r n// r n rk

Kanql Kar Kar nda Kaynata K nd K z l Kol Köfrüg Köfük Kuduk Kuma//Quma Kur Küz Munq//Bunq Oquz Orun Ot Örüg Ök Öy Özlük San Soru Süng k


313

Ta Tamu //Tamuk Tanq Tev T n T rm k Til Tingri Tirsak Tofrak Tu Türk Tü Uçmaq//Uçmax Uru Uyat Uyku//Uy u Ülü Ya r Yak Yar Yarpuz Yan aq Yaz Yazuk Ya Yimi Yir S F TL R


314

Anuq Ar //Ar k Ba l B ncil Ç n//Çin Ed z Xas gri

Kaltak Kat K z l Na Süçük Tim Titiz Türlüq U an Ulu Usul Yal an Yalan aç Ya Ya l SAYLAR Alt Be Kalaba Minq Otuz


315

Siksen Sikkiz Toksan Tokuz Tört Tüm n Yitti

V ZL KL R Anga An An ng Barça Bol Kamu //Qamu Kança Kanda Kan Kay//kays Manqa Min Muna Ni Sin

ol U //U bu//U ol U ol//Ol FEILL R Angamak//Anglamak Anqamak//Anqlamak


316

Aytmaq Baika Barmaq Birm k Bitirm k Bolmaq Bulqa Çak Çarlamak Çul anmaq Çiçm k Hürm k Hürkm k gm k ltm k m k nanmaq nqr m k rm k rg m k

Karmaq Kat lanmaq Kel nla K lmaq K vanmaq Kilm k Kinqüm k Kolmak Kopmaq


317

Koymaq Köym k Oldur Onqmaq Öçm k Örkülm k Öt lm k Ört lm k Sa Sayramak Sögm k Söym k Sözl m k T nqlamaq T nd rmaq T gm k Tifm k Tilm k Tol anmaq Tozmaq Tu//Tu //Do//Do Tüt Ukmaq//Unmaq Ulamaq Ula maq Urmaq Urumaq Ül m k Yanmaq


318

Yancmak Yapmaq Y lamaq Yi m k Z RFL R Burun mdi

Ka Onq P lt r Son ra Tanqla Tün Y rak QO MALAR Bil //Bil n Birl //Birl n Dik//Kimi Sar Tapa Yanql BA LAYICILAR Kim//K n PRED KATLAR Bar m s

Yok Annotasiya: Kitabda q dim türk sözl rinin bir qisminin (224 q dim türk sözünün) yaz l m nb l rd ki izl ri ara d r l r. H min


319

sözl r müqayis , qar la d rmaq v tutu durma yolu il t dqiqata c lb olunur. T dqiqata c lb olunmu sözl r nitq hiss l ri üzr - isiml r, sif tl r, saylar, v zlikl r, feill r, z rfl r, qo malar, ba la-y c lar, predikatlar kimi qrupla d r l r v izah edilir.

Kitabdak q dim türk sözl rini t dqiq ed rk n Orxon-Yeni-sey yaz l abid l rin , M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rin ,

hm d Y s vinin “Divani hikm t”in , hm d Yügn kinin “At -b tül-h qaiq” s rin , “O uznam ”y , V.V.Radlovun v L.Z.Bu-daqovun lü tin , “Q dim türk lü ti”n v dig r m nb l r istinad olunur.

17. X lilov, B. Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi /Buludxan X lilov; elmi red. M.M h mm di; r yçil r: T.K rimli, A.A.Ayd n.- Bak : Elm v t hsil, 2010.- 294 s. Kitab n içind kil r:

I f sil. Qaynaqlar m zda türkün hikm t x zin si: genetik yadda n

dün nind n, bu gününd n seçm l r II f sil. XI srin hikm t sahibi Xoca hm d Y s vi II. 1. Xoca hm d Y s vinin h yat II. 2. Hikm t x zin l rind ya h ddi III f sil. Xoca hm d Y s vinin t riq t görü l ri stinad olunan sur l r

Annotasiya: Kitabda türkün hikm t x zin sinin dün nind n, bu gününd n seçm l r verilir v t hlil olunur. XI srin hikm t sahibi, türk dünyas n n görk mli dibl rind n biri olan Xoca hm d Y s vinin h yat , t riq t görü l ri ara d r l r. Y s vi t riq tinin


320

m zmun v mahiyy tinin aç lmas na xüsusi diqq t yetirilir. Yeri g ldikc hm d Y s vi ideyalar Az rbaycan d biyyat n n nümu-n l ri sas nda izl nilir v müqayis y c lb olunur.

Kitabda hm d Y s vi hikm tl rind n verilmi nümun l r orijinaldan v Türkiy türkc sind n seçilmi dir.

2013

18. X lilov, B. Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv ti-miz /Buludxan X lilov; elmi red. V. liyev; r yçil r: C.C f rov, .M mm dov, A.Miriyev.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.-268 s.

Kitab n içind kil r: Heyd r liyev v Az rbaycan dili Az rbaycan dili il h r birimiz f xr ed bil rik Heyd r liyevin taleyüklü m s l l rin h llind rolu Heyd r liyev v Az rbaycan dilinin n z ri m s l l ri Dövl t dili milli – m n vi s rv timizdir Az rbaycan dili milli varl m zd r Bunlar tarixi h qiq tdir Ziyal lar yeni konstitusiya layih sini müzakir edirl r

Annotasiya: Kitabda Az rbaycan Respublikas n n dövl t dilinin Konstitusiyada r smil dirilm si üçün ziyal lar t r find n ir li sü-rül n alternativ variantlar (Az rbaycan türkc si, Az ri türkc si, Az rbaycan türk dili v s.) t hlil olunur. Bu m s l müzakir ob-yekti kimi fikir v mövqel ri üz ç xar r. 1995-ci ild dövl t dilinin ad il ba l müzakir d fikir söyl y n h r bir k sin mövqeyin ulu önd r Heyd r liyev t r find n diqq tl yana ld t dqiqat zaman n z rd n qaç r lm r.


321

Kitabda dövl t dilinin ad il ba l müzakir d tarixi keçmi i-miz , tarixi v milli d y rl rimiz ön m verilir. M nb l r , faktla-ra, reall qlara istinad ed r k dövl t dilinin ad il ba l fikir yürü-d n ziyal lar m z n mövqeyi ayd n m ntiql rh olunur.

Kitabda ziyal lar n dilimizin ad il ba l yeni konstitusiya layih sinin müzakir sind ki ç x lar da verilir.

19. X lilov, B. Az rbaycan dili antologiyas /Buludxan X lilov; red. H.Mirz yev.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.- 648 s. Kitab n içind kil r:

Ön söz Dövl t dilinin t tbiqi i inin t kmill dirilm si haqq nda AZ R-

BAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N F RMANI Az rbaycan Respublikas Dövl t Dil Komissiyas n n t rkibinin

t sdiq edilm si haqq nda AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N S R NCAMI

Az rbaycan lifbas v Az rbaycan dili gününün t sis edilm si haqq nda AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N 9 avqust 2001-ci il TAR XL F RMANI

Az rbaycan Respublikas nda dövl t dili haqq nda AZ RBAY-CAN RESPUBL KASININ QANUNU

Az rbaycan Respublikas nda dövl t dili haqq nda AZ RBAY-CAN RESPUBL KASININ QANUNUNUN T TB Q ED LM S BAR D AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N F RMANI

AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N “Az r-baycan dilind lat n qrafikas il kütl vi n rl rin h yata keçirilm si haqq nda” S R NCAMI


322

Az rbaycan dilinin qloballa ma raitind zaman n t l bl rin uy un istifad sin v ölk d dilçiliyin inki af na dair Dövl t Proq-ram haqq nda AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT -N N S R NCAMI

Az rbaycan Milli Elml r Akademiyas n n N simi ad na Dilçilik nstitutunun maddi-texniki bazas n n gücl ndirilm si haqq nda

AZ RBAYCAN RESPUBL KASI PREZ DENT N N S R N-CAMI

D LL BA LI ATALAR SÖZL R EL MAHNILARI “DASTAN HM D H RAM ”d n M H MM D FÜZUL A IQ ÖM R ABBASQULU A A BAKIXANOV QÜDS N sih tl r (ixtisarla) M RZ F T L AXUNDZAD

r bc , farsca v türkc d n ibar t olan islam dill rinin yaz s üçün yeni lifba

Zaqafqaziya ölk si ba idar si d ft rxanas n n direktoru Vasil-kovskiy

Süavi f ndinin m qal si N zm v n sr haqq nda Köhn islam lifbas n d yi dirm k bar d kolonel Mirz F t li

Axundzad nin keç n il lah zr t ran ah n ah n n maarif nazirliyin gönd rdiyi izahat n sur ti

H S N B Y Z RDAB ttihadi-lisan

Dil v din M H MM DA A AHTAXTLI


323

H r gün bir az F R DUN B Y KÖÇ RL Ana dili

L B Y HÜSEYNZAD Q zetimizin dili haqq nda bir neç söz Hali-v t n Ona inan C L L M MM DQULUZAD Az rbaycan Sizi deyib g lmi m Fars konsulu

h r do ru Dil

BDÜRR H M B Y HAQVERD YEV d bi dilimiz haqq nda

N R MAN N R MANOV liq l mli müs lman ziyal lar haqq nda bir neç söz

Teatr bar sind bir neç söz Müq ddim H ft f ryad H ft f ryad Mühüm bir m s l M.S.ORDUBAD Dil b las ÖM R FA Q NEMANZAD Dilimiz v imlam z G-K h rfl ri Yaz m z, dilimiz, “ kinci il”imiz M n kim m?!


324

Millil m k M RZ L MÖCÜZ Anan t lim ed n dild ABBAS S HH T Edadi m kt bl rd milli t rbiy M kt bl rd ana dili “Sövqat” oxucular na! Müs lman ür falar B rad rim Firidunb y Köç rli c nablar na (ixtisarla)

L QULU Q MKÜSAR Axund Qat -Bula ABDULLA A Q Dilimiz v d biyyat m z M kt bl rimiz Bir neç söz Yaz ç lar m z n v dilçil rimizin r f i i M H MM D M N R SULZAD Dil ictimai mühüm bir amil kimi ÜZEY R HACIB YL Hans vasit l r il dilimizi öyr nib k sbi-maarif etm liyik YUS F V Z R Ç M NZ M NL

c milik möhürü v onunla mübariz Dil m s l si C F R CABBARLI Dövl t türk teatr nda (ixtisarla) Sosializm realizmi il yo rulmu dramaturgiya u runda

(ixtisarla) Yeni m zmun yeni forma t l b edir (ixtisarla)


325

S M D VUR UN Oktyabr v Az rbaycan d biyyat Böyük s n tkar Pu kinin ölümünün 100 illiyi qar s nda A.S.Pu kinin “Yevgeni Onegin” poemas n n t rcüm si haqq nda “Az rbaycan” epopeyas Z ngin v m d ni lifba yaradaq Az rbaycan n z ngin d biyyat n v dilini öyr nin! 1-ci ça r Az rbaycan SSR Ali Sovetinin II sessiyas nda

ç x (ixtisarla) B dii t rcüm nin n z ri v t crübi m s l l ri haqq nda Dahi Az rbaycan airi (ixtisarla) Mü llimimiz v dostumuz (ixtisarla) Bizim qarda l q (ixtisarla) Sovet poeziyas haqq nda (ixtisarla) Respublikada ictimai elml rin inki af v v zif l ri (ixtisarla) SÜLEYMAN RÜST M T brizim Dilim d ym Anam dili qarda m Yad gül d r bilm z Burax! Layla Mücahidl r mahn s T brizli analar A amal o lu M R C LAL B dii dil xüsusiyy tl ri B dii dilimiz haqq nda


326

Xalq m s ll rind n, dan q dilinin z nginlikl rind n istifad üsulu

M. .Sabirin dili MEHD HÜSEYN Muzdurluqdan - d biyyat c bh sin (ixtisarla) Böyük a q (ixtisarla) Kaz m Ziya (ixtisarla) (s hn f aliyy tinin 30 illiyi) Böyük h yat (ixtisarla) “Q l nc v q l m” haqq nda qeydl r (ixtisarla) Az rbaycan roman haqq nda (ixtisarla) M MM D C F R Mirz F t linin d bi-t nqidi görü l ri (ixtisarla) R SUL RZA Az rbaycan dilinin bugünkü v ziyy ti v g l c k v zif l ri

haqq nda (1939-cu ild R sul Rzan n Az rbaycan Sovet Yaz ç lar ttifaq n n s dri oldu u zaman ttifaq t r find n ça r lm dil

mü avir sind m ruz si) Mülahiz l r Sessiyada ç x (ixtisarla) Az rbaycan Ali Sovetinin sessiyalar nda ç x lar ndan Böyük air haqq nda qeydl r (ixtisarla) M RZ BRAH MOV Dilimizin inki af yollar haqq nda Dil v d biyyat d rsl rini nümun vi t kil ed k Az rbaycan dili Az rbaycan dili dövl t idar l rind Dostlu un gücü Terminl r, fikir d qiqliyi v dil göz lliyi Dialoq


327

Dilin müqavim t qüvv si v göz lliyi M RVAR D D LBAZ Ba v dil BALA AZ RO LU Ana dili SLAM S F RL

Dilim dill r tac d r N B X ZR Söz B XT YAR VAHABZAD Ana dili Lat n dili QAB L MAMVERD YEV Öz dilimizd oxuyark n Bizim borcumuzdur Söz v onun xiridarlar N R MAN H S NZAD N m “Atab yl r” pyesi (ixtisarla) X L L RZA ULUTÜRK Az rbaycan türkc si M MM D ARAZ Araz dili OQTAY RZA Az rbaycan türkc sidir dilim m nim! Dil

K R ASLAN Ana dilim F RUZ M MM DL


328

Dilim SAB R RÜST MXANLI Sa ol, ana dilim ST FAD OLUNMU D B YYAT

MÜND R CAT Annotasiya: Kitabda do ma ana dilimiz – Az rbaycan dili il ba l yüz ill r boyu söyl nil nl r, yaz lanlar toplanm d r. Onlar n ham -s bütövlükd Az rbaycan dilinin salnam si kimi böyük rola malikdir. Bunlar oxucuda Az rbaycan dilinin dün ni, bu günü bar -d geni t ssürat yaratmaqla yana , yeni-yeni fikirl r oyad r, do -ma ana dilimizin t ssübke i olmaq hissini daha da art r r. Eyni za-manda buradak fikirl r, mülahiz l r, mövqel r dilimizin sabah na da i q sal r.

Az rbaycan dili il ba l toplanm yaz larda, fikirl rd , müla-hiz l rd dilimizin yüz ill rin s ddini keçm k qüdr tli, isti n f si, insanda do mal q yaradan f ls f si, özg l m y qar müqavim ti yet rli faktlar sas nda oxucuya çatd r l r.

Kitabda Az rbaycan dili il ba l müdrik fikirl rin, aforizm-l rin, sasl mühakim l rin v mülahiz l rin dilimizin ruhunun gücü, qüdr ti il ba l olmas t sdiq olunur.

20. X lilov, B. Dil – söz ç l ngi /Buludxan X lilov.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.- 182 s. Kitab n içind kil r:

Ön söz Yüz ill rin dil-söz bar sind hikm ti Yüz ill rin dan maq-susmaq bar sind hikm ti Yüz ill rin ünsiyy t- laq bar sind hikm ti Yüz ill rin yalan bar sind hikm ti


329

Ax sqa (M hs ti) türkl rinin dil-sözl ba l xalq yarad c l . Yusif Balasaqunlu Qabusnam

bu li H s n bn li Xac Nizamülmülk hm d Yügn ki

Mövlana C lal ddin Rumi A q Pa a

bu Turxan O uznam M hm d Emin Yurdaqul Ziya Göyalp Alampa B kir Çobanzad Nazim Hikm t H bib Sahir N cib Fazil Q sakür k Orxan aiq Kökyay Seyid M h mm dhüseyn hriyar M qsud eyxzad

r f mizad H mid Nitqi (Aydan) M h mm d Ba r Niknam

bdüll tif B nd ro lu li Bayram

stifad olunmu d biyyat Annotasiya: Kitaba görk mli xsiyy tl rin, ictimai-siyasi xadim-l rin, airl rin, yaz ç lar n, filosoflar n bir qismind n, türk dill rinin mü t r k yaz l abid l rind n– hm d Yügn kid n, Yusif Ba-lasaqunludan, C lal ddin Rumid n, bu Turxandan, “O uzna-


330

m ”d n dill ba l seçm l r sal nm d r. X-XI sr Q dim rq d biyyat n n ilk nümun l rind n olan “Qobusnam ”d n, XI srin

m hur tarixi - d bi abid si “Siyas tnam ”d n b zi örn kl r veril-mi dir. Bundan ba qa, kitabda türk dill ri – Az rbaycan, türk, türk-m n, qaqauz v s. dill rl ba l seçm l r toplanm d r.

21. X lilov, B. Dil, d biyyat, M d niyy t /Buludxan X lilov; red. H.Mirz yev; r yçil r: V. liyev, T.K rimli, M.M h mm dli.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.- 484 s. Kitab n içind kil r:

Dil m s l l ri Az rbaycan dili milli varl m zd r (I m qal ) Az rbaycan dili milli varl m zd r (II m qal ) Az rbaycan dili milli varl m zd r (III m qal ) Dilimiz diriliyimizdir Tarixi romanlar n dil materiallar n ks etdir n t dqiqat Mir C lal n dilçilik görü l ri M nc , dil n böyük n z riyy dir Görk mli dilçi alim Z rif Budaqova

hm d Y s vinin hikm tl rind q dim türk sözl ri A amm d S m d o lu Abdullayevin h yat v elmi-pedaqoji

f aliyy ti (1909-1979) Dilimiz v öz l telekanallar m z Do ma dil-milli ruhun da y c s “Qurani-K rimin üslubu” mövzusunda t dqiqat Professor Zeynal Ta zad nin Az rbaycan dilçilik elmind yeri Mirz brahimovun dilçilik görü l ri S m d Vur unun yarad c l nda dil m s l l ri B dii dilimiz aid izahl lü t


331

A amusa Axundov m kt b yaratm dilçidir D B YYAT M S L L R

V t n , torpa a, insana v göz lliy ba l poetik dü ünc Bu air xan m n eirl rind n öyr nm k olur Sevimli s n tkar m z libala Hac zad T rlan Novruzun “Heyd r liyev v d biyyat m s l l ri”

kitab haqq nda Az rbaycanç l q m fkur sind yo rulmu yaz ç smay l xl n n h yat v yarad c l q yolu

Söz haqq hm d Y s vinin t riq t görü l rind n b zi m qamlar

Xoca hm d Y s vinin t riq t görü l ri Taleyi özü il do ulan N riman H s nzad Müasir d biyyat m zda d bi-b dii maarif çatm r Duy ulu poeziya C f r X ndan n h yat v yarad c l q yolu M D N YY T M S L L R 50 ya l air S rdar Zeynal Areal türk onomastik vahidl ri yeni t dqiqat s rind R yçi sözü Z ka Vilay to lunun oxucularla üçüncü görü ü Ankarada IV Orxon öl ni keçirildi Türkologiya: inki af dövrl ri, perspektivl r “Z ng zur” adl kitab, yaxud erm ni uydurmas na tutarl cavab

air v alim taleyini ya ayan insan V t nda l q mövqeyi il seçil n v t np rv r alim “ srl rd n srl r ” kitab d bi mühitimizd hadis dir H qiq t h r yerd v h r zaman h qiq tdir


332

Türkm nistanda hm d Y s viy h sr olunmu beyn lxalq konfrans

Az rbaycan televiziyas n n v radiosunun f aliyy ti v zsizdir Su tayfas n n varisl ri – susayl lar

Annotasiya: Professor Buludxan X lilovun dil, d biyyat, m d niy-y tl ba l m qal l rinin bir hiss sinin topland bu kitab dilçil r, d biyyat ünaslar, m d niyy t ünaslar üçün d y rli elmi m nb dir.

22. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya /Buludxan X lilov; red.: .M mm -dov, C.C f rov; r yçil r: M.M mm dov, S.Sad qova.- kinci n r.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.- 312 s. Kitab n içind kil r:

Giri Fonetikaya giri Az rbaycan dilinin fonetik qurulu u Az rbaycan dilinin foneml rini mü yy nl dirm yin üsul v

vasit l ri Fonetik transkripsiya S s S sin fiziki (akustik) lam tl ri S sin fizioloji m nb l ri v lam tl ri S sin ictimai lam tl ri Dan q s sl rinin t snifi Az rbaycan dilinin saitl r sistemi Saitl rin sas xüsusiyy tl ri Az rbaycan dilind ki saitl r sisteminin qar l Az rbaycan dilinin samitl r sistemi Az rbaycan d bi dilind ki samitl rin sas xüsusiyy tl ri


333

Nitqin fonetik parçalar Heca Heca tipl rind saitl r v samitl r Heca üçbucaqlar Nitq ax n n n hecalanma meyar Az rbaycan dilind fonetik hadis v qanunlar Fonetik hadis l r Ah ng qanunu Nitq parçalar n n m nal (fonosemantik) s sl nm si Vur u Heca vur usu Heca vur usu sözl rd v kilçil rd Az rbaycan dilind vur unun güc, qüvv t d r c si M ntiqi vur u H y canl vur u Avazlanma (intonasiya) Avazlanman n (intonasiyan n) tipl ri Sad cüml l rin avazlanmas (intonasiyas ) Mür kk b cüml l rin avazlanmas (intonasiyas ) Dur u Yaz , lifba, qrafika Yaz Az rbaycan lifbas Az rbaycan dilinin qrafikas Orfoqrafiya Orfoqrafiya qaydalar Orfoqrafiya lü tinin qurulu u Az rbaycan dili orfoqrafiyas n n tarixi bar sind m lumat Orfoepiya


334

Orfoqrafiya il orfoepiya aras nda yax n v f rqli c h tl r d bi t l ffüzün m nb l ri

T l ffüz raiti Samitl rin t l ffüzü Qrafik raitd t l ffüz Qrammatik raitd t l ffüz

d bi t l ffüzün pozulma m nb l ri stifad olunmu d biyyat


Annotasiya: D rslikd müasir Az rbaycan d bi dili anlay , müasir Az rbaycan d bi dili f nni v onun ba qa elml rl laq si, müasir Az rbaycan d bi dili f nninin öb l rind öyr nil n m s l l r rh olunur.


D rslikd yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya v orfoepiya öb -l rinin öyr ndiyi m s l l r d öz ksini tap r. 23. X lilov, B. Türkologiyaya giri /Buludxan X lilov; red. N.C f rov; r yçil r: V. liyev, A.Bayramov.- kinci n r.- Bak : Bak Çap Evi, 2013.- 384 s. Kitab n içind kil r:

Giri .


335

I f sil. Dill rin morfoloji t snifi 1) Amorf dill r 2) Aqlütinativ (iltisaqi) dill r 3) nkorporla an dill r II f sil. Türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind m lumat

Ural-Altay c r yan Altay c r yan Skif dill r c r yan Turan dill r c r yan

III f sil. Ural-Altay n z riyy sinin m l g lm si v Ural-Altay dill rinin öyr nilm si IV f sil. Ural-Altay n z riyy si müasir m rh l d

Ural-Altay dill rin aid yeni i l r Ural v hind-avropa dill rinin qohumlu u haqq nda ehtimal Qohum dill rin müqayis li-tarixi öyr nilm sind qurulu

linqvistikas n n d yi m si metodu bar sind N.N.Poppenin “Altay dill rinin qar l ql qohumlu u

haqq nda m s l nin müasir mövqeyi v tarixi” m ruz si N.N.Poppenin “Türk dill rinin monqol, tunqus, fin-uqor v

samodi dill ri il qohumluq laq l ri” bar sind tezisl ri V f sil. Ural-Altay dil ail si v onun t snifi

Ural dill ri: a) uqro-fin, yaxud fin-uqor dill ri b) samodi dill ri Altay dill ri: d) monqol dill ri e) tunqus-mancur dill ri f) türk dill ri


336

VI f sil. Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil m si, bu dilin formala mas v bu n z riyy nin qiym tl ndirilm si

Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumil m sin t bbüs Ural-Altay dill rinin formala mas Ural-Altay dill rinin dil sas kimi formala mas v onlar n

razi c h td n ayr lmas haqq nda Ural-Altay n z riyy sinin m zmunu, onun sasland r lmas

v qiym tl ndirilm si VII f sil. Türk dill rinin tarixi

n q dim türk dövrü Q dim türk dövrü Orta türk dövrü Yeni türk dövrü

n yeni türk dövrü Türk xalqlar n n tarixind mövcud olan sas imperatorluqlar,

dövl tl r, b ylikl r, atab ylikl r, xanl qlar, cümhuriyy tl r, respub-likalar

VIII f sil. Türk dill rinin qurulu u Türk dill rinin fonetik qurulu u Türk dill rinin leksik qurulu u Türk dill rinin morfoloji qurulu u Türk dill rinin sintaktik qurulu u IX f sil. Türk dill rinin t snifi v geneoloji bölgüsü Türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r Türk dill rinin t snifi tarixi Türk dill rinin geneoloji bölgüsü X f sil. O uz qrupu türk dill ri Az rbaycan dili Türk dili


337

Türkm n dili Qaqauz dili Balkan türkl rinin dili Ax sqa (Mesxeti) türkl rinin dili XI f sil. Q pçaq qrupu türk dill ri Qazax dili Qaraqalpaq dili Q r z dili Altay dili Noqay dili Kr m-tatar dili XII f sil. Bulqar qrupu türk dill ri Kazan-tatar dili Ba q rd dili Qaraçay-balkar dili Kumuq dili Karaim dili XIII f sil. Karluq-uy ur qrupu türk dill ri Özb k dili Yeni uy ur dili Sar uy ur dili Salar dili XIV f sil. Uy ur-o uz qrupu türk dill ri Tuva dili Tofalar (karakas) dili Xakas dili

or dili Barabin v Çul m tatarlar n n dili XV f sil. Çuva v Yakut dill ri


338

Çuva dili Yakut dili XVI f sil. Türk xalqlar n n lifbalar haqq nda m lumat XVII f sil. I Türkoloji qurultay I Türkoloji qurultaya haz rl q I Türkoloji qurultay n ça r lmas I Türkoloji qurultay n proqram v günd lik m s l I Türkoloji qurultay n reqlamenti I Türkoloji qurultay n aç l il ba l t brikl r I Türkoloji qurultay n iclaslar stifad olunmu d biyyat


Annotasiya: D rslikd dill rin morfoloji t snifi, türk dill rinin aqlütinativ (iltisaqi) dill r kimi dig r dil ail l ri aras ndak yeri, eyni zamanda türk dill rinin dig r dil ail l ri il qohumlu u bar sind mövcud olan c r yanlar haqq nda (Ural-Altay, Altay, Skif dill r, Turan dill r c r yanlar ) m lumat verilir. Ural-Altay n z riyy sinin m l g lm si, Ural-Altay dill rinin öyr nilm si, Ural-Altay n z riyy sinin müasir m rh l d ki mövqeyi, Ural-Altay dil ail si v onun t snifi, Ural-Altay dill rinin t snifat n n ümumi-l m sin t bbüs v s. m s l l r geni izah n tap r.

D rslikd türk dill rinin tarixin , qurulu una, türk dill rinin t snifi bar sind mövcud fikirl r xüsusi olaraq yer verilir. O uz, q pçaq, bulqar, karluq-uy ur, uy ur-o uz, çuva v yakut dill ri qrupuna daxil olan türk dill rinin h r biri bar sind t hlill r d apar l r. Türk xalqlar n n lifbalar , I Türkoloji qurultay bar sind d m lumat verilir.


339

2014 24. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov; elmi red. .M mm dli; r yçil r: Q.M diyev, N.Seyid-liyev.- Bak : Bak Çap Evi, 2014.- 244 s.

Kitab n içind kil r: I f sil. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin birinci

m rh l si (XX srin 50-ci ill ri) I. 1. Dil v üslub m s l l ri I. 2. Dil xalq n mal v s rv tidir II f sil. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin ikinci

m rh l si (XX srin 60-c ill ri) II. 1. Xalq n dili, xalq n ruhu II. 2. S n tkar v üslub m s l l ri III f sil. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin üçüncü

m rh l si (XX srin 70-ci ill ri) III. 1. Dilimiz ruh v m n vi dominantl q müst visind III. 2. Xalq n ruhundan süzülüb g l n dil III. 3. S n tkar n xalq n dilin söyk nm si IV f sil. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin

dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) IV. 1. Milli dilin, milli hissin ke iyind IV. 2. T rcüm m s l si v onun probleml ri IV. 3. Dilimizin imkanlar IV. 4. Adlar m z tariximizdir IV. 5. Ana dilimiz qay v bigan lik IV. 6. Ana dilimizin t drisi v milli dill rin taleyi IV. 7. Adlar m z: reall qlar, gerç klikl r IV. 8. Dili qorumaq m d niyy ti, tarixi qorumaqd r


340

V f sil. B xtiyar Vahabzad nin yarad c l ndan dill ba l seçm l r

Heyr t, ey büt! (ixtisarla) M n ona borcluyam (ixtisarla) M n a iq m, yasaq yoxdur dilim H yat n n f si eir deyilmi? (ixtisarla) Adlar, l q bl r Bir “Tut a ac ” var (ixtisarla) Yel qayadan n aparar? Adid qeyri-adi (ixtisarla) Dild t biilik v göz llik Ana laylas , u aq dünyas Xalq n o lu – dünyan n o ludur (ixtisarla) Xalq yaz ç s (ixtisarla) Sözün hdi, dilin n m si (ixtisarla) M n vi dayaqlar m z (ixtisarla)

zizim Mövlud (ixtisarla) N riman H s nzad (ixtisarla) ki povest haqq nda (ixtisarla)

Dilimiz - d biyyat m z Hörm tli yolda lar (ixtisarla) Tarixi adlar d yi m k olmaz Ana dilim – ana köküm ftiraya cavab

Adlar m z bar d air, r ssam, b st kar (ixtisarla)

Osman Sar v lli (ixtisarla) S m d Vur un m li Mahn


341

Annotasiya: Kitabda B xtiyar Vahabzad nin XX srin 50-80-ci ill rind dil v dilçilik m s l l rin t ssübke likl , müt x ssis kimi yana mas , dil v dilçilikl ba l olan n vacib m qamlar n -z r çatd rmas özün geni yer al r. B xtiyar Vahabzad nin dil-çilik görü l ri dil v üslub m s l l ri istiqam tind ara d r l r. H m d dilimiz xalq n mal v s rv ti olmas bax m ndan t dqiq olunur. Xalq n dilinin xalq n ruhu il ba l l diqq t m rk zind saxlan l r. Bundan ba qa, B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rind dilimizin xalq m z n ruhundan süzülüb g lm si, s n tkar n xalq n dilin söyk nm si, t rcüm m s l si v onun probleml ri, dilimizin imkanlar , qay lar , dilimizin qorunmas yolunda görül c k i l rin sas h d fl ri, adlar m z v s. m s l l r t dqiq olunur.

B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin sas m qamlar n diqq t çatd rmaq üçün “B xtiyar Vahabzad nin yarad c l ndan dill ba l seçm l r” ba l alt nda (B xtiyar Vahabzad nin m qa-l l rind n) dilimizi xarakteriz ed n seçm l r, nümun l r verilir.

25. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri /Bu-ludxan X lilov; elmi red. .A ayev; r yçil r: R.Hüseynzad , M.Hüseynov.- Bak : Bak Çap Evi, 2014.- 128 s. Kitab n içind kil r:

T lim, t rbiy , t hsil: mü llim borc v ehtiram Öyr tm yin sad yolu

agird, t l b qüruru Mü llim h ssasl

d biyyat n t drisin dair Mü llim obraz T lim, t rbiy v t hsild q dirbil nlik


342

26. X lilov, B. B yaz do ulan eirl r /Buludxan X lilov; red. M.Hüseynov.- Bak : “Vektor” N rl r evi, 2014.- 100 s. Kitab n içind kil r:

Poetik mühakim elmi dü ünc d Elçin sg nd rzad nin b yaz do ulan eirl ri Elçin sg nd rzad nin poema yarad c l Elçin sg nd rzad nin h yat v s n t yolu Elçin sg nd rzad nin 50 illik yubiley t dbirind professor

Buludxan X lilovun ç x

27. X lilov, B. smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü /Buludxan X lilov; elmi red. .A ayev; r yçil r: R.Hüseynzad , . sayev.- Bak : Bak Çap Evi, 2014.- 108 s.

