2

3

Comisión Xalgarete

Presentación

Bóveda

Bóveda

4

Limiar

5

Vicente Bóveda, neto de Alexandre e antigo alumno salesiano

Bóveda

Son Alexandre Bóveda Iglesias. Oiriades sobre min que fun o verda

deiro pai do

Estatuto de Autonomía de 1936, ou que estaba chamado a ser president

e de Galiza.

Velaquí a miña vida e as circunstancias da miña época: nacín en Ourense en 19

03,

sendo o terceiro de sete irmáns. Meu pai, despedido do traballo, emigrou a Bilbao e

á Arxentina, ata que volveu para facerse carpinteiro; miña nai

era costureira. As privacións domésticas e un ambiente

de clases moi definidas foron definindo a

miña personalidade.

6

Estudei peritaxe mercantil no colexio dos irmáns Villar. Examineime mentres

completaba coñecementos de francés. Tiven moitas afeccións: formeime en

música, en debuxo, fixen teatro e xoguei ao fútbol. Tamén participaba no O

ratorio

Festivo dos salesianos. Rematados os estudos, comecei a preparar oposicións a Facenda,

quedando de primeiro nas oposicións a Auxiliares de Contabilidade do

Estado e entrando entón na Delegación de Facenda de O

urense.

.

7

Inicieime na política; coñecín a Risco e as súas teorías sobre o

nacionalismo. Con 24 anos gañei unha praza como Xefe de

contabilidade e entón recibín ofertas do Ministerio de Facenda, dirixido por Calvo Sotelo; mais xa

decidira dedicarme a Galiza e

pedín que se me destinase á Delegación de Facenda de

Pontevedra, onde intensifiquei o meu

compromiso político, compaxinándoo coa vida familiar e profesional. Entre 1927 e 1936 vivín unha época chea de paixón e creación no traballo polo meu país.

8

Casei con Amalia en 1930. Tivemos cinco fillos que educamos formando unha familia

cristiá de practicantes responsábeis. Co meu cuñado Xerardo compartín decisivos

momentos (el recolleríaos en Vida, paixón e morte de Alexandre Bóveda, libro

clandestino no franquismo, como Sempre en Galiza). Traballei no

Seminario de Estudos Galegos, co

proxecto de Estatuto Galego (co meu

traballo sobre as relacións fiscais entre Galiza e o Estado demostrei a grande

discriminación fiscal que sufría o noso

paí s ) e proseguín como director

fundador da Caixa de Aforros de

Pontevedra, poñéndoa a funcionar no 1930.

9

Da ditadura de Primo de Rivera

pasaramos á “ditabranda” de Berenguer: o

25 de xullo do 1930, en Vigo, tivo lugar a

xuntanza da Barxa, cuns 300 simpatizantes

do nacionalismo galego. Chegou a República

no 1931: Castelao, Otero Pedrayo, Suárez Picallo

e Antón Villar Ponte obtiveron escano nas

Cortes constituíntes de Madrid; e naceu o

Partido Galeguista: na asemblea constituínte

unhas 700 persoas fixemos unha Declaración

de principios: autodeterminación,

federalismo, igualdade de dereitos para a

muller, reforma tributaria, cooficialidade do

galego e castelán, reforma agraria,

recoñecemento dos dereitos sindicais...

1 0 0

A dirección do P.G recaería nos catro secretarios. Eu asumín a

Secretaría de Organización e o

Partido converteuse na miña preocupación máxima, fun o seu

“motor de explosión”, segundo

Castelao. Levamos o noso programa á sociedade para lograr un partido

ben implantado e unha

organización eficaz: obstineime en

aumentar o número de afiliados de

todas as capas sociais: chegamos a ser

case 3000, ademais dos militantes e grupos na emigración. Promovín a creación das Mocidades Galeguistas. A Nosa Terra converteuse no boletín do Partido; preocupeime

do seu mantemento económico e da súa liña editorial.

1 1 1

Traballamos enerxicamente polo Estatuto de Autonomía: sería o instrumento vertebrador dunha Galiza que

mostraba vitalidade económica, social e cultural; debía adaptarse á Constitución de 1931 e así o 3 de xuño do 1932, a asemblea de Concellos de

Galiza acometeu o labor definitivo: nove

relatores refundimos os anteproxectos

estatutarios presentados, divulgando o

resultado entre a cidadanía, someténdoo á crítica, abríndoo ás achegas. En decembro foi

aprobado o texto definitivo nunha nova

asemblea: o 77% dos delegados dos concellos –

representantes dun 84,7% dos galegos-

aprobaron o texto.

1 2 2

No 1934 –no Bienio Negro-, unha disposición administrativa enviounos f

óra da Galiza

aos que liderabamos o P.G: Castelao a Badaxoz e eu a Cádiz. Co Partido Radical aliado

coa dereitista CEDA no goberno, pecharon A Nosa Terra

e os nacionalistas pasamos a

sufrir represalias. Xurdiron problemas no P.G: apareceu un manifesto de

escisión, nacendo o partido Dereita

Galeguista. No 35 conseguín o traslado a

Madrid, onde había un activo grupo

galeguista; alí foime máis doado

traballar polo Partido e con Azaña

procuramos alianzas electorais favorábeis

aos galeguistas. Regresei ao país en

outubro do 35.

