BOTNICA DE FRONDOSAS CADUCIFOLIAS

David V.V.

UN TOQUE DE ATENCIN MSICA VIDA PERSOAS MEDIO AMBIENTE LXICA EMOCIN FOTOS O TEMPO TRADICIN1

1

COMARCAS XEOFORESTAIS

2

As etapas clmax

Hai 10.000 anos as rbores mis abondosas eran os pieiros (Pinus sylvestris) e bidueiros (Betula sp.). Hai 7.000 a 6.000 anos as sobreiras, avelairas (Corylus sp.), carballos (Quercus sp.), en menor importancia as tilleiras (Tilia sp.), e ulmeiros (Ulmus sp.) descendendo os pieiros e bidueiros. Hai 1.000 anos descenderon os carballos e moito os avelaneiros, aparecendo os ameneiros (Alnus sp.) e Castieiros (Castanea sp.). Recentemente aumentaron os pieiros (repob.). Cambios de vexetacin por cambios climatolxicos salvo pola accin do home (irresponsable?).3

2

Especies autctonas - alctonas

Autctono: Aparecen espontneas ou ventureiras (carballo, faia, bidueiro, ameneiro, etc., en Galicia). Alctono: Especies introducidas que non medran espontneamente (pieiros, eucaliptais). En Galicia hai unha comunidade disclmax (sustitucin da etapa clmax pola accin do home) repoboacins que conlevan tala e destrucin das carballeiras.4

AS FRONDOSAS CADUCIFOLIAS

Estas rbores perden a folla ao chegar a Outono coincidindo co descenso das Ts, e as xemas quedan protexidas cara o Inverno. Crecemento ramificado, non verticilado coma nas conferas. Follas planas e delgadas. Normalmente estas rbores teen os dous sexos no mesmo p. Froitos variados: con s no pradairo, landras no carballo, etc.5

3

6

Principais especiesO

castieiro Os carballos Os salgueiros O choupo A cerdeira A nogueira A abeleira

O

freixo O bidueiro Os ulmeiros O amieiro A faia O pradairo A sobreira O capudre7

4

O CASTIEIROCastanea sativa Mill.

ComezamosO

seu nome provn dunha antiga cidade chamada Kastania (Turqua). En Galicia: Castaeda (Arza), Castaedo (Navia de Suarna). Pode vivir ate 1.000 anos. Exemplares antergos soamente coa codia moi fendida (tecido de pouco espesor) enfermidades, ataques insectos, aproveitados aves rapia.9

5

CARACTERSTICAS

Leva 100.000 anos en Galicia. Grande e robusta. 20-30 m. Copa ampla e redondeada. 0-1.500 m. Tronco curto e groso de ate 2 m. 150 anos idade media. Follas grandes, lanceoladas e bordo serrado. Flores longas espigas, amarelas. Soutos: Plantacin forestal tradicional por excelencia en Galicia. Grande abandono. A tinta no litoral e suroeste levouna cara o interior-norte por riba dos 500-600 m. Coma planta silvestre, escasa. Reproducin semente. Solos soltos e profundos, ladeiras frescas e sombras, quentes no vern. No solo cedo galego sustite ao carballo.10

APROVEITAMENTOS

Alimento (castaa = froito) moi empregado na postguerra (moito nutrimento pero de difcil dixestin). Follas e cascas fervidas: diarrea e dores de garganta. Madeira rexa e resistente para construcins ao ventimperio: postes, estacas, chapa, bocois, cestera e carpintera (moblaxes). Menos pesada e dura que o Carballo. Casca e pel da castaa: curtir peles.11

6

CURIOSIDADES

Sabas que?

Moitos soutos foron talados cando se extendeu o cultivo da pataca. Hai diferencias entre soutos e castieiras (fraga umbrosa con mato ou espontnea / fraga aberta ou artificial). Do nome da rbore os topnimos Castieiro, Castias, Castieiravella, Castieirolongo, etc. As castaas verdes fan mal, por iso ate que maduran o ourizo non se abre. Os castieiros medran en lugares onde se colle pouco pan (providencia da natureza) = a falla dun compensouse coa do outro.12

OS CARBALLOSQuercus robur L. = Q. pedunculata Ehrh., Quercus pyrenaica Willd. = Q. tozza Bast., Quercus rubra L., Quercus petraea (Mat.) Lieble. Roble pedunculado, Roble negro, roble americano, roble albar ou de inverno

7

AS CARBALLEIRAS

Carballo enriquece e restablece o solo (cada e putrefaccin das follas enriquece o solo), crea sotobosque ricaz, pastos beira, axuda gando, evita incendios. Precisan solos cedos (silceos = lousas, cuarcitas, granitos). Mantn un increble equilibrio da auga (solo atmsfera). Toponimia: Carballal, Carballeda, Carballeira, Carballido, Carballo, Carballio, , eih carballeira!!! Boa sombra (non castieiro=hmida e fra, nogueira=enferma).14

15

8

UNHA REALIDADE

Gran disminucin (n e extensin) tala para aumentar as terras de cultivo, aproveitar madeira (incontroladamente), demouca para carbn vexetal en siderurxias de ferreras e mazos (supervivencia do p e rebrote rpido),, industria naval e travesas de ferrocarril (S. XVI - XIX). Pouco coidados selvcolas cos fustes. Destrucin de fragas para evitar emboscadas (guerras), repoboacin sp. crecimento rpido (consecuencias flora, fauna, solos e clima) sobre todo en zonas de costa. No leste forma fragas sobranceiras, ou misturado con pieiro.