Kitab n içind kil r: smay l xl n n h yat v yarad c l q yolu

Mü llim obraz Sin d ft r mühazir çi Nur saçan s n tin yolçular stifad olunmu d biyyat

Annotasiya: Kitabda smay l xl n n h yat v yarad c l q yolun-dan b hs olunur. Onun yarad c l n n xalq n özünd n qaynaqland -

, bir yaz ç kimi sözünü s rrast dem k bacar diqq t m rk zind saxlan l r.

Kitabda smay l xl n n ömür yolunda mü llimliyin müq dd s bir pe olmas , onun bu pe y ba l l , m h bb ti, öz mü lliml rin verdiyi qiym ti, onlar ömrü boyu unutmamas yax bir nümun kimi izah olunur. li Sultanl dan, Abdulla Babanl dan, Yunus yyubov-dan, li liyevd n diqq tliliyi, t l bkarl , t l b l r dal tli müna-sib td olma , f nnini mük mm l bilm yi, m har tl d rs dem yi,


343

mü llimlik s n tinin vur unu olma , ayd n bir dild d rsi izah etm k bacar , sad v s mimi davran öyr ndiyini, öyr ndiyi bu keyfiy-y tl ri öz m ll rind ya atd faktlarla rh edilir.

Kitabda mü llim pe si, mü llim obraz , mü llim xsiyy ti, mü llim m d niyy ti, mü llim mühazir sinin t siri, mü llim t l b münasib ti v s. bar d maraql v bütün zamanlarda örn k olacaq nümun l r öz ksini tap r. smay l xl n n öz mü lliml rind n gö-rüb-götürdükl ri v öyr ndiyi yax keyfiyy tl r diqq t çatd r l r.

28. X lilov, B. smay l xl n n dilçilik görü l ri /Buludxan X li-lov; elmi red. N.C f rov; r yçil r: S.Abdullayeva, F.Xal qov.- Bak : Bak Çap Evi, 2014. - 170 s.

Kitab n içind kil r: G nc nasirl rin dili B dii dil üslub m s l l ri Dilin estetik mahiyy tind n seçm l r Onun s si qula m zdad r (ixtisarla) Janr n t l bl ri (ixtisarla) Göz l t bbüs (ixtisarla) A q yarad c l haqq nda (ixtisarla) S n t xalqla birg n f s almal d r (ixtisarla) Mehdi Hüseyn (ixtisarla) S m d Vur un yen s ram zdad r (ixtisarla) H r eyd n vv l (ixtisarla)

d biyyatda müasirlik (ixtisarla) Ür kl r yol tapmal (ixtisarla) Dahiyan sad lik (ixtisarla) Daim axtar da (ixtisarla) Geni hat li yaz ç (ixtisarla)


344

H r eyd n vv l (ixtisarla) Köhl nin dayanmas n (Osman Sar v llinin anadan olmas n n

80 illiyi, ixtisarla) H r oxuyan Molla P nah olmaz (ixtisarla)

airan air (ixtisarla) rzurumun g ldiyind n Az rbaycan diyar na (ixtisarla)

Bolqar-Az rbaycan d bi laq l rinin t dqiqi (ixtisarla) M nal ömür yollar (ixtisarla) Yax n dir, pis n dir... (ixtisarla) Ür kl r yol tapmal (ixtisarla)

d biyyat v m d niyy timizin b zi m s l l ri (ixtisarla) Xalq h yat tük nm z ilham m nb yidir (ixtisarla) B zi m s l l r (ixtisarla) Az rbaycan radiosunun suallar na cavab (ixtisarla) H yat n t l bi (ixtisarla)

Annotasiya: Kitabda smay l xl n n XX srin 50-80-ci ill rind dil v üslub m s l l rin münasib ti, h r ifad nin, sözün düzgün v yerli-yerind i l nm sin ça r t hlil olunur. Dilin imkanlar ndan düzgün faydalanma n, bir sözl , dilin sad liyin , t biiliyin fikir verm yin h miyy ti n z r çatd r l r. G nc nasirl rin dil m s l -sin diqq tl yana mas n n vacibliyi xüsusi olaraq vur ulan r. Dilin yaz ç ya verdiyi imkanlar smay l xl n n dill ba l görü l ri sas nda t dqiq olunur.

Kitabda Az rbaycan dilinin öz l xüsusiyy tl rini (fonetik, leksik, morfoloji, sintaksis) xarakteriz ed n c h tl r smay l xl -n n dill ba l fikirl ri sas nda n z r çatd r l r. smay l xl n n fikirl rinin t sir gücünü v d y rini praktik olaraq oxucuya çatd r-maq m qs di il “Dilin estetik mahiyy tind n seçm l r” ba l


345

alt nda m qal l rind ki dill ba l m qamlardan seçm l r – nümun l r verilir.

29. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov; elmi red. H.Qas mov; r yçil r: N. msizad , T.Novruzov, T.Salamo lu.- Bak : Bak Çap Evi, 2014.- 120 s. Kitab n içind kil r:

d bi proses v t nqidçi mövqeyi d bi proses daim inki afda olmal d r d bi proses v yarad c l q m suliyy ti

Dünya d biyyat t nqidd Yaz ç v zaman

d bi t nqid t nqidi bax Annotasiya: Kitabda smay l xl n n d bi-t nqidl ba l fikirl ri, d bi prosesd t nqidçinin oynad rol v dig r m s l l r t dqiq

olunur. Bundan ba qa, smay l xl n n d bi prosesd f all il seçil n yaz ç v airl r bar d fikirl ri ara d r l r. eir v n sr s ri yazma n mahiyy tind hans d y rl ri ölçüy çevirm yin h miy-y ti n z r çatd r l r. Eyni zamanda smay l xl n n dünya d biyyat na dair d bi-t nqidi görü l rind n b hs olunur. H m d smay l xl n n “n sr v zaman” m s l si il ba l mühakim l ri,

fikirl ri n z rd n qaç r lm r. smay l xl n n d bi t nqid t nqidi bax da mühüm c h tl rd n biri kimi qiym tl ndirilir.

2015

30. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas /Buludxan X lilov; elmi red. A.Bayramov; r yçil r: H.Mirz yev, H.Bal yev, .O.M mm dli.- kinci n r.- Bak : “Z rdabi” LTD, 2015.- 444 s.


346

Kitab n içind kil r: LEKS KOLOG YAYA G R Leksika haqq nda m lumat Leksikologiyan n növl ri Söz n dir? Sözün zahiri v daxili c h ti Saf v hibrid sözl r AZ RBAYCAN D L N N LÜ T T RK B Dilin lü t t rkibi haqq nda m lumat Dilin lü t t rkibinin sas v lav hiss si Az rbaycan dilinin leksik sistemi

l kliyin gör sözl rin qruplar l dilm dair sin gör sözl rin qruplar

M N C H TD N MÜAS R AZ RBAYCAN D B D L N N LÜ T T RK B

Az rbaycan sözl ri Türk dill ri il ortaql olan sözl r H m türk, h m d monqol dill ri il ortaq olan sözl r

umer dili il ortaq olan sözl r Xüsusi Az rbaycan sözl ri Al nma sözl r

r b m n li sözl r Fars m n li sözl r Rus m n li sözl r Avropa m n li sözl r Qafqaz m n li sözl r Adi v beyn lmil l al nma sözl r

L NM DA R S N GÖR F RQL N N SÖZ QRUPLARI


347

Ümumi l k sözl r Köhn lmi sözl r Neologizml r Dialektizml r Terminl r Pe -s n t sözl ri Ekzotik sözl r Varvarizml r Arqo sözl r Jarqon sözl r Vulqar sözl r Loru sözl r Peotik sözl r lkin v tör m sözl r

Qohum sözl r Ümumi v xüsusi sözl r SEMAS OLOG YA Söz v m fhum Söz v m na Sözün leksik v qrammatik m nas Sözün m nas n n daralmas v geni l nm si Sözün m nas n n m cazi i l nm si Metafora Metonimiya Sinekdoxa Sözün tam v natamam m nas Sözl rin t km nal l v çoxm nal l SÖZL R N M NA QRUPLARI. Omonim sözl r


348

Sinonim sözl r Antonim sözl r Tabu sözl r Paronim sözl r ET MOLOG YA AZ RBAYCAN ONOMAST KASI Antroponiml r Familiya T x llüs L q bl r Titullar v f xri adlar Etnoniml r Toponiml r Hidroniml r Zooniml r Kosmoniml r Ktematoniml r Onomastik vahidl rin yaranmas Onomastik vahidl rin dild üslubi rolu FRAZEOLOG YA Frazeoloji vahidl rin xüsusiyy tl ri Frazeoloji vahidl rin sözl ox ar xüsusiyy tl ri Frazeoloji vahidl rin sözd n f rqi Frazeoloji vahidl rin tipl ri Frazeoloji qovu ma Frazeoloji birlik Frazeoloji birl m (uyu ma) Frazeoloji sabit ifad v ibar l rin frazeoloji söz birl m -

l rind n f rqi


349

Frazeoloji sabit ifad v ibar l r Atalar sözl ri Z rb m s ll r R vay tli ifad l r Hikm tli sözl r Frazeoloji vahidl rin m na növl ri Omonim frazeoloji vahidl r Sinonim frazeoloji vahidl r Antonim frazeoloji vahidl r Çoxm nal frazeoloji vahidl r smi frazeologizm

Feili frazeologizm Kommunikativ frazeologizml r, yaxud cüml tipli frazeologizml r Frazeoloji vahidl rin yaranma m nb l ri Frazeoloji vahidl rin b dii t svir vasit l ri kimi i l nm si LEKS KOQRAF YA Lü tl rin qurulu u v t rtibi prinsipl ri Lü tl rin sas tipl ri Ensiklopedik lü tl r Linqvistik lü tl r Az rbaycan dilinin izahl lü ti Az rbaycan dilinin dialektoloji lü tl ri Az rbaycan xalq iv l ri lü ti Az rbaycan dilinin dialektoloji lü ti Az rbaycan dilind ki cn bi sözl r lü ti Az rbaycan dilinin omoniml r lü ti Az rbaycan dilinin sinoniml r lü ti Az rbaycan dilinin antoniml r lü ti Az rbaycan dilin aid orfoepiya lü ti


350

Az rbaycan dilin aid orfoqrafiya lü ti Az rbaycan dilinin frazeoloji lü tl ri Terminoloji lü tl r kidilli t rcüm lü tl ri

Çoxdilli t rcüm lü tl ri SÖZYARADICILI I Dilin daxili imkanlar hesab na sözyarad c l Leksik yolla sözyarad c l iv l r v dialektl r hesab na sözyaratma

Kalka üsulu il sözyaratma Fonetik d yi m hesab na sözyaratma Ba qa dill rd n söz almaq Yeni m na k sb etm k hesab na sözyaratma Semantik yolla sözyaratma Morfoloji yolla sözyaratma Sintaktik yolla sözyaratma stifad olunmu d biyyat

Az rbaycan dilind Rus dilind

Annotasiya: D rslikd müasir Az rbaycan dilinin leksikologiya, semasiologiya, etimologiya, onomalogiya, frazeologiya, leksiko-qrafiya, sözyarad c l öb l ri v onlar n öyr ndiyi m s l l r öz ksini tap r.

2016

31. X lilov, B. Dil m d niyy ti /Buludxan X lilov; elmi red. .M mm dli; r yçil r: M.Yusifov, S.Mehdiyeva.- Bak : Papirus

NP, 2016.- 192 s.


351

Kitab n içind kil r: I F sil Az rbaycan dilinin genetik kökl ri: dilin tarixind n ba layan dil m d niyy ti I.1.Az rbaycan dilinin tarixin bir n z r I.2.Az ri dili bar d I.3.Türk, az ri, tatar istilahlar I.4.Az rbaycan dili istilah I.5.Az rbaycan dilinin tarixind n b zi m qamlar II F sil Az rbaycan dilinin t tbiqi m s l l ri II.1.Az rbaycan dilini pinti kild t qdim ed nl r II.2.Az rbaycan dilind ged n xo ag lm z meyill r: onlar n

qar s n almaq yollar II.3.M i t dilini bilirikmi? II.4.T bi td ki h r eyin ad n bilirikmi? II.5.Adlar bar d II.6.Az rbaycan Dilçil r Birliyinin yarad lmas na böyük ehtiyac var II.7.Az rbaycanda orfoqrafiya m s l si III F sil Yaz m d niyy ti bar d III.1.Yaz m d niyy tind xo ag lm z meyill rin yaranmas III.2.Yaz m d niyy tini formala d ran amill r III.3.Yaz m d niyy tind dil dü ünc sizliyi IV F sil Nitq m d niyy ti bar d IV.1.Teatr dil - nitq m d niyy tinin m nb l rind n biri kimi IV.2.S s – musiqi s si informasiya da y c s kimi IV.3.Dan q s sl rinin qeyri-adiliyi, sehri, möcüz si


352

IV.4.Nitq m d niyy tinin formala mas nda b dii s rl rin rolu IV.5.Nitq m d niyy ti do ma ana dilini d rind n öyr nm kd n

ba lay r IV.6.Nitq m d niyy tin , nitqin m d ni s viyy sin veril n

t l bl r IV.7.Nitq m d niyy tinin reall qlar : sosial b k l r, saytlar,

d rslikl r V F sil Dil m d niyy ti bar d dü ün nl r V.1.Nobel mükafatç s Uilyam Folkner dil bar d veril n

suallar V.2.Geni m kanda i l n n dil d ziyan ç k bil r

Annotasiya: Kitabda Az rbaycan dilinin genetik kökl ri, Az ri dili, türk, tatar, Az rbaycan dili istilahlar bar d m lumat verilir. Bu istilahlar n dilimizin, xalq m z n v dövl tçiliyimizin tarixi ba-x m ndan h miyy tli rol oynayan m qamlar na diqq tl yana l r. H m d bunlar n ham s n n Az rbaycan dilinin tarixind bir m d niyy t hadis si oldu u – dil m d niyy ti oldu u diqq td saxlan l r.

Az rbaycan dilinin t tbiqi m s l l ri il ba l qar ya ç xan xo ag lm z meyill r t hlil v t dqiq olunur. Onlar n qar s n almaq yollar ara d r l r.

Kitabda m i t dili, t bi td olan h r bir eyin ad , adlar m z v onlar n m nalar dil m d niyy tinin t rkib hiss l ri kimi t qdim olunur.

Yaz m d niyy ti v buradak xo ag lm z meyill r, yaz m -d niyy tini formala d ran amill r, yaz m d niyy tind dil dü ün-c sizliyi v s. dil m d niyy tind ön mli m s l l r kimi t qdim olunur.


353

Nitq m d niyy ti v onun inki af na imkanlar n aç lmas yol-lar , s sin – musiqi s sinin informasiya da y c s kimi oynad rol, dan q s sl rinin qeyri-adiliyi, sehri, möcüz si, nitq m d niyy ti-nin formala mas nda b dii s rl rin h miyy ti v s. m s l l r nitq m d niyy tinin t rkib hiss si kimi ara d r l r. Do ma ana dilinin d rind n öyr nilm sinin nitq m d niyy tin xidm t etm si inand -r c kild t qdim olunur. Nitq m d niyy tinin hal-haz rk reall q-lar : sosial b k l rd , saytlarda Az rbaycan dilind n istifad nin imkanlar sas h d f kimi götürülür. 32. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Bulud-xan X lilov; elmi red.: H. .Mirz yev, N.Q.C f rov; r yçil r: V.H. liyev, C. .C f rov.- T krar n r.- Bak : Papirus NP, 2016. - Hiss I.- 286 s. Kitab n içind kil r:

QRAMMAT KA Qrammatika haqq nda m lumat Qrammatikan n növl ri Qrammatik anlay lar Qrammatik qurulu un lam tdar c h tl ri Qrammatikan n dilçiliyin dig r öb l ri il laq si MORFOLOG YA 1. Amorf morfologiyas 2. Aqlütinativ (iltisaqi) morfologiya 3. Flektiv morfologiya 4. nkorporla an morfologiya Morfologiyan n növl ri Morfem anlay Kök


354

sas K LÇ L R

kilçil rin m nas na gör növl ri Sözdüz ldici kilçil r Sözd yi dirici kilçil r Sözdüz ldici kilçil rl sözd yi dirici kilçil rin f rqli xüsusiy-

y tl ri Formadüz ldici kilçil r


kilçil rin i l kliyin , m hsuldarl na gör növl ri 1) M hsuldar kilçil r 2) Qeyri-m hsuldar kilçil r Sözün t rkibind tutduqlar mövqey gör kilçil rin növl ri Ön kilçil r Orta kilçil r Son kilçil r Omonim kilçil r Sözün kökün kilçil r qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallar S sart m S sdü ümü Söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n s s keçidl ri Söz kökl ri il kilçi münasib tind fonetik laq l r N TQ H SS L R N N T SN F Nitq hiss l rinin t snifi prinsipl ri Nitq hiss l rinin t snifi bar sind fikirl rind xülas si


355

Nitq hiss l rinin t snifi sas nitq hiss l ri

Köm kçi nitq hiss l ri Xüsusi nitq hiss l ri ÜMUM QRAMMAT K KATEQOR YALAR Hal kateqoriyas Adl q hal Yiy lik hal T sirlik hal Yönlük hal Yerlik hal Ç x l q hal M NSUB YY T KATEQOR YASI M nsubiyy t kateqoriyas n n ifad üsullar a) Morfoloji üsul b) Sintaktik üsul

XS KATEQOR YASI K M YY T KATEQOR YASI K miyy t kateqoriyas n n ifad üsullar 1. Leksik üsulla k miyy tin ifad si 2. Morfoloji üsulla k miyy tin ifad si 3. Sintaktik üsulla k miyy t kateqoriyas n n ifad si NKARLIQ KATEQOR YASI

1. Leksik vasit l rl inkarl n ifad si 2. Morfoloji vasit l rl inkarl n ifad si. 3. Sintaktik vasit l rl inkarl n ifad si



356


kilçil rin növl rind n, söz kökün kilçi qo ulduqda ba ver n morfonoloji hallardan b hs olunur. Nitq hiss l rinin t snifi il ba l mövcud fikirl r saf-çürük edilir, o cüml d n ümumi qrammatik kateqoriyalar geni rhini v izah n tap r.

33. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Buludxan X lilov; red.: N.C f rov, H.Mirz yev; r yçil r: V. liyev, C.C f rov.- T krar n r.- Bak : Papirus NP, 2016. -. Hiss 2.- 352 s. Kitab n içind kil r:

S M. smi bir nitq hiss si kimi s ciyy l ndir n xüsusiyy tl r smin t rifi smin suallar siml rin leksik m nas na gör növl ri smin qurulu ca növl ri


sli v nisbi sif tl r Sif tin substantivl m si


357

Sif tin qurulu ca növl ri Sad sif tl r Düz ltm sif tl r Mür kk b sif tl r Sif tin d r c l ri Sif tin d r c l rinin say bar sind fikirl rin xülas si Adi d r c c Çoxaltma d r c si Azaltma d r c si SAY Say haqq nda ümumi m lumat Say n özün m xsus xüsusiyy tl ri Saylar n m naca növl ri Miqdar saylar S ra saylar R q ml r Saym nal sözl r Saylar n sakramentall Sayköklü sözl r Ba qa dill rd n dilimiz keç n saylar




358

Nisbi v zlik FE L Feili bir nitq hiss si kimi s ciyy l ndir n xüsusiyy tl r Feilin qurulu u Feilin qurulu u bar sind fikirl rin xülas si Sad feill r Düz ltm feill r Mür kk b feill r Feilin növl ri Feilin lü vi m na növl ri Feilin sas m na növü: T sirlik-t sirsizlik kateqoriyas Feilin qrammatik m na növl ri Feilin qrammatik m na növl ri bar sind fikirl rin xülas si Feilin qrammatik m na növl rind i , hal, h r k tl subyekt

aras ndak münasib t M lum növ M chul növ Qay d növ Qar l ql növ Mü t r k növ cbar növ

Feilin zaman kateqoriyas Keçmi zaman


G l c k zaman Q ti g l c k zaman Qeyri-q ti g l c k zaman


359

Feilin t rz kateqoriyas Feilin formalar Feilin t srifl n n formalar Feilin mr formas Feilin arzu formas Feilin vacib formas Feilin rt formas Feilin laz m formas Feilin davam formas Feilin bacar q formas Feilin sual formas Feilin t srifl nm y n formalar M sd r M sd rin feil m xsus xüsusiyy tl ri M sd rin ism m xsus xüsusiyy tl ri Feili sif t Feili sif tin morfoloji göst ricil ri Feili sif tin feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili sif tin sif tl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili sif tin feild n düz l n düz ltm sif tl rd n f rqli xüsusiy-

y tl ri Feili ba lama Feili ba lamalar n morfoloji göst ricil ri Feili ba laman n feill ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n z rfl ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Feili ba laman n feili sif t v m sd r aras nda yeri Z RF Z rf haqq nda m lumat Az rbaycan dilçiliyind z rfl ba l b zi m qamlar


360

Z rfin qurulu ca növl ri Sad z rfl r Düz ltm z rfl r Mür kk b z rfl r Z rfin lü vi m na növl ri KÖM KÇ N TQ H SS L R Qo ma Qo man n m n yin gör növl ri Qo man n m na növl ri v qo uldu u hallar BA LAYICI. Ba lay c lar n t snifi Sintaktik v zif sin gör ba lay c n n növl ri M nas na gör ba lay c lar n t snifi


XÜSUS N TQ H SS L R Nida Nidan n dig r nitq hiss l rind n f rqi Nidan n köm kçi nitq hiss l rind n f rqi Nidan n t qlidi sözl r ox arl v f rqi Nidan n modal sözl rd n f rqi M n yin gör nidalar n növl ri Leksik m nas na gör nidalar n növl ri Nidalar n qurulu u Nidalar n substantivl m si Nidalar n sözyarad c l nda rolu T qlidi sözl r T qlidi sözl rin m na qruplar


361

T qlidi sözl rin qurulu u Modal sözl r Modal sözl rin m na növl ri Modal sözl rin qurulu u QEYR -MÜ YY N N TQ H SS L R mperativ sözl r mperativ sözl rin m nas mperativ sözl rin qurulu u




34. X lilov, B. Nitq m d niyy ti /Buludxan X lilov, Günel liye-va; elmi red. C.C f rov; r yçil r: A.Bayramov, M.Hüseynov.- Bak : ADPU-nun m tb si, 2016.- 41 s. Kitab n içind kil r:

agirdl rin qli v nitq inki af nda mütali nin rolu Nitq m d niyy ti anlay Nitq m d niyy ti milli m d niyy tin t rkib hiss si kimi Nitqin düzgünlüyü, d qiqliyi v ifad liliyi Nitq m d niyy tinin ümumi v xüsusi c h tl ri Dil, nitq v nitq f alliyy ti Az rbaycan d bi dili Müasir Az rbaycan d bi dilinin normalar Fonetik norma Leksik norma


362

Dilimizd özl m meyill ri Qrammatik norma Nitq normalar n n tarixiliyi Nitq istisnalar Natiqlik s n ti Nitq etiketl ri Nitq m d niyy tin aid testl r Nitq m d niyy ti mövzusuna aid sual-cavab Nitq m d niyy ti. Testl rin cavablar stifad olunmu d biyyat

Annotasiya: Metodik v sait orta ümumt hsil m kt bl rinin mü l-lim v agirdl ri üçün n z rd tutulmu dur. Pedaqoji proses zaman agirdl rin nitqinin v düzgün t l ffüzünün formala mas nda bu

v saitd n istifad faydal d r. 35. X lilov, B. Türkologiyan n tarixi: XX srin 20-30-cu ill ri /Buludxan X lilov; elmi red. N.C f rov; r yçil r: A.Babayev, M.Q pçaq.- Bak : Papirus NP, 2016.- 236 s. Kitab n içind kil r:

Bu gün v sabaha hesablanan dü ünc : Türkologiya Birinci Türkoloji Qurultay r f sind : “Bizim yolumuz hayanad r?” S m d A amal o lu I Türkoloji Qurultay n t kilatç lar ndan

v ideoloqlar ndan olmu dur Birinci Türkoloji Qurultaya q d rki dövrd türkoloji dü ünc

f rql ri: S m d A amal o lu v Mehmet Emin Yurdakul Yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan

ell ri Birinci Türkoloji Qurultay: Xalid S id Xocayev, Fuad Köprülüza-

d , lib y Hüseynzad ...


363

Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri

Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra repressiya: Xalid S id Xocayev

Türkologiyan n dün nind n: dil, yaz m s l l ri Birinci Türkoloji Qurultaya q d r v ondan sonrak dövr: C lil

M mm dquluzad Türkoloji dü ünc nin inki af nda V li Xuluflunun rolu V li Xuluflunun “Yeni türk lifbas il yaz qaydalar ” kitab Az rbaycan dili orfoqrafiyas n n tarixind n: V li Xuluflunun

“ mla lü ti” Türkoloji dü ünc nin tarixind n: q r z türkoloqu Qas m

T n stanov Qas m T n stanovun Birinci Türkoloji Qurultayda m ruz si:

“Yeni lifbaya keçid haqq nda” Qas m T n stanov: Q r z standa b dii dild v xalq dilind

müxt liflik yoxdur Yeni lifba Komit sinin IV plenumundan b zi m qamlar: V li

Xuluflu, B kir Çobanzad , Xabayev Annotasiya: Türkoloji dü ünc nin tarixind XX srin 20-30-cu ill ri xüsusi bir m rh l kimi diqq ti c lb edir. Bu m rh l d Birin-ci Türkoloji Qurultay türkoloqlar bir araya g tir n, türkoloji ara -d rmalar saf-çürük ed n, g l c kd türkologiya sah sind görül -c k i l rin istiqam tini mü yy nl dir n möt b r bir t dbir olmu -dur. Kitabda Birinci Türkoloji Qurultay r f sind türkoloji dü ün-c nin m qs d v m ram n n n d n ibar t oldu u t dqiq olunur. S m d A amal o lunun yeni lifba, mill t, islami d y rl r, rq m s l si, türk xalqlar v s. probleml rl ba l fikirl ri t hlil edilir. Eyni zamanda S m d A amal o lu il Mehmet Emin Yurdakulun


364

türkoloji dü ünc f rql ri qar la d r l r, onlar n türkoloji dü ünc -nin inki af nda göst rdikl ri xidm tl rin vacib m qamlar na geni yer verilir. Bundan ba qa, yeni lifba u runda mübariz d Kr m v Türküstan ell rind 1924-cü ild c r yan ed n hadis l r analiz olu-nur. Xalid S id Xocayevin, V li Xuluflunun, Fuad Köprülüza-d nin, lib y Hüseynzad nin v dig rl rinin yeni lifba il ba l fi-kirl ri, mövqel ri ara d r l r. Xalid S id Xocayevin, C lil M m-m dquluzad nin, V li Xuluflunun, Qas m T n stanovun Birinci Türkoloji Qurultay r f sind v ondan sonrak dövrd türkoloji dü ünc nin inki af nda oynad qlar rola v tarixi xidm t böyük ön m verilir.

36. X lilov, B. Zaman n s na ndan keç nl r... /Buludxan X lilov; Red. F.Rzayev, R yçi.: Y.Ergin (Q hr manova), C.Allahverdiyev, A.Kaz mov.- Bak : Adilo lu, 2016.- 252 s. Kitab n içind kil r:

Ya amaq ist y n adam Mirz brahimovun jurnalistl hvalat … Mir C lalla Mehdi Hüseynin zarafat H r eyd n yazan Mirz C lil... Molla kitab aç r Az rbaycanda t l b l rin probleml rini nec h ll etm li –

T KL FL R T hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas : n vacib h d fl r T hsilin nki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fi

ziz dost, n vaxt qay d b g l c ks n?! nsan s nacaqlara do ru t l sir

Tarix insanlar n gözünü qama d r r H yat b di olmad kimi göz llik d b di deyil


365

nsan ömrü n y s rf olunur? Yax v pis, arzu v ist k, sevgi v m h bb t nsan bunlar bilm lidir

“Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ” – I m qal “Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ” –II m qal M n-biz, s n-siz, o-onlar bar d deyiml rim – I yaz M n - biz, s n - siz, o - onlar bar d deyiml rim –II yaz M n - biz, s n - siz, o – onlar bar d deyiml rim - III yaz M n - biz, s n- siz, o – onlar bar d deyiml rim – IV yaz M n - biz, s n- siz, o – onlar bar d deyiml rim – V yaz M n - biz, s n- siz, o – onlar bar d deyiml rim – VI yaz M n-biz, s n-siz, o-onlar bar d deyiml rim – VII yaz M n- biz, s n- siz, o- onlar bar d deyiml rim – VIII yaz M n - biz, s n- siz, o- onlar bar d deyiml rim – IX yaz M n-biz, s n-siz, o-onlar bar d deyiml rim – X yaz M n - biz, s n - siz, o – onlar bar d deyiml rim – XI yaz M n - biz, s n - siz, o - onlar bar d deyiml rim – XII yaz Diri ik n özl rin q bir qazd ranlar... B dxahl qlar n “ öhr t” hesab ed nl r Tarixi ya adan da lar – I yaz Tarixi ya adan da lar – II yaz Tarixi ya adan da lar – III yaz Tarixi ya adan da lar – IV yaz

Annotasiya: Kitabda Qulu X lilov, Mirz brahimov, Mir C lal, Mehdi Hüseynl ba l hadis l r verilir. Bundan ba qa, C lil M m-m dquluzad üslubundan qidalanan publisistik m qal l r, o cüml -d n t hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fl ri t hlil olunur. H m d h yat, c miyy t, dünya il ba l zaman n s na-

ndan keçmi hadis l r özün yer al r.


366

Kitabda G miqaya-Qobustan lifbas , özünd tarixi ya adan da larla ba l m qal l r v m n-biz, s n-siz, o-onlar bar d deyim-l r – zaman n s na ndan ç xan deyiml r, m hz mü llifin deyiml ri verilir. 37. X lilov, B. b diya ar d biyyat /Buludxan X lilov; Red. A.B d lzad , R yçi. F.Rzayev, N.N c fov.- Bak : Adilo lu, 2016.-202 s. Kitab n içind kil r:

Ernest Heminquey: roman, povest, hekay mü llifliyind n Nobel mükafat na

Conatan Sviftin “Qulliverin s yah ti” s rind n b zi m qamlar– I yaz

Conatan Sviftin “Qulliverin s yah ti” s rind n b zi m qamlar– II yaz

Conatan Sviftin “Qulliverin s yah ti” s rind n b zi m qamlar– III yaz

Nobel mükafatç s Moris Meterlink v “Ar lar n h yat ” s ri– I yaz

Nobel mükafatç s Moris Meterlink v “Ar lar n h yat ” s ri–II yaz

Nobel mükafatç s Moris Meterlink v “Ar lar n h yat ” s ri–III yaz

Moris Meterlinkin “Korlar” pyesi: nsan s nacaqlardan qaçma a t l sir... – I Yaz

Moris Meterlinkin “Korlar” pyesi: nsan s nacaqlardan qaçma a t l sir... – II Yaz

Mixail oloxov: t bi t v c miyy t d rin b l d olan yaz ç –I yaz


367

Mixail oloxov: t bi t v c miyy t d rin b l d olan yaz ç –II yaz

van Bunin: h yat v yarad c l – I yaz van Bunin: h yat v yarad c l – II yaz

Sükutu pozan poeziya – I yaz Sükutu pozan poeziya – II yaz Q lman lkinin Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universiteti il

ba l l Q lman lkinin Mirc f r Ba rovla görü ü – imali v C nubi

Az rbaycan birl dirm k ideyas niy ba tutmad ? Q lman lkin: xeyirxahlar v b dxahlar... Mahir Qabilo lu: Heminquey, yoxsa kefli sg nd r? B dii d biyyat oxumaq bar d vahid t l bl r qoyulmal d r Vaqif S m do lunun ç x v diqq ti c lb ed n b zi m qamlar “Kitabi-D d Qorqud”: oxuduqlar m, gördükl rim, e itdikl rim “Koro lu” dastan nda b zi t hrifl r bar d Qabilin d bi portreti

Annotasiya: Kitabda d biyyat üzr Nobel mükafatç lar Ernest Heminqueyin, Moris Meterlinkin, Mixail oloxovun, van Buninin yarad c l n n xarakterik m qamlar ndan b hs olunur. ngilis yaz -ç s Conatan Sviftin “Qulliverin s yah ti” s rind ki bir s ra f ls fi m qamlara geni yer ayr l r.

Q lman lkinin, Qabilin, Vaqif S m do lunun, Leyla liye-van n, Mahir Qabilo lunun yarad c l n n, b dii dü ünc sinin t hlilin diqq t yetirilir.