1 3 3

En xaneiro do 36 celebrouse a II Asemblea Extraordinaria do P.G; acordouse que o

Partido participaría nos comicios formando parte da progresista Fronte Popular. O P.G contribuíu a sufragar a campaña. Eu matinaba en máis proxectos: editar unha obra sobre a economía galega, criar o Banco de Galiza (que sería clave na nosa organización fiscal e financeira). Triunfou a Fronte Popular, o que posibilitaría o referendo do Estatuto de Autonomía: os galeguistas

fixemos campaña con mitins, con

carteis de Castelao, Seoane, Maside..., coa radiodifusión e o cinema, e por primeira

vez con megafonía nos vehículos.

1 4 4

O 28 de xuño do 36 vótase o Estatuto galego: de 1.343.135 electores votaron a favor 993.351. O Estatuto, dixo Castelao, “obriga a organizar o réxime local de

Galiza con arreglo ás realidades vivas do país, recoñecendo xuridicamente a

personalidade da parroquia rural e respetando a plena autonomía dos municipios”. Galiza tería presidente por sufraxio universal, garantiríase a

cooficialidade do galego, a vixencia do Dereito civil

galego e as competencias da Comunidade

segundo a Constitución. Foi presentado ás Cortes da República o 15 de xullo do 1936, tres días antes da

sublevación militar fascista.

1 5 5

Boa parte do exército español

conspiraba contra a II

República xunto a empresarios,

políticos dereitistas e a

Falanxe española; na Galiza

funcionaba un equipo con

centro na Coruña. Cando se

sublevaron os militares en

Marrocos no 1936, controlaban

os acuartelamentos galegos os

golpistas. Reuninme co

gobernador civil de

Pontevedra tentando impedir a

sublevación, pero os militares leváronnos ao cuartel; o día 20 de xullo, cando s

e

estendeu o alzamento militar en Galiza, metéronme na cadea. Grupos de

resistencia fuxiron aos montes, dando lugar á guerril

la antifranquista galega que

resistiría ata 1954.

1 6 6

Sometéronme a xuízo militar: tiven

testemuñas favorábeis que falaron da natureza

legal do Estatuto e da miña actuación política. Permitíuseme falar dez minutos, aínda que non en galego: rexeitei as falsas acusacións. Familiares

e amigos tentaron o recurso sen resultados. Despedinme dos meus e pasei a derradeira noite

lendo a Rosalía e escribindo cartas; deseñei a miña lápida: a cruz, o meu nome, a data da morte e a estrela de cinco puntas. Pedín ser enterrado coa bandeira galega. O 17 de agosto recibín un tiro ao corazón; nesa data os exiliados galegos de Bos Aires decidiron fixar o Día da Galiza Mártir.

1 7 7

“Ao primeiro que fusilaron foi a Alexandre Bóveda. Eu non coñecín un mozo máis austero na conducta, nen con máis finura no cerebro, nen máis profundo na tenrura. Cando se lle ouvía, un se impresionaba forzosamente e non polas cousas que dicía, case sempre fondas; porque saían das súas proprias nobles entrañas, como el non as dicía ninguén.”

Basilio Álvarez

Textos

1 8 8

A miña sa de a nda quixo visitar

devotamente os moitos cemiterios de Galiza

onde durmen os derradeiros m rtires da

Liberdade en n mero incontable A miña

imaxinaci n viu unha fogueira en cada

cemiterio como outros tantos clamores de

xusticia Pero no de Pontevedra viu unha

labarada que chegaba at o ceo Era o lume

do esprito de B veda que non figura na Santa

Compaña dos inmortaes porque non

perteñece Historia sen n Tradici n en

arume de lenda B veda ter de ser nun mañ

pr isimo ou lonxano a bandeira da nosa

Redenci n

1 9 9

Edita: Asociación Xuvenil Amencer Praza D. Bosco, 1 - baixo 32003 - Ourense Tfno. e fax: 988 218 123 Correo-e: amencer@amencer.org Web: www.amencer.org

“A miña Patria natural é Galicia. Ámoa fervorosamente, xamáis a traizoaría, inda que me concedesen séculos de vida. Adóroa ata máis alá da miña morte. Se entende o Tribunal que por este amor entrañábel, debe serme aplicada a pena de morte, recibireina como un sacrificio máis por ela. Fixen canto puiden por Galicia e faría máis se puidera. Se non podo ata me gustaría morrer pola miña Patria. Baixo a súa bandeira desexo ser enterrado, si o Tribunal, en conciencia, xulga que debo selo. E este „agarimo‟ –permítaseme a única palabra galega que emprego no único idioma que sempre falei- que lle teño á Terra sagrada na que tiven a dita de nacer, non me obriga a sentir ningún odio a España, á que, por dereito, pertenzo. Só combatín os seus erros e ás veces as súas crueldades políticas para coa miña Galiza idolatrada.” Alexandre Bóveda durante o xuízo ao que foi sometido o 13 de agosto do 1936.

Director: Xulio César Iglesias Mesa de Redacción: Comisión Xalgarete Corrección Lingüística: Maria Xesús Sanchez García Textos: Maria Xesús Sanchez García, baseados no libro de CARBALLO, F.: Alexandre Bóveda, A Nosa Terra, Vigo, 1999. Debuxos: Álvaro Muñoz Maquetación: Adrián Rodríguez Impresión: Gráficas Olympia Colabora:

Bóveda contado á xente nova

Cadeno Xalgarete Nº1 Ano 2008 2ª edición