Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea Osakidetza · Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea egileAk...

adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Bizkaiko Osasun Mentaleko SareaOsakidetza

OSASUN SAILA

DEPARTAMENTO DE SALUD

Adikzioei lAguntzA-sAre bidez ekiteA

Elida Grande Argudo

Koordinatzailea

OSASUN SAILA

DEPARTAMENTO DE SALUD

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

egileAk (alfabeto-ordenan):

Abeijón Merchan, Juan Antonio. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.

Alonso ganuza, zuria. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Otxakoaga OMZ.

Amann Mendieta, Juan. BFE. Psikiatra. Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio Unitatea. Barrualde-Galdakao ESI.

barredo Cahue, Marta. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko espe-txeko osasun-zentroa. Urbi2 OMZ

Caballero Martínez, Patricia. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Lehenak programa. Lehenengo episodio psikotikoak.

Castiñeira sancho, María Jesús. Erizaina. Urbi-Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Bilbo-Basurtu ESI.

echebeste Portugal, María. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Uribe eskual-deko burua.

elortegi kaiero, izaskun. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Bermeoko OMZ.

errasti gochicoa, Antonio. Medikua. Lur Gizen elkartea. Arabako Zaballa espetxeko osasun-zentroa.

garcía Fernández, leire. BFE. Psikiatra, Uribe-Kostako OMZ. Lehenak programa.

garcía llorente, Cristina. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko OMZ.

garcía san Cornelio, Jerónimo. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia Salcedo OMZ, Adikziok.

gonzález llona, irantzu. BFE. Psikiatra. Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea, Errenteriako OMZ.

grande Argudo, Élida. BFE. Psikiatra eta Familia-medikua. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Urbi2 OMZ

gutiérrez Antuñano, Marina. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Durangoko OMZ.

Hernani burzaco, María begoña. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Adikziok, Barakaldo.

irastorza eguskiza, María Jesús. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.

landabaso Vázquez, Miguel Ángel. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Uribeko OMZ.

landaluce lauzurica, Jose ignacio. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko zuzendari medikoa.

larrañaga garate, idoia. BFE. Psikiatra eta Familia-medikua. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.

larrazabal salazar, luis Maria. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Gernikako OMZ.

lópez Morán, Pilar. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia Salcedo OMZ, Adikziok.

Mingo idoyaga, Argiñe. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Gernikako OMZ.

Mondragón egaña, Marisol. BFE. Psikiatra. Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio Unitatea. Barrualde-Galdakao ESI.

ogando rodríguez, Javier. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia Salcedo OMZ, Adikziok.

oraa gil, rodrigo. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.

Pacheco Yáñez, luis. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Bilbo eskualdeko burua.

Palacios goñi, Mikel. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.

Pérez Atxa, Joseba. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Portugaleteko OMZ.

Pérez españa, zuriñe. Farmazialaria. Bilbo-Basurtu ESIko Farmazia Zerbitzua. Urbi-Basauriko espetxeko osasun-zentroa.

Periáñez torrecilla, naiara. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Otxarkoaga OMZ.

repeto zilbermann, lara. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Durangoko OMZ.

retolaza balsategui, Ander. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko OMZ.

salazar Alday, Marian. Psikiatra. Lur Gizen elkartea. Arabako Zaballa espetxeko osasun-zentroa.

salinas Muñoz, María. BFE. Psikiatra. Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea. Gipuzkoako Martuteneko espetxeko osasun-zentroa.

sánchez Pérez, Maider. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ortuellako OMZ.

sanz echevarría, Juan. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Osasun Mentaleko Unitateko burua. Barakaldoko OMZ.

silva gordon, María natividad. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Barakaldoko OMZ, Adikziok.

uriarte larrea, lamiaran. Erizaina. Urbi-Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Bilbo-Basurtuko ESI.

uriarte gonzález, laura, BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Barakaldoko OMZ, Adikziok.

Edizioa: 1.a. 2016ko apirilak 23Tirada: 100 ale © Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea / Red de Salud Mental de Bizkaia (Osakidetza)Internet: http://www.osakidetza.euskadi.net/r85-ghrsmb00/eu/I.S.B.N.: 978-84-608-7041-8D.L.: BI 513-2016Argitaletexea: Red de Salud Mental de Bizkaia (Osakidetza) c/ Mª Díaz de Haro, 58 48010 BilbaoPVP: 5 euro (BEZ barne)

Azalaren diseinua: Borja Junguitu Castrillejo

Fotokonposaketa, inprimaketa eta koadernaketa: Michelena Artes Gráficas, S.L. Astigarraga (Gipuzkoa)

irAkurleentzAko oHArrA:

Medikuntza etengabeko bilakaera duen arlo bat da, eta, ezagutzak areagotu ahala, aldaketak egin behar dira tratamenduetan, tratamendu farmakologikoetan, batez ere. Horrenbestez, irakurleei gomendatzen zaie botika bakoitzari buruz dauden azken datuak eguneratu ditzatela, gomendatutako dosiak, hartzeko bideak, tratamenduaren iraupena, kontraindikazioak eta interakzioak eta abar egiaz-tatzeko. Medikuaren ezinbesteko erantzukizuna da paziente bakoitzarentzako tratamendurik egokiena zehaztea, bere esperientziaren eta kasu jakin bakoitzari buruz duen ezagutzaren arabera. Hori dela eta, ez argitaratzaileek ez egileek ezin dute bere gain hartu lan honen edukiaren ondorioz hirugarre-nek izan litzaketen kalteen gaineko erantzukizunik.

Gure pazienteei

7

Aurkibidea

Aurkezpena. M. Echebeste. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Hitzaurrea. E. Grande . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

i. atala: Alderdi orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. kap. Drogekiko adikzioa. Definizioak. E. Grande. C. García. . . . . . . 15

2. kap. Substantziei lotutako nahasmenduak, DSM-5en arabera. I. Larrañaga, I. González, N. Periáñez . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

3. kap. Kontratu terapeutikoa eta baimen informatua. L. Pacheco . . . . 25

4. kap. Adikzioen gaineko sareko lana: Zerbitzuen arteko komunikazioaren erronka. A. Retolaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

5. kap. Ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan. P. Caballero . . . . . . 51

ii. atala: espetxeetako osasun-zentroetako (eoz) esku-hartzeak . . . . . . . . 59

6. kap. Adikzioak tratatzeko lana EOZetan. M. Salinas . . . . . . . . . . . . 61

7. kap. EOZ bateko esku-hartze psikoterapeutikoko eredu bat. E. Grande eta M. Barredo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69

8. kap. Erizaintzako kontsulta adikzioen alorrean. L. Uriarte, M. J. Castiñeira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

77

9. kap. EOZ bateko Farmazia-eredu bat. Z. Pérez . . . . . . . . . . . . . . . 83

iii. atala: eguneko ospitale bateko esku-hartzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

10. kap. Adikzioak tratatzeko Eguneko ospitale baten eredua. J. Abeijón, M. Palacios, R. Oraa eta M. Irastorza . . . . . . . . . . . . . . . . . .

93

iV. atala: intoxikazioen tratamendua adikziorik ohikoenetan . . . . . . . . . . . 103

11. kap. Alkoholak, opiazeoek, kokainak eta gainerako psikoestimulatzai- leek eragindako intoxikazioak. Lasaigarriak, hipnotikoak edo antsiolitikoak. Kalamua (Cannabisa). A. Mingo, J. M. Larrazabal, I. Elortegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

105

8

V. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa eta ordezko tratamenduak eredu anbulatorioan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

12. kap. Alkoholarekiko desintoxikazioa. F. J. Ogando, P. López eta J. G. San Cornelio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

113

13. kap. Opiazeoen ordezko tratamendua. T. Errasti, M. A. Salazar . . . . 121

14. kap. Kokainarekiko eta gainerako psikoestimulatzaileekiko desintoxikazioa. J. Sanz, L. Uriarte, B. Hernani, M. Silva . . . . . . . . . . .

129

15. kap. Estimulatzaileen etengabeko erabilerarako tratamendua. Oldarkortasuna vs hiperaktibitatea. M. Landabaso, J. Pérez Atxa .

139

16. kap. Lasaigarriekiko, hipnotikoekiko eta antsiolitikoekiko desintoxikazioa. C. Repeto, M. Gutiérrez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

17. kap. Kalamuarekiko desintoxikazioa. M. Sánchez, Z. Alonso . . . . . . 155

Vi. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa ospitalean . . . . . . . . . . . 161

18. kap. Alkoholarekiko, opiazeoekiko, kokainarekiko eta gainerako psikoestimulatzaileekiko desintoxikazioa. Lasaigarriak, hipnotikoak edo antsiolitikoak eta kalamua. M. Mondragón, J. Amann . .

163

epilogoa etorkizunari begira. J. I. Landaluce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

9

Aurkezpena

2013. urtean BOMSeko zuzendari medikoa nintzela, Elida Grande psikiatra la-nean hasi berria zen Basauriko espetxeko Urbi-2 Osasun Mentaleko Zentroan; gaur egun, han jarraitzen du lanean, Marta Barredo psikologoaren laguntzarekin. Bi profesional horiek erakunde horretan sartzeak nabarmen hobetu du hango pa-zienteen Osasun Mentaleko asistentzia, eta horren adibide da, zalantzarik gabe, argitaratu berri den monografia hau, zeinak mendekotasunen tratamendurako oi-narrizko algoritmo batzuk biltzen baititu.

Testu honetan, BOMS mendekotasunen tratamenduan berariaz lan egiten duten ia psikiatra guztiek hartu dute parte. Mota horretako pazienteek osasun-arreta eskatzea eragiten duten patologia gehienak aztertu dituzte egileek; testuak ikus-pegi zabal eta globala du, eta barnean hartzen ditu arreta anbulatorioko ereduak, ospitaleetakoak eta komunitatekoak, bai eta espetxeetakoak ere, oraindik ere hara bideratzen baitira, tamalez, paziente horietako asko.

Hori dela eta, lan hau egitea ahalbidetu duen lantaldearen koordinatzailea zo-riondu behar dugu, eta lan honetan jaso dituen zenbait material aldian behin berrikusten jarraitu dezan animatu; izan ere, zalantzarik gabe, material horiek na-barmen aldatuko dira Osasun Mentalaren eta, bereziki, mendekotasunen alorreko ezagutzetan aurrera egin ahala.

María Echebeste PortugalUribe eskualdeko zerbitzuburua. BOMS

11

Hitzaurrea

Argitalpen honen bidez, modu erraz, praktiko eta profesionalean ezagutarazi nahi dugu Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko (BOMS) Osasun Mentaleko Zentroetan (OMZ) adikzioen alorreko psikiatrek egiten dugun lana.

Proiektuaren hasierako “aitzakia” 2013ko urtarrilean Basauriko espetxean adik-zioen alorreko OMZ berri bat ireki izana izan zen; zentro horri Urbi2 OMZ izena eman zitzaion. Izaera medikokoa ez den erakunde batean lan egiteak gure egune-roko lanean pentsarazi zigun, eta gure lanaren edukia eta helburuak berrikusarazi zizkigun. Horretarako, laguntza eskatu genien BOMSen lan egiten duten profe-sional guztiei. Guztiek eskaini zuten laguntza, gogo handiz eta eskuzabaltasunez.

Uste dugu OMZetan egiten diren esku-hartze medikoen algoritmoen argitalpen eguneratu bat lagungarri izango dela, bai lanbide horretan hasi berri diren gaz-teentzat –gure Egoiliarrak–, bai gure lana ezagutu nahi duten edozein erakunde-tako pertsonentzat. Asmoa ez da, inondik inora, gaur egungo tratatuak eta arlo horretan berriki argitaratutako gidak ordezkatzea. Liburu horiek dira, oraindik ere, gure erreferentzia zientifiko argia.

Eskerrak eman nahi dizkiot Espetxeko Osasun Zentroko lehen mailako arretako talde osoari, eta, bereziki, erizaintza-taldeari eta garai hartan Unitateko buru me-diko zen Josune Caminos Otermini, Urbi2 OMZ sortzeko eta abian jartzeko eman-dako laguntzagatik eta gaur egun bi zerbitzuetan aktiboki laguntzeagatik. Eskerrak eman nahi dizkiet, halaber, lan honen etengabeko berrikuspenean parte hartu duten BOMSeko zenbait arlotako profesionalei; eskerrik asko, Enrique González Arza, Josune Martínez Magunacelaya, Laura Alonso Pérez, Garbiñe Apraiz Irigüen eta Luis Pacheco Yañez.

Azkenik, adierazi nahi dut liburu hau gure ezagutzak eta eguneroko lana parteka-tzeko lankidetza-ekintza bat dela.

Elida GrandeBOMSeko Urbi2 OMZko psikiatra, Basauriko espetxean

Bilbon, 2015eko azaroaren 27an

I. atala

Alderdi orokorrak

15

1. kap. Drogekiko adikzioa: definizioakE. Grande, C. García

sarrera

Kapitulu honen helburua kontzeptuak definitzea eta droga-kontsumoaren alorrean munduko eta tokiko errealitatean kokatuko gaituzten datuak ematea da.

1. Droga.

2. Adikzioa edo mendekotasuna.

3. Drogekiko adikzioa.

1. droga

Droga modu errazean definitzeko, oinarri hartuko ditugu Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) termino-glosarioa eta Espainiako Hizkuntzaren Errege Akademiaren hiztegia. Termino konplexua denez eta askotan gaizki erabiltzen denez, bi iturri horietara mugatu gara azterketaren xedearekiko zorrotzagoak izateko.


16

Era berean, OMEk espezifikoki dio “droga” honako hau dela:

nbek 2014an egindako txostenaren arabera:

Droga-kontsumo arazotsua, OMEren 2012ko datuen arabera, egonkor dago, eta 16-39 milioi pertsonari eragiten die. Dena den, zerbitzuak ez zaizkie denei berdin eman; munduan, urtean sei kontsumitzailetik batek baino ez du jaso droga-mendekotasunarentzako tratamendua.

Polikontsumoa (aldi berean edo bata bestearen atzetik bi substantzia edo gehiago hartzea) osasun-arazo larria da oraindik ere munduan, bai osasun publikoari dagokionez, bai kontrolari dagokionez.

Espetxeratuen % 50ek legez kanpoko drogak hartzen ditu. Datu hori herrial-de askotan errepikatzen da.

euskadi eta drogak 2012 txostenaren arabera:

Euskal autonomia-erkidegoan, euskal biztanle helduen % 28k probatu du noizbait legez kanpoko substantziaren bat (kalamua barne), eta, % 28 horre-tatik, % 4,5ek aurreko hilean hartu dute.

Gehien hartzen diren legez kanpoko drogak hauek dira: kalamua lehenik, eta, gero, speeda edo anfetamina (% 6,5) eta kokaina (% 5,5). Txostenaren arabera, azken urteetan behera egin dute datu horiek.


17

2. Adikzioa edo mendekotasuna: Honela defini ditzakegu:

Zehazten ez bada, mendekotasuna elementu fisikoei eta psikologikoei, biei, dagokie. Mendekotasun psikologiko edo psikikoa substantziaren kontsumoa-ren gaineko kontrol-galerari dagokio (konpultsioa, irrika, cravinga); men-dekotasun fisiologikoa edo fisikoa, ordea, gehiago dagokie tolerantziari eta abstinentziaren sintomei (neuroegokitzapena).

3. drogekiko adikzioa

Kontzeptuen definizioak a prioiri errazak diren arren, drogekiko adikzioa oso gai-xotasun konplexua da, eta haren tratamenduak zailtasun asko ditu, arlo askotako ikuspegi asko behar baititu, eta ez medikuntzako ikuspegia soilik.

Konplexutasun-ikuspegi horretatik, National Institute on Drug Abuse (NIDA) el-karteak, 2010ean berrikusitako bere bigarren argitalpenean, zenbait drogarekiko adikzioen tratamenduak aztertzeko eraginkorrak diren ikuspegiei buruzko ikerke-tak eguneratzea proposatzen du. Hemen adieraziko ditugu haietako batzuk, eta gaixotasunari haiek ematen dioten definizioa aukeratuko dugu.

Adikzioa trata daitekeen gaixotasun konplexu bat da, eta garunaren fun-tzionamenduari eta jokabideari eragiten die; hori dela eta, aldaketak gertatzen dira, eta droga-kontsumoa eten eta gerora ere jarraitzen dute alda-keta horiek. Horrek azaltzen du zergatik duten berriz drogak hartzen hasteko arriskua noizbait droga-mendekotasuna izan duten pertsonek, baita absti-nentzia-urte asko igaro ondoren eta ondorio kaltegarriak ezagutu arren ere.


18

1. desintoxikazio medikoa lehenengo etapa baino ez da, eta hura ba-karrik ez da nahikoa epe luzera droga-abusua aldatzeko. Pazientea motibatzea lortu behar da tratamenduari behar beste denboran euts diezaion, eta aldian behin ebaluatu eta kasu bakoitzerako behar den atxikimendua lortu behar da.

2. ez dago pertsona guztientzat eraginkorra den tratamendurik. Paziente bakoitzaren azken lorpen arrakastatsua familian, lanean eta gizartean berriz ere modu produktiboan funtzionatzea da.

3. tratamenduak eskuratzen erraza izan behar du. Beste gaixotasun kroniko batzuetan gertatzen den bezala, zenbat eta lehenago eskain-tzen eta hasten den tratamendua, orduan eta probabilitate handia-goa izango da emaitza positiboak lortzeko.

4. droga-abusua eta hari lotutako arazoak lantzea (arazo medikoak, psi-kologikoak, sozialak eta legalak). Drogak hartzeak eragindako nahas-mendu mentalak edo gehitutako gaixotasun infekziosoak tratatzea, hala behar denean.

5. Tratamenduak ez du zertan borondatez egina izan eraginkorra izan dadin.

6. Toxikoen kontrolak eta monitorizazioak paziente askori laguntzen diete beren burua kontrolatzen. Paziente bakoitzaren beharren ara-bera doitu behar dira.

Drogei buruzko Plan Nazionala:http://www.pnsd.msc.es/Categoria2/publica/pdf/InformeDrogasEmergentes.pdf

kalteak eta arriskuak txikiagotzeko politiketan interesgarriak dira, halaber, webgune hauek:http://www.ailaket.com/; http://energycontrol.org/

bibliografia

• OME. Terminoen glosarioa. De alcohol y drogas. WHO. 1994.

• DRAE. Diccionario de la Real Academia de la Lengua Española. 23. argitalpena. 2014.

• Drogei buruzko Plan Nazionala. http://www.pnsd.msssi.gob.es/home.htm. Drogas emer-gentes. Batzorde klinikoaren txostena. 2011.

• UNODC. Drogaren eta delituen kontrako Nazio Batuen Erakundea. Egikaritze-laburpena. Drogei buruzko urteko txostena. 2014.

• Euskadi eta drogak, 2012. http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.eus/r43-573/es/conte-nidos/informacion/dig_publicaciones_innovacion/es_otrosamb/adjuntos/promocion_sa-lud/940012c_Euskadi_drogas_2012_c.pdf

• VI. Adikzio Plana. 2011-2015. Droga-mendekotasunen Zuzendaritza. Eusko Jaur-laritzako Osasun eta Kontsumo Saila.

19

2. kap. Substantziei lotutako nahasmenduak eta adikzio-nahasmenduak, DSM-5en arabera

I. Larrañaga, I. González, N. Periáñez

sarrera

DSM-5en arabera, substantzia batek eragindako nahasmendua zera da: kontsu-moari lotutako arazo esanguratsuak izan arren pertsonak substantzia jakin bat hartzen jarraitzen duela adierazten duten sintoma kognitibo, jokabidezko eta fisio-logikoen multzoa.

DSMren azken edizioan, 10 substantzia mota sartu dira, eta substantzia batek eragindako nahasmenduaren diagnostikoa egin daiteke haietan guztietan, kafei-naren kasuan izan ezik (intoxikazio- edo abstinentzia-diagnostikoak baino ez ditu).

Substantziak:

1. Alkohola.

2. Kafeina.

3. Kalamua.

4. Haluzinogenoak (feniziklidina edo arilziklohexaminak, eta beste zenbait).

5. Inhalatzaileak.

6. Opioideak.

7. Lasaigarriak, hipnotikoak edo antsiolitikoak.

8. Estimulatzaileak (substantzia anfetaminikoa, kokaina, beste zenbait).

9. Tabakoa.

10. Beste batzuk (ezezagunak).


20

Substantziei lotuta onartzen diren diagnostikoak bi taldetan banatzen dira:

A. substantzia batek eragindako nahasmendua

A irizpidea bete behar du, hots, kontsumo-eredu arazotsu bat izatea, klinikoki esanguratsua den narriadura edo ondoeza eragiten duena eta azken 12 hilabetee-tan hamaika itemeko zerrenda bateko bi betetzen dituena gutxienez:

– Kontrol defizitarioari dagozkion itemak (1-4)

• Askotan, aurreikusitakoa baino kantitate handiagotan edo denbora gehia-goz kontsumitzen da.

• Kontsumitzeari uzteko edo hura kontrolatzeko etengabeko nahia agertzen da, edo ahalegin horretan porrot egin da.

• Denbora asko ematen da substantzia lortzeko, kontsumitzeko edo haren efektuak gainditzeko jardueretan.

• Kontsumitzeko irrika, nahi edo behar handia.

– Narriadura sozialari dagozkion itemak (5-7)

• Kontsumo errepikatua, laneko, eskolako edo etxeko funtsezko betebeha-rrak ez betetzea eragiten duena.

• Kontsumo jarraitua, toxiko horrek eragindako edo areagotutako arazo so-zial edo pertsona arteko arazo iraunkorrak eta errepikatuak izan arren.

• Kontsumoak jarduera sozial, profesional edo aisia-jarduera garrantzitsuak uztea edo gutxitzea eragiten du.

– Kontsumo arriskutsuari dagozkion itemak (8. eta 9. irizpideak)

• Kontsumo errepikatua arrisku fisikoa eragiten duen egoeretan.

• Kontsumitzen jarraitzen da, beharbada toxiko horrek eragin edo areago-tu duen arazo fisiko edo psikologiko iraunkor edo errepikatu bat dagoela jakin arren.

– Alderdi farmakologikoei dagozkien itemak (10. eta 11. irizpideak)

• Tolerantzia: intoxikazioa edo nahi den efektua lortzeko geroz eta kantitate handiagoak behar izatea, efektu hori nabarmen gutxitu baita kantitate bera etengabe hartzen aritu ostean. Opiazeoak eta lasaigarriak, hipno-tikoak eta antsiolitikoak hartzearen ondoriozko nahasmenduetan, ez da jotzen irizpide hau betetzen denik kontrol mediko egokiarekin opiazeoak/lasaigarriak soilik hartzen dituzten banakoetan.


21

• Abstinentzia: abstinentzia-sintomak agertzea edo sintoma horiek saihes-teko dagokion substantzia hartzea. Opiazeoak eta lasaigarriak, hipnoti-koak eta antsiolitikoak hartzearen ondoriozko nahasmenduetan, ez da jotzen irizpide hau betetzen denik kontrol mediko egokiarekin opiazeoak/lasaigarriak soilik hartzen dituzten banakoetan.

Diagnostikoa egin ondoren, A irizpidea betetzen bada, zenbait alderdi zehaztu behar dira:

– Indarra galtzeko hasierako fasean edo fase jarraituan: Aurrez substantzia batek eragindako nahasmendu baten irizpide guztiak bete ostean gutxienez 3 hilabetez (12 hilabetera iritsi gabe) haietakorik izan ez bada (A 4 irizpi-dea, “Kontsumitzeko irrika, nahi edo behar handia”, izan ezik, litekeena baita hura izatea), indarra galtzea hasierako fasean izango da. Gauza bera gertatzen bada 12 hilabetez edo gehiagoz, indarra galtze hori jarraitutzat hartuko da.

– uneko larritasuna: arina izango da A irizpideko 2-3 item betetzen badira; ertaina, 4-5 item betetzen badira; eta, larria, 6 item edo gehiago betetzen badira. Puntu horretan, kafeina da salbuespena, haren sailkapenak ez baitu barnean hartzen nahasmenduaren larritasuna.

– ingurune kontrolatu batean: toxikoa eskuratzeko aukerarik gabeko ingurune batean badago.

– Mantentzeko tratamenduan, opiazeoen eta tabakoaren kasuan.

b. substantziek eragindako nahasmenduak

1. intoxikazioa: substantzia bakoitzaren ezaugarri diren sintomak agertzea substantzia hori hartu ondoren.

2. Abstinentzia: kontsumoa eteteak ezaugarri duen koadro klinikoa. Abstinentziarako DSM 5 kodifikazioak kontsumoagatiko nahasmendu mo-deratu edo larri konkomitante bat dagoela adierazten du automatikoki, eta horrek adierazten du toxikoa hartzeak eragindako nahasmendu moderatu edo larri bat dagoenean soilik agertzen dela abstinentzia. Hala, ezin da onartu substantzia bat hartzeak eragindako aldi bereko nahasmendu arin bat substantzia horrekiko abstinentziarekin kodetzea.

3. substantziek eragindako beste nahasmendu mental batzuk. Lehenagoko sailkapen batzuetan, CIE-9-MC sailkapenean, kasurako, nahasmendu men-tal bat substantzia baten kontsumoak eragina bada, kode bat ematen zi-tzaion zehazki substantzia kontsumitzeagatiko nahasmenduari, eta, beste bat, substantziak/medikamentuak eragindako nahasmendu mentalari; DSM 5 sailkapenaren kasuan, kode bakarrak konbinatzen ditu substantzia


22

kontsumitzeak eragindako nahasmendu mentala eta substantzia hori kon-tsumitzeagatiko nahasmendua. Ez da adierazten substantzia bat hartzeak eragindako nahasmendu konkomitantearen diagnostiko bereizi bat, nahiz eta substantzia jakin hori (halakorik balego) hartzeak eragindako nahas-menduaren izena eta larritasuna erabiltzen diren substantzia/medikamentu horrek eragindako nahasmendu mental bat gertatzen denean.

Substantzia batekin edo bestearekin lot daitezkeen diagnostikoak aldakorrak dira, eta taula honetan jasota daude:

desberdintasun aipagarriak

DSM-5ek aldaketa garrantzitsuak ekarri ditu aurreko sailkapenari dagokionez, eta, aldaketa horiek, askotariko eztabaidak eragin dituzten arren, patologia adiktiboari buruzko ikuspegi berri bat ekarri dute. Hau izango litzateke aurreko sailkapenare-kiko desberdintasun nagusien laburpen bat:


23

– DSM-5en desagertu egin dira “abusu” eta “mendekotasun” terminoak, eta bi koadroak “substantzia batek eragindako nahasmendua” kontzeptuaren barruan bildu dira. Kontzeptu zabalegia dirudien arren, zenbait zehaztapen egiteko ahalegina egiten da, koadroa zehatzagoa izan dadin (larritasuna, uneko egoera...).

– Irizpidetzat onartzen da gogo bizia edo substantzia hori hartzeko premia, zeina ez baitzen jaso aurreko sailkapenetan, eta iraupena azpimarratzen da, indarra galtzeko hasierako fasearekin nahiz fase jarraituarekin bateragarri den sintoma bakarra baita.

– Aurreko sailkapenetan ez zeuden kalamuarekiko eta kafeinarekiko abstinen-tzia-koadroak jasotzen ditu.

– Larritasuna nahasmendu horrek betetzen dituen A irizpideko item-kopurua-ren araberakoa da.

– Poliadikzio kontzeptua desagertu egin da, eta, harekin batera, “askotariko substantziekiko adikzioa” diagnostikoa.

– Espezifikatzaile berriak sortzen dira, “ingurune kontrolatuan” eta “manten-tzeko tratamenduan”, esate baterako.

– Atal berean jolas patologikoaren diagnostikoa sartu da, nahiz eta ez den hartzen Substantzia batek eragindako nahasmendutzat, Nahasmendu adik-tibotzat baizik.

– Internet bidezko jokoen nahasmendua dago gehien ikertu beharreko pato-logien artean. Kasuen bilakaera naturalari buruzko ezagutza gehiago behar da oraindik, kasu horiek tratamendua izan ala ez, eta prebalentzia-datuak lortzeko abiapuntu litzatekeen definizio estandarrik ez izatearen hutsunea nabari du bibliografiak.

bibliografia

• American Psychiatric Association (APA). Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales, 5. Edición, DSM-5. Espainia eta Latinoamerika, Editorial Panamericana, 2014.

• Osasunaren Mundu Erakundea: “The IDC-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Diagnosis Criteria for research”. Gaztelaniazko edizioa, Meditor eta professor J. J. Lopez Iborren eskutik. 1992.

• American Psychiatric Association (APA). (2002). Manual Diagnóstico y Estadístico de los Trastornos Mentales DSM-IV-TR. Bartzelona: Masson.

25

3. kap. Kontratu terapeutikoa eta baimen informatua

L. Pacheco

sarrera

Kontratu terapeutikoak terapeutaren eta haren “pazientearen” arteko konpromi-soa adierazten du; kasu honetan, dena den, egokiagoa litzateke “paziente” era-bili ordez “bezero” erabiltzea, kontratu horrek lankidetza-konpromiso bihurtzen baitu harreman terapeutikoa, zeinak bi aldeei berdin eragiten baitie, kontratuaren helburuak direla eta. Osasun Mentalaren arloan, aipatu dugun hori adierazteko eredu egoki bat “Baimen informatua” (BI) izango litzateke, non terapiaren zir-kunstantziak, baldintzak eta helburuak zehaztu behar baitira, aliantza terapeu-tikoa, proaktiboa, borondatezkoa eta, batez ere, indarrean dagoen legedia oinarri dituen testuinguru batean.

Baimen informatuari buruzko estatuko araudi nagusia 41/2002 Legeak jasotzen du, hots, 2002ko “Pazientearen autonomiari eta informazio eta dokumentazio klinikoaren arloko eskubideei eta betebeharrei dagokien Legeak” (1), eta gure autonomia-erkidegoko araudi autonomikorik garrantzitsuena Eusko Jaurlaritzaren 38/2012 Dekretuan jasotzen da, hots, 2012. urtean aldarrikatutako “Historia kli-nikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren ar-loan dituzten eskubide eta obligazioei buruzkoan” (2).

Osasun-arloko asistentzia jardueran, pazientearen “eskubide” eta profesionalaren “betebehar” gisa arautzen du baimen informatua legediak. Eskubide/betebehar hori “paziente baten osasunari dagokion edozein esku-hartzeri dagokio, esku-har-tze hori egiteko pazienteak libreki, berak hala nahita eta informazioa jaso ondo-ren baimena eman behar baitu”. Oro har, eta aurrerago azalduko diren zenbait kontsideraziorekin, informazioa emateko betebeharra zera izango litzateke: profe-sionalak duen betebeharra pazienteari jakinarazteko zein diren haren egoera klini-koa, diagnostikoa, egin ditzakeen tratamenduak, zein izango litzatekeen globalki gomendagarriena eta zer arrisku eta ondorio nagusi izango lituzkeen tratamendu horrek pazientearen osasunean eta gaixotasunean (3).

Gainera, prozedura gehienetan baimen informatu hori ahoz egitearen aldekoa da legedia. Gure betebeharra pazienteari informazioa hitzez ematea da kasu


26

guztietan, salbuespen batzuetan izan ezik, eta, inoiz edo behin, senitartekoei edo pazientearen legezko ordezkariei ere eman beharko diegu informazioa. Azkenik, legediak berariaz adierazten du profesionalak historia klinikoan jaso behar duela pazienteak baimen informatua eman diola, haren osasunaren gaineko inongo es-ku-hartzerik egin aurretik.

Noski, badira baimen informatua egiteko salbuespenak. Haietako lehena pazien-teak informazioa jasotzeari uko egitea da; legeak argi adierazten du pazientearen eskubidea den hori errespetatu behar dugula, baina hori ez da eragozpen bat esku-hartze bat egin aurretik hari baimena eskatzeko, pazienteak hari buruzko in-formaziorik jaso nahi ez badu ere. Bigarren salbuespena gaixoaren segurtasun fi-siko edo psikikoarentzat berehalako arrisku larria eragiten duten egoerak dira, non ezinezkoa baita haren baimena lortzea; kasu horietan, pazientearen senitartekoei edo izatez harekin lotura duten pertsonei galdetzea gomendatzen da, hori egin ahal denean bederen. Hirugarren salbuespena osasun publikoarentzako arriskua eragiten duten kasuak dira, Legeak ezarritako osasun-arrazoiak direla eta.

Halaber, batzuetan derrigor eman behar zaie informazioa pazientearen senitarte-koei edo izatez harekin lotura duten pertsonei ere. Lehenik eta behin, pazientea legez desgaitua baldin badago, haren legezko ordezkariari eman behar diogu infor-mazioa. Dena den, kasu horietan, pazienteari ere informazioa ematera behartuta gaude hura desgaitua egon arren, eta haren ulermen-aukeretara egokituta eman behar diogu informazio hori. (Pazientearen autonomiari buruzko legearen 5.1. art.).

Bigarrenik, “ordezkatze bidezko baimena” ematen denean egin behar da (Pazientearen autonomiari buruzko legearen 9.3. art. eta Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen 25.7. art.), eta, besteak beste, “asisten-tziaren ardura duen medikuaren iritziz pazientea erabakiak hartzeko gai ez den edo haren egoera fisikoak edo psikikoak egoeraren jabe egiten uzten ez dion” kasuetan. Azkenik, informazioa eman behar dugu pazienteak inplizituki horretarako baimena ematen digunean, betiere esplizituki debekatu ez badigu informazioa ematea.

Era berean, kontuan izan behar da baimen informatua botikak agintzeko orduan soilik erabiltzen den arren legeak adierazten duela hura derrigor eskatu behar dela “osasun-arloko edozein esku-hartze egiteko…”. Horrenbestez, badirudi derrigor eskatu behar dela pazienteari psikoterapia egiteko ere; kasu horretan, psikotera-pia egiten hasi aurretik azaldu beharko litzaioke pazienteari zer teknika erabiliko den, ordezko zer aukera dauden, psikoterapia egiteko arrazoiak, arriskuk eta abar, psikofarmakoak erabiltzean egingo genukeen bezalaxe.

Adierazitako hori guztia hala izan arren, argi dago zenbait kasutan idatziz eska-tu behar dugula baimen informatua (Pazientearen autonomiari buruzko legea-ren 10. art. eta Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek


27

dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen 25.4. art.). Bi legediek adierazten dute derrigor eskatu behar dela kasu hauetan:

1. Ebakuntza kirurgikoetan.

2. Prozedura diagnostiko eta terapeutiko inbasiboetan.

3. Oro har, “pazientearen osasunean eragin negatibo nabarmena izan lezake-ten arrisku eta eragozpenak eragin litzaketen prozedurak egitean”.

Eta kontuan izan behar da Pazientearen autonomiari buruzko legeak zera adieraz-ten duela: “Mediku arduradunak kasu bakoitzean aztertu beharko du zenbat eta zalantzagarriagoa izan esku-hartze baten emaitza orduan eta beharrezkoagoa dela pazienteak aurrez baimena idatziz ematea” (Pazientearen autonomiari buruzko legearen 10.2. art.).

Legedi autonomikoak estatuko legediak erabiltzen dituen kontsiderazio berak erabiltzen ditu, eta besteren bat ere gehitzen du, baina, kasu honetan, ez du idatzizko baimen informatuarentzat soilik egiten, baizik eta hitzezko baimen infor-matuarentzat eta idatzizkoarentzat (Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obliga-zioei buruzko legearen 25.2. art.). Hauek dira:

25.2. art. Pazienteak, baimena eman aurretik, oinarrizko informazio hau jasotze-ko eskubidea du:

a) Esku-hartze terapeutikoaren helburuak eta harekin lortzea espero den onurak.

b) Esku-hartze jakin batekin lotura duten ondorio aipagarri edo garrantzitsuak.

c) Pazientearen zirkunstantzia pertsonal edo profesionalekin lotura duten arriskuak

d) Profesionalaren esperientziaren eta zientziaren egoeraren arabera baldintza normaletan izan litezkeen arriskuak, edo zuzenean esku-hartze motarekin lotura dutenak.

e) Kontraindikazioak.

f) Ordezko tratamendu-aukerak.

Azkenik, bada arreta jarri behar zaion alderdi bat, arauketa autonomikoan jaso-ta dagoena baina ez estatukoan, esku-hartze terapeutiko bat egin aurretik infor-mazioa zenbateko aurrerapenarekin eman behar den adierazten duena. Zentzu horretan, Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek doku-mentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen 25.3. artikuluak adierazten du informazioa “…behar besteko aurrerapenez eman


28

behar dela, dagokion prozedura egin baino 24 ordu lehenago gutxienez, baldin eta premiazko jarduerak ez badira”. Ohartu artikulu horretan ez dela inongo bereiz-ketarik egiten baimen informatu idatziaren eta ahozkoaren artean, eta, beraz, biei dagokiela uler daiteke.