Kitabda b dii d biyyat n rolu, “Kitabi-D d Qorqud” das-tan n n d y ri, “Koro lu” dastan ndak b zi t hrifl r bar d d m lumat verilir.


368

2017

38. X lilov, B., liyeva G. Nitq m d niyy ti (t kmill dirilmi II n r) /Buludxan X lilov; Elmi red. C.C f rov, B.Eminli, R yç. A.Bayramov, M.Hüseynov.- Bak , ADPU-nun n riy., 2017.- 106 s. Kitab n içind kil r:

agirdl rin qli v nitq inki af nda mütali nin rolu Nitq m d niyy ti anlay Nitq m d niyy ti milli m d niyy tin t rkib hiss si kimi Nitqin düzgünlüyü, d qiqliyi v ifad liliyi Nitq m d niyy tinin ümumi v xüsusi c h tl ri Dil, nitq v nitq f aliyy ti Az rbaycan d bi dili Müasir Az rbaycan d bi dilinin normalar Fonetik norma Leksik norma Dilimizd özl m meyill ri Qrammatik norma Nitq normalar n n tarixiliyi Nitq istisnalar Natiqlik s n ti Nitq etiketl ri Nitq m d niyy tin aid tap r qlar Nitq m d niyy tin aid testl r Nitq m d niyy ti mövzusuna aid sual-cavab Nitq m d niyy ti. Testl rin cavab stifad olunmu d biyyat

Annotasiya: Metodik v sait orta ümumt hsil m kt bl rinin mü l-lim v agirdl ri üçün n z rd tutulmu dur. Pedaqoji proses zaman


369

agirdl rin nitqinin v düzgün t l ffüzünün formala mas nda bu v saitd n istifad faydal d r. 39. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dili /Buludxan X lilov; Red. C.C f rov, R yç. M.M mm dli, S.Zeynal.- Bak : Adilo lu, 2017.-428 s. Kitab n içind kil r:

S NTAKS S G R Sintaksis haqq nda ümumi m lumat S NTAKT K LAQ L R HAQQINDA Sözl r aras nda m na laq si 1. Subyekt laq si 2. Obyekt laq si 3. Atributiv laq 4.Relyativ laq Sözl r aras nda qrammatik laq Tabesizlik laq si Tabelilik laq si Yana ma laq si 1. Tam yana ma 2. Tam olmayan yana ma Yana ma laq sind nitq hiss l rinin i tirak 1. smin ism yana mas 2.Sif tin ism yana mas 3.Say n ism yana mas 4. v zliyin ism yana mas 5.Feili sif tin ism yana mas 6.Feili ba laman n feil yana mas 7.Qo mal birl m nin yana mas 8.Z rfl rin yana mas


370

Uzla ma laq si Predikativ birl m l rd uzla ma X b rin v h mcins x b rl rin mübt da il uzla mas v

x b rin h mcins mübt dalarla uzla mas Qeyri-predikativ birl m l rd uzla ma dar laq si

Feill rl idar siml rl idar

Sif tl rl idar Saylarla idar Z rfl rl idar

v zlikl rl idar SÖZ B RL M L R Söz birl m l ri haqq nda m lumat Söz birl m l ri v söz Söz birl m si v mür kk b söz Söz birl m si v cüml Söz birl m l rinin növl ri Sabit v s rb st birl m l r Söz birl m l rinin qurulu u

sas t r fin nitq hiss l ri il ifad sin gör söz birl m l rinin növl ri smi birl m l r

T yini söz birl m l ri I növ t yini söz birl m si II növ t yini söz birl m si III növ t yini söz birl m si T yini söz birl m l rin daxil olmayan ismi birl m l r Z rf birl m l ri


371

FE L B RL M L R Feili birl m l r haqq nda m lumat Feili birl m l r , o cüml d n, feili ba lamaya münasib t Feili ba lama t rkibl ri il budaq cüml l r aras nda ox ar v

f rqli xüsusiyy tl r Sabit v qeyri-sabit feili ba lama t rkibl ri Feili ba lama t rkibl rinin qurulu u Feili ba lama t rkibl rinin t r fl ri aras nda m na laq si Adl q hall feili ba lama t rkibl ri CÜML Cüml haqq nda m lumat Cüml nin lam tl ri 1.Bitkinlik 2.Predikativlik 3. ntonasiya 4.Modall q Cüml nin t snifi Cüml nin t snifi prinsipl ri CÜML N N M QS D V NTONAS YAYA GÖR

NÖVL R 1. N qli cüml 2. Sual cüml si a)Sual intonasiyas il m l g l n sual cüml l ri b)Sual datlar il m l g l n sual cüml l ri c)Sual v zlikl ri il m l g l n sual cüml l ri 3. mr cüml si 4. Nida cüml si N qli cüml l rd n m l g l n nida cüml l ri

mr cüml l rind n m l g l n nida cüml l ri Sual cüml l rind n m l g l n nida cüml l ri


372

Nida cüml l rinin m na inc likl ri Nidalar n köm yi il m l g l n nida cüml l ri CÜML ÜZVL R Cüml üzvl ri bar d mövcud fikirl r Sözün, söz birl m sinin cüml üzvü olmas MÜBT DA Mübt da haqq nda m lumat Mübt daya münasib t Mübt dan n qurulu u Mübt dan n ifad vasit l ri Mübt da il qeyri-mü yy n vasit siz tamaml n ox ar v f rqli

xüsusiyy tl ri X B R X b r haqq nda m lumat X b rin rolunun i irdilm si X b rin dild ifad üsulu X b rin qurulu u X b rin ifad vasit l ri 1. smi x b rl r 2. Feili x b rl r TAMAMLIQ Tamaml q haqq nda m lumat Tamaml n ifad vasit l ri Tamaml n qurulu u Vasit siz tamaml q Vasit li tamaml q Vasit li tamaml n m na çalarlar T Y N T yin haqq nda m lumat


373

T yinin suallar T yin v t yinolunan T yinl rin qurulu u T yinin m na növl ri T yinin ifad vasit l ri Z RFL K Z rflik haqq nda m lumat Z rfliyin ifad vasit l ri Z rfliyin qurulu u Z rfliyin m na növl ri T rzi-h r k t z rfliyi Zaman z rfliyi Yer z rfliyi S b b z rfliyi M qs d z rfliyi Miqdar z rfliyi D r c z rfliyi

rt z rfliyi Qar la d rma z rfliyi

LAV L R lav l r haqq nda m lumat

Xüsusil n lav l r lav v lav li üzv lav v lav li üzv il h mcins üzvl rin ox ar v

f rqli xüsusiyy tl ri Xüsusil n lav l rin qurulu u Xüsusil n lav l rl t yinin ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Xüsusil m y n lav l r Cüml üzvl rinin lav si XÜSUS L M L R


374

Xüsusil m l r haqq nda m lumat Xüsusil m nin m l g lm si D qiql dirici xüsusil mi üzvl rl xüsusil mi lav l rin

ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri Tamaml n xüsusil m si Z rfliyin xüsusil m si CÜTT RK BL V T KT RK BL CÜML L R Cütt rkibli cüml l r Müxt s r v geni cütt rkibli cüml l r T kt rkibli cüml l r 1. xssiz cüml l r 2.Qeyri-mü yy n xsli cüml l r 3.Ümumi xsli cüml 4.Adl q cüml l r Bütöv v yar mç q cüml l r Bütöv cüml l r Yar mç q cüml l r 1.Mübt das burax lan yar mç q cüml 2.X b ri burax lan yar mç q cüml 3.H r iki ba üzvü burax lan yar mç q cüml 4. kinci d r c li üzvl ri burax lan yar mç q cüml 5.Ba v ikinci d r c li üzvl ri burax lan yar mç q cüml SÖZ-CÜML Söz-cüml haqq nda m lumat Söz-cüml nin dig r cüml növl rind n f rqi Söz-cüml nin ifad vasit l ri Söz-cüml nin i l nm yeri Söz-cüml nin m na növl ri 1.T sdiq söz-cüml l r 2. nkar söz-cüml l r


375

3.Sual söz-cüml l r 4.Emosionall q bildir n söz-cüml l r QRAMMAT K C H TD N CÜML ÜZVL R L

BA LI OLMAYAN SÖZL R V B RL M L R X TAB Xitab haqq nda m lumat Xitablar n qurulu u H mcins xitablar Xitab formala d ran sözl r Xitablar n cüml d i l nm yeri Xitablar n m na xüsusiyy tl ri v m na növl ri Xitablar n nidalarla i l nm si Xitablar n t kriri Xitablar n münasib t bildirm si Xitablar n ifad vasit l ri Xitablarla mübt dan n f rql ri MÜR KK B CÜML Mür kk b cüml haqq nda ümumi m lumat Mür kk b cüml nin t rkib hiss l rini laq l ndir n vasit l r 1. ntonasiya 2.Ba lay c lar 3.Ba lay c sözl r 4. kilçil r Ba lay c vasit l ri ümumil dir nd n sonra mür kk b

cüml nin qruplar 1.Asintetik mür kk b cüml l r 2.Analitik mür kk b cüml l r 3.Sintetik mür kk b cüml l r 4.Analitik-sintetik mür kk b cüml l r


376

T rkib hiss l ri aras nda m na v qrammatik laq nin xarakterin gör mür kk b cüml nin növl ri

TABES Z MÜR KK B CÜML L R Tabesiz mür kk b cüml haqq nda m lumat Tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l rini laq l ndir n tabesizlik ba lay c lar v dig r vasit l r Tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri aras nda m na laq l ri

1. Birl dirm -sadalama laq si a)Eyni zamanl birl dirm -sadalama laq li tabesiz mür kk b cüml b)Ard c l zamanl birl dirm -sadalama laq li tabesiz mür kk b cüml 2. S b b-n tic laq li tabesiz mür kk b cüml l r 3. Ayd nla d rma laq li tabesiz mür kk b cüml l r 4. Qar la d rma laq li tabesiz mür kk b cüml l r 5. Bölü dürm laq li tabesiz mür kk b cüml l r 6. Qo ulma laq li tabesiz mür kk b cüml l r TABEL MÜR KK B CÜML L R Tabeli mür kk b cüml haqq nda m lumat Tabeli v tabesiz mür kk b cüml l rin ox ar c h tl ri Tabeli v tabesiz mür kk b cüml l rin f rqli c h tl ri Tabeli mür kk b cüml nin özün m xsus xüsusiyy tl ri Tabeli mür kk b cüml nin t rkib hiss l rini ba layan vasit l r Tabeli mür kk b cüml nin biröz kli v ikiöz kli olmas Tabeli mür kk b cüml d budaq cüml l rin ba cüml y

aidliyi m s l si Tabeli mür kk b cüml nin növl ri MÜBT DA BUDAQ CÜML S Mübt da budaq cüml si haqq nda m lumat


377

Mübt da budaq cüml sinin tipl ri X B R BUDAQ CÜML S X b r budaq cüml si haqq nda m lumat X b r budaq cüml sinin tipl ri TAMAMLIQ BUDAQ CÜML S Tamaml q budaq cüml si haqq nda m lumat Tamaml q budaq cüml sinin tipl ri T Y N BUDAQ CÜML S T yin budaq cüml si haqq nda m lumat T yin budaq cüml sinin tipl ri Z RFL K BUDAQ CÜML S 1.T rzi-h r k t budaq cüml si

T rzi-h r k t budaq cüml si haqq nda m lumat T rzi-h r k t budaq cüml sinin tipl ri

2.D r c budaq cüml si 3.Zaman budaq cüml si

Zaman budaq cüml si haqq nda m lumat Zaman budaq cüml sinin tipl ri

4.Yer budaq cüml si 5.S b b budaq cüml si

S b b budaq cüml si haqq nda m lumat S b b budaq cüml sinin tipl ri

6. M qs d budaq cüml si M qs d budaq cüml si haqq nda m lumat M qs d budaq cüml sinin tipl ri S b b v m qs d budaq cüml li tabeli mür kk b cüml l rin f rqi

7. rt budaq cüml si rt budaq cüml si haqq nda m lumat rt budaq cüml sinin tipl ri


378

8. Qar la d rma budaq cüml si Qar la d rma budaq cüml si haqq nda m lumat Qar la d rma budaq cüml sinin m na növl ri Qar la d rma budaq cüml sinin tipi

9. N tic budaq cüml si N tic budaq cüml si haqq nda m lumat N tic budaq cüml sinin tipi N tic budaq cüml sinin ba cüml si il t yin budaq cüml sinin ba cüml sinin ox ar v f rqli xüsusiyy tl ri

10. K miyy t budaq cüml si K miyy t budaq cüml si haqq nda m lumat K miyy t budaq cüml l rind budaq cüml l rin ba cüml il olan m na münasib tl rin gör qruplar K miyy t budaq cüml sind ba cüml il budaq cüml aras nda k miyy t münasib ti K miyy t budaq cüml sind budaq v ba cüml l ri ba layan vasit l r K miyy t budaq cüml sinin tipl ri Qo ulma budaq cüml si Qo ulma budaq cüml si haqq nda m lumat Qo ulma budaq cüml sinin tipi Qo ulma budaq cüml si il t yin budaq cüml si aras nda ox arl q

QARI IQ T PL MÜR KK B CÜML L R Qar q tipli tabesiz mür kk b cüml l r Tabesiz mür kk b cüml l rin t rkib hiss l ri Qar q tipli tabesiz mür kk b cüml l rin t rkib hiss l ri Qar q tipli tabeli mür kk b cüml l r Qar q tipli tabeli mür kk b cüml l rin t rkib hiss l ri


379

MÜAS R AZ RBAYCAN D B D L ND CÜML ÜZVL R N N SIRASI

Cüml l rd cüml üzvl rinin s ralanmas Cütt rkibli cüml l rd mübt dan n v x b rin yeri Cütt rkibli cüml l rd tamaml n yeri Cütt rkibli cüml l rd t yinin yeri Cütt rkibli cüml l rd z rfliyin yeri Cütt rkibli cüml l rd h mcins üzvl rin s ralanmas T kt rkibli cüml l rd cüml üzvl rinin s ralanmas (yeri) Qrammatik c h td n cüml üzvl ri il laq dar olmayan

sözl rin s ras (yeri) Mür kk b cüml l rd komponentl rin s ras (yeri) MÜR KK B S NTAKT K BÜTÖV-M TN Mür kk b sintaktik bütöv-m tn haqq nda m lumat M tnin formala mas m rh l si M tnin t rkibi M tnin koqeziyas VAS T L V VAS T S Z N TQ Vasit li v vasit siz nitq haqq nda m lumat Vasit siz nitqin qurulma formalar Vasit siz nitqin cüml d i l nm yeri Vasit siz nitq il mü llifin sözl rinin f rqi D rnaqda verilm kl f rql n n vasit siz nitq D rnaqs z verilm kl f rql n n vasit siz nitq DUR U AR L R Nöqt Vergül Nöqt li vergül ki nöqt


380

Tire Sual i ar si Nida i ar si Üç nöqt Möt riz D rnaq

Annotasiya: D rslik Müasir Az rbaycan dili f nninin sintaksis öb si proqram n n t l bin uy un yaz lm d r. Burada sintaksis

giri , sintaktik laq l r, söz birl m l ri, cüml , cüml nin m qs d v intonasiyaya gör növl ri, cüml üzvl ri (mübt da, x b r, ta-maml q, t yin, z rflik), lav l r, xüsusil m l r, cütt rkibli cüml -l r, bütöv v yar mç q cüm l l r, söz-cüml , qrammatik c h td n cüml üzvl ri il ba l olmayan sözl r v birl m l r, mür kk b cüml , tabesiz v tabeli mür kk b cüml v onlar n növl ri, qar q tipli mür kk b cüml l r, cüml üzvl rinin s ras , mür kk b sintaktik bütöv-m tn, vasit li v vasit siz nitq, dur u i ar l ri bar d trafl m lumat verilir.


381

BULUDXAN X L LOVUN T RCÜM L R

2000

40. Köprülü M.F. Az ri /M.F.Köprülü; t rc. ed.: B.X lilov, M. ns rli (L mb li); T rc. red., qeyd v izah. mü l. B.X lilov.- Bak : Elm, 2000.- 115 s.

Kitab n içind kil r: Prof. Dr. Fuad Köprülünün h yat v elmi f aliyy ti Prof. M.F.Köprülünün s rl ri a) Kitablar b) sas m qal l ri Prof. Dr. M.Fuad Köprülünün s rl ri haqq nda biblioqrafiyalar Prof. Dr. M.Fuad Köprülü haqq nda yaz lm kitab v m qal l r a) Kitablar b) M qal l r Mehmet Fuad Köprülünün “Az ri” s ri a) Az ri – fars l hc si b) Az ri – türk l hc si I. ran v imali Az rbaycanda türk dili II. Etnik amill r: stila v m skunla ma III. Tarixi amill r c) Az ri d biyyat n n t kamülü I. lxanl lar v C layiril r dövrü: XIII-XIV srl r II. Qaraqoyunlu v A qoyunlular dövrü: XV sr III. S f vil r dövrü: XVI-XVIII srl r IV. f arlar, z ndl r v qacarlar dövrü: XVIII-XIX srl r


382

V. Az ri d biyyat nda yenil m dövrü: XIX-XX srl r I. Birinci dövr (1905-ci il q d r) II. kinci dövr (1905-1920) III. Son dövr Biblioqrafiya Qeydl r v izahlar Annotasiya: s rd Az ri dilinin t kamülü v inki af göst ril-

mi dir. Eyni zamanda Az ri d biyyat n n t kamülün d xüsusi diqq t yetirilmi dir. Az ri d biyyat n n lxanl lar v C layiril r (XIII-XIV srl r), Qaraqoyunlu v A qoyunlular (XV sr), S f vil r (XVI-XIX srl r), yenil m (XIX-XX srl r) dövrl ri t hlil olunmu dur.

Bu s r Az rbaycan xalq n n dilinin, d biyyat n n, tarixinin öyr nilm sind v ilk m nb l rl tan l qda oxuculara yax ndan köm k ed c kdir.


383

BULUDXAN X L LOVUN T RT B ETD Y K TABLAR

2008 41. Ömrün l pirl ri /Elmi red. B.X lilov; r y.: T. hm dov, S.T.Az r-Az r, N.H s nzad , .Hüseynov; red. R.Bax liyev; kor-rektor Q.M diyev; r ssam dal t.- Bak : Az rn r, 2008.- 464 s. Kitab n içind kil r:

Q l m Q l m m nimçün n dir? Ön söz Müasirl ri Mikay l Mu anl haqq nda Mikay l Mu anl yarad c l professor B.X lilov Az rbaycan n görk mli aliml rinin, yaz ç lar n n fikirl ri,

dü ünc l ri Mikay l Mu anl Az rbaycan m tbuat Mikay l Mu anl ünvan na t brikl r Haqq n töhf si Öz sirrind qalan dünya Anal s trl r N sih t t rbiy

airin ömür yolu N sill rd n n sill r Do ma Qaraba Sevgi dolu duy ular m

Annotasiya: Mikay l Mu anl n n kitab n n toplusunda Az rbay-can n görk mli aliml ri v yaz ç lar n n duy ular ... dü ünc l ri...


384

verilmi dir. airin poetik duyumu Allaha, Anaya, V t n , do ma torpa a, öz xalq na ba l l d rin poetik-f ls fi dü ünc l ri çox güclüdür.

air Allahla insan aras nda yax nl t sdiq edir. Mikay l Mu-anl n n “N sih t v t rbiy ” haqq nda eirl ri son d r c ibr ta-

miz, dol un v yadda qaland r...

2012

42. Filologiya fakült si: (Burax l ADPU Filologiya fakült sinin 90 illik yubileyin h sr olunub) /T rtibçi v redaktor B.X lilov.- Bak : Bak Çap Evi, 2012.- 47 s. Kitab n içind kil r:

Rektor – AMEA-n n müxbir üzvü, prof.Yusif M mm dov Filologiya fakült si Dekanlar m z Fakült mizin dün ni Fakült mizi ya adanlar Fakült mizi sabaha aparanlar Fakült mizin m kda lar M zunlar m z – ba ucal m z T l b l rimiz pedaqoji t crüb d Fakült mizin m kda lar n n elmi s rl ri Fakült mizin ictimai h yat Müasir Az rbaycan dili kafedras Az rbaycan dilçiliyi kafedras Az rbaycan d biyyat tarixi kafedras Dünya d biyyat kafedras

d biyyat v onun t drisi metodikas kafedras


385

Az rbaycan dili v onun t drisi metodikas kafedras ngilis dili v onun t drisi metodikas kafedras

Xarici dill r kafedras Rus dili kafedras D d Qorqud elmi-t dqiqat laboratoriyas Türk ara d rmalar elmi-t dqiqat laboratoriyas Fakült miz bu gün Universitetimizin himni Fakült mizin mar 90 illik yubiley laç t l b l rl

2015

43. A l n zirv sind sön n bir ç raq /T rt., red. v ön sözün mü l. B.X lilov; ideya r hb. E.Öm rova.- Bak : Bak Çap Evi, 2015.- 252 s. Kitab n içind kil r:

Ön söz: nsan s nacaqlara do ru t l sir S nin yerin görünür, qay t g l Buludxan X lilov. ziz dost, n vaxt qay d b g l c ks n?! Q nir Pa ayeva. S n ged nd görü m din... M n g l r m görü rik N c f N c fov. Ömür v fa ets ydi M h rr m Hüseynov. nsanl q etalonu, l yaq t müc ss m si,

safl q zirv si S rdar Zeynal. Dostlar n öl nd s n öl c ks n Mehman Rzayev. L yaq tli ömrünl nümun s n Arif Kaz mov. Ür kl rd yerin var

sg r Zeynalov. O, g nc ik n müdrik idi


386

Nazim Mustafa. Tez parlay b, tez sön n ulduza b nz yir brahim

Nü ab Hüseynli. Sevdiyin adam ölürs Elnar M mm dova. El qay ke , m rh m tli, mehriban idi ki...

dal t M mm dov. M nim xilaskar m! srail M mm dov. Ür kl r köç n, yadda larda ya ayan

müq dd s insan A as n B d lzad . A l n zirv sind sön n bir ç raq Sarvan brahimov. Dost itkisi brahimin ömründ n s hif l r: kill r, s n dl r brahim “Respublika” q zetind : A saqqal sözü, m h bb t

buradan ba lad düzü Teymur hm dov. brahimin ziz xatir sin Zümrüd Qurbanq z . Ömür yaman v fas zm brahim “Elm” q zetind : brahimi v elmi sev n dostlar

A ahüseyn ükürov. G nclik ill rinin bir ümman xatir si Aq in M mm dov. “Ölm k üçün vv lc ya amaq laz md r...” Rafiq Rzayev. Böyük v t m nnas z dost S bin M h rr mova. X b rin varm heç, arxaya bax, bir ömür

ötdü, DOSTUM bülf z zizov. Göz l insan, mehriban dost

brahim “Xalq q zeti”nd “Xalq” n özü, “Xalq” n sözü H s n H s nov. Ömrün son akkordu Aida ükürlü. Cavan ömrün son bahar ... Yaxud, t s llimiz

çevrilmi i q Anar Turan. S mimiyy t nümun si brahim Sumqay t Dövl t Universitetind : G nc prorektorun iki

ayl q f aliyy ti Aslan Bayramov. T m nnas z brahim Avtandil A baba. Ömürd n qopan k rpicl r


387

D yan t S limxanl . Bir s h rin ba Mübt das ndan g l n a r l , ac l ba X b r v ya nekroloq v zi

eyda Quluyeva. Xeyirxah insan brahim haqq nda Mahir Qabilo lunun xatir l ri

Yeraz Abbas linin t ssüfü, Yeraz brahimin arzusu “Salam, ölüm”.... “Sa ol ölüm” Mikay l Cabbarov, üzr ist yir m! H s n mü llim, ba la brahimin öldüyü günd n h yat davam el yir

Göz l brahim brahim Öm rovun babas n n n sih ti brahim, Buludxan, Cavan ir brahim qohumlar n n dilind

Mövla Öm rov. O müdhi gec nin sars d c x b ri! A baba brahimov. Biz onun yeni nailiyy tl rini gözl yirdik Hikm t Babao lu. brahimin u urlar ham m z sevindirirdi Vur un brahimov. brahimd n qalanlar Güll r M mm dova. Vaxts z sön n zizim haqq nda yaral xatir Mais Musayev. Ba la m ni, brahim! Mehdi Öm rov. brahim bizim üçümüzd n d seçilirdi Elnar Öm rova. brahimi özüm böyük qarda bildim Al Öm rov. El bilirdim ki, o, yen d i d dir Elnar Öm rova. Ölüm sevinm sin qoy Annotasiya: Kitabda tan nm jurnalist, göz l insan, s daq tli

dost, mahir t kilatç , etibarl sirda , mehriban v qay ke ail ba ç s brahim Öm rovun h yat v f aliyy tinin xarakterik m qamlar öz ksini tap r. H mçinin dostlar n n, do malar n n, yax nlar n n v tan lar n n bir qisminin ür k sözl ri, xatir l ri özün yer al r.


388

BULUDXAN X L LOVUN ELM REDAKTOR,

REDAKTOR, ÖN SÖZ, R Y VERD Y , R YÇ OLDU U K TABLAR V PROQRAMLAR

1994 44. Dil m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak :

“ADPU” m tb si, 1994.- 2.- 142 s.


“ADPU” m tb si, 1995.- 1.- 116 s. 46. Dil m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak :

“ADPU” m tb si, 1995.- 2.- 80 s.



“ADPU” m tb si, 1997.- 2.- 167 s. 49. M mm dli, F. B dii dilin estetik m nb l ri /F.M mm dli;

elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 1997.- 80 s.


389

1998 50. A baba, A. A baba hidl ri /A.A baba; elmi red.

B.X lilov.- Bak : A r da , 1998.- 360 s. 51. Dil m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak :


“ADPU” m tb si, 1998.- 2.- 122 s. 53. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red.

B.X lilov.- Bak : “Nurlan”, 1998.- 1.- 189 s.

1999 54. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red.

B.X lilov.- Bak : “Nurlan”, 1999.- 1.- 182 s. 55. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.

X lilov.- Bak : “ eyda”, 1999.- 2.- 138 s. 56. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red.

B.X lilov.- Bak : “Zaman-Z” Elm-istehsalat kiçik mü ssis si, 1999.- 3.- 168 s.

57. “Kitab D d Qorqud” dastan n n 1300 illiyin h sr olunmu elmi n z ri konfrans n materiallar /Elmi red. B.X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Humanitar elml r seriyas .- Bak , 1999.- 1.- 203 s.

2000

58. Bayramov, A. O uz elind n – ozan dilind n /A.Bayramov;

elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2000.- 250 s.


390

59. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “Zaman-Z” Elm-istehsalat kiçik mü ssis si, 2000.- 1.- 145 s.

60. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “ADPU” m tb si, 2000.- 2 (11).- 168 s.

61. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “Nurlan”, 2000.- 3 (12).- 132 s.

2001

62. Bayramov, A. “Kitabi-D d Qorqud” v Qafqaz

/A.Bayramov; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2001.- 123 s. 63. Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n 75-ci

ildönümün h sr olunmu elmi konfrans materiallar (6-7 mart 2001-ci il) /elmi red. B.X lilov.- Bak : A r da , 2001.- 260 s.

64. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2001.- 1.- 70 s.

65. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2001.- 2.- 64 s.

66. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “Nurlan”, 2001.- 1-2 (13-14).- 252 s.

67. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “ADPU” m tb si, 2001.- 3-4 (15-16).- 272 s.

68. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “ADPU” m tb si, 2001.- 5 (17).- 187 s.

69. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2001.- 6 (18).- 118 s.

70. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2001.- 7 (19).- 116 s.


391

2002 71. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu”

n riyyat , 2002.- 1 (3).- 66 s. 72. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu”

n riyyat , 2002.- 2 (4).- 76 s. 73. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X -

lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2002.- 1-2 (20-21).- 192 s. 74. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red.

B.X lilov.- Bak : “ADPU” m tb si, 2002.- 3-4 (22-23).- 148 s. 75. Ümumtürk pedaqoji fikrind xlaqi-m n vi d y rl r

/F.Rüst mov, K.Quliyeva v b.; elmi red. B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2002.- 104 s.

2003

76. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu”

n riyyat , 2003.- 1-2 (5-6).- 114 s. 77. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu”

n riyyat , 2003.- 3-4 (7-8).- 177 s. 78. f ndizad , . Az rbaycan dili: ümumt hsil m kt bl rinin

V sinfi üçün d rslik / . f ndizad , .Abbasov, H. sg rov; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2003.

79. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X -lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2003.- 1-2 (24-25).- 162 s.

80. Mirz yev, H. D r l y z mahal n n toponiml ri v iv sözl ri /H.Mirz yev; elmi red. B.X lilov.- Bak : A r da , 2003.- 360 s.

81. R id ddin. O uznam /R id ddin; elmi red. B.X lilov.- Bak : Az rbaycan Milli Ensiklopediyas NPB, 2003.- 108 s.


392

2004 82. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X -

lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2004.- 1-2 (26-27).- 138 s. 83. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red.

B.X lilov.- Bak : “ADPU” m tb si, 2004.- 3-4 (28-29).- 116 s. 84. Quliyeva, A. M kt blinin orfoqrafiya-orfoepiya-qrammati-

ka lü ti /A.Quliyeva, M.Soltanov; elmi red. B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2004.- 124 s.

85. Mirz yev, H. Q rbi Az rbaycan n D r l y z mahal /H.Mirz yev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2004.- 856 s.

2005

86. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Adilo lu”

n riyyat , 2005.- 1-2 (9-10).- 178 s. 87. Filologiya m s l l rin dair tematik toplu/ red. B.X -

lilov.- Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2005.- 1-2 (30-31).- 126 s. 88. Zeynal, S. M n n l r ç kir m /S.Zeynal; elmi red.

B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2005.- 210 s.

2006 89. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “ADPU”

m tb si, 2006.- 1-2 (11-12).- 146 s. 90. Mirz yev, H. Az rbaycan dilind feil /H.Mirz yev; elmi

red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2006.- C.II.- 504 s. 91. Mirz yev, H. D r l y z folkloru /H.Mirz yev; elmi red.

B.X lilov.-Bak : Elm, 2006.- C.VIII.- 768 s.


393

92. Mirz yev, H. Filologiya m s l l rin dair t dqiqatlar, mülahiz l r v r yl r /H.Mirz yev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2006.- C. VII.- 640 s.

2007

93. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Nurlan”

n riyyat , 2007.- 1-2 (13-14).- 128 s. 94. Novruzov, T. Heyd r liyev v d biyyat m s l l ri

/T.Novruzov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2007.- 400 s.

2008 95. Bayramov, A. “Kitabi D d Qorqud” toponiml ri v

Qafqaz areal /A.Bayramov; r y. B.X lilov.- Bak , 2008.- 291 s. 96. B irov, K. Orta m kt bd Az rbaycan dili morfologiyas -

n n t drisi m s l l ri /K.B irov, B.Mehral yeva; elmi red. B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2008.- 328 s.

97. Çobanov, M.N. Türk d bi dill rinin birliyin do ru: monoqrafiya /M.N.Çobanov; r y. B.X lilov.- Bak : “T hsil” E M, 2008.- 280 s.

98. smay lova, M. Az rbaycan dilinin t tbiqi i inin t kmill -dirilm si /M. smay lova; r y. B.X lilov.- Bak , 2008.- 108 s.

99. M mm db yova, S. d biyyat: Abituriyentl r üçün d rs v saiti /S.M mm db yova; r y. B.X lilov.- Bak : “T hsil” E M, 2008.- 450 s.

100. Mirz yev (H s n Mirz ), H. Elmi, pedaqoji f aliyy tim v ömür yolumdan s tirl r /H.Mirz yev (H s n Mirz ); r y. B.X lilov.- Bak : Elm, 2008.- 888 s.


394

2009 101. C f rov, C. Nitq hiss l rind keçid prosesl ri v konver-

siya /C.C f rov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2009.- 292 s. 102. sg rli, F. B dii t rcüm prinsipl ri /F. sg rli; elmi red.

B.X lilov.- Bak : ADPU, 2009.- 226 s. 103. Hümm tova, R. Folklor yarad c l nda onomastik

vahidl rin poetik xüsusiyy tl ri: d rs v saiti /R.Hümm tova; elmi red. B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2009.- 211 s.

104. sayeva, F. Az rbaycan v ingilis dill rind sif t: metodik v sait /F. sayeva; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2009.- 124 s.

105. M mm dli, F. A aca am zaman adl s dl ri /F.M mm dli; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2009.- 160 s.

106. Ta yev, B. Ana dilinin ifad li oxu t limi /B.Ta yev; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2009.- 242 s.

