1

BOTÁNICA DE FRONDOSAS

CADUCIFOLIAS

David V.V.

1

UN TOQUE DE ATENCIÓN

MÚSICA

VIDA

PERSOAS

MEDIO AMBIENTE

LÓXICA

EMOCIÓN

FOTOS

O TEMPO

TRADICIÓN

2

2

COMARCAS XEOFORESTAIS

3

As etapas clímax

Hai 10.000 anos as árbores máis abondosas eran os piñeiros (Pinus sylvestris) e bidueiros (Betula sp.).

Hai 7.000 a 6.000 anos as sobreiras, avelairas (Corylus sp.), carballos (Quercus sp.), en menor importancia as tilleiras (Tilia sp.), e ulmeiros (Ulmus sp.) descendendo os piñeiros e bidueiros.

Hai 1.000 anos descenderon os carballos e moito os avelaneiros, aparecendo os ameneiros (Alnus sp.) e Castiñeiros (Castanea sp.).

Recentemente aumentaron os piñeiros (repob.).

Cambios de vexetación por cambios climatolóxicos salvo pola acción do home (irresponsable?).

3

4

Especies autóctonas - alóctonas

Autóctono: Aparecen espontáneas ou ventureiras (carballo, faia, bidueiro, ameneiro, etc., en Galicia).

Alóctono: Especies introducidas que non medran espontáneamente (piñeiros, eucaliptais).

En Galicia hai unha comunidade disclímax (sustitución da etapa clímax pola acción do home) → repoboacións que conlevan tala e destruciòn das carballeiras.

5

AS FRONDOSAS CADUCIFOLIAS

Estas árbores perden a folla ao chegar a Outono coincidindo co descenso das Tªs, e as xemas quedan protexidas cara o Inverno.

Crecemento ramificado, non verticilado coma nas coníferas.

Follas planas e delgadas.

Normalmente estas árbores teñen os dous sexos no mesmo pé.

Froitos variados: con ás no pradairo, landras no carballo, etc.

4

6

7

Principais especies

O castiñeiro

Os carballos

Os salgueiros

O choupo

A cerdeira

A nogueira

A abeleira

O freixo

O bidueiro

Os ulmeiros

O amieiro

A faia

O pradairo

A sobreira

O capudre

5

O CASTIÑEIRO

Castanea sativa Mill.

9

Comezamos

O seu nome provén dunha antiga cidade chamada Kastania (Turquía).

En Galicia: Castañeda (Arzúa), Castañedo (Navia de Suarna).

Pode vivir ate 1.000 anos. Exemplares antergos soamente coa codia moi fendida (tecido de pouco espesor) → enfermidades, ataques insectos, aproveitados aves rapiña.

6

10

CARACTERÍSTICAS

Leva 100.000 anos en Galicia. Grande e robusta. 20-30 m. Copa ampla e redondeada. 0-1.500 m. Tronco curto e groso de ate 2 m. 150 anos idade media.

Follas grandes, lanceoladas e bordo

serrado. Flores longas espigas,

amarelas.

Soutos: Plantación forestal tradicional

por excelencia en Galicia. Grande abandono.

A tinta no litoral e suroeste levouna cara o interior-norte por riba dos 500-600 m.

Coma planta silvestre, escasa. Reprodución semente.

Solos soltos e profundos, ladeiras frescas e sombrías, quentes no verán. No solo ácedo galego sustitúe ao carballo.

11

APROVEITAMENTOS

Alimento (castaña = froito) moi empregado na postguerra (moito nutrimento pero de difícil dixestión).

Follas e cascas fervidas: diarrea e dores de garganta.

Madeira rexa e resistente para construcións ao ventimperio: postes, estacas, chapa, bocois, cestería e carpintería (moblaxes). Menos pesada e dura que o Carballo.

Casca e pel da castaña: curtir peles.

7

12

CURIOSIDADES

¿Sabías que? Moitos soutos foron talados cando se extendeu o

cultivo da pataca.