1. botika bat haren indikazio terapeutikoetatik kanpo erabiltzea

Atal hau aipatu nahi dugu, agindu-mota hori askotan erabiltzen delako adikzioak tratatzeko kontsulta medikoetan (pentsa dezagun, adibidez, topiramatoan; haren fitxa teknikoak ez du baimentzen indikazio psikiatrikorik). Literatura anglosaxoiak “off-label” terminoa erabiltzen du kasu horietarako, hots, botikak haien fitxa tekni-koak adierazten dituen baldintza eta/edo indikazioez bestelakoetan erabiltzea. Hau da, baimendutako erabileratik kanpo. Gai horri buruzko Espainiako gaur egungo erregulazioa berariaz jasota dago 1015/2009 (4) Errege Dekretuan, zeinak honako hauek adierazten baititu botikak off-label erabiltzeko ezinbesteko baldintza gisa:

Mediku arduradunak neurria idatzi eta justifikatu beharko du historia klinikoan.

Pazienteari behar bezala emango dio informazioa.

Haren baimen informatua lortuko du.

Medikamentu hori agintzeari eta/edo emateari lotuta ezarri diren mugak eta osasun-zentroko asistentzia-protokoloa errespetatu beharko ditu

Era berean, araudia kontuan hartuta, izan litezkeen kontrako erreak-zioen berri eman beharko du.

Gainera, aipatutako ED horrek berariaz azpimarratzen du botikak baimendutako baldintzetatik kanpo erabiltzea “jarduera klinikoaren barruan sartzen dela, eta, beraz, agindua eman duen medikuaren ardurapean geratzen dela” (4).

ED hori 16/2012 Errege Dekretuak / legeak osatzen du, zeinak, 4.5 artikuluan, Medikamentuen bermeei eta arrazoizko erabilerari buruzko 29/2006 legearen 85. artikulua (5) aldatzen baitu, eta honako hau adierazten:“…Nolanahi ere, sen-dagaia fitxa teknikoan adierazitakoa ez den beste erabilpen baterako preskriba-tuko balitz, erabilpen horrek protokolo terapeutikoetako batzorde arduradunaren edo autonomia-erkidego bakoitzeko organo kolegiatu baliokideen oniritzia jaso beharko luke aurrez…”. Ez dakigu gure autonomia-erkidegoan halako “batzor-derik” ba ote den; ez dugu, behintzat, badenik entzun, eta argitu beharra dago halako batzorderik ez balego beharrezkoa ote litzatekeen Ikuskaritza medikoak au-rrez baimena ematea sendagaiak off-label erabiltzeko, antipsikotikoak 75 urtetik gorako pertsonetan dementziak tratatzeko erabiltzen direnean egiten den antzera, adibidez.


29

Azkenik, off-label botikak erabiltzeko baimen informatua lortzeko protokoloari da-gokionez, uste dugu aski litzatekeela baimen hori ahoz ematea; dena den, zenbait egilek kasu horietarako idatzizko eredu bat proposatu dute, “patologia dualean” erabiltzeko. Adikzioen esparruan izan lezaketen interesagatik, Patologia Dualeko Espainiako Elkarteko “Indikazioz kanpo erabiltzen diren botikei buruzko lantal-deak” berriki argitaratu dituen bi artikulu monografiko (6,7) arretaz irakurtzea gomendatzen dugu.

2. idatzizko baimen informatuaren eredu bat

Metadonarekin egiten den tratamendua ardatz duen eredu bat aukeratu dugu, uste baitugu pazientearen osasunean eragin negatibo garrantzitsuak izan litza-keten arriskuak dituen prozedura bat dela, pazienteak tratamendua behar bezala egiten ez badu bederen. Dena den, ia jarduera profesional guztietan bezala, ezi-nezkoa da ehuneko ehunean zehaztea helburuak, zirkunstantziak, ondorio garran-tzitsuak, arriskuak, eta abar. Horregatik, hemen aurkezten dugun eredua irekia da, mediku bakoitzak egoki jotzen duen moduan zehaztu dezan.

Metadonarekin tratamendua egiteko baimen informatua

A.identifikazio-datuak:

Osasun Mentaleko Zentroa/Kontsulta pribatua:Informazioa eman dizun medikuaren izen-abizenak:Informazioa eman zaizun eguna eta ordua:

b. tratamenduari buruzko informazio orokorra:

Tratamenduaren helburua: Tratamendu hau, zeinak barnean hartzen baitu metadona (botika agonista opiazeoa) modu kontrolatuan agintzea eta ematea, opiazeoekiko mendekotasuna duten pazienteentzat erabiltzen diren tratamenduen artean dago.

Tratamenduak barnean hartzen du medikuak agindutako dosia hartzea egunero, adierazitako lekuan eta posologiarekin, pazienteari heroinarekiko eta beste opiazeo batzuekiko mendekotasuna kontrolatzen laguntzeko.

Espero diren onurak: Metadonarekin egiten den tratamenduaren azken helburua pazientearen errehabilitazioa eta droga oro uztea da (ahal balitz, baita metadona bera ere).

Oro har, ez da zehazten tratamenduaren iraupena. Medikuak baloratuko ditu bilakaera klinikoa eta tratamenduaren hasieran ezarri diren helburuen lorpen-maila, eta, pazientearen borondatearen arabera, tratamenduarekin jarraitu behar den ala ez erabakiko du.


30

Tratamenduaren parte dira aurrez jakinarazi gabeko odol- eta gernu-analisiak, pazientearen gorputzean metadonaz gainera beste substantzia adiktiborik ba ote dagoen jakiteko.

Pazienteak edozein unetan eten ahal izango du metadonarekin egiten den tratamendua, hala nahi izanez gero, baina jakin behar du horrek substantzia horrekiko desintoxikazio-prozesu bat dakarrela; tratatzen duen taldeak emango dizkio prozesu horretarako behar dituen bitartekoak.

C. Metadonarekin egindako tratamenduaren arriskuak eta albo-ondorioak:

Metadonarekin egindako tratamenduak dituen ondorio garrantzitsuei dagokienez, honako hauen berri eman zait:

Mendekotasuna sortzen du, eta medikuak gainbegiratu gabe hartuz gero arriskutsua izan daiteke. Hipotentsioa eta asma-krisiak izateko arriskua areagotu dezake. Logura eta euforia eragin ditzake, eta, beraz, gidatzeko eta makina arriskutsuak erabiltzeko gaitasuna gutxitu.

Era berean, metadonak eragin ditzakeen kontrako erreakzio hauen berri eman zait:

Kasuen % 10ean baino gehiagotan: goragaleak, goitikak, idorreria, beherakoak, aho lehorra, buruko mina, urduritasuna, depresioa, euforia, sexu-grina gutxitzea, inpotentzia, logura, negalak, ikusmen lausoa, hipotentsioa eta zorabioak.

Honako sintoma hauetakoren bat edo zuretzat ohiz kanpokoa den besteren bat –adibidez, arnasa hartzeko zailtasuna, logura izugarria, arnasketa mantso edo azalekoa, bihotz-erritmo bizkorra edo mantsoa, palpitazioekin edo irregularra, konorte-galera, zorabio larriak eta nahasmendua– izanez gero, deitu eta/edo joan larrialdi medikoen zerbitzuren batera, edo deitu iezaguzu berehala telefono-zenbaki honetara: ……………………………….

Kontraindikazioak: Aldi berean beste substantzia batzuk erabiltzeak (adibidez, beste droga batzuk, hala nola alkohola eta opiazeoak eta zenbait psikofarmako) areagotu egin dezake gaindosia izateko arriskua, eta horrek ondorio oso larriak izan ditzake, baita heriotza eragin ere. Era berean, dosietako bat hartzea ahaztuz gero edo behar bezalako efektua ez duela iruditzen bazaizu, ez hartu beste dosi bat.

Arren eskatzen zaizu beste gaixotasunen batzuk tratatzen ari zaizun mediku orori jakinaraz diezaiozula botika hau hartzen ari zarela droga-mendekotasuna tratatzeko; izan ere, beste botika batzuek eragina izan dezakete tratamenduan, edo ustekabeko efektuak edo efektu kaltegarriak, batzuetan oso larriak, eragin.

Nire zirkunstantzia pertsonal edo profesionalei lotuta, honako hau jakinarazi zait (zehaztu kasu bakoitzean) …………………………………………………………

Ordezko tratamendu-aukerei buruz: Beste tratamendu-metodoei buruzko informazio osoa ere jaso dut, eta izan litezkeen ordezko aukerei buruzko informazioa eskatu ahal izan dut.


31

d. tratamendua egin ahal izateko konpromisoak:

1. Osasun-taldeko kide guztiak eta programa terapeutikoan zehar haiek hartzen dituzten erabakiak errespetatzeko konpromisoa hartzen dut, zentroan inolako eraso fisikorik edo hitzezko erasorik ez egiteko konpromisoa, eta zentroan armarik ez izateko eta metadona-dosiekin ez trafikatzeko konpromisoa. Jakinarazi didate gisa horretako jokabideak programatik baztertua izateko arrazoi direla.

2. Eskatzen didaten orotan gernu-kontrolak egiteko eta programaren segimendu-kontsultetara joateko konpromisoa hartzen dut. Hala egin ezean, programatik kanpo geratuko nintzateke.

Azkenik, adierazten du jakinarazi dizkidatela metadonarekin egindako tratamenduak dituen ezaugarriak, ondorioak, arriskuak, abantailak eta eragozpenak, baita hari dagozkion jokabide-arauak ere; era berean, adierazten dut jasotako informazio guztia ulertu dudala, nola hitzez emandakoa hala orri honetan jasotakoa, eta egoki iruditu zaizkidan galdera guztiak egin ahal izan ditudala.

Adostasuna adierazteko, honako hitzarmen hau sinatzen dut.

Pazientearen Izena, Abizenak, NAN-zk. eta sinadura:

Mediku arduradunaren Izena, Abizenak, NAN-zk., elkargokide-zk. eta sinadura:

Legezko ordezkariaren Izena, Abizenak, NAN-zk. eta sinadura (pazientea ezgaitua bada):

Senitartekoaren Izena, Abizenak, NAN-zk., ahaidetasuna eta sinadura (halakorik balego, lekuko gisa):

Datu pertsonalak babesteari buruzko 1999ko abenduaren 13ko 15/1999 Lege organikoa betez, jakinarazten dizugu zuk ematen dituzun datu pertsonalak titulartasun hau duen historia klinikoan gordeko direla: …………… ……………………………………………………

Nahi izanez gero, informazioa eskuratzeko, zuzentzeko, ezeztatzeko edo kontra egiteko eskubideak balia ditzakezu, helbide honetara joz: ………………………………………………………….………………………


32

bibliografia

• Pazientearen autonomiari eta informazio eta dokumentazio klinikoaren arloan dauzkan eskubideei eta betebeharrei buruzko Oinarrizko Legea. 41/2002 Legea, 2002ko aza-roaren 14koa. BOE, 274. zk. 2002-11-15.

• Historia Clínica y derechos y obligaciones de pacientes y profesionales de la salud en materia de documentación clínica. 38/2012 Dekretua, 2012ko martxoaren 13koa, Eusko Jaurlaritzarena. EHAA, 65. zk. 2012-3-23.

• Domínguez Luelmo, A. Derecho sanitario y responsabilidad médica. 2002ko azaroaren 14ko 41/2002 Legeari, pazientearen eskubideei, informazioari eta dokumentazio klini-koari buruzkoari, egindako oharrak. 2. arg. Lex Nova. Valladolid. 2007.

• Medrano, J.; Pacheco, L.; Zardoya, M. J. Uso No Autorizado de Psicofármacos. El nuevo Real Decreto 1015/2009. Norte de Salud Mental. 2009; 35: 79-88. Eskuragarri hemen: http://revistanorte.es/index.php/revista/article/view/619

• 16/2012 Errege Dekretua / legea, 2012ko apirilaren 20koa, Osasun Sistema Nazionalaren jasangarritasuna bermatzeko eta hark ematen dituen zerbitzuen kalitatea eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa. BOE, 98. zk. 2012-4-24.

• Álvarez González, F. J. La prescripción de fármacos fuera de indicación en patología dual: Hoja de información al paciente y consentimiento. Revista de Patología Dual 2014; 1(3):12. Eskuragarri hemen: http://www.patologiadual.es/profesional_revista_v001n003.html

• Álvarez, F. J.; Roncero, C. Patologia dualean indikazioz kanpo erabiltzen diren boti-kei buruzko Patologia Dualeko Espainiako Elkarteko lantaldea. Argitaletxea. Revista de Patología Dual 2014; 1(3):9. Eskuragarri hemen: http://www.patologiadual.es/profesio-nal_revista_v001n003.html

33

4. kap. Adikzioen gaineko sareko lana: zerbitzuen arteko komunikazioaren erronka

A. Retolaza

sarrera

Gaur egun, oraindik ere, droga-mendekotasunen arretarako sare paraleloak daude. Kasu askotan, izaera erlijiozko edo altruista duten elkarteek sortutako eta zuzen-dutako asistentzia-zerbitzuak dira, eta, erabat edo hein batean, asistentzia-sare publikotik kanpo funtzionatzen dute, sare psikiatrikotik kanpo, bereziki. Askotan, adikzioen arreta-zerbitzua sare publikoaren parte izan arren, zerbitzu horretan ar-tatzen diren pazienteak bereiz tratatzen dira, gainerako pazienteak artatzen diren zirkuitutik kanpo. Egoera horrek zerbitzuen arteko koordinazio-zailtasunak eta dis-funtzionalitateak eragiten ditu, eta, ondorioz, ezin zaie osotasunean heldu drogen erabilerak eragindako nahasmenduei.

Berriki argitaratutako lan batean, Mental Health and Poverty (2014), egileek “Diagnostiko Duala”, “Drogek eragindako nahasmenduak” eta antzeko etikete-kin lotura estua duten estigmak nabarmentzen dituzte. Gogorarazten digute zen-bait kontzeptuk, hala nola substantzia-abusuak eta adikzioak, gaitzespen- eta zigor-judizioei lotzen zaien dimentsio moral bat gordetzen dutela gehienetan. Osasun-arloko profesional asko bereziki deseroso sentitzen dira gisa horretako pa-zienteekin, eta, kasu batzuetan, okerreko pazientetzat edo ez-pazientetzat hartzen dituzte; izan ere, hein batean, substantziak hartzeak eragindako arazoen gaineko ardura egozten zaie.

Adikzioak ez dira inoiz bakarrik etortzen, eta horrek eragiten du, medikuntzan as-kotan gertatzen den bezala, droga-mendekotasunari sare paralelo edo gutxi koordi-natutako batetik arreta egokia emateko zailtasuna. Bada denbora argi geratu zela gisa horretako patologiek arazo medikoekin duten lotura –arazo horiek, batzuetan, oso larriak dira– edo beste nahasmendu psikiatriko batzuekin izaten den komor-bilitatea direla klinikoek landu behar ditugun egoeren artean ohikoenetakoak. Aurreko horri erantsita, problematika psikosozial handi bat dugu asistentzia-es-parru horretan, zeinak zalantzan jartzen baitu modu integralean baino ulertu ezin den arreta egoki bat emateko gizarte-sareekin edo sare soziosanitarioekin


34

koordinatuta lan egiteko beharra. Beste behin ere, ohiko jardueran egin ohi dugu-narekiko desberdin lan egitea eskatzen digu ikuspegi biopsikosozialak.

Zenbait ikerketak erakutsi dute mendekotasunak dituzten pertsona helduen % 50ek baterako nahasmendu mentalen bat dutela. Nerabeetan eta gazteetan substantzien kontsumoak duen komorbilitatea aztertzen duen literatura berrikus-tean, ikus da kasuen % 61etik % 88ra bitartean agertzen direla beste nahas-mendu psikiatriko batzuk (Couwenbergh eta beste, 2006). Gainera, zenbait ikerketatan aldeak ikusi dira gizonen eta emakumeen artean; hala, gizonen ka-suan maizago gertatzen da komorbilitatea kanporatze-nahasmenduekin (Arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin; Jokabidearen nahasmenduak), eta, emakumeetan, barneratze-nahasmenduekin (Depresio- eta herstura-nahasmen-duak). Antzeko datuak aurkitu zituzten Turnerrek eta haren laguntzaileek (2004) substantziak hartzeak eragindako nahasmenduengatik artatutako nerabeen lagin kliniko bat aztertu zutenean; izan ere, aurkitu zuten % 74k baterako beste nahas-menduren bat zuela, eta, % 44k, baterako zenbait nahasmendu.

Gauza bera gertatzen da patologia mediko elkartuarekin. Galdakao-Usansoloko Ospitaleko Psikiatria Zerbitzuko Droga-mendekotasunen Unitatean egindako ikerketa batean (2010), ikusi zen ospitaleratutako paziente drogazaleen % 66k patologia mediko larriak zituztela. Patologia horietatik, gehienek CHB eta GIBa zituzten, eta, horien ondoren, zenbait hepatopatia. Oso ohikoak izan ziren, ha-laber, BGBK, diabetesa, asma, dislipemiak eta garun-atrofia. Ikerketa horretan bertan, ikusi zen komorbilitate psikiatriko elkartua pazienteen % 70ek zuela; ko-kaina hartzen zutenetan zen nagusi (kasuen % 92), eta, haien ondoren, zenbait substantzia hartzen zituztenetan (% 89). Oro har, eta beste zenbait ikerketatan bezala, ikusi zen B taldeko Nortasun-nahasmenduak nagusitzen zirela, eta, bere-ziki, Mugako nortasun-nahasmendua.

Herrialderik gehienetan, droga-abusua ohikoa da gizarte-maila guztietan. Dena den, heroinaren erabilerak lotura estua du gabezia sozialarekin, bazterketarekin eta delinkuentziarekin. Gisa bertsuan, crackarekiko eta beste estimulatzaile ba-tzuekiko adikzioak heroinaren antzeko patroiak ditu. Epidemiologoek eta zenbait osasun-kudeatzailek sinetsarazi digute itzulera zaila duen eta delinkuentziarantz doan nolabaiteko bidea eragiten duela heroina erabiltzeak. Zalantza gutxi dira gai horren sinesgarritasunaren inguruan. Hala ere, egia da gizarte-bazterketa eta delin-kuentzia, askotan, heroinarekiko harremanaren hasierako urratsak direla. Zenbait gizarte-arlotan, gazteek etengabe dute kontsumoa beren inguruan eta kontsumitze-ko arriskua dute, eta oso zaila da giro hori saihestea,, ingurune horretan zenbait aldaketa sozial gertatu ezean. Langabezia, familiako zailtasunak, zailtasun ekono-mikoak eta bizitzeko leku duinik ez izatea drogaren mende dauden pertsona askok bizi dituzten egoerak dira, baita substantziak hartzen hasi aurretik ere. Eta, ema-kumeen kasuan, prostituzioa, amatasun goiztiarra eta tratu txarrak kontuan hartu beharreko gaiak dira. Arazo horiek guztiek esku-hartze argia eskatzen dute ikuspegi psikosozialetatik; esku-hartze horiek atal bat gehiago izan behar dute errehabilita-zio-tratamenduetan, eta arreta integral bateko oinarrizko osagaia.


35

Asistentziarako baliabideak

Bestalde, asistentzia psikiatrikoko sareak, adikzioen asistentziari dagozkionak barne, konplexuak dira, eta baliabide asko dituzte; eta hori beharrezkoa da elka-rren artean koordinatzeko eta integratzeko. Baliabideen zerrenda bat, osagabea beharbada, hau izango litzateke:

tratamendurako zentro anbulatorioak

ospitalizazio unitateak, bai desintoxikatzeko eta mendekotasuna gainditzeko zentro espezializatuak, bai psikiatria-unitate orokorrak.

eguneko ospitaleak eta zentroak

komunitate terapeutikoak

Errehabilitazio-fasean dauden toxikomanoentzako etxeak eta egoitzak

Laneko errehabilitaziorako zentroak

espetxeak

Eskema honetan, adikzioen arreta antolatzeko erabiltzen diren lau asistentzia-maila ikus ditzakegu (Markez eta beste, 2012):


36

Adikzioen esparruan dagoen tratamendu-eskaintza non-nahiko errealitate bat izan da hasieratik asistentzia-eremu honetan. Azken urteotan, horrek aberastasuna eta aukera ekarri ditu eskaintzan, eta, ondorioz, gure gizarteko zenbait sektore garrantzitsu mugiarazi ditu, eta esku-hartzeetan sormen, gogo eta berrikuntza garrantzitsuak sustatu. Askotariko aukera terapeutikoak, askotariko ideia eta ba-lio-sistematan oinarrituak, erabiltzaileen eta haien familien eskura dauden tra-tamendu-aukeren askatasun-berme gisa mantendu behar dira. Dena den, horrek zailtasun handiak eragin ditu jarduerak eta baliabideak koordinatzeko eta integra-tzeko, eta, kasu batzuetan, asistentzia-eskaintzaren kalitatea mediatizatu egin du.

Duela gutxi arte, borondatea eskatzen zuen erronka garrantzitsua zen sarean lan egitea. Gaur egun, izaera etikoa duen betebehar bat da.

eskaintza eta baliabide terapeutikoak geroz eta hobeto integratzea da erronka, eta, horretarako, lana erraztuko duten eta kontaktuak eta pa-zienteen bideratzeak erraztuko dituzten protokoloak landu eta abian jarri behar dira.

Helburua baliabideak arrazionalizatzea eta errentagarri bihurtzea da, pazienteei eskaintzen zaien aukera-aberastasunari kalterik egin gabe.

Kartzeletako lana zabaltzea eta hobetzea ere erronka bat da. Espetxeratuen % 33 osasun publikoaren kontra egindako delituengatik dago zigortuta, estupefazien-teak egitearekin, trafikatzearekin eta saltzearekin lotutako delituengatik, funtsean. Aurreko horrekin bat etorriz, giltzaperatuen herenak jaso du noizbait espetxean adikzioarentzako tratamendua. Europako zenbait txostenek adierazten dute he-rrialde batzuetan presoen % 10 - % 36k drogak hartu ohi dituztela espetxean.

Zerbitzuen eta programen hedapena eta haien ezartze-erritmoa hobeto ulertzeko, droga-mendekotasunen arretak Euskal Herrian eta, bereziki, Bizkaian izan duen bilakaera hobeto irudikatzen lagunduko diguten zenbait gertaera historiko aipatu-ko ditugu orain.

70eko hamarkada.

– Alkoholismo Unitateak sortu ziren Zamudioko eta Zaldibarko ospitaleetan.

– Kontsulta anbulatorio bat sortu zen Arbieto kalean (Bilbo).

– Modulu psikosozialak sortu ziren hamarkadaren amaieran.

1980 – Eusko Jaurlaritzak droga-mendekotasunen koordinaziorako zentroa (Droga Arazo Koordinakundea, DAK) sortu zuen.

1982 – Psikiatria Unitatea sortu zen Basurtuko ospitalean.

1980-1987 – Asistentzia psikiatrikoko ospitaleaz kanpoko sarea garatzen joan zen.


37

1983 – Asistentzia psikiatrikorako eta osasun mentalerako lehenengo plana euskal autonomia-erkidegoan. Droga-men-dekotasunen arreta plan horretan jaso zen.

– Osakidetza zerbitzua sortzeko legea.

1985 – Lurralde historikoen legea sortu zen, eskumen sozialak eta osasun-arlokoak banatzen eta zehazten dituena.

– Asistentzia psikiatrikoa Bizkaiko Aldundiaren eskuetatik Osakidetzaren eskuetara igaro zen.

1986 – DAK Osakidetzaren eskuetara igaro zen.

1987 – Drogei buruzko Plan Nazionala.

– Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio Unitatea sortu zen.

1988-1989 – Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Mentaleko zerbi-tzuak berritzeko Batzordearen txostenak egin ziren. Droga-mendekotasunei buruzko programa espezifikoak hartzen dituzte barnean.

– Insalud Osakidetzaren eskuetara igaro zen.

1990 – Modulu psikosozial gehienak eta Uribe Kostako partzuergoa Osakidetzan integratu ziren.

– Oinarri teknikoak eta Plan estrategikoa. Droga-mende kota-sunentzako programa espezifiko bat proposatu zen.

1991 – Bitarteko helburuen programa ezarri zen (mantentze-trata-mendua metadonarekin).

1991-1995 – Helburuen araberako Urteko kudeaketa-planak egin ziren. Barnean hartzen dituzte toxikomaniei buruzko programak eta protokoloak.

1994 – Osasuna Zainduz. Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Erre-formarako plana. Osasun-plana. - Kalitateko plan integrala.

1997 – Osasun Antolamenduko legea.

2003-2007 – Kalitate-plana. Osakidetza.

2004-2008 – Asistentzia psikiatrikoko eta osasun mentaleko plan estrategikoa.

2005-2009 – Bizkaiko ospitaleaz kanpoko asistentzia psikiatrikoko eta osasun mentaleko plan estrategikoa.

2010 – Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea sortu zen.

2012 – Psikiatria eta Adikzio Unitate bat sortu zen Basauriko espetxean.


38

Programak koordinatzeko eta integratzeko zailtasunaz jabetuta, batez ere zerbi-tzu-eskaintzaren zati bat ez delako Osakidetzaren sare publikoan egiten, 2011. urtean, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko Zuzendaritzak diziplina anitzeko lan-talde bat sortu zuen, toxikomanien tratamenduan esperientzia handia duten pro-fesionalekin, paziente horiei ematen zaien arreta-eredua aztertzeko.

Lantaldeari honako helburu zehatz hauek helarazi zitzaizkion:

• Paziente-profilak zehaztea, uneko pazienteena eta etorkizunekoena, balia-bideak behar bezala esleitzeko zerbitzuei.

• Zehaztutako profilei arreta emateko behar diren ospitaleko nahiz komuni-tateko egitura-baliabideak eta giza baliabideak zehaztea. Hobetzeko espa-rruak zehaztea.

• Asistentzia-sare publikoko droga-mendekotasunen programarentzako gu-txieneko zerbitzu-zorro bat ezartzea, eta zerbitzu horiek eskuratzeko auke-ra-berdintasuna bermatzea.

Pazienteen profilak deskribatu aurretik, laguntza eskatzen duten paziente toxi-komanoekin eskuarki egiten diren jardueren sekuentzia berrikusi eta adostu zen:

1. lehenengo harremana

• Nagusiki, familia-medikuak edo beste profesionalen batek bideratua iza-ten da, hark egindako txostenarekin. Bideratu duen profesionalari Osabide Global programaren bidez jakinarazten zaio tratamenduari ekin zaiola.

• Pazienteak berak eskatuko balu: OTIa edo NANa eskatu.

• Medikuak historia klinikoa ireki behar du.

2. diagnostikoa

• Ebaluazio diagnostikoko kontsultak.

• Proba diagnostikoak (analisiak, balorazio organikoa...).

• Diagnostikoaren berrespena: Adikziok. “Okerreko” bideratzeak birbideratu.

• Ebaluazio biopsikosoziala (soziala, psikologikoa, psikiatrikoa eta organikoa).

3. banakako proiektu terapeutikoa

• Proposatzen den segimendu-mota.

• Banakako Arreta Planaren (BAP) helburuak.


39

• Parte hartzen duten profesionalak.

• Esku-hartzeak:

1. Osasun-egoera orokorra baloratzeko kontsultak, beste espezialis-ta batzuekin eta/edo lehen mailako arretarekin elkarlanean (txertoak, hepatitisa...).

2. Tratamendu farmakologikoa.

3. Aginduak eta aldian behingo kontrolak.

4. Tratamenduarekiko atxikimendua.

5. Beste osasun-agente batzuekiko koordinazioa (farmaziak).

6. Tratamendu psikoterapeutikoa.

7. Psikohezkuntzako esku-hartzea.

8. Gizarteko eta komunitateko esku-hartzeak. Informazio garrantzitsua biltzea, eta beste bitarteko batzuekiko koordinazioa (Justizia, Udalak, Aldundia, elkarteak, komunitateko erakundeak...).

• Komunitate terapeutikoko protokoloetan eta/edo programetan sartzea (al-kohola, opiazeoak, MTD...).

4. egonkortzea eta ebaluazioa

Banakako arreta-planean zehaztutako helburu zehatz eta neurgarrien arabera. Urteko gutxieneko ebaluazioa.

5. Alta/bideratzea

Bere lanaren elementu nagusitzat, taldeak lau paziente-profil zehaztu zituen pa-zienteen ezaugarrien, patologiaren eta haiek tratatzeko behar ziren baliabideen arabera, eta, gizarte-egoera bereziei zegozkien beste lau profil, aurrekoekin kon-bina zitezkeenak (emakumeak, etorkinak, eta abar). i. eranskinean jaso dira profil horietako bakoitzaren ezaugarriak, taula batean.

Hobetzeko esparruak

Hobetzeko esparruei eta horretarako egin beharreko ekintzei zegokienez, eta egin-dako gogoetaren azken ondorio gisa, lantaldeak zenbait proposamen eta gomendio egin zituen, eta horietako batzuk laburbildu ditugu hemen:


40

1. Nerabeentzako tratamendu goiztiarreko programa bat hedatzea sare osoan. Programa hori haur eta gazteen arretako taldeekin modu koordi-natuan egituratzea.

2. Asistentzia-eskualde bakoitzean baliabide bat antolatzea, alkoholare-kin estimulatzaileak hartzen dituzten heldu eta gazteei arreta emateko.

3. Paziente dualen arretarako sarean dauden baliabide guztiak erabilgarri izatea, Eguneko ospitalea, ACT, Ohiko ospitalizazioa eta Komunitate Terapeutikoa barne. Larrialdi-egoeretarako eta beste baliabide batzuen bidez kontrolatzen zailak diren egoeretarako zenbait ohe izatea gomen-datzen da.

4. Adikzioa duten pazienteentzako eguneko ospitaleak izatea.

5. Gernu-kontrolen fidagarritasuna bermatzea.

6. Zentroen segurtasuna berrikustea.

7. Sistema judizialarekin hobeto koordinatzea ezaugarri horiek dituzten pazienteekin egiten diren esku-hartzeak.

8. Lehen mailako arretarekiko koordinazioa hobetzea. Droga-mende-kotasunak sail arteko programetan sartzea.

9. Sareko profesionalek (BAME, BAPE, BAEE), lehen mailako arretako profesionalek eta droga-mendekotasunen arloko udal-teknikariek toxi-komanien alorrean duten trebakuntza hobetzea.

10. Trebakuntzan eta jarduera klinikoan genero-sentsibilizazioa sartzea, droga-mendekotasunei lotuta.

11. Droga-mendekotasunak dituzten pazienteentzako “paziente aktiboa” eta gisa horretako beste jarduera autogestionatuak aztertzea.

12. Jardunbide klinikorako gida adostuak izatea.

13. Balorazio soziala sistematizatzea paziente dualetan, mendekotasunak dituzten pazienteetan (3 eta 4 profilak) eta arreta berezia behar duten taldeetan (etorkinak, emakumeak eta abar).

14. Proposatutako hobekuntzei segimendua egiteko plan bat lantzea eta ezartzea.


41

baliabideen arteko komunikazioa hobetzea: banakako Arreta Plana (bAP)

Aurreko lanaren jarraipen gisa, 2013. urtean, mota horretako pazienteetan izan litezkeen alderdi biomedikoak eta psikosozialak barneratzeko eta integratzeko aukera emango lukeen Banakako Arreta Planeko Eredu (BAP) bat egituratzeko adostasun bat garatu zen, Bizkaian hura ere. Asmoa zen asistentzia hobetzen aurrera egitea sistematika baten bidez, zeinak kasu bakoitzarentzat esplizituak eta espezifikoak izango liratekeen helburuak (ikuspegi kliniko batetik ebaluatze-ko modukoak izan behar luketenak) planteatzen lagunduko bailuke uneko ara-zoen erregistro zorrotz bat eginez. Oraingoan, asistentzia-sare publikotik etorritako profesionalak eta hitzartutako beste zerbitzu batzuetatik etorritakoak sartu ziren lantaldean. Baliabide askotako profesionalek hartu zuten parte, nola arreta an-bulatoriokoek hala ospitalekoek, zeinek funtzio klinikoak, sozialak edo laguntza-funtzioak baitzituzten. Metodo horrek aukera eman zuen arreta-plan ohikoenen interfaseei buruzko eztabaida egiteko; interfase horiek askotariko profesional eta zerbitzuen parte-hartzea behar izaten dute, eta horrek ezinbesteko egiten du zeharkako koordinazio ona izatea; zeharkako koordinazio horrek, hain zuzen, zail-tasunak eta porrotak eragiten ditu kasurik konplexuenetan. Asmoa ez zen, hasiera batean behintzat, BAPeko eredu hori paziente guztiei aplikatzea, konplexutasun handiena zuten haiei soilik baizik. Dena den, azkenean ez zen ezarri plan hori; beharbada, sistematikoki betetzeko zorrotzegia zelako. Nolanahi ere, uste dugu arreta modu integralean lantzeko erreferentziatzat erabil daitekeen eredu bat izan daitekeela behar bezala landuz eta sinplifikatuz gero, eta, horregatik, ii. eranski-nean sartu dugu.

Bukatzeko, esan beharra dago adikzioen esparruan dugun erronkarik garrantzi-tsuena paziente horiei ematen zaien arreta normalizatzea dela oraindik ere, eta beste edozein paziente bezala, asistentzia-zirkuitu zehaztu eta argietan sartzea. Ororen gainetik, erabiltzaile horien eskubideak errespetatu behar dira, eta haiek baztertzea saihestu. Erronka zaila da paziente horien ezaugarri psikosozialak kon-tuan hartuz gero, batzuetan haiek baztertzea eragiten baitute ezaugarri horiek. Aurreko hori lortzen badugu, hurrengo urratsa, ez aurrekoa baino garrantzi gu-txiagokoa, sektore edo lurralde jakin batean arreta ematen ari diren programa eta baliabide guztiak modu eraginkorrean integratzea da. Ongi funtsatutako asisten-tzia-egitura eta -antolaketa behar dituen helburu bat da, baina, horrez gainera, talde profesionalen konpromisoa ere behar du, komunikazioari eta baliabideak integratzeari dagokienez. Guztiok gara beharrezkoak. Eta pazienteak dauden le-kuan egon behar dugu.


42

bibliografia

• Poole, R.; Higgo, R.; Robinso,n C.A. Mental Health and Poverty. 75-92. or. Cambridge University Press. 2014.

• Markez, I.; Perez del Río, F. Atención al Problema de las Adicciones. In (Desviat, M; Moreno A; Arg.): Acciones de Salud Mental en la Comunidad. 635-646. or. AEN. 2012.

• Couwenbergh, C.; van den Brick, W; Zwart, K.; Vreugdenhil, C; van Wijngaarden-Cremers, P.; van der Gaag, R. J. Comorbid psychopathology in adolescents and young adults treated for substance use disorders. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2006; 15: 319-328.Doi: 10.1007/s00787-006-0535-6.

• Turner, W. C.; Muck, R. D.; Muck, R. J.; Stephens, R. L.; Sukumar, B. Co-Occurring Disorders in the Adolescent Mental Health and Substance Abuse Treatment Systems. Journal of Psychoactive Drugs. 2004; 36(4): 455-462.

• Mateu, G.; Astals, M.; Torrens, M. Comorbilidad psiquiátrica y trastorno por dependen-cia de opiáceos: del diagnóstico al tratamiento. Adicciones (2005), 17. lib., 2. gehig.

• Mondragón, M. Estudio retrospectivo de 257 pacientes ingresados en la Unidad de Desintoxicación durante el año 2009 y situación en Octubre 2010. Komunikazioa. Argitaratu gabeko datuak. 2010.

• Martín Zurimendi, J. A. Implantación y desarrollo del programa de objetivos inter-medios (Mantenimiento con metadona). In (Meana JJ; Ballesteros J; Pantoja L, arg.) Tratamientos sustitutivos en dependencia a opiáceos: metadona, LAAM, heroína. Avances en farmacología de drogodependencias. Droga-mendekotasunen Deustuko Institutua. Deustuko Unibertsitatea. Bilbo. 1997.

• Euskal Autonomia Erkidegoko droga-mendekotasunei buruzko V. Plana. 2004-2008. Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzua. Vitoria-Gasteiz. 2004ko iraila.