107. Zeynal, S. Az rbaycan dili proqram : Ali m kt bl rin bakalavr haz rl üçün /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak : Az rbaycan Mü lliml r nstitutu, 2009.- 26 s.

2010

108. Abdullayev R. 101 k lam /R.Abdullayev; elmi red.

B.X lilov.- Bak : “T hsil” E M, 2010.- 106 s. 109. Allahverdiyev, C. r van d bi mühiti: (1920-1950-ci ill r)

/C.Allahverdiyev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2010.- 250 s. 110. D d Qorqud jurnal / red. B.X lilov.- Bak : “Nurlan”

n riyyat , 2010.- 1-2 (15-16).- 138 s.


395

111. sg rov, N. Q dim türk yaz l abid l ri: Pedaqoji Univer-sitet v institutlarda bakalavr haz rl üçün proqram /N. sg rov; r y. B.X lilov .- Bak , 2010.- 11 s.

112. Hüseynova, M. H s n Mirz yevin yarad c l nda filolo-giya m s l l ri /M.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : V t n, 2010.- 231 s.

113. Kaz mov, A. Dur u i ar l rinin i l dilm si qaydalar : Or-ta m kt b mü lliml ri v abituriyentl r üçün d rs v saiti /A.Kaz -mov, T.Osmanova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2010.- 96 s.

114. Klassik Az rbaycan filologiyas v müasir probleml r” mövzusunda C f r X ndan n 100 illik yubileyin h sr olunmu elmi-praktik konfrans n materiallar /elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2010.- 387 s.

115. M mm db yova, S. Az rbaycan dili d rsl rind interaktiv t lim metodlar /S.M mm db yova; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2010.- 68 s.

116. Mirz yev, H. Heyd r liyev Az rbaycan Respublikas n n memar , xilaskar v qurucusudur (Müq dd sl r ölmür) /H s n Mirz yev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2010.- 756 s.

117. N biyeva, . “Ana dili” d rsl rind agirdl ri f alla d ran tap r qlar / .N biyeva; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2010.- 127 s.

118. N biyeva, . Ana dili t drisi metodikas n n aktual prob-leml ri: metodik v sait / .N biyeva; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2010.- 128 s.

119. T kl li, M. Türk sözl ri rus dilind : d rs v saiti /M.T k-l li; elmi red. B.X lilov.- Bak : Nurlan, 2010.- 304 s.


396

120. Yusifov, M. Müasir Az rbaycan dilinin fonetik saslar f nni üzr proqram /M.Yusifov, T.Quliyev; elmi red. B.X lilov.- Bak : G nc Dövl t Universiteti, 2010.- 12 s.

121. Yusifov, M. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas f nni üzr proqram /M.Yusifov, T.Quliyev; r y. B.X lilov.- Bak , 2010.- 12 s.

2011 122. Çobanov, M. d bi dü ünc l r: d bi-t nqidi m qal l r

/M.Çobanov; elmi red. B.X lilov.- Bak : Borçal , 2011.- 428 s. 123. f ndizad , . Orfoqrafiya-orfoepiya lü ti (Kompleks

lü t) / . f ndizad ; elmi red. B.X lilov.- Bak : AM 965 MMC, 2011.- 176 s.

124. liyev, H.Q. Dur u i ar l rinin i l dilm si qaydalar /H.Q. liyev, A.S.Kaz mov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2011.- 71 s.

125. sg rova, A. “O uznam ”nin dili /A. sg rova; elmi red. B.X lilov.- Bak : T hsil NPM, 2011.- 210 s.

126. Novruzov, T. C f r X ndan Hac yev: H yat v yarad c -l q yolu /T.Novruzov; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm, 2011.- 143 s.

127. Novruzov, T. Dünya d biyyat tarixi /T.Novruzov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2011.- Hiss 1: Q dim rq d biyyat .- 309 s.

128. Nuriyeva (T kl li), M. Müasir Az rbaycan dili üzr yoxlama i l rinin yerin yetirilm sin dair: Pedaqoji fakült nin t l b l ri üçün metodik göst ri /M.Nuriyeva (T kl li); elmi red. B.X lilov.- Bak , 2011.- Hiss 1.- 39 s.


397

129. Nuriyeva, M. Az rbaycan dili proqram : Pedaqogika v psixologiya fakült sinin bakalavr haz rl ixtisaslar : m kt b q -d r t lim v t rbiy ; korreksiyaedici t lim; t hsild sosial-psixoloji xidm t /M.Nuriyeva, A.Hac yev; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2011.- 23 s.

130. M mm dov, Z. Az rbaycan dili proqram : btidai sinif mü llimliyi (bakalavr) t hsili üzr /Z.M mm dov, R.Hümm tova; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2011.- 20 s.

131. Rzayev, F. Söz /F.Rzayev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Maarif, 2011.- 244 s.

132. Zeynal, S. Az rbaycan dili morfologiyas n n t dqiqi tarixi /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2011.- 220 s.

2012

133. Abdullayev, N. Az rbaycan dili t drisi metodikas :

Pedaqogika üzr f ls f elml ri doktoru elmi d r c si almaq üçün minimum imtahan proqram /N.Abdullayev; r y. B. X lilov.- Bak , 2012.- 16 s.

134. Abdullayev, N. Orfoqrafiya v orfoepiya t liminin elmi saslar : Pedaqoji Universitet v institutlarda magistr haz rl üçün

proqram /N.Abdullayev; r y. B.X lilov.- Bak , 2012.- 10 s. 135. Ergin, Y. Elmi-pedaqoji t crüb : Ali pedaqoji m kt bl rin

filologiya fakült l rind Az rbaycan dili ixtisasla mas üzr magistr haz rl üçün proqram /Y.Ergin; r y. B.X lilov.- Bak , 2012.- 15 s.

136. smay l, Z. Az rbaycan dilind qeyri-t yini ismi birl m l r /Z. smay l; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2012.- 192 s.

137. Kaz mov, A.S. d biyyat /A.S.Kaz mov; elmi red. B.X lilov.- Bak : AM 965 MMC, 2012.- 520 s.


398

138. Q pçaq, M.D. “D d Qorqud kitab ”n n dilind lam t v keyfiyy t bildir n sözl r /M.D.Q pçaq; elmi red. B.X lilov.- Bak : MBM, 2012.- 104 s.

139. Q pçaq, M.D. Türk lifbalar (SOQD, MAN XEY L FBASI V PASSE-PA YAZISI) /M.D.Q pçaq; elmi red.

B.X lilov.- Bak : MBM, 2012.- 36 s. 140. Quliyev, T.Z. Türk dill rinin leksikas /T.Z.Quliyev,

A.M.Na dal yev; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2012.- 202 s. 141. M mm dli, F. Az rbaycan dilind linqvistik ekvivalentl r

/F.M mm dli; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2012.- 44 s. 142. M mm dli, F. Az rbaycan d bi dili (1990-2010-cu ill r)

/F.M mm dli; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2012.- 46 s. 143. Mirz yev, H. Az rbaycan dili /H.Mirz yev, A. sg rova,

G. manova; elmi red. B.X lilov.- Bak : “T hsil” NPM, 2012.- 398 s. 144. Rzayev, F. Söz konstruktorlu u /F.Rzayev; elmi red.

B.X lilov.- Bak : Maarif, 2012.- 51 s. 145. S m dova, K. Elmi-t dqiqat t crüb si. Az rbaycan dili

ixtisasla mas üzr : Ali pedaqoji m kt bl rin filologiya fakült -l rind magistr haz rl üçün proqram /K.S m dova; elmi red. B.X lilov.- Bak , 2012.- 10 s.

146. Ta yev, B. G d b y toponimi /B.Ta yev; elmi red. B.X lilov.- Ming çevir: Ming çevir Poliqrafiya Mü ssis si MMC, 2012.- 184 s.

2013

147. smay l, E. Bir igidin ömrü /E. smay l; elmi red.

B.X lilov.- Bak , 2013.- 294 s.


399

148. Mahmudo lu, R. Dünya rtl r dünyas d r /R.Mahmud-o lu; elmi red. B.X lilov.- Bak : Az rbaycan T l b G ncl r T kilat ttifaq , 2013.- 56 s.

149. Na q z , M. Alim t f kkürünün itiliyi /M.Na q z ; elmi red. B.X lilov.- Bak : V t n, 2013.- 300 s.

150. Na q z , M. Az rbaycan poeziyas nda “da ” obraz /M.Na q z ; elmi red. B.X lilov.- Bak : V t n, 2013.- C.I.- 195 s.

151. Na q z , M. D rdi d rin H s n Mirz /M.Na q z ; elmi red. B.X lilov.- Bak : V t n, 2013.- 163 s.

152. S m dova, K. imal-Q rb qrupu dialekt sözl rinin lü ti v areallar /K.S m dova; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2013.- 92 s.

153. Sintaktik yolla sözyaratma (Sözyaratma elementl ri il formala an mür kk b sözl r) /elmi red. B.X lilov.- Bak : GDU, 2013.- 48 s.

2014

154. Allahverdiyev, C. Az rbaycan dili /C.Allahverdiyev; elmi

red. B.X lilov.- Bak : qtisad Universiteti, 2014.- 154 s. 155. Hüseynov, M. Göyç nisgili, orca xiff ti /M.Hüseynov;

elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2014.- 192 s. 156. Hüseynova, M. bdül z l D mirçizad v Az rbaycan

dilinin fonetikas . Seçm f nn: Pedaqoji Universitet v institutlarda bakalavr haz rl üçün proqram /M.Hüseynova; r y. B.X lilov.- Bak , 2014.- 12 s.

157. Hüseynova, M. H s n Mirz yev v Az rbaycan dilind feil. Seçm f nn: Pedaqoji Universitet v nstitutlarda bakalavr


400

haz rl üçün proqram /M.Hüseynova; r y. B.X lilov.- Bak , 2014.- 8 s.

158. Hüseynova, M. Muxtar Hüseynzad v Az rbaycan dili-nin morfologiyas . Seçm f nn: Pedaqoji Universitet v institut-larda bakalavr haz rl üçün proqram /M.Hüseynova; r y. B.X lilov.- Bak , 2014.- 12 s.

159. Hüseynova, H. Nitqin inki af na dair praktik m l l r /H.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2014.- 246 s.

160. slamo lu, S. Döyü k n polkovnik Telman Mehdiyev /S. slamo lu; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2014.- 296 s.

161. slamo lu, S. Q l mim – h md mim /S. slamo lu; elmi red. B.X lilov.- Bak : T hsil, 2014.- Hiss 1.- 324 s.

162. Sad qova, S. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi: Magis-tr haz rl üçün proqram /S.Sad qova; r y. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2014.- 20 s.

163. Zeynal, S. Az rbaycan dili qrammatikas n n b zi prob-leml ri (1945-1995-ci ill r) /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2014.- 220 s.

2015

164. Abdullayeva, M. btidai sinifl rd ifad li oxu v rdi l -

rinin inki af yollar (sintaksis üzr ) /M.Abdullayeva; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 123 s.

165. Al yeva, G.B. Müxt lifsistemli dill rd distributiv v iterativ çoxluqlar /G.B.Al yeva; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2015.- 270 s.

166. Allahverdiyev, C. r van pedaqoji m kt bi /C.Allahver-diyev; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 104 s.


401

167. Az rbaycan onomastikas : Magistr haz rl üçün proqram /elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 18 s.

168. Bayramov, A. Ad n z n dir? /A.Bayramov; elmi red. B.X lilov.- Bak , “Z ka Print” MMC, 2015.- 152 s.

169. Bayramov, . Az rbaycan dialektologiyas n n saslar / .Bayramov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 93 s.

170. Hüseynova, M. A q v el airl rinin fonopoetikas /M.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 67 s.

171. Hüseynova, M. XIX-XX srl r Az rbaycan a q v el airl rinin yarad c l nda onomastik vahidl rin linqvopoetikas

/M.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 204 s. 172. Hüseynova, M. Müasir Az rbaycan dili: A q v el

airl rinin yarad c l nda dialektizml rin öyr dilm sin dair /M.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : V t n, 2015.- 52 s.

173. smay lzad , G.M. Müasir Az rbaycan dili /G.M. smay l-zad , T. .X lilova; elmi red. B.X lilov.- Bak : qtisad Universiteti, 2015.- Bölm 1: Fonetika.- 164 s.

174. smay lzad , G.M. Müasir Az rbaycan dili /G.M. smay l-zad , T. .X lilova; elmi red. B.X lilov.- Bak : qtisad Universiteti, 2015.- bölm 2: Leksika.- 340 s.

175. Kaz mov, A.S. Ümumi t hsil kurikulumunun saslar /A.S.Kaz mov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2015.- 117 s.

176. M mm dov, M.T. Linqvistik tipologiya /M.T.M mm d-ov; elmi red. B.X lilov.- Bak : Bak Universiteti, 2015.- 23 s.

177. Rzayev, F. Söz. Söz konstruktorlu u. Sözün sirri /F.Rzayev; elmi red. B.X lilov.- Bak : Aqra, 2015.- Hiss 2.- 560 s.

178. Zeynal, S. El d rd var, ür yim yazm am /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2015.- 160 s.


402

179. Zeynal, S. XX srin Az rbaycan dili d rslikl ri (morfologi-ya) /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2015.- 116 s.

2016

180. Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin daxili

f aliyy t qaydalar /elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 26 s. 181. Bayramov, . “Kitabi-D d Qorqud”un izi il

/ .Bayramov; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 112 s. 182. C f rov, C. Müasir Az rbaycan dili (leksikologiya, mor-

fologiya, sintaksis m s l l ri) /C.C f rov; elmi red. B.X lilov.- Bak : Orxan, 2016.- 226 s.

183. C f rov, N. Türkologiyaya giri /Nizami C f rov; r y. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2016.- 248 s.

184. Dilimizin ke ikçisi. Professor smay l M mm dli-70/ elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2016.- 360 s.

185. l kb rli, ., Qaraqoyunlu E. Türk m n li erm ni soyadlar / . l kb rli, E.Qaraqoyunlu; elmi red. B.X lilov.- Bak : Qaya, 2016.- 512 s.

186. l sg rova, S. Türk xalqlar d biyyat n n v zn v janr sis-temi /S. l sg rova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 345 s.

187. F rz li, . G miqaya-Qobustan m d niyy ti / .F rz li; ön söz. B.X lilov.- Bak : Renessans, 2016.- 414 s.

188. Hüseynova, H. B dii s rl rin üslubi sintaksisi (Mir C lal n s rl ri sas nda) /H.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 232 s.

189. K rimova, . Az rbaycan onomalogiyas n n saslar (Göyçay rayonunun toponiml ri sas nda) / .K rimova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 207 s.


403

190. N z rova, M. Müasir Az rbaycan dili /M.N z rova; elmi red. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2016.- 88 s.

191. Yeni sözl r v yeni m nalar lü ti /elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2016.- 269 s.

192. Zeynal, S. S rdar Zeynal n poeziya v dilçilik salnam si /S.Zeynal; elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2016.- 176 s.

2017

193. Hüseynov, M. A q l sg rin söz ümman /M.Hüseynov;

elmi red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2017.- 312 s. 194. Hüseynova, M. Müasir Az rbaycan dili: punktuasiya m -

s l l ri /M.Hüseynova; elmi red. B.X lilov.- Bak : Afpoliqraf, 2017.- 244 s.

195. Zeynal, S. Q drimi bilm din /S.Zeynal; red. B.X lilov.- Bak : Elm v t hsil, 2017.- 172 s.

196. Zeynal, S. Müasir Az rbaycan dili: morfologiya-isim /S.Zeynal; r y. B.X lilov.- Bak : ADPU, 2017.- 144 s.


404

BULUDXAN X L LOVUN ELM R HB R OLDU U, R Y VERD Y V OPPONENT OLDU U D SSERTAS YALAR

2003 197. Hac yeva, Y.M. Az rbaycan dilind t x llüsl r: filologiya

elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dis-sertasiya: 10.02.01 - Az rbaycan dili /Yegan Hac yeva.- Bak , 2003.

198. Kaz mov, .B. Ax sqa türkl rinin dili: filologiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 10.02.06 - Türk dill ri / smay l Kaz mov.- Bak , 2003.

199. Quliyev, .A. Q dim türk onomastikas n n leksik-seman-tik sistemi: filologiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 10.02.06 - Türk dill ri / bülf z Quli-yev.- Bak , 2003.

200. V liyev, S. . O uz qrupu türk dill rind sad cüml : filo-logiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 10.02.06 - Türk dill ri /Sevindik V liyev.- Bak , 2003.

2005

201. Bax yev, H.H. Az rbaycan v rus frazeologiyas n n mü-

qayis si v frazeoloji lü tl rin t rtibi prinsipl ri: filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 10.02.19 - Dilçilik n z riyy si /H s n Bax yev.- Bak , 2005.

202. C lilova, .H. sa Hüseynovun n sr s rl rinin dili v üslubu (povestl r sas nda): filologiya elml ri namiz di alimlik


405

d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 10.02.01 - Az rbaycan dili / ahnabad C lilova.- Bak , 2005.

203. Hac yeva, A.K. Zoometaforizml r ( ngilis v Az rbaycan dill rinin materiallar sas nda): filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat /Ayt n Hac yeva.- Bak , 2005.

204. Quliyeva, T.A. Az rbaycan dili d rsl rind fonetik t hlild n istifad üzr i in sistemi: pedaqoji elml r namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiya: 13.00.02 - T lim v t rbiy nin n z riyy si v metodikas (Az rbaycan dilinin t drisi metodikas ) /Tahir Quliyeva.- Bak , 2005.

205. M mm dov, A. . Q rbi Az rbaycan folklor d bi mühiti (A baba- ör yel material sas nda): filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat /Avtandil M mm dov.- Bak , 2005.

2006

206. Allahverdiyeva, G.T. Türk v Az rbaycan dill rind

hüquq terminologiyas n n formala mas v inki af : filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat /Gülnar Allahverdiyeva.- Bak , 2006.

207. sg rova, A.M. “O uznam ”nin leksika v frazeolo-giyas : filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t q-dim edilmi dissertasiyan n avtoreferat /Afaq sg rova.- Bak , 2006.


406

2008 208. Abasova, .A. Üzeyir Hac b yovun hekay v felyeton-

lar n n dil v üslub xüsusiyy tl ri: filolologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyas n n avto-referat : 10.02.01 - Az rbaycan dili / lal Abbasova.- Bak , 2008.

209. Hac yeva, .H. Az rbaycanda dil quruculu u: filologiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat : 10.02.01 - Az rbaycan dili / lham Hac yeva.- Bak , 2008.

210. Hac yeva, T. . Qloballa man n dil t sirinin linqvopolito-loji probleml ri: filologiya elml ri doktoru alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat : 10.02.19 - Dil n z riyy si /T ran Hac yeva.- Bak , 2008.

211. T hm zov, Z. . Müasir Az rbaycan dilind köm kçi nitq hiss l rinin t snifi: filologiya elml ri namiz di alimlik d r c si almaq üçün t qdim edilmi dissertasiyan n avtoreferat : 10.02.01 - Az rbaycan dili /Zamiq T hm zov.- Bak , 2008.

2010

212. l sg rov, Z. Az rbaycan dili terminoloji fondunun z n-

ginl m sind müasir m tbuat n rolu (1990-2000-ci ill r): filologiya elml ri üzr f ls f doktoru elmi d r c si almaq üçün t qdim olunmu dissertasiyan n avtoreferat /Z. l sg rov.- Bak , 2010.- 24 s.


407

BULUDXAN X L LOVUN K TABLARDA,

M CMU L RD V TOPLULARDA ÇAP OLUNMU M QAL L R

1991 213. X lilov, B. Az rbaycan dilind b zi sözl rin fono-

semantik inki af /Buludxan X lilov //Üslubi linqvistik f nl rin t drisi probleml ri: Elmi seminar n materiallar .- Bak : ADPU, 1991.- S.114-117.

1992

214. X lilov, B. Az rbaycan dilind fonosemantika v eyni yu-

vadan tör y n sözl r /Buludxan X lilov //Az rbaycan tarixi probleml ri üzr m ruz l r.- Bak , 1992.- S.305-307.

215. X lilov, B. Az rbaycan dilind söz kökl rinin fonose-mantik inki af (tarixi-etimoloji istiqam td ) /Buludxan X lilov //Pedaqoji Universitetin X b rl ri. Humanitar elml r seriyas .- Bak , 1992.- 1.- S.30-35.

1993

216. X lilov, B. Bir “ölü” söz kökünün i l nm dair si /Bulud-

xan X lilov //Tarixi v t tbiqi dilçilik /Az rbaycan Elml r Akade-miyas , N simi ad na Dilçilik nstitutu.- Bak , 1993.- S.92-93.


408

1994 217. X lilov, B. Amorf qurulu lu qa- kökünün tör m l ri

/Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1994.- 2.- S.26-32.

218. X lilov, B. Amorf qurulu lu söz kökl rinin inki af nda semantik daralman n rolu /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1994.- 1.- S.26-38.

219. X lilov, B. Eyni söz yuvas ndan tör y n sözl rd fono-semantik elementl rin rolu /Buludxan X lilov //Tarixi-linqvistik f nl rin t drisi probleml ri.- Bak : ADPU, 1994.- S.62-64.

220. X lilov, B. Monogen nüv semantikas ndan tör y n sözl r v q dim söz kökl ri bar d /Buludxan X lilov //Ortoloji-linqvistik f nl rin t drisi probleml ri.- Bak : ADPU, 1994.- S.55-56.

221. X lilov, B. Samit+sait tipli feill rin fono-semantik inki af (müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ) /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1994.- 2.- S.129-140.

1995

222. X lilov, B. Az rbaycan dilind sait+samit+samit tipli bir-

hecal feill rin fono-semantik inki af /Buludxan X lilov //Dil m -s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1995.- 1.- S.10-16.

223. X lilov, B. kihecal feill rin fono-semantik inki af (I m qal ) /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1995.- 2.- S.6-9.


409

1996 224. X lilov, B. kihecal feill rin t kkül etdiyi ilkin kökl rin

fono-semantik xüsusiyy tl ri /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1996.- 1.- S.3-8.

225. X lilov, B. Yüks lm k feilinin fono-semantik inki af /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1996.- 2.- S.3-7.

1997

226. X lilov, B. ski türkc d ki fono-semantik ünsürl r /Bu-

ludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1997.- 2.- S.106-108.

227. X lilov, B. lkin sinkretik kökl rin fonosemantik variantlar /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1997.- 2.- S.127-128.

228. X lilov, B. smay l Oruc o lu M mm dli /Buludxan X li-lov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1997.- 1.- S.78-82.

229. X lilov, B. Ön söz /Buludxan X lilov //Y hyal (Hüseynova), F. Ba la m ni.- Bak , 1997.- S.4-6.

230. X lilov, B. Sinkretik si- kökünün tör m l ri /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1997.-

2.- S.4-7. 231. X lilov, B. “Tanr ” sözü v bu leksik vahidin yarand

ilkin kök bar sind /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1997.- S.104-113.


410

1998 232. X lilov, B. B dii dilin estetik m nb l ri /Buludxan

X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.235-236. 233. X lilov, B. Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultayda Az r-

baycan dili t drisi v orfoqrafiya m s l l ri /Buludxan X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Pedaqoji-psixoloji elml r seriyas .- 1998.- 1.- S.253-255.

234. X lilov, B. Birinci Beyn lxalq Türkoloji qurultay n aç l /Buludxan X lilov //Beyn lxalq h yat.- 1998.- 2-4.- S.67-73.

235. X lilov, B. Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n iclas /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 2.- S.6-10.

236. X lilov, B. I Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n nümay n-d l rinin siyah s /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.140-148.

237. X lilov, B. ski türkc d ki – sinkretik kökü v onun tör m l ri /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu .- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.180-183.

238. X lilov, B. Heca tipli söz kökl ri /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- S.14-19.

239. X lilov, B. Kas m T n stanovun h yat v yarad c l (1901-1938) /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 2.- S.79-85.

240. X lilov, B. Q heca tipli söz kökl ri (müqayis li-tarixi istiqam td ) /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.14-19.


411

241. X lilov, B. Lat n qrafikal lifbaya keçid bar sind (1920-1930 v 1991-ci ill r) /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.11-14.

242. X lilov, B. Türk dill rind amorf qurulu un izl ri /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.61-65.

243. X lilov, B. Türk dill rinin amorf qurulu dan iltisaqiliy do ru inki af (I m qal ) /Buludxan X lilov //Pedaqoji Universiteti X b rl ri. Humanitar elml r seriyas .- 1998.- 1.- S.48-56.

244. X lilov, B. Türk dill rinin dövrl m sind yaz ya q d rki m rh l /Buludxan X lilov //Dil m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1998.- 1.- S.156-158.

1999

245. X lilov, B. Qrammatika haqq nda m lumat /Buludxan

X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1999.- 2.- S.3-6.

246. X lilov, B. Lat n qrafikal lifban n tarixind n /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu .- Bak : ADPU, 1999.- 1.- S.13-17.

247. X lilov, B. Prof. Dr. Fuad Köprülünün h yat v elmi f aliyy ti (1890-1966) /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 1999.- 3.- S.3-18.

2000

248. X lilov, B. smin s ciyy vi xüsusiyy tl ri /Buludxan

X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2000.- 3 (12).- S.3-7.


412

249. X lilov, B. Professor Dr. Mehmet Fuad Köprülünün “Az ri” s ri /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2000.- 2.- S.114-130.

2001

250. X lilov, B. Az rbaycan dili m nb l rd /Buludxan X lilov

//Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2001.- 7 (19).- S.110-123. 251. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a daha bir bax /Buludxan

X lilov //Dirç li -XXI sr.- 2001.- may, 39.- S.80-95. 252. X lilov, B. Bir macar türkoloqu bar sind /Buludxan

X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2001.- 3-4 (15-16).- S.248-252.

253. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay n Yakutiyal i tirakç s .N.Baraxov v dig rl ri /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l -

rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2001.- 5 (17).- S.120-124. 254. X lilov, B. «Kitabi-D d Qorqud» O uz abid si /Bulud-

xan X lilov //D d Qorqud: Elmi m qal l r toplusu.- Bak : ADPU, 2001.- 1.- S.5-10.

255. X lilov, B. 1950-ci ill rd «Kitabi-D d Qorqud»a münasib t /Buludxan X lilov //D d Qorqud: Elmi m qal l r toplusu.- Bak : ADPU, 2001.- 2.- S.9-11.

256. X lilov, B. XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) türkologiya sah sind ir lil yi l r /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2001.- 6 (18).- S.112-115.

257. X lilov, B. Tale, qism t airi: ön söz /Buludxan X lilov //Mu anl M. Taleyin hökmü.- Bak : Sabah, 2001.- S.3.


413

258. X lilov, B. Türkologiya: Türkiy v türkl r XX srin 20-ci ill rinin müst visind /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2001.- 1-2 (13-14).- S.161-166.

259. X lilov, B. Türkologiyan n itkisi: P.M.Melioranski, V. .Tomsen /Buludxan X lilov //Pedaqoji t dqiqatlar: Elmi m qa-l l r m cmu si.- Bak : ADPU, 2001.- 2-3 (11-12).- S.196-198.

2002

260. X lilov, B. Az rbaycan dili: m tbuatda, radioda, televi-

ziyada /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2002.- 1-2 (20-21).- S.172-181.

261. X lilov, B. ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri (I m qal ) /Buludxan X lilov //D d Qorqud .- Bak : ADPU, 2002.-

2 (4).- S.3-6. 262. X lilov, B. Halall q ist yind n yaranm poeziya /Bulud-

xan X lilov //Arif M mm dli. Bir air yol gedir...- Bak , 2002.- S.80.

263. X lilov, B. Sif tin dig r nitq hiss l ri iç risind yeri /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu .- Bak : ADPU, 2002.- 3-4 (22-23).- S.91-94.

264. X lilov, B. Türk sözü: tarixilik v müasirlik bax m ndan /Buludxan X lilov //D d Qorqud: Elmi m qal l r toplusu.- Bak : ADPU, 2002.- 1 (3).- S.3-6.

265. X lilov, B. V t n , torpa a, insana v göz lliy ba l poetik dü ünc : ön söz /Buludxan X lilov //Mirz H. Han o s nd ki el, D r l y z?!- Bak , 2002.- S. 5-21.


414

2003 266. X lilov, B. Dilçilik elmin yeni töhf /Buludxan X lilov

//Pedaqoji Universitetin X b rl ri.- Bak , 2003.- 1-2.- S.418-423. 267. X lilov, B. ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri

(II m qal ) /Buludxan X lilov //D d Qorqud.- Bak : ADPU, 2003.- 1-2 (5-6).- S.3-5.

268. X lilov, B. Say sas nitq hiss si kimi /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2003,

1-2 (24-25).- S.3-9.

2004 269. X lilov, B. Az ri dili bar sind /Buludxan X lilov //Filo-

logiya m s l l rin dair tematik toplu /ADPU.- Bak , 2004.- 1-2 (26-27).- S.3-11.

270. X lilov, B. Duy ulu poeziya: ön söz /Buludxan X lilov //Ziya F. Yax lar.- Bak , 2004.- S.3-6.

271. X lilov, B. Ön söz /Buludxan X lilov // liyev V. Z ng zurda qalan izimiz.- Bak , 2004.- S.3-10.

272. X lilov, B. Türkoloji dü ünc mizd türk sözünün b zi m -qamlar /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak : ADPU, 2004.- 3-4 (28-29).- S.42-45.

2005

273. X lilov, B. Areal türk onomastik vahidl ri yeni t dqiqat

s rind /Buludxan X lilov //Türkologiya.- 2005.- 1-2.- S.106-109.


415

274. X lilov, B. T l b -mü llim s mimiyy tind n yaranm dostluq /Buludxan X lilov // hm dov R. S n t v h yat.- Bak , 2005.- S.479-481.

2006

275. X lilov, B. Az rbaycan dili terminologiyas n n problem-

l rinin t dqiqi /Buludxan X lilov //Terminologiya m s l l ri.- 2006.- S.119-123.

276. X lilov, B. Tarihsel – kar la t rmal yönde türkçede dille-rin hece tipleri: ön söz /Buludxan X lilov // bdülh s nli T., Hüsey-nova A. güzar Az rbaycan dili: d rs v saiti.- Bak , 2006.- S.4-6.

277. X lilov, B. Türkoloji dü ünc nin tarixind n /Buludxan X lilov //Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetin X b rl ri. Humanitar elml r seriyas .- 2006.- 1.- S.13-18.

278. X lilov, B. U ur axtar nda olan poeziya: ön söz /Bulud-xan X lilov //Axundov S. Ömrün solmayan yarpaqlar .- Bak , 2006.- S.19-24.

2007

279. X lilov, B. Ön söz /Buludxan X lilov //Novruzov T.

Heyd r liyev v d biyyat m s l l ri.- Bak , 2007.- S.13-24. 280. X lilov, B. air Mikay l Mu anl n n d bi yarad c l q

arxivind n: ön söz /Buludxan X lilov //Mu anl M. Dünyan n s hn sind çox möcüz l r gördün.- Bak , 2007.- S.3-6.

281. X lilov, B. “Z ng zur” adl kitab, yaxud erm ni uydur-mas na tutarl cavab /Buludxan X lilov // d bi r van – 2006: almanax.- Bak , 2007.- S.414-422.


416

2008 282. X lilov, B. Dilçiliyin qay lar /Buludxan X lilov //Az r-

baycan dili v d biyyat t drisi.- 2008.- 2 (216).- S.25-29. 283. X lilov, B. Görk mli dilçi alim /Buludxan X lilov //Az r-

baycan dili v d biyyat t drisi.- 2008.- 3 (217).- S.76-77. 284. X lilov, B. air v alim taleyi ya ayan insan /Buludxan

X lilov //S n tin Firuz si /t rt. ed. B hram C f ro lu.- Bak , 2008.- S.32-40.

285. X lilov, B. V t nda l q mövqeyi il seçil n v t np rv r alim /Buludxan X lilov //Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universite-tin X b rl ri. Humanitar elml r seriyas .- 2008.- 6.- S.371-376.

2009

286. X lilov, B. Az rbaycan filologiyas n n Nizami C f rova

ehtiyac var /Buludxan X lilov //B ybala l sg rov. Nizami C f rov 50.- Bak , 2009.- S.85-87.

287. X lilov, B. Qaynaqlar m zda türkün hikm t x zin si /Buludxan X lilov // d bi r van.- Bak , 2009.- S.434-443.

288. X lilov, B. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki o uz boylar n n etimologiyas /Buludxan X lilov //Az rbaycan dili v d biyyat t drisi.- 2009.- 2 (220).- S.14-17.