Hai diferencias entre soutos e castiñeiras (fraga umbrosa con mato ou espontánea / fraga aberta ou artificial).

Do nome da árbore os topónimos Castiñeiro, Castiñas, Castiñeiravella, Castiñeirolongo, etc.

As castañas verdes fan mal, por iso ate que maduran o ourizo non se abre.

Os castiñeiros medran en lugares onde se colle pouco pan (providencia da natureza) = a falla dun compensouse coa do outro.

OS CARBALLOSQuercus robur L. = Q. pedunculata Ehrh., Quercus pyrenaica Willd. = Q. tozza Bast., Quercus rubra L.,

Quercus petraea (Mat.) Lieble.

“Roble pedunculado, Roble negro, roble americano,

roble albar ou de inverno”

8

14

AS CARBALLEIRAS

Carballo enriquece e restablece o solo (caída e putrefacción das follas enriquece o solo), crea sotobosque ricaz, pastos á beira, axuda gando, evita incendios.

Precisan solos ácedos (silíceos = lousas, cuarcitas, granitos).

Mantén un increíble equilibrio da auga (solo –atmósfera).

Toponimia: Carballal, Carballeda, Carballeira, Carballido, Carballo, Carballiño, …, eih carballeira!!!

Boa sombra (non castiñeiro=húmida e fría, nogueira=enferma).

15

9

16

É UNHA REALIDADE

Gran disminución (nº e extensión) → tala para aumentar as terras de cultivo, aproveitar madeira (incontroladamente), demouca para carbón vexetal en siderurxias de ferrerías e mazos (supervivencia do pé e rebrote rápido),, industria naval e travesas de ferrocarril (S. XVI - XIX).

Pouco coidados selvícolas cos fustes.

Destrución de fragas para evitar emboscadas (guerras), repoboación sp. crecimento rápido (consecuencias flora, fauna, solos e clima) sobre todo en zonas de costa. No leste forma fragas sobranceiras, ou misturado con piñeiro.

17

ZONIFICACIÓN

Norte e Leste de Lugo. Menos abondoso en Ourense (cerquiño), zona interior de Pontevedra, e concas dos rios da Coruña como Sor, Mera, Eume (fragas), Mandeo, Tambre, alto Ulla, etc.

Asociados a igrexas e santuarios: Sta. Mariña de Augas Santas: sangraba cando o

ferían.

Carballos monumentais no santiario dos Milagres do Monte Medo (Ourense).

Centro da actividade social e cultural dos campos de feiras e festas (xuízos, reunións, xuramentos).

10

18

CARBALLO PEDUNCULADO(Quercus robur L. = Q. pedunculata Ehrh.)

Pode chegar ate os 800-1.000 anos. Ate 40 m.

Follas alternas, lóbulos profundos, pecíolo máis curto que o petraea, pero talo da landra máis longo.

Altitude 0 a 1.100 – 1.200 m. Vales e ladeiras suaves, terreos profundos e soltos.

A especie máis enxebre de Galicia e a máis extendida de Europa. Idade media 600 anos. Reprodución semente.

Moi fisurada. Froitos = landras (2-3 xuntas sobre pedúnculos longos), non os bugallos (pelotiñas pegadas perto das follas), que son unha defensa fronte á posta dos insectos.

Especie climax en Galicia (óptimo biolóxico dunha comunidade vexetal).

19

ÁRBORES SAGRADAS

… iso dicía meu “abuel@”…: Curan esbrilladuras, tangaraño, e doenzas de nenos

(“pasar polo carballo”).

Remedios caseiros para fortalecer os vasos circulatorios e contra inflamacións.

Follas e froitos: alimento para gando. Landras nas épocas dos castros para facer o pan.

Casca moi rica en taninos (curtido coiro, barrís de viño,…).

Madeira: excelente, dura, resistente humidade. Construción de barcos (Armada Invencible).

11

20

21

O CARBALLO ALBAR/CARBA

(Quercus petraea (Mat.) Lieble) Petraea: “Que medra en rochas”.