• Euskal Autonomia Erkidegoko Adikzioei buruzko VI. Plana. 2011-2015. Osasun eta Kontsumo Saila. Droga-mendekotasunen Zuzendaritza.

• Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Toxikomanietako taldea. Asistentzia-ereduaren berri-kuspen-proiektuaren txostena. 2011ko abendua.

i. e

rA

ns

kin

A. P

azie

ntee

n pr

ofile

n ta

ulak

Paz

ient

een

profi

la

(egu

ngoa

) b

ehar

dir

en z

aint

zak/

tra-

tam

endu

ak/p

rogr

amak

ze

rbit

zu e

ragi

nkor

rena

(a

dier

azi z

er d

en:

sani

-ta

rioa

- s

ozio

sani

tari

oa

- so

zial

a)

koo

rdin

azio

-pre

mia

k et

a ab

ar

egu

n da

goen

arr

eta-

zer-

bitz

ua

zerb

itzu

eta

/edo

bal

iabi

de

berr

ien

prem

iak

1.

ner

abea

k (1

4-1

7 u

rte)

et

a ne

rabe

ber

an-

tiar

rak

(18

-23

urt

e)

izat

en d

ira.

tox

ikom

a-no

izat

era

irit

si g

abe

drog

a-ko

ntsu

mit

zaile

di

ra,

eta

joka

bide

-tra

s-to

rnoa

k di

tuzt

e (o

l-da

rkor

tasu

na,

araz

oak

esko

lan…

)

– P

rebe

ntzi

o se

lekt

iboa

.–

Agi

ndut

ako

preb

en-

tzio

a:.

Tr

atam

endu

ter

apeu

-ti

koa,

far

mak

olog

ikoa

, ba

naka

ko t

erap

ia,

tald

ekoa

, fa

mili

akoa

.–

Ger

nu-k

ontr

olak

.

– P

rebe

ntzi

oa:

udal

ak

(pre

bent

zio-

tekn

ika-

riak

), h

ezku

ntza

-es-

parr

ua (

psik

olog

oak,

ik

aste

txee

tako

ori

en-

tado

reak

, ir

akas

leek

in

koor

dina

tuta

).–

trat

amen

dua:

OM

Z pr

ogra

ma,

Ald

undi

are-

kin

koor

dina

tuta

. K

o-m

unit

ate

tera

peut

ikoa

.

– B

este

tok

i bat

era

bide

-ra

tzek

o ir

izpi

deak

.–

Zirk

uitu

ari b

uruz

ko

info

rmaz

ioa

zaba

ltze

a.–

Treb

akun

tza:

OM

ko

prof

esio

nala

k, le

hen

mai

lako

arr

etar

en p

ro-

fesi

onal

ak,

udal

etak

o pr

eben

tzio

-tek

nika

riak

.–

OM

ko la

ngile

ei t

oxi-

kom

anie

n tr

ebak

untz

a be

rari

azko

a em

atea

(b

alio

ani

tzek

o pr

ofila

).

– H

itza

rtut

ako

zent

roak

– P

rogr

ama

bera

riaz

koak

di

tuzt

en O

MZk

.

– O

MZ

espe

zial

izat

uen

prog

ram

ak lu

rral

dear

en

osor

a za

balt

zea.

– P

rogr

ama

berr

ieta

n be

har

dire

n ba

liabi

-de

ak:.

1 lo

kal.

2 t

erap

euta

.1

eri

zain

.1

giz

arte

-lan

gile

2.

Hel

du g

azte

ak d

ira,

es

tim

ulat

zaile

ak

kont

sum

itze

n di

tuzt

e al

koho

lare

kin

bate

ra,

tald

e-gi

roan

eta

ai-

sial

dian

, et

a be

raie

k ed

o fa

mili

ak e

skat

uta

etor

tzen

dir

a

– K

onts

umoa

eba

luat

zea.

– Tr

atam

endu

far

mak

olo-

giko

a.–

Ger

nu-k

ontr

olak

.–

Eri

zain

tzak

o es

ku-h

ar-

tze

psik

ohez

itza

ilea

(tal

dean

, 4

0-6

0 m

inu-

tuko

6 s

aio)

.–

Lagu

ntza

ko e

sku-

hart

ze

psik

oter

apeu

tiko

a (t

al-

dean

/bak

arka

, 4

0-6

0

min

utuk

o 6

-8 s

aio)

– P

siko

logo

a (a

utoe

s-ti

mua

inda

rtze

a,

kont

rola

, fr

ustr

azio

ak

kude

atze

a, a

rris

ku-j

o-ka

bide

ak…

).

oM

z.–

Tald

eak

sort

zeko

gu-

txie

neko

pop

ulaz

ioa:

1

0-1

2 la

gun.

– E

sku-

hart

ze in

dibi

dua-

lizat

uko

OM

Z.–

Esk

uald

eko

zerb

itzu

a.–

Arr

atsa

ldek

o or

dute

gia

eska

intz

ea.

– Le

hen

mai

lako

arr

etar

i in

form

azio

a em

atea

.

Paz

ient

een

profi

la

(egu

ngoa

) b

ehar

dir

en z

aint

zak/

tra-

tam

endu

ak/p

rogr

amak

ze

rbit

zu e

ragi

nkor

rena

(a

dier

azi z

er d

en:

sani

-ta

rioa

- s

ozio

sani

tari

oa

- so

zial

a)

koo

rdin

azio

-pre

mia

k et

a ab

ar

egu

n da

goen

arr

eta-

zer-

bitz

ua

zerb

itzu

eta

/edo

bal

iabi

de

berr

ien

prem

iak

3.

bur

uko

naha

smen

du

larr

ia d

ute,

eta

dro

gak

hart

zen

ditu

zte

adik

-zi

oz/a

dikz

iori

k ga

be

(dua

la).

Izen

dape

n eg

okia

go b

at

emat

eko

gogo

eta

egit

ea

prop

osat

zen

du t

alde

ak.

Kom

orbi

litat

e ps

ikia

trik

oa

izat

en d

u pa

zien

teak

• K

onts

umoa

k pa

zien

-te

an e

ragi

ten

duen

ps

ikop

atol

ogia

bal

ora-

tzea

.•

Dia

gnos

tiko

psi

kiat

riko

et

a or

gani

koa

balo

ra-

tzea

eta

eba

luat

zea.

• B

anak

ako

trat

amen

dua

egit

ea e

gona

ldi l

abur

et

a er

tain

eko

unit

atee

-ta

n (s

ubst

antz

ien

kon-

tsum

oa k

ontr

olat

zea,

ko

ntzi

entz

iazi

o-ta

ldea

k,

prog

ram

a es

pezi

fiko

bat)

.•

Err

ehab

ilita

ziok

o U

nita

te P

olib

alen

tera

de

riba

tzea

.•

Egu

neko

osp

ital

ean

arta

tzea

.•

Kom

unit

ate

tera

peut

i-ko

an a

rtat

zea.

• Tr

atam

endu

ase

rtib

o ko

mun

itar

ioa.

• K

risi

aldi

etan

esk

u ha

rtze

a.•

Ber

riro

ez

gaix

otze

ko

preb

entz

ioa.

• A

utol

agun

tza-

tald

een

lagu

ntza

.•

Pro

gram

a kr

onik

oak.

• E

rreh

abili

tazi

oko

Uni

-ta

te P

olib

alen

tea.

• A

kutu

en/a

zpia

kutu

en

unit

atea

k et

a er

reha

bi-

litaz

io-u

nita

tea.

• K

omun

itat

e te

rape

uti-

koak

.•

OM

Z (a

dikz

ioak

/tox

iko-

man

iak/

drog

a-m

ende

-ko

tasu

nak)

.•

Trat

amen

du a

sert

ibo

kom

unit

ario

a.•

Egu

neko

osp

ital

ea.

• Le

hen

mai

lako

arr

eta.

• Le

hen

gert

akar

ien

prog

ram

a.

• O

inar

rizk

o tr

ebak

untz

a pr

ofes

iona

l guz

tien

tzat

, et

a ko

ntzi

entz

iazi

oa.

• K

oord

inaz

io s

iste

ma-

tiko

a: le

hen

mai

lako

ar

reta

, O

MZk

eta

osp

i-ta

leak

.•

Zerb

itzu

soz

iale

kiko

et

a so

zios

anit

ario

ekik

o ko

ordi

nazi

oa.

• E

rreh

abili

tazi

oko

Uni

-ta

te P

olib

alen

tea.

• O

spit

alek

o D

esin

toxi

ka-

zio

Uni

tate

a (D

U).

• K

omun

itat

e te

rape

uti-

koak

.•

OM

Z.•

Trat

amen

du a

sert

ibo

kom

unit

ario

a.•

Zerb

itzu

soz

iala

k et

a so

zios

anit

ario

ak:

Liza

pr

ogra

ma

(giz

arte

ratz

e-ko

pis

uak)

, at

xilo

tua

arta

tzek

o ze

rbit

zuak

(o

fizio

z).

• P

azie

nte

kont

sum

i-tz

aile

ei k

omun

itat

e te

rape

utik

oeta

n ar

reta

ps

ikia

trik

oa b

erm

atze

a.•

Alk

ohol

ism

oare

n tr

a-ta

men

dua

kom

unit

ate

tera

peut

ikoe

tan

sar-

tzea

.•

Toxi

kom

anoe

ntza

ko

prog

ram

a be

rari

azko

ba

t eg

unek

o os

pita

lee-

tan

eta

egon

aldi

ert

ai-

neko

uni

tate

etan

.•

Beh

ar b

este

arr

eta-

lan-

gile

.•

Bal

oraz

io s

ozia

la f

or-

mal

izat

zea.

Paz

ient

een

profi

la

(egu

ngoa

) b

ehar

dir

en z

aint

zak/

tra-

tam

endu

ak/p

rogr

amak

ze

rbit

zu e

ragi

nkor

rena

(a

dier

azi z

er d

en:

sani

-ta

rioa

- s

ozio

sani

tari

oa

- so

zial

a)

koo

rdin

azio

-pre

mia

k et

a ab

ar

egu

n da

goen

arr

eta-

zer-

bitz

ua

zerb

itzu

eta

/edo

bal

iabi

de

berr

ien

prem

iak

4.

Paz

ient

eak

adik

zioa

du

: ko

kain

a, a

lkoh

ola,

he

roin

a, b

entz

odia

ze-

pina

k, lu

dopa

tia

edo

best

e ad

ikzi

o ba

tzuk

di

tu

• D

iagn

osti

ko p

siki

atri

ko

eta

orga

niko

a ba

lora

-tz

ea e

ta e

balu

atze

a.•

Pla

n te

rape

utik

o in

dibi

-du

aliz

atua

: tr

atam

endu

fa

rmak

olog

ikoa

, ps

ikia

-tr

ikoa

, ps

ikot

erap

euti

-ko

a (b

anak

a, t

alde

an

eta

fam

iliar

ekin

),

trat

amen

du p

siko

hezi

-tz

aile

a, p

siko

sozi

ala.

• K

risi

aldi

etan

esk

u ha

rtze

a.•

Ber

riro

ez

gaix

otze

ko

preb

entz

ioa.

• A

utol

agun

tza-

tald

een

lagu

ntza

.•

Pro

gram

a kr

onik

oak.

• A

dikz

ioar

en k

ontr

ola

(ana

lisia

k).

– O

MZ.

– O

spit

alek

o la

rria

ldia

k.–

Zerb

itzu

soz

iosa

nita

-ri

oak

(aut

olag

untz

a-el

-ka

rtea

k).

• K

omun

itat

e te

rape

uti-

koak

.–

Des

into

xika

zio

Uni

ta-

tea.

– P

azie

nte

akut

uen

uni-

tate

ak.

– Le

hen

mai

lako

arr

eta.

– G

IBa

dute

n pa

zien

teen

eg

oitz

etak

o ar

reta

.

• A

nalis

iak:

em

aitz

en

fidag

arri

tasu

na,

kon-

fiden

tzia

ltas

una

eta

bere

hala

kota

suna

ber

-m

atze

a.•

Lehe

n m

aila

ko a

sis-

tent

ziar

ekik

o ko

ordi

na-

zioa

n to

xiko

man

iak

ere

sart

zea

(koo

rdin

atza

i-le

aren

figu

ra,

lagu

ntza

in

form

atik

o ar

runt

a,

kasu

-azt

erke

ten

elka

-rr

ekik

o bi

lera

k).

• Tr

ebak

untz

a le

hen

mai

-la

ko a

rret

ako

send

agi-

leen

tzat

.•

Infe

kzio

dune

n un

ita-

teet

iko

koor

dina

zioa

.•

Farm

azie

kiko

koo

rdin

a-zi

oa.

• S

ubst

antz

iari

k ga

beko

ad

ikzi

oen

intz

iden

tzia

ez

agut

zea.

• O

sasu

n m

enta

l oro

ko-

rrar

ekik

o ko

ordi

nazi

oa.

– D

roga

-men

deko

tasu

nen

OM

Z.–

Des

into

xika

zio

Uni

ta-

tea.

– K

omun

itat

e te

rape

uti-

koak

.–

Paz

ient

e ak

utue

n un

i-ta

teak

(de

skon

pent

sa-

zio

larr

iak)

.

– Ta

rtek

o ze

rbit

zu b

at:

egun

eko

ospi

tale

a.–

Ger

nu-k

ontr

oler

ako

osas

un-l

angi

leak

eta

to

ki e

goki

a iz

atea

.–

Lang

ileen

seg

urta

su-

na b

erm

atuk

o du

ten

balia

bide

ak (

kam

erak

, za

inda

riak

, al

arm

ak..

.).

Arr

eta

bere

zia

beha

r du

ten

tald

eak:

5.

esk

asia

soz

iofa

mili

ar

latz

a du

te (

etxe

bizi

tza,

el

ikad

ura,

eta

b.)

– O

inar

rizk

o ba

liabi

de

sozi

alak

ber

ehal

a es

-ka

intz

ea.

– ze

rbit

zu s

ozio

sani

ta-

rioa

k:–

Ate

rpea

k.–

Giz

arte

ratz

e-pi

suak

– E

txer

ik e

z du

tene

ntza

-ko

uda

l pro

gram

ak.

– Ze

rbit

zu s

ozia

leki

ko

koor

dina

zio

hobe

a.–

Era

bilt

zaile

ei b

alia

bide

so

zios

anit

ario

ak e

sku-

ratz

en la

gunt

zea.

– It

xaro

te-z

erre

ndak

sa

ihes

tea.

– G

KE

ak:

Ane

svad

(er

re-

zeta

k) M

undu

ko M

edi-

kuak

, C

árit

as,

etab

….

– U

dal a

terp

eak.

– P

isu

babe

stua

k.–

Giz

arte

-jan

toki

ak.

– O

inar

rizk

o gi

zart

e-ze

r-bi

tzua

k.

– E

skul

ibur

u ba

tera

tua:

O

saki

detz

a, A

ldun

dia

eta

udal

ak–

Enp

legu

bab

estu

aren

pr

ogra

ma.

– B

alor

azio

soz

iala

.–

Paz

ient

e ho

rien

iris

ga-

rrit

asun

a be

rmat

zea

Paz

ient

een

profi

la

(egu

ngoa

) b

ehar

dir

en z

aint

zak/

tra-

tam

endu

ak/p

rogr

amak

ze

rbit

zu e

ragi

nkor

rena

(a

dier

azi z

er d

en:

sani

-ta

rioa

- s

ozio

sani

tari

oa

- so

zial

a)

koo

rdin

azio

-pre

mia

k et

a ab

ar

egu

n da

goen

arr

eta-

zer-

bitz

ua

zerb

itzu

eta

/edo

bal

iabi

de

berr

ien

prem

iak

6.

Judi

zial

a•

Bal

izko

tra

tam

endu

ari

ekit

eko

pazi

ente

aren

na

hia,

pre

mia

eta

m

otib

azio

a eb

alua

tzea

.•

Bal

oraz

io s

ozia

la.

• S

iste

ma

judi

zial

era

txos

tena

k bi

dalt

zea

epai

leak

adi

eraz

itak

o m

aizt

asun

arek

in.

• A

nalis

ien

emai

tzen

tx

oste

nak

egit

ea.

• E

paile

ak e

raba

kiak

ha

rtu

ahal

izat

eko

lank

idet

za-t

xost

enak

eg

itea

(se

me-

alab

en

zain

tza,

paz

ient

ea-

ren

bald

intz

apek

o as

kata

suna

, tr

afiko

a,

arm

ak..

.).

• S

iste

ma

judi

zial

ari p

a-zi

ente

aren

bila

kaer

aren

be

rri e

mat

ea.

• A

nalis

i-ko

ntro

l zor

ro-

tzak

.

• O

MZ.

• E

lkar

teet

ako

egun

eko

zent

roak

.•

Kom

unit

ate

tera

peut

i-ko

ak.

• S

iste

ma

judi

zial

ari

kasu

an-k

asua

n di

tugu

n m

ugak

jaki

nara

ztea

tx

oste

n ba

ten

bide

z.•

Osa

sun-

lant

alde

bat

so

rtze

a (k

ostu

a si

ste-

ma

judi

zial

ak h

artz

ea

bere

gai

n),

hasi

erat

ik

bere

izik

o di

tuen

a ko

n-tr

olet

ara

baka

r-ba

karr

ik

doaz

en p

azie

ntea

k et

a tr

atam

endu

a on

artz

en

dute

nak.

• O

MZ.

• E

lkar

teet

ako

egun

eko

zent

roak

.•

Kom

unit

ate

tera

peut

i-ko

ak.

• A

nalis

iak

fidag

arri

tasu

-ne

z tr

atat

zeko

bal

iabi

-de

ak.

• S

iste

ma

judi

zial

ari

txos

tena

k bi

dalt

zeko

ba

liabi

deak

.•

Sis

tem

a ju

dizi

alak

ber

e ga

in h

artu

beh

ar d

itu

zere

gin

juri

diko

-adm

i-ni

stra

tibo

etat

ik e

rato

-rr

itak

o ko

stua

k.•

Gai

juridi

ko-a

dmin

istr

a-ti

boet

arak

o so

ilik

den

zerb

itzu

bat

(ko

ntro

-la

k),

trat

amen

duar

ekin

ze

riku

siri

k ez

due

na.

Paz

ient

een

profi

la

(egu

ngoa

) b

ehar

dir

en z

aint

zak/

tra-

tam

endu

ak/p

rogr

amak

ze

rbit

zu e

ragi

nkor

rena

(a

dier

azi z

er d

en:

sani

-ta

rioa

- s

ozio

sani

tari

oa

- so

zial

a)

koo

rdin

azio

-pre

mia

k et

a ab

ar

egu

n da

goen

arr

eta-

zer-

bitz

ua

zerb

itzu

eta

/edo

bal

iabi

de

berr

ien

prem

iak

7.

eto

rkin

a (d

esbe

rdin

ta-

sun

kult

ural

ak,

hiz-

kunt

za-a

razo

ak,

araz

o so

zial

ak)

– H

izku

ntza

- et

a ku

ltu-

ra-d

esbe

rdin

tasu

neta

tik

dato

zen

ozto

poak

des

a-ge

rrar

azte

a.–

Oin

arri

zko

balia

bide

so

zial

ak b

ereh

ala

es-

kain

tzea

.

– G

izar

te-e

lkar

teak

, ku

l-tu

ra-e

lkar

teak

, G

KE

ak.

– K

asu

hori

en in

tzid

en-

tzia

ri b

uruz

ko t

xos-

tena

k ed

o ik

erke

tak

izat

ea.

– La

rria

ldia

n al

dibe

reko

it

zulp

en-s

iste

ma

bat

bada

go.

– It

zulp

en-z

erbi

tzu

bat,

itzu

ltza

ileek

iko,

G

KE

-eki

ko e

do g

izar

-te

-elk

arte

ekik

o la

nkid

e-tz

arek

in.

8.

em

akum

ea–

Kon

tsum

oare

kin

er-

lazi

onat

utak

o tr

atu

txar

ren

egoe

rak

dete

k-ta

tzea

– G

ener

o-ik

uspe

gia

trat

a-m

endu

aren

apl

ikaz

ioan

(e

mak

ume-

tald

eak,

ah

al d

en n

eurr

ian)

.

– O

MZ.

– B

erar

iazk

o ta

ldea

k ud

a-le

rrie

tan

– O

spit

alea

(ha

urdu

nald

i-

eta

drog

a-un

itat

eak)

– E

mak

ume-

elka

rtea

k.

– P

oliz

ia,

epai

tegi

ak,

oina

rriz

ko z

erbi

tzu

sozi

alak

, el

kart

eak.

– A

rris

kuko

hau

rdun

al-

dien

zer

bitz

ua o

spit

ale-

tan.

– O

MZ.

– B

erar

iazk

o ta

ldea

k O

MZ

batz

ueta

n–

Osp

ital

ea (

haur

duna

l-di

-uni

tate

a).

– E

mak

ume-

elka

rtea

k.

– P

rofe

sion

alak

gen

ero-

kont

ueta

n se

ntsi

biliz

a-tz

ea.


48

ii. erAnskinA. bAP - Adikzioetarako banakako Arreta Plana

A. uneko ebaluazioa

1. Adikzioak

Azken HilAbeteAn bizitzAn bideA

1. Alkohola

2. Heroina

3. Metadona

4. Beste opiazeo batzuk eta analgesikoak

5. Bentzodiazepinak, barbiturikoak eta beste lasaigarri batzuk

6. Kokaina

7. Anfetaminak

8. Kalamua

9. Haluzinogenoak

10. Inhalatzaileak

11. Ketamina

12. Tabakoa

13. Substantziarik gabeko adikzioak

14. Beste batzuk Zehaztu

Azken hilabetean: Egun-kopurua

Hasiera-adina:

bideA: 1. Ahotik; 2. sudurretik; 3. erreta; 4. injektatuta

2. Psikopatologia

1. Sintoma psikotikoak

2. Sintoma afektiboak Depresioa; Hipomania; Mania

3. Sintoma kognitiboak Narriadura arina; Ertaina; Larria; Adimen-defizita

4. Herstura eta beste zenbait

Haluzinazioak; Eldarniozko ideiak; Erreferentzia-ideiak; S. negat.

Tentsioa eta estresa; Herstura; Fobiak; S. obsesiboak; Somatizazioa


49

5. Suizidio-ideiak Bai; Ez

6. Jokabidea

7. Gaixotasunaren kontzientzia Bai; Ez

8. Beste zenbait. Zehaztu

Puntuatu larritasuna 0-1-2-3-4-5

3. Gaixotasun fisikoa

1. Hepatopatia

2. Bronkopatia, BGBK

3. GIB

4. Tuberkulosia

5. Sifilisa

6. Arrisku kardiobaskularra

7. Beste batzuk Zehaztu

Puntuatu larritasuna 0-1-2-3-4-5

4. Arlo soziala

1. Norberaren zaintza

2. Ohiko jarduera sozialak, lana eta ikasketak barne

3. Harreman pertsonalak eta sozialak

4. Jokabide aztoragarriak eta oldarkorrak

Ez dago halakorik; Arina; Agerikoa; Nabarmena; Larria; Oso larria

TARTEA 1-100

PSP PUNTUAZIOA GUZTIRA

(Ondoko hauetan, baloratu arlo bakoitzean esku hartzeko beharra; 0 = ez dago beharrik, 5 = behar maximoa)

5. Lanerako gaitasuna 0-1-2-3-4-5

6. Lanerako motibazioa 0-1-2-3-4-5

7. Familiaren laguntza 0-1-2-3-4-5

8. Autonomia ekonomikoa 0-1-2-3-4-5

9. Egoitzako laguntza 0-1-2-3-4-5

Autoagresiboa, Heteroagresiboa; Disruptiboa; Aztoratua


50

10. Gizarte-prozesuetan duen barneratze-maila 0-1-2-3-4-5

11. Lege-egoera:

Auzirik ez; Bete gabeko zigorrak; Ordezko neurriak; Baldintzapeko askatasuna; Espetxean

5. Aldaketarako motibazioa

Puntuatu motibazioa 0-1-2-3-4-5

b. Plan terapeutikoa

1. Tratamendua betetzen dela bermatzea (tratamenduarekiko atxikimendua)

EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

2. Substantzia-kontsumoa gutxitzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

3. Psikopatologia gutxitzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

4. Patologia organiko garrantzitsuak kontrolatzea (pisua eta aldagai metabolikoak barne)


5. Jarrera oldarkorrak eta nork bere burua zauritzea kontrolatzea


6. Oinarrizko baldintza ekonomikoak eta bizileku-baldintzak izateko aukera bermatzea


7. Gaixotasunaren kontzientzia garatzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

8. Norberaren zaintza normalizatzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

9. Familiako eta gizarteko funtzionamendua hobetzea


10. Lanerako gaitasuna eta motibazioa hobetzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA

C. berrikuspen-aldia

Denbora

d. kasuaren kudeatzailea

Izena

51

5. kap. Ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan

P. Caballero

sarrera

Azken urteetan, nahasmendu adiktiboen azpian dauden oinarri neurologikoen azterketak garrantzi berezia hartu du. Ikerketa neurozientifikoak agerian utzi du jokabide adiktiboaren eta garuneko eskualde askoren egituran eta funtzionamen-duan izaten diren nahasmenduen arteko lotura. Testuinguru horretan, neuropsiko-logiak ezagutza asko eman ditu ondorio kliniko garrantzitsuak dituzten adikzioen fenomenoaren inguruan.

1. nahasmendu adiktiboak ikuspegi neuropsikologikotik

Ikuspegi neuropsikologikotik egindako ikerketaren ildo nagusietako batek ar-datz izan du zenbait substantziarekiko mendekotasuna duten pertsonek drogak hartzearen ondorioz dituzten nahasmendu kognitiboen azterketa. Zenbait azter-ketaren datuetan oinarrituta, jotzen da mendekotasuna duten pertsonen % 30 - % 80k dutela narriadura kognitiboa. Lan asko saiatu dira substantzia bakoitzare-kin mantendu diren edo erasanak izan diren funtzio kognitiboen patroi espezifikoa eta substantzia horiek hartzeak maila neuropsikologikoan dituen eragin orokorrak zehazten (berrikusi nahi izanez gero, ikus Fernández Serrano, Pérez García & Verdejo García, 2011). Mota horretako ikerketak zailtasun metodologikoak di-tuzten arren eta nahasmendu-maila eta -mota zehaztea zaila den arren, ikerketa adostasun handi samar batera iritsi da zenbait substantzia modu kronikoan har-tzeak funtzionamendu kognitiboan dituen eraginei dagokienez (Landa González, Lorea eta López Goñi, 2011).

Era berean, nahasmendu kognitiboek jokabide adiktiboak garatzeko arrisku-fak-tore gisa duten egitekoa interes-puntu izan da adikzioen ikerketan, ikuspegi neuropsikologikotik. Zentzu horretan, neuropsikologiaren ikuspegitik, jokabide adiktiboaren hasiera eta jokabide horrekin jarraitzea ardatz duten zenbait eredu


52

esplikatibo postulatu dira (berrikuspen baterako, ikus Verdejo García eta Tirapu-Ustarroz, 2011). Gehienek postulatzen zuten inhibizioa kontrolatzeko eta era-bakiak hartzeko prozesuek behar bezala ez funtzionatzea kontsumitzen hasteko arrisku-faktore bat zela.

Azkenik, nahasmendu adiktiboen tratamenduan eta pronostikoan nahasmendu neuropsikologikoek dituzten ondorioak ere ikertu dira. Ildo horretan, ondorio kli-niko garrantzitsuak dituzten aurkikuntzak egin dira, hala nola tratamenduarekiko atxikimendu txikiagoa izatea, abstinentzia-tarte laburragoak, insight-gaitasun txi-kiagoa eta adikzioa ukatzeko joera handiagoa.

2. ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan: estrategia eta tresna espezifikoak

Azaldu den bezala, adikzioen tratamenduan ikuspegi neuropsikologikoa sar-tzea funtsezkoa izan da aipatu ditugun ondorio klinikoak kontuan hartuta. Ildo horretatik, Toxikomanien Espainiako Elkarteak adikzioak neurozientziatik lan-tzeko adostasun-dokumentu bat egitea sustatu zuen (Toxikomanien Espainiako Elkartea, 2009), eta dokumentu hartan jaso ziren azalpen-eredu nagusiak eta haien lantze terapeutikoa ikuspegi neuropsikologikotik. Dokumentuan go-mendatzen da ebaluazio neuropsikologikoa sartzea adikzioen tratamenduan pazienteek ebaluazio- eta tratamendu-prozesuan duten bilakaera ebaluatze-ko metodo objektibo osagarri gisa, zeina pronostikorako faktore bat eta tra-tamenduen eraginkortasuna ebaluatzeko metodo osagarri bat izango baita (Toxikomanien Espainiako Elkartea, 2009). Hain zuzen, adikzioen alorrean ebaluazio neuropsikologikoa erabiltzeak askotariko helburuak ditu esku-har-tzeari eta tratamenduari dagokienez (Tirapu Ustárroz eta Ruiz Sánchez de León, 2011).

Mendekotasunak dituzten pazienteetan ebaluazio neuropsikologikoak duen ga-rrantzia kontuan hartuta, eta ebaluazio-prozesua sistematizatze aldera, men-dekotasunen ebaluazio neuropsikologikorako Ruiz Sánchez de Leónek eta beste zenbaitek egindako protokolo espezifikoa proposatzen da gida honetan (Ruiz Sánchez de León eta beste zenbait, 2011). Egileek adierazten duten bezala, nahasmendu adiktiboei aplikatutako ikerketaren arabera mendekota-sunak dituzten pertsonetan modu espezifikoagoan erasanak dauden domeinu kognitiboetan oinarritzen da ebaluazio-prozesua (arreta, oroimena eta funtzio betearazleak). 50 minutuko bi saiotan banatutako protokolo bat da, eta bi-garren saioa aukerakoa da. Bi saio horiek eta probak zer ordenatan aplikatu behar diren 1. taulan jaso dira.


53

Ruiz Sánchez de Leónek eta beste zenbaitek egindako adikzioen ebaluazio neuropsikologikorako protokoloa (2011).

1. saioa

Zenbaki-kodea (WAIS-III)D2 testaReyren irudi konplexua (kopia eta berehalakoa)Hitz-zerrenda (WMS-III, berehalakoa)Trail Making Test (A eta B formak)Stroop-en testaZenbaki zuzenak eta alderantzikatuak (WMS-III)Letrak eta zenbakiak (WMS-III)Arau-aldaketa (BADS)Reyren irudi konplexua (atzeratua)Hitz-zerrenda (WMS-III, atzeratua)Jario fonologikoa, semantikoa eta txandakakoaZoo-aren testa (BADS)Giltza bilatzea (BADS)

2. saioa

Sinboloak bilatzea (WAIS-III)Digituen eta gurutzeen atazaOroimen logikoa (WMS-III, berehalakoa)Kokapen espazial zuzena eta alderantzikatua (WMS-III)Matrize progresiboak (WAIS-III)Bost zenbakien testaBost puntuen testaHanoi-ren testaOroimen logikoa (WMS-III, atzeratua)Wisconsingo txartelak sailkatzeko testa (WCST)Hayling-en testaGo/no go atazaAntzekotasunak (WAIS-III)


54

Azkenik, labur deskribatuko ditugu protokoloan sartutako probak. Proben eta bibliografia-iturrien azalpen zehatzagoa nahi izanez gero, kontsultatu jatorrizko protokoloa (Ruiz Sánchez de León eta beste, 2011) eta ebaluazio neuropsiko-logikorako proben erreferentzia-eskuliburuak (Lezak eta beste, 2012; Spreen & Strauss, 2006). Azkenik, egileak azaltzen duen moduan, adierazi behar da hemen jaso diren probak ez direla proposamen itxitzat hartu behar, aldatu egin baitaitezke kasu bakoitzeko beharren arabera.

Wechslerren helduentzako adimen-eskala, 3. argitalpena. (WAIS-III)

WAIS-III lanean prozesatze-abiadura ebaluatzeko indize bat dago, zeina Zenbaki-kodea eta Sinboloak bilatzea subtestek osatzen baitute. Horrez gainera, Matrize progresiboak eta Antzekotasunak subtestak sartzea proposatzen da banakoaren abstrakzio-gaitasuna ebaluatzeko.

Wechslerren oroimen-eskala, 3. argitalpena (WMS-III)

Laneko memoria ebaluatzeko, Digituak, Letrak eta Zenbakiak eta Kokapen Espaziala subtestak erabiltzen dira. Bestalde, oroimen-prozesuen hitzezko eba-luazioa egiteko, Hitz-zerrenda eta Oroimen logikoa subtestak erabiltzen dira. Bi horiek informazioa ikasteko, berreskuratzeko eta lehendik ikasitako informazioa ezagutzeko prozesuak ebaluatzen dituzte.

Jokabidearen ebaluazioa sindrome disexekutiboan (BADS)

Laneko memoriaren ebaluazioa osatzeko, n-back paradigma oinarri duen Arau-aldaketa (BADS) subtesta erabiltzen da. Bestalde, Zoo-aren testa eta Gakoa bila-tzea subtestak erabiltzen dira plangintzaren osagai eragilea ebaluatzeko.

Hanoi-ren testa

Subjektuari hiru ardatz bertikal erakusten zaizkio, non lehenengo arda-tzak hainbat neurritako zenbait disko (3-4) baititu piramide-itxuran jarriak. Subjektuak jatorrizko konfigurazioa osatu behar du ahalik eta mugimendurik gutxiena eginda eta zenbait arau betez (disko handiak ezin dira disko txikia-goen gainean jarri). Proba horrek subjektuak plangintzarako duen gaitasuna baloratzen du.


55

Wisconsingo txartelak sailkatzeko testa (WCST)

WCST testa funtzio betearazleak ebaluatzeko ohiko proba bat da, eta arrazona-mendu abstraktua eta ingurunean gerta daitezkeen aldaketei erantzuteko estra-tegia kognitiboak aldatzeko gaitasuna ebaluatzen ditu espezifikoki. Banakoak sailkapen-irizpidea zein den asmatu behar du, zenbait txartel parekatuz; sail-kapen hori oinarrizko hiru kategoriaren arabera egin daiteke (forma, kolorea eta zenbakia). Halaber, bata bestearen ondoren zenbait erantzun zuzen eman ondoren, sailkapen-irizpidean gertatutako aldaketetara egokitu behar du bere erantzuna.

Trail Making Test (A eta B formak)

TMT testak bi atal bereizi ditu. A atalean, azterketa-orrian banatuta dauden zir-kulu zenbakidunak lotu behar ditu bata bestearen atzetik subjektuak, ahalik eta denbora gutxienean. B atalean, zenbakiak eta letrak txandakatuz lotu behar ditu zirkuluak. A atala gauzatzeko, prozesatze-abiadura behar da; B atalak funtziona-mendu eragilea ebaluatzen du, eta, bereziki, malgutasun kognitiboa.

Stroop-en testa

Probak hiru atal ditu. Lehenengo bi ataletan, subjektuak zenbait hitz irakurri behar ditu, eta dagozkien koloreak izendatu, denbora jakin batean. Hirugarren atalean, interferentzia sartzen da, subjektuak koloreak idazteko erabili den tin-taren kolorea adierazi behar baitu, zeina ez baitator bat hitzezko edukiarekin. Erantzun automatikoak inhibitzeko eta erantzun kontrolatuak emateko gaitasuna ebaluatzeko paradigma klasiko bat da.

Hitzezko jarioaren testa: fonologikoa, semantikoa eta txandakatua

Subjektuak “f”, “a” eta “s” letrekin hasten diren ahalik eta hitz gehiena eta aha-lik eta animalia-izen gehiena esan behar ditu minutu batean. Bi horiek funtzio eragileak ebaluatzeko probak dira, subjektuak erantzuteko aukerak sortu behar baititu zeregin berri baten aurrean, denbora-muga jakin batean. Horrez gaine-ra, hitzezko jario txandakatuaren ataza sartu zuen protokoloan Ruiz-Sánchez de Leónek; ataza horretan, pazienteari eskatzen zaio “p” letraz hasten den hitz bat (ezin da pazientearen izena izan) eta izen berezi bat (“p” letraz hasten ez dena) esan ditzala, txandakako arreta ebaluatzeko.


56

Bost puntuen testa

Orri batean, bata bestearen jarraian 40 laukitxo daude, eta haietako bakoitzak 5 puntu ditu. Subjektuak ahalik eta irudi desberdin gehiena egin behar ditu pun-tuak lerro zuzenen bidez lotuz. Beraz, malgutasun kognitiboa baloratzen da, ze-regin berri bat ebazteko hitzik gabeko erantzunak sortzearen bidez.