289. X lilov, B. T b üz rind kökl n n eirl r: ön söz /Bulud-xan X lilov //Z ng zurlu P. Çoxala-çoxala azalan ömrüm.- Bak , 2009.- S.3-5.


417

2010 290. X lilov, B. Elm adamlar ölmür /Buludxan X lilov //Afad

Qurbanov.- Bak , 2010.- S.301-302. 291. X lilov, B. Taleyi özü il do ulan N riman H s nzad

/Buludxan X lilov //N riman H s nzad . Seçilmi s rl ri: 7 cildd .- Bak , 2010.- C.1: eirl r.- S.5-24.

2011 292. X lilov, B. Nurlu v u urlu yolun yolçusu /Buludxan

X lilov //Folklor v etnoqrafiya.- 2011.- 4.- S.68-72.

2012 293. X lilov, B. A amusa Axundov m kt b yaratm dilçidir

/Buludxan X lilov //N simi ad na Dilçilik nstitutunun s rl ri. Akademik A amusa Axundov – 80.- Bak , 2012.- 1.- S.165-167.

294. X lilov, B. Akademik Fuad Qas mzad – varislik prinsipini ya adan elm adam /Buludxan X lilov //M mm dov A. nana bilmir m...- Bak , 2012.- S.566-567.

295. X lilov, B. M n ona çox do ma bir insan kimi yana ram /Buludxan X lilov //Murquzov M. Xatir albomu.- Bak , 2012.- S.43-45.

2013

296. X lilov, B. Heyd r liyev v Az rbaycan dili /Buludxan

X lilov //Elmi x b rl r /Q rb Universiteti.- 2013.- 2.- S.21-27.


418

297. X lilov, B. Heyd r liyev v Az rbaycan dilinin n z ri m s l l ri /Buludxan X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Az rbaycan xalq n n ümummilli lideri Heyd r liyevin anadan olmas n n 90-c ildönümün h sr olunur.- Bak , 2013.- S.89-93.

298. X lilov, B. O, azad idi... /Buludxan X lilov // smay l xatir l rd .- Bak , 2013.- S.6-11.

2014 299. X lilov, B. Az rbaycan dilçilik elminin Qara M diyevi

/Buludxan X lilov //Alim ömrü, ziyal l q t c ssümü.- Bak , 2014.- S.30-34.

300. X lilov, B. Mirz brahimov /Buludxan X lilov // h-m dov T. . Mirz brahimov (Albom-kitab).- Bak , 2014.- S.136.

2015

301. X lilov, B. Az rbaycan dilind terminologiyan n standart-

la d r lma formalar n n t dqiqi /Buludxan X lilov //Terminologiya m s l l ri.- 2015.- 2.- S.157-162.

302. X lilov, B. “D rdi” d m qoyulmu air: ön söz /Buludxan X lilov //Musa R. S n bir söz dey c m.- Bak , 2015.- S.3.6.

303. X lilov, B. Eldar Qocayev nüfuzlu alimdir /Buludxan X lilov //70 illik ömrün b zi xatir l ri...- Bak , 2015.- S.81-83.

304. X lilov, B. Ön söz /Buludxan X lilov //Allahverdiyev C., C f rov C. r van pedaqoji m kt bi.- Bak , 2015.- S.3-9.


419

2016 305. X lilov, B. Az rbaycan dilind ged n prosesl r v

meyill r /Buludxan X lilov //Müasir dilçiliyin aktual probleml ri.- 2016.- 24-25 noyabr.- S.61-63.

306. X lilov, B. Heyd r liyev v Az rbaycan dilinin n z ri m s l l ri /Buludxan X lilov //“Kür-X z r” Xeyriyy ctimai Birliyi. “Az rbaycanç l q – milli ideologiyam z”.- 2016.- S.17-19.

307. X lilov, B. “Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ” kitab /Buludxan X lilov //AMEA-n n X b rl ri. Humanitar Elml r seriyas .- 2016.- 1.- S.252-260.

308. X lilov, B. Ona sözünü rahat dey bilirdin /Buludxan X lilov //H r k s üçün yax Arif mraho lu (“Xan” xatir d biyyat silsil sind n).- Bak , 2016.- S.16-19.

309. X lilov, B. T bii hissl rini, duy ular n ifad etm yi bacaran söz adam : ön söz /Buludxan X lilov //Budaq T. M n unutsam... ( eirl r).- Bak , 2016.- S.3-5.

2017

310. X lilov, B. “ btidai sinifd t dris: yeni yana malar, inno-

vasiyalar”. T hsil uras n n keçirdiyi növb ti konfrans bu mövzuda idi /Buludxan X lilov //T hsil v zaman.- 2017.- 7 yanvar, 01-02 (329-330).- S.1-2.

311. X lilov, B. Q lbimin qona : ön söz /Buludxan X lilov //Mehdiyeva G. Q lbimin qona ( eirl r).- Bak , 2017.- S.3-5.


420

BULUDXAN X L LOVUN KONFRANSLARDA ÇIXI LARI

1990

312. X lilov, B. Antroponiml rin üslubi imkanlar /Buludxan

X lilov //Az rbaycan onomastikas probleml rin h sr olunmu III elmi-n z ri konfrans n materiallar . Bak , 28-29 mart 1990-c il.- Bak , 1990.- S.80-81.

1991

313. X lilov, B. Ax – feili v onun normala mas na dair /Bu-

ludxan X lilov //Az rbaycan d bi dilind norma v normala ma m s l l ri. G nc dilçil rin III Respublika konfrans n n mate-riallar .- Bak , 1991.- S.79-80.

314. X lilov, B. Az rbaycan dilind söz sonu «t» v «l» elementl rinin fonomorfoloji xüsusiyy tl ri /Buludxan X lilov //Prof. Kas m T n stan ulunun 90 t ld q maarikesine arnalqan respublikal q alimiterriyal k konferensiyas nda calsalqan dokladdor menen bayandamalardan tezisleri.- Bi kek, 1991.- S.75-77.

315. X lilov, B. Dastanlar m zda i l n n b zi sözl rin fono-semantik inki af /Buludxan X lilov //Az rbaycan folklorunun aktual probleml ri elmi konfrans n n materiallar .- Bak , 1991.- S.34-36.

1992

316. X lilov, B. “Giz” sözünün asemantikl m si v «Koro -

lu» dastan ndak Giziro lu Mustafa b y antroponimi /Buludxan


421

X lilov //AOP-n h sr olunmu IV elmi-n z ri konfrans n materiallar . Bak , 26-27 mart 1992.- Bak , 1992.- S.68-70.

317. X lilov, B. Monogen nüv semantikas ndan – kök morfemd n tör y n zooniml r /Buludxan X lilov //AOP-n h sr olunmu IV elmi-n z ri konfrans n materiallar . Bak , 26-27 mart 1992.- Bak , 1992.- S.226-227.

1999

318. X lilov, B. “Kitabi-D d Qorqud” Az rbaycan xalq n n

tarixi abid si kimi /Buludxan X lilov //«Kitabi-D d Qorqud» dastan n n 1300 illiyin h sr olunmu elmi-n z ri konfrans n materiallar .- Bak , 1999.- S.14-19.

319. X lilov, B. “Kitabi-D d Qorqud” dastanlar n n onomas-tikas /Buludxan X lilov //“Kitabi-D d Qorqud” dastan n n 1300 illiyin h sr olunmu elmi-n z ri konfrans n materiallar .- Bak , 1999.- S.73-74.

2000

320. X lilov, B. Ümumi qrammatik kateqoriyalar: hal kateqo-

riyas /Buludxan X lilov //Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universi-tetinin professor-mü llim hey tinin 60-c konfrans n n material-lar .- Bak , 2000.- S.33-34.

2001

321. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultay n 75 illiyi /Bulud-

xan X lilov //Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n 75-ci ildönü-


422

mün h sr olunmu elmi konfrans n materiallar . Bak , 6-7 mart 2001-ci il.- Bak , 2001.- S.10-16.

322. X lilov, B. M nsubiyy t kateqoriyas /Buludxan X li-lov//Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin professor-mü l-lim hey tinin 61-ci elmi konfrans n n materiallar .- Bak , 2001.- burax. 2.- S.60-62.

2003

323. X lilov, B. Heyd r liyev v m d ni irsimiz /Buludxan

X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Heyd r liyevin anadan olmas n n 80 illiyin h sr olunmu «Heyd r liyev v Az rbay-can» elmi seminar n n materiallar , 24 aprel 2003-cü il.- Bak , 2003.- 3.- S.38-40.

2004 324. X lilov, B. Heyd r liyev v az rbaycan ünasl q /Bulud-

xan X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri («Heyd r liyev v Az rbaycan» konfrans n n materiallar ). Bak , 10 may 2004-cü il.- Bak , 2004.- 2.- S.41-45.

2008

325. X lilov, B. I Türkoloji Kurultay n n proqram ça da

türkologiyam z n kar s nda duran vazifeleridir /Buludxan X lilov //VI Uluslararas Türk Dili Kurultay , 20-25 ekim, 2008.


423

326. X lilov, B. hm d Y s vinin “Divani hikm t” s rind ki q dim türk sözl rinin semantikas /Buludxan X lilov //“Keçmi d n günümüz Xoca hm d Y s vi” simpoziumu.- Bak , 2008.

327. X lilov, B. Heyd r liyev v dilimiz /Buludxan X lilov //Az rbaycan xalq n n ümummilli lideri Heyd r liyevin anadan olmas n n 85-ci ildönümün h sr olunmu “Ür kl rd v tarixin yadda nda b di ya ayacaq dahi xsiyy t” mövzusunda elmi konfrans n materiallar (7-8 may 2008) //Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin X b rl ri.- Bak , 2008.- S.103-107.

328. X lilov, B. Mir C lal n dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Yaz ç v zaman. Mir C lal n 100 illik yubileyin h sr olunmu elmi konfrans n materiallar . Bak , 25-26 aprel 2008-ci il.- Bak , 2008.- S.257-261.

2010

329. X lilov, B. hm d Y s vinin t riq t görü l rind n b zi

m qamlar /Buludxan X lilov //“Klassik Az rbaycan filologiyas v müasir probleml r” mövzusunda C f r X ndan n 100 illik yubile-yin h sr olunmu elmi konfrans n materiallar .- Bak , 2010.- S.178-181.

2011

330. X lilov, B. Ali m kt bl rd dilçilik d rslikl rinin dili:

probleml r v onlar n h lli yollar /Buludxan X lilov //Ali m k-t bl rd dilçilik üzr d rslikl rin dili. Respublika elmi konfrans n n materiallar . 27 dekabr 2010-cu il.- Bak , 2011.- S.5-45.


424

2012 331. X lilov, B. C f r X ndan n yarad c l nda “ d bi qeyd-

l r” /Buludxan X lilov //Filologiyan n aktual probleml ri: Axtar -lar v perspektivl r. Respublika elmi konfrans n n materiallar .- Sumqay t, 2012.- S.19-25.

2013 332. X lilov, B. Dövl t dilimizin qay ke i /Buludxan X lilov

//Heyd r liyev v Az rbaycanç l q. Respublika elmi konfrans n n materiallar .- Sumqay t, 2013.- Hiss 2.- S.174-179.

2014

333. X lilov, B. Milli kimliyimiz , milli m nliyimiz ba l l q

/Buludxan X lilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Az rbaycan xalq n n ümummilli lideri Heyd r liyevin anadan olmas n n 91-ci ildönümün h sr olunmu “Heyd r liyev ideyalar i nda inki af ed n v yüks l n Az rbaycan” mövzusunda Respublika elmi konfrans n n materiallar . May 2014.- Bak , 2014.- S.90-96.

2016

334. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultay r f sind /Bulud-

xan X lilov // I Türkoloji Qurultay n Türk xalqlar n n m d ni-m n vi birliyinin yarad lmas nda rolu” respublika elmi-praktik konfrans n n materiallar .- Bak , ADPU, 2016.- S.18-22.


425

335. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultay r f sind yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan ell ri

/Buludxan X lilov //I Türkoloji Qurultay n 90 illiyin h sr olunmu “Türkoloji Elmi-M d ni h r katda ortaq d y rl r v yeni ça r lar” mövzusunda Beyn lxalq konfrans n materiallar . 14-15 noyabr 2016-c il.- Bak , 2016.- Hiss 1.- S.155-160.

336. X lilov, B. Heyd r liyevin dil siyas ti /Buludxan X lilov //Heyd r liyev – Az rbaycan: dün n, bu gün v sabah: Elmi-praktiki konfrans n materiallar .- Bak , 2016.- S.238-245.


426

BULUDXAN X L LOVUN DÖVR M TBUATDA ÇAP OLUNMU M QAL L R

1994

337. X lilov, B. Amorf qurulu lu “Qa” kökünün tör m l ri (müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ) /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1994, 2.- S. 26-32.

338. X lilov, B. Samit+sait tipli feill rin fono-semantik inki af [müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ] /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.- 1994, 2.- S. 129-140.

1995

339. X lilov, B. Bir dilin tarixini öyr nm k üçün dayazda üzm k yox, d rinlikl r ba vurmaq laz md r /Buludxan X lilov, Vilay t liyev //Naxç van.- 1995.- 27 dekabr, 31 (132).- S.4.

340. X lilov, B. kihecal feill rin fono-semantik inki af (I m qal ) /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.- 1995, 2.- S. 6-9.

341. X lilov, B. Sait+samit+samit tipli birhecal feill rin fono-semantik inki af /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1995, 1.- S. 10-16.

1997

342. X lilov, B. ski türkc d ki fono-semantik ünsürl r

/Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.-1997, 2.- S. 106-108.


427

343. X lilov, B. lkin sinkretik kökl rin fono-semantik variant-lar /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.- 1997, 2.- S. 127-129.

344. X lilov, B. smay l Oruc o lu M mm dov (50 ya münasib til ) /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1997, 1.- S. 78-82.

345. X lilov, B. Sinkretik “s ” kökünün tör m l ri /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1997, 2.-S. 4-7.

346. X lilov, B. “Tanr ” sözü v bu leksik vahidin yarand ilkin kök bar sind /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1997, 1.- S. 104-113.

347. X lilov, B. Toponiml r dair kitab: [Aslan Bayramovun “Q dim O uz ell rinin – A baba, ör yel v P mb k bölg l rinin yer-yurd adlar (toponiml r)” kitab bar sind r y] /Buludxan X lilov, Allahverdi Hac yev //Az rbaycan mü llimi.- 1997.- 5 iyun.- S.4.

1998

348. X lilov, B. B dii dilin estetik m nb l ri /Buludxan X -

lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1998, 1.-S. 235-236.

349. X lilov, B. Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n iclas /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.-1998, 2.- S. 6-10.

350. X lilov, B. I Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n nümay n-d l rinin siyah s /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 1998, 1.- S.140-149.


428

351. X lilov, B. ski türkc d ki i- sinkretik kökü v onun tör m l ri /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.- 1998, 1.- S. 180-183.

352. X lilov, B. Kas m T n stanovun h yat v yarad c l /Bu-ludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.-1998, 2.- S. 79-85.

353. X lilov, B. Lat n qrafikal lifbaya keçid bar sind /Bu-ludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.-1998,

1.- S.11-15. 354. X lilov, B. “Q” heca tipli söz kökl ri /Buludxan X lilov //

Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.- 1998, 1.- S. 14-19. 355. X lilov, B. Türk dill rind amorf qurulu un izl ri /Bulud-

xan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu.- ADPU.-1998, 1.- S. 61-65. 356. X lilov, B. Türk dill rinin dövrl m sind yaz yaq d rki

m rh l [Az rbaycan dili il müqayis li istiqam td ] /Buludxan X lilov // Dil m s l l rin dair tematik toplu. – ADPU.- 1998, 1.-S. 156-158.

1999

357. X lilov, B. d bi dilin z nginl m si yollar na aid d rs

v saiti /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 1999, 2.- S. 134-135.

358. X lilov, B. Qrammatika haqq nda m lumat /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 1999, 2.- S. 3-6.


429

359. X lilov, B. Lat n qrafikal lifban n tarixind n (1927-ci il, 3-7 iyun) /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 1999, 1.- S.13-17.

360. X lilov, B. Prof. Dr. Fuad Köprülünün h yat v elmi f aliyy ti (1890-1966) /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 1999, 3.- S. 3-18.

2000 361. X lilov, B., ns rli, M. Prof.Dr.Fuad Köprülünün

“Az ri” s ri /Buludxan X lilov. Mirz ns rli // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu. - 2000, 2 (11).- S. 114-129.

362. X lilov, B. smin s ciyy vi xüsusiyy tl ri /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu. - 2000, 3 (12), -S. 3-7.

363. X lilov, B. Sözün sas /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2000, 1.- S. 3-5

364. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay v Türk Cümhuriyy ti /Buludxan X lilov //Elm.- 2000.- 19 dekabr.- S.13.

365. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay v Türkiy (26 fevral - 5 mart 1926) /Buludxan X lilov //Elm.- 2000.- S.11.

2001

366. X lilov, B. Az rbaycan dili: dün n, bu gün, sabah /Buludxan

X lilov //Elm.- 2001.- 21 noyabr.- S.11, 14. 367. X lilov, B. Az rbaycan dili m nb l rd /Buludxan X lilov

// Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2001, 7 (19).- S. 110-113.


430

368. X lilov, B. Az rbaycan dili milli varl m zd r /Buludxan X lilov //Dirç li -XXI sr.- 2001.- 9 (43).- S.96-101.



371. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a bir bax /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 30 iyun.- S.7.

372. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a bir bax /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 7 iyul.- S.5.

373. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a bir bax /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 20 iyul.- S.14.

374. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a bir bax /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 8 avqust.- S.13.

375. X lilov, B. Az rbaycan ünasl a bir bax /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 28 avqust.- S.13.

376. X lilov, B. Bir macar türkoloqu bar sind /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2001, 3-4 (15-16).- S. 248-252.

377. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay n Yakutyal i tirakç s .N.Baraxov v dig rl ri /Buludxan X lilov//Filologiya

m s l l rin dair tematik toplu.- 2001, 5 (17).- S. 120-123. 378. X lilov, B. Birinci Türkoloji qurultay n 75 illiyin h sr

olunmu elmi-n z ri konfrans /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 19 may.- S.14.

379. X lilov, B. Dilimiz milli varl m zd r /Buludxan X lilov //Spektr.- 2001.- dekabr.- S.34-35.

380. X lilov, B. “Kitabi-D d Qorqud” O uz abid si /Buludxan X lilov // D d Qorqud.- 2001.- 1.- S. 5-10.


431

381. X lilov, B. Q dim Cüc k nd da üstü yaz lar /Buludxan X lilov //Elm.- 2001.- 15 sentyabr.- S.6-11.

382. X lilov, B. 1950-ci ill rd “Kitabi-D d Qorqud”a müna-sib t /Buludxan X lilov // D d Qorqud.- 2001.- 2.- S. 9-11.

383. X lilov, B. Misird ya am türkoloq Mustafa Nur ddin /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2001.- 16 fevral.- S.5.

384. X lilov, B. XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) Türkologiya sah sind ir lil yi l r /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2001, 6 (18).- S. 112-115.

385. X lilov, B. XIX srin milli türkoloqlar /Buludxan X lilov // Dirç li -XXI sr.- 2001.- 4 (38).- S. 87-96.

386. X lilov, B. Türkologiya: Türkiy v türkl r 20-ci ill rin müst visind /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Nurlan, 2001.- 1-2 (13-14).- S. 161-166.

2002

387. X lilov, B. Az rbaycan dili: m tbuatda, radioda, televizi-

yada /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2002.- 1-2 (20-21).- S. 172-181.

388. X lilov, B. Az rbaycan dilini qoruyaq /Buludxan X lilov //Elm.- 2002.- 20 fevral.- S.13.

389. X lilov, B. Dilimiz diriliyimizdir /Buludxan X lilov //Elm.- 2002.- 21 iyun.- S.15.

390. X lilov, B. Dilimiz diriliyimizdir /Buludxan X lilov //Elm.- 2002.-17 iyul.- S.15.

391. X lilov, B. ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri (I m qal ) /Buludxan X lilov // D d Qorqud.- 2002, 2 (4).- S. 3-6.


432

392. X lilov, B. Xalq elçisi v pedaqoq alim /Buludxan X lilov, Aslan Bayramov //Xalq q zeti.- 2002.- 26 noyabr.

393. X lilov, B. H qiq ti sirli söz dünyas nda axtaran air /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2002.- 7 mart.- S. 3-7.

394. X lilov, B. Sif tin dig r nitq hiss l ri iç risind yeri /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.-2002.- 3-4 (22-23).- S. 91-94.

395. X lilov, B. Türk sözü: tarixilik v müasirlik bax m ndan /Buludxan X lilov // D d Qorqud.- Adilo lu.- 2002.- 1 (3).- S. 3-6.

2003

396. X lilov, B. Az rbaycan dilinin t tbiqi i in diqq ti art raq

/Buludxan X lilov //Elm.- 2003.- 14 mart.- S.14. 397. X lilov, B. Az rbaycan dilinin t tbiqi i in diqq ti art raq

/Buludxan X lilov //Elm.- 2003.- 30 aprel.- S.13. 398. X lilov, B. Az rbaycan dilinin t tbiqi i in diqq ti art raq

/Buludxan X lilov //Elm.- 2003.- 30 may.- S.13. 399. X lilov, B. Dilçilik elmin yeni töhf : [prof. V. liyevin

“Heyd r liyevin dil siyas ti” kitab na yaz lm r y] /Buludxan X lilov //Respublika.- 2003.- 15 mart.

400. X lilov, B. ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri (II m qal ) /Buludxan X lilov // D d Qorqud.- 2003, 1-2 (5-6).- S. 3-5.

401. X lilov, B. Say sas nitq hiss si kimi /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- 2003, 1-2 (24-25).- S. 3-8.


433

2004 402. X lilov, B. Az ri dili bar sind /Buludxan X lilov //

Filologiya m s l l rin dair tematik toplu. Bak , 2004, 1-2 (26-27), -S. 3-11

403. X lilov, B. 50 ya l air S rdar Zeynal /Buludxan X lilov //Elm.- 2004.- 20 oktyabr.- S.14.

404. X lilov, B. air v alim taleyi ya ayan insan /Buludxan X lilov //525-ci q zet.- 2004.- 8 sentyabr.- S.7.

405. X lilov, B. Türkoloji dü ünc mizd türk sözünün b zi m qamlar /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak , 2004.- 3-4 (28-29).- S. 42-45.

2005

406. X lilov, B. “Erm nistan”, yoxsa Q rbi Az rbaycan?! /Bu-

ludxan X lilov //Vedibasar.- 2005.- 15-28 fevral.- S.1. 407. X lilov, B. Mahmud Ka arinin v t ni, h yat v q bri

haqq nda /Buludxan X lilov //Dirç li - XXI sr.- Bak , 2005-2006.- 94-95.- S.137-146.

408. X lilov, B. M nal ömürd n s hif l r /Buludxan X lilov, Aslan Bayramov, Avtandil A baba //Elm.- 2005.- 25 may.- S.11.

409. X lilov, B. air-mü llim-alim taleyini ya ayan Oqtay Rza /Buludxan X lilov // Filologiya m s l l rin dair tematik toplu.- Bak .- 2005, 1-2 (30-31).- S. 118-122


434

2006 410. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay: haz rl q i l ri, qurultay n

ça r lmas , proqram v günd lik m s l l r /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2006.- 28 fevral.- S.5.

411. X lilov, B. Görk mli adamlar n h yat : Mahmud Ka ari /Buludxan X lilov //Dirç li -XXI sr.- 2006.- S.401-409.

412. X lilov, B. 80 ya l I Türkoloji qurultay /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2006.- 1 mart.- S.5.

413. X lilov, B. Türkologiya: inki af dövrl ri, perspektivl r /Buludxan X lilov //Respublika.- 2006.- 7 fevral.- S.6.

2007

414. X lilov, B. Bizim sevimli s n tkar m z libala Hac zad

/Buludxan X lilov //Kredo.- 2007.- 12 may.- S.20. 415. X lilov, B. Elm f daisi (professor M d d Çobanov – 70)

/Buludxan X lilov //Elm v t hsil.- 2007.- 1 (196).- S.2. 416. X lilov, B. Elm f daisi (professor M d d Çobanov – 70)

/Buludxan X lilov //X z rd n dünyaya.- 2007.- 09-16 may.- S.6. 417. X lilov, B. Türkiy v Az rbaycan dostlu u: Az rbaycan

Dövl t Pedaqoji Universiteti il Hac tt p Universitetinin simas nda /Buludxan X lilov //Elm.- 2007.- 19 sentyabr.- S.5.

418. X lilov, B. Y.V.Ç m nz minli – daim günd md olan yaz ç /Buludxan X lilov, Himalay Qas mov, Firuz M mm dova //Yeni Az rbaycan.- 2007.- 22 sentyabr.- S.7.


435

2008 419. X lilov, B. VI Uluslararas türk dili qurultay

müv ff qiyy tl keçirildi v tarix yaz ld /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2008.- 29 noyabr.- S.7.

420. X lilov, B. Az rbaycanç l q m fkur sind yo rulmu yaz ç /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2008.- 7.- S.166-168.

421. X lilov, B. Dilçiliyin qay lar /Buludxan X lilov //Az r-baycan dili v d biyyat t drisi.- 2008.- 2 (216).- S.25-29.

422. X lilov, B. Mir C lal n dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2008.- 3 (625).- S.49-57.

423. X lilov, B. Mir C lal n dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2008.- 26 aprel.- S.9.

424. X lilov, B. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2008.- 3.- S.190.

425. X lilov, B. Türk dill rinin analoji t dqiqi /Teyyub M nsimo lu //Ulduz.- 2008.- 1.- S.72-75.

426. X lilov, B. V t nda l q mövqeyi il seçil n alim /Buludxan X lilov //Respublika.- 2008.- 29 noyabr.- S.6.

2009

427. X lilov, B. Görk mli dilçi alim – türkoloq Z rif Budaqo-

va /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2009.- 15 noyabr.- S.5. 428. X lilov, B. smay l xl n n h yat v yarad c l q

yolu/Buludxan X lilov // Xalq.- 2009.- 20 may.- S.7. 429. X lilov, B. smay l xl n n h yat v yarad c l q yolu/Bu-

ludxan X lilov // Elm.- 2009.- 20 may.- S.12.


436

430. X lilov, B. smay l xl n n h yat v yarad c l q yolu/Bu-ludxan X lilov // Elm.- 2009.- 29 may.- S.12.

431. X lilov, B. M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü v türk ulusunun boylar haqq nda /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2009.- 2 (630).- S.67-70.

432. X lilov, B. Türkün hikm t x zin si türkün dü ünc t rzidir /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2009.- 6 oktyabr.- S.7.

433. X lilov, B. Unudulmaz dilçi alim /Buludxan X lilov //Respublika.- 2009.- 22 noyabr.- S.7.

2010

434. X lilov, B. Böyük alim, l yaq tli insan /Buludxan X lilov,

As f sg nd rov, Mirz li Mur uzov //Xalq q zeti.- 2010.- 23 yanvar.- S.6.

435. X lilov, B. Dilimiz v öz l telekanallar m z /Buludxan X lilov //Elm.- 2010.- 9 iyun.- S.10.

436. X lilov, B. Dilimiz v öz l telekanallar m z /Buludxan X lilov //Elm.- 2010.- 17 iyun.- S.10.

437. X lilov, B. “Divani-hikm t”d t riq t m s l l ri /Bulud-xan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2010.- 3 (637).- S.57-62.

438. X lilov, B. Düzlüy v safl a s sl y n misralar /Buludxan X lilov //Respublika.- 2010.- 12 mart.- S.7.

439. X lilov, B. “ srl rd n- srl r ” kitab d bi mühitimizd hadis dir /Buludxan X lilov // d biyyat q zeti.- 2010.- 5 noyabr.- S.5.

440. X lilov, B. Görk mli t kilatç , alim v maarif f daisi A am mm d Abdullayev /Buludxan X lilov // qtisadiyyat.- 2010.- 29 dekabr.- S.7.


437

441. X lilov, B. H qiq t h r yerd v h r zaman h qiq tdir /Bu-ludxan X lilov //Elm.- 2010.- 27 oktyabr.- S.10.

442. X lilov, B. H qiq t h r yerd v h r zaman h qiq tdir /Bu-ludxan X lilov //Elm.- 2010.- 12 noyabr.- S.10.

443. X lilov, B. H qiq t h r yerd v h r zaman h qiq tdir /Bu-ludxan X lilov //Elm.- 2010.- 30 noyabr.- S.10.

444. X lilov, B. Mill tin dili onun ruhudur /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2010.- 11.- S.17-23.

445. X lilov, B. Müasir d biyyat m zda d bi-b dii maarifçilik problemi /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2010.- 6 yanvar.- S.7.

446. X lilov, B. XI srin hikm t sahibi hm d Y s vi /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2010.- 1.- S.81-84.

447. X lilov, B. Söz haqq (Firuz M mm dli – 70) /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2010.- 1.- S.158-162.

448. X lilov, B. Söz insan q lbin yol tap rsa, müq dd sl ir / brahim Nizamio lu //Xalq q zeti.- 2010.- 31 iyul.- S.8.

449. X lilov, B. air v alim taleyi ya ayan insan /Buludxan X lilov //Yaz ç “O uz eli” q zetinin ayr ca burax l .- 2010.- yan-var.- S.5.

450. X lilov, B. Tarixd ya ayan hikm t sahibl ri /Vaqif sra-filov //Bütöv Az rbaycan.- 2010.- 4-11 avqust.- S.13.

451. X lilov, B. Türkm nistanda hm d Y s viy h sr olunmu beyn lxalq konfrans /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2010.- 19 oktyabr.- S.7.

2011

452. X lilov, B. Dil milli varl n t m lidir /Buludxan X lilov

//Respublikaç lar.- 2011.- 21 iyul.- S.8-9.


438

453. X lilov, B. Dilimizin ke ikçisi /Buludxan X lilov //Bütöv Az rbaycan.- 2011.- 21-27 dekabr.- S.10.

454. X lilov, B. Filologiya fakült si /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2011.- 15 sentyabr-31 oktyabr.- S.5.

455. X lilov, B. Mü llim kadrlar n yeti dirilm sind müst sna xidm tl ri olan t hsil oca . 90 ya qeyd edil n Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin filologiya fakült sinin bu sah d ki i l ri t qdir layiqdir /Buludxan X lilov //Respublika.- 2011.- 13 dekabr.- S.9.

456. X lilov, B. Su tayfas n n varisl ri – Susayl lar /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2011.- 30 oktyabr.- S.7; 6 noyabr.- S.7.

457. X lilov, B. Teleradio milyonlar n daimi qona d r /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2011.- 4 noyabr.- S.5.

2012

458. X lilov, B. Akademik Budaq Budaqov zirv si elmimizd

b di zirv olaraq qalacaqd r /Buludxan X lilov //Ziyal “Mü llim sözü” q zetinin lav si.- 2012.- dekabr.- S.14.

459. X lilov, B. Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakült si /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2012.- 01-15 may.- S.4.

460. X lilov, B. Az rbaycan lü t ünasl nda mühüm hadis /Buludxan X lilov //525-ci q zet.- 2012.- 25 aprel.- S.6.

461. X lilov, B. B dii dilimiz aid izahl lü t /Buludxan X -lilov //Bütöv Az rbaycan.- 2012.- 25-30 aprel.- S.6.

462. X lilov, B. B dii dilimiz aid izahl lü t /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 26 may.- S.3.


439

463. X lilov, B. B hram C f ro lu. Poeziyan n m na yükünd n v sehrind n b hs ed n t dqiqat s ri /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2012.- 5 fevral.- S.5.

464. X lilov, B. C f r X ndan n h yat v yarad c l q yolu /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 18 fevral.- S.2.

465. X lilov, B. C f r X ndan n h yat v yarad c l q yolu /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 25 fevral.- S.2.

466. X lilov, B. C f r X ndan n h yat v yarad c l q yolu /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 3 mart.- S.2.

467. X lilov, B. Dilimizin ke ikçisi /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2012.- 16-31 yanvar.- S.3.

468. X lilov, B. Mirz brahimovun dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 24 mart.- S.6.

469. X lilov, B. Mirz brahimovun dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 31 mart.- S.3-7.

470. X lilov, B. Mirz brahimovun dilçilik görü l ri /Bulud-xan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2012.- S.40-49.