Terreos calizos (localidades galaico-asturianas e galaico-portuguesas), e elevadas altitudes (800 – 1.300 umbría e 1.300 – 1.700 sollío).

Ate 35 m.

Madeira construción barcos (s. XVII).

Outeiros, estribacións serras, solos pobres, lixeiros e ácedos.

Non sofre ataques de insectos (carballo).

Copa aberta, ponlas rectas, extendidas dabondo.

Aproveitamento travesas ferrocarril e parqué.

12

22

CERQUIÑO

(Quercus pyrenaica Willd. = Q. tozza Bast.)

“Roble negro”

Tamén chamado: rebolo, cerqueiro, carballo negral.

Ás veces porte arbustivo. Ladeiras soalladas, ácedas, principalmente zona ourensá (400-1.500 m) e sureste Lugo (300-1.200 ou 1300 m). 400-600 anos de media. Aguanta xeadas.

Follas con lóbulos máis fondos e envés con peluxe branca (protexen das Tªs do verán). Brotes e ramiñas son péndulos moi veludos.

Raíces moi potentes, abrollos (protección, formación e conservación solos).

División Galicia Noroeste – Sureste → Parte superior carballo (oceánico), inferior cerquiño (continental = mediterráneo), sequidade estival.

Aproveitam. leña, carbón, postes, travesas (facilidade rebento cepa e raíz). Propenso lumes (monte baixo, clases diamétricas inferiores, aspecto pouco maduro), apreciado polo gando cando non hai pasto.

O que se atopa nos lindeiros de certos eidos cura a sarna fregando o corpo contra él.

23

CARBALLO AMERICANO

(Quercus rubra L.) En Galicia ate 1.000-1.300 m.

Zonas axardinadas, coloración vermella.

Follas grandes, moi recortadas, contornos agudos.

Madeira nobre (serra e traballa mal), pero peor que o autóctono. Entarimados, interiores, revestimentos. Bon temperamento ao clima, acidófila.

Solos profundos, silíceos, frescos, drenados. Medra moi axiña, lonxevidade 200 anos.

Sotobosque de herbáceas.

13

OS SALGUEIROS

Salix cinerea L.= S. atrocinerea Brot.

Salix salvifolia Brot., Salix trianda L.,

Salix alba L., Salix caprea., Salix fragilis L., Salix vimialis L., Salix babylonica L.,

Salix repens L., Salix aurita L.,

Salix elaeagnos Scop. = S. incana Schrank.,

25

INTRODUCIÓN Todos teñen folla caduca e florecen entre febreiro e

maio. Talla media 4-8 m. Pobre sotobosque (folla).

Viven xeralmente preto de lugares húmidos (asolagados = higrófilos), asociados a amieiros e bidueirais. Tamén os hai mediterráneos (substrato calcáreo).

Espontáneos ou plantados (usos diversos en xardíns e alamedas). Tramos baixos dos ríos atlánticos.

Salgueiros e choupos familia salicáceas, con flores masculinas e femininas en árbores distintas. Casca con salicina (aspirina).

Topónimos: Municipios de Dumbría, Monterroso e Vila de Cruces, a parte de Monte Salgueiro, Salgueiriños, etc.

Plantas máxicas de Saturno: durante os días dese planeta son bos para ter grande forza moral e a facultade de dominar as mentes.

14

26

SALGUEIRO NEGRO

(Salix cinerea L. = S. atrocinerea Brot.)

Árbore pequeneira (ate 10 m.) ou arbusto,

follas abrancazadas pálidas moi

reticuladas pola cara inferior.

O salgueiro máis abondoso (beiras de

ríos, regatos, prados, zonas húmidas).

27

SALGUEIRO BRANCO (Salix alba L.)

Árbore, 5-25 m. alto.

Follaxe gris prateada e veluda.

Atópase raramente en Salcidos

(Pontevedra) e Galdo (Lugo).

Empregada a codia en menciña por ser

antirreumática.

15

28

VIMBIEIRA BRAVA (Salix viminalis L.)