D2 testa

Arreta-prozesuak ebaluatzeko proba bat da; arreta selektiboari dagokio batez ere. Horretarako, subjektuak ezabatze-lan bat egin beharko du denbora jakin batean.

Reyren irudi konplexua

Trebetasun bisuokonstruktiboak eta oroimen bisuala ebaluatzeko proba. Horretarako, subjektuari eskatzen zaio irudi abstraktu bat kopiatu dezala; gero, be-rehala nahiz modu atzeratuan egin beharko du berriz irudi bera. Era berean, subjek-tuak zeregin hori egiteko erabili duen estrategia-mota baloratzen da kualitatiboki.

bibliografia

• Fernández Serrano, M. J., Pérez García, M. & Verdejo García, A. What are the spe-cific vs. generalized effects of drugs of abuse on neuropsychological performance? Neuroscience and Biobehavioral Reviews 2011; 35: 377-406.

• Garavan, H. eta Stout, J. C. Neurocognitive insights into substance abuse. Trends in Cognitive Sciences 2005; 9: 195-201.

• Landa González, N., Lorea, I. eta López Goñi, J. J. Neuropsicología de las drogodepen-dencias. In J. Tirapu Ustárroz, M. Rios Lago eta F. Maestú Unturbe (arg). Manual de Neuropsicología. 2. arg. Viguera Editores 2011.

• Lezak, M. D., Howieson, D. B., Bigler, E. D., & Travel, D. Neuropsychological Assessment (5th Ed). Oxford University Press 2012.

• Ruiz Sánchez de León, J. M., Pedrero Pérez E. J., Rojo Mota G., Llanero Luque M. eta Puerta García C. Propuesta de un protocolo para la evaluación neuropsicológica de las adicciones. Neurologiako aldizkaria, 2011; 53 (8): 483-493.

• Tirapu Ustárroz, J. eta Ruiz Sánchez de León, J. M. Evaluación neurocognitiva en las adicciones. In Pedrero-Pérez E. J., koord. Neurociencia y Adicción. Valentzia: Toxikomanien Espainiako Elkartea 2011: 111-134.


57

• Toxikomanien Espainiako Elkartea. Documento de consenso para el abordaje de las adicciones desde las neurociencias. 2009. Eskuragarri hemen: http://www.setox.org/archivos/DocConsensoNeurocienciasAdicciones2009.pdf

• Spreen, O. & Strauss, E. (2006). A compendium of neuropsychological tests (3ªEd). New York: Oxford University Press

• Verdejo García, A. eta Tirapu Ustárroz, J. Modelos neuropsicológicos de adicción. In Pedrero-Pérez E. J., koord. Neurociencia y Adicción. Valentzia: Toxikomanien Espainiako Elkartea 2011: 47-65.

II. atala

Espetxeetako osasun-zentroetako

(EOZ) esku-hartzeak

61

6. kap. Adikzioak tratatzeko lana EOZetan

M. Salinas

sarrera

Espetxe guztietan daude lehen mailako arretako osasun-taldeak, medikuz, eri-zainez eta laguntzailez osatuak, giltzaperatuen osasun integralaz arduratzen direnak. Talde medikoko kide-kopurua eta haien jarduna zentro-motaren, preso-kopuruaren eta espetxe bakoitzaren asistentzia-beharren araberakoak izango dira.

Espetxeetako osasun-arretak baditu zenbait bereizgarri askatasunean ematen den osasun-arretarekin alderatuta; ezaugarri horiek espetxe-inguruneak berak eta pre-soen berezitasunek eragiten dituzte.

esPetXe-inguruneAren ezaugarriei dagokienez, kontuan izan behar dira ho-nako puntu hauek:

• ororen gainetik segurtasuna, zaintza estua eta kontrola nagusitzen diren ingurune fisiko bat da; ingurune horretako osasun-arreta le-geek, araudiek eta espetxeko bizitzari dagozkion beste arau ba-tzuek baldintzatzen dute.

• Instituzio-mota itxi bat da, non pertsona asko gizartetik bakartu-ta baitaude, aurrez ezarritako lotura sozialak eta familiarrak hautsi ostean. Presoak behartutako elkarbizitza batean bizitzera behartu-ta daude, eta horrek intimitatea eta pribatutasuna galtzea dakar. Ingurune horretara egokitzea ez da erraza, eta eragin negatiboa izan dezake presoen osasunean, nola osasun fisikoan hala mentalean, eta nahasmendu emozionalak izatea (herstura edo depresioa, nork bere burua zauritzeko arriskuarekin) eta toxikoak hartzea ere eragin leza-ke; ezin dugu ahaztu, gainera, gaixotasun infekziosoak kutsatzeko arrisku handiagoa dagoela, elkarrengandik oso hurbil bizi baitira.

• Kalte horiek ahalik eta gehiena minimizatzeko, ezinbestekoa da es-petxean kondizio egoki batzuk izatea: kontserbazio-, higiene- eta osasungarritasun-egoera ona, eta zentro bakoitzak duen ahalmena-ren araberako preso-kopurua, pilaketak eta hark eragin litzakeen osasun-arazo larriak saihesteko.


62

• Bestalde, espetxe-ingurunearen alderdi positiboak ere nabarmen-du behar dira: askotan, espetxera sartzean sortzen da osasun-arre-tarekin lehenengo kontaktua, eta, sarritan, aurrez arreta egokirik jaso ez duten gaixotasun larriak diagnostikatzen eta tratatzen dira. Nabarmentzekoa da, halaber, espetxean dagoen bitartean presoa-ri “berriz sozializatzeko” ematen zaion aukera, hots, hausnartze-ko eta askatasunari begira birgizarteratzeko bidean aurrera egiteko duen aukera.

Osasun-arreta jasotzen duen espetxeetako biztanleriari dagokionez, kontuan izan behar dugu honako hau:

• Preso askoren profil soziodemografikoa gizarte-bazterketako egoeran dau-den taldeetakoa da, eta bazterketa horrek eta pobreziak eragindako osa-sun-arazoak dituzte, droga-kontsumoaren prebalentzia handia da talde horietan, baita gaixotasun infekziosoak edo gaixotasun kronikoak ere, eta haien osasun-egoera, oro har, oso narriatua egon ohi da.

• Zentzu horretan, nabarmena da drogak hartzetik eratorritako gaixota-sunen intzidentzia handia (GIBa, hepatitisa, nahasmendu mentalak), zeinek askotan lotura baitute espetxeratzea eragin duten delituzko jo-kabideekin. Prebalentzia horren ondorioz, maizago beharko dute osasun -arreta.

• Espetxeko biztanleria oso aldakorra da, eta hainbat faktoreren arabera-koa da, hala nola preso bakoitzaren egoera judiziala, espetxeko sarre-ra-irteerak eta epaitegien eta espetxe-agintarien erabakiz egindako espetxe-aldaketak. Izan ere, egoera horiek guztiek baldintzatzen dute osasun-zerbitzuak izateko aukera, eta, batzuetan, zaildu egiten dute arreta jarraitua jasotzea.

Adikzioen arloan esku hartzeko moduak

Espetxean sartzen diren pertsonen artean, droga-mendekotasuna da arazo garrantzitsuenetako bat, erasandako pertsona-kopurua eta drogak hartzeari lotutako konplikazioen larritasuna kontuan hartuta: osasun-arazoak, izaera de-segituratzea, narriadura psikosoziala, eta arazo juridiko eta penalak. Arazo ho-riei erantzuteko, esku hartzeko zenbait programa garatu dira, zeinak, presoen ezaugarrien eta beharren arabera eta espetxearen aukera arkitektonikoen ara-bera, modu anbulatorioan, eguneko zentroan edo modulu terapeutikoan egingo baitira.


63

1. esku-hartze anbulatorioa / eguneko zentroa

Espetxean droga-mendekotasunak tratatzeko programa gehienak esku-hartze an-bulatorioen bidez egiten dira, hots, presoak unean-unean jasotzen du tratamen-dua erizaintzako moduluaren ondoan dauden eremuetan, eskuarki, non zenbait bulego izaten baitira. Esku-hartze medikoaren (tratamendua agintzea) eta psiko-terapeutikoaren beharra baloratzen da, nola banaka, hala taldean.

“Eguneko zentroan” egiten den esku-hartzean, programa horri dagozkion jardue-rak egiten dira zenbait galeria edo modulutako presoekin areto zentralizatu ba-tean, non hainbat ikasgela eta bulego izaten baitira; jarduerak egun-erdiz egiten dira, eta, gero, preso bakoitza dagokion modulura itzultzen da.


64

2. ospitaleko/egoitzako ereduaren araberako esku-hartzea

2.1 Erizaintzako modulua

Espetxe guztiek erizaintzako departamentu bat dute, eta han hartzen dira patolo-gia fisiko edo mental garrantzitsuak dituzten presoak, tratamendua ongi hartzen dutela bermatzeko eta gaixotasuna hobeto kontrolatzeko. Gehienetan, toxikoak hartzearen ondoriozko bilakaera luzeko patologia medikoak izaten dituzte. Adin handiko presoak ere izaten dira, gaitasun fisiko eta psikikoak urrituak dituztenak. Instalazio egokiak ditu, hala nola kontsulta-gelak, sendaketa-gelak, farmazia-gor-dailua eta zenbait ohe. Espetxeko gainerako eremuetan ez bezala, diziplina-erre-gimena osasun-beharren mende dago, eta zaintza mediko handiagoa bermatzen da. Preso orok egin diezaioke uko modulu horretan sartzeari erregimen oroko-rrean egon nahi badu, betiere patologiak horretarako aukera ematen badu (badira salbuespenak ere; esate baterako, gaixotasun kutsagarri aktiboren bat duten pa-zienteak, bakartuta egon behar baitute osasun publikoa bermatzeko, eta nahas-mendu mental larriak dituzten eta erabakitzeko ahalmenik ez duten pazienteak).

2.2. Modulu terapeutikoa

Zenbait espetxetan, mendekotasunak gainditzeko eredu Komunitate Tera-peutikoa duten moduluak edo unitateak daude. Kanpoko ereduak errepikatuz mendekotasunari barnetik heltzeko Erakundeak egindako erronkari emandako erantzuna dira modulu horiek. Gizarte- eta hezkuntza-arloko tratamenduaren in-guruan antolatzen dira jarduera horiek, eta jarduera terapeutikoak, hezkuntza-jar-duerak, okupazionalak, lan-trebakuntzakoak eta abar izaten dira.

Askotariko Modulu Terapeutikoak daude, Esku-hartze taldeko kideen eta modulu-ko presoen ezaugarrien arabera:

1. THU: Terapia eta Hezkuntzako Unitatea

Modulu terapeutikoaren paradigma da; Espetxe Erakundeak modulu hori espe-txeetan jartzea sustatu nahi du, eta, gaur egun, tratamenduan egunean preso gehien hartzen duen eredua da.

1992. urteraino egin behar dugu atzera, Villabonako Espetxeko II. modulura (Asturias), “drogarik gabeko lehen eremu terapeutikoa” aurkitzeko; eremu horrek THU (Terapia eta Hezkuntzako Unitatea) izena hartu zuen gero. Ikusi da progra-ma hori eraginkorra dela preso horien osatze-prozesuan eta haiek normalizatzeko eta gizarteratzeko prozesuan.


65

Hauek dira unitate horren ezaugarri eta ekintza-ildo nagusiak:

• Espetxeko subkultura gainditzea, estereotipoak suntsituz: drogarik, indar-keriarik eta presio-talderik gabeko eremu bat da, non zaintzaz arduratzen diren funtzionarioek rola aldatzen baitute, eta hezitzaile bihurtzen dira; hain zuzen, zuzenean parte hartzen dute jarduera terapeutikoan, eta, gai-nerako profesionalekin batera, THUko diziplina anitzeko lantaldea osatzen dute.

• Modulu horretan sartzeko aukera izatea hala eskatzen duten preso guztiek, edozein dela ere haien sexua, adina, espetxe-gradua eta delitu-mota.

• Profesionalek (hezitzaileek, psikologoek, psikiatrek, gizarte-langileek) zu-zendutako talde terapeutikoak sortzea, non trebakuntza-jarduerak egiten baitira (trebakuntza-tailerrak, okupazionalak, hezkuntza- eta osasun-arlo-ko tailerrak), eta presoei jokabide desbideratu eta delituzkoaren kausei eta gabeziari buruzko kontzientzia piztea sustatzen baita. Hezkuntza-jarduera trinkoa egiten da, honako hauek sustatzea ardatz duena: autokontrolerako gaitasuna, ardura, kontsumoa erabat uzteko eta berriz kontsumitzen has-tea saihesteko motibazioa, autoestimua indartzea, trebetasun sozialak ikas-tea eta osasun-hezkuntza. Kirol-, kultura- eta aisia-jarduerak ere sustatzen dira.

• Gainerako presoengandik eta eragin negatiboetatik bakartzea, droga-girotik, batez ere, giro lasaia lortzeko, presoek taldeko kideekiko konfiantza handia-goa izateko eta espetxekoak baino gehiago kanpokoen antzekoak diren di-namikak erabiltzeko. Bizikidetza erabat harmonikoa eta oldarkortasun- edo indarkeria-maila txikia izan dadin ahalegintzen dira, eta ez dago diziplinaz-ko espedienterik.

• Diziplinazko zaintzaren ordez informazioaren kontrola erabiltzea, zenbait estamentu dituen antolaketa-sistema baten bidez: profesional-taldea (es-ku-hartzeen diseinua eta koordinazioa), funtzionarioak eta guardiak (talde terapeutikoen tutoreak), laguntza-taldea (kontzientziatuago dauden pre-soak), talde terapeutikoak (presoak, oro har) eta kanpo-erakundeak (GKEak eta asistentzia-erakundeak).

• Etorkizunean berriz gizarteratzeari begira, oso garrantzitsutzat jotzen dira espetxeaz kanpora begira egindako esku-hartzeak. Droga-mendekotasuna duten pertsonak gizartera itzultzeko urrats hori ahalik eta baldintzarik one-netan egin behar da, eta, modulu horietan, askatasunean tratamendua betetzeko jarrerak, tresnak eta trebetasunak sustatzen dira, baita esparru orotan normalizatzea eta integratzea ere.


66

• Kontratu terapeutikoa ezinbestekoa da THU horietan; kontratu hori da, hain zuzen, presoak eta profesionalak lotzen dituen dokumentu idatzia, eta hark jasotzen ditu bi aldeen konpromisoak, eskubideak eta betebeharrak. Presoak moduluko arauak zorrotz betetzeko konpromisoa hartu behar du, bestela programatik kanporatua izango baita. Indarkeria fisikoa edo hitzez-ko indarkeria erabiltzea, drogak sartzea, pertsona negatiboekin harremana izatea edo prozesu terapeutikoa onartzeari uko egitea programatik kanpora-tzeko arrazoiak izan daitezke.

2. Espetxe barneko komunitate terapeutikoa

Droga-mendekotasuna duten presoentzako modulu terapeutikoa da; aurrekoak ez bezala, Tratamendu Batzorde propio eta espezifikoa du, eta Zuzendaritza Batzordeari eta Diziplina Batzordeari dagozkion lanak ere egiten ditu.

3. Drogazaleen modulu terapeutikoa

Drogaren mende daudenentzako modulu terapeutikoa; aurrekoetan ez bezala, presoek ohiko espetxe-erregimena dute, eta, beraz, segurtasun- eta ordena-prin-tzipioak nagusitzen dira, eta presoak sexuaren, adinaren eta espetxe-graduaren arabera bereizita daude.

4. Modulu terapeutiko mistoa

Modulu terapeutiko horretan, elkarrekin daude osatze-programan dauden preso drogazaleak eta bestelako presoak: gaixotasun mentalak dituztenak, desgaituak, patologiarik gabekoak, eta abar.

bibliografia

• Drogei buruzko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza. Actuar es posible. Drogen gaineko esku-hartzeak espetxeetan (2006). Miguel Pérez - Lozao eta Carmen Arenas (koord.). Argitaratzailea: Osasun eta Kontsumoko ministerioa. NIPO: 351-06-035-6. Lege-gordailua: M.

• Villabonako THU. Villabonako espetxeko Terapia eta Hezkuntzako Unitatea. Un Modelo de Intervención Penitenciaria (2008). Documentos Penitenciarios, 1. zk. Edizioa: Barne-arazoetako ministerioa. Idazkaritza Orokor Teknikoa. Lege-gordailua: M-52306-2005.


67

• Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldea. Gida. Drogak erabiltzen direne-rako arreta eta tratamenduak espetxean. (2012). Iñaki Markez eta Cristina Iñigo (koord.). Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldearen adostasun-dokumentua. Espetxeetako Osasunaren Espainiako Elkartea. Neuropsikiatriako Espainiako Elkartea. Edizioa: OMEditorial. ISBN: 978-84-695-5660-3311-334.

69

7. kap. EOZ bateko esku-hartze psiko terapeutikoko eredu bat

E. Grande, M. Barredo

sarrera

2013ko urtarrilean ekin genion lanari, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko (BOMS) baliabide bat oinarri hartuta, zeina data horretan bertan inaugura-tu baitzen eta adikzioen esparruan erreferentzia baitugu: Martuteneko eguneko ospitalea.

Programaren helburuak, nagusiki, bi izan dira:

– Helburu nagusia Basauriko espetxeko adikzioei osasun publikotik heltzea lortzea zen.

– Bigarrena, baina oso garrantzitsua hau ere, mendekotasunak dituzten eta preso dauden pazienteei tratamendua eta segimendua egitea da, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko beste edozein pazienteri egiten zaion bezalaxe.

Horretarako, Osakidetzako BOMSeko talde bat dugu, lanaldi osoan ari den medi-ku psikiatra batez eta lanaldi-erdian jarduten den psikologo kliniko batez osatua. Horiez gainera, zentroko lehen mailako arretako taldearen ezinbesteko laguntza dugu, erizainena, batez ere, haiekin lan egiten baitute egunez egun.

Adikzioei heltzea basauriko espetxean

Hiru esku-hartzetan banatzen dugu:

A. Medikoa

B. Psikiatriko-psikologikoa: Hirubide programa

C. Soziala


70

A. Medikoa

1. Desintoxikazioa: Funtsezkoa da Eskaera ebaluatzea, mendekotasuna aztertzea eta kontsumoaren aurreko jarrera aztertzea.

(Ikus Desintoxikazio anbulatorioari eta Egoitzako/ospitaleko desintoxikazioari buruzko kapituluei dagozkien algoritmoak, kasu bakoitzaren arabera).

Alkohola Tratamendua diazepamarekin eta tratamendu la-guntzailearekin egiteko protokoloa.

– B1 bitamina/Tiamina (Benerva®) muskulu barnetik eta ahotik.

– B1, B6, B12 bitamina, ahotik (Hidroxil®).

Psikologoak koordinatzen duen Alkohol Taldean sartu.

Opiazeoak:(Heroina edo metadona)

Tratamendua buprenorfinarekin (Buprex®) dosi geroz eta txikiagoekin egiteko protokoloa.

– >1 g/egun-eko heroina-kontsumoak.

– < 1 g/egun-eko heroina-kontsumoak.

– 30 U/egun-eko metadona-kontsumoak.

Tratamendua metadonarekin dosi geroz eta txikiagoekin egiteko protokoloa.

Bentzodiazepinak (BDZ) Batez besteko bizitza luzeagoa duten ben-tzodiazepinekin eta beste botika batzuekin (pregabalina).


71

Psikoestimulatzaileak(Kokaina, speeda, estasia...)

Tratamendua bentzodiazepinekin egiteko protokoloa.Beste botika batzuk: antidepresiboak (SBIS eta NA), gabapentina, pregabalina.

Kalamua Tratamendua bentzodiazepinekin egiteko protokoloa.Beste botika batzuekin: agomelatina, ga-bapentina, pregabalina.

2. Drogarik gabeko programa (DGP)

A. Abstinentzia:

i. Ondoeza arintzea eta egonkortze psikopatologikoa lortzea, bete behar den estrategia terapeutikoa ebaluatzeko.

ii. Abstinentziaren kontrola: gernuko toxikoen kontrola astero.

B. Alkoholarekiko mendekotasun gainditzea:

i. Abertsio-eragileak: disulfirama (Antabus®), karbimida (Colme®)

ii. Cravinga, substantziak hartzeko irrika: nalmefenoa (Selincro®), baklofe-noa (Lioresal®)…

iii. Beste zenbait

3. Opioideekin mantentze-tratamendua egiteko programak

A. Agonistekin: Opioideak ordezkatzeko tratamendua

i. Metadona (PMM)

ii. Buprenorfina: Mihipetik (Suboxone®) edo larruazalean zeharreko txaplatak.

B. Antagonistekin: Abertsioa lortzea da helburua.

i. Abertsio-eragileak: Naltrexona (Antaxone®)

4. Arriskuak eta kalte fisikoa gutxitzeko programa

A. Osasun-hezkuntza: talde-terapia, hiru hilabetez astean saio bat eginez. Oro har, GKE-en eskutik; gaur egun Gurutze Gorriak hartzen du bere gain.

B. Xiringak trukatzeko programa. Erizainek koordinatua

5. Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko programa: Talde-terapia, Bidesari GKEaren eskutik, ostiralero.


72

6. Patologia duala izanez gero, koordinazioa Nahasmendu Mental Larriaren Psikiatria Arloarekin.

i. Komorbilitate-motak

ii. Patologia dualik ohikoena:

1. Nortasun-nahasmendua eta mendekotasuna

2. Depresioa eta herstura

3. Nahasmendu psikotikoa eta psikoestimulatzaileak erabiltzea / gehiegi erabiltzea

b. Psikiatriko-psikologikoa

1. Lehenengo kontsulta: Hiru ebaluazio-elkarrizketa.

Historia mediko-psikiatrikoa:

Pertsona bakoitzaren anamnesia eta miaketa psikopatologikoa.Psikobiografia.Oinarrizko elkarrizketa erdiegituratua.Historia toxikologikoa: Drogarekin izandako historia pertsonala.Tratamendu psikofarmakologikoaren balorazioa.

Espetxe bateko psikoterapiaren ezaugarriak:

Baldintza normaletan psikoterapia berez prozesu konplexua bada, espetxe barruan konnotazio bereiziak izaten ditu lan horrek, eta, hori dela eta, psi-koterapia-prozesuak ezaugarri propioak izaten ditu, zeinak edozein psikote-rapiari ekiteko beharrezkoak diren lau elementuekiko kontrajarriak baitira hasiera batean:

Profesional bat: Psikoterapian trebakuntza duen psikologo edo

psikiatra bat.

Leku bat: Bulego guztiz neutral bat, inongo adierazlerekin zeri-

kusirik ez duena.

Ondoez batentzako irtenbidea (aldaketa bat, “eskaera bat”) eskatzen duen pertsona bat.

Hirurek bat egiten duten unean sortzen da “transferentzia”.


73

Espetxean, psikoterapia-tratamendu bat planteatzeko unean, profesionalak lehe-nengo elementua baino ez du: profesionala bera. Espazioa, espazio bakartu bat izateko aukerarik bada, bederen, pertsonarentzako osotasun egituratzaile baten barruan egongo da. Eta “libreki” joaten den pertsonak motibazio handi bat du: handik irtetea lortzea.

Hasieran, pazientearentzat zaila da espetxea eta aurrean duen profesionala be-reiztea, nahiz eta profesional horrek ez duen zerikusirik espetxe-erakundearekin, osasun-sistema publikotik baitator, eta, beraz, ez baitu eraginik izango presoak espetxean duen egoeran.

Zirkunstantzia horiek guztiek adostasun bat lortzea eragin dute, onartzean espe-txeko lanari ondoen egokitzen zaion eta emaitza onenak lortzen dituen teknika psikoterapeutikoa orientazio-terapia kognitibo eta jokabidezkoa dela, banakakoa nahiz taldekoa, zeinak hezkuntza-profil handiagoa baitu eta talde espezifikoak programatzen baititu denbora-tarte mugatu batean.

Dena den, askotariko teknikak aztertzen eta erabiltzen ditugu terapiarako bide berriak sortu ahal izateko.

Lan psikoterapeutikoan, elkarren artean bateragarriak diren bi arreta-maila zehazten ditugu:

– 1. maila: hezigarriagoa da, eta talde-terapian oinarritzen da nagusiki; mo-tibazio-estrategiak, cravingaren kontrola, bulkaden kontrola, kontrol emo-zionala, berriz kontsumitzen hastea prebenitzea eta abar lantzen dira. 6-12 kideko talde erdi egituratuak izaten dira, eta, eskuarki, talde irekiak dira. Astero egiten da. Iraupena aldatu egin daiteke, baina, eskuarki, hiru hilabe-tekoa izaten da.

– 2. maila. Banakako psikoterapia. Egitura-aldaketa pertsonal baterako bidean motibaziozko estrategia batetik planteatzen da. Paziente horien ezaugarri pertsonalak eta ospitaleko egonaldiaren iraupena direla eta, lan zabalagoa egiteko aukera izaten da. Maiztasuna asterokoa edo bi astean behingoa izan daiteke, kasu bakoitzaren arabera.

2. “Hirubide” programa (Osakidetzako Manuene Eguneko ospitalea oinarri duen eredua)


74


75

C. soziala

1. Barnean:

A. Koordinazioa Talde medikoarekin / Erizaintzako taldearekin:

Leku berean lan eginez, gertatzen diren aldaketei buruz egunero hitz eginez, pro-grama informatiko berak erabiliz eta antolaketak eskatzen dizkigun aldaketetara guztiok batera egokituz lortzen dugu. Zentroak ezaugarri bereziak ditu antolake-tari dagokionez; esate baterako, BOMSeko Osasun Mentaleko Zentro bat garen arren, ospitale-erregimen batean bageunde bezala jokatzen da hemen, non ospi-taleko preskripzio bidez agintzen baitira botikak, eta sail arteko kontsultak egiten baitira profesionalen artean.

B. Koordinazioa Espetxeetako Tratamendu Batzordeko ordezkariekin: Espetxeko programetan, non honako hauetan parte hartzera gonbidatzen baikaituzte:

• dAt: Droga-mendekotasunak dituzten pertsonen arretarako taldea (hilero); kasu puntualak baloratzeko. Bilerak elkarteekin (hiru hilean behin).

• gMPAP (PAieM, gaztelaniaz): Gaixotasun mentalak dituzten presoen arre-tarako programa (hilero).

2. Kanpoan:

• Koordinazioa osakidetzako gizarte-langilearekin, zeina BOMSen egoitzan baitago. Balorazio soziala egiten du BOMSeko beste zentro batera igarotze-ko aukera dagoen kasuetan. Helburua paziente konplexu horietan zainketek jarraitutasun ona izatea da.

• Koordinazioa Espetxe Erakundeetako gizarte-langileekin: Espetxeaz beste-lako aukera batzuk aztertzea (182. art.).

• Koordinazioa sistema judizialarekin: Gernu-kontrolak. Harremana ALEZ zerbitzuarekin (Atxilotuari Arreta Emateko Zerbitzua).

• Koordinazioa Hezkuntza-arloarekin: Irakasleekin kontaktua.

• Koordinazioa presoen familiekin: Familia-elkarrizketa. Datorren urtean ekingo zaio, espetxetik kanpo dagoen OMZ bateko bulegoren batean (zehazteke).


76

• Koordinazioa Adikzioei buruzko sare-lanean laguntzen duten elkarteekin:

Gobernuarenak: Osakidetza Manuene (Eguneko ospitalea); pazien-teei balorazioa egitera joaten dira hala eskatzen zaienean.

Gobernuz kanpokoak: bidesari: Astero joaten dira, ostiraletan.

gizakia fundazioa - Gizakia helburu: 15 egunez behin joaten dira.

etorkintza fundazioa: Hilero joaten dira.

bibliografia

• Miller, W. R. eta Rollnick, S. La Entrevista Motivacional. Ayudar a las personas a cam-biar. 3. arg. Arg. Paidos. 2015.

• Markez, I.; Iñigo, C. (koord.) Gida. Drogak erabiltzen direnerako arreta eta tratamen-duak espetxean. Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldea. 2012.

• Linehan, M. Manual de Psicoterapia Dialectico Conductual. Arg. Paidós. 2012.

• Yeomans, F.; Clarkin, J. F.; Kernberg, O. Trasnference Focused Therapy of Borderline Personality Disorder, a Clinical Guide. 2015.

• Puche Pinazo E. eta beste. Tratamiento integrado de los trastornos adictivos. Jose C. Perez de los Cobos Peris eta beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril: Editorial Médica Panamericana. 2006. 454-458.

• Tomás Gradolí, V.; Sánchez Hervás, E. Abordaje individual y grupal. Jose C. Perez de los Cobos Peris eta beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril: Editorial Médica Panamericana. 2006 429-436.

• Perez Gálvez, B. Organización de la Asistencia. Jose C. Perez de los Cobos Peris eta beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril: Editorial Médica Panamericana. 2006 471-474.

77

8. kap. Erizaintzako kontsulta adikzioetan

L. Uriarte, M. J. Castiñeira

sarrera

Erizainen egitekoa funtsezkoa da OMZ bateko adikzioen kontsultan. Ez soilik BOMSeko edozein OMZtan; baita Basauriko espetxeko Urbi2 OMZan ere, non lan egiten baitugu. Testuinguru horretan, erizaintza funtsezkoa da; izan ere, askotan, irisgarritasuna dela eta, osasun-arretarekin izaten den lehen harremana izan ohi da. Kapitulu honetan, adikzioen arloan erizaintzako kontsultan egin behar litzate-keena adierazi nahi dugu, eta espetxean egunez egun egiten dugun lana azaldu.

Adikzioen arloan espetxean egiten den esku-hartzea erizaintzako esku-hartze guztien barnean dago, eta zaila da haietatik bereiztea. Gure lana diziplina ani-tzeko talde batean egindako lana da, eta, talde medikoarekin aritzeaz gainera, espetxeko estamentu bakoitzak (hezitzaileak, gizarte-langileak, zaintza-funtziona-rioak, osasun-langileak...) bere garrantzia eta lekua duen engranaje baten parte gara. Ezin dugu ahaztu espetxe bat, osasun-zentro bat izateaz gainera, adikzioak eragindako nahasmenduak eta gaixotasun mentalak dituzten pertsonen arretara-ko zentro bat ere badela, baita askatasuna kendu zaien pazienteak berrezteko eta birgizarteratzeko leku bat ere.

Lantokiak ezaugarri bereziak dituen arren, erizaintzako kontsulta BOMSeko beste OMZetan egiten denaren antzekoa da. Orain, paziente bakoitzarekin egiten dugun lana deskribatuko dugu.

1. Hasierako balorazioa

Batzuetan, ezingo da behar den informazio guztia lortu, are gutxiago lehenengo elkarrizketan edo harremanean. Hala ere, erizaintzako oinarrizko kontsultan al-derdi hauei buruzko informazioa biltzen saiatuko gara:


78

Aurrekari pertsonalak: • Sozialak, familiarrak /bikoteari dagozkionak

• Ekonomikoak.

• Ikasketak, lanbidea.

• Mediko-kirurgikoak.

• Osasun mentaleko aurrekariak.

• Txertoak.

Ohitura toxikoak. • Ohitura horiek hasi ziren urtea.

• Uneko kontsumoa.

• Bidea, dosia, maiztasuna.

• Adikzio-jokabidea aldatzeko prestasuna.

Sexu-jokabideak eta arris ku-jokabideak.

• Bikote egonkorra, promiskuitatea.

• Tatuajeak, piercingak.

Bizi-konstanteak hartzea. • Arteria-tentsioa eta bihotz-maiztasuna.

• Pisua, altuera, sabel-perimetroa eta gorputz-masaren indizea.

Analisia eskatu. • Biokimika eta hematimetria. Hormona-profila.

• Serologia: AHB, BHB, CHB, GIBa, VDRL.

Botikak • Tratamenduarekiko atxikimendua.

• Albo-ondorioak.

• Tratamenduari buruzko zalantzak.

• Kontrol analitikoak, behar izanez gero.

• Zuzenean behatutako tratamendu farmakolo-gikoaren kontrola eta segimendua.

Osasun-zentro orok di-tuen aukerei buruzko informazioa

• Kontsulta Adikzioen alorreko psikiatrarekin eta/edo psikologoarekin.

• Kontsulta nahasmendu mentalaren psikiatria- arloarekin.

• Kontsulta medikoa.

• Erizaintzako kontsulta

Pazientearen balorazioaren helburua da haren profil fisikoari, psikikoari eta sozia-lari buruzko ahalik eta datu gehiena biltzea, zaintza-plan pertsonalizatu bat egin ahal izateko. Helburua balorazio bat egitea da, Erizaintzako Arreta Prozesuko ha-sierako elementua, hain zuzen, eta landuko ditugun erizaintzako diagnostikoak zein diren zehaztu ahal izatea, haietako bakoitzarentzako emaitza bat eta hura lortzeko erizaintzako esku-hartzeak proposatuz eta etengabe ebaluatuz.


79

Horretarako, erizaintzako eredu guztien artean, Virginia Hendersonen erizain-tza-eredua hartu dugu ardatz, zeinak ideia hau baitu oinarri: “erizainaren fun-tzioa da banako osasuntsuari edo gaixoari laguntzea osasuntsu egoten edo osasuna berreskuratzen laguntzen dioten jarduerak egiten, hots, beharrezko in-darra, borondatea edo ezagutzak izango balitu pertsona horrek bere kabuz egingo lituzkeen jarduerak egiten. Era berean, erizainari dagokio xede hori bera egitea gaixoari ahal bezain laster independente izaten laguntzeko”.

Hauek dira oinarrizko 14 beharrak:

1. Oxigenazioa.2. Nutrizioa.3. Kanporatzea.4. Mugitzea.5. Loa eta atsedena.6. Janztea eta txukuntzea.7. Gorputzeko tenperaturari eustea.8. Larruazalaren higienea eta hura babestea.9. Segurtasuna, eta arriskuak saihestea.

10. Komunikazioa.11. Erlijioa edo sinesmenak aitortzea.12. Errealizatzea.13. Olgeta-jardueretan parte hartzea.14. Ikastea.

Halaber, espetxe bateko osasun-profesional gisa dugun esperientziak aukera ematen digu osasun-sistema hurbiltzeko espetxean sartu arte harekin harremanik izan ez duten pertsonengana, pertsona horietan osasuna sustatzeko eta gaixota-suna prebenitzeko jarduerei ekiteko, eta mendekotasuna tratatzeko programetan sartzeko. Horretarako, hemen azalduko ditugun zenbait talde eta jarduera espezi-fiko ditugu zentroan:

• Osasun-hezkuntzarako taldea.• Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea.• Toxikoen kontrola gernuan.• Xiringak trukatzeko programa.• Zuzenean behatutako tratamendua.

2. osasun-hezkuntza

Talde horien helburu nagusia bizi-ohitura osasungarriak ezartzea da. Era berean, hauek dira helburu espezifikoak:


80

• Osasunerako negatiboak diren jarrerak aldatzen laguntzea.• Jokabideak aldatzeko motibatzea.• Osasun-prozesuan nork bere erabakiak hartzeko gaitzea.

Lehenengo egunean taldearen helburuak eta parte-hartzaileen betebeharrak adie-razten dira. Jorratuko diren gaiak landu ditzatela ere sustatzen da, bai eta kezka sortzen dien edo landu nahi duten edozein gai berri proposatzea ere. Oro har, gai hauek izaten dira:

– Higienea, loa eta ariketa fisikoa.– Kaloria-beharrak, dieta eta nutrienteak.– Elikadurarekin lotutako gaixotasunak.– Estresa eta erlaxazio-ariketak.– Gaixotasun kutsakorrak/ez-kutsakorrak– Sexu-transmisiozko gaixotasunak.– Metodo antikontzeptiboak.– Drogak.

3. berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea

Talde horien helburuak hauek dira:

– Berriz kontsumitzen hasteko prozesua aztertzea: Berriz kontsumitzen has-tea prebenitzea eta aldaketa-prozesua aztertzea.

– Arrisku handiko egoerak zein diren jakitea.

– Pentsamendu irrazionalek berriz kontsumitzen hasteko prozesuan duten eragina aztertzea.

– Drogak hartzeak bizimoduarekin eta gogo-aldartearekin duen lotura aztertzea.

– Trebetasun sozialek drogen kontsumoan eta abstinentzian duten eragina aztertzea.

– Berriz kontsumitzen hasiz gero egoerari aurre egiteko tresnak erakustea pazienteei.

4. toxikoen kontrola gernuan

Norberak hala nahita egindako ekintza bat da, eta izan litezkeen kontsu-moen aurrean nahiari eusteko neurri gisa egiten da. Gure zentroan astean 70


81

gernu-kontrol egiten dira gutxi gorabehera, eta, pazientea egonkor badago 3 hi-labetez kontrol negatiboak izanez, kontrola hilean behin egitea proposatzen zaio.