471. X lilov, B. Mirz brahimovun yarad c l nda dil v d biyyat d rsl rin münasib t /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.-

2012.- 10 yanvar.- S.7. 472. X lilov, B. Professor Zeynal Ta zad nin Az rbaycan dil-

çilik elmind yeri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 4 fevral.- S.5. 473. X lilov, B. R sul Rza yarad c l nda Az rbaycan dili

m s l l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 14 iyul.- S.8, 11. 474. X lilov, B. S m d Vur unun b dii dilinin izahl lü ti

/Buludxan X lilov //Türkologiya.- 2012.- 2.- S.82-85. 475. X lilov, B. S m d Vur unun yarad c l nda dil m s l l ri

/Buludxan X lilov //Kredo.- 2012.- 5 may.- S.9; 12 may.- S.3.


440

2013 476. X lilov, B. Az rbaycan dili: n böyük s rv timiz

/Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2013.- 8.- S.162-169. 477. X lilov, B. Az rbaycan dili il h r birimiz f xr ed bil rik

/Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2013.- 24 aprel.- S.3. 478. X lilov, B. Az rbaycan dili milli varl m zd r /Buludxan

X lilov //Z f r qalas .- 2013.- 15-31 may.- S.5. 479. X lilov, B. Dindirm yin d rdlini, d rd onsuz da dindirir...

/Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2013.- sentyabr.- S.5. 480. X lilov, B. Do ma dil – milli ruhun da y c s /Buludxan

X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2013.- yanvar-fevral.- S.23-27. 481. X lilov, B. Dövl t dili h mi taleyüklü m s l l rd n biri

olmu dur /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2013.- may-iyun.- S.66-70.

482. X lilov, B. kr m ylisli öz xisl tini aç b göst rdi /Bu-ludxan X lilov //Az rbaycan.- 2013.- 2 fevral.- S.3.

483. X lilov, B. Heyd r liyev q tiyy ti v dövl t dilimiz /Buludxan X lilov //Xalq n zar ti.- 2013.- may.- S.62-63.

484. X lilov, B. Heyd r liyev: “Az rbaycan dili il h r biri-miz f xr ed bil rik” /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2013.- 1 avqust.- S.3.

485. X lilov, B. H qiq t axtar nda /Buludxan X lilov //Respublika.- 2013.- 23 iyun.- S.4.

486. X lilov, B. H qiq t axtar nda olan Eldar smay l n yeni s ri /Buludxan X lilov //Z ng zurun s si.- 2013.- 15 may-2 iyun.-

S.6. 487. X lilov, B. nsan ruhuna qap açan 10 ya l “Vedibasar”

q zeti /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2013.- 16-31 mart.- S.4.


441

488. X lilov, B. smay l xl : mü llim xsiyy ti, mü llim nü-fuzu bar d /Buludxan X lilov //Kredo.- 2013.- 12 oktyabr.- S.3, 5.

489. X lilov, B. smay l xl : mü llim xsiyy ti, mü llim nüfuzu bar d /Buludxan X lilov //Kredo.- 2013.- 26 oktyabr.- S.3, 5, 11.

490. X lilov, B. smay l xl n n dilçilik görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2013.- 21 sentyabr.- S.2, 5, 7.

491. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2013.- 14 dekabr.- S. 228.

492. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2013.- 15 dekabr.- S.3.

493. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi yarad c l /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2013.- 10.- S. 65-74.

494. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi yarad c l nda xarici ölk l r d biyyat /Buludxan X lilov //Filologiya m s l l ri.- 2013.- 10.- S. 374-380.

495. X lilov, B. Mü llim xsiyy ti v mü llim nüfuzu bar d /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2013.- Sentyabr-oktyabr.- S.71-80.

496. X lilov, B. Uzun bir yolun ba lan c /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2013.- dekabr.- S.8.

2014

497. X lilov, B. “Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti”nin

alt nc n ri haqq nda mülahiz l r /Buludxan X lilov //525-ci q zet.- 2014.- 21 may.- S.7.


442

498. X lilov, B. “Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti”nin alt nc n ri haqq nda mülahiz l r /Buludxan X lilov //Respublika.- 2014.- 24 may.- S.6.

499. X lilov, B. Alim, t nqidçi, air /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2014.- 12.- S. 163-167.

500. X lilov, B. Alim, t nqidçi, air /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 23 dekabr.- S.15.

501. X lilov, B. Az rbaycan dili m n c müasir türk dill rin m xsusdur /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2014.- may-iyun.- S.39-42.

502. X lilov, B. Az rbaycan dilind olan xo ag lm z meyill r /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 25 noyabr.- S.13.

503. X lilov, B. Az rbaycan dilind olan xo ag lm z meyill r /Buludxan X lilov //Mill tim.- 2014.- 27 noyabr-3 dekabr.- S.12.

504. X lilov, B. Az rbaycan dilini pinti kild t qdim ed n-l r... /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 18 noyabr.- S.13.

505. X lilov, B. Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti /Bulud-xan X lilov //Türkologiya.- 2014.- 2.- S.73-77.

506. X lilov, B. Az rbaycan Respublikas nda t hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n vacib h d fl ri hat edir /Buludxan X lilov //T hsil.- 2014.- noyabr.- S.30-35.

507. X lilov, B. Az rbaycanda orfoqrafiya m s l si “Az r-baycan dilinin orfoqrafiya lü ti”: alt nc n rd ki yenilikl r... (da-vam var) /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 28 oktyabr.- S.12.

508. X lilov, B. Az rbaycanda orfoqrafiya m s l si “Az rbay-can dilinin orfoqrafiya lü ti”: alt nc n rd ki yenilikl r... (davam var) /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 29 oktyabr.- S.12.


443

509. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri. Birinci m rh l (XX srin 50-ci ill ri) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 24 may.- S.2, 6, 7.

510. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri. kinci m rh l (XX srin 60-c ill ri) /Buludxan X lilov //Kredo.-

2014.- 31 may, 22 (777).- S.3, 7. 511. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin

dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) (davam var) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 24 oktyabr.- S.7.

512. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) (davam var) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 31 oktyabr.- S.3.

513. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) (davam var) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 8 noyabr.- S.3.

514. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) (davam var) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 15 noyabr.- S.3.

515. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin üçüncü m rh l si (XX srin 70-ci ill ri) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 3 oktyabr.- S.3, 5, 7.

516. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin üçüncü m rh l si (XX srin 70-ci ill ri) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 10 oktyabr.- S.3.

517. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin üçüncü m rh l si (XX srin 70-ci ill ri) /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 17 oktyabr.- S.7.

518. X lilov, B. Dil xalq n milli s rv tidir /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2014.- mart-aprel.- S.68-71.


444

519. X lilov, B. Dilimizd v dilçiliyimizd yeni meyill r /Buludxan X lilov //Az rbaycan dili v d biyyat t drisi.- 2014.-

4 (242).- S.3-9. 520. X lilov, B. Elçin sg nd rzad nin b yaz do ulan eirl ri

/Buludxan X lilov //Kaspi.- 2014.- 20-22 sentyabr.- S.18. 521. X lilov, B. Elçin sg nd rzad nin h yat v s n t yolu

/Buludxan X lilov //525-ci q zet.- 2014.- 29 noyabr.- S.28. 522. X lilov, B. Elçin sg nd rzad nin poema yarad c l

/Buludxan X lilov //Kaspi.- 2014.- 29 noyabr-1 dekabr.- S.18. 523. X lilov, B. b diyy t – Tanr n n b di qüdr ti /Buludxan

X lilov //Kredo.- 2014.- 7 iyun.- S.2, 4, 7. 524. X lilov, B. d bi dilimiz bar d elmi mülahiz /Buludxan

X lilov //Füyuzat.- 2014.- 5 (79).- S.10-17. 525. X lilov, B. l sg r – A iq, A q, Abdal, Mövlana, eyx,

Ustad, Sufi, D rvi , Ozan... /Buludxan X lilov //Ozan dünyas .- 2014.- 5 (20).- S. 20-34.

526. X lilov, B. Görk mli dilçi alim, nüfuzlu türkoloq /Bulud-xan X lilov //Xalq q zeti.- 2014.- 4 may.- S.7.

527. X lilov, B. Xalq yaz ç s smay l xl n n professor li Sultanl bar d dü ünc l ri /Buludxan X lilov //Yada dü dü.- 2014.- Yanvar-Fevral.- S. 45-51.

528. X lilov, B. Xarici ölk l rd Az rbaycan m tbuat : 1990-2005-ci ill r (postsovet m kan nda) /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2014.- 23 aprel.- S.7.

529. X lilov, B. mzam z imzalar içind ... /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2014.- 27 aprel.- S.10.

530. X lilov, B. smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü /Buludxan X lilov //Mü llim sözü.- 2014.- yanvar.- S.2, 4.


445

531. X lilov, B. smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü /Buludxan X lilov //Mü llim sözü.- 2014.- fevral.- S.6-7.

532. X lilov, B. smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü /Buludxan X lilov //Mü llim sözü.- 2014.- fevral.- S.5.

533. X lilov, B. smay l xl : mü llim xsiyy ti, mü llim nüfuzu bar d /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2014.- 17-28 fevral.- S.6.

534. X lilov, B. smay l xl : mü llim xsiyy ti, mü llim nüfuzu bar d /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2014.- 01-15 aprel.- S.4.

535. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 18 yanvar.- S.8.

536. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 25 yanvar.- S.8.

537. X lilov, B. smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 1-8 fevral.- S.8, 12, 24.

538. X lilov, B. Q lbin v q l min s sind /Buludxan X lilov //Kredo.- 2014.- 17 may.- S.6.

539. X lilov, B. Q lbinin v q l minin s sini e id n air /Bu-ludxan X lilov //Kaspi.- 2014.- 24 may.- S.18, 19.

540. X lilov, B. Nasir, d biyyat ünas, publisist /Buludxan X lilov //Xalq c bh si.- 2014.- 1-3 mart.- S.14.

541. X lilov, B. Ortaq türk dili m s l si /Buludxan X lilov //Füyuzat.- 2014.- 2 (76).- S.32-36.

542. X lilov, B. l sg r – A iq, A q, Abdal, Mövlana, eyx, Ustad, Sufi, D rvi , Ozan... /Buludxan X lilov //Ozan dünyas . -2014.- 6 (21). - S.90.

543. X lilov, B. S rtib slamo lu – h r birimizin t s lli yerimiz /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2014.- 16-31 iyul.- S.3.


446

544. X lilov, B. T hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fi /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 12 noyabr.- S.12;

545. X lilov, B. T hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fi /Buludxan X lilov //Unikal.- 2014.- 13 noyabr.- S.12.

546. X lilov, B. Yaz m d niyy timiz /Buludxan X lilov //Xalq c bh si.- 2014.- 5 iyun.- S.14.

2015

547. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad : T lim, t rbiy v t hsild

q dirbil nlik /Buludxan X lilov //42-ci paralel.- 2015.- 13.- S.26-28.

548. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2015.- 8 may.- S.3.




552. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2015.- 05 iyun.- S.3, 6.

553. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2015.- 12 iyun.- S.3.

554. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri /Buludxan X lilov //Kredo.- 2015.- 19 iyun.- S.4.

555. X lilov, B. B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri: mü llim h ssasl , g ncl r qay /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2015.- May.- S. 34-38.


447

556. X lilov, B. Böyük d biyyata ged n yol “Ulduz”dan ba lay r /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2015.- iyul.- S.3-7.

557. X lilov, B. d bi heyk l ömürlükdür /Buludxan X lilov //Xalq c bh si.- 2015.- 3 sentyabr.- S.14.

558. X lilov, B. H r s trind yadda tarixi, dü ünc tarixi olan yaz ç /Buludxan X lilov // dal t.- 2015.- 21 oktyabr.- S.6.

559. X lilov, B. Xalq yaz ç s , akademik Mirz brahimovun 100 illik yubileyi münasib til n r olunan “Mirz brahimov” albom-kitab n n “D yirmi masa” t qdimat /Buludxan X lilov //Füyuzat.- 2015.- S. 09-10.

560. X lilov, B. Musa l kb rli yarad c l n n poetik kodu sevgidir /Buludxan X lilov //Kaspi.- 2015.- 3-5 oktyabr.- S.22.

561. X lilov, B. Mü llimin nüfuzu... /Buludxan X lilov //Xalq c bh si.- 2015.- 6 mart.- S.14.

562. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - I yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 18-24 oktyabr.- S.11.

563. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - II yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 25-31 oktyabr.- S.11.

564. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - III yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 1-7 noyabr.- S.11.

565. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - IV yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 7-21 noyabr.- S.11.

566. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - V yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 15-21 noyabr.- S.11.

567. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - VI yaz /Buludxan X -lilov //Türküstan.- 2015.- 22 noyabr-5 dekabr.- S.11.

568. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - VII yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 6-12 dekabr.- S.11.

569. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - VIII yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 13-19 dekabr.- S.11.


448

570. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - IX yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2015.- 20-26 dekabr.- S.11.

571. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d - X yaz /Buludxan X lilov //Türküstan.- 27 dekabr 2015, 10 yanvar 2016.- S.11.

572. X lilov, B. Nitq m d niyy tinin inki af na t sir ed n amill r /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2015.- sentyabr-oktyabr.- S.53-59.

573. X lilov, B. O h m d böyük pedaqoq idi /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2015.- yanvar-fevral.- S.103-108.

574. X lilov, B. Ömrünü elm h sr etmi f dakar alim /Buludxan X lilov //Kaspi.- 2015.- 30 mart.- S.15.

575. X lilov, B. R ad M cidin eirl ri müasir hekay , roman, dastan janr n t qdim edir /Buludxan X lilov // rq.- 2015.- 8 sentyabr.- S.6.

576. X lilov, B. R ad M cidin eirl ri müasir hekay , roman, dastan janr n t qdim edir/Buludxan X lilov // rq.- 8 sentyabr 2015.- S.6.

577. X lilov, B. r fli ömür yolu /Buludxan X lilov //D r l y z.- 2015.- 4 aprel.- S.2.

578. X lilov, B. r fli ömür yolu /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 28 fevral, -2015.- S.6.

579. X lilov, B. Ür kl a l n v hd t poeziyas /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2015.- yanvar.- S.12-19.

580. X lilov, B. Yaz m d niyy ti /Buludxan X lilov //Az rbaycan dili v d biyyat t drisi.- 2015.- 1 (243).- S.34-39.


449

2016 581. X lilov, B. “Koro lu” dastan nda b zi t hrifl r bar d /Bu-

ludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 9- 16 fevral.- S.11. 582. X lilov, B. “Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ”

kitab /Buludxan X lilov // Az rbaycan Milli Elml r Akademiyas . X b rl r Humanitar Elml r seriyas .- 2016.- 1.- S. 252-260.

583. X lilov, B. Adlar bar d ... /Buludxan X lilov //Tür-küstan.- 2016.- 23-29 fevral.- S.11.

584. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultay r f sind : S m d A amal o lu v Mehmet Emin Yurdakulun fikirl ri /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2016.- 15-31 mart.- S.2-3.

585. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaya q d r v ondan sonrak dövr: C lil M mm dquluzad /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 28 may-6 iyun.- S.11.

586. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaya q d rki dövrd türkoloji dü ünc f rql ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 15-28 mart.- S.11.

587. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaya q d rki dövrd türkoloji dü ünc f rql ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 29 mart-5 aprel.- S.11.

588. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 26 aprel-3 may.- S.11.

589. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 3-16 may.- S.11.


450

590. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 17-23 may.- S.11.

591. X lilov, B. Birinci Türkoloji Qurultay n i tirakç lar : Q r-z türkoloqu Qas m T n stanov /Buludxan X lilov //Türkologiya.-

2016.- Aprel-may-iyun, 2.- S.74-84. 592. X lilov, B. lifba m s l si: Türkoloji qurultaydan vv l

v sonra /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2016.- may-iyun.- S.32-37.

593. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay: Xalid S id Xocayev, Fuad Köprülüzad , lib y Hüseynzad ... /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 19-25 aprel.- S.11.

594. X lilov, B. van Bunin: h yat v yarad c l /Buludxan X lilov //Ulduz.- 2016.- aprel.- S.70-74.

595. X lilov, B. Lü t ünas alim /Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2016.- 4 noyabr.- S.7.

596. X lilov, B. M i t dilini bilirikmi? /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 29 fevral-7 mart.- S.11.

597. X lilov, B. M n vi t kamülün türk qaynaqlar /Buludxan X lilov //Az rbaycan m kt bi.- 2016.- noyabr-dekabr.- S.46-52.

598. X lilov, B. Musa l kb rli yarad c l n n poetik kodu sevgidir /Buludxan X lilov //Kredo.- 2016.- 11 mart.- S.4, 16.

599. X lilov, B. Mü lliml rin etik davran qaydalar etimad n yüks lm sin xidm t edir /Buludxan X lilov //T hsil.- 2016.- noyabr.- S.29-32.

600. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- yanvar.- S.5.

601. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- fevral.- S.7.


451

602. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- mart.- S.4.

603. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- aprel.- S.4.

604. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- may.- S.4.

605. X lilov, B. Nitq m d niyy ti bar d /Buludxan X lilov //G nc mü llim.- 2016.- sentyabr.- S.6.

606. X lilov, B. S m d A amal o lu: Yeni lifba islahatç s /Buludxan X lilov // d biyyat q zeti.- 2016.- 5 mart.- S.28.

607. X lilov, B. airin d bi portreti /Buludxan X lilov //Xalq q zeti.- 2016.- 12 avqust.- S.5.

608. X lilov, B. Tarixi ya adan da lar /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 31 yanvar-6 fevral.- S.11.

609. X lilov, B. T bi td ki h r eyin dilini bilirikmi? /Bulud-xan X lilov //Türküstan.- 2016.- 8-15 mart.- S.11.

610. X lilov, B. Türkologiyan n dün nind n: dil v yaz m s l l ri /Buludxan X lilov //Kaspi.- 2016.- 7-10 may.- S.23.

611. X lilov, B. Türkologiyan n dün nind n: dil v yaz m s l l ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 24-30 may..- S.11.

612. X lilov, B. Üzeyir Hac b yliy layiq m n vi borc /Buludxan X lilov //Vedibasar.- 2016.- 01-30 oktyabr.- S.10-11.

613. X lilov, B. Üzeyir Hac b yliy layiq m n vi borc /Bulud-xan X lilov //Respublika.- 2016.- 25 oktyabr.- S.11.

614. X lilov, B. V li Xuluflunun “Yeni türk lifbas il yaz qaydalar ” kitab /Buludxan X lilov //Kaspi.- 2016.- 4-6 iyun.- S.21.


452

615. X lilov, B. Yeni lifba Komit sinin IV plenumu: Xuluflu, Çobanzad , Xabayev /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 14-20 iyun.- S.11.

616. X lilov, B. Yeni lifba Komit sinin IV plenumundan b zi m qamlar /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 21-27 iyun.- S.11.

617. X lilov, B. Yeni lifba Komit sinin IV plenumundan b zi m qamlar /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 28 iyun-4 iyul.- S.11.

618. X lilov, B. Yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan ell ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 5-11 aprel.- S.11.

619. X lilov, B. Yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan ell ri /Buludxan X lilov //Türküstan.- 2016.- 12-18 aprel.- S.11.

2017

620. X lilov, B. d biyyat m z n ixtiyar /Buludxan X lilov //

Kaspi.- 2017. -8-10 aprel.- S. 22. 621. X lilov, B. Mü llimlik s n tinin astanas nda /Buludxan

X lilov //T hsil probleml ri.- 2017.- 24-28 fevral.- S.5. 622. X lilov, B. T l b l r “V t n o ullar ” adl d bi-b dii

t dbir haz rlay b /Buludxan X lilov //Palitra.- 2017.- 31 mart.- S.7. 623. X lilov, B. Yetmi illik ömür yolu /Buludxan X lilov //

Vedibasar.- 2017.- 16-31 may.- S. 4.


453

MÜSAH B L R

1997

624. X lilov, B. Az rbaycanda dil üzr xüsusi komissiya yara-

d lmal d r /Buludxan X lilov; müsahib ni apard V.Bekta //Avrasiya.- 1997.- 21 oktyabr.- S.3.

1999

625. X lilov, B. Dövl t ba ç m z tarixi yadda m z yüks k d -

y rl ndirir /Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Qarayev //Naxç van.- 1999.- 27 aprel.- S.6.

2000

626. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay v Türkiy (26 fevral – 5

mart 1926) /Buludxan X lilov //Elm.- 2000.- 21 noyabr.- S.11. 627. X lilov, B. I Türkoloji Qurultaya haz rl q /Buludxan

X lilov //Elm.- 2000.- 11 noyabr.- S.17.

2006 628. X lilov, B. Az rbaycan türk dü ünc t rzinin be iyidir /Bu-

ludxan X lilov //Azad Az rbaycan.- 2006.- 10 sentyabr.- S.7. 629. X lilov, B. Dövl t t hsil i çil rin xüsusi diqq t göst rir

/Buludxan X lilov //S s.- 2006.- 30 sentyabr.- S.3.


454

630. X lilov, B. I Türkoloji Qurultay n q rarlar yerin yetiril-m di /Buludxan X lilov; müsahib ni apard .C f rli //Paritet.- 2006.- 6-7 aprel.- S.12.

2008

631. X lilov, B. “Novruz n q dim türk bayram d r” mövzu-

sunda d yirmi masa / Buludxan X lilov // S s.- 2008.-19 mart.- S.9 632. X lilov, B. Dil müf tti liyinin yarad lmas na ehtiyac var

/Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Zaman //Zaman.- 2008.- 21-22 avqust.- S.10.

633. X lilov, B. Xalq öz sözünü dedi, haqqa, dal t s s verdi /Buludxan X lilov //Dirç li .- 2008.- 21-28 oktyabr.- S.4.

634. X lilov, B. Ziyal lar m z ümummilli lideri hörm tl yad edir /Buludxan X lilov //S s.- 2008.- 13 dekabr.- S.10.

2009

635. X lilov, B. “Az rbaycan efir m kan : probleml r v

v zif l r” mövzusunda “S s” q zeti v “S s” nformasiya Agentliyi Prezident yan nda K V-l rin nki af na Dövl t D st yi Fondunun maliyy d st yi il keçiril n d yirmi masa/ Buludxan X lilov // S S.- 2009.- 8, 9, 10, 13 oktyabr.- S.8-9.

636. X lilov, B. “Sar sim” vuran dib: [Xalq yaz ç s smay l xl n n 90 illik yubileyi il ba l müsahib ] /Buludxan X lilov;

müsahib ni apard E.A ayev //Ekran Efir.- 2009.- 15 may.- S.13, 16. 637. X lilov, B. Ana dilimiz eir, s n t, elm dilidir /Buludxan

X lilov; müsahib ni apard S.Zaman //Az rbaycan i qlar .- 2009.- 20 fevral.- S.4.


455

638. X lilov, B. Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin m kda lar hans yönümlü verili l r üstünlük verirl r /Buludxan

X lilov //Ekran efir.- 2009.- 6 mart.- S.9. 639. X lilov, B. Bu günün mühazir çisi nec olmal d r?

/Buludxan X lilov //Az rbaycan.- 2009.- 25 dekabr.- S.5. 640. X lilov, B. Dilimiz beyn lxalq tribunadan s sl n n bir

dildir /Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Tal bl //Kaspi.- 2009.- 9 yanvar.- S.14.

641. X lilov, B. Dilimiz s rv timizdir /Buludxan X lilov; müsahi-b ni apard S.Qarayev //Az rbaycan i qlar .- 2009.- 30 iyul.- S.4.

2010

642. X lilov, B. “Milli m n vi d y rl rin inki af v t bli i”

mövzusunda d yirmi masa //S s.- 2010.- 18, 19, 20 mart.- S.8-9.

2011 643. X lilov, B. Ana dilimizi qorumaq h r birimizin borcudur

/Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Qarayev //Az rbaycan i qlar .- 2011.- 17 fevral.- S.4.

644. X lilov, B. sl ziyal hans keyfiyy tl r malik olmal d r? /Buludxan X lilov //Yeni Az rbaycan.- 2011.- 16 noyabr.- S.6.

645. X lilov, B. Mü llim öyr d n, t l b is öyr n n t r f kimi t l bkar olmal d r /Buludxan X lilov //Mü llim sözü.- 2011.- oktyabr.- S.4-6.

646. X lilov, B. Mü llimlik el bir pe dir ki, h r bir k s ondan b hs etm yi özün borc bilir /Buludxan X lilov //Mü llim sözü.- 2011.- mart.- S.3.


456

647. X lilov, B. T hsil milli-strateji maraq dair sind dir /Bulud-xan X lilov //Ocaq.- 2011.- 10-17 fevral.- S.6-7.

648. X lilov, B. Ziyal ad ndan sui-istifad yolverilm zdir /Buludxan X lilov //Yeni Az rbaycan.- 2011.- 23 noyabr.- S.6.

2012

649. X lilov, B. 10 ya n z mübar k! /Buludxan X lilov //T hsil

probleml ri.- 2012.- 24-31 dekabr.- S.5. 650. X lilov, B. Ana dili varl m zd r /Buludxan X lilov;

müsahib ni apard .Abbas //Respublika.- 2012.- 1 avqust.- S.5. 651. X lilov, B. Do ma dil – milli ruhun da y c s /Buludxan

X lilov //Respublika.- 2012.- 30 noyabr.- S.5. 652. X lilov, B. Qloballa ma raitind Az rbaycan dilini n

kimi t hlük l r gözl yir? /Buludxan X lilov //Bak x b r.- 2012.- 4 iyun.- S.12.

653. X lilov, B. Nizaminin yubileyi insanlar birl dirdi /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.Vahid //M d niyy t.- 2012.- 5 oktyabr.- S.6.

654. X lilov, B. Ramil S f rovun azadl a qovu mas Erm nistanda psixoloji g rginliy s b b olub /Buludxan X lilov; müsahib ni apard Sevinc //Yeni Az rbaycan.- 2012.- 04 sentyabr.- S.4.

655. X lilov, B. Reklam m tnl rind ciddi dil qüsurlar il “dil müf tti l ri” mübariz ed c k /Buludxan X lilov; müsahib ni apard .Sar yeva //Bak x b r.- 2012.- 1 mart.- S.11.

656. X lilov, B. Reklam m tnl rind dil qüsurlar na AMEA-dan maraql reaksiya g ldi /Buludxan X lilov; müsahib ni apard .Sar yeva //Bak x b r.- 2012.- 28 fevral.- S.11.


457

2013 657. X lilov, B. “A caqum çölünd qatar düz gedir" misras

S m d Vur una, yoxsa X lil Rzaya aiddir? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard .Sar yeva //Bak x b r.-2013.- 24 yanvar.- S.12.

658. X lilov, B. Az rbaycan dili il ba l “Qaynar x tt”in g l -c yin böyük inam yaran b /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak X b r.- 2013.- 12-14 aprel.- S.11.

659. X lilov, B. Bu gün s rl r t hlil yox, t rif olunur /Buludxan X lilov; müsahib ni apard F.Hüseyn //Kaspi.- 2013.- 27-29 aprel.- S.15.

660. X lilov, B. Dilçi alim Az rbaycan dilinin qrammatikas n n d yi dirilm si fikirl ri il raz la mad /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak x b r.- 2013.- 13 may.- S.11.

661. X lilov, B. kr m Naibov öz s rind Az rbaycan xalq n t hqir edib /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : N.Q l nd rli, S.Nur //Yeni Az rbaycan.- 2013.- 13 fevral.- S.11.

662. X lilov, B. mtahanlar obyektivlik v ffafl q raitind keçirilir /Buludxan X lilov; müsahib ni apard A. sg nd rov //G nc mü llim.- 2013.- yanvar.- S.2.

663. X lilov, B. Kitab bilik m nb yidirmi?.. /Buludxan X lilov; müsahib ni apard E. irinov //T zadlar.- 2013.- 3 dekabr.- S.10-11.

664. X lilov, B. Q imtahan sessiyas u urla yekunla r /Bulud-xan X lilov //Respublika.- 2013.- 2 fevral.- S.7.

665. X lilov, B. Mü lliml rin seçimi C nab lham liyevdir /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : .M mm dova, G.A ak rimova //S s.- 2013.- 25 sentyabr.- S.19.


458

666. X lilov, B. S brim, irad m, n sas , elm sevgiml mane l ri a a bilmi m... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard P rvin //525-ci q zet.- 2013.- 21 sentyabr.- S.14-15.

667. X lilov, B. Telekanallarda dilçilik monitorinql rinin d bi dilin qorunmas nda rolu... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak X b r.- 2013.- 26-28 iyul.- S.11.

2014

668. X lilov, B. Az rbaycan dili – milli-m n vi s rv timiz

/Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Zaman //Az rbaycan i qlar .- 2014.- 20 fevral.- S.4.

669. X lilov, B. B dii s rl ri oxumayanlar n ifahi v yaz l nitqi qüsurlu olur /Buludxan X lilov //Az rbaycan mü llimi.- 2014.- 3 oktyabr.- S.3.

670. X lilov, B. dar v t kilat adlar : dilçil r n deyirl r? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.F dai //Ayd n yol.- 2014.- 21 noyabr.- S.4.

671. X lilov, B. Kitablara m h bb tim m ni filologiya elmin g tirdi /Buludxan X lilov; müsahib ni apard D.Xaqaniq z //T hsil probleml ri.- 2014.- 24-31 iyul.- S.10-11.

672. X lilov, B. S brim, irad m, n sas , elm sevgiml mane l ri a a bilmi m... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard P rvin // Söhb tl r.- Bak , 2014.- S.248-262.

673. X lilov, B. Stimulla d r c proqram t qdir layiq hesab edir m /Buludxan X lilov; müsahib ni apard Yusif //Az rbaycan mü llimi.- 2014.- 18 iyul.- S.4.


459

674. X lilov, B. T sadüfi adamlardan mü llim olmaz /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.M h rr mova //Kaspi.- 2014.- 9 iyul.- S.9.

675. X lilov, B. T sadüfi adamlardan mü llim olmaz /Buludxan X lilov; müsahib ni apard Könül //Bizim dövr.- 2014.- 10 iyul.- S.10.

2015

676. X lilov, B. 12 illik t hsil keçid biz n v d edir?

/Buludxan X lilov; müsahib ni apard N.R himov //Az rbaycan mü llimi.- 2015.- 2 may.- S.6.

677. X lilov, B. Ana dilimizi qorumaq, inki af etdirm k ham -m z n müq dd s borcudur /Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Zaman //Az rbaycan i qlar .-2015.- 19 fevral.- S.4.

678. X lilov, B. B zi qurumlar n qarayaxma c hdl ri Az rbay-can c miyy tini aldada bilm z /Buludxan X lilov //Palitra.- 2015.- 30 oktyabr.- S.9.

679. X lilov, B. B zi qurumlar n qarayaxma c hdl ri Az rbaycan c miyy tini aldada bilm z /Buludxan X lilov; müsahib ni apard A.Turan //Xalq q zeti.- 2015.- 30 oktyabr.- S.3.

680. X lilov, B. Dilimiz beyn lxalq tribunadan s sl n n bir dildir/ Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Tal bl // Kitab. “Yaz ç ” n riyyat .- 2015.- S.127-133. (256 s.)

681. X lilov, B. Dünyan n tan nm universitetl rind t l b -l rin 45-55 faizi, Az rbaycanda is 97-98 faizi 4 il m zun olur /Buludxan X lilov; müsahib ni apard N.R himov //Az rbaycan mü llimi.- 2015.- 25 aprel.- S.1-2.

682. X lilov, B. Efir mahn lar n n söz problemi... /Buludxan X lil-ov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak x b r.- 2015.- 7 noyabr.- S.14.


460

683. X lilov, B. d biyyatda ictimai r y nec yarans n? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.M h rr mova //Kaspi.- 2015.- 5-7 dekabr.- S.15.

684. X lilov, B. Mü lliml rin geyimi nec olmal d r? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard N.R himov //Az rbaycan mü llimi.- 2015.- 10 oktyabr.- S.7.

685. X lilov, B. Sözl r lü t nec daxil edilir? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.M h rr mova //Kaspi.- 2015.- 29 oktyabr.- S.7.

2016

686. X lilov, B. ...H yat yolum heç d hamar olmay b /Bulud-

xan X lilov; müsahib ni apard P rvin //525-ci q zet.- 2016.- 10 sentyabr.- S. 14-15.

687. X lilov, B. “ d biyyat ünasl q” v “ d biyyat n z riyy -si” yeni dövrd /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.M h r-r mova //Kaspi.- 2016.- 30 iyul-1 avqust.- S.14.

688. X lilov, B. Ana dili – h r k sin material /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T ran //Kaspi.- 2016.- 5 fevral.- S.6.

689. X lilov, B. Az rbaycan dilinin qrammatikas yenil nm -lidir /Buludxan X lilov; müsahib ni apard A.M mm dova //Ekspress.- 2016.- 18 fevral.- S.4.