Arbusto ou arboriña, ponlas alongadas e

moi flexíbeis, 3-10 m.

Atópase en hortas, perto de casas de

labranza e prados (toda Galicia).

Ponlas para cestería, atar cepas da vide

(“arxonar a vide”).

29

SALGUEIRO CHORÓN

(Salix babylonica L.)

Árbore 5-10 m. altura, ponlas colgantes.

Perto de ríos e regatos ou en sitios

húmidos.

Sobre todo ornamental en parques e

xardíns.

16

30

SALGUEIRO IRTO

(Salix fragilis L.)

Árbore, 5-15 m. alto.

Nome = ponlas irtas ou fraques.

Común en hortas e cercanías de

poboacións perto do litoral.

Atópase raramente na Fraga de Caaveiro.

31

SALGUEIRO NODOSO (Salix

salvifolia Brot.)

Arbusto, codia agrisada, ponlas nodosas e

pelosas.

Bastante raro, soamente abondoso nas

marxes con pedras e areas en ríos (Miño

e Sil).

17

32

SALGUEIRO DE FOLLAS DE

AMENDOEIRO (Salix trianda L.)

Arbusto, 2-5 m. alto.

Follas rematadas en ponta, aserradas e

moi lampiñas.

Atópase no Miño baixo, e no val do río

Lóuzara.

33

SALGUEIRO CABUXO

(Salix caprea L.)

Árbore ou arbusto, 3-10 m. alto.

Nome = envés da folla con moita peluxe.

Atópase raramente no Baixo Miño.

18

34

SALGUEIRO RASTEIRO

(Salix repens L.)

Arbustiño “rasteiro” (pequeneiro).

Terreos húmidos e pequeneiros como río

Furelos (Melide).

35

SALGUEIRO ORELLUDO

(Salix aurita L.)

Zonas húmidas e lamacentas.

Moi escaso.

Salcidos (Pontevedra), Lóuzara (Lugo),…

19

36

SALGUEIRO SARGA

(Salix elaeagnos Scop. = S. incana Schrank)

Árbore ou arbusto 1-8 m. alto.

O que ten as follas máis delgadas e finas

de tódolos salgueiros.

Zonas do baixo Miño.

OS CHOUPOSPopulus nigra L., Populus alba L.

20

38

CHOUPO NEGRO (Populus nigra L.)

“Chopo o álamo negro” Crecemento rápido (pero só os 25 primeiros anos =

1m/ano) e alturas importantes (30 m), aspecto alongado como de chama de lume casca teixa cincenta, moi fendida. Toro con grandes nodosidades.

0-1.500 m. Medra moi rápido. 70-100 anos idade media. Raíz profunda. Todos os solos pero mellor soltos, profundos e lixeiros con humidade.

Follas verde intensa, ovado-romboidal e dentes aserrados pequechos. Floración Febreiro-Marzo.

Subespontánea nas beiras dos ríos e regatos (Miño ourensán, Sarela santiaguesa, etc.), con ulmeiros, salgueiros e freixos.

Plantouse moito por estacas en zonas húmidas (lamagueiro).

39

CHOUPO NEGRO (Populus nigra L.)

“Chopo o álamo negro”

“Populi”: do pobo (popularidade).

Xemas: como ungüento para afeccións de

vías urinarias, bronquite, artrite,

reumatismo e hemorroides.

Madeira: Branca, branda, lixeira.

Carpintería en construción lixeira,

taboleiros e caixas de froita. Papel.

Follas: Zonas pobres e frías para gando.

21

40

CHOUPO BRANCO (Populus alba L.)

“Chopo ou álamo blanco”

Posible orixe en Oriente. Casca abrancazada e follas pola parte inferior.

Ate 30 m. alto. Robusta, de ate 3 m na base. Cultivada en lindeiros de xardín, cunetas de estradas, ríos, etc. (Cortegada na Limia, Ourense, …).