Pazienteak berak egiten dio uko kontrola hilean behin egiteari, eta astean behin egin nahi izaten du; izan ere, kontroletara joateak segimendua egiteko erizaintza-zerbitzura joateko aukera ematen dio, eta horrek kontsumitu gabe eusten laguntzen dio.

Datu aipagarri gisa, esan dezakegu THC eta agindutako bentzodiazepinen kon-tsumoa nagusitzen dela, eta, aldian behin, kokaina, heroina eta anfetaminak kontsumitzen direla.

Metadona hartzen duten pazienteen kopurua gutxitzen joan da suboxone® boti-karekin tratamendua hasi denetik. Opioideak ordezkatzeko tratamendu horietan, astean behingo gernu-kontrola derrigor egin behar da, programan sartu ahal iza-teko baimen informatua sinatu behar baitute pazienteek, eta baimen horretan jasota baitago baldintza hori.

5. Xiringak trukatzeko programa

Beharrezkoa da arrisku handieneko pertsonek osasunarentzako arriskutsuak diren jokabideek dituzten ondorio negatiboak minimizatzeko estrategiak ezagutzea. Arriskuak eta kalteak gutxitzea talde jakinetan, hots, kontsumitzailetan, egiten den prebentzio selektibotzat ulertu behar da.

Euskal Herrian, farmazia-bulegoek eman dituzte banatu diren xiringa-kiten % 46,9. GBE-ek % 52,6 banatu dituzte, eta, gainerako % 0,4a, espetxeek.

6. zuzenean behatutako tratamendua

Pazienteak botika hartu duela ikustea da, hartze hori gertatu dela bermatuz, ho-rrek tratamenduarekiko atxikimendua hobetzen baitu.

Gure espetxean, zuzenean behatuta ematen da medikazio psikotropo guztia, tuberkulosiaren kontrakoa, C hepatitisaren tratamendua, eta, kasu batzuetan, atxikimendu-mailaren arabera, antirretrobiralak. Hala, espetxean botika-trafikoa gertatzea saihesten da.


82

Gai hori jorratzean, pazientearen autonomiaren eta erakundearen jarrera pater-nalistaren arteko eztabaida sortzen da. Soilik esan behar da irtenbide klinikorik onena bermatu nahi dela, berdintasun-baldintzatan, pazientearentzat eta espe-txean bizi diren gainerako presoentzat faktore guztiak kontuan hartuta.

bibliografia

• Zulaika, D.; Etxeandia, P.; Bengoa, A.; Caminos, J., Arroyo-Cobo, J. M. Un nuevo mo-delo asistencial penitenciario: La experiencia del País Vasco. Rev Esp Sanid Penit. 2012; 14(3): 91-98.

• Tirapu, J.; Landa, N.; Lorea, I. Cerebro y adicción: Una guía comprensiva. Iruñea: Osasun Saila; 2004.

• Osakidetza.eus [internet]. Araba: Osakidetza/servicio vasco de salud; 2002. [2002]. Eskuragarri hemen:https://osakidetza.eus/Intranet/es/comunicación/publicaciones/ooss/araba/red-salud-mental-Araba/paginas/planes.aspx.

• Miller, W.; Rollnick, S. La entrevista motivacional. Bartzelona: Paidós; 1999. ISBN 13: 978-84-493-0745-4.

• Osasun eta Kontsumoko ministerioa. Drogei buruzko Espainiako Behatokia (DEB). Drogei buruzko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza (Internet). 2007ko txostena [2011/12/22an kontsultatua]. Eskuragarri hemen: http://www.pnsd.msc.es/categoria2/publica/pdf/oed-2007.pdf

• Henderson, V. Principios Básicos de los Cuidados de Enfermería. Geneva: Erizainen Nazioarteko Kontseilua; 1971.

83

9. kap. Espetxeetako osasun-zentro bateko farmazia-eredu bat

Z. Pérez

sarrera

Kapitulu honen helburua da labur azaltzea Basauriko espetxean botika-gordai-lua abian jartzeko egindako prozesua; gordailu hori Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko (Bilbo) Farmazia Zerbitzuaren mende dago. Basauriko espetxean lan egiten duen Osakidetzako zerbitzu medikoaren eta farmazia-zerbitzuaren arteko lankidetza estuari esker sortu da gordailu hori.

Azkenean, 2014-2015 artean, espetxeetako farmazia-eredua egokitu zen Euskal Autonomia Erkidegoko Urbi-Basauri Espetxeko Osasun Zentroan (EOZ), zeinak, laburbilduta, eskema hau izango bailuke:

1. legedia

• 1994ko ekainaren 17ko 11/1994 legeak, Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) Farmazia Antolamenduari buruzkoak, bosgarren xedapen gehiga-rrian, espetxeetako botika-gordailuen araudiari buruzko erregulazioa gaitu zuen.

• 849/2011 errege dekretua, Espetxeetako Osasuna, eta, harekin, botika-gordailua (erreferentzia-ospitalearen mende dago orain) EAEren esku gera-tzeko prozesua arautu zuena.

• 2012ko urriaren 16ko 208/2012 dekretua, EAEko espetxeetako botika-gordailuei buruzkoa. EAEn dauden espetxeetan arlo horretan egin behar diren esku-hartzeak antolatzeko eta arautzeko argitaratu zen.

• 2011ko uztailaren 1ean Espetxeetako Osasuna EAEren esku geratu ostean, Urbi-Basauri EOZko botika-gordailuak Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko


84

(BUO, Bilbo-Basurtuko ESI) Farmazia Zerbitzuari atxiki zitzaizkion. 2014ko apirilean, Urbi Basauriko EOZko botika-gordailua sortzeko eta abian jartze-ko administrazio- eta osasun-baimena eman zen.

2. botika-gordailua

2.1. definizioa

208/2012 dekretuaren arabera, espetxeetako botika-gordailutzat hartzen da far-mazia-zerbitzuei dagozkien funtzioak betetzen dituzten osasun-arretako zerbi-tzuetako baliabide materialen eta giza baliabideen multzoa.

2.1. Funtzioak

Instalazioetan botikak arrazoiz erabiltzen direla bermatzeko, honako funtzio hauek egiten dira:

2.1.1. Espetxean dauden presoek behar dituzten botikak aukeratzeko dizipli-na anitzeko prozesuan parte hartzea, botika horien eraginkortasuna, segurtasuna, kalitatea eta kostua hartuta irizpidetzat. Botikak auke-ratzeko, erreferentzia-ospitaleko (BUO) Farmazia eta Terapeutikako Batzordeak ezartzen dituen gidalerroak hartzen dira aintzat.

2.1.2. Botikak behar bezala jasotzen, biltegiratzen, kontserbatzen, zaintzen eta banatzen direla eta beharrak asetzen dituztela bermatzea, espe-txean erabili ahal izateko.

2.1.3. Estupefazienteei eta substantzia psikotropikoei buruzko edo kontrol berezia behar duen beste edozein botikari buruzko legedia betetzen dela zaintzea.

2.1.4. Espetxean botikak banatzeko sistema arrazoizko, eraginkor eta seguru bat ezartzea.

2.1.5. Espetxeko kontsulta medikoetako, erizaintza-unitateetako edo botika-kutxetako botikak zaintzea eta kontrolatzea.

2.1.6. Gordailua atxikia duen erreferentzia-ospitaleko farmazia-zerbitzuare-kin lankidetzan aritzea espetxeari dagozkion jardueretan.

2.1.7. Osasun publikoko programetan laguntzea eta parte hartzea.


85

2.1.8. Botikak hobeto erabiltzen eta kontrolatzen lagundu dezaketen behar beste funtzio egitea, Espetxe Erakundeko osasun-profesional guztien lankidetzarako protokoloen eta estrategien bidez.

3. botikaren logistika

3.1. eskuratzea

– erantzukizuna: erreferentzia-ospitaleko farmazia zerbitzuarena; botikak BUOko Ospitale Farmaziaren bidez erosten dira, ospitaleko Gida farma-koterapeutikoa oinarri hartuta. Farmazialariaren ardura da Urbi-Basauriko EOZko botika-gordailua botikaz hornitzen dela bermatzea.

– eskaera-tresnak: eskaera tresna informatiko baten bidez egiten da (Bilbide), non formularioan sartzen diren hitzartutako botika guztiak bai-taude, taldeka sailkatuta.


86

– Aldizkakotasuna: hamabostean behin; zehaztutako bideetatik ematen da, eta jaso ere hamabostean behin egiten da.

– Presazko eskaerak: Botika-gordailuak edozein unetan eska diezazkioke pre-miazko botikak ospitaleari (justifikatutako eskaera puntualak, farmaziala-riak aurrez ebaluatuak). Botika horien garraioa botika-gordailuari atxikitako edozein kidek egiten du.

3.2. stocken kudeaketa

Stocka hornitzeko botika-eskaera erizaintzak egiten du (farmazialariak aurrez berrikusita), kontsumoaren eta beharren aurreikuspenaren arabera. Gaur egun, stocken kudeaketa eskuzko sistema baten bidez egiten da.

– Erreferentzia-ospitaleko botikinen eredua eta zirkuitua integratu dira.

3.3. biltegiratzea

– Hornikuntza banakako dositan egiten da.

– botikak berriz ontziratzea: botikak behar bezala identifikatzeko, berriz on-tziratuta bidaltzen dira ospitaletik.

– Sistema bat zehaztu da iraungitze-datak kontrolatzeko.

– banaketa: Botiken ezaugarrien eta behar den bolumenaren arabera, gune bereiziak daude biltegian. Gainera, formularioan ez dauden botiken gunea ere bereizi egiten da.

– larrialdietarako maleta hilero berrikusten da, eta, erabiltzen denean, gehienez 12 orduko epean hornitzen da berriz.

3.4. Agintzea-baliozkotzea-Prestatzea-ematea

3.4.1. Agintzea

– lehen: agindu medikoa paperean egiten zen, eta aplikazio informatiko batean (SANIT) transkribatzen zen gero, presoen tratamendu farmakolo-gikoen zerrendak lortzeko. Transkripzio-akatsek kontuan hartzeko adinako


87

garrantzia dute asistentziaren kalitatea hobetzeko estrategiak diseinatzeko orduan; lagundutako preskripzio elektronikoa (e-osabide) agindu medikoak transkribatzean gertatzen diren akatsak ezabatzen dituen tresna eraginko-rra da.

Historia kliniko elektronikoa –Osakidetzaren kasuan, Osabide Globala– es-petxeetako osasun-arretako funtsezko nukleo bihurtzen hasi zenean, pres-kripzio elektronikoarekin hasi zen, baina kanpo-kontsulten egiturarekin; beraz, dosi bakarreko zerrendak lortzeko, preskripzio elektronikoa SANITen transkribatzen jarraitu behar zen.

– gaur egun: e-osabide erabiltzen da preskripzio-tresna bakartzat; hala, Erakundeak ospitale-egitura hartzen du, dosi bakarraren sistema Osakidetzako ospitaleetan bezala egiteko (transkribatzeko beharrik gabe). (E-Osabiden zehaztu ziren farmaziako moduluak: Erizaintza, Orokorra, Modulua eta Sail irekia).

3.4.2. Baliozkotze farmazeutikoa

– Helburua: Presoen tratamendu farmakologikoa egokitzeko agindu medikoa berrikustea, botikak eman aurretik farmazia-zerbitzuaren esku-hartzea sus-tatuz eta agindu mediko guztietan medikazio-akatsak, interakzioak eta kon-trako erreakzioak gutxitzeko aktiboki lagunduz.

– Pazientea iristen denean, tratamenduaren bateratzea egiten da, hau da, presoak iritsi aurretik zuen medikazio-zerrenda osoa asistentzia jaso osteko agindu medikoarekin konparatzen eta baloratzen da. Medikazioarekin iris-ten den preso bakoitzari dagokion tratamendu aktiboari buruzko informa-zio-orria ematen zaio.

3.4.3. Prestatzea-Ematea

Botiken banaketa talde hauetan sailkatzen da:

– Psikotropoak eta kontrol berezia behar duten gainerako botikak: banaka-ko dositan ematen dira. Urbi-Basauriko EOZan, dosi bakarreko botika oro Zuzenean Behatutako Tratamendutzat hartzen da, eta egunean bitan ema-ten da (9:00etatik 9:30era bitartean, eta 20:00etatik 20:30era bitartean). E-Osabideko zerrendak egunero lortzen dira, zerrenda bat farmazia-modulu bakoitzeko.


88

– Medikazio kronikoa hilean behin ematen zaio preso bakoitzari, eta haietako bakoitzaren erregistroa egin behar da. E-osabide aplikazioak preso guztien medikazio kronikoaren zerrenda eskuratzeko aukera ematen du.

– Medikazio akutua kontsultan ematen da, tratamenduak irauten duen den-borarako behar beste.

4. informazioa

Botika-gordailuari atxikitako osasun-langileek informazioa, nola aktiboa hala pa-siboa, ematen diete osasun-langileei eta pazienteei:

• Kontsultak argitzea.

• Protokoloak egiten laguntzea.

• Botika-gordailuko langileei etengabeko trebakuntza ematen laguntzea. Informazioa eskuragarri dago zentroan bertan (Gida farmakoterapeutikoa, bo-tika emateko eskuliburuak, informazio-oharrak, estekak, lan-prozedurak...).

5. zaintza farmakologikoa

Botika-gordailuak aktiboki hartzen du parte zaintza farmakologikoko sistema na-zionalean, botiken kontrako erreakzioen berri emanez (txartel horia).

6. ondorioa

Ospitaleko farmazia espetxe-erakundean sartzea eta Urbi-Basauriko EOZko osa-sun-profesionalen arteko lankidetza lagungarri izan dira botiken logistika eta bo-tikak agintzen direnetik ematen direnera bitarteko zirkuitua optimizatzeko.

Hala, osasun-asistentziako egitura “anbulatorio” batetik “erdi ospitaleko” edo “egoitzako” egitura batera igarotzea lortu da. Laburbilduz, helburua da espetxeak erreferentzia-ospitalearen solairu bat balitz bezala jokatzea.


89

bibliografia

• 2012ko urriaren 16ko 208/2012 Dekretua, Euskal Autonomia Erkidegoko espetxeetako botika-gordailuei buruzkoa.

• http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.eus/r48-bopv2/es/bopv2/datos/2012/10/1204657a.shtml

• 2011ko ekainaren 24ko 894/2011 Errege Dekretua, espetxeetako osasunaren alorre-ko funtzioak eta zerbitzuak Estatuko Administraziotik Euskal Autonomia Erkidegora eskualdatzeari buruzkoa. http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/sanidad_penitenciaria/es_sanidad/adjuntos/1.2.BOE-transferencias.pdf

• Espetxeetan osasun- eta administrazio-prozedurak egiteko eskuliburua; 2012ko ekai-na.http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/sanidad_penitenciaria/es_sanidad/adjuntos/manual_procedimientos.pdf

• Osakidetzako osasun-profesionalentzat Espetxeetako Osasunari buruzko II. ikastaroko hitzaldiak Gasteizen, 2014ko ekainaren 5ean. http://www.osakidetza.euskadi.eus/con-tenidos/informacion/sanidad_penitenciaria/es_sanidad/adjuntos/02_ponencias.pdf

III. atala

Eguneko ospitale bateko esku-hartzea

93

10. kap. Adikzioak tratatzeko Eguneko ospitale baten eredua

J. A. Abeijón, M. Palacios, M. J. Irastorza, R. Oraa

sarrera

Orri hauetan eskematikoki deskribatuko dugu Manu Ene Eguneko ospitalea-ren funtzionamendua. Ospitale hori Osakidetzako Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarearen parte da, eta baserri batean dago, Larrabetzun, Bizkaian.

Diseinua Manu Ene Komunitate Terapeutikoko profesional-taldeak egin zuen (2013. urtean Eguneko ospitale bihurtu zen Manu Ene), eta 30 urtez baino gehiagoz substantziak erabiltzearekin lotutako arazoak jorratzen izandako espe-rientzia jasotzen du.

Adikzioen esparruan maila diagnostikoan izandako aldaketak eta kontsumitzai-leek maila soziologikoan eta psikologikoan izandakoak oinarri hartuta, substan-tziak hartzen dituzten pertsonak gizarteratzen eta arlo psikoterapeutikoan eta psikofarmakologikoan egindako esku-hartzeetan izan diren aldaketei buruzko hausnarketa da.

Eguneko ospitaleak eta antzeko baliabide dinamikoek funtziona dezaten behar diren egokitzapenak proposatzen dira. Deskribatzen diren esku-hartzeak etenga-beko egokitzapen- eta hobekuntza-testuinguru batean ulertu behar dira, Manu Ene Komunitate Terapeutikoa erreferentzia bihurtu zuen bikaintasunari eusteko.

oinarri metodologikoak:

• Eguneko ospitaleak substantziak hartzearekin lotutako arazoak dituzten 30 paziente har ditzake, hots, Substantziak erabiltzeagatiko nahasmenduak dituzten pazienteak, modu anbulatorioan.


94

• Askotan, beste diagnostiko psikiatriko batzuk ere izaten dira, Patologia Dual deritzon horretan.

• Maiz izaten dira Jokabide-nahasmendu larriak, nortasunaren nahasmen-duen testuinguruan.

• Kronikotasunerako arriskua nahiko handia da.

• Hainbat mailatan diseinatu den lan honen gakoa Aktibatzailea da, hots, pazienteen gaitasunak eta baliabideak aktibatzen dituena; horrek zentroaz kanpoko eguneroko bizitzarako kontrol pertsonalerako mekanismoak sortze-ko aukera ematen du.

• Aktibazioak oinarrizko abstinentzia bat eskatzen du, zeina bereizi egin behar baita aldian behin berriz kontsumitzen den egoeretatik (oso maiz gertatzen dira).

• Bakartasuna dela-eta banako bakoitzarentzako tratamendu espezifiko bat izateko ideal teorikoa aintzat hartuta, praktikan, zenbait diagnostiko eta behar terapeutiko batera izateari heltzeko hiru ibilbide diseinatzen dira, zeinek hainbat esku-hartze mota parteka baititzakete.

beharrezko baldintzak

• Ospitaleratutako pazienteek beren borondatez eta libreki parte har-tzea. Ez du eragozten egoera judizial esplizituetan dauden pazienteak ospitaleratzea.

• Eguneko ospitaleko talde, ordutegi eta jardueretan sartzea.

• Droga-abstinentziaz gainera, gatazka pertsonal, familiar eta sozialak kon-pontzea da helburua, pazientea ingurunean hobeto integra dadin.

• Beharrezkoa da diziplina anitzeko talde bat egotea, administrariz, gizar-te-langilez, gizarte-hezitzailez, erizaintzako langilez, psikologo klinikoz eta mediku psikiatraz osatua.

konbinatuz gero ibilbide terapeutikoak osatzen dituzten osagaiak

1. Psikoterapeutikoa: pazienteen adikzio-patologiaren ezaugarriak ulertzea eta etorkizunean izan litezkeen arrisku-egoeren aurrean autokontrolerako eta babeserako mekanismoak sartzea.


95

2. Irtenbideak ardatz dituzten Gaitze biopsikosozial induktiboko lantegiak:

A. Gatazkak konpontzea

B. Oinarrizko gaitasun kognitiboak hobetzea

C. Harremanetarako trebetasunak eta trebetasun sozialak

D. Mindfulness teknikak

E. Seme-alabak dituzten pazienteentzako guraso-eskola

F. Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldeak

3. Psikohezigarria: zaintza pertsonaleko, laneko, harremanetako eta antolake-tako ohiturak berreskuratzea. Zentroko eguneroko bizimoduan izaten diren zailtasunak aztertzen dituzten taldeen bidez egiten da.

4. Kontrol medikoa eta psikofarmakologikoa:

A. Esku-hartze psikofarmakologikoa

B. “Zaintzen” taldeak: osasun-hezkuntza, higiene- eta elikadura-ohiturak, tratamenduekiko atxikimendua, gaixotasun infekziosoen prebentzioa…

5. Lan-munduan sartzeko tailerrak: oinarrizko lan-ohiturak, ordutegiak eta banakako zein taldeko ardurak ikasteko tailerrak.

6. Familia-psikoterapiak: ahal den neurrian familiak tratamendu-prozesuetan sartzea, birgizarteratzeko gaitasunak hobetzeko eta berriz gaixotzea eragin lezaketen egoerak saihesteko.

oinarrizko bi interes-puntu: Patologia duala eta Jokabide-nahasmenduak

OMZetatik, Galdakaoko Ospitaleko Desintoxikazio Unitatetik eta Ospitale psikia-trikoetatik bideratzen dizkiguten pazienteen artean, guztiek dute adikzio-arazo bat diagnostikatua, eta haietako batzuek diagnostiko bikoitzak eta hirukoitzak dituzte.

Adikzioaren arloan soilik diagnostikatu diren pazienteetako asko kontsumo jarrai-tuko egoeretan ezagutu dira ia beti OMZetan, eta horrek zaildu egiten du beste mota bateko diagnostikoak egitea, izan nortasun-nahasmenduak, gogo-aldartea-renak edo beste edozein eratakoak. Manu Enek, baliabide eta metodologia gisa, testuinguru egokia eta paregabea eman du paziente-talde bati Patologia duale-ko diagnostikoak egiteko. Zentroan abstinentzia-tarte luzeak eginez ikus ditza-kegu pazienteak, eta erlazio-testuinguru batean; horrek informazio asko ematen


96

digu, eta, beraz, diagnostiko osoagoa egin dezakegu. OMZko kontsultan, pazien-teak kontsultan ematen digun informazioarekin egiten dugu lan; zentroan, berriz, diagnostikoa zorrotzagoa izan dadin eta, batez ere, plan terapeutikoak zehazteko material asko dugu.

OMZetan dugun arazo zehatzetako bat episodio psikotikoak izan dituzten pazien-teak dira, zaila baita bereizten episodio horiek substantziak hartzeagatiko nahas-mendu psikotiko gisa diagnostikatu behar diren ala izaera psikotikoko egitura psikikoren bat ote dagoen.

Eskuarki abstinentziari denbora luzean eustea lortu ez duten pazienteak dira, eta, hori dela eta, zaila da diagnostiko fidagarri bat egitea. Manu Enen pazien-teak abstinentzia-tarte jarraituetan ikusteko aukera izateak erraztu egiten du des-berdintze diagnostikoko lana.

ibilbide terapeutikoak

1. Motibaziozko ibilbidea

– Norentzat:

• Substantzia-kontsumo aktiboak dituzten pazienteak.

• Ez dakite substantzia horiek hartzeari utziko dioten, baina pentsatzen ari dira.

• Denbora behar dute kontsumoaren abantailei eta abstinentziaren aban-tailei buruzko gogoeta egiteko.

• Dituzten beharrei eta abstinentziara bideratutako erabaki baten ondo-rioei buruzko kontzientzia hartu behar dute.

• Litekeena da ebaluazio diagnostikoa behar izatea.

– Baldintzak:

• Ez da abstinentzia eskatzen.

• Intoxikazio-zeinu nabarmenekin ez iristea.

• Intoxikazio nabarmenak, Eguneko ospitalean droga-trafikoa izateak eta indarkeriak eragotzi egingo dute egunez pazientearekin lan egitea.

– Iraupena: 4 hilabete.

• Litekeena da lehenago amaitzea eta/edo Eguneko ospitaleko beste ibilbi-deren batean sartzea.


97

• Ibilbide bakar bat ere ez da hartzen konpartimentu hermetikotzat.

– Etapa honetan egin beharreko lanaren edukiak ezaugarri hauek ditu:

• Aktibazio pertsonala

• Familia-aktibazioa eta testuinguruarena

• Lotura bat sortzea

• Segimendu farmakologikoa eta patologia organikoena

• Tratamendu-proposamena

• Ohiturak sortzea eta/edo berreskuratzea

2. ibilbide psikoterapeutikoa

– Norentzat:

• Substantzien erabileragatiko nahasmenduak (SEN) dituzten eta kontsu-mo-patroiak aldatu nahi dituzten pazienteak.

• Abstinentzian pentsatzen ari diren pazienteak.

• Beren kontsumo-jokabidearen arrazoiak eta horrek dakartzan ondorioak ulertu nahi dituzten pazienteak.

– Baldintzak:

• Abstinentzia ibilbidearen hasieran.

• Zentroko arauak onartzea.

• Toxikoen kontrolak egitea.

• Denborak paziente bakoitzaren beharretara egokituko dira; hala, denbo-ra-sekuentziak ezarri ahal izango dira, hala nola Goizeko ospitalea eta Arratsaldeko ospitalea.

– Iraupena: 6 hilabete.

– Egin beharreko lana:

• Egiten diren proposamen psikoterapeutikoetan parte hartzea: Taldekoak, sistemiko-familiarrak eta banakakoak.

• Jarraipen farmakologikoa.

• Ikaskuntza-tailerretan parte hartzea.


98

• Ohiturak berreskuratzea eta gizarteratzea.

• Mindfulness taldeetan parte hartzea.

• Tailer kognitiboetan parte hartzea.

• Gizartean eta lan-munduan sartzeko tailerrak.

• Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea.

• Osasun-hezkuntza.

• Guraso-eskola.

3. integraziorako ibilbidea

– Norentzat:

• Hainbat tratamendu egin dituzten pazienteak, abstinentzia-tarte luzeak izan dituztenak eta behin eta berriz berriro kontsumitzen hasi direnak.

• Gizarteratzeko zailtasunak eta aktibazio falta dituzten pazienteak.

• Bizitza pertsonaleko, laneko eta aisialdiko proiektuak antolatzeko zailta-sunak dituzten pazienteak.

– Baldintzak:

• Abstinentzia, ibilbidearen hasieran.

• Zentroko arauak onartzea.

• Toxikoen kontrolak egitea.

• Denborak paziente bakoitzaren beharretara egokituko dira; hala, denbo-ra-sekuentziak ezarri ahal izango dira, hala nola Goizeko ospitalea eta Arratsaldeko ospitalea.

– Iraupena: 4-6 hilabete.

– Egin beharreko lana:

• Tailer kognitiboak.

• Banakako psikoterapia.

• Esku-hartze familiarra.

• Trebetasun sozialen taldea.

• Ohiturak berreskuratzea eta gizarteratzea.


99

• Jarraipen farmakologikoa.

• Gizartean eta lan-munduan sartzeko tailerrak.

• Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea.

• Tutoretza estua hezitzaileen aldetik.

• Guraso-eskola.

4. Mantentze-programa

– Ibilbidea edo ibilbideak bukatu ostean, ohiko Osasun Mentaleko Zentroan egiten da jarraipena.

– Erabiltzaileen beharretara egokitzeko malgutasunez jokatzen denez, zen-bait paziente egun/aste batzuetan joaten dira jardunaldi ez-osoz, deslotzea errazteko eta intentsitate txikiagoko laguntza jasotzeko.

eguneko ospitalearekin batera egindako lana

Eguneko ospitalera egokitzean, kontuan hartzen dira aurreko urteetan hara bide-ratutako pazienteak. Askotan, abstinentzia-tarterik ez zuten eta hainbat diagnos-tiko zituzten pazienteak ziren.

Lehen esan dugun bezala, hilabeteetan egindako behaketa klinikoak diagnosti-koa argitzeko testuinguru paregabea ematen du patologia dualetan. Era berean, substantzien kontsumoari lotutako jokabide-nahasmenduei eta desegokitze-zu-rruntasunei heltzeko aukera ematen du.

Orain, garapen funtzionaleko proposamen bat deskribatuko dugu; guztira sei hi-labeteko iraupena izango du, bina hilabeteko hiru tartetan banatuta.

– lehenengo etapa:

o Iraupena: 2 hilabete

o Helburu orokorrak:

• Aliantza terapeutikoa ezartzea

• Aldaketarako motibazioa areagotzea

• Familiari laguntza eta orientazioa ematea

• Pazientea programan sartzea


100

o Bi programek dituzten moduluak:

• Jarraipen psikofarmakologikoa

• Patologia organikoen jarraipena

• Taldeko familia-psikoterapia

• Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko psikoterapia

• Psikohezkuntzako talde handia

• Erantzunkidetasuneko tailerra, 1. maila

• Trebetasun sozialen eta harremanetarako trebetasunen testa

• Garapen kognitiboko tailerra

• Asteburua eta aisialdia prestatzeko tailerra

• Mindfulness

• Telefono bidezko arreta-zerbitzua asteburuetan, prozesu osoan.

– bigarren etapa:


o Etapa honetako helburu orokorrak:

• Tratamenduarekiko atxikimendua handitzea

• Pazientearen protagonismoa eta autoestimua areagotzea

• Gatazkak konpontzeko gaitasunak eskuratzea

• Gatazkak konpontzeko gaitasunak eskuratzea

• Tratamendu-prozesuan rol aktibo bat hartzea

o Patologia dualeko programaren helburua:

• Gaixotasunaren kontzientzia hartzea

• Sintoma psikopatologikoak hobetzea

o Jokabidearen nahasmenduen programaren helburua:

• Autokontrola hobetzea

• Gaitasunak aurkitzea

o Bi programek dituzten moduluak (aurrekoei eransten zaizkie, haiek ja-rraitu egiten baitute):

• Erantzunkidetasuneko tailerra, 2. maila

• Familia-psikoterapia jatorrizko familian

• Gatazkak konpontzeko taldea

• Osasun-hezkuntzako Zaintzen programa

• Seme-alabak dituzten pazienteentzako gurasotasun-tailerra

• Emakumeak ahalduntzeko tailerra


101

– Hirugarren etapa:


o Etapa honetako helburu orokorrak:

• 1. eta 2. etapetako helburuak sakontzea eta finkatzea

• Banakako eta taldeko erantzukizunaren kontzientzia hartzea

• Zentroaz kanpoko esparru batean orokortzera eskuratutakoa den hori

• Ikasitakoari eusteko ardura erabiltzaileari igarotzea, kontrol terapeuti-korik gabe.

o Patologia dualeko programaren helburuak:

• Gaitasun funtzionalen kontzientzia hartzea

• Kanpo-baliabideetan gizarteratzea

o Jokabidearen nahasmenduen programaren helburuak:

• Enpatia hobetzea

• Gizartean eta lan-munduan sartzea

o Bi programek dituzten moduluak: aurrekoak sakontzen dira, eta tailerren mailak igo.

bibliografia

• Miller, W. R. eta Rollnick S. La Entrevista Motivacional. Arg. Paidos. 2015

• Irargi, I. eta Laespada, T. Nuevos Enfoques en el Tratamiento de las Drogo-dependencias. Arg. Deustuko Unibertsitateko DMI. 2011

• Abeijón, J. A. eta Pantoja, L. Las Comunidades Terapéuticas. Pasado Presente y Futuro. Arg. Deustuko Unibertsitateko DMI. 2011

• Laespada, T.; Irargi, I. Reducción de Daños, lo Aprendido de la Heroína. Arg. Deustuko Unibertsitateko DMI. 2009

• Uchtenhagen, A. What means “best practice” in addiction treatment? Zer dira “jardun-bide hobeak” toxikomanien tratamenduan? Revista Española de Drogodependencias, 37. liburukia, 4. zk. 2012

• Becoña, E. eta Cortes M. Manual de adicciones para Psicólogos Especialistas en Psicología Clínica en Formación. Arg. Sociodrogalcohol. 2010

• Cancrini, L. El Océano Borderline. Arg. Paidós, 2007.

• Valleur, M.; Matysiak, J. C. Les Addictions, Panorame clinique, modeles explicatifs, debat sociale et prise en charge. Arg. Armand Colin, 2006.

IV. atala

Intoxikazio ohikoenen tratamendua

105

11. kap. Intoxikazioen tratamendua adikziorik ohikoenetan

A. Mingo, J. M. Larrazabal, I. Elortegui

sarrera

Osasun-zentro anbulatorioetan maizen artatzen ditugun substantzia-intoxikazioen kudeaketa deskribatuko dugu labur.

Alkohola Opiazeoak Kokaina eta beste psikoestimulatzai-le batzuk

Lasaigarriak, hipnotikoak edo antsiolitikoak

Kalamua

Alkoholak eragindako intoxikazioa

Alkoholak eragindako intoxikazioak hiru fase ditu: artegatasuna, mozkorkeria eta koma. Hartutako dosiaren eta tolerantzia-mailaren araberakoak izaten dira.


106

opiazeoek eragindako intoxikazioa

Opiazeoak hartzeagatiko intoxikazio akutua honako hauen ondorioz gerta daiteke:

– Gaindosi klinikoagatik, haurretan eta zaharretan, batez ere.

– Opiazeoekiko mendekotasuna duten pertsonetan, heroina- eta metadona-gaindosiengatik, batez ere.


107

Sintomatologia: Bi fase izan ohi ditu:

– Artegatasun-fasea: egonezina, aztoramena, jarduera sentsorial asaldatua...

– Depresio-fasea: koma sakona, miosi handiak, anoxiarekin midriasi bihur-tzen direnak, arnas depresioa...

Tratamendu farmakologikoa:


kokainak eta beste estimulatzaile batzuek eragindako intoxikazioa

Estimulatzaileek eragindako intoxikazioetan, sintoma psikikoak eta organikoak agertzen dira, zeinak oso larriak izan baitaitezke. Sintoma zentralak ager daitez-ke, hala nola ezinegona, dardara, suminkortasuna, hiperaktibitatea, insomnioa, sukarra eta euforia. Baita nahasmendua, oldarkortasuna, herstura, eldarnioa edo izu-egoerak ere.

Sintoma kardiobaskularrak, hala nola buruko mina, gorritasuna, hipertentsioa eta arritmiak. Konbultsioak, koma eta garuneko odoljarioa eragin ditzake.

Kokainak eta beste estimulatzaile batzuek eragindako intoxikazioen konplika-ziorik larrienak intoxikazio gertatu osteko lehenengo orduetan gertatzen dira, eta, beraz, oso garrantzitsua da pazientea ahal bezain laster ospitaleratzea eta monitorizatzea.

Tratamendu farmakologikoa:

108


109

lasaigarriek, hipnotikoek edo antsiolitikoek eragindako intoxikazioa

Intoxikazio-motarik ohikoena da. Kasu askotan, intoxikazioa mistoa izan ohi da, hots, alkoholarekin, psikosiaren kontrako botikekin edo beste lasaigarri batzuekin batera gertatzen da. Ezinbestekoa da arreta berezia jartzea, larriagoa izan daite-keelako eta konplikazioak izateko arrisku handiagoa dagoelako.

Sintomarik ohikoena gehiegizko lasaitzea da, non logura agertzen baita, eta kon-tzentrazioa, arreta, oroimena eta koordinazio motorra gutxitu. Kasu larrietan, kontzientzia-mailaren nahasmendua eragin dezake, eta estuporea, lokartzea eta koma gertatu.

Bizi-funtzioei eutsi behar zaie.


110

kalamuak eragindako intoxikazioa

Dosi handiak hartzeak zenbait sintoma eragin ditzake, hala nola pentsamen-duaren nahasmendua; despertsonalizazioa, izu izatera irits daitekeen herstu-ra-mailarekin; kanpo-estimuluekiko arreta gutxitzea; ilusioak; haluzinazioak edo sentimendu paranoideak. Horiekin batera, inhibizio edo aztoramen psikomotorra gerta daitezke.

Tratamendua behaketa klinikoa eta giro eta leku lasaian (jendearengandik urrun) egotea da. Komeni da pazienteari gogoraraztea substantzia hori hartu duelako dagoela egoera horretan, sintoma arraroak direla, baina berehala gutxituko eta desagertuko direla.

Kasu larriago batzuetan, egokia izan liteke bentzodiazepinak erabiltzea, diazepa-ma, adibidez.

bibliografia

• Lorenzo, P.; Ladero, J. M.; Leza, J. C.; Lizosain, I: Drogodependencias. 1. arg. Madril. Editorial Médica Panamericana; 1998.

• Kramer, J. F.; Cameron, D. C. Manual sobre dependencia de las drogas. Geneva. Osasunaren Mundu Erakundea; 1975.

• Galanter, M.; Kleber, H. D. Tratamiento de los trastornos por abuso de sustancias de la American Psychiatric Press. Bartzelona. Masson SA; 1997.

• Mirin, S. M.; Batki, S. L.; Bukstein, O. eta beste: Guía clínica para el tratamiento por consumo de sustancias. Bartzelona. Ars Médica; 2001.

• García-Moncó, J. C. Manual del medico de guardia 2006-2007. 5. argitalpena, Ediciones Díaz de Santos: 460-464.

• Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Larrialdietan esku hartzeko gida. 2012. Bilbo: 9-11.

• Civeira Murillo, J.; Perez Poza, A.; Corbera, M. (arg.). In: Urgencias en psiquiatría. Manual con criterios prácticos de actuación. Zaragozako Miguel Servet Unibertsitate Ospitalea. 2003: 141-142.

V. atala

Mendekotasunik ohikoenekiko

desintoxikazioa eta ordezko tratamenduak

modu anbulatorioan

113

12. kap. Alkoholarekiko mendekotasunaren desintoxikazio anbulatorioa

F. J. Ogando, P. López, J. García San Cornelio

sarrera

Alkoholarekiko mendekotasunean, abstinentzia morbilitate eta heriotza-tasa al-tuekin lotuta egoten da modu desegokian tratatzen denean edo inolako tratamen-durik egiten ez denean. Egoera horretan dauden paziente guztiek gainbegiratzea behar dute, bai eta, kasu askotan, tratamendu farmakologikoa ere, alkoholak era-gindako neuroegokitzapenaren leheneratzea aldatzeko eta baretzeko.

Bentzodiazepinak izaten dira aukerako tratamendua, haiekin lotura duten beste botika edo talde farmakologiko batzuekin batera (klometiazola, tiapridea, epilep-siaren kontrakoak, eta abar). Alkoholarekiko tolerantzia gurutzatua dute, baita konbultsioen kontrako propietateak ere.

Bitamina-gehigarriek laguntza terapeutiko handia ematen dute Wernickeren eta Korsakoffen sindromean eta bitamina-gabeziarekin lotutako beste koadro kliniko batzuetan profilaxi eta/edo tratamendu gisa.

Alkoholarekiko desintoxikazioaren kudeaketa

Desintoxikazio-tratamendu bati ekin aurretik, kontuan hartu behar dira honako alderdi hauek:

• Pazienteak desintoxikatu nahi al du?

• Zein da tratamenduaren helburua?

Tratamendu horrekin aurreikusten den helburua abstinentziaren sintomak desa-gerraraztea, konplikazioak prebenitzea eta abstinentzia lortzea da. Abstinentziak eragindako sintomen kudeaketa mendekotasuna gainditzeko prozesu zabalago baten hasierako fasetzat har daiteke. Mendekotasunaren larritasuna ebaluatzea beharrezkoa da tratamenduaren nondik norakoak zehazteko.


114

Paziente gehienek modu anbulatorioan egin dezakete desintoxikazio-tratamen-dua, aldian behin medikuak gainbegiratuta, baina zenbaitek tratamendu far-makologikoa beharko dute prozesuaren segurtasuna bermatzeko. Hala ere, kasu batzuetan beharrezkoa izango da pazientea ospitaleratzea.

kasu hauetan ospitaleratzen da pazientea:

• Mendekotasun larria.

• Delirium tremensaren edo abstinentzia-koadro larrien aurrekariak.

• Komorbilitatea beste substantzia batzuekiko mendekotasunarekin.

• Lehenago egindako desintoxikazio anbulatorioek huts egin izana.

• Gizarte- eta familia-laguntzarik ez izatea.

• Narriadura kognitiboa.

• Komorbilitate psikiatriko larria (suizidio-arriskua, depresioa edo psikosia fase akutuan...)

• Komorbilitate organiko larria (diabetesa, hipertentsioa, malnutri-zioa, infekzioak, eta abar).


115

Abstinentzia-sindromea

Alkoholarekiko mendekotasuna duten edaleetan, zenbait aldaketa eragiten ditu nerbio-sisteman (neuroegokitzapena), organismoan etengabe alkohola egotearen ondorioz. Odoleko alkohol-kontzentrazioa bat-batean jaisten denean, nerbio-sis-tema zentralak hiperkitzikakortasun- eta hiperaktibazio-egoera bat izaten du, eta abstinentzia-sindromea agertzen da. Abstinentzia-sindromea ez da entitate unifor-me bat. Nabarmen aldatzen dira adierazpen klinikoak eta larritasuna. Sintomak in-somnio arin edo moderatu batetik delirium tremens baterainokoak izan daitezke.

Abstinentziaren lehenengo sintomak eta zeinuak alkohola azkenekoz hartu zenetik ordu gutxira agertzen dira, eta 24-28 ordura iristen dira maila gorenera. Sindromeak barnean hartzen ditu egonezina, urduritasuna, dardara, izerditzea, herstura, goraga-leak, goitikak, apetitu-galera eta insomnioa. Nabarmenak dira, halaber, takikardia eta hipertentsio sistolikoa. Konbultsio orokortuak ez dira maiz gertatzen, baina, ger-tatzen direnean, alkohola azkenekoz hartu zenetik 24 ordura agertzen dira.

Alkoholak eragindako abstinentzia-koadro gehienek intentsitate arina edo ertaina izaten dute, eta alkohola azkenekoz hartu zenetik 5 edo 7 egunera desagertzen dira. Kasu larrietan (ez dira asko izaten; % 5, gutxi gorabehera), delirium tre-mens koadro bat ager liteke.

Delirium tremensa nahasmendu-egoera toxiko bat da, sintomak larriak direnean agertzen da, eta, askotan, gaixotasun mediko bati lotuta. Bizia arriskuan jartzen duen egoera bat da, eta gutxi gorabehera % 5eko heriotza-tasa du. Sintomen ohiko triadak barnean hartzen ditu nahasmendu-egoera, zenbait eremu sentso-riali eragiten dieten haluzinazio garbiak eta dardara handia. Sintomatologiaren barruan daude, halaber, eldarniozko burutazioak, urduritasuna, insomnioa eta hiperaktibitate begetatiboa (takikardiak, hipertentsioa, izerditzea eta sukarra). Alkohola azkenekoz hartu zenetik 72-96 ordura iristen dira sintomak maila gore-nera. Sintoma prodromikoen artean, eskuarki, gaueko insomnioa, ezinegona, es-tutasuna eta nahasmendua daude.

Delirium tremensaren tratamendurako ezinbestekoa da diagnostiko goiztiarra egitea eta pazientea berehala eramatea diazepama zain barnetik emango dioten osasun-zentro batera, konplikazio medikoak tratatzea, elektrolitoak ematea, hi-dratatzea eta tiamina (B bit.) eta beste bitamina batzuk ematea.

delirium tremensa eta konbultsio-krisiak izateko arrisku-faktoreak:

• Alkoholarekiko mendekotasun handia.• Delirium tremensaren aurrekariak.• Alkoholarekiko mendekotasunaren eraginez lehen ere askotan ospitaleratu

izana.• Adin handia izatea.• Baterako gaixotasun mediko larriren bat izatea.• Abstinentzia larriaren sintomatologia nabarmena izatea.


116

Alkohol-abstinentziaren ebaluazioa

1. Mendekotasunaren larritasunaren eta egunean hartzen den alkohol-kanti-tatearen araberakoa da.

2. Eskalak: Alkohol-abstinentzia baloratzeko eskalak erabil daitezke; ezagu-nenetako bat CIWA eskala da (5 minutu). Abstinentzia-sintomatologiaren larritasuna neurtzen du: CIWA: Arina <15 ertaina: 16-20 eta >20 larria

CIWA-ERANSKINA. Alkohol-abstinentzia neurtzeko beste eskala bat SAW eskala da (>12). w.soapriote.org/mentalhealth/short. Alcohol-withfrawal-sacale/

bentzodiazepinen erabilera

Bentzodiazepina aukeratzea

• Medikuaren esperientziaren eta pa-zientearen arabera, bentzodiazepina bat ala beste aukeratuko da.

• Diazepama, lorazepama eta klorazepa-toa dira konplikaziorik gabeko egoere-tan gehien erabiltzen direnak.

• Batez besteko bizitza laburra duten bentzodiazepinak aukeratzen dira gi-beleko nahasmenduak dituzten pa-zienteetan (adibidez, oxazepama).

• Batez besteko bizitza luzeagoa duten bentzodiazepinak eraginkorragoak izan daitezke krisiak eta Delirium tre-mensa prebenitzeko, baina metatze arriskua dute adineko pertsonetan eta gibeleko nahasmenduak dituztenetan.

Dosia • Hasierako shock-dosi baten ostean, 90-120 minutuz behin eman daitezke dosiak. Sedazioa gertatzen bada, luza-tu dositik dosirako tartea, pixkanaka. (Ikus aurreko algoritmoa)

• Koadroaren intentsitatearen edo la-rritasunaren arabera, ohikoena da 24 ordutan 4-6 hartualdi egitea eta hu-rrengo egunetan maiztasuna eta dosia txikiagotzen joatea.

• Litekeena da dosia doitzeko dosi osa-garriak behar izatea lehenengo 2-3 egunetan abstinentziaren sintomak kontrolatzeko, koadro klinikoa egon-kortu eta kontrolatu arte.


117

Emateko bidea • Ohikoena ahotik hartzea da.

• Bentzodiazepinak muskulu barnetik ematea saihestu ohi da, xurgapena irregularra izaten baita. Behar izanez gero, zain barnetik eman daitezke.

Tratamenduaren iraupena • Eskuarki, 7-10 egunez erabili ohi dira.

bibliografia

• Pérez de los Cobos, J. C.; Valderrama, J. C.; Cervera, G.; Rubio, G. (2006). Tratado SET de trastornos adictivos. Madril: Editorial Médica Panamericana.

• National Collaborating Centre of Mental Health. (2011). Alcohol-use Disorders: Diagnosis, Assessment and Management of Harmful Drinking and Alcohol Dependence: NICE Clinical guideline 115. Hemen berreskuratua: httpl/www.nice.org.uk/CG115 [NICE guideline].

• McGrath, S. D. (1975). A controlled trial of chlormethiazole and chlordiazepoxide in the treatment of the acute withdrawal phase of alcoholism. Br. J. Addict., 70: 81-90.

• Guardia Serecigni, J.; Jiménez-Arriero, M. A.; Pascual, P.; Flórez, G. eta Contel M. (2008). Guía clínica para el tratamiento del alcoholismo (2. arg.). Bartzelona: Socidrogalcohol.

• Berglund, M.; Thelander, S.; Salaspuro, M.; Franck, J.; Andreasson, S.; Ojehagen, A. (2003). Treatment of Alcohol Abuse, An Evidence-Based Review. In: Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 27(10) October 2003.

• Collins, M. N.; Burns, T.; van den Berk, P. A.; Tubman, G. F. A structured programme for out-patient alcohol detoxification. Br J Psychiatry. 1990 Jun; 156: 871-4.

• Yost, D. A. Alcohol withdrawal syndrome. Am Fam Physician 1996; 54: 657.

• Sellers, E. M. eta Kalanl, H. (1976). Alcohol intoxication and withdrawal. N. Engl. J. Med., 294, 757-62.

• Mark Hyatt, M. D.; Todd Cheever, M. D. Rosalyn Eldot, P.A.e. Diazepam para la desin-toxicación de alcohol RET. Revista de Toxicomanías. 16. zk., 1998.


118

Alkohol-abstinentzia baloratzeko eskalak erabil daitezke. Ezagunenetako bat CIWA da (5 minutu):

Arina <15,

Ertaina: 16-20

Larria >20

CiWA eskAlA

Goragaleak eta goitikak:

0: Goragalerik eta goitikarik ez1: Goragale arinak, eta goitikarik ez234: Aldizkako goragaleak, esfortzu

lehorrekin567: Etengabeko goragaleak eta goitikak

Ukimen-nahasmenduak:

0: Batere ez1: Oso sentsazio arina (ziztadak,

kilimak...)2: Arinaren berdina3: Ertainaren berdina4: Maila ertaineko haluzinazioak5: Haluzinazio larriak6: Haluzinazio oso larriak7: Etengabeko haluzinazioak

Dardara:

0: Dardararik ez1: Ez da ikusten; hatzetan hauteman

daiteke234: Nahiko handia, besoak zabalduta567: Larria, besoak zabalduta ez dau-

denean ere


119

Entzumen-nahasmenduak:

0: Batere ez1: Oso arinak; hots lehorrak edo

beldurtzeko moduak2: Arinen berdina3: Ertainen berdina4: Maila ertaineko haluzinazioak5: Haluzinazio larriak6: Haluzinazio oso larriak7: Etengabeko haluzinazioak

Izerdia:

0: Ez da ikusten1: Esku-ahur hezeak234: Izerdia kopetan567: Blai eginda

Ikusmen-nahasmenduak

0: Batere ez1: Oso arinak2: Arinak3: Ertainak4: Maila ertaineko haluzinazioak5: Haluzinazio larriak6: Haluzinazio oso larriak7: Etengabeko haluzinazioak

Herstura

0: Ez du hersturarik1: Arina234: Ertaina567: Izu-atake akutua


120

Buruko mina

0: Ez du halakorik1: Oso arina2: Arina3: Ertaina4: Nahiko handia5: Handia6: Oso handia7: Oso-oso handia

Aztoramena

0: Jarduera normala1: Pixka bat hiperaktiboa234: Nahiko artega567: Etengabe aldatzen du

gorputz-jarrera

Orientazioa eta goi-mailako funtzioak

0: Orientatuta dago eta batuketak egin ditzake

1: Ezin du batuketarik egin, eta datari buruzko zalantzak ditu

2: Desorientatuta dago denborari dagokionez (2 egun baino gutxia-goko desorientazioa)

3: Desorientazio handiagoa du den-borari dagokionez (2 egun baino gehiagoko desorientazioa)

4: Desorientazio espaziala eta/edo norberarena

121

13. kap. Opiazeoen ordezko tratamendua

T. Errasti, M. A. Salazar

sarrera

Opiazeoekiko mendekotasunari aurre egiteko esku-hartze farmakologiko bat da, medikuak agindua. Tratamendu horien helburu nagusiak hauek dira:

1. Abstinentziaren sintomak desagerraraztea.

2. Legez kanpoko opiazeoen kontsumoa saihestea.

3. Abstinentziari eustea.

1. tratamendua agonista opioideekin: metadona eta buprenorfina.

A. Mendekotasuna gainditzeko tratamendua metadonarekin:

Gaur egun, aukerako agonistak metadona (erabateko agonista) eta buprenorfina (agonista partziala) dira. Nagusiki, haien batez besteko bizitza luzeagoa delako eta behin ematen denetik berriz ematen denera bitartean tarte luzeagoak egiteko aukera ematen duelako; horrek tratamendua betetzea errazten du.

Metadona morfinaren antzeko ezaugarri orokorrak dituen opiazeo sintetiko bat da. Oso ondo xurgatzen da urdail-hesteetan. Sendo lotzen zaie proteina plasma-tikoei. Gibelean metabolizatzen da, eta metabolitoak gernuaren eta gorozkien bidez kanporatzen dira. Gernu bidezko kanporatzea pH-aren mende dago, hots, pH-a jaitsi ahala, gehiago kanporatzen da.

Ahotik hartu ostean, 30-60 minutura hasten da haren ekintza, eta 24-36 ordu-ko erdibizitza du; horrek kontzentrazio plasmatiko egonkorra ematen du egunean dosi bakarra hartuta.

Albo-ondorioak

Hauek dira albo-ondoriorik ohikoenak: goragaleak, goitikak, idorreria, pisua har-tzea, izerditzea, euforia, arnas depresioa eta apnea. Tratamenduaren hasieran agertzen dira, eta gutxitu egiten dira denborak aurrera egin ahala.


122

Arreta berezia eskatzen duen kontu bat Qt tartearen luzatzea da: metadonak nahasmenduak eragin ditzake bihotzaren errepolarizazioan, eta QT tartea luza-tzen delako ikusten da hori elektrokardiografian; hori dela eta, gomendatzen da elektrokardiograma bat egitea tratamendua hasi aurretik, eta beste batzuk gero, segimendurako, arritmia izateko arrisku-faktoreak dituzten pazienteetan, kardio-patia dutenetan edo bihotzeko arazoak izateko arrisku-faktoreak dituztenetan.

Posologia, hiru fasetan:


123

Kontraindikazioak

• Produktuarekiko hipersentikortasuna• Giltzurrun-gutxiegitasun larria• Gibel-gutxiegitasun larria• Arnas gutxiegitasun larria

Interakzioak

Antagonista opiazeoak: Naltrexona, naloxona eta nalmafenea.

opiazeoekiko abstinentzia-sindromea eragingo lu-kete.

Agonistak-antagonistak: buprenorfi-na, pentazozina eta tramadola

opiazeoekiko abstinentzia-sindromea (oAs) eragin-go lukete horiek ere.

Antirretrobiralak: • Alderantzizko transkriptasaren inhibitzaileak, nukleo-sidoen analogoak (zidobudina, abakabirra, didanosina, estabudina, zalzitabina, lamibudina): metadonak haien toxikotasuna areagotzen du.

• Alderantzizko transkriptasaren inhibitzaileak, nukleo-sidoen analogo ez direnak (nebirapina, efabirenza, delabirdina). Metadonaren eraginkortasuna gutxitu de-zakete, eta, beraz, haren dosia handitzea eta/edo zati-katzea gomendatzen da.

• Proteasaren inhibitzaileak (abakabirra, indinabirra, erritonabirra, sakinabirra, nelfinabirra, telaprebirra, bozeprebirra): Metadonaren eraginkortasuna gutxitu dezakete, eta, beraz, haren dosia handitzea eta/edo za-tikatzea gomendatzen da.

Errifanpizina oAs eragiten du, eta, beraz, dosia handitzea edo 12 orduz behin zatikatzea eskatzen du.

Karbamazepina oAs eragin dezake.Bentzodiazepinak eta NSZren beste depresore batzuk:

Metadonaren eragina areagotzen dute.

Antidepresibo triziklikoak eta psi-kosiaren kontrakoak

Metadonak haien toxikotasuna areagotzen du (arre-ta berezia jarri behar zaio QT tartearen luzatzeari).

b. Mendekotasuna gainditzeko tratamendua buprenorfinarekin:

Buprenorfina mu hartzaile opiazeoen agonista partziala eta kappa hartzaileen antagonista da. Beste opiazeo batzuek baino afinitate handiagoa du mu har-tzailearekiko, eta, hori dela eta, opiazeo horiek kanporatu egiten ditu hartzaile horretatik; dena den, aktibitate txikiagoa du. Beste opiazeo batzuk hartzaileetatik kanporatzen dituenez, OAS bat eragin dezake, eta hori funtsezkoa da tratamen-duaren hasieran. Heroinak eta erabateko beste agonista batzuek ez bezala, do-siaren mendeko efektuek muga bat dute, eta ez dute handitzen jarraitzen dosia handitu arren (sabai-efektua); beraz, zailagoa da gaindosi bat gertatzea.


124

Mihipetik ematen da, efektua 30-60 minutura hasten da, gailurra 1-4 ordu bi-tartean gertatzen da, eta 36 orduko batez besteko bizitza du. Biodisponibilitatea txikia da digestio-bidetik.

Buprenorfina naloxonarekin batera merkaturatzen da konprimatutan; naloxona ez da ia batere xurgatzen mihipetik, eta, hala, ez dago zain barnetik eman beharrik (zain barnetik emateak abstinentzia-sindromea eragingo luke).

Albo-ondorioak

Hauek dira ohikoenak: buruko mina, goragaleak, goitikak, idorreria, astenia, se-dazioa eta izerditzea. Farmakologiaren ondorioz, litekeena da abstinentzia-sin-dromea agertzea indukzio-fasean.

Posologia, hiru fasetan:


125

Kontraindikazioak

• Produktuarekiko hipersentikortasuna.• Giltzurrun-gutxiegitasun larria.• Gibel-gutxiegitasun larria.• Arnas gutxiegitasun larria.• Haurdunaldia eta edoskitzaroa.

Interakzioak

Beste opiazeo batzuk Opiazeoekiko abstinentzia-sindromea eragin dezake, eta, beraz, ez da eman behar gabeziak eragindako sintomak ikusi arte.

NSZren depresoreak. Buprenorfinaren eragin lasaigarria areagotzen dute.

Antirretrobiralak: Pro-teasaren inhibitzaileak.

Buprenorfinaren eragina areagotzen dute, eta beha-rrezkoa izan liteke haren dosia gutxitzea.

Antifungikoak: ketoko-nazola, itrakonazola.

Buprenorfinaren eragina areagotzen dute, eta beha-rrezkoa izan liteke haren dosia gutxitzea.

2. tratamendua antagonista opioideekin: naltrexona

Antagonistekin egiten diren tratamenduen helburua abstinentziari eustea da. Antagonista opioideen artean, naltrexona da opiazeoekiko mendekotasuna gain-ditzeko profil egokia duen bakarra. Antagonista lehiakorra da mu, kappa eta delta hartzaileei dagokienez.

Ondo xurgatzen da ahotik hartuta, eta hartu eta 15-30 minutura hasten da haren eragina. Gibelean metabolizatzen da, eta gernuaren bidez kanporatzen da. Haren kanporatze-erdibizitzari esker, 24, 48 eta 72 orduz behin eman daiteke, 50, 100 eta 150 mg-ko dositan. Ez du tolerantziarik ez adikziorik sortzen.

Albo-ondorioak

• Goragaleak, goitikak eta sabeleko mina.

• Herstura, insomnioa, astenia.

• Hepatotoxikotasuna (utzi egin behar da, transaminasen maila normaltzat jotzen denaren hirukoitza bada).

• Arreta berezia jarri behar da tratamendua bat-batean eteten denean edo bukatzen denean, opiazeoak hartuz gero gaindosia gerta liteke eta.


126

Posologia

50 mg/egun hartzeak 24 orduko blokeoa eragiten du.

Kontraindikazioak

• Produktuarekiko hipersentikortasuna.

• Gibel-gutxiegitasuna.

• Opiazeoak erabiltzea edo hartzea.

Interakzioak

Ez da gomendatzen hepatotoxikoak izan daitezkeen beste botika batzuekin bate-ra erabiltzea.


127

3. Agonista/antagonista opioideekin tratamendua egiteko gomendioen laburpena

Metadona Buprenorfina Naltrexona

Abstinentzia-mota 0 Heroina: 6 ordu

Metadona: 24-48 ordu

Heroina: 24 ordu

Metadona: 24-72 ordu

Hasiera 15-20 mg/egun 2-4 mg/egun 25 mg/egun

Egonkortzea 15 mg/aste 4-8 mg/egun 50 mg/egun

Mantentzea 40-100 mg 8-16 mg/egun Al-Az-Or: 100-100-150 mg

bibliografia

• Fernández, J.; Gutierrez, E.; Marina, P. A. Actuaciones clínicas en trastornos adictivos. Madril: Aula Médica, 2002.

• Arias, F.; Castillo, C.; Fernández, J.; Roncero, C.; Rovira, M. A.; Secades, R. Opiáceos. Bartzelona: Socidrogalcohol, 2008.

• Bobes, J.; Bobes, M. T. Efectividad a largo plazo de los tratamientos de mantenimiento con metadona en personas con adicción a derivados opiáceos. Adikzioak, 2012.

• OME. Opiazeoekiko mendekotasunaren tratamendu farmakologikorako gida. Geneva. 2009. http://www.who.int/substance abuse/publications/ treatment/en/index.html

• Txosten orokorra. Espetxeetako Osasunaren koordinaziorako Zuzendariordetza Orokorra. 2009. http://www.institucionpenitenciaria.es/web/export/sites/defaut/datos/descarga-bles/publicaciones/Informe General 2009.pdf

129

14. kap. Kokainarekiko eta gainerako psikoestimulatzaileekiko desintoxikazioa

L. Uriarte, L. García, M. Silva, B. Hernani, J. Sanz

sarrera

Psikoestimulatzaileen barruan, kokaina, anfetaminak eta anfetamina-erako subs-tantziak daude. Intoxikazioan eta abstinentzian antzeko sintomak izaten dira, eta klinikan izaten diren desberdintasunak substantzia bakoitzaren batez besteko bizitzari dagozkio batez ere: 40-60 minutu kokainarentzat, eta, 6-12 ordu, an-fetaminarentzat. Batez ere kokainaren kudeaketa aztertuko dugu hemen, haren kudeaketa gainerako psikoestimulatzaileetara estrapola daitekeela ulertuta.

kokainarekiko mendekotasunaren eta abstinentziaren ezaugarriak

Eremu honetan aurrerapen asko egin diren arren, kokainarekiko mendekotasu-naren mekanismo neurokimiko nagusiak ez daude erabat zehaztuta, garuneko eremu askori eragiten baitie kokainak. Honako hau postulatzen da:

1. Kokainaren efektu akutuak zuzeneko eragina du sari-sistema dopaminergi-ko mesolinbikoan, neurona dopaminergikoak estimulatzen baititu, eta hori legoke, hain zuzen, mendekotasunaren oinarrian:

• Dopaminaren garraiatzailearen antagonista da; hura berriz erakartzea inhibitzen du.

• Dopaminaren sintesia areagotzen du.

• Sinapsi osteko hartzaile dopaminergikoen hipomodulazioa eragiten du.

2. Dena den, luzaro erabiltzeak jarduera dopaminergikoa desarautuko luke, dopaminaren deplezioa gertatuko litzateke, eta, ondorioz, dosia handitu beharko litzateke efektu bera lortzeko.

3. Serotoninaren eta noradrenalinaren sinapsi aurreko garraiatzaileak ere blo-keatzen ditu kokainak, eta eragina du beste sistema batzuetan, hala nola glutamatoarenean, GABAn eta endokanabinoidean.


130

4. Gainera, hipofrontalitate bat egongo litzateke kokainarekiko mendekotasu-na duten banakoetan.

Bi zeinutan oinarrituta esan dezakegu mendekotasuna ezarri dela:

• Cravingetik harago abstinentziari eusteko ezintasuna

• Efektu paradoxikoa edo tolerantzia alderantzikatua; kokaina modu kroni-koan erabiltzearen ondorioz efektu estimulatzaileak galtzea du ezaugarri

kokainarekiko abstinentzia-sindromea

Ez du patroi zehatzik, baina badu ezaugarri bereizle bat: ez dago droga bilatze-ko jarrerarik, eta abstinentzia-garaian hura hartzeak ez ditu gabeziaren sintomak desagerrarazten.

Dena den, gida gisa, Gawinek eta Kleberrek 1986an abstinentzia-sindromearen faseei buruz egin zuten deskribapena erabiliko dugu:


131

kokaina-kontsumoaren tratamendua

Orain arte, ez da botikarik onartu gaixotasun hori tratatzeko, eta aztertu diren es-ku-hartze psikologikoek eragin mugatua izan dute.

Tratamenduan kontuan hartu behar dira izan daitezkeen beste nahasmendu psi-kiatriko batzuk (beste substantzia batzuekiko mendekotasuna, alkoholarekikoa barne; depresioa; arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin; nahasmen-du obsesibo-konpultsiboa; nahasmendu psikotikoak), eta haien tratamendua.

kokainarekiko desintoxikazioa

Abstinentzia-sindrome akutua ez da izaten zaintza mediko bereziak behar iza-ten dituen egoera bat, eta, beraz, laguntza psikologikoa aski izaten da, nahiz eta zenbait egoeratan laguntza psikofarmakologikoa behar izaten den. Eskuarki, tra-tamendu anbulatorioa izaten da; dena den, zenbait egoeratan, pazientea ospita-leratu egin behar izaten da prozesuan.

kasu hauetan joan behar izaten du pazienteak ospitalera desin toxi kazio-tra-tamenduan:

• Aurretik egindako tratamendu anbulatorioek porrot egin dutenean

• Komorbilitate organiko larria dagoenean

• Pazienteak patologia psikiatriko larriren bat duenean

• Kontrol anbulatorioa egitea eragozten duen arazo sozialen bat dagoenean

• Pazienteak beste droga batzuk ere hartzen dituenean

• Pazienteak hala eskatzen duenean, kontrolik eza sentitzen duelako

desintoxikazioan erabiltzen diren medikamentuak

Inongo tratamenduk ez du erakutsi eraginkorra denik saiakuntza kliniko kontrola-tuetan. Gehien erabiltzen direnen artean hauek daude:

• Agonista dopaminergikoak: amantadina eta bromokriptina abstinentzia goiztiarraren sintomak tratatzeko erabili izan dira, hipotesitzat hartuta haiek denbora luzean hartzeak sinapsi osteko dopaminaren deplezioa eta abstinentziaren eta cravingaren sintomak eragiten dituzten hartzaile do-paminergikoen hipersentikortasuna eragiten dituela. Orain arte jaso diren


132

ebidentzia zientifikoek ez dute abantailarik eskaintzen eraginkortasunari eta jasangarritasunari dagokienez.

• Kokaina hartzearen edo haren abstinentziaren ondoriozko konbultsio-aurre-kariak izanez gero, kontuan har liteke prebentzio gisa epilepsiaren kontrako botikak erabiltzea.

• Propanolola aukera eraginkorra izan liteke kokainaren abstinentzia-sindro-me larria tratatzeko, nahiz eta oraindik azterketa gehiago egin behar diren.

Mendekotasuna gainditzeko erabiltzen diren medikamentuak

Gaur egun, ez dago kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko onartutako trata-mendu farmakologikorik. Medikamentu hauek aztertu dira:

– Agonista dopaminergikoak: amantadina, bromokriptina eta pergolida dira kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko gehien aztertu diren botikak, hi-pofuntzio dopaminergikoa zuzentzeko duten gaitasunagatik. Dena den, hiru botika horiei buruz egindako berrikuspenek ez zuten eman behar besteko ebidentziarik eraginkortasunari eta tolerantziari dagokienez. Lebodopa/karbidopa ere erabili izan da saiakuntza klinikoetan dopaminaren sintesia areagotzen duelako, baina ez du emaitza esanguratsurik eman.

– Antagonista dopaminergikoak: postulazioetako bat zen antagonista do-paminergikoek kokainak jokabidearen gainean dituen eraginak, errefortzu positiboa eta priming efektua blokeatu litzaketela. Kokainarekiko mende-kotasunaren tratamendu farmakologikoari buruz egindako bi berrikuspen sakonek ez dute ebidentzia zientifikorik aurkitu botika horiek kokainarekiko mendekotasuna tratatzeko eraginkorrak direla ziurtatzeko.

– Antidepresiboak: antidepresibo asko serotoninaren, noradrenalinaren eta, kasu batzuetan, dopaminaren birkaptazioa blokeatzeko duten ahalmena-gatik ikertu dira; blokeatze hori kokaina kontsumitzeari bat-batean utzi ondoren substantzia horien gordailuak berreskuratzeko egiten da. Baina oraingoz ez dago behar beste ebidentzia ziurtatzeko antidepresiboak era-ginkorrak direla kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko.

– konbultsioen kontrakoak / eutimizatzaileak: kokainaren kindling efek-tuagatik eta bide mesokortikolinbikoan duen eraginagatik probatu dira, baita glutamatoak konbultsioen kontrako botika batzuetan duen eragin GABAergiko eta antagonistagatik ere.


133

Karbamazepina Asko aztertu izan da, baina metaanalisi batean ezin izan zen berretsi karbamazepina eraginko-rra denik kokainarekiko mendekotasunaren tra-tamenduan. Garrantzitsua da p 3A4 zitokromoak duen indukzio-ahalmena, zeinak kokainarekin interakzioa izan baitezake, eta norkokainaren mailak handitu (ahalmen hepatotoxikoa eta kar-diotoxikoa duen metabolitoa da norkokaina).

Oxkarbamazepina Azterketa kontrolatu gehiago behar dira paziente politoxikomanoetan bentzodiazepinen ordez ox-karbamazepina erabil daitekeela berresteko.

Balproatoa Emaitza kontraesankorrak lortu dira, eta ez datu eztabaidaezinak.

Bigabatrina Oso efektu GABAergikoa du, eta, hori dela eta, zenbait ikerketatan ikusi da errefortzua blokeatu lezakeela, eta cravinga txikiagotu. Herrialde ba-tzuetan, bigabatrina ez dago merkaturatua, iraupen txikiko azterketetan ikusi ez diren albo-ondorio of-talmologikoen gaineko kezka dela eta.

Tiagabina Plazeboarekin alderatuz egin diren azterketetan, ez da datu argirik lortu. Berriki egindako azter-keta baten arabera, eraginkorra izan liteke abs-tinentzia goiztiarrean, loaren nahasmenduak tratatzeko.

Topiramatoa Eragin GABAergikoa eta antiglutamatergikoa duen botika; hori dela eta, cravinga txikiagotzen lagunduko luke. Kokainarekiko adikzioaren tra-tamenduan saiakuntza itxi batean erabili den lehenengo antikonbultsiboa da. Plazeboa baino hobea izan liteke, baina emaitza horiek berreste-ko saiakuntza kontrolatu gehiago behar dira.

Baklofenoa GABBA agonista; esperimentazio-fasean dago, eta ikerketa gehiago egin behar dira haren era-ginkortasunari eta tolerantziari buruz behar beste ebidentzia izateko. Interesgarria izan daiteke be-rriz kokaina kontsumitzen hastea prebenitzeko, drogaren eragin indargarria murrizteko gaitasuna dutela ikusi baita animalietan egindako saio aurre-klinikoetan. Kokainarekiko mendekotasunik han-diena zuten pazienteek erantzuten zuten ondoen tratamenduaren aurrean. Itsu bikoitzeko ikerketa berriago batean baklofenoaren eraginkortasuna eta segurtasuna ebaluatu ziren, eta ikusi zen taldeek ez zutela aldaketarik tratamenduari eusteko tasei eta kokainarik hartu gabeko egunen asteko por-tzentajeei zegokienez.


134

– disulfirama. Alkoholarekiko mendekotasuna gainditzeko erabiltzen da, al-dehido deshidrogenasa entzima eta dopa-beta-hidroxilasa inhibitzen di-tuelako; azken horrek, hain zuzen, dopaminaren mailak igoko lituzke. Kokainarekiko mendekotasunaren tratamenduan zer eragin duen aztertu da, paziente asko baitira bi substantziak batera hartzen dituztenak (azter-keta batzuetan, % 85eraino). Zenbait ikerketak erakutsi dute eraginkorra dela kokaina-kontsumoa murrizteko, dopamina-maila handitzen duelako.

Dena den, laborategiko giza azterketatan ikusi da disulfiramak kokainaren metabolismoa inhibitzen duela, eta, ondorioz, haren mailak handiagotu egiten dira. Horrek mugatu egin lezake disulfiramaren erabilera, eta moti-bazio handia duten, irrikari eusteko gai diren eta arazo kardiobaskularrik ez duten pazienteetan soilik erabili.

– nszren estimulatzaileak: substantzia horien erabilerak zituen oinarri teori-koak opiazeoekiko mendekotasunean agonista opiazeoekin egindako man-tentze-programek zituzten oinarri berak ziren.

Metilfenidatoa Egin diren ikerketetan ez da ahobatezko ondorio-rik atera. Arreta-defizitaren trastorno bat egongo balitz hiperaktibitatearekin (komorbidoa kokai-narekiko mendekotasuna duten pertsonetan, ka-suen % 30en), botika horren eraginkortasunari buruzko emaitzak ere ez dira uniformeak. Berriki egindako itsu bikoitzeko saio batek erakutsi du botika hori plazeboa baino eraginkorragoa dela gernu-kontrol positiboak gutxitzeko eta koadro klinikoa hobetzeko; hori dela eta, zenbait iker-tzailek uste dute kontuan hartu behar dela arre-ta-defizitaren trastornoa hiperaktibitatearekin izanaren aurrekariak dituzten eta kokainarekiko mendekotasuna duten pertsonetan.

Pemolina Kokainarekiko mendekotasunaren tratamendura-ko aztertu den psikoestimulatzailea; ez da emai-tza argirik lortu.

Anfetaminak Nahiz eta ebidentzia askok esaten duten anfe-taminak eraginkorrak direla kokainarekiko men-dekotasuna tratatzeko, kontu handiz erabili behar dira, mendekotasuna eragin baitezakete. Patologia honetan dituzten onurak berresteko ikerketa gehiago behar dira.


135

– opioideak: Opioideen agonistekin eta antagonistekin egin dira saiakuntzak kokainarekiko mendekotasunaren alorrean, sistema opioide endogenoak ko-kaina-errefortzuan duen eragina dela eta:

Naltrexona Antagonista opioidea; hainbat azterketa kontrola-tutan emaitza kontraesankorrak eman ditu.

Buprenorfina Kappa hartzaileen antagonista eta nu hartzaileen agonista partziala. Metadona hartzen duten pa-zienteekin egindako konparazio-azterketetan, ez da ikusi eraginkorragoa denik. Haren eraginkorta-suna ziurtatuko duten ebidentzia gehiago behar dira.