690. X lilov, B. Az rbaycanda yeni xidm t t klifi – “Dil müf tti liyi...” /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak x b r.- 2016.- 22-24 oktyabr.- S.12.

691. X lilov, B. B zi cn bi sözl rin Az rbaycan dilind v zi bel biab rç kild tap lacaqsa... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak x b r.- 2016.- 16-18 iyul.- S.14.


461

692. X lilov, B. Bu gün v sabaha hesablanan dü ünc : Türkologiya /Buludxan X lilov; müsahib ni apard S.Hüseyno lu // d biyyat.- 2016.- 27 fevral.- S. 16-17.

693. X lilov, B. Dilimizd 110 min söz, onun da 40 mini “o söz”... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard G.C lilova //Bak x b r.- 2016.- 2 mart.- S.12.

694. X lilov, B. d bi dili qorumaq üçün c rim y ehtiyac varm ? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard T.M h rr mova //Kaspi.- 2016.- 25 oktyabr.- S.7.

695. X lilov, B. st rdim ki, bundan sonra dünyan n gözl ri kor, qulaqlar kar, dili lal olmas n (davam növb ti say m zda) /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : F.Çobano lu, T. lizad //Qaraba a aparan yol.- 2016.- 15 aprel.- S. 4-5.

696. X lilov, B. st rdim ki, bundan sonra dünyan n gözl ri kor, qulaqlar kar, dili lal olmas n /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : F.Çobano lu, T. lizad //Qaraba a aparan yol.- 2016.- 22 aprel.- S. 4-5.

2017 697. X lilov, B. A a sinifl rd ki a r çantan n yuxar larda

bo almas /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : T. M h rr mova //Kaspi.- 2017.- 28 mart.- S.9.

698. X lilov, B. Hans dild dan r q? /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : A.M mm dova // Ekspress.- 2017.- 26 may.- S.8.

699. X lilov, B. Legioner idmanç lar n Az rbaycan dilini sistemli qaydada öyr nm si z rur t çevrilib... /Buludxan X lilov; müsahib ni apard : .Sar yeva // Bak X b r.- 2017.- 25 may.- S.15.


462

RUS V BA QA D LL RD

2002

700. Khalilov, B. The Azerbaijan language in sources /Buludhkan Khalilov //Azerbaijan Azerbaijanis.- 2002.- 1-2 (21-22).- S.22-24.

701. Khalilov, B. The Azerbaijan language in sources /Buludhkan Khalilov //Azerbaijan Azerbaijan s.- 2002.- 1-2 (21-22).- S.22-24.

702. Khalilov, B. The word Turk: from historical and modernity point of view /Buludhkan Khalilov //Azerbaijan Azerbaijanis.- 2002.- 9-10.- S.70-71.

2007

703. Halilov, B. Tarihsel – kar la t rmal yönde türkçede dillerin hece tipleri /Buludxan X lilov //YOM, Türk dünyas m d niyy t d rgisi.- Bak , 2007.- 6.- S.4-9.

2010

704. , . - / -

// .- , 2010.- 192 .

2011

705. , . / // .- 2011.- 4 , 203.- C.5.


463

BULUDXAN X L LOVUN ÖZÜ V S RL R

HAQQINDA

1997 706. hm d, V. Feill rin fonosemantik inki af na bir n z r:

[B.X lilovun “Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fonosemantik inki af ” kitab haqq nda r y.] /Vüqar hm d //Panorama.- 1997.- 7 iyun.- S.4.

1998

707. Bayramov, A. Sözün tarixi haqq nda qiym tli t dqiqat s ri:

[B.X lilovun “Feill rin ilkin kökl ri” kitab haqq nda r y.] /Aslan Bayramov, Mü fiq Çobanl // rqin s si.- 1998.- 16.- S.4.

708. F r cullayev, F. Feill rin ilkin kökl ri: [B.X lilovun eyniadl kitab haqq nda r y.] /Feyzi F r cullayev //Xalq q zeti.- 1998.- 15 avqust.- S.6.

1999

709. Bayramov, . Feill ba l yeni t dqiqat s ri: [B.X lilovun

“Feill rin ilkin kökl ri” kitab haqq nda r y.] / brahim Bayramov //Az rbaycan dili v d biyyat t drisi.- 1999.- 2 (180).- S.70-71.

710. V liyev, . V t nda l q mövqeyinin ifad si: [B.X lilovun “Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay” kitab haqq nda r y.] / amil V liyev //Xalq q zeti.-1999.- 21 sentyabr.- S.5.


464

2000 711. F r cullayev, F. Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas :

[B.X lilovun eyniadl kitab haqq nda] /Feyzi F r cullayev //Xalq q zeti.- 2000.- 17 may.- S.4.

2002

712. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “Türkologiyan n intibah dövrü” (Bak : “Adilo lu” n riyyat . 2002) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2002.- 10.- S.188-189.

2003

713. Seyidov, M. F xr edil n mü llim /Murad Seyidov //Yeni Az rbaycan.- 2003.- 15 fevral.

2004

714. Abdullayev, B. Dilin tarixi v günün d y rli sözü: [B.X -lilovun “Az rbaycan dili: dün n, bu gün” kitab haqq nda r y.] /B xtiyar Abdullayev //Kredo.- 2004.- 20 noyabr.- S.9.

715. Hafiz. G lin, dilimizi qoruyaq: [B.X lilovun “Az rbaycan dili: dün n, bu gün” kitab haqq nda r y.] /Hafiz //Azad Az r-baycan.- 2004.- 26 dekabr.- S.6.

2005

716. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun, “Az rbaycan dili: dü-n n, bu gün” (Bak : “Adilo lu” n riyyat , 2004) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2005.- 4.- S.189.


465

717. M nsimo lu, T. Dilimizin dün nin , bu günün yeni ba-x : [B.X lilovun “Az rbaycan dili: dün n, bu gün” kitab haqq nda r y.] /Teyyub M nsimo lu //Elm.- 2005.- 29 dekabr.- S.14.

2006

718. lah . Türkologiya haqq nda mük mm l d rslik: [B.X li-

lovun, “Türkologiyaya giri ” kitab haqq nda r y.] / lah //Paritet.- 2006.- 2-3 mart.- S.10.

719. Yusifov, Y. Türkologiyaya giri : [B.X lilovun eyniadl kitab haqq nda r y.] /Yusif Yusifov //Respublika.- 2006.- 30 avqust.- S.6.

2007

720. B irov, K. Az rbaycan dili müasir elmi-n z ri t f kkür

i nda: [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” kitab haqq nda r y.] /Kamil

B irov //Elm.- 2007.- 17 may.- S.7. 721. driso lu, A. Türk xalqlar haqq nda m lumat: [B.X li-

lovun “Türkologiyaya giri ” kitab haqq nda r y.] /A alar driso lu //Azad Az rbaycan.-2007.- 21 noyabr.- S.7.

722. M nsimo lu, T. Türk dill rinin analoji t dqiqi: [B.X li-lovun “Türkologiyaya giri ” kitab haqq nda r y.] /Teyyub M n-simo lu //Elm.- 2007.- 20 mart.- S.11.

723. Ülvi, A. Müasir Az rbaycan dili d rsliyi: [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqra-fiya, orfoepiya” kitab haqq nda r y.] /Almaz Ülvi //Xalq q zeti.- 2007.- 28 aprel.- S.10.


466

724. Yusifov, Y. Zaman n t l bin cavab ver n yeni tipli “Müa-sir Az rbaycan dili” d rsliyi haqq nda /Yusif Yusifov //Elm.- 2007.- 30 iyun.- S.11.

2008

725. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan di-

linin morfologiyas ” (Bak , 2007) kitab n n I hiss si haqq nda] //Az rbaycan.- 2008.- 3.- S.190.

726. Quliyev, H. Müasir standartlara uy un d rslik: [B.X lilo-vun “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” kitab haqq nda r y.] /H s n Quliyev, Elçin M mm dov //Elm.- 2008.- 28 fevral.- S.13.

727. M nsimo lu, T. Türk dill rinin analoji t dqiqi /Teyyub M nsimo lu //Ulduz.- 2008.- 1.- S.72-75.

728. Ülvi, A. “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” d rsliyi n r olunmu dur /Almaz Ülvi //Xalq q zeti.- 2008.- 5 oktyabr.- S.10.

729. Ülvi, A. Müasir Az rbaycan dili d rslikl ri n r olunmu -dur: [B.X lilovun iki hiss li “Müasir Az rbaycan dilinin morfolo-giyas ” kitab haqq nda] /Almaz Ülvi //Xalq q zeti.- 2008.- 9 fevral.- S.7.

730. Yusifov, Y. Orijinal v b nz rsiz d rslik haqq nda linqvis-tik dü ünc l r: [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dilinin leksikolo-giyas ” kitab haqq nda] /Yusif Yusifov //Elm.- 2008.- 29 dekabr.- S.13.

731. Zeynal, S. Ana dilin qay ona b sl nil n m h bb td n do ur: [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya”, iki hiss li “Müasir Az r-


467

baycan dilinin morfologiyas ” kitablar haqq nda r y.] /S rdar Zeynal //Az rbaycan mü llimi.- 2008.- 18 aprel.- S.7.

2009

732. Borçal , M. G nc alimin yeni u urlar : [B.X lilovun “Feil-

l rin ilkin kökl ri”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (I, II hiss ), “Az rbaycan dili: dün n, bu gün”, “Türkologiyaya giri ”, “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ”, “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya” kitablar haqq nda r y.] /Mü fiq Borçal // rqin s si.- 2009.- may.- S.4.

733. F rz li, . Qeyr tli dilçi alim / jd r F rz li //Olaylar.- 2009.- 28 oktyabr.- S.12.

734. Mirz b yli, . Türk tarixinin v dilinin öyr nilm sin yeni töhf : [B.X lilovun “Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind etnoniml r” kitab haqq nda] / ttifaq Mirz b yli //Xalq

q zeti.- 2009.- 21 aprel.- S.6. 735. Yusifov, Y. Türkoloji dilçiliyin t m l s ri bar d linqvis-

tik dü ünc l r: [B.X lilovun “M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind etnoniml r” kitab haqq nda r y.] /Yusif Yusifov //Elm.-

2009.-17 noyabr.- S.12.

2010 736. F rz li, . “Türk” sözü v türkün sözü: [B.X lilovun

“Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” kitab haqq nda] / jd r F rz li //Qaraba a aparan yol.- 2010.- 9 oktyabr.- S.5.

737. srafilov, V. Tarixd ya ayan hikm t sahibl ri: [B.X li-lovun “Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi” kitab


468

haqq nda] /Vaqif srafilov //S rb st dü ünc .- 2010.- 22 iyul-03 avqust.- S.5.

738. M nsimo lu, T. Yeni elmi fikir, yeni yana ma: [B.X li-lovun “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (I, II hiss ) kitab haqq nda] /Teyyub M nsimo lu //Yarad c l q yollar nda.- Bak , 2010.- S.17-30.

2011

739. Eyvazl , E. Mübariz - yolundan dönm m kdir... /Elnaz Eyvazl //525-ci q zet.- 2011.- 15 oktyabr.- S.19; Vedibasar.- 2011.- 01-30 noyabr.- S.4.

740. srafilov, V. Yaz l m nb l rd türkün izl ri /Vaqif srafilov //Pedaqoji Universitet X b rl ri. Pedaqoji-psixoloji elml r

bölm si.- 2011.- 1.- S.396-398. 741. Q z nf ro lu, M. 224 q dim türk sözü: [B.X lilovun

eyniadl kitab haqq nda] /Mahmud Q z nf ro lu //Xalq q zeti.- 2011.- 9 fevral.- S.6.

742. M nsimo lu, T. Yeni elmi fikir, yeni yana ma: [B.X li-lovun “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas ” (I, II hiss ) kitab haqq nda] /Teyyub M nsimo lu //Elm.- 2011.- 28 fevral.- S.14.

2012

743. Az rbaycan m kt bi. [B.X lilovun “224 q dim türk sözü” kitab haqq nda] //Az rbaycan m kt bi: elmi-n z ri, pedaqoji jurnal.- 2012.- mart-aprel.- S.111.


469

744. M mm dli, . 224 q dim türk sözü: [B.X lilovun eyniadl kitab haqq nda] / smay l M mm dli //Türkologiya.- 2012.- 1.- S.79-83.

2013 745. Az rbaycan jurnal [B.X lilovun, “Dil – söz ç l ngi” (Ba-

k : “Bak çap evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2013.- 7.- S.191.

746. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “Az rbaycan dili anto-logiyas ” (Bak : “Bak çap evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2013.- 6.- S.191-192.

747. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “Dil, d biyyat, m -d niyy t” (Bak : “Bak çap evi”, 2013) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2013.- 6.- S.191.

748. Bayramq z , . “Az rbaycan dili antologiyas ” i q üzü görüb / fsan Bayramq z //Xalq q zeti.- 2013.- 31 mart..

749. M mm dli, F. Milli varl m z qoruyanlar /Firuz M mm dli, B hram C f ro lu //Yeni Az rbaycan.- 2013.- 04 may.- S.12.

750. Novruzov, T. Genetik yadda üstünd kökl nmi dü ün-c l r v yaxud Xoca hm d Y s vi irsin yeni bax ... /T rlan Novruzov //525-ci q zet.- 2013.- 04 may.- S.24-25.

751. Vidadiq z , V. Buludxan X lilov fövq lad istedadl t l b idi /Vüsal Vidadiq z //Z f r qalas .- 2013.- 15-31 may.- S.4.

752. Yeni n rl r jurnal [B.X lilovun “Az rbaycan dili anto-logiyas ” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2013.- avqust.- S.10.


470

753. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “Dil – söz ç l ngi” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2013.- avqust.- S.24.

754. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “Dil, d biyyat, m d niyy t” (Bak : “Bak Çap Evi”, 2013) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2013.-avqust.- S.20.

755. Yusifov, Y. Elm f daisi /Yusif Yusifov //Kredo.- 2013.- 1 iyun.- S.3,10.

756. Yusifov, Y. Elm f daisi /Yusif Yusifov //Kredo.- 2013.- 18 may.- S.3,5,7.

757. Yusifov, Y. Elm f daisi /Yusif Yusifov //Kredo.- 2013.- 25 may.- S.3,5.

2014

758. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “Az rbaycan dili: milli

varl m z, m n vi s rv timiz” (Bak : “Bak çap evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2014.- 04.- S.191.

759. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “ smay l xl : Mü llim haqq nda mü llim sözü” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2014.- 08.- S.189-190.

760. Az rbaycan jurnal . [B.X lilovun “ smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haqq nda] //Az rbaycan.- 2014.- 06.- S.190.

761. Hüseynov, M. Poetik mühakim elmi dü ünc d /M.Hü-seynov //X lilov B. B yaz do ulan eirl r.- Bak , 2014.- S.3-23.

762. N zrin. Az rbaycan dilin ehtiram nümun si: [B.X lilovun “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz” kitab haq-q nda] /N zrin //525-ci q zet.-2014.- 14 yanvar.- S.7.


471

763. Novruzov, T. Professor Buludxan X lilov: istedad v z h-m tin i nda: [B.X lilovun “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz” kitab haqq nda] /T rlan Novruzov //G nc mü llim.- 2014.- yanvar.- S.4-5.

764. Yeni n rl r jurnal [B.X lilovun “B xtiyar Vahab-zad nin dilçilik görü l ri” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.- aprel.- S.9.

765. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2013) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.- oktyabr.- S.13.

766. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “B yaz do ulan eirl r” (Bak : “Orxan” NPM n riyyat , 2015) kitab haqq nda]

//Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.-oktyabr.- S.28. 767. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “ smay l xl n n dilçilik

görü l ri” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.- aprel.- S.11.

768. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “ smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haq-q nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.- aprel.- S.6.

769. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun, “ smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü” (Bak : “Bak Çap Evi” n riyyat , 2014) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2014.- aprel.- S.6.

770. Ziyad, A. T l b si oldu u fakült nin dekan d r /Ay txan Ziyad //ADPU-da qalan izim.- Bak , 2014.- S.50-56.


472

2015

771. B d lzad , A. Böyük air v mü llim ruhuna layiq t dqi-qat: [B.X lilovun “B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” kitab haqq nda] /A as n B d lzad //Kredo.- 2015.- 30 yanvar.- S.4.

772. B d lzad , A. Böyük air v mü llim ruhuna layiq t dqi-qat: [B.X lilovun “B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” kitab haqq nda] /A as n B d lzad //Kredo.- 2015.- 06 fevral.- S.4.

773. B d lzad , A. Böyük air v mü llim ruhuna layiq t dqi-qat: [B.X lilovun “B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri” kitab haqq nda] /A as n B d lzad //Kredo.- 2015.- 13 fevral.- S.6.

774. Sad qova, N. Ana dilin ke iyind /Nail Sad qova //Vedib-sar.- 2015.- 16 mart-15 aprel.- S.10.

775. Yeni n rl r jurnal . [B.X lilovun “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas ” (Bak : “Z rdabi LTD” n riyyat , 2015) kitab haqq nda] //Yeni n rl r: kataloq-jurnal.- 2015.- oktyabr.- S.31.

776. Yusifov, Y. Yeni tipli dilçilik s rl ri: /Yusif Yusifov //Kredo.- 2015.- 10 iyul.- S.5,7.

777. Yusifov, Y. Yeni tipli dilçilik s rl ri: /Yusif Yusifov //Kredo.- 2015.- 17 iyul.- S.10,12,14.

2016

778. A baba, A. Dost sevgisi, yaxud n yara r Buludxana 50 ya /Avtandil A baba //Vedibasar.- 2016.- 01-15 iyul.- S.5.

779. Bayramov, A. Elm f daisi /Aslan Bayramov //Vedibasar.- 2016.- 01-15 iyul.- S.4.

780. C f rov, N. Alim ad na hörm t g tir n adam /Nizami C -f rov //Vedibasar.-2016.- 19 iyul-15 avqust.- S.8.


473

781. C f rov, N. Az rbaycan dilçiliyinin v türkologiyan n parlaq ulduzlar ndan biri – professor Buludxan X lilov /Nizami C f rov //Vedibasar.- 2016.- 19 iyul-15 avqust.- S.9.

782. Qas mov, H. Elm f daisi, d y rli pedaqoq /Himalay Qas mov //525-ci q zet.- 2016.- 17 sentyabr.- S.19.

783. M cid, R. Kökd n g l n inam /R ad M cid //525-ci q zet.- 2016.- 16 iyul.- S.14.

784. N biyev, E. GÜC birlikd v bilikd dir. Ziyal m z tan yaq /Elmin N biyev //GÜC birlikd v bilikd dir. Ziyal m z tan yaq.- Bak , 2016.- S.88-92.

785. Rza, O. Buludxan ( d biyyat ünas alim Buludxan X lilovun 50 ya na) /Oqtay Rza // dal t.- 2016.- 16 iyul.- S.14.

786. Rza, O. Ucal q r mzidir... /Oqtay Rza //525-ci q zet.- 2016.- 16 iyul.- S.14.

787. S m dzad , Z. Ana dilimizin t bli ind , pakniyy tli n sill rin formala mas na öz töhf sini ver n alim /Ziyad S m dzad // qtisadiyyat.- 2016.- 22 iyul-4 avqust.

788. Ülvi (Binn tova), A. Dilçilik elmimizin fsan si /Almaz Ülvi (Binn tova) // rq.- 2016.- S.13.

789. Zaman, S. 50 ya n müdrikliyi /Sadiq Zaman //525-ci q zet.- 2016.- 19 iyul.- S.7


474

NFORMAS YA-AXTARI APARATI

Buludxan X lilovun s rl rinin lifba göst ricisi

Kitablar 224 q dim türk sözü - 16 Az rbaycan dili antologiyas – 19 Az rbaycan dili: 6-7-ci sinifl r üçün d rslik - 7 Az rbaycan dili: dün n, bu gün - 9 Az rbaycan dili: milli varl m z, m n vi s rv timiz - 18 Az rbaycan dilind ikihecal feill rin fonosemantik inki af (müqayis li-tarixi istiqam td ) - 2

Az rbaycan dilind t khecal feill rin sas nda duran ilkin kökl rin fono-semantik inki af (müqayis li-tarixi istiqam td ) – 1 B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri - 24 B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri - 25 B yaz do ulan eirl r - 26 Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay. Bir neç söz. - 4 Dil – söz ç l ngi - 20 Dil m d niyy ti - 30 Dil, d biyyat, M d niyy t - 21

b diya ar d biyyat - 35 Feill rin ilkin kökl ri (müqayis li-tarixi istiqam td ) – 3 smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü - 27 smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri - 28

Mahmud Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind etnoniml r - 15


475

Müasir Az rbaycan dili - 37 Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz , lifba, qrafika, orfoqrafiya, orfoepiya – 11, 22 Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas – 14, 29 Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas - 5, 8, 12, 13, 31, 32 Nitq m d niyy ti - 33, 36 Türkologiyan n intibah dövrü - 6 Türkologiyan n tarixi: XX srin 20-30-cu ill ri – 34 Türkologiyaya giri – 10, 23 Türkün hikm t x zin si: Xoca hm d Y s vi - 17 Kitablarda, m cmu l rd v toplularda çap olunmu materiallar “D rdi” d m qoyulmu air: ön söz - 302 “ btidai sinifd t dris: yeni yana malar, innovasiyalar”. T hsil

uras n n keçirdiyi növb ti konfrans bu mövzuda idi - 310 “Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ” kitab - 307 “Tanr ” sözü v bu leksik vahidin yarand ilkin kök bar sind - 231 “Z ng zur” adl kitab, yaxud erm ni uydurmas na tutarl cavab - 281 «Kitabi-D d Qorqdu» O uz abid si - 254 1950-ci ill rd «Kitabi-D d Qorqud»a münasib t - 255 A amusa Axundov m kt b yaratm dilçidir - 293 Akademik Fuad Qas mzad - varislik prinsipini ya adan elm adam - 294 Amorf qurulu lu qa- kökünün tör m l ri - 217 Amorf qurulu lu söz kökl rinin inki af nda semantik daralman n rolu - 218 Areal türk onomastik vahidl ri yeni t dqiqat s rind - 273 Az rbaycan dilind termonologiyan n standartla d r lma formalar -n n t dqiqi - 301


476

Az rbaycan dilçilik elminin Qara M diyevi - 299 Az rbaycan dili m nb l rd - 250 Az rbaycan dili terminologiyas n n probleml rinin t dqiqi - 275 Az rbaycan dili: m tbuatda, radioda, televiziyada - 260 Az rbaycan dilind b zi sözl rin fonosemantik inki af - 213 Az rbaycan dilind fonosemantika v eyni yuvadan tör y n sözl r - 214 Az rbaycan dilind ged n prosesl r v meyll r - 305 Az rbaycan dilind sait+samit+samit tipli birhecal feill rin fonosemantik inki af - 222 Az rbaycan dilind söz kökl rinin fonosemantik inki af (tarixi-etimoloji istiqam td ) - 215 Az rbaycan filologiyas n n Nizami C f rova ehtiyac var - 286 Az rbaycan ünasl a daha bir bax - 251 Az ri dili bar sind - 269 B dii dilin estetik m nb l ri - 232 Bir “ölü” söz kökünün i l nm dair si - 216 Bir macar türkoloqu bar sind - 252 Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultayda Az rbaycan dili t drisi v orfoqrafiya m s l l ri - 233 Birinci Beyn lxalq Türkoloji qurultay n aç l - 234 Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n iclas - 235 Dilçilik elmin yeni töhf - 266 Dilçiliyin qay lar - 282 Duy ulu poeziya: ön söz - 270 Eldar Qocayev nüfuzlu alimdir - 303 Elm adamlar ölmür - 290 Eyni söz yuvas ndan tör y n sözl rd fonosemantik elementl rin rolu - 219

ski türkc d ki fonosemantik ünsürl r - 226


477

ski türkc d ki i- sinkretik kökü v onun tör m l ri - 237 ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri – 261, 267

Görk mli dilçi alim - 283 Halall q ist yind n yaranm poeziya - 262 Heca tipli söz kökl ri - 238 Heyd r liyev v Az rbaycan dili - 296 Heyd r liyev v Az rbaycan dilinin n z ri m s l l ri – 297, 306 XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) türkologiya sah sind ir lil yi -l r - 256 I Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n nümay nd l rinin siyah s - 236 I Türkoloji Qurultay n Yakutiyal i tirakç s .N.Baraxov v dig rl ri - 263 kihecal feill rin fonosemantik inki af (I m qal ) - 223 kihecal feill rin t kkül etdiyi ilkin kökl rin fonosemantik

xüsusiyy tl ri - 224 lkin sinkretik kökl rin fonosemantik variantlar - 227 smay l Oruc o lu M mm dli - 228 smin s ciyy vi xüsusiyy tl ri - 248

Kas m T n stanovun h yat v yarad c l (1901-1938) - 239 Q heca tipli söz kökl ri (müqayis li-tarixi istiqam td ) - 240 Qaynaqlar m zda türkün hikm t x zin si - 287 Q lbimin qona : ön söz - 311 Qrammatika haqq nda m lumat - 245 Lat n qrafikal lifban n tarixind n - 246 Lat n qrafikal lifbaya keçid bar sind (1920-1930 v 1991-ci ill r) - 241 M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind ki o uz boylar n n etimologiyas - 288 M n ona çox do ma bir insan kimi yana ram - 295


478

Mirz brahimov - 300 Monogen nüv semantikas ndan tör y n sözl r v q dim söz kök-l ri bar d - 220 Nurlu v u urlu yolun yolçusu - 292 O, azad idi... - 298 Ona sözünü rahat dey bilirdin - 308 Ön söz – 229, 271, 279, 304 Prof. Dr. Fuad Köprülünün h yat v elmi f aliyy ti (1890-1966) - 247 Professor Dr. Mehmet Fuad Köprülünün “Az ri” s ri - 249 Samit+sait tipli feill rin fonosemantik inki af (müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ) - 221 Say sas nitq hiss si kimi - 268 Sif tin dig r nitq hiss l ri iç risind yeri - 263 Sinkretik si- kökünün tör m l ri - 230

air Mikay l Mu anl n n d bi yarad c l q arxivind n: ön söz - 280 air v alim taleyi ya ayan insan - 284

Tale, qism t airi: ön söz - 257 Taleyi özü il do ulan N riman H s nzad - 291 Tarihsel – kar la t rmal yönde türkçede dillerin hece tipleri: ön söz - 276 T b üz rind kökl n n eirl r: ön söz - 289 T bii hissl rini, duy ular n ifad etm yi bacaran söz adam : ön söz - 309 T l b mü llim s mimiyy tind n yaranm dostluq - 274 Türk dill rind amorf qurulu un izl ri - 242 Türk dill rinin amorf qurulu dan iltisaqiliy do ru inki af (I m qa-l ) - 243 Türk dill rinin dövrl m sind yaz ya q d rki m rh l - 244 Türk sözü: tarixilik v müasirlik bax m ndan - 264


479

Türkologiya: Türkiy v türkl r XX srin 20-ci ill rinin müst -visind - 258 Türkologiyan n itkisi: P.M.Melioranski, V. .Tomsen - 259 Türkoloji dü ünc mizd türk sözünün b zi m qamlar - 272 Türkoloji dü ünc nin tarixind n - 277 U ur axtar nda olan poeziya: ön söz - 278 V t nda l q mövqeyi il seçil n v t np rv r alim - 285 V t n , torpa a, insana v göz lliy ba l poetik dü ünc : ön söz - 265 Yüks lm k feilinin fono-semantik inki af - 225 Konfranslarda ç x lar “Giz” sözünün asemantikl m si v «Koro lu» dastan ndak Gizir-o lu Mustafa b y antroponimi - 316 “Kitabi-D d Qorqud” Az rbaycan xalq n n tarixi abid si kimi - 318 “Kitabi-D d Qorqud” dastanlar n n onomastikas - 319 Ax- feili v onun normala mas na dair - 313 Ali m kt bl rd dilçilik d rslikl rinin dili: probleml r v onlar n h lli yollar - 330 Antroponiml rin üslubi imkanlar - 312 Az rbaycan dilind söz sonu «t» v «l» elementl rinin fonomorfoloji xüsusiyy tl ri - 314 Birinci Türkoloji Qurultay r f sind - 334 Birinci Türkoloji Qurultay r f sind yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan ell ri - 335 Birinci Türkoloji Qurultay n 75 illiyi - 321 C f r X ndan n yarad c l nda “ d bi qeydl r” - 331 Dastanlar m zda i l n n b zi sözl rin fono-semantik inki af - 315


480

Dövl t dilimizin qay ke i - 332 hm d Y s vinin “Divani hikm t” s rind ki q dim türk

sözl rinin semantikas - 326 hm d Y s vinin t riq t görü l rind n b zi m qamlar - 329

Heyd r liyev v az rbaycan ünasl q - 324 Heyd r liyev v dilimiz - 327 Heyd r liyev v m d ni irsimiz - 323 Heyd r liyevin dil siyas ti - 336 I Türkoloji Kurultay n n proqram ça da türkologiyam z n kar s nda duran vazifeleridir - 325 M nsubiyy t kateqoriyas - 322 Milli kimliyimiz , milli m nliyimiz ba l l q - 333 Mir C lal n dilçilik görü l ri - 328 Monogen nüv semantikas ndan – kök morfemd n tör y n zooniml r - 317 Ümumi qrammatik kateqoriyalar: hal kateqoriyas - 320 Dövri m tbuatda çap olunmu materiallar “Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti”nin alt nc n ri haqq nda mülahiz l r – 497, 498 “Divani-hikm t”d t riq t m s l l ri - 437 “Erm nistan”, yoxsa Q rbi Az rbaycan?! - 406 “ srl rd n- srl r ” kitab d bi mühitimizd hadis dir - 439 “Kitabi-D d Qorqud” O uz abid si - 380 “Koro lu” dastan nda b zi t hrifl r bar d - 581 “Nuh tufan v G miqaya-Qobustan lifbas ” kitab - 582 “Tanr ” sözü v bu leksik vahidin yarand ilkin kök bar sind - 346 1950-ci ill rd “Kitabi-D d Qorquda münasib t - 382


481

50 ya l air S rdar Zeynal - 403 80 ya l I Türkoloji qurultay - 412 Adlar bar d ... - 583 Akademik Budaq Budaqov zirv si elmimizd b di zirv olaraq qalacaqd r - 458 Alim, t nqidçi, air – 499, 500 Amorf qurulu lu “Qa” kökünün tör m l ri (müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ) - 337 Az rbaycan dili il h r birimiz f xr ed bil rik - 477 Az rbaycan dili m nb l rd - 367 Az rbaycan dili m n c müasir türk dill rin m xsusdur - 501 Az rbaycan dili milli varl m zd r – 368, 369, 370, 478 Az rbaycan dili: dün n, bu gün, sabah - 366 Az rbaycan dili: n böyük s rv timiz - 476 Az rbaycan dili: m tbuatda, radioda, televiziyada - 387 Az rbaycan dilind olan xo ag lm z meyill r – 502, 503 Az rbaycan dilini qoruyaq - 388 Az rbaycan dilini pinti kild t qdim ed nl r... - 504 Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti - 505 Az rbaycan dilinin t tbiqi i in diqq ti art raq – 396, 397, 398 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakült si - 459 Az rbaycan lü t ünasl nda mühüm hadis - 460 Az rbaycan Respublikas nda t hsilin inki af üzr Dövl t Strategi-yas n vacib h d fl ri hat edir - 506 Az rbaycanç l q m fkur sind yo rulmu yaz ç - 420 Az rbaycanda orfoqrafiya m s l si “Az rbaycan dilinin orfoqrafiya lü ti”: alt nc n rd ki yenilikl r... – 507, 508 Az rbaycan ünasl a bir bax – 371, 372, 373, 374, 375 Az ri dili bar sind - 402


482

B dii dilimiz aid izahl lü t – 461, 462 B dii dilin estetik m nb l ri - 348 B hram C f ro lu. Poeziyan n m na yükünd n v sehrind n b hs ed n t dqiqat s ri - 463 B xtiyar Vahabzad : T lim, t rbiy v t hsild Q dirbil nlik - 547 B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri. Birinci m rh l (XX srin 50-ci ill ri) - 509

B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l ri. kinci m rh l (XX srin 60-c ill ri) - 510 B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin dördüncü m rh l si (XX srin 80-ci ill ri) (davam var) – 511, 512, 513, 514 B xtiyar Vahabzad nin dilçilik görü l rinin üçüncü m rh l si (XX srin 70-ci ill ri) – 515, 516, 517