Medra axiña en tódolos solos (soporta seca e augas contaminadas) agás os superficiais e calcáreos. Moi vigorosa extendendo ponlas e raíces axiña, madeira lixeira e porosa.

Non plantala perto de construcións ou encanamentos. Raíces superficiais potentes (fixación ríos).

Atopámola cultivada e subespontánea. 0-1.000 m.

Para xoguetes, caixas e cadeiras. Pasta celulosa.

41

PRODUCIÓN POTENCIAL

Populus nigra e P. deltoides (Populus x

canadensis) → híbrido cuxos clons teñen

unhas 1.000 has en Galicia.

Próximas a canles fluviais, disp. hídrica, e

prados de sega (xa non forraxeiros).

Compatibilidade con pasterios de gando

pouco intenso.

22

A CERDEIRA

(Prunus avium L.)

“Cerezo”

43

CARACTERÍSTICAS 20-25 m alto. 100-120 anos. Dominancia apical.

Segundo Álvaro Cunqueiro: “o país é moi cerdeiral nos vales, desde o Lourenzá ao Fragoso, desde a Ulla a Valdeorras”.

Valor paisaxístico, alimento fauna, madeira elevada calidade. Enriquece montes degradados de frondosas.

Climas húmidos, non sequedade ambiental nin insolación. Sensible xeadas tardías (1.100-1.200m) en vales abrigados.

Esixente en solos, profundos e frescos, silíceos ou calizos. Mellor aguante que freixo e nogal (neutros).

Rexeneración por semente (frutifica anualmente aos 10 anos), cepa e raíz.

Moita importancia froiteira, cereixas frescas, en augardente ou cocidas en auga con moito azucre.

Madeira: ebanistería de luxo, construcións interiores, tornería,…

23

A NOGUEIRAJuglans regia L.

45

CARACTERÍSTICAS

Introducida polos romanos (orixinaria de Asia temperada e Europa Oriental).

Toro groso (ate 2 m) de cor gris e copa ampla. Non maior de 20 m. 0-1.500 m. 200-300 anos idade media. Semente.

Vales cálidos, pp 700 mm, sensible xeadas, ventos. Solos 60 cm, neutros ou lix. ácedos, con cal.

Follas redondeadas.

A mellor madeira de toda a península.

Florece na Primaveira e madurece o froito no Outono.

24

46

MENCIÑA POPULAR

Moitos empregos: Botar fóra as lombrices e vermes do corpo

(Vermífuga).

Axuda a medrar pelo nos meniños.

Noces: ricas en aceites (baixan colesterol), vasodilatadoras. Tamén usado en pinturas, xabóns e vernices.

Casca da raíz: anticaries e mal alento. Casca verde: rica en vitamina C.

Follas cocidas: curalos pés doridos e fortalecelo coiro cabeludo. En infusión reducen azucre en sangue.

Madeira: contrachapados, culatas armas (1eira guerra mundial), madeira maciza luxo.

47

¿Sabías que?

Toponimia: As Nogais, Noceda, Nocedo,

Nocedas, Nocedo do Val, Nocelo da

Pena, Nogueira, etc.

Di o refrán:

“por San Xusto e San Pastor entran as noces

en sabor, as mozas en amor e as vellas en

dor”.

25

O ABELEIRA ou

ABELANEIRACorylus avellana L.

“Avellano”

49

CARACTERÍSTICAS

Arbusto ou arboriña 5m. alto. Ponlas dende a base. Follas con peliños, forma acorazoada, rematadas en ponta. Beiras dobremente dentadas. Avelá é o froito.

Moi abondosa, en pes illados e misturados con outras especies en fragas (Ancares e Courel), tamén divindo eidos, perto de prados e beiras de camiños de toda Galicia. Solos silíceos ou carbonatados.

Forma bosques con freixos, pradairos, ulmeiros e carballos. Sotobosque con moitos fentos.

Avelás moi ricas en aceite (máis fácil dixestión que as noces). Codia das raíces astrinxente.

Na Idade Media deu lugar a cánticos dos troveiros.