Metadona Opioideekiko mendekotasuna duten eta kokaina hartzen duten pazienteetan probatu den agonis-ta sintetikoa. Cochranek egindako berrikuspen batek metadonaren 60-100 mg-ko mantentze-do-si bat aipatzen du beste droga batzuk hartzeko arriskua gutxitzeko.

– immunoterapia: Kokainaren eta haren metabolitoen kontrako antigorputzak sortzea, zeinek substantzia haiek garunera sartzea eragotziko bailukete; es-perimentazio-fasean dagoen ikuspegi itxaropentsua da, eta zenbait emai-tza on izan ditu gizakietan. Gaur egun, esperimentazioko II b fasean dago, tolerantzia ona du, baina zenbait muga ere bai; besteak beste, pazienteen % 40k baino ez ditu antigorputz-maila erabatekoak.

Antigorputz katalitiko monoklonalak kokainari lotzen zaizkion entzimak dira; hala, haren katabolismoa bizkortzen dute garunean eraginik izan au-rretik. Fase esperimentalean dagoen beste ikerketa-ildo bat da.

– beste botika batzuk:

Modafiniloa Narkolepsiaren tratamenduan erabiltzen den esti-mulatzaile glutamatergikoa. Kokainarekin batera ematea segurutzat jo zen zenbait azterketatan; dena den, berriki egin diren azterketa kontrola-tuetan ez da plazeboarekiko alde handirik ikusi. Hala ere, etorkizun handiko ikerketa-arloa da, nahiz eta substantzia hori neurriz gain hartzeko arriskua dela-eta oraingoz jarduera klinikoan ez erabiltzea gomendatzen den.


136

Ondansetrona 5HT3 hartzaileen espezifikoa den antiemetiko antagonista. Plazeboarekin ausazkotutako azter-keta kontrolatu batek erakutsi du botika horrek, 4 mg-ko dositan, eragin positiboa duela kontsu-moa gutxitzen eta abstinentzia-egunak gehitzen. Dena den, hasierako emaitza horiek berresteko azterketa gehiago behar dira.

N-azetil-zisteina Fibrosi kistikoa eta parazetamolak eragindako in-toxikazioa tratatzeko erabiltzen da. Zelulaz kan-poko zisteina zelula barneko glutamatoarekin trukatu dezake, eta, hala, glutamatoa gehitu. Bi azterketak emaitza itxaropentsuak eman dituzte kokainarekiko mendekotasuna duten pertsonetan erabiltzeari dagokionez.

Ikerketan – CB1 hartzaile kanabinoidearen antagonistak

– Serotoninaren eta noradrenalinaren askatzaile dualak (PAL 287); gaur egun, esperimentazio-fasean daude animalietan.

Kokainarekiko mendekotasunaren tratamendu farmakologikoari buruzko labur-pen-taula orientagarria (Socidrogalcohol-ek ebidentzia klinikoan oinarrituta egin-dako gida klinikoa - 2008)

Botikaeraginkorrak

Behar beste ebidentzia zientifiko, oinarri hartu-ta saio kliniko prospektibo ausazkotuak, plazeboare-kin kontrolatuak eta behar besteko n paziente-kopu-ruarekin eginak, edo kokai-narekiko mendekotasuna duten pazienteak berriz kontsumitzen hastea saihes-teko botika bat eragin-korra dela eta tolerantzia ona duela frogatzen duten metaanalisiak.

Ez dago eraginkortzat jotzeko behar beste ebi-dentzia duen botikarik


137

Botikaerabilgarriak

Badira zenbait ebidentzia botika hau kokainareki-ko mendekotasuna duten pazienteetan erabiltzeko, baina haren eraginkorta-sunak eta tolerantziak az-terketa kliniko kontrolatu edo metaanalisi gehiago eskatzen dituzte hasierako emaitzak berresteko.

– Topiramatoa– Disulfirama– Buprenorfina, opia-

zeoekiko baterako men - dekotasuna duten pertsonetan

– Errisperidona (nahas-mendu psikotikoa ere badenean)

Etorkizuna duten botikak

Haietako asko esperimenta-zio-fasean daude; hasierako azterketak positiboak edo kontraesankorrak izan dira, eta botika horien eraginkor-tasuna berresteko saio kli-niko berriak behar dira.

– Tiagabina– Bigabatrina– Baklofenoa– Naltrexona– Anfetaminak– Propanolola– Aripiprazola– Ondansetrona– Kokainaren aurkako

txertoa

bibliografia

• Kokainarentzako gida klinikoa, ebidentzian oinarritua (Socidrogalcohol). Lorena Casete Fernández, Benjamín Climent Díaz. Socidrogalcohol, 2008.

• Caballero, L. Adicción a cocaína: neurobiología, clínica, diagnóstico y tratamiento. Osasun Saileko Idazkaritza Nagusia. Osasun eta Kontsumoko ministerioa. Drogei buruz-ko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza, Madril. 2005.

• Cocaína Abuso: Nuevos enfoques en investigación y tratamiento. Spitz eta Rosecan. Ediciones en neurociencias, 1990.

• Kokainari buruzko monografia. Francisco Pascual, Meritxell Torres, Amador Calafat. Socidrogalcohol, 13. lib., 2. gehig., 2001.

• Soares, B.; Limas, M.; Reiser, A.; Farrell, M. Dopamine agonists for cocaine depen-dence (Cochrane Review). In: The Cochrane Library. John Wiley & Sons; Ltd, Chicester. 2003.

• European Monitoring Center for Drugs and Addiction. Treatment of problem cocaine use: a review of the literature. EMCDDA literature reviews. Lisboa. 2007.


138

• Amato, L.; Minozzi, S.; Pani, P.; Davoli, M. Antipsychotic medications for cocaine de-pendence. Cochrane Database Syst Rev 2007; 18 (3):CD006306.

• Lima, A. R.; Lima, M. S.; Soares, B. G.; Churchill, R.; Farrell, M. Carbamazepine for cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2000;(2):CD002023.

• Kahn, R.; Biswas, K.; Childress, A. P.; Shoptaw, S. Multicenter trial of baclofen for abs-tinence initiation in severe cocaine dependent individuals, Drug Alcohol Depend 2009; 103: 59-64

• Petrakis, I. L.; Carroll, K. M.; Nich, C.; Gordon, L. T.; McCance-Katz, E. F.; Frankforter, T.; Rounsaville, B. J. Disulfiram treatment for cocaine dependence in methadone maintained opioid addicts. Addiction 2000,95(2):219-228.

• Levin, F. R.; Evans, S. M.; Brooks, D. J.; Garawi, F. Treatment of cocaine dependent treatment seekers with adult ADHD: double-blind comparison of methylphenidate and placebo. Drug Alcohol Depend 2007; 87: 20-29.

• Grabowski, J.; Rhoades, H.; Stotts, A.; Creson, D.; Cowan, K.; Kopecky, C. eta beste. Agonist-like or Antagonist-like treatment for cocaine dependence with methadone for heroin dependence: two double-blind randomized clinical trials. Neuropsychopharmacology, 2004; 29:969-981.

• Montoya, I. D.; Gorelick, D. A.; Preston, K. L.; Schroeder, J. R.; Umbricht, A.; Cheskin, L. J. eta beste. Randomized trial of buprenorphine for treatment of concurrent opiate and cocaine dependence. Clin Pharmacol Ther 2004; 75: 34-48.

• Faggiano, F.; Vigna-Taglianti, F.; Versino, E.; Lemma, P. Methadone maintenance at dif-ferent dosages for opioid dependence (Cochrane Review), Cochrane Database System Review.

• Johnson, B. A.; Roache, J.D.; Ait-Daoud, N.; Javors, M. A.; Harrison, J. M.; Elkashef eta beste. A preliminary randomized, double-blind, placebo-controlled study of the sa-fety and eficacy of ondansetron in the treatment of cocaine dependence. Drug Alcohol Depend 2006; 84: 256-263.

• Markidian, B. A.; Larowe, S. D.; Hedden, S.; Kalivas, P. W.; Malcom, R. J. An open-la-bel trial of N-acetylcysteine for the treatment of cocaine dependence: a pilot study. Progress in Neuropsychopharmacology and Biological Psychiatry. 2007; 31:389-394.

139

15. kap. Estimulatzaileen etengabeko erabilerarako tratamendua. Oldarkortasuna vs hiperaktibitatea

J. Perez Atxa, M. Landabaso

sarrera

Adikzioen arloan artatzen ditugun pazienteetan oso maiz izaten diren bi sintoma bereiz aztertzen saiatuko gara. Adin orotan agertzen diren sintomak dira, nahas-mendu askoren parte direnak, eta horregatik da zaila haiek aztertzea eta sailka-tzea. Aparteko kapitulu batean sartu ditugu bereziak eta garrantzitsuak direlako, eta hurbilketa terapeutiko berrienen bidez aztertuko ditugu.

Hiperaktibitate- eta oldarkortasun-sintomak dira adinarekin gehien aldatzen diren sintomak; urteek aurrera egin ahala, pertsona helduetan ezinegona, hers-tura, ondoeza edo tentsioa sentiarazten dituzten barne-sentsazio bihurtzen dira.

1. oldarkortasuna

Zaila da –ezinezkoa dela ez esatearren– oldarkortasunarentzako tratamendu bat protokolizatzen, haren hedadura eta konplexutasun direla eta, zeina batzuetan sintoma baita, eta, beste batzuetan, ezaugarri.

Norberarentzat edo hirugarrenentzat kaltegarri izan litekeen bulkada, premiazko nahi edo tentazio bati eutsi ezina da. Jokabideari dagokionez, haren ezaugarri dira arduragabetasuna, kaltearen zentzu gutxietsi bat, kanporakoitasuna, ezine-gona (haborokina atzeratzeko ezintasuna barne), arriskuak eta plazerak hartzeko joera eta sentsazioak bilatzea (Hollander 2002). Nahi horri eutsi ezinak bihur-tzen du patologiko.


140

Hura tratatzeko, lanketa terapeutikorako zenbait modu daude:

• Kontsumoak eragindakoa bada, intoxikazioa eta kontsumoa tratatu behar dira.

• Oinarrizko patologia bat badago eta argi eta garbi entitate nosologiko baten sintoma bada (adibidez, arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitateare-kin), entitate nosologikoa tratatu behar da.

• Nortasunaren ezaugarri bat bada, hots, banako horrek berezko duen ezau-garri bat, askotarikoa izan daiteke, eta zaila da protokolizatzea.

Psikopatologian, legeak zigortutako pazienteetan, interesgarriak izan litezke zen-bait azterketa, non indarkeriari lotutako oldarkortasunean hobekuntzak eragin zi-tuzten tratamenduak ezarri baitziren.

tratamenduak

Farmakologikoak: • Fluoxetina. Coccaro eta Kravoussi, 1997an; agresi-bitate oldartsuaren beherakada.

• Fenelzina. Cornelius, Soloff, 1993an; mugako nor-tasun-nahasmendua zuten paziente ospitaleratuetan, sumindurak eta etsaitasunak nabarmen egin zuten behera.

• Tranilzipromina, karbamazepina. Cowdry eta Gardner, 1988an; mugako nortasun-nahasmendua zuten paziente anbulatorioak, tratamenduarekiko erresis-tenteak, eraso oldartsuen historia zutenak. Jokabide-nahasmenduaren intentsitateak eta eraso oldartsuen maiztasunak behera egin zuten. Kasuen % 18n, go-go-aldarteak okerrera egin zuen.

• Litioa. Zenbait ikerketa, Sheard, 1976an; itsu bikoi-tzeko saioa, plazeboarekin kontrolatua, preso agre-sibo oldartsuetan. Interesgarria: eraso oldartsuek behera egin zuten, baina ez aurrez pentsatutako in-darkeria-ekintzek. Jokabide suizida prebenitzen du.

• Dibalproatoarekin ere emaitza onak lortu ziren. Eraso oldartsuek eta suminkortasunak behera egin zuten.

• Haloperidola. Soloff, 1986an eta 1989an; mu-gako nortasun-nahasmendua zuten paziente os-pitaleratuetan. Behera egin zuten depresioak, etsaitasunezko depresioak, hersturak, oldarkortasu-nak, psikotizismoak eta ideia paranoideek, eta hobe-ra egin zuen funtzionaltasun globalak.


141

Farmakologikoak: • Flupentixola. Montgomery eta Montgomery, 1982an. Behera egin zuten jokabide suizidak eta parasuizi-dak arlo horretako aurrekariak zituzten pertsonetan.

• Olanzapina. Zanarini eta Frankenburg, 2001ean. Mugako nortasun-nahasmendua zuten pazienteak. Hobera egin zuten suminkortasunak, etsaitasunak, oldarkortasunak eta pertsona arteko harremanek. Depresioak ez zuen hobera egin.

Psikoterapiak:Azterketek emai-tza onak eman dituzte

• Sumina eragiten duten egoerekiko irudimenezko esposizioa Grodnitzky eta Tafrate, 2000. urtean. Suminkortasunak behera egin zuen espezifikoki ho-rregatik bideratutako pazienteetan.

• Erlaxazioa +TK. Deffenbacher, 2000, 2002. Gida-tzean suminkortasun handia zuten unibertsitate- ikasleak. Behera egin zuen.

• Jokabide-terapia dialektikoa. Linehan, 1994. Mugako nortasun-nahasmendua duten pazienteak, suizida kronikoak; suminkortasuna hobetzea, gizarte- eta funtzionalitate-doikuntza.

2. Hiperaktibitatea

Hiperaktibitateak ezaugarri hauek ditu helduetan: barneko ezinegona, estuta-sun-sentimenduak, eskuak eta/edo oinak mugitzea, etengabe zerbaitekin jo-lasean aritu beharra, denbora luzez eserita egon ezina, mugimendua eskatzen duten lanak nahiago izatea, azkar gidatzea, gehiegi hitz egitea, txandari itxarote-ko arazoak izatea, barne-”motor” batek gidatua izatea. Estimulatzaileen kontsu-mo jarraitu batean, non pazienteak adierazten baitu hiperaktibitatea baretzeko erabiltzen duela (zineman edo bilera batean geldirik egoteko, zeregin batean kontzentratzeko, lasaitzeko, lanari etekin hobetzea ateratzeko, eta abar), diag-nostikoa errazagoa izan daiteke; helduetan, ziurrenik, arreta-defizitaren trastorno bat izango da, hiperaktibitatearekin (ADTH).

Hiperaktibitatea ADTHren sintoma ia patognomonikoa da, betiere arreta-defizita-ren eta oldarkortasunaren sintomak baditu eta pertsonaren garapenean manten-du bada. Hiperaktibitatea, bere aldetik, bizitzako edozein unetan ager daiteke, estres-egoeretan, erabaki garrantzitsuak hartu behar direnean, substantziek era-gindako intoxikazioa gertatzen denean eta zenbait patologia psikiatriko eta orga-niko daudenean.


142

Arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin (ADTH), eta substantzien erabileragatiko nahasmendua (SEN) gainezarri egiten dira; hala, jotzen da SEN izateko arrisku-faktore bat dela ADTH, eta zenbatesten da ADTH duten pazien-teetan substantzien erabileragatiko nahasmenduaren prebalentzia bikoitza dela biztanleria orokorrarekin alderatuz gero, eta SEN duten helduen % 20-39k bate-rako ADTH dutela. Era berean, beste patologia psikiatriko batzuekiko komorbili-tatea handia da: depresio-nahasmenduetan, % 12-18; nahasmendu bipolarrean, % 9-21; herstura-nahasmenduetan, % 9-12; nortasun antisozialaren nahasmen-duan, % 20-30, presoetan; mugako nortasun-nahasmenduan, % 16-40.

ADTH nahasmenduaren diagnostikoa, funtsean, klinikoa da; ebaluazio-eskalak eta behaketa bidezko datuak baliagarriak dira sintomen inguruko zalantzarik iza-nez gero. Ezin dugu ahaztu patoplastian, sintomen adierazpenean, aldaketa han-diak eragin ditzaketen komorbilitateen prebalentzia handia.

tratamenduak

Hiperaktibitatea une jakinetan, estres-egoeretan, zenbait substantziak (batez ere, estimulatzaileek) eragindako intoxikazioetan edo patologia psikiatriko eta/edo or-ganikoetan agertu bada, tratamendua egoera edo patologia horren oinarrizko tra-tamendua izango da.

Hiperaktibitatea kronikoa denean eta banakoaren garapenean harekin jarraitzen duenean, arreta-defizitaren eta oldarkortasunaren sintomatologiarekin ez ezik emozio negatiboen sintomekin, tratamendua ADTH nahasmendu bati eta batera-ko nahasmenduei dagokiena izango da (substantzien erabileragatiko nahasmen-duak, mugako nortasun-nahasmenduak, depresio-nahasmenduak eta abar izango dira baterako nahasmendu horiek).

Gure herrialdean, kontuan izan behar dugu helduetan ADTH tratatzeko indika-zioa duen molekula bakarra atomoxetina dela, baldin eta pazienteak dagoeneko metilfenidatoarekin edo beste estimulatzaile batzuekin tratamendu eraginkorra jaso ez badu (haurtzaroan edo nerabezaroan).

Tratamendu-giden arabera (BAP 2007, European Network Adult ADHD 2010, CADDRA 2011, NIMH 2008, Ramón de la Fuente Psikiatriako Institutu Nazionala 2010, Sant Joan de Deu fundazioa 2010), gomendioa tratamendu multimodala egitea da, hots, farmakoterapia, psikoterapia kognitibo eta joka-bidezkoa, psikohezkuntza, eta familia eta hezkuntzako esku-hartzea erabiltzea. Gida guztiak bat datoz esatean ADTH nahasmenduaren sintomentzako tratamen-dua tratamendu farmakologikoa dela, psikoterapiaz lagunduta, hau da, nahas-menduaren gaineko psikohezkuntza, ADTH nahasmenduaren sintomek eragin dezaketen ondoez soziala, akademikoa, lanekoa edo familiakoa arintzeko.


143

Gida gehienek gisa honetako tratamendua gomendatzen dute helduentzat:

Lehen aukerakoak • Metilfenidatoa (0’3-1’5 mg/kg/egun)

• Atomoxetina (0’5-1’4 mg/kg/egun)

• Lisdexanfetamina dismesilatoa (gehienez 70 mg/egun)

Bigarren aukerakoak

• Imipramina

• Bupropiona

Hirugarren aukerakoak

• Klonidina

• Guanfazina

• Modafiniloa

Halaber, gida horiek adierazten dute atomoxetina izango litzatekeela aukerako botika aktiboki substantziak hartzen ari diren pazienteetan.

Metilfenidatoa kontraindikatuta dago tikak, bihotzeko arazoak, glaukoma, hi-pertiroidismoa, edo herstura/tentsioa dituzten pertsonetan. Atomoxetina kon-traindikatuta dago bihotzeko arazoak, glaukoma eta hipertiroidismoa dituzten pazienteetan. Lisdexanfetamina dismesilatoa kontraindikatuta dago tikak, epilep-sia, bihotzeko gaixotasunak, glaukoma edo hipertiroidismoa dituzten pertsonetan.

Estimulatzaileak edo atomoxetina hartu ostean, tentsio arterialak eta bihotz-maiztasunak gora egiten dute pixka bat; aldaketa horiek tratamenduaren hasie-rako estadioetan agertzen dira, eta, eskuarki, egonkortu egiten dira tratamenduak aurrera egin ahala.

Estimulatzaileak edo atomoxetina hartzen dituzten pazienteetan, ez dago QT tar-tea handitzearen, arritmien eta Torsade de Pointes delakoaren ebidentziarik.

Tratamenduaren hasieran zaintza berezia egitea gomendatzen da gaixotasun kar-diobaskularren historia pertsonala edo familiarra duten pazienteetan eta arazo kardiobaskularrak eragiteko arriskua duten botikak, hala nola metadona, hartzen dituzten pazienteetan.

Literaturan dagoeneko aipatzen da ordezko tratamendu farmakologikoak izateko aukera, kontuan hartuta hipertentsioa, nahasmendu kardiobaskularrak eta/edo sintomatologia afektibo negatiboa agertzen direla duloxetina, benlafaxina, des-benlafaxina eta agomelatina hartuta.


144

bibliografia

• Cowdry, R. W.; Gardner, D. L. Arch Gen Psychiatry. Pharmacotherapy of borderline per-sonality disorder. Alprazolam, carbamazepine, trifluoperazine, and tranylcypromine. 1988 Feb; 45(2):111-9.

• Heard eta beste. The effect of lithium on impulsive aggressive behavior in man. Am. J. Psychiatry 133: 1409-1413, 1976.

• Soloff, P. H. eta beste: Progress in pharmacotherapy of borderline disorders. Arch. Gen. Psychiatry 43:691-697, 1986.

• Soloff eta beste: Amitriptyline vs haloperidol in borderlines: final outcomes and predic-tors of response. J. Clin. Psychofarmacology 9:238-246, 1989.

• Zanarini, M. C. & Frankenburg, F. R. Olanzapine treatment of female borderline per-sonality disorder patients: A double-blind, placebo-controlled pilot study. J. Clin. Psychiatry 62: 849-854, 2001.

• Linehan, M. M.; Tutek, D. A.; Heard, H. L.; Armstrong, H. E. Interpersonal outcome of cognitive behavioral treatment for chronically suicidal borderline patients. American Journal of Psychiatry 151:1771-1776, 1994.

145

16. kap. Antsiolitikoekiko, hipno-tikoekiko eta lasaigarrie-kiko desintoxikazioa

C. Repeto, M. Gutiérrez

sarrera

Kapitulu honetan, antsiolitikoak eta lasaigarriak erabiltzearen edo gehiegi har-tzearen ondorioz kontsultan maiz ikusten ditugun egoerak deskribatuko ditugu, eta substantzia horiek kentzea komenigarria dela adierazten duten faktoreak zein diren, nola eta non kendu ditzakegun eta kontuan hartu beharreko beste alderdi batzuk (polikontsumoa, eta abar) aztertuko ditugu. Merkatuko lasaigarri eta hipno-tiko guztiak bentzodiazepinen taldekoak ez diren arren, talde hori baino ez dugu aztertuko guk, jarduera klinikoan hark eragiten baititu mendekotasun-arazo gehien.

Bentzodiazepinak (BZD) gure ingurunean gehien agintzen diren talde farmako-logikoetako bat dira. 2010. urtean, Espainiako Osasun Sistema Nazionalean, medikamentuen kontsumoari dagokionez bigarren postuan zeuden bentzodiaze-pinak, protoi-ponparen inhibitzaileen atzetik. Ez dago bentzodiazepinak asteetan edo hilabeteetan erabiltzea eraginkorra dela adierazten duen ebidentziarik, emai-tzak ez baitira plazeboarekin lortu direnekiko oso bestelakoak, tolerantziagatik, beharbada, zeina azkarrago garatzen baita efektu hipnotikoarentzat (egunak edo asteak) antsiolitikoarentzat baino (zenbait hilabete). Tratamenduaren indikazioak mugatuak diren arren (ikus 1. taula), azterketa askok erakutsi dute askotan trata-menduen iraupena luzeegia dela, eta, zenbait kasutan, okerreko indikazioak dire-la edo tratamenduak ez direla berrikusten.

1. koadroa. bentzodiazepinak tratamenduan erabiltzeko indikazioak

• Hersturaren edo insomnioaren tratamendua, egoerak pazientearen jarduera mugatzen duenean edo estres handia eragiten dionean. Iraupenak ez du 8-12 astetik gorakoa izan behar hersturaren trata-menduan, ezta 4 astetik gorakoa ere insomnioarenean.

• Konbultsioen kontrako tratamendua.

• Muskulu-erlaxatzailea.

• Anestesia aurreko medikazioa.


146

Jotzen da biztanleriaren % 2-3k modu kronikoan hartzen dituela bentzodiaze-pinak. 6-9 urtez egindako segimendu-azterketek erakutsi zuten pazienteen erdiek-edo botika hartzen jarraitu zutela hasieratik. 1995. eta 2002. urteen ar-tean, antsiolitikoen eta hipnotikoen kontsumoak % 56ko hazkunde globala izan zuen; horrek argi uzten du, beste behin ere, gaur egungo gizarteak nahiago ditue-la irtenbide azkarrak eta eraginkorrak ahalegin handiagoa eskatzen duten beste aukera batzuk baino. Horrek medikalizazioa errazten du beste lanketa psikote-rapeutiko edo psikosozial batzuen aurrean; izan ere, beste bide horiek, denbora gehiago eta profesionalaren aldetik trebakuntza handiagoa behar izateaz gainera, jarrera aktiboa eskatzen diote pazienteari.

Biztanleria orokorrean, gehien kontsumitzen dutenak emakumeak eta zaharrak dira, eta haiek dira, hain zuzen, kontrako efektuen aurrean ahulenak (ikus 2. koadroa).

2. koadroa. bentzodiazepinak modu kronikoan erabiltzearen albo-ondorioak

• Sedazioa eta nahasmendu psikomotorrak; horrek etxean nahiz lanto-kian erorketak edo bestelako istripuak izateko aukera areagotzen du, baita zirkulazio-istripuak izateko arriskua ere.

• Narriadura kognitiboa, amnesia anterogradoa, gorabeherak ikasteko gaitasunean, arretan eta ikuspen- eta espazio-gaitasunean.

• Loaldiko buxatze-apnearen sindromeak okerrera egitea.

• Mendekotasuna eta tolerantzia.

• Gaindosi-arriskua, beste substantzia batzuekin nahastuz gero.

Pentsa genezake bentzodiazepinak modu kronikoan hartzen dituzten paziente guztiek utz liezaioketela haiek hartzeari, eta orain arte ez dituztela utzi inork ez dielako aukera hori proposatu. Kasu bakoitza aztertu beharko da, litekeena baita pertsona batzuek abstinentzia saihesteko kontsumitzea, baina beste batzuek oina-rrizko arazo psikiatrikoren bat izan baitezakete, diagnostikatu edo tratatu ez dena. Azterketa batean ikusi zen honako hauek zirela bentzodiazepinak modu kronikoan hartzeko arrisku-faktoreak: komorbilitate psikiatrikoa, zahartzaroa, hezkuntza-mai-la baxua izatea, bakarrik bizitzea eta saiheste-jokabideak izatea nagusiki.

Beste patologia psikiatrikorik eta bestelako substantziekiko mendekotasunik edo abusurik ez duten pertsonetan, beharbada, familia-medikuak landuko du mende-kotasuna gainditzeko tratamendua, pazientearekiko hurbiltasunagatik eta haren ingurunea ezagutzen duelako. Arlo horretan, zenbait esku-hartzeren eraginkorta-suna aztertzeko ikerketak egin dira:

• Gutun bat bidaltzea, eta han azaltzea pertsonari bentzodiazepinak modu kronikoan hartzeak zer eragin kaltegarri izan ditzakeen, eta nola gutxitu kontsumoa dosia pixkanaka jaitsiz (pazienteen % 18-22k bentzodiazepinak uztea lortu zuten).


147

• Elkarrizketa bat egitea, eta bentzodiazepinen erabilera kronikoari buruzko zenbait alderdi jorratzea han, eta, bide batez, dosia pixkanaka jaisteko ja-rraibide batzuk ematea; segimendu-bisitak (pazienteen % 24-62 utzi zio-ten bentzodiazepinak hartzeari). 3. koadroan jaso dira elkarrizketa horren edukiak

3. koadroa. elkarrizketa estandarizatuaren edukiak

1. Bentzodiazepinak zer diren eta zertarako balio duten azaltzea, eta epe laburrera dituzten onurak azpimarratzea.

2. Mendekotasuna organismoaren egokitze-gaitasun gisa lantzea, abs-tinentzia-sindromea zer den azaltzea eta haiek hartzeari uztean zer sintoma izaten diren adieraztea.

3. Denbora luzez erabiltzeak eragiten dituen arazo nagusiak azaltzea.

4. Botika hartzeari pixkanaka uztearen garrantzia azaltzea, organismoa egokitzen joan dadin eta sintoma desatseginik ager ez dadin.

5. Prozesu guztian laguntza eta babesa bermatzea, eta sor litezkeen zail-tasunei elkarrekin aurre egitea.

Jarraipenetan, ikusi dira kasu askotan hasi zirela pazienteak berriz bentzodiazepi-nak hartzen, hots, erabat utzi ostean, berriz hartzeari ekin ziotela. Ikerketa batean ikusi zen kontsumoa eten eta 2-3 urtera pazienteen ia erdiek berriz hartzen zituz-tela bentzodiazepinak. Dena den, gure iritziz, kasu guztiak ez dira porrot terapeu-tikoak; izan ere, herstura-nahasmenduak errepikakorrak izan daitezke, eta, beraz, indikazio berriak izan litezke. Kasu horietan, ona litzateke tratamendu farmakologi-koaz gainera beste metodo batzuk izatea herstura eta insomnioa tratatzeko.

bentzodiazepinen kontsumo kronikoa eteteko plana: “bentzodiazepinekiko desintoxikazioa”

Bentzodiazepinak kentzen hasi aurretik, kontuan izan behar da prozesu indibi-dualizatua izan behar duela, eta prozesu horretan kontuan hartu behar direla, besteak beste faktore hauek:

• Substantziarekiko mendekotasun-maila: Handiagoa da zenbat eta han-diagoa izan tratamenduaren iraupena (3 hilabetetik gora) eta dosia, baita batez besteko bizitza laburra (< 8h) eta ahalmen antsiolitiko handia duten bentzodiazepinetan ere.

• Hartzeari uzteko motibazioa: Lotura izan lezake pazientea lehen substan-tzia hori uzten saiatu den eta gaizki pasatu duen egoerekin; horregatik, es-perientzia horiek nolakoak izan ziren jakin beharko da, eta horri buruzko informazioa eman.


148

Bestalde, garrantzitsua izango da pertsonari bere kezkak, zalantzak edo zail-tasunak adierazteko aukera emango dion harreman terapeutiko bat sortzea. Pazienteak sentitzen badu entzuten, laguntzen eta baloratzen dutela, errazagoa egingo zaio mendekotasuna gainditzeko prozesua, eta hura ondo betetzeko auke-ra gehiago izango ditu.

Oro har, dosi altuak hartzen dituzten pazienteetan (diazepama >20 mg/egun edo baliokidea), tratamendua ospitalean egitea gomendatzen da. Tratamendua modu anbulatorioan egingo bada, poliki eta pixkanaka utzi behar zaio bentzodiazepinak hartzeari, mendekotasun-mailaren arabera, abstinentzia-sindromea saihesteko eta tratamenduarekiko atxikimendua hobetzeko (1. irudia).


149

Aldaketa dosietako batean egingo da hasieran (goizekoa, arratsaldekoa edo gaue-koa), eta banan-banan dosi guztiak aldatuko dira gero, aldaketa batetik bestera egunak edo asteak utziz. Mendekotasuna gainditzeko prozesuak irauten duen bi-tartean, komeni da 2-4 astez behin segimendu-bisitak egitea, ebaluatu ahal iza-teko eta laguntza emateko.

Batez besteko bizitza laburra duten bentzodiazepinetatik luzea dutenetarako al-daketa (eskuarki, dizepama erabiltzen da) egitearen arrazoia da diazepama, bi-tarteko metabolitoak dituenez, mantso desagertzen dela organismotik, eta horrek gutxitu egiten ditu abstinentzia-sindromearen sintomak (ikus 1. taula). Hala ere, Cochraneren azken berrikuspenean, ez da hori berresteko ebidentziarik aurkitu. Ikerketa batean ikusi zen batez besteko bizitza laburreko bentzodiazepinak har-tzen zituztenetan gehiago zirela tratamendua uzten zutenak, baina abstinentzia-sindromearen sintomak ez ziren larriagoak.

Poliki eta pixkanaka uzten joatea gomendatzen den arren, 6 hilabete igaro au-rretik erabat uztea litzateke helburua, pertsona horren bizitzaren ardatz bihur ez dadin prozesu hori.

1. taula. bzd nagusien batez besteko bizitza eta ahotiko dosi baliokideak*

Printzipio aktiboaBatez besteko

bizitza (ordutan)Dosi baliokidea (mg)

Ekintza laburra (<6 ordu)

Midazolama 1-5 7,5

Triazolama 3-5 0,125-0,25

Ekintza ertaina (6-24 ordu)

Alprazolama 6-15 0,25-0,5

Oxazepama 5-10 15

Bromazepama 10-20 3-6

Lorazepama 11-30 0,5-1

Lormetazepama 11-30 0,5-1

Ketazolama 6-25 7,5

Flunitrazepama 15-30 0,5-1

Ekintza luzea (>24 ordu)

Klorazepato dipotasikoa 38-48 7,5

Diazepama 20-100 5

Klonazepama 18-50 0,25-0,5

Flurazepama 24-100 15

* Martínez García RM-ren lanetik moldatua.


150

Substantzia uztean, lanketa desberdinak beharko dituzten hiru egoera desberdin ager daitezke:

egoera sintomak lanketak

Berriz kon-tsumitzen hastea:

Hasieran bentzodiazepinak agintzea era-gin zuten sintomak berriz agertzea.

Azpiko psikopato-logia baloratzea.

Herstura- eta de-presio-koadro bat errepikatzea. Beste tratamendu batzuk sartzeko aukeran pentsaraz diezagu-ke.

Er rebo te - edo uzte-sindromea

Sintomak berriz agertzea; baina, berriz kontsumitzen hasten denean baino na-barmenagoak dira, eta iragankorrak.

Eskuarki gutxitzen joaten dira, eta aste gutxiren bu-ruan desagertzen dira, tratamendu-rik gabe.

Abst inen-tzia-sindro-mea

Deskarga sinpatikoaren sintomak; haiekin batera, gaixotu aurreko sin-tomak ager litezke. Insomnioa, pal-pitazioak, herstura, apetitu-galera, izerditzea, urdail-hesteetako sintomak, muskuluetako mina, ahultasuna, karran-pak, espasmoak, fotofobia, buruko mina eta abar ager daitezke.

Batez besteko bi-zitza laburreko bentzodiazepine-tan, hartzeari utzi eta 24-48 ordura agertzen dira; bi-zitza luzekoetan, berriz, utzi eta 3-8 egunera.

Pixkana gutxitzen joaten dira, eta 6-8 aste inguru irauten dute.

Mendekotasun handia zuten zenbait pertsonatan, oso zaila izaten da bentzodia-zepinak erabat kentzea. Dena den, kasu horietan ere merezi du dosia ahalik eta gehiena gutxitzen saiatzea. Erabat kendu ezin denean, aldizka erabiltzea gomen-datzen da, modu jarraituan erabili ordez.


151

tratamendu psikofarmakologikoak

Abstinentzia-koadroa arintzen eta uzte-tasa hobetzen laguntzeko zenbait teknika edo botika erabiltzeko aukera aztertu da. Cochranek 2006. urtean egindako be-rrikuspen batean, 8 ikerketak baino ez zituzten betetzen berrikuspenean barne-ratzeko irizpideak, eta, settingsetan eta diseinuan zuten heterogeneotasuna zela eta, ezin izan zen datuen metaanalisirik egin. Hona hemen gaur egun ditugun zenbait ebidentzia:

Propanolola Ez du eraginkortasunik erakutsi.

Antihistaminikoak Abstinentziaren sintomak hobetzen dituzte, baina ez dira eraginkorrak bentzodiazepinak uztea lortzeko.

Imipramina eta beste antidepresibo batzuk

Arazo bakarra kontsumo kronikoa denean, imipramina da orain arte eraginkorra izan den antidepresibo baka-rra. Bentzodiazepinak kentzen direnean berriz agertzen den depresio- edo herstura-koadroren bat duten pa-zienteetan, onartua legoke antidepresiboren bat erabil-tzea. Ikusi da osagai hipnotikoa duten antidepresiboak (trazodona, mirtazapina) eraginkorrak direla depresio-nahasmenduei loturiko insomnioaren tratamenduan, baina ez dago ebidentziarik insomnio primarioari dagokionez.

Karbamazepina 200 mg/ 12 h dosian erabilita, plazeboa baino eragin-korragoa izan zen, batez ere egunean 20 mg-tik gorako diazepam-dosiak edo haren baliokideak hartzen zituz-ten pertsonetan.

Beste zenbait Zenbait hormona esteroidek, hala nola progesteronak, ez du eraginkortasunik erakutsi

Pregabalinari edo melatoninari dagokienez, oraingoz ez dago haien erabilera gomendatzeko ebidentziarik.

Sendabelarrak: Gaur egun ez dago behar beste ebiden-tzia belar bedeinkatua hipnotiko gisa eraginkorra dela ondorioztatzeko, baina ikusi da belar bedeinkatua eta lupulua konbinatuta nolabaiteko eraginkortasuna lor-tzen dela insomnio arin-ertainaren tratamenduan.