16

ZONIFICACIN

Norte e Leste de Lugo. Menos abondoso en Ourense (cerquio), zona interior de Pontevedra, e concas dos rios da Corua como Sor, Mera, Eume (fragas), Mandeo, Tambre, alto Ulla, etc. Asociados a igrexas e santuarios:

Sta. Maria de Augas Santas: sangraba cando o feran. Carballos monumentais no santiario dos Milagres do Monte Medo (Ourense). Centro da actividade social e cultural dos campos de feiras e festas (xuzos, reunins, xuramentos).17

9

CARBALLO PEDUNCULADO(Quercus robur L. = Q. pedunculata Ehrh.)

Pode chegar ate os 800-1.000 anos. Ate 40 m. Follas alternas, lbulos profundos, pecolo mis curto que o petraea, pero talo da landra mis longo. Altitude 0 a 1.100 1.200 m. Vales e ladeiras suaves, terreos profundos e soltos. A especie mis enxebre de Galicia e a mis extendida de Europa. Idade media 600 anos. Reproducin semente. Moi fisurada. Froitos = landras (2-3 xuntas sobre pednculos longos), non os bugallos (pelotias pegadas perto das follas), que son unha defensa fronte posta dos insectos. Especie climax en Galicia (ptimo biolxico dunha comunidade vexetal).18

RBORES SAGRADAS

iso dica meu abuel@:

Curan esbrilladuras, tangarao, e doenzas de nenos (pasar polo carballo). Remedios caseiros para fortalecer os vasos circulatorios e contra inflamacins. Follas e froitos: alimento para gando. Landras nas pocas dos castros para facer o pan. Casca moi rica en taninos (curtido coiro, barrs de vio,).

Madeira: excelente, dura, resistente humidade. Construcin de barcos (Armada Invencible).19

10

20

O CARBALLO ALBAR/CARBA (Quercus petraea (Mat.) Lieble)

Petraea: Que medra en rochas. Terreos calizos (localidades galaico-asturianas e galaico-portuguesas), e elevadas altitudes (800 1.300 umbra e 1.300 1.700 sollo). Ate 35 m. Madeira construcin barcos (s. XVII). Outeiros, estribacins serras, solos pobres, lixeiros e cedos. Non sofre ataques de insectos (carballo). Copa aberta, ponlas rectas, extendidas dabondo. Aproveitamento travesas ferrocarril e parqu.21

11

CERQUIO (Quercus pyrenaica Willd. = Q. tozza Bast.) Roble negro

Tamn chamado: rebolo, cerqueiro, carballo negral. s veces porte arbustivo. Ladeiras soalladas, cedas, principalmente zona ourens (400-1.500 m) e sureste Lugo (3001.200 ou 1300 m). 400-600 anos de media. Aguanta xeadas. Follas con lbulos mis fondos e envs con peluxe branca (protexen das Ts do vern). Brotes e ramias son pndulos moi veludos. Races moi potentes, abrollos (proteccin, formacin e conservacin solos). Divisin Galicia Noroeste Sureste Parte superior carballo (ocenico), inferior cerquio (continental = mediterrneo), sequidade estival. Aproveitam. lea, carbn, postes, travesas (facilidade rebento cepa e raz). Propenso lumes (monte baixo, clases diamtricas inferiores, aspecto pouco maduro), apreciado polo gando cando non hai pasto. O que se atopa nos lindeiros de certos eidos cura a sarna fregando o corpo contra l.22

CARBALLO AMERICANO (Quercus rubra L.)

En Galicia ate 1.000-1.300 m. Zonas axardinadas, coloracin vermella. Follas grandes, moi recortadas, contornos agudos. Madeira nobre (serra e traballa mal), pero peor que o autctono. Entarimados, interiores, revestimentos. Bon temperamento ao clima, acidfila. Solos profundos, silceos, frescos, drenados. Medra moi axia, lonxevidade 200 anos. Sotobosque de herbceas.23

12

OS SALGUEIROSSalix cinerea L.= S. atrocinerea Brot. Salix salvifolia Brot., Salix trianda L., Salix alba L., Salix caprea., Salix fragilis L., Salix vimialis L., Salix babylonica L., Salix repens L., Salix aurita L., Salix elaeagnos Scop. = S. incana Schrank.,

INTRODUCIN

Todos teen folla caduca e florecen entre febreiro e maio. Talla media 4-8 m. Pobre sotobosque (folla). Viven xeralmente preto de lugares hmidos (asolagados = higrfilos), asociados a amieiros e bidueirais. Tamn os hai mediterrneos (substrato calcreo). Espontneos ou plantados (usos diversos en xardns e alamedas). Tramos baixos dos ros atlnticos. Salgueiros e choupos familia salicceas, con flores masculinas e femininas en rbores distintas. Casca con salicina (aspirina). Topnimos: Municipios de Dumbra, Monterroso e Vila de Cruces, a parte de Monte Salgueiro, Salgueirios, etc. Plantas mxicas de Saturno: durante os das dese planeta son bos para ter grande forza moral e a facultade de dominar as mentes.25

13

SALGUEIRO NEGRO (Salix cinerea L. = S. atrocinerea Brot.) rbore

pequeneira (ate 10 m.) ou arbusto, follas abrancazadas plidas moi reticuladas pola cara inferior. O salgueiro mis abondoso (beiras de ros, regatos, prados, zonas hmidas).

26

SALGUEIRO BRANCO (Salix alba L.) rbore,

5-25 m. alto. Follaxe gris prateada e veluda. Atpase raramente en Salcidos (Pontevedra) e Galdo (Lugo). Empregada a codia en mencia por ser antirreumtica.

27

14

VIMBIEIRA BRAVA (Salix viminalis L.)