26

O BIDUEIRO

Betula alba subsp. celtiberica

“Abedul”

51

En Galicia…

Dúas especies: Betula alba subsp. celtiberica → moi frecuente.

Betula pendula Rothm. = B. verrucosa Ehrh.→ moi raro.

Especies ventureiras de zonas das provincias de A Coruña e Lugo montañas máis altas (Ancares e Courel), con grande humidade (bosquetes ou misturado con outras árbores). Moi raro en zonas baixas e litorais de Pontevedra.

Bidueiro celtibérico: endémico da Península, atopándose nas cordilleiras noroccidentais e centrais.

27

52

ZONIFICACIÓN

Bidueirais sombrizos: nos

macizos montañosos,

altitude 1.300 m (ate 1.700 m.), terreos silíceos, bosques talla media 8-14 m.

80-100 anos de media. Semente. Brote cepa.

Bidueirais dende o nivel do mar ate altitudes do anterior: terreos ben drenados, variantes de B. celtibérica.

En zonas de pouca presión antrópica, substitúe á matogueira (toxos, xesta, etc.).

53

CARACTERÍSTICAS

Casca branca, cor cincenta abuada, fendida horizontalmente (rombos negros co paso dos anos). Copa estreita e cónica, como se estivese peiteada cara arriba. Follas coas beiras dobremente aserradas, lixeiramente triangular e rematadas en ponta.

Non atura a sombra (árbores de maior tamaño e vida sóeno desprazar), e non soe ser moi alta (20 m), pero medra rápido. Raíces superficiais. Gran colonizadora.

Madeira para facer zocos, carpintería, aveños de labranza, alpendres, valos para leiras e culleres. Moi bo combustible. Pasta de papel. Parquets, entarimados, chapa.

Árbore atlántica, pero empregada nos países limítrofes do Norte (madeira e pólas). “Azoutes” (saunas)

28

54

¿SABIAS QUE?

Tamén se coñece por bido, biduo, bidro, abidueiro, abidueira e bídalo. O conxunto chámase bidoureda, biduido ou bidueiral.

Topónimos: Bidouredo (Monterroso), Vidueira (Manzaneda), Vidueiros (Dozón), Viduido (Ames).

Seiva usada para viños caseiros, cervexa, tónicos, xampús e locións para o cabelo.

Follas de sabor amargo diuréticas → “Árbore nefrítica de Europa”. Infusións con abrollos ténros, antirreumático, e contra a febre.

Pólas: cestas e vasoiras.

Casca aguanta a humidade mellor que calquer coiro (canles para auga, zocos, polainas, tecidos).

Sementes: seres vivos alados máis lixeiros do mundo.

55

29

O FREIXO

Fraxinus excelsior L., Fraxinus angustifolia Vahl.

“Fresno común, Fresno de hoja estrecha”

57

FREIXO COMÚN

(Fraxinus excelsior L.) Pode acadar grande altura (20-25m.), perto dos

ríos.

Follas 5-15 foliolos lanceolados, con dentes na marxe.

Codia lisa e gris, rugosa coa idade. Tense empregado como sustitutiva da quina.

Podas total en setembro (demouca), para leña e follas alimento do gando e ensaladas. Moi resistente á mesma.

Madeira para facer eixos de carros (sonoridade).

Ourense e Lugo (mediterráneo), substituíndo ao amieiro. Ambas actúan como recolonizadoras.

Montes degradados, pero de calidade.

30

58

Menor talla que a anterior. Ríos. Máis mediterránea.

Foliolos mais pequenos, dentes das marxes máis agudos e dereitos.

Codia lisa e gris, rugosa coa idade. Tense empregado como sustitutiva da quina.

Tamén para eixos de carros e mangos de ferramentas e forcas. Gran combustible.

Toponimia: Parroquias dos municipios de Celanova, Crecente, As Pontes, Samos, Sarreaus, A Fonsagrada, etc.

FREIXO DE FOLLA PEQUENA

(Fraxinus angustifolia Vahl.)