152

Tratamendu psikologikoek helburu hirukoitza dute:

1. Bentzodiazepinak uztea erraztea eta abstinentziaren edo berriz ager litez-keen hersturaren eta insomnioaren sintomekin laguntzea.

2. Denboran zehar abstinentziari eusten laguntzea (berriz kontsumitzen has-tea prebenitzeko estrategiak).

3. Azpiko patologikoa psikiatrikoren bat dagoen kasuetan, hura behar bezala tratatzea.

Terapia kognitibo eta jokabidezkoa pixkanaka dosia jaisten joatearekin alderatzen zuten azterketetan, terapiak ez zuen eraginkortasun gehigarririk erakusten. Dena den, insomnio kronikoa edo herstura-nahasmenduak zituzten pertsonetan egin-dako beste ikerketa batzuetan, terapia gehitzea eraginkorragoa izan zen oinarriz-ko esku-hartzea baino.

bentzodiazepinen erabilera kronikoa opiazeoak edo haien eratorriak hartzen dituzten pazienteetan

Bentzodiazepinen kontsumo kaltegarriaren eta haiekiko mendekotasunaren prebalentzia handienak metadonarekin mantentze-tratamendua duten pertso-netan ikusi dira (% 28 eta % 94 artean, ikerketaren arabera); zenbait ikerke-tak, gainera, adierazten dute paziente horietan bigarren droga dela garrantziari dagokionez, kalamuaren eta kokainaren aurretik. Kontsumoa profesional batek botika hori agindu duelako egin daiteke, edo merkatu beltzean legez kanpo erosi delako.

Bentzodiazepinak hartzea bi efektu desberdinekin lotuta egon daiteke, nahiz eta nolabaiteko lotura izan dezaketen bi muturri buruz ari garen beharbada, eta ez da hain erraza bereiztea. Batetik, metadonarekin lortzen ez den euforia-egoe-ra bat (boosting-a) lortzeko egin daiteke, metadonak ez baitu heroinak besteko euforiarik eragiten, edo, besterik gabe, heroinaren efektua areagotzeko erabili. Bestetik, aurrez tratatu ez diren arrazoi klinikoengatik har daitezke bentzodia-zepinak (insomnioa, herstura, abstinentzia-sintomak, cravinga, buruko minak, beste droga batzuen eraginez agertzen diren nahi gabeko efektuak, eta abar). Zenbait egilek esaten dute pertsona horiek komorbilitate psikiatrikoaren auto-medikazio gisa edo afektu negatiboak kudeatzeko dituzten zailtasunak tratatzeko erabiltzen dituztela bentzodiazepinak.

Arrazoia edozein dela ere, ordezko tratamenduen programetan sartzen diren per-tsonek, oro har, areagotu egiten dute bentzodiazepinen kontsumoa. Ikusi da au-rrez beste substantziarik hartu izanaren historiarik ez duten pazienteen ia erdia


153

bentzodiazepinak hartzen hasiko dela edo kontsumoa areagotu egingo dela trata-menduaren lehen urtean.

Ikusi da, halaber, opiazeoekiko mendekotasuna duten eta bentzodiazepinak har-tzen dituzten pertsonek, eskuarki, egokitze psikosozial okerragoa dutela, polia-dikzio-maila handiagoak, beste substantzia batzuekin konbinatzen dituztenean gaindosiak izateko arrisku handiagoa, osasun okerragoa eta arrisku-jokabide gehiago (lege-arazoak, istripuak, eta abar). Hori dela eta, pertsona horiei bentzo-diazepinekiko desintoxikazioa egitea gomendatzen dute zenbait adituk.

Hala ere, gerora ikusi da talde horretan emaitza okerragoak izateak lotura duela nahasmendu larriagoak izatearekin; izan ere, probabilitate handiagoa dute bate-rako nahasmendu mentala izateko ere, Mugako nortasun-nahasmendua, batez ere. Hain zuzen, Australian egindako ikerketa batean ikusi zen metadonarekin tratamenduan egonik bentzodiazepinekin tratamenduan jarraitu zuten pazienteek bentzodiazepinak kendu zitzaizkienek baino emaitza hobeak zituztela, eta horrek lotura zuen komorbilitate psikiatrikoarekin.

Profesionalek dilema hau izan dezakegu: bentzodiazepinak ez preskribatzeak tratamendua uzteko edo legez kanpo kontsumitzeko arriskua handitu dezake; preskribatzeak, berriz, bentzodiazepinekiko mendekotasuna mantentzea dakar. Marra fin batek bereizten ditu gehiegizko kontsumoa eta erabilera terapeutikoa substantziengatiko nahasmendua duten pertsonetan, eta botika hori agintzea erabilgarria izan daiteke pertsona horietan, baina kontu handiz egin behar da. Komorbilitate psikiatriko elkartuaren tratamendua (batez ere herstura, depresioa eta insomnioarena), nola maila farmakologikoan hala psikosozialean, lagungarri izan daiteke pertsona horietan bentzodiazepinen erabilera gutxitzeko.

bibliografia

• Martínez García, R. M. eta beste. Estrategias en la retirada de benzodiazepinas: Otras alternativas. Gaztela-Mantxako aldizkari farmakologikoa. XIII. alea, 5. zk. 2012.

• Vicens Caldentey, C.; Fiol Gelabert, F. Abordaje de la deshabituación de benzodiaze-pinas en atención primaria. Osasun Sistema Nazionalaren informazio terapeutikoa. 2008; 32. alea, 2. zk.: 52-57.

• Vicens Caldentey, C. eta beste. Eficacia a largo plazo de una intervención para la deshabituación del consumo crónico de benzodiazepinas. Actas Esp Psiquiatr 2008; 36. alea.

• Lader, M.; Tylee, A.; Donoghue, J. Withdrawing Benzodiazepines in Primary Care. CNS Drugs. 2009; 23. alea, 1. zk.: 19-34.


154

• Oude Voshaar, R. C. eta beste. Strategies for discontinuing long-term benzodiazepine use. Meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 2006; 189. alea: 213-220.

• Janhsen, K.; Roser, P.; Hoffmann, K. The Problems of Long-Term Treatment with Benzodiazepines and Related Substances. Prescribing Practice, Epidemiology and the Treatment of Withdrawal. Deutsches Arzteblatt International, 2015; 112: 1-7.

• Denis, C. eta beste. Pharmacological interventions for benzodiazepine mono-dependen-ce management in outpatient setting (Rewiew). The Cochrane Library. 2006, Issue 3.

• Vogel, M. eta beste. Treatment or “high”: Benzodiazepine use in patients in injectable heroin or oral opioids. Addictive Behaviors, 2013, 38. zk.: 2477-2484.

• Eiroa-Orosa, F. J. eta beste. Benzodiazepine use among patients in heroin-assisted vs. methadone maintenance treatment: Findings of the German randomized controlled trial. Drug and Alcohol Dependence, 2010, 112. zk.: 226-233.

• Rodríguez Rus, S. eta beste. Consumo terapéutico y extraterapéutico de Benzodiazepinas en pacientes con dependencia a opiáceos incluidos en el ensa-yo PEPSA: Notas metodológicas sobre el proyecto de investigación. Revista Norte de Salud Mental, 2007, 29. zk.: 18-31.

155

17. kap. Kalamuarekiko desintoxikazioa

M. Sánchez, Z. Alonso

sarrera

Kalamua da gure ingurunean maizen kontsumitzen den legez kanpoko substan-tzia, eta, abusu-substantzia guztien artean, hirugarren postuan dago, tabakoaren eta alkoholaren atzetik. Zoritxarrez, legez kanpoko beste droga batzuekin aldera-tuta, haren kontsumoarekiko tolerantzia sozialak eta arriskuaren pertzepzio txi-kiak areagotu egiten du substantzia horren erabilera.

Batetik, nahasmendu psikiatrikoen prebalentzia nabarmena da kalamuarekiko mendekotasuna duten pertsonetan; eta, bestetik, aipatzekoa da kontsumo horri lotutako aukera psikopatologiko zabala.

Kalamuan 400 substantziatik gora identifikatu dira, eta haietatik 60 inguru ka-nabinoideen taldekoak dira kimikaren ikuspegitik. Efektu psikoaktiboak eragiten dituena Δ-9-tetrahidrokanabinola da.

Funtzio psikikoen gaineko efektuak dosiaren, kontsumo-ingurunearen eta kontsu-mitzaileak aurretik duen esperientziaren araberakoak dira.

Kalamuaren kontsumoak eragiten dituen nahasmendu psikopatologikoak zein diren erabat argi ez dagoen arren, gaur egun dakigunarekin baiezta daiteke ezin dela esan kalamua kontsumitzea osasunarentzako kaltegarria ez denik.

Kalamuaren eratorriekiko mendekotasuna sortzeko ahalmena, jokabidean eragi-ten dituen aldaketak, eta adimen-, familia-, lan- eta gizarte-jardueran dituen on-dorioak horren adierazle dira.

kalamuarekiko mendekotasunaren eta abstinentziaren tratamendua

Kalamuarekiko mendekotasun-sindromeari eta abstinentzia-sindromeari heltzeko orduan dugun zailtasun handietako bat da une honetan ez dugula ebidentzian oi-narritutako tratamendu farmakologikorik esparru kliniko horretarako. Batetik, beste


156

buru- eta adikzio-nahasmendu batzuetarako erabilgarriak diren botikak ikertu dira; eta, bestetik, berariaz sistema kanabinoidean eragiten duten botikak. Ez dago, ordea, ikertu den tratamenduetako bakar baten eraginkortasunaren ebidentziarik.

Cochranek egindako azken berrikuspen sistematikoan egin ahal izan ziren anali-si kuantitatiboek ez zuten adierazi serotoninaren birkaptazioaren inhibitzaile se-lektiboek, antidepresibo dualek, bupropionak, buspironak eta noradrenalinaren birkaptazioaren inhibitzaileek (atomoxetina) baliorik zutenik kalamuarekiko men-dekotasunaren tratamenduan. Kalamuaren eratorriak (badirudi horiek izango direla etorkizunean tratamendurik onenak) esperimentalak dira oraingoz, eta ho-beto aztertu behar dira. Era berean, tratamendua gabapentinarekin eta N-azetil-zisteinarekin egiteko behar beste ebidentzia ez dago, eta azterketa gehiago behar dira. Aipatzekoa da kalamuarekiko abstinentziarentzat N-azetil-zisteinarekin egiten den tratamendua, saiakuntza klinikoetan emaitza onak izan baititu eta segurta-sun-profil oso ona baitu. Kalamuarekiko mendekotasuna zuten paziente nerabeekin egindako itsu bikoitzeko 8 asteko saiakuntza ausazkotu batean, zeina plazeboare-kin kontrolatu baitzen, egunean 1.200 mg N-azetil-zisteina emateak zuen eragin-kortasuna aztertu zen. N-azetil-zisteina hartzen zuten pazienteek abstinentzia-tasa handiagoak lortu zituzten. Gaur egun, NIDA institutua 12 asteko ikerketa bat egi-ten ari da tratamendu horrek paziente helduetan duen eraginkortasuna aztertzeko.

desintoxikazioaren/abstinentziaren tratamendua

ARAZOA HAUTEMAN. EBALUATU ETA MEDIKOAREN ESKU JARRI

PATOLOGIA ORGANIKOAHAUTEMAN

PATOLOGIA PSIKIATRIKOA HAUTEMAN

ABSTINENTZIA BALORATUORAINGOA ETA AURRETIKOAK

BESTE SUBS - TANTZIA BATZUEN ABUSUA

BAI EZ BAI EZ

– Sintoma nagusiak eta haien larritasuna.

– Auto/heterooldarkortasuna.– Pazientearen lehentasunak

eta itxaropenak.

BAI EZ

Tratamendu espezifikoa

Tratamendu espezifikoa

Antsietate-trastornoak: bentzodiazepinak, ISRSAfektuzko trastornoak: ISRSTrastorno psikotikoak: antipsikotiko atipikoak

Insomnioa: bentzodiazepinak, zolpidemaSuminkortasuna, antsietatea, urduritasuna: bentzo-diazepinakZefalea, espasmoak, beste min batzuk: analgesikoak (parazetamola, AINE)Izerdia, hotzikarak: hidratatu eta zaintza orokorraBotagura, sudurreko kongestioa: antihistaminikoak, antiemetikoak (3)


157

Kalamuarekiko abstinentziari buruz asko eztabaidatu izan da. Horren arrazoia da ez dutela paziente guztiek izaten, ∆9-THC mantso kanporatzen delako. Dena den, asko kontsumitzen duten pertsonen % 50ek baino gehiago izaten du koadro hori, edo tarteka kontsumitzen dutenen % 15ek, eta klinika askotarikoa izaten da.

Zentzu horretan, onartutako tratamendurik ez dagoenez eta banako batetik bes-tera sintomak asko aldatzen direnez, sintomak tratatzera bideratu behar da trata-mendua (ikus aurreko algoritmoa).

Elkarrizketa klinikoaren eta miaketa psikopatologikoaren bidez kalamuaren kon-tsumoa hauteman ondoren, baheketa egokia eta baterako patologiaren diagnosti-koa egin behar da, baita beste substantzia batzuen abusuarena ere. Era berean, garrantzitsua da pazienteari lehenago izandako abstinentzia-aldiez galdetzea, haien intentsitatea eta deserosotasun gehien eragin zuten sintomak zein izan ziren jakiteko. Informazio hori abstinentzia eragin zuen testuinguruan kokatu behar da.

Abstinentziaren sintomak eta larritasuna baloratzeko, honako hauek hartu behar dira kontuan:

• Sintoma nagusiak eta haien laztasuna.

• Abstinentziarekin lotutako autoagresibitate- eta heteroagresibitate-arris-kuak.

• Aurretiko desintoxikazioak: iraupena eta kudeaketa.

• Prozesuan eragina izan dezakeen beste nahasmendu mentalen bat izatea eta/edo beste substantzia batzuen abusua.

• Agindutako medikazioak.

• Pazientearen lehentasunak eta itxaropenak.

• Inguruneko aldagaiak.

Hurrengo urratsa aholku ematea eta kalteak gutxitzea izango litzateke. Komeni da pazientearekin adostea hasierako helburua abstinentzia lortzea den ala kon-tsumoa pixkana-pixkana gutxituko den abstinentzia lortu arte.

Pazienteak kontsumitzeari uzten dionean, abstinentziaren sintomak baloratuko ditugu. Beraz, balorazio hori pertsonalizatua izango da, pazientea izango du ar-datz, eta hurrengo kontsultetan ere egingo da, abstinentziaren sintomak zenbait astez ager baitaitezke.

Lehen esan dugun bezala, komeni da mendekotasunaren tratamendua eta bate-rako nahasmendu mentalena batera egitea. Egoera larrietan izan ezik, komeni da luzetarako balorazio bat egitea substantziarekiko desintoxikazioak irauten duen


158

bitartean, pazientea abstinentzia-egoeran dagoela sintomek zer bilakaera duten ikusteko. Kasu askotan, abstinentzian hobetu egiten da psikopatologia, eta, hala, behar ez diren tratamenduak saihesten dira, eta atxikimendua hobetzen.

Patologia dualaren prebalentzia kalamuarekiko mendekotasuna duten pertsonetan

Kalamuarekiko mendekotasunaren tratamendurako, ezinbestekoa da hura haute-matea, mendekotasun hori duten pazienteen ehuneko txiki batek baino ez baitu eskatzen tratamendua. Kalamua kontsumitzeak duen arriskuaren pertzepzioa baxua da, eta paziente horiek, askotan, ez dute bere sentitzen adikzioetan espe-zializatutako baliabideen erabiltzaile diren haien profila. Horrez gainera, paziente horietan polikontsumoak izateak ere mugak eragiten ditu, eta zaila da droga ba-koitzaren efektu zehatza baloratzea.

Kalamuarekiko mendekotasuna duten pertsonetan handia da nahasmendu men-talen prebalentzia. Ebaluatu diren lagin klinikoetan, ikusi da kasuen % 75en daudela baterako nahasmenduak, eta, haien artean, nahasmendu afektiboak eta herstura-nahasmenduak dira ugarienak. Prebalentzia txikiagoa dute nahasmendu psikotikoek, baina larriagoak dira. Kasu horietan, mendekotasunaren tratamen-dua eta nahasmendu mental komorbidoarena batera egin behar dira.

A. kalamuak eragindako herstura-nahasmenduak eta umorearenak

Egin diren ikerketa epidemiologikoetan, nabarmentzekoa da askotan ager-tzen direla batera herstura-nahasmenduak eta kalamuarekiko mendekotasuna. Kalamuak eragindako kontrako efektu ohikoenetako bat herstura eta izu-krisiak agertzea da. Sintoma horiek kontsumitzaile berriekin lotzen dira, baina kontsu-moaren intentsitatearen araberakoak dira.

Kalamuaren kontsumoaren eta depresio-koadroen arteko lotura eztabaidagarria da. Azkeneko kohorte-azterketek iradokitzen dute koadro horiek izateko arriskua areagotu dezakeela kalamua kontsumitzeak. Halaber, jasotako datuek erakusten dute suizidio-saiakeren intzidentzia handiagoa dela kalamu-abusua edo harekiko mendekotasuna duten pazienteetan.

Bestalde, kalamuaren eta nahasmendu bipolarraren arteko lotura ere maiz gerta-tzen da, eta konplexua da; kalamuaren kontsumoak eragin negatiboa du nahas-menduaren bilakaeran eta pronostikoan, eta iradoki da gaixotasuna bera eragin lezakeela, nerabeetan, batez ere, beste faktore batzuekin elkartuz gero (faktore genetikoak, nortasunari dagozkionak, eta abar).


159

Kalamuak eragindako intoxikazioaren kasuan, ohikoa da sintoma maniformeak agertzea.

b. kalamuak eragindako nahasmendu psikotikoa

Kalamua kontsumitzearen eta psikosiaren arteko lotura ez dago argi zehaztua. Zenbait lotura planteatu dira, hala nola kalamuak epe laburreko koadro psiko-tikoak eragiten dituela, banako ahuletan eskizofrenia garatzeko arrisku-faktore dela, eskizofrenia duten pazienteetan sintomatologia psikotikoa berraktibatzen duela eta eskizofreniak kalamua kontsumitzeko joera eragin dezakeela.

Eraginik handiena duten faktoreen artean kontsumitzen oso gazterik hasi izana eta erabilitako dosia deskribatu dira. Kalamuarekiko abstinentzia izango da psi-kosiaren bilakaeran garrantzi gehien izango duen faktoreetako bat, eta horregatik da garrantzitsua kontsumoaren eta psikosiaren gainean batera esku hartzea.

bibliografia

• Arias Horcajadas, F. Tratamiento de los trastornos psiquiátricos asociados al consumo de cannabis. Trastornos adictivos. 2011; 13(3): 113-118.

• Ramos Atance, J. A. Aspectos psiquiátricos del consumo de cannabis. 2007.

• Winstock, A.; Lea, A. Management of cannabis withdrawal. National cannabis preven-tion and information center.

• Arendt, M.; Rosenberg, R.; Foldager, L.; Perto, G.; Munk-Jørgensen, P. Cannabis-induced psychosis and subsequent schizophrenia spectrum disorders: follow-up study of 535 incident cases. Br J Psychiatry. 2005; 187:510-5.

• Achieving cannabis cessation - evaluating N-acetylcysteine treatment (ACCENT): de-sign and implementation of a multi-site, randomized controlled study in the National Institute on Drug Abuse Clinical Trials Network.

• McClure, E. A.; Sonne, S. C.; Wienhusen, T.; Carroll, K. M.; Ghitza, U. E.; McRae-Clark, A. L.; Matthews, A. G.; Sharma, G.; Van Veldhuisen, P. M.; Vandrey, R. G.; Levin, F. R.; Weiss, R. D.; Lindblad, R.; Allen, C.; Mooney, L. J.; Haynes, L.; Brigham G. S.; Sparenborg, S; Hasson, A. L; Gray, K. M. Contemp Clin Trials. 2014 Nov; 39(2): 211-23.

• Marshall, K.; Gowing, L.; Ali, R.; Le Foll, B. Pharmacotherapies for cannabis de-pendence. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 12. Art.-zk.: CD008940. DOI: 10.1002/14651858.CD008940.pub2.

VI. atala

Mendekotasunik ohikoenen

desintoxikazioa ospitalean

163

18. kap. Ospitale bateko Desintoxikazio Unitatean desintoxikatzea

M. Mondragón, J. Amman

sarrera

Desintoxikazio Unitatea Barrualde-Galdakao ESI Erakundean dago, Ospitale orokor batean, Psikiatria Zerbitzuari atxikita, baina Zerbitzu horretako Akutuen Unitateaz bestelako funtzionamendua eta kokapena ditu. 10 ohe ditu, eta subs-tantziekiko adikzioak dituzten Bizkaiko pazienteak hartzen ditu; dena den, alkohola baino hartzen ez badute, Barrualdeko Eskualdeari dagozkion ospitale-ratzeak soilik bideratzen dira. Ospitaleratzeak programatuak izaten dira nagusiki, erreferentziazko OMZtik bideratuak.

Ospitaleratu aurretik elkarrizketa bat egiten da Psikiatria Unitateko profesiona-lekin eta erizaintzako langileekin, pazientearen balorazioa egiteko eta Unitatean nola funtzionatzen duen azaltzeko. Alta hartzen duenerako baliabide terapeuti-koren bat aurreikusten badu, gizarte-langileak ere parte hartuko du lehenengo elkarrizketa honetan.

Ospitaleratzean, Unitatean egiten diren talde-jardueretan sartuko da, hala nola talde-terapian, terapia okupazionalean, psikohezkuntzan eta meditazioan.

ospitaleratzen den pazientearen profila:

• Desintoxikazio anbulatorioan behin eta berriz porrot egin izana.

• Patologia organiko edo psikiatriko elkartuak dituzten pazienteetan, kontsu-moak egonkortzeko beharra izatea (betiere patologia horiek deskonpentsa-tuta ez badaude).

• Toxikorik hartu gabe diagnostikoa argitzeko beharra.

desintoxikazio unitatearen helburuak:

• Mendekotasuna tratatzea. Sintomak egonkortzea, bai kontsumoari dagokio-nez, bai psikopatologiari dagokionez.

• Ebaluazio psikopatologikoa eta neuropsikologikoa egitea.

• Motibazioa lantzea.

• Baliabideak koordinatzea.


164

laneko metodoa:

a) Banakako Arreta Plana (BAP)b) Substantziaren araberako desintoxikazioac) Berriz kontsumitzen hastea prebenitzea

A. banakako Arreta Plana (bAP)

Pazientearen motibazioaren arabera, eta aldaketa-estadioa (Prochaskaren iriz-pideak oinarri hartuta) eta egoera fisikoa eta psikologikoa baloratuz (P. duala-ren aukera kontuan hartu), paziente bakoitzarentzako Banakako Arreta Plan bat zehaztuko da.

– Pazientea ospitaleratzen den egunean, hura han dagoen bitartean jarraitu beharreko estrategia bideratuko du psikiatrak. Hurrengo egunean, goizeko bileran, psikologoaren irizpena eta Unitatean duen funtzionamendua balo-ratuko dira.

– Banakako Arreta Planaren araberako ESTRATEGIAK:

• A. Gutxieneko zainketak

• B. Motibaziozko estrategia

• C. Estrategia psikoterapeutikoa

b. substantziaren araberako desintoxikazioa

1. Alkohola


165


166

2. opioideak

1. Suboxone® botikarekin tratamendua hasi®

Heroinatik nahiz metadonatik Suboxone® botikara (Buprenorfina/Naloxona) iga-rotzeko, itxaron egin behar da Suboxone® sartu aurretik:

– 24-48 ordu, heroinatik bada.

– 48-62 ordu, metadonatik bada.

Izan ere, eguneroko jardunean ikusi dugu abstinentzia-sintomekin sartzen de-nean abstinentzia handiagoa sortzen duela goizegi sartuz gero.

Suboxone® botikak naloxona ere baduenez, eta mihipetik ematean ia eraginik ez duen arren, absortzio eskasa duenez, praktika klinikoan berehalako abstinentzia izan duten kasuak ikusi ditugu. Hori dela eta, gomendatutako moduan itxaron ondoren, DU-n nahiago dugu lehen egunean tratamendua Buprenorfinarekin ba-karrik hasi, batez besteko bizitza laburragoa duenez, berehalako abstinentziarik balego, lehengora itzultzea errazagoa izango litzateke.


167

2. 1 g/egun baino heroina-kontsumo handiagoa duten pazienteak heroinarekiko desintoxikatzeko algoritmoa


168

3. 1 g/egun baino heroina-kontsumo txikiagoa duten pazienteak heroinarekiko desintoxikatzeko algoritmoa


169

4. 30 mg/egun-eko metadona-kontsumoa duten pazienteak metadonarekiko desintoxikatzeko algoritmoa


170

3. kalamua

Kalamua kontsumitzetik eratorritako arazoak hirutan laburtu daitezke: beste droga batzuk kontsumitzea errazten duen droga bat da, ezagumenaren nahas-mendua eta suminkortasuna sortzen ditu, eta mendekotasun psikologikoa eragi-ten du.


171

Eskuarki, kalamuarekiko abstinentzia-sindromeak ez du tratamendu farmakologi-korik behar izaten, klinika arina eta ez-espezifikoa baita. Tratamendu sintomati-koa egiten da:

• Bentzodiazepinak: hasierako herstura baretzeko, epe labur batez.

• N-azetil-zisteina: 600 mg/egun, ahotik, kontsumitzeko gogoa gutxitzeko (ikerketa gutxi)

• Antidepresiboak: depresio-aldartea izanez gero. Aukeran, efektu lasaigarria duen antidepresibo bat.

• Psikosiaren kontrakoak: haien erabilerari buruz eztabaida gehiago izaten dira.

4. kokaina eta psikoestimulatzaileak

Zenbait egilek 3 fase bereizten dituzte kokainarekiko abstinentzian:

Fasea 1: Crash-a 2: Abstinentzia 3: desagertzea

iraupena 9 ordutik 4 egunera 1-10 aste mugagabea

klinika Hasierakoa:• aztoramena• depresioa• anorexia• craving altua

tartekoa:• nekea• depresioa• cravingik ez• insomnioa,

eta lo egiteko nahiak gora egitea

Bukaerakoa:• sekulako nekea• hipersomnia• hiperfagia• cravingik ez

Hasierakoa:• loa normaltzea• gogo-aldarte

eutimikoa• craving baxua• herstura txikia

tartekoa eta bukaerakoa:

• anhedonia• anergia• herstura• craving altua• estimulu

baldintzatuek cravinga areagotzen dute

• erantzun hedoniko normala

• gogo-aldarte eutimikoa

• craving episodikoa

• estimulu baldintzatuek cravinga asko igotzen dute


172

Askotariko tratamendu farmakologikoak probatu dira kokainaren ekintza-me-kanismoa eta abstinentziak eragiten duen klinika oinarri hartuta, baina kokai-naren abusua edo harekiko mendekotasuna tratatzeko saiakuntza klinikoetan eraginkortasuna izan duten bakarrak disulfirama (Antabus®) eta topiramatoa dira. Paziente horietako askok oinarrizko nortasun-nahasmenduren bat edo beste nahasmendu psikiatrikoren bat dutenez, kasu batzuetan erabilgarriak izan daitez-ke beste botika batzuk (depresioaren kontrakoak, litioa, konbultsioen kontrakoak, eta abar) eta zenbait ikuspegi psikoterapeutiko ere.

Ospitalizazio-unitatean sartzearen helburu nagusia kontsumitzeko nahiari eus-tea izango da kokainarekiko abstinentzia-sindromearen lehenengo fasean; tra-tamendu farmakologikoa, oro har, sintomatikoa izango da (antsiolitikoak edo hipnotikoak, behar badira), eta kasu bakanetan baino ez dira erabiliko botika espezifikoak paziente jakinetan hautemandako arazo zehatzak tratatzeko (adi-bidez, antidepresiboak eman dakizkioke depresio-klinika nabarmena duen eta kontsumoarekin loturarik ez duten episodio depresiboen historia duen paziente bati).

Antsiolitiko edo hipnotiko gisa, eskuarki, lorazepama erabiltzen dugu, 10 mg/egun-eko gehienezko dositan; diazepama, 60 mg/egun-eko gehienezko dositan; eta, batzuetan, mirtazapina (15-30 mg), trazodona (100-200 mg) eta lebome-promazina (10-20 mg) erabiltzen ditugu insomnioa tratatzeko.

Cravingaren kontrako medikazio gisa topiramatoa sar dezakegu pixkana-pixkana, eguneko 100 mg-tik 200 mg-ra bitarteko dositan. Kasu batzuetan disulfirama erabil daiteke (250 mg/egun), kontuan izanik eta pazienteari argi azalduta subs-tantzia horrek alkoholarekin zer interakzio dituen.

C. berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko tratamendu-programak

Botika askorekin egin dira tratamendu-saiakerak, hala nola serotoninaren birkap-tazioaren inhibitzaileekin, antagonista opioideekin, agonista dopaminergikoekin, kaltzioaren antagonistekin, azido gamma-hidroxibutirikoarekin eta entzefalinen analogoekin edo litioarekin, baina hauek dira erabili ohi ditugunak, nolabaiteko erabilgarritasuna erakutsi dutelako:


173

Alkoholarekiko mendekotasuna:

botika abertsio-eragileak:

disulfirama (Antabus®)

zianamida (Colme®)

Botika horiek azetaldehidoaren oxidazioa inhi-bitzen dute (alkoholaren metabolismoaren produktua da azetaldehidoa); azetaldehidoa pazientearen organismoan metatzen da, eta erreakzio oso desatsegina eragiten du: gorri-tasuna, buruko mina, palpitazioak buruan eta lepoan, disnea, hiperbentilazioa, takikardia, hi-potentsioa, izerditzea, herstura, ahultasuna eta nahasmendua.Disulfirama 250 mg-ko konprimatutan etortzen da, eta egunean konprimatu-erditik 2 konprima-tura bitartean ematen da (125-500 mg). Kal-tzio zianamida tantatan etortzen da, eta dosia 40-90 mg/egun da, 2-3 hartualditan. Beharrez-koa da pazienteak tratamendu hori onartzea (pa-zienteak jakin gabe ematen bazaio eta alkohola hartzen badu, haren bizia arriskuan jar liteke) eta haren inguruko norbaitek (senitartekoren batek edo OMZko osasun-langileek) ziurtatzea pazienteak tratamendua betetzen duela alta hartu ostean.Paziente batek botika abertsio-eragile batekin tratamendua has dezan, baimen informatua lortu beharko da.

naltrexona Alkohola hartzeko nahi konpultsiboa gutxitzen du, opioide endogenoen askatzea blokeatzen duelako, beharbada. Kasu gehienetan, aski izango da hartualdi bakarrean hartutako egune-ko 50 mg-ko dosi bat.

nalmefenoa Aurrekoaren antzeko ekintza du, alkohola har-tzeko nahi konpultsiboa gutxitzen baitu.


174

bibliografia

• Gowing L, Ali R, White JM. Buprenorphine for the management of opioid withdrawal. Review2009 Jul 8; (3):CD002025. DOI: 10.1002/14651858. CD002025.pub4.

• Fernández Miranda, JJ Pereiro Gomez, C. Adicciones: Revista de socidrogalcohol, ISSN 0214-4840, 19. alea, 2. zk. estra, 2007 (Opiazeoekiko mendekotasunaren tratamen-durako gida klinikoari eskainitako alea), 7-118. or.

• Roncero C., Sáez-Francàs, N., Castell, X., Casas, M. Eficacia y manejo clínico de la bu-prenorfina. Adikzio-nahasmenduen berrikuspena. 2008;10(2):77-87.

• Bankole A. Johnson, D. S., M. D. Medication treatment of different types of al-coholism. Am J Psychiatry. 2010 June; 167(6): 630–639. DOI: 10.1176/appi.ajp.2010.08101500.

• A. Gual. 2002. Alkoholari eta adikzioei buruzko monografia. 14. alea., 1. gehig. 2002.

• Sandra Comer, Ph. D.; Chinazo Cunningham, MD, MS; Marc J. Fishman, MD, FASAM eta beste. National Practice guideline For the Use of Medications in the Treatment of Addiction Involving Opioid Use. ASAM National Practice Guideline, May 27, 2015.

• Margaret, L.: Griffin, Ph. D.; Dorian, R. Dodd, BA eta beste: Baseline characteristics and treatment outcomes in prescription opioid dependent patients with and without co-occurring psychiatric disorder. Am J Drug Alcohol Abuse, 2014; 40(2): 157–162. 2014. Inform Healthcare USA, Inc. DOI: 10.3109/00952990.2013.842241

• Pereiro Gómez, C. Liburua: Manual de Adicciones para Médicos Especialistas en Formación. ISBN-13: 978-84-614-0266-3 Erregistro-zk.: 10/37827. Lege-gordailua: PO 196-2010.

• Eric Strain, M. D. Opioid use disorder: Epidemiology, pharmacology, clinical manifesta-tions, course, screening, assessment, and diagnosis. Uptodate Literature review current through: Oct 2015. Jul 29, 2015.

• David, A.; Gorelick, M. D.; Ph. D. et al. Treatment of cocaine use disorder in adults. Uptodate. Literature review current through: Dec 2015. | This topic last updated: Jan 24, 2014.

• Scott, A.; Teitelbaum, M. D.; Robert, L.; DuPont, M. D.; John A Bailey, MD. Cannabis use disorder: Treatment, prognosis, and long-term medical effects. Literature review current through: Dec 2015. This topic last updated: Sep 22, 2014.

175

Epilogoa. Etorkizunari begiraJ. I. Landaluce

2011ko uztailaren 1ean, Espetxeetako Osasunaren eskumena Euskal Autonomia Erkidegoaren esku geratu zen. Bizkaiari dagokionez, eta, bereziki, osasun menta-laren arretari, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareari atxikita geratu zen, hark hartu baitzuen bere gain egiteko hori 2013ko urtarrilaz geroztik, eta, pixkana-pixkana, gaur egun han lan egiten duten profesionalak sartzen joan ziren.

Espetxeetako osasun-arreta formalki Osakidetzaren esku utzi zenetik ia lau urte igaro diren honetan, eta orain arte egindakoaren balorazioa oso positiboa den arren, gaur egun, osasun mentalaren ikuspegitik, espetxeetan nahasmendu men-taletan eta toxikomanietan dagoen prebalentzia altua osasun-arloko lehentasun bat da. Horregatik, eta etorkizun hurbilari begira, zenbait alderdiri heldu beharko diogu. Etorkizuneko erronka horien artean leudeke honako hauek:

• Espetxeetako asistentzia-ereduaren garapenean sakontzea, espetxeeta-ko osasun-baliabide hori osasun-asistentzia publikoaren egitura globaleko parte gisa defini dezan, eta, hala, presoei aukera eman diezaien euskal osasun-sistemak dituen kalitate-estandarrez baliatzeko, ahalik eta emaitza-rik onenak lortzeko.

• Espetxeetako osasun-arreta osasun-arloaz kanpoko testuinguru eta antolae-ra batean ematen da, non segurtasuna baita oinarrizko lehentasuna. Zentzu horretan, espetxeetako erregimenaren eta segurtasunaren eskakizunen on-dorioz sortzen diren egoerak gainditzeko lan egin beharko dugu, presoen asistentzia-beharrei dagokienez.

• Justiziako, Osasuneko, Espetxeetako eta Gizarte-zerbitzuetako adminis-trazioen arteko koordinazioa sustatu eta hobetu, pertsona horiei arreta es-pezifikoa eta koordinatuagoa ematen zaiela eta zainketen jarraitutasuna bermatzeko.

• Lanaren sistematizazioa ezinbestekoa da osasun-arlo horretan. Osasun Mentaleko Sareko baliabideen nahiz Osakidetzako, Espetxeetako eta ko-munitateko gizarte-zerbitzuetako asistentzia-baliabideen artean pazienteak bideratzeko protokoloak eta arreta- eta koordinazio-protokoloak ezinbeste-koak izango dira.


176

Espetxeko osasun mentaleko arretaren asistentzia-erronka zehatzago eta espezi-fikoagoei ez dagozkien arren, oinarrizkoa da alderdi horiek guztiak lantzea etor-kizunean funtzionamendu ona eta asistentzia espezifikoa, koordinatuagoa eta kalitate handiagokoa lortzeko espetxeratuta dauden eta gaixotasun mentalen bat duten paziente guztientzat.

Jose Ignacio LandaluceBOMSeko zuzendari medikoa

Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea Osakidetza · Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea egileAk...

Documents

Transcript of Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea Osakidetza · Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea egileAk...