B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri – 548, 549, 550, 551, 552, 553, 554 B xtiyar Vahabzad nin pedaqoji görü l ri: mü llim h ssasl , g ncl r qay - 555 Bir dilin tarixini öyr nm k üçün dayazda üzm k yox, d rinlikl r ba vurmaq laz md r - 339 Bir macar türkoloqu bar sind - 376 Birinci Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n iclas - 349 Birinci Türkoloji Qurultay r f sind : S m d A amal o lu v Mehmet Emin Yurdakulun fikirl ri - 584 Birinci Türkoloji Qurultaya q d r v ondan sonrak dövr: C lil M mm dquluzad - 585 Birinci Türkoloji Qurultaya q d rki dövrd türkoloji dü ünc f rql ri - 586, 587 Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri - 588


483

Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri - 589 Birinci Türkoloji Qurultaydan sonra: Xalid S id Xocayevin xidm tl ri - 590 Birinci Türkoloji qurultay n 75 illiyin h sr olunmu elmi-n z ri konfrans - 378 Birinci Türkoloji Qurultay n i tirakç lar : Q r z türkoloqu Qas m T n stanov - 591 Bizim sevimli s n tkar m z libala Hac zad - 414 Böyük alim, l yaq tli insan - 434 Böyük d biyyata ged n yol “Ulduz”dan ba lay r - 556 C f r X ndan n h yat v yarad c l q yolu – 464, 465, 466 Dil xalq n milli s rv tidir - 518 Dil milli varl n t m lidir - 452 Dilçilik elmin yeni töhf : [prof. V. liyevin “Heyd r liyevin dil siyas ti” kitab na yaz lm r y] - 399 Dilçiliyin qay lar - 421 Dilimiz diriliyimizdir – 389, 390 Dilimiz milli varl m zd r - 379 Dilimiz v öz l telekanallar m z – 435, 436 Dilimizd v dilçiliyimizd yeni meyill r - 519 Dilimizin ke ikçisi – 453, 467 Dindirm yin d rdlini, d rd onsuz da dindirir... - 479 Do ma dil – milli ruhun da y c s - 480 Dövl t dili h mi taleyüklü m s l l rd n biri olmu dur - 481 Düzlüy v safl a s sl y n misralar - 438 Elçin sg nd rzad nin b yaz do ulan eirl ri - 520 Elçin sg nd rzad nin h yat v s n t yolu - 521 Elçin sg nd rzad nin poema yarad c l - 522


484

Elm f daisi (professor M d d Çobanov – 70) – 415, 416 b diyy t – Tanr n n b di qüdr ti - 523 d bi dilimiz bar d elmi mülahiz - 524 d bi dilin z nginl m si yollar na aid d rs v saiti - 357 d bi heyk l ömürlükdür - 557 d biyyat m z n ixtiyar - 620 kr m ylisli öz xisl tini aç b göst rdi - 482 l sg r – A iq, A q, Abdal, Mövlana, eyx, Ustad, Sufi, D rvi ,

Ozan... - 525 lifba m s l si: Türkoloji qurultaydan vv l v sonra - 592 ski türkc d ki fonosemantik ünsürl r - 342 ski türkc d ki i- sinkretik kökü v onun tör m l ri - 351 ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri (I m qal ) - 391 ski türkc d n diferensialla man n s b bl ri (II m qal ) - 400

Filologiya fakült si - 454 Görk mli adamlar n h yat : Mahmud Ka ari - 411 Görk mli dilçi alim- türkoloq Z rif Budaqova - 427 Görk mli dilçi alim, nüfuzlu türkoloq - 526 Görk mli t kilatç , alim v maarif f daisi A am mm d Abdullayev- 440 Heyd r liyev q tiyy ti v dövl t dilimiz - 483 Heyd r liyev: “Az rbaycan dili il h r birimiz f xr ed bil rik” - 484 H qiq t axtar nda - 485 H qiq t axtar nda olan Eldar smay l n yeni s ri - 486 H qiq t h r yerd v h r zaman h qiq tdir – 441, 442, 443 H qiq ti sirli söz dünyas nda axtaran air - 393 H r s trind yadda tarixi, dü ünc tarixi olan yaz ç - 558 Xalq elçisi v pedaqoq alim - 392


485

Xalq yaz ç s smay l xl n n professor li Sultanl bar d dü ünc l ri - 527 Xalq yaz ç s , akademik Mirz brahimovun 100 illik yubileyi münasib til n r olunan “Mirz brahimov” albom-kitab n n “D yirmi masa” t qdimat - 559 Xarici ölk l rd Az rbaycan m tbuat : 1990-2005-ci ill r (postsovet m kan nda) - 528 XI srin hikm t sahibi hm d Y s vi - 446 XIX srin milli türkoloqlar - 385 XIX-XX srd (30-cu ill r q d r) Türkologiya sah sind ir lil yi l r - 384 I Beyn lxalq Türkoloji Qurultay n nümay nd l rinin siyah s - 350 I Türkoloji Qurultay v Türk cümhuriyy ti - 364 I Türkoloji qurultay v Türkiy (26 fevral - 5 mart 1926) - 365 I Türkoloji qurultay: haz rl q i l ri, qurultay n ça r lmas , proqram v günd lik m s l l r - 410 I Türkoloji Qurultay: Xalid S id Xocayev, Fuad Köprülüzad ,

lib y Hüseynzad ... - 593 I Türkoloji Qurultay n Yakutyal i tirakç s .N.Baraxov v dig rl ri - 377 kihecal feill rin fonosemantik inki af (I m qal ) - 340 lkin sinkretik kökl rin fonosemantik variantlar - 343 mzam z imzalar içind ... - 529 nsan ruhuna qap açan 10 ya l “Vedibasar” q zeti - 487 smay l Oruc o lu M mm dov (50 ya münasib til ) - 344 smay l xl : mü llim haqq nda mü llim sözü – 530, 531, 532 smay l xl : mü llim xsiyy ti, mü llim nüfuzu bar d - 488,

489, 533, 534 smay l xl n n dilçilik görü l ri - 490


486

smay l xl n n d bi-t nqidi görü l ri – 491, 492, 535, 536, 537 smay l xl n n d bi-t nqidi yarad c l - 493 smay l xl n n d bi-t nqidi yarad c l nda xarici ölk l r d biyyat - 494 smay l xl n n h yat v yarad c l q yolu – 428, 429, 430 smin s ciyy vi xüsusiyy tl ri - 362 van Bunin: h yat v yarad c l - 594

Kas m T n stanovun h yat v yarad c l - 352 Q heca tipli söz kökl ri - 354 Q dim Cüc k nd da üstü yaz lar - 381 Q lbin v q l min s sind - 538 Q lbinin v q l minin s sini e id n air - 539 Qrammatika haqq nda m lumat - 358 Lat n qrafikal lifban n tarixind n (1927-ci il, 3-7 iyun) - 359 Lat n qrafikal lifbaya keçid bar sind - 353 Lü t ünas alim - 595 M.Ka arinin “Divani lü t-it-türk” s rind türk sözü v türk ulusunun boylar haqq nda - 431 Mahmud Ka arinin v t ni, h yat v q bri haqq nda - 407 M i t dilini bilirikmi? - 596 M nal ömürd n s hif l r - 408 M n vi t kamülün türk qaynaqlar - 597 Mill tin dili onun ruhudur - 444 Mir C lal n dilçilik görü l ri - 422 Mir C lal n dilçilik görü l ri - 423 Mirz brahimovun dilçilik görü l ri – 468, 469, 470 Mirz brahimovun yarad c l nda dil v d biyyat d rsl rin münasib t - 471 Misird ya am türkoloq Mustafa Nur ddin - 383


487

Musa l kb rli yarad c l n n poetik kodu sevgidir – 560, 598 Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas - 424 Müasir d biyyat m zda d bi-b dii maarifçilik problemi - 445 Mü llim kadrlar n yeti dirilm sind müst sna xidm tl ri olan t hsil oca . 90 ya qeyd edil n Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universite-tinin filologiya fakült sinin bu sah d ki i l ri t qdir layiqdir - 455 Mü llim xsiyy ti v mü llim nüfuzu bar d - 495 Mü llimin nüfuzu... - 561 Mü lliml rin etik davran qaydalar etimad n yüks lm sin xidm t edir - 599 Mü llimlik s n tinin astanas nda - 621 Nasir, d biyyat ünas, publisist - 540 Nitq m d niyy ti bar d - 562, 563, 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570, 571, 600, 601, 602, 603, 604, 605 Nitq m d niyy tinin inki af na t sir ed n amill r - 572 O, h m d böyük pedaqoq idi - 573 Ortaq türk dili m s l si - 541

l sg r – A iq, A q, Abdal, Mövlana, eyx, Ustad, Sufi, D rvi , Ozan... - 542 Ömrünü elm h sr etmi f dakar alim - 574 Prof. Dr. Fuad Köprülünün h yat v elmi f aliyy ti (1890-1966) - 360 Prof.Dr.Fuad Köprülünün “Az ri” s ri - 361 Professor Zeynal Ta zad nin Az rbaycan dilçilik elmind yeri - 472 R sul Rza yarad c l nda Az rbaycan dili m s l l ri - 473 R ad M cidin eirl ri müasir hekay , roman, dastan janr n t qdim edir – 575, 576 Sait+samit+samit tipli birhecal feill rin fonosemantik inki af - 341 Samit+sait tipli feill rin fonosemantik inki af [müqayis li tarixi-etimoloji istiqam td ] - 338


488

Say sas nitq hiss si kimi - 401 S m d A amal o lu: Yeni lifba islahatç s - 606 S m d Vur unun b dii dilinin izahl lü ti - 474 S m d Vur unun yarad c l nda dil m s l l ri - 475 S rtib slamo lu – h r birimizin t s lli yerimiz - 543 Sif tin dig r nitq hiss l ri iç rind yeri - 394 Sinkretik s kökünün tör m l ri - 345 Söz haqq (Firuz M mm dli – 70) - 447 Söz insan q lbin yol tap rsa, müq dd sl ir - 448 Sözün sas - 363 Su tayfas n n varisl ri – Susayl lar - 456

air v alim taleyi ya ayan insan - 404, 449 airin d bi portreti - 607 air-mü llim-alim taleyini ya ayan Oqtay Rza - 409 r fli ömür yolu – 577, 578

Tarixd ya ayan hikm t sahibl ri - 450 Tarixi ya adan da lar - 608 Teleradio milyonlar n daimi qona d r - 457 T bi td ki h r eyin dilini bilirikmi? - 609 T hsilin inki af üzr Dövl t Strategiyas n n sas h d fi – 544, 545 T l b l r “V t n o ullar ” adl d bi-b dii t dbir haz rlay b - 622 Toponiml r dair kitab: [Aslan Bayramovun “Q dim O uz ell rinin – A baba, ör yel v P mb k bölg l rinin yer-yurd adlar (toponiml r)” kitab bar sind r y] - 347 Türk dill rind amorf qurulu un izl ri - 355 Türk dill rinin analoji t dqiqi - 425 Türk dill rinin dövrl m sind yaz yaq d rki m rh l [Az rbaycan dili il müqayis li istiqam td ] - 356 Türk sözü: tarixilik v müasirlik bax m ndan - 395


489

Türkiy v Az rbaycan dostlu u: Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universiteti il Hac tt p Universitetinin simas nda - 417 Türkm nistanda hm d Y s viy h sr olunmu beyn lxalq kon-frans - 451 Türkologiya: inki af dövrl ri, perspektivl r - 413 Türkologiya: Türkiy v türkl r 20-ci ill rin müst visind - 386 Türkologiyan n dün nind n: dil v yaz m s l l ri – 610, 611 Türkoloji dü ünc mizd türk sözünün b zi m qamlar - 405 Türkün hikm t x zin si türkün dü ünc t rzidir - 432 Unudulmaz dilçi alim - 433 Uzun bir yolun ba lan c - 496 Ür kl a l n v hd t poeziyas - 579 Üzeyir Hac b yliy layiq m n vi borc – 612, 613 V li Xuluflunun “Yeni türk lifbas il yaz qaydalar ” kitab - 614 V t nda l q mövqeyi il seçil n alim - 426 VI Uluslararas türk dili qurultay müv ff qiyy tl keçirildi v tarix yaz ld - 419 Y.V.Ç m nz minli – daim günd md olan yaz ç - 418 Yaz m d niyy ti - 580 Yaz m d niyy timiz - 546 Yeni lifba Komit sinin IV plenumu: Xuluflu, Çobanzad , Xabayev - 615 Yeni lifba Komit sinin IV plenumundan b zi m qamlar – 616, 617 Yeni lifba u runda mübariz : 1924-cü ild Kr m v Türküstan ell ri - 618, 619 Yetmi illik ömür yolu - 623


490

Müsahib l r “A caqum çölünd qatar düz gedir" misras S m d Vur una, yoxsa X lil Rzaya aiddir? - 657 “Az rbaycan efir m kan : probleml r v v zif l r” mövzusunda “S s” q zeti v “S s” nformasiya Agentliyi Prezident yan nda K V-l rin nki af na Dövl t D st yi Fondunun maliyy d st yi il keçiril n d yirmi masa - 635 “ d biyyat ünasl q” v “ d biyyat n z riyy si” yeni dövrd - 687 “Milli m n vi d y rl rin inki af v t bli i” mövzusunda d yirmi masa - 642 “Novruz n q dim türk bayram d r” mövzusunda d yirmi masa - 631 “Sar Sim” vuran dib: [Xalq yaz ç s smay l xl n n 90 illik yubileyi il ba l müsahib ] - 636 10 ya n z mübar k! - 649 12 illik t hsil keçid biz n v d edir? - 676 Ana dili – h r k sin material - 688 Ana dili varl m zd r - 650 Ana dilimiz eir, s n t, elm dilidir var - 637 Ana dilimizi qorumaq h r birimizin borcudur - 643 Ana dilimizi qorumaq, inki af etdirm k ham m z n müq dd s borcudur - 677 A a sinifl rd ki a r çantan n yuxar larda bo almas - 697 Az rbaycan dili – milli-m n vi s rv timiz - 668 Az rbaycan dili il ba l “Qaynar x tt”in g l c yin böyük inam yaran b - 658 Az rbaycan dilinin qrammatikas yenil nm lidir - 689 Az rbaycan Dövl t Pedaqoji Universitetinin m kda lar hans yönümlü verili l r üstünlük verirl r - 638


491

Az rbaycan türk dü ünc t rzinin be iyidir - 628 Az rbaycanda dil üzr xüsusi komissiya yarad lmal d r - 624 Az rbaycanda yeni xidm t t klifi – “Dil müf tti liyi...” - 690 B dii s rl ri oxumayanlar n ifahi v yaz l nitqi qüsurlu olur - 669 B zi cn bi sözl rin Az rbaycan dilind v zi bel biab rç kild tap lacaqsa... – 691 B zi qurumlar n qarayaxma c hdl ri Az rbaycan c miyy tini aldada bilm z – 678, 679 Bu gün s rl r t hlil yox, t rif olunur - 659 Bu gün v sabaha hesablanan dü ünc : Türkologiya - 692 Bu günün mühazir çisi nec olmal d r - 639 Dil müf tti liyinin yarad lmas na ehtiyac var - 632 Dilçi alim Az rbaycan dilinin qrammatikas n n d yi dirilm si fikirl ri il raz la mad - 660 Dilimiz beyn lxalq tribunadan s sl n n bir dildir – 640, 680 Dilimiz s rv timizdir - 641 Dilimizd 110 min söz, onun da 40 mini “o söz”... - 693 Do ma dil – milli ruhun da y c s - 651 Dövl t ba ç m z tarixi yadda m z yüks k d y rl ndirir - 625 Dövl t t hsil i çil rin xüsusi diqq t göst rir - 629 Dünyan n tan nm universitetl rind t l b l rin 45-55 faizi, Az rbaycanda is 97-98 faizi 4 il m zun olur - 681 Efir mahn lar n n söz problemi... - 682

d bi dili qorumaq üçün c rim y ehtiyac varm ? - 694 d biyyatda ictimai r y. nec yarans n? - 683 kr m Naibov öz s rind Az rbaycan xalq n t hqir edib - 661 sl ziyal hans keyfiyy tl r malik olmal d r? - 644

Hans dild dan r q? - 698 H yat yolum heç d hamar olmay b - 686


492

Xalq öz sözünü dedi, haqqa, dal t s s verdi - 633 I Türkoloji Qurultay v Türkiy (26 fevral – 5 mart 1926) - 626 I Türkoloji Qurultaya haz rl q - 627 I Türkoloji qurultay n q rarlar yerin yetirilm di - 630 dar v t kilat adlar : dilçil r n deyirl r? - 670 mtahanlar obyektivlik v ffafl q raitind keçirilir - 662 st rdim ki, bundan sonra dünyan n gözl ri kor, qulaqlar kar, dili

lal olmas n – 695, 696 Kitab bilik m nb yidirmi?.. - 663 Kitablara m h bb tim m ni filologiya elmin g tirdi - 671 Q imtahan sessiyas u urla yekunla r - 664 Qloballa ma raitind Az rbaycan dilini n kimi t hlük l r gözl yir? - 652 Legioner idmanç lar n Az rbaycan dilini sistemli qaydada öyr nm si z rur t çevrilib... - 699 Mü llim öyr d n, t l b is öyr n n t r f kimi t l bkar olmal d r - 645 Mü lliml rin geyimi nec olmal d r? - 684 Mü lliml rin seçimi C nab lham liyevdir - 665 Mü llimlik el bir pe dir ki, h r bir k s ondan b hs etm yi özün borc bilir - 646 Nizaminin yubileyi insanlar birl dirdi - 653 Ramil S f rovun azadl a qovu mas Erm nistanda psixoloji g rginliy s b b olub - 654 Reklam m tnl rind ciddi dil qüsurlar il “dil müf tti l ri” mübariz ed c k - 655 Reklam m tnl rind dil qüsurlar na AMEA-dan maraql reaksiya g ldi - 656


493

S brim, irad m, n sas elm sevgiml mane l ri a a bilmi m... – 666, 672 Sözl r lü t nec daxil edilir? - 685 Stimulla d r c proqram t qdir layiq hesab edir m - 673 Telekanallarda dilçilik monitorinql rinin d bi dilin qorunmas nda rolu... - 667 T hsil milli-strateji maraq dair sind dir - 647 T sadüfi adamlardan mü llim olmaz – 674, 675 Ziyal ad ndan sui-istifad yolverilm zdir - 648 Ziyal lar m z ümummilli lideri hörm tl yad edir - 634 Rus v ba qa dill rd Tarihsel – kar la t rmal yönde türkçede dillerin hece tipleri - 703 The Azerbaijan language in sources – 700, 701 The word Turk: from historical and modernity point of view - 702

- 704

- 705


494

Buludxan X lilov haqq nda yazm mü llifl rin lifba

göst ricisi

Abdullayev N. - 714 A baba A. - 778 Bayramq z . - 748 Bayramov A. – 707, 779 Bayramov . - 709 B d lzad A. – 771, 772, 773 B irov K. - 720 Borçal M. - 732 C f rov N. – 780, 781 Eyvazl E. - 739

hm d V. - 706 F r cullayev F. – 708, 711 F rz li . – 733, 736 Hafiz - 715 Hüseynov M. - 761 lah - 718 driso lu A. - 721 srafilov V. – 737, 740

Qas mov H. - 782 Q z nf ro lu M. - 741 Quliyev H. - 726 M cid R. - 783 M mm dli F. - 749 M mm dli . - 744 M nsimo lu T. – 717, 722, 727, 738, 742


495

Mirz b yli . - 734 N zrin - 762 N biyev E. - 784 Novruzov T. – 750, 763 Rza O. – 785, 786 Sad qova N. - 774 Seyidov M. - 713 S m dzad Z. - 787 Ülvi (Binn tova) A. – 723, 728, 729, 788 V liyev . - 710 Vidadiq z V. - 751 Yusifov Y. – 719, 724, 730, 735, 755, 756, 757, 776, 777 Zaman S. - 789 Zeynal S. - 731 Ziyad A. - 770


496

Kitablar n n elmi redaktor v r yçil rinin lifba göst ricisi

Abbasov Y. – 7 Abdullayeva S. – 28 A ayev . – 25, 27 Allahverdiyev C. – 36 Ayd n A. – 17 Babayev A. – 3, 35 Bal yev H. – 14, 30 Bayramov A. – 6, 10, 14, 23, 30, 34, 38 B d lzad A. – 37 C f rov C. – 2, 6, 8, 13, 18, 22, 32, 33, 34, 38, 39 C f rov N. – 7, 8, 10, 13, 16, 23, 28, 32, 33, 35 Eminli B. – 38 Ergin Y. – 36

l kb rov A. – 3 liyev V. – 1, 6, 8, 10, 13, 16, 18, 21, 23, 32, 33 s dova T. -7

Hüseynov M. – 9, 25, 26, 34, 38 Hüseynzad R. – 25, 27 Xal qov F. – 28 Xudaybergenova Z. – 15 sayev . – 27

Kaz mov A. – 36 K rimli T. – 17, 21 Qas mov H. – 29 Qeybullayev Q. – 2 Q pçaq M. – 35


497

Quliyev H. – 2 Mehdiyev S. – 31 M h mm di M. – 17, 21 M mm dli . – 24, 30, 31 M mm dov . – 1, 16, 18, 22, 24, 30 M mm dov M. – 11, 22, 39 M mm dov S. – 8 M diyev Q. – 24 Miriyev A. – 18 Mirz yev H. – 1, 2, 3, 4, 6, 8, 13, 14, 16, 19, 21, 30, 32, 33 Musao lu M. – 15 N c fov N.- 37 Novruzov T. – 29 Rüst mov R. – 3, 16 Rzayev F. – 36, 37 Sad qova S. – 11, 22 Salamo lu T. – 29 Seyid liyev N. – 24 Seyidov Y. – 7 Sultanzad V. – 15

msizad N. – 29 Yusifov M. – 31 Zeynal S. – 39


498

Müsahib aparan xsl rin lifba göst ricisi

Abbas . – 650 A ak rimova G. - 665 A ayev E. - 636 Bekta V. – 624 C f rli . – 630 C lilova G. – 658, 660, 667, 682, 690, 691, 693 Çobano lu F. – 695, 696

lizad T. – 695, 696 F dai S. – 670 Hüseyn F. – 659 Hüseyno lu S. – 692 Xaqaniq z D. – 671 sg nd rov A. – 662

Könül – 675 Qarayev S. – 625, 641, 643 Q l nd rli N. – 661 M h rr mova T. – 674, 683, 685, 687, 694, 697 M mm dova A. – 689, 698 M mm dova . – 665 Nur S. - 661 P rvin – 666, 672, 686 R himov N. – 676, 681, 684 Sar yeva . – 655, 656, 657, 699 Sevinc – 654

irinov E. – 663 Tal bl S. – 640, 680


499

T ran - 688 Turan A. – 679 Vahid T. - 653 V zirova . – 704 Yusif – 673 Zaman S. – 632, 637, 668, 677


500

N riyyatlar n lifba göst ricisi

Adio lu – 6, 8, 9, 36, 37, 39, 64, 65, 69, 70, 71, 72, 73, 76, 77, 79, 82, 86, 87, 395 ADPU-nun m tb si – 2, 3, 34, 38, 44, 45, 46, 47, 47, 49, 51, 52, 57, 60, 62, 67, 68, 74, 83, 89, 94, 101, 102, 106, 113, 114, 117, 124, 127, 141, 142, 162, 164, 166, 167, 169, 170, 171, 175, 180, 181, 186, 188, 189, 190, 196, 213, 215, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232, 233, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 252, 253, 254, 255, 256, 258, 259, 260, 261, 263, 264, 266, 267, 268, 269, 272, 277, 285, 323, 324, 327, 333, 334, 337, 338, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 348, 349, 351, 352, 353, 354, 355, 356 Afpoliqraf – 194 A r da – 50, 63, 80 Aqra – 177 AM 965 MMC – 123, 137 Az rbaycan Dövl t Kitab Palatas – 1 Az rbaycan Milli Ensiklopediyas NPB – 81 Az rbaycan Mü lliml r nstitutu – 107 Az rbaycan T l b G ncl r T kilat ttifaq - 148 Az rn r – 41 Bak Çap Evi – 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 42, 43 Bak Universiteti – 176 Borçal – 122 Elm – 4, 5, 12, 40, 58, 85, 90, 91, 92, 100, 105, 109, 116, 126


501

Elm v t hsil – 16, 17, 115, 136, 152, 155, 159, 160, 163, 165, 178, 179, 183, 184, 191, 192, 193, 195 GAR SMA MMC - 15 G nc Dövl t Universiteti – 120, 153 qtisad Universiteti – 154, 173, 174

Qaya – 185 Maarif – 131, 144 MBM – 138, 139 Ming çevir Poliqrafiya Mü ssis si MMC - 146 Nurlan – 10, 11, 13, 14, 53, 54, 61, 66, 75, 84, 88, 93, 96, 103, 110, 119, 386 Orxan – 182 Papirus NP – 31, 32, 33, 35 Renessans – 187 Sabah – 257

eyda – 55 T hsil – 7, 97, 99, 108, 125, 143, 161 Vektor – 26 V t n – 112, 149, 150, 151, 172 Zaman-Z Elm-istehsalat kiçik mü ssis si – 56, 59 Z ka Print MMC – 168 Z rdabi LTD – 30


502

Dövri m tbuat n lifba göst ricisi

Jurnallar

AMEA-n n X b rl ri. Humanitar Elml r seriyas – 307, 582Az rbaycan – 420, 424, 447, , 476, 499, 712, 716, 725, 745, 746, 747, 758, 759, 760Az rbaycan dili v d biyyat t drisi – 282, 283, 288, 421, 519, 580, 709Az rbaycan m kt bi – 422, 431, 437, 470, 480, 481, 495, 501, 518, 572, 573, 592, 597, 743Beyn lxalq h yat - 234D d Qorqud: Elmi m qal l r toplusu – 254, 255, 261, 264, 267, 380, 382, 391, 395, 400Dil m s l l rin dair tematik toplu – 217, 218, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232, 235, 237, 238, 239, 240, 242, 244, 337, 338, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 348, 349, 351, 352, 354, 355, 356 Dirç li -XXI sr – 251, 368, 369, 370, 385, 407, 411 Elm v t hsil – 415 Filologiya m s l l rin dair tematik toplu – 236, 241, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 252, 253, 256, 258, 260, 263, 268, 269, 272, 350, 353, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 363, 367, 376, 377, 384, 386, 387, 394, 401, 402, 405, 409, 494Folklor v etnoqrafiya – 292 Füyuzat – 524, 541, 559 Q rb Universitetinin Elmi X b rl ri – 296 42-ci paralel - 547 Müasir dilçiliyin aktual probleml ri – 305


503

Ortoloji-linqvistik f nl rin t drisi probleml ri - 220Ozan dünyas – 525, 542Pedaqoji t dqiqatlar: Elmi m qal l r m cmu si - 259Pedaqoji Universitetin X b rl ri. Humanitar elml r seriyas – 215, 243, 266, 277, 285 Pedaqoji Universitetin X b rl ri. Pedaqoji-psixoloji elml r seriyas – 233, 740 Tarixi v t tbiqi dilçilik – 216 Tarixi-linqvistik f nl rin t drisi probleml ri - 219 Terminologiya m s l l ri – 275, 301 T hsil v zaman - 310Türkologiya – 273, 474, 505, 591, 744 Ulduz – 425, 444, 446, 493, 555, 556, 579, 594, 727 Yada dü dü - 527 Yeni n rl r: kataloq-jurnal – 752, 753, 754, 764, 765, 766, 767, 768, 769, 775

Q zetl r

Avrasiya – 624 Ayd n yol - 670Azad Az rbaycan – 628, 715, 721 Az rbaycan – 453, 482, 529, 595, 639 Az rbaycan i qlar – 637, 641, 643, 668, 677 Az rbaycan mü llimi – 347, 669, 673, 676, 681, 684, 731Bak x b r – 652, 655, 656, 657, 658, 660, 667, 682, 690, 691, 693, 699


504

525-ci q zet – 404, 460, 497, 521, 666, 686, 750, 762, 782, 783, 786, 789 Bizim dövr - 675Bütöv Az rbaycan – 450, 461 D r l y z – 577 Dirç li - 633 Ekran Efir – 636, 638 Ekspress – 689, 698Elm – 364, 365, 366, 371, 372, 373, 374, 375, 378, 381, 388, 389, 390, 396, 397, 398, 403, 408, 417, 429, 430, 435, 436, 441, 442, 443, 627, 717, 720, 722, 724, 726, 730, 735, 742

dal t – 558, 785 d biyyat q zeti – 439, 606, 692

G nc mü llim – 410, 454, 479, 496, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 662, 763 Xalq c bh si – 540, 546, 557, 561Xalq q zeti – 383, 392, 393, 412, 419, 423, 427, 428, 432, 434, 445, 448, 451, 456, 457, 463, 471, 477, 484, 526, 528, 578, 607, 679, 708, 710, 711, 723, 728, 729, 734, 741, 748 Xalq n zar ti - 483X z rd n dünyaya - 416qtisadiyyat – 440, 787

Kaspi – 520, 522, 539, 560, 574, 610, 614, 620, 640, 659, 674, 683, 685, 687, 688, 694, 697 Kredo – 414, 462, 464, 465, 466, 468, 469, 472, 473, 475, 488, 489, 490, 491, 492, 500, 509, 510, 511, 512, 513, 514, 515, 516, 517, 523, 535, 536, 537, 538, 548, 549, 550, 551, 552, 553, 554, 598, 714, 755, 756, 757, 771, 772, 773, 776, 777Qaraba a aparan yol – 695, 696, 736


505

M d niyy t - 653 Mill tim - 503Mü llim sözü – 530, 531, 532 Mü llim sözü – 645, 646 Naxç van – 625 Ocaq - 647Olaylar - 733Palitra – 622, 678 Panorama - 706Paritet – 630, 718 Respublika – 399, 413, 426, 433, 438, 455, 485, 498, 613, 650, 651, 664, 719 Respublikaç lar - 452S rb st dü ünc - 737 S s – 629, 631, 634, 635, 642, 665 Söhb tl r - 672Spektr - 379

rq – 575, 576, 788rqin s si – 707, 732

T hsil – 506, 599T hsil probleml ri – 621, 649, 671 T zadlar – 663 Türküstan – 562, 563, 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570, 571, 581, 583, 585, 586, 587, 588, 589, 590, 593, 596, 608, 609, 611, 615, 616, 617, 618, 619 Unikal – 502, 504, 507, 508, 544, 545Vedibasar – 406, 459, 467, 487, 533, 534, 543, 584, 612, 623, 739, 774, 778, 779, 780, 781 Yaz ç “O uz eli” q zetinin ayr ca burax l - 449


506

Yeni Az rbaycan – 418, 644, 648, 654, 661, 713, 749 Zaman - 632Z f r qalas - 478Z f r qalas – 751 Z ng zurun s si - 486Ziyal “Mü llim sözü” q zetinin lav si – 458

Ba qa dill rd

Azerbaijan Azerbaijanis – 700, 701, 702YOM, Türk dünyas m d niyy t d rgisi - 703

- 705


507

l sg rov B ybala Aydabala o lu – yaz ç , publisist, 2006-c ild n Az rbaycan Jurnalistl r, 2008-ci ild n Az rbaycan Ya-z ç lar Birliyinin üzvüdür. 2008-ci ild “Q -z l Q l m” mükafat laureat ad n alm d r. 2011-ci ild n Respublika A saqqallar u-ras n n üzvüdür. 19 kitab n v 250-d n çox elmi-publisistik m qal nin mü llifidir.

1993-cü ild n Ümumdünya Nobel Mükafatlar Komit sinin Beyn lxalq M rk zin üzv, 1996-c ild n h qiqi üzv seçilmi ilk az rbaycanl d r. 1996-c ild Beyn lxalq Nobel nformasiya M r-k zinin xüsusi medal na layiq görülmü dür. 2005-ci ild n Beyn l-xalq Nobel nformasiya M rk zinin Qafqaz v Orta Asiya ölk l ri üzr s lahiyy tli nümay nd sidir. 2013-cü ild n Beyn lxalq Nobel nformasiya M rk zinin vitse-prezidentidir. Elml r doktorudur.

508


Çapa imzalan b: 05.10.2017

Format 60x84 1/16. H cmi 31,75 ç.v. Sifari 129

Tiraj 300 nüsx . la növ ka z.

«Adilo lu Çap Evi»nin m tb sind çap olunmu dur.

Ünvan. Bak h., .Salamzad 9c

Buludxan ziz o lu X lilovun · doktoru alimlik d %r %c %si almaq üçün dissertasiya- larÕn...

Documents

Transcript of Buludxan ziz o lu X lilovun · doktoru alimlik d %r %c %si almaq üçün dissertasiya- larÕn...