OS ULMEIROS

Ulmus minor Miller = U. capestris L.,

Ulmus glabra Hudson = U. Montana

Wit.

31

60

ULMEIRO PEQUENO

(Ulmus minor Miller = U. capestris L.)

“Olmo común” Ate 15 m altura, copa ancha ,follas de base oblícua

(como todos os ulmeiros), un lado máis escurrido sobre o peciolo, duras e pelosas por enbaixo.

Normalmente ornamental en xardíns, beiras de camiño, en marxes de ríos (con forte oscilación de caudal e mediterráneo).

Semente sámara. Veigas, soutos, ribeiras, solos fértiles, profundos e frescos. 0-1.000 m. 150-300 anos. Rápido.

Sitúanse detrás da liña dos amieiros.

Gran diminución pola grafiose do ulmeiro.

Plantada en estradas de Ourense, Cudeiro, Seixalbo, etc.

61

ULMEIRO DE MONTAÑA

(Ulmus glabra Hudson = U. Montana Wit.)

“Olmo de montaña”

Chamado ulmeiro, ulmeira, negrillo llamagueiro ou lamigueiro.

Ate 40 m altura, codia lisa ,follas grandes con base desigual, pelosas por enbaixo.

Espontáneo pero escaso en Galicia, plantado e cultivado en xardíns e marxes de ríos como o Landrove.

Zonas: Ourense, Cudeiro, Seixalbo, etc.

Madeira moi resistente á auga e humidade, preciosa ao pulila para moblaxes (mesas, cadeiras, etc.).

32

62

O AMIEIRO ou

AMENEIRO

Alnus glutinosa Gaerter

“Aliso”

33

64

CARACTERÍSTICAS

Ate os 20 m. de altura (ás veces 30m).

Codia resquebraxada lonxitudinalmente.

Ramiñas tenras e glutinosas (nome).

Follas moi vigorosas e pegañentas en Primaveira, arredondadas, beiras desiguais, sinuosas e dentadas.

Flores de dúas clases: macho = alongadas, femias = piña pequecha.

Reprodúcese por brote de cepa e raíz (a pesar das abondosas cortas e mutilacións).

65

ZONAS

En toda Galicia nas ripisilvas dos cursos

de auga, reproducíndose con moita facilidade. Dende 0-1.200 m.

80-120 anos. Medra rápido de semente.

Raíces superficiais. Aguanta solos pobres. Froitos leñosos pardo escuros (10-30 mm como piñas).

Nas marxes fluviais mestúrase con Freixo, Bidueiro, Salgueiros, Lamagueiro (este último máis raramente) → ASOCIACIÓN VEXETAL MÁIS IMPORTANTE DOS RÍOS E A MELLOR REPRESENTACIÓN, HOXE POR HOXE, NA NOSA TERRA.

A parte das marxes fluviais de ríos e regatos, lagoas, e zonas chás turbosas e lamacentas (asolagadas case permanentemente).

34

66

APROVEITAMENTOS

Alnus: Planta que vive perto dos ríos.

Follas cocidas: diretamente, para sandalos pés doentes. Reuma e ciática.

Codias cocidas: Para endurecer as enxivas, inflamacións e fixar os dentes. Astrinxente. Coiros.

Fixa o Nitróxeno atmosférico (asociación raíces bacterias), protexe o solo e crea illas de vexetación.

Madeira branca-alaranxada. Lixeira. Contrachapados, cepillos, ferramentas.

A FAIAFagus sylvatica L.

35

68

ALGUNHAS COUSAS

Gran porte (máis 30 m). 200-300 anos. Lenta. Semente.

Pouco representada, unhas 300 has., nos limites con Asturias e León (Ancares, Courel, Cebreiro, Invernadeiro, campus Santiago, próx. nacem. río Eo).

Zonas 1.000 – 1.700 m. Medran sobre lousas, cuarcitas, pedras de gra, calcarias, dolomías, con pH 3,8 – 7,0.

Ladeiras sombrías, solos frescos, ricos, húmido.

Mesturada con Carballos, Avelairas, Acivros, Xilbardeiras.

Aproveitamento principal madeira, secundario leña. Empregada para alumear (moito aceite combustíbel).

69

CARACTERÍSTICAS

Non lle vai moi ben a oceanía do clima, nin a polución atmosférica.

Casca moi lisa, cor cincenta prateada.

Copa moi grande e ramificada = árbores vellas.

Pode vivir moitos anos (30 para dar o primeiro froito), acadando a madurez aos 100 anos.

Arraigamento superficial e espesa sombra (mala compañeira). Folla moi adaptada (perpendic.).

Froitos moi nutritivos apreciados por tordos, ratos, e esquíos. Tamén para manter aos porcos e aves de curral.

36

70

APROVEITAMENTOS

Fagus: Comellón (froitos comestibles).

O mellor refuxio para unha tronada (os raios non caen sobre dela), non así baixo Carballos e Piñeiros.

Follas: Mastigadas para dores de enxivas e beizos. Ao pouco de abrollaren ensaladas.

Madeira: Bon carbón vexetal. Boa de traballar. Chapas, entarimados, ebanistería, carpintería, parqués.

Cornelio Alexandre (antigo historiador), falaba de comer soamente estes froitos para sobrevivir. Prensados dan aceite para cociñar, alumear e xabóns.

71

37

72

PRADAIRO

(Acer pseudoplatanus L.)

“Falso plátano ou arce blanco” Codia lisa, follas de limbo con 5 lóbulos desiguais,

agudos e dentados. 700-1.500 m. Crecemento rápido. 150-200 anos. Semente. Resiste o frío. Cortaventos.

Solos frescos, profundos, sombrío, acompañado.

Froitos alados ou disámaras. Follas grandes, verdes por enriba e brancas pelosas por embaixo.

Froitos e follas astrinxentes, madeira alta calidade (ebanistería).

Misturado con outras árbores en zonas fragosas de altura perto do Sil e afluentes (Bibei, Camba, zona de Viana do Bolo, etc.). Raras veces ca tilleira (Tilia platyphyllos e T. cordata). Tamén nos Ancares e Courel.

73

38

74

SOBREIRA (Quercus suber L.)

“Alcornoque” Parente cercano da aciñeira. Clima mediterráneo, pero

menos esixente. Vales quentes no sur, e vales abertos e cálidos no litoral, con moita humidade ambiental (Ulla, e afluentes Deza, Toxa, etc.).

Follas coriáceas, marxe lisa, dentes pouco profundos.

Madeira calidade: carretería, carpintería, naval, carbón.

Zonas: Mesturado co piñeiro bravo no suroeste da Coruña dende val do Ulla, Ponte Ledesma e As Cruces (zona occidental de Pontevedra), ate occidente de Ourense (sempre con érbedos).

Asociados a matogueiras (limpeza para retirar cortiza e incidencia de incendios forestais).

Descortizado 8-10 anos (verán e humidade). Trobos (colmeas), rollas (viño), cortiza en Lugo para fins industriais (illante sonoro e acústico, calzado, solo). Curtir coiro.

Topónimos: Sobreira (Vilamarín – Ourense), Sobreda (Saviñao – Lugo). Coñecida tamén por corcheira, sobreiro e corticeiro.

O CAPUDRE

Sorbus aucuparia

“Serbal de los cazadores

39

76

CARACTERÍSTICAS.

Semente: anzó para cazar paxaros

Arboriña 8-10 m. Ladeiras frescas, solos silíceos. 1.000-2.000 m. 150-400 anos. Medio. Semente.

Follas con foliolos (11-15). Imparipinnadas, lanceoladas e serradas.

Flores brancas e froitos vermello intenso.

Froitos: ricos en taninos e vitamina C (antigamente contra escorbuto).

Madeira: moi dura (pezas expostas ao roce). Fusos, rodetes e mangos de ferramentas.

77

MOITAS GRAZAS E

DEICA PRONTO

(malo será!